Nhân dân ta rất anh hùng - Nhà xuất bản Văn học - 1976

[daibangden]

HỒI KÝ CÁCH MẠNG

In lần thứ ba

HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN LƯƠNG BẰNG

PHẠM HÙNG

LÊ VĂN LƯƠNG

VÕ NGUYÊN GIÁP

HOÀNG QUỐC VIỆT

VĂN TIẾN DŨNG

NHÀ XUẤT BẢN VĂN HỌC

Hà-nội-1976

Số hoá: daibangden

[daibangden]

ĐẢNG TA THẬT LÀ VĨ ĐẠI

(Trích lời Hồ Chủ tịch khai mạc lễ kỷ niệm 30 năm ngày thành lập Đảng)

…. Trong thời gian vừa qua, khắp miền Bắc nước ta từ thành thị đến nông thôn, các nhà máy, nông trường, hợp tác xã, các đơn vị bộ đội, các cơ quan, trường học, v.v… ai cũng hăng hái thi đua lấy thành tích chào mừng Đảng. Tôi xin thay mặt Đảng gửi lời khen ngợi và cảm ơn toàn thể đồng bào.

Đồng bào miền Nam trước đây đã từng anh dũng tham gia cách mạng và kháng chiến, ngày nay đang đoàn kết chặt chẽ, bền bỉ đấu tranh chống chế độ hung tàn của Mỹ - Diệm, đòi cải thiện đời sống, đòi tự do dân chủ, đòi hòa bình thống nhất nước nhà và luôn luôn hướng về miền Bắc. Tôi xin thay mặt Đảng gửi đến đồng bào lời chào thân ái nhất: và nói với đồng bào rằng: Cuộc đấu tranh chính nghĩa tuy phải trường kỳ gian khổ nhưng nhất định thắng lợi.

Thưa các đồng chí:

Với tất cả tinh thần khiêm tốn của người cách mạng, chúng ta vẫn có quyền nói rằng: Đảng ta thật là vĩ đại!

Đảng ta là con nòi, xuất thân từ giai cấp lao động. Trong đại gia đình vô sản quốc tể rực rỡ dưới ngọn cờ chủ nghĩa Mác – Lê-nin, Đảng ta có nhưng người anh vĩ đại như Đảng cộng sản Liên Xô, Đảng cộng sản TRung Quốc, Đảng cộng sản Pháp và các Đảng anh em khác gồm 35 triệu an hem chiến sĩ tiên phong của giai cấp công nhân.

Đảng ta vĩ đại thật. Từ ngày bị đế quốc Pháp xâm chiếm, nước ta là một xứ thuộc địa, dân ta là vong quốc nô, Tổ quốc ta bị dày xéo dưới gót sắt của kẻ thù hung ác. Trong mấy mươi năm khi chưa có Đảng, tình hình đen tối như không có đường ra.

Từ ngày mới ra đời, Đảng ta liền giương cao ngọn cờ cách mạng, đoàn kết và lãnh đạo toàn dân tiến lên đấu tranh giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp. Màu cờ đỏ của Đảng chói lọi như mặt trời mới mọc, xé tan cái màn đen tối, soi đường dẫn lối cho nhân dân ta vững bước tiến lên con đường thắng lợi trong cuộc cách mạng phản đế phản phong.

- Ăn quả phải nhớ người trồng cây. Trong cuộc tưng bừng vui vẻ hôm nay, chúng ta cần phải nhớ đến những anh hùng liệt sĩ của Đảng ta, của dân ta.

Trong 15 năm đấu tranh trước Cách mạng tháng Tám và trong 8, 9 năm kháng chiến, biết bao Đảng viên ưu tú và quần chúng cách mạng đã vì dân vì Đảng mà hy sinh một cách cực kỳ oanh liệt. Chỉ riêng trong cấp Trung ương Đảng đã có 14 đồng chí bị đế quốc Pháp bắn, chem., hoặc đập chết trong nhà tù. Máu đào của các liệt sĩ ấy đã làm cho màu cờ của cách mạng thêm đỏ chói. Sự hy sinh anh dũng của các liệt sĩ ấy đã chuẩn bị cho đất nước ta nở hoa độc lập, kết quả tự do. Nhân dân ta đời đời ghi nhớ công ơn các liệt sĩ, và chúng ta phải luôn luôn học tập tinh thần dũng cảm của các liệt sĩ để vượt tất cả mọi khó khăn gian khổ, hoàn thành sự nghiệp cách mạng mà các liệt sĩ đã chuyển lại cho chúng ta.

- Nhân đây, tôi muốn nhắc lại rằng: Trong 31 đồng chí hiện nay là Ủy viên Trung ương ta, trước ngày khởi nghĩa đã được đế quốc Pháp tặng cho 222 năm tù đày. Đó là không kể những án tử hình vắng mặt và những cuộc vượt ngục trước khi hết hạn ở tù. Biến cái rủi thành cái may, các đồng chí ta đã lợi dụng những ngày tháng ở tù để hội họp và học tập lý luận. Một lần nữa, việc đó lại chứng tỏ rằng chính sách khủng bố cực kỳ dã man của kể thù chẳng những khong ngăn trở được bước tiến của cách mạng, mà trái lại nó đã trở nên một thứ lửa thử vàng, nó rèn luyện cho người cách mạng càng thêm cừng rắn. Mà kết quả là cách mạng đã thắng, đế quốc đã thua.

Đảng ta vĩ đại thật. Một thí dụ: Trong lịch sử ta có ghi chuyện vị anh hùng dân tộc là Thánh Gióng đã dùng gốc tre đánh đuổi giặc ngoại xâm. Trong những ngày đầu kháng chiến, Đảng ta đã lãnh đạo hàng nghìn hàng vạn anh hùng noi gương Thánh Gióng dùng gậy tầm vông đánh thực dân Pháp.

Nhưng thắng đế quốc và phong kiến là tương đối dễ; thắng bần cùng và lạc hậu còn khó hơn nhiều. Ngày nay ở miền Bắc hoàn toàn giải phóng, Đảng đoàn kết và lãnh đạo nhân dân ta thi đua kiến thiết chủ nghĩa xã hội, xây dựng đời sống vui tươi no ấm và mỹ tục thuần phong. Hễ còn một người Việt-nam nào bị bóc lột, bị nghèo nàn thì Đảng ta vẫn đau thương, cho đó là vì mình chưa làm tròn nhiệm vụ. Cho nên Đảng vừa lo tính công việc lớn như đổi nền kinh tế và văn hóa lạc hậu của nước ta thành một nền kinh tế và văn hóa tiên tiến, đồng thời lại luôn luôn quan tâm đến những việc nhỏ như tương cà mắm muối hàng ngày cần thiết cho đời sống hàng ngày của nhân dân. Cho nên Đảng ta vĩ đại vì nó bao trùm cả nước, đồng thời vì nó gần gũi tận trong long của mỗi đồng bào ta.

- Đảng ta vĩ đại vì ngoài lợi ích của giai cấp, của nhân dân, của dân tộc, Đảng ta không có lợi ích gì khác.

Nhiệm vụ hiện nay của Đảng ta là lãnh đạo nhân dân đẩy mạnh thi đua tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm để xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, làm cơ sở vững chắc cho cuộc đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà.

Các nước anh em trong phe xã hội chủ nghĩa đều tiến bộ nhảy vọt. Thí dụ: Liên-xô sẽ căn bản hoàn thành kế hoạch 7 năm xây dựng chủ nghĩa cộng sản trước thời hạn từ 1 đến 3 năm. Chỉ trong 2 năm Trung Quốc đã căn bản hoàn thành kế hoạch 5 năm lần thứ hai. Triều-tiên anh em căn bản hoàn thành kế hoạch 5 năm trong 2 năm rưỡi v.v…

Nhân dân ta có truyền thống lao động cần cù lại được các nước anh em hết long giúp đỡ. Chúng ta phải có quyết tâm học tập và theo kịp các nước an hem.

Kết quả tốt đẹp của đợt thi đua lấy thành tích chào mừng Đảng đã chứng tỏ rằng sang kiến và lực lượng của nhân dân rất dồi dào và to lớn. Khi tư tưởng đã thông suốt thì khó khăn gì cũng vượt được, công việc to lớn đến mấy cũng làm được.

Trung ương kêu gọi toàn thể đảng viên và đoàn viên thanh niên lao động, ở bất kỳ cương vị nào, làm công việc gì cũng phải trau dồi đạo đực cách mạng, tẩy trừ chủ nghĩa cá nhân, cố gắng học tập chính trị, văn hóa và khoa học, kỹ thuật, làm tốt công tác kinh tế tài chính, gương mẫu trong việc làm. Phải đoàn kết và học hỏi những anh em ngoài Đảng và ngoài Đoàn, để cùng nhau tiến bộ.

Hồi khởi nghĩa, Đảng ta chỉ có non 5.000 đảng viên mà lãnh đạo được nhân dân cả nước làm Cách mạng tháng Tám thắng lợi. Ngày nay, hàng ngũ Đảng ta đã tăng gần 100 lần, nghĩa là độ nửa triệu đảng viên. Chúng ta lại có hơn 60 vạn đoàn viên Đoàn thanh niên lao động. Chính quyền nhân dân ta vững chắc, quân đội nhân dân hùng mạnh, Mặt trận dân tộc rộng rãi. Công nhân, nông dân và trí thức ta được rèn luyện thử thách và tiến bộ không ngừng. Nói tóm lại: lực lượng của chúng ta to lớn và ngày càng to lớn. Dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, chúng ta nhất định thành công trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, nhất định thắng lợi trong công cuộc đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà và góp phần xứng đáng vào việc bảo vệ hòa bình ở châu Á và thế giới.


Đảng ta vĩ đại như biển rộng, như núi cao
Ba mươi năm phấn đấu và thắng lợi biết bao nhiêu tình.
Đảng ta là đạo đức, là văn minh,
Là thống nhất, độc lập, là hòa bình ấm no.
Công ơn Đảng thật là to
Ba mượi năm lịch sử Đảng là cả một pho lịch sử bằng vàng.

[daibangden]

ĐẢNG TA ĐÃ PHẤN ĐẤU RẤT ANH DŨNG THẮNG LỢI RẤT VẺ VANG

(Ghi tóm tắt những lời Hồ Chủ tịch nói ở Hội nghị nghiên cứu lịch sử Đảng của Ban Tuyên giáo Trung ương)

…. Trước khi thành lập Đảng ta, trong nước có ba nhóm cộng sản. Năm 1930 họp bàn về việc thống nhất. Lúc này địch khủng bố dữ. Các đại biểu phải bí mật ra Hương Cảng. Giả sử đi xem đá bong, ngồi ở sân cỏ mà bàn bạc. Rồi đồng ý với nhau ba nhóm thống nhất lại thành Đảng cộng sản Đông-dương.

Đảng ta ra đời trong lúc thực dân Pháp đang đàn áp gắt gao. Đảng ta mới ra đời đã tổ chức và lãnh đạo cuộc đấu tranh rất anh dũng là Xô-viết Nghệ-tĩnh.

Đảng 12 tuổi thì tổ chức phong trào du kích đánh Pháp, đánh Nhật.

15 tuổi tổ chức và lãnh đạo Cách mạng tháng Tám thành công.

17 tuổi lãnh đạo kháng chiến và 21 tuổi lãnh đạo kháng chiến thắng lợi.

Hòa bình lập lại, Đảng lãnh đạo và tổ chức nhân dân ta xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, làm cơ sở đấu tranh và thực hiện thống nhất nước nhà.

Thế là trong 30 năm mà Đảng đã làm được hai cuộc cách mạng. Cách mạng dân tộc dân chủ và các mạng xã hội chủ nghĩa. Vì sao Đảng ta có những thắng lợi như thế?

Lúc đầu, Đảng ta có rất ít đảng viên, và lại thường bị thực dân Pháp bắt bớ, bỏ tù. Nhưng Đảng ta vẫn tiến lên. Tới Cách mạng tháng Tám, số đảng viên xấp xỉ 5.000 người, trong đó có một số đang bị giam ở các nhà tù đế quốc. Non 5.000 đảng viên mà tổ chức lãnh đạo 24 triệu đồng bào khởi nghĩa cách mạng cả nước thành công.

Vì sao Đảng ta anh hùng như thế? Tuy lúc bấy giờ làm cách mạng, thì hoặc là tiếp tục hoạt động cho đến khi cách mạng thành công, hoặc là bị bắt, bị giết. Nhưng vì tin tưởng rằng Đảng nhất định thành công, cách mạng nhất định thắng lợi, cho nên người này bị bắt, có người khác thay thế, một người bị giết thì có trăm người khác thay. Đảng viên thì rất đoàn kết, nhất trí, rất gần gũi nhân dân. Cho nên, tuy đảng viên ít nhưng Đảng vẫn lãnh đạo cách mạng thành công.

Đảng viên chúng ta có rất nhiều người gương mẫu có đạo đức cách mạng. Như nữ đồng chí Minh Khai, đã bị đế quốc kết án tử hình hai nơi, lúc hy sinh vẫn rất oanh liệt. Các đồng chí Trần Phú, Hoàng Văn Thụ, và rất nhiều đồng chí khác đều là những gương anh hùng.

Trong công tác, gương anh hùng cũng nhiều. Thí dụ: có đồng chí làm công tác bí mật ở dưới hầm hàng tháng viết truyền đơn, dịch sách báo. Tới lúc ra ngoài ánh sáng, mắt bị mờ. Có đồng chí bị giặc tra tấn, chết đi, sống lại, không khai một lời…

Cán bộ và Đảng viên ta, ai cũng là người, cũng là da thịt nhưng vì tin tưởng vào Đảng, vào giai cấp, vào sức mạnh của tập thể, cho nên kiến quyết đấu tranh đến hơi thở cuối cùng.

Thanh niên cũng có những gương anh hùng như Trọng Con, cô Sáu… và nhiều người anh hùng vô danh khác, vì thế cho nên Đảng càng ngày càng mạnh.

Trong kháng chiến, Đảng ta có những người con anh hùng như đồng chí Phan Đình Giót lấy thân mình lấp lỗ châu mai để cho bộ đội tiến lên, đồng chí Tô Vĩnh Diện lấy thân mình chèn cho xe đại bác khỏi lăn xuống dốc, nhiều đồng chí nhịn đói hai ba ngày chạy đuổi đánh giặc. Những anh hùng ấy của Đảng, của nhân dân là anh hùng tập thể, thấm nhuần đạo đức cách mạng của Đảng. Có đạo đức cách mạng mới lãnh đạo được giai cấp, tổ chức, đoàn kết được quần chúng, làm cho cách mạng thắng lợi, kháng chiến thành công.

[daibangden]

Ngày nay, xây dựng chủ nghĩa xã hội chúng ta có những công việc rất to lớn và phức tạp. Chúng ta đã đánh thắng thực dân Pháp và giai cấp phong kiến, nhưng còn phải đấu tranh với kẻ địch nguy hiểm khác. Đó là nghèo nàn, đói khổ, lạc hậu.

Chúng ta từ một nước nông nghiệp lạc hậu, mức sống thấp kém. Chúng ta phải ra sức đấu tranh làm cho nhân dân ta ai cũng ăn no, mặc ấm, có việc làm, có giờ nghỉ, học tập.

Ta có điều kiện thuận lợi để xây dựng chủ nghĩa xã hội. Nước ta có “rừng vàng biển bạc”, nhân dân ta cần cù. Ta được các nước anh em giúp đỡ. Nhưng cũng có những khó khăn như thiên tai, lụt, hạn, văn hóa, kỹ thuật còn kém.

Nói chung, cán bộ, đảng viên của ta tốt, trung thành với cách mạng. Chúng ta đã quyết tâm đấu tranh thì nhất định vượt qua được những khó khăn đó. Giác ngộ chính trị thí cố nhiên cần rồi, vào Đảng là phải biết, phải học chính trị. Nhưng lại phải có văn hóa, kỹ thuật để sử dụng máy móc ngày càng tinh vi. Ta còn kém về mặt này. Công nhân Liên-xô ở các nhà máy có rất nhiều người học đến lớp 10. Bây giờ thử hỏi cán bộ ở đây có mấy người đã học đến lớp 10? Cho nên chúng ta phải học nhiều, phải cố gắng học. Nếu không chịu khó học thì không tiến bộ được. Không tiến bộ là thoái bộ. Xã hội ngày càng đi tới, công việc ngày càng nhiều, máy móc càng tinh xảo. Mình mà không chịu học thì lạc hậu mà lạc hậu là bị đào thải, tự mình đào thải mình.

Có đúng như thế không? Nếu đúng, thì các đồng chí phải cố gắng học văn hóa, học chuyên môn.

Trong Đảng ta có một số không ít đồng chí mắc bệnh công thần, cho rằng mình, cho rằng mình đã tham gia cách mạng lâu năm mà tự kiêu, tự mãn. Hoạt động cách mạng lâu năm là tốt, nhưng phải khiêm tốn học tập để tiến bộ mãi. Xã hội tiến lên không ngừng. Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội để làm cơ sở đấu tranh thống nhất nước nhà thì phải cố gắng học tập.

Trong Đảng ta có nhiều gương đấu tranh anh dũng không sợ nguy hiểm, không sợ hy sinh vì tin tưởng vào Đảng, vào cách mạng, vào tương lai của giai cấp và của Tổ quốc. Hiện nay, đồng bào miền Nam đang bền bỉ đấu tranh chống Mỹ Diệm rất là anh hùng.

Ở miền Bắc, những anh hùng, chiến sĩ thi đua làm theo lời kêu gọi của Đảng. Họ lao động quên mình vì dân tộc, vì giai cấp. Họ không suy tính hơn thiệt. Đảng cần họ làm công việc gì, thì họ đều vui vẻ làm và làm vượt mức. Đó cũng là anh hùng.

Đảng viên chúng ta là những người rất tầm thường, vì chúng ta đều là con của giai cấp công nhân, của nhân dân lao động, chúng ta chỉ biết trung thành với giai cấp vô sản quyết tâm đấu tranh cho nhân dân. Thế thôi. Chính vì chúng ta rất tầm thường nên Đảng ta rất vĩ đại. Ngoài lợi ích của Tổ quốc, của giai cấp, của dân tộc, Đảng ta không còn lợi ích nào khác.

Hôm qua, các báo có tường thuật lại tin đồng chí dân quân tên là Trần Văn Tân, đảng viên Đảng lao động Việt Nam. Đoàn thể phái đồng chí Tân cùng mấy anh em nữa đi lấy gỗ. Vì mưa to gió lớn nên nhiều lần bè vỡ. Đồng chí Tân đã không sợ nguy hiểm, xung phong lội xuống sông cột bè. Bè về đến nới thì thấy thiếu một số cây. Đồng chí Tân lại xung phong đi hai, ba ngày tìm đủ gỗ về. Dân quân là một địa vị tầm thường. Đi tìm gỗ cũng là một việc tầm thường. Nhưng vì vượt mọi khó khăn, hoàn thành nhiệm vụ, cho nên anh hùng.

Hiện giờ ở nông thôn đã thảo luận sôi nổi về hai con đường: chủ nghĩa cá nhân và chủ nghĩa tập thể.

[daibangden]

Vì sao Đảng ta mạnh và ngày càng mạnh? Vì Đảng ta có chủ nghĩa tập thể. Mỗi Đảng viên cũng phải như thế. Nhưng có một số đảng viên chưa làm đúng như vậy, họ còn mang nặng chủ nghĩa cá nhân. Ví dụ trong vấn đề đãi ngộ, họ thường suy bì tỵ nạnh. Về công tác thì muốn chọn việc dễ, tránh việc khó, v.v… Các đồng chí đó không nhớ rằng trong thời kỳ Đảng hoạt động bí mật, trong thời kỳ kháng chiến và hiện nay, những người anh hùng, chiến sỹ thi đua phấn đấu hy sinh có phải vì đãi ngộ không? có phải vì cấp bậc không?

Trong Đảng và Nhà nước ta có sự phân công chặt chẽ như các bộ phận trong chiếc đồng hồ: cái kim, dây cót khác nhau nhưng hợp tác chặt chẽ với nhau. Thiếu một bộ phận nào cũng không được. Trong xã hội cũng như thế, Đảng ta là một tập thể chặt chẽ không thể dung thứ cho chủ nghĩa cá nhân. Do chủ nghĩa cá nhân mà sinh ra nhiều chứng xấu. Mỗi một người, bất kỳ công tác gì ở địa vị nào, đều là quan trọng. Công việc gì có ích cho Đảng, cho cách mạng cũng vẻ vang.

Chủ nghĩa cá nhân chỉ thấy lợi ích riêng của mình, không thấy lợi ích chung của tập thể. Về vật chất thì chỉ muốn hưởng thụ, công việc làm thì không dám xung phong. Thế là không tốt. Vì chủ nghĩa cá nhân mà không phấn khởi, không tiến bộ.

Đảng ta là một tập thể lớn, tư tưởng nhất trí, hành động nhất trí. Mỗi đảng viên phải bảo vệ Đảng và mọi chủ trương, chính sách của Đảng.

Đảng ta có khuyết điểm không? Có. Vì thay đổi xã hội cũ thành xã hội mới không phải là dễ. Cũng như phá một cái nhà cũ, xây một lâu đài mới. Trong lúc đang xây dựng lâu đài, không tránh khỏi có gạch vụn, mùn cưa, v.v… Xây dựng chủ nghĩa xã hội cũng thể, không hoàn toàn tránh được khuyết điểm, sai lầm. Nhưng lúc nào có sai lầm, Đảng ta dũng cảm nhận sai lầm và quyết tâm sửa chữa.

Đảng ta có một vũ khí sắc bén để làm cho đảng viên tiến bộ, làm cho Đảng ngày càng mạnh là tự phê bình và phê bình. Lê-nin có nói rằng: Chỉ có hai hạng người không mắc khuyết điểm: là đứa bé còn ở trong bụng mẹ, và người chết đã bỏ vào quan tài. Có hoạt động thì khó tránh khỏi khuyết điểm. Nhưng khi có khuyết điểm thì phải thật thà tự phê bình, hoan nghênh người khác phê bình mình và kiên quyết sửa chữa. Chủ nghĩa cá nhân không dám tự phê bình, không muốn người khác phê bình mình, không kiên quyết sửa chữa. Vì vậy mà thoái bộ, không tiến bộ được.

Nói tóm lại, Đảng ta trong ba mươi năm qua đã phấn đấu rất anh dũng và đã thắng lợi rất vẻ vang. Ngày nay, Đảng ta vẫn phải tiếp tục phấn đấu để xây dựng miền Bắc tiến lên xã hội chủ nghĩa làm cơ sở cho cuộc đấu tranh thống nhất nước nhà. Trong cuộc đấu tranh đó, ta có nhiều điều kiện thuận lợi. Nhưng cũng có khó khăn. Nếu mỗi cán bộ và đảng viên biết làm tròn nhiệm vụ của mình, bồi dưỡng và phát triển chủ nghĩa tập thể, tẩy trừ chủ nghĩa cá nhân, ra sức học tập chính trị, văn hóa, kỹ thuật, thì nhất định chúng ta sẽ vượt qua được mọi khó khăn, hoàn thành được mọi nhiệm vụ một cách vẻ vang.

Cuối cùng, Bác chúc các cô, các chú ghi nhớ những điểm trên để làm cho tốt. Hiện nay chúng ta đã có hơn 40 vạn đảng viên, và hơn 60 vạn đoàn viên thanh niên lao động, có chính quyền mạnh, bộ đội rất anh dũng, và nhân dân rất hăng hái. Nước ta lại là một thành viên trong đại gia đình xã hội chủ nghĩa đứng đầu là Liên-xô vĩ đại. Cho nên, cán bộ, đảng viên ta làm tròn nhiệm vụ, ra sức học tập chính trị, văn hóa, kỹ thuật, thì nhất định chúng ta sẽ thắng lợi.

Chúc các cô, các chú luôn tiến bộ.

Ngày 28-11-1959

[daibangden]

NHỜ DÂN NHỜ ĐẢNG MÀ TRƯỞNG THÀNH

I

Vào cuối năm 1925, tôi vừa mới ngoài hai mươi tuổi, đang làm dưới tàu biển. Tôi mới rời tàu Căng-tông sang làm ở một tàu binh Pháp ở Quảng Châu. Cảnh xa nước, xa nhà, mỗi lần được lên bờ và ra khỏi tô giới Pháp, tôi thường đi tìm anh em kết bạn. Tuổi còn trẻ cả nên gặp ai cũng dễ thân nhau.

Tôi gặp Cẩm Xuỳn vào dạo ấy.

Anh là người Trung-quốc đã từng ở Việt Nam, nói tiếng ta khá thạo. Chúng tôi trở nên quen nhau thân thiết, Cẩm Xuỳn thường rủ tôi đi chơi. Cả hai vợ chồng anh cùng hoạt động. Nghe anh em nói, chị Cẩm Xuỳn hăng hái lắm, thường khoác khăn đỏ đi tuyên truyền vận động trong công nhân.

Có một lần, vào ngày chủ nhật, anh rủ tôi mua hoa đến Hoàng-hoa-cương viếng mộ Phạm Hồng Thái. Trước nấm mồ liệt sĩ, lòng tôi rất xúc động. Ít lâu sau, Cẩm Xuỳn giới thiệu tôi với hai người Việt-nam tên là Ích và Vương.

Đồng chí Ích, tức là đồng chí Hồ Tùng Mậu, kết nạp tôi vào Thanh niên cách mạng đồng chí hội. Buổi lễ kết nạp có mặt cả đồng chí Vương, nhưng đồng chí Vương không nói nhiều. Lúc ấy, Quảng-châu là thủ đô cách mạng của Trung-quốc. Đường phố ngày đêm sôi nổi không khí những cuộc mít-tinh, hội họp quần chúng của công nhân, của nhân dân. Mỗi lần tôi ra khỏi được tô giới Pháp, các đồng chí Ích và Vương kéo chúng tôi vào trụ sở công hội ở bất kỳ khu phố nào, mượn ngay trụ sở của bạn, mở lớp huấn luyện chúng tôi ở đấy.

Được hơn một năm, đồng chí Vương gặp riêng tôi và hỏi:

- Đồng chí có hoàn cảnh về nước không?

- Tôi về nước được. Đoàn thể cần thì tôi xin về ngay.

Đồng chí Vương trực tiếp tổ chức cho tôi về. Khi trao trách nhiệm, đồng chí dặn dò tôi thật chu đáo:

- Về thì đừng hoạt động gì vội. Chờ ít lâu nghe ngóng đã, kẻo mật thám nó theo đấy.

Tôi về Hải-phòng, ở phố Cầu-đất. Đúng như đồng chí Vương nói, mật thám của Pháp cứ gác suốt ngày trước cửa nhà tôi. Tôi bỏ đi chơi bời đây đó cho mãi đến khi chúng nó không còn theo dõi nữa. Đến lúc ấy, tôi mới lân la đi tìm kiếm mối liên lạc với Hồng-kông để đưa tài liệu về. Tháng 4, tháng 5 năm 1927, tôi xuống tàu Song-bô làm. Tàu này cứ cách một chuyến chạy đường Hồng-kông lại một chuyến rẽ vào Quảng-châu. Chúng tôi tổ chức đưa báo Thanh niên và tập sách Đường cách mạng cũng với những tài liệu khác của Hội về nước, phát tung khắp các nơi quen biết ở Hà-nội, Hải-phòng, Nam-định.

Một người bạn quen thường nhận tài liệu của tôi đem đi phân phát tên là Lưu Bá Ngữ, có chuyền báo và tài liệu cho một người chủ hiệu sách tên là Nguyễn Mạnh Bổng đọc. Bổng vốn là tay sai của thực dân Pháp nên hắn đem báo và tài liệu đó đi báo cho Tây. Ngữ bị bắt, Ngữ khai sách và tài liệu ấy là do một người làm tàu tên là Ba trao cho mình. Ba là bí danh của tối lúc bấy giờ.

Đế quốc truy bắt khắp các tàu không có người nào tên Ba cả. Vì từ khi thấy động, tôi đã bỏ tàu Song-bô không làm nữa. Về Thái-bình rồi đi Sài-gòn.

Vào đến Sài-gòn, tôi gặp một số đồng chí cũ ở Quảng-châu về. Chúng tôi liên lạc với anh Ngô Thiêm. Chúng tôi thấy anh cứ ra vào một căn nhà ngay xế mặt chúng tôi ở. Vì nguyên tắc bí mật, chúng tôi không bao giờ hỏi anh Ngô Thiêm về căn nhà đó. Sau này cách mạng thành công, ngồi kể chuyện cũ với nhau, tôi được bác Tôn cho biết căn nhà ấy chính là cơ quan của bác Tôn và anh Đông cùng với anh Ngô Thiêm.

[daibangden]

Ở Sài-gòn, có sách báo Xiêm gửi về. Vào cuối năm 1927, 1928, phong trào đã khá, sách báo đã nhiều hơn trước. Nhưng đời sống của những người hoạt động chuyên nghiệp thật cơ cực. Tiểu tổ chúng tôi đều là anh em vừa đi làm, vừa hoạt động nên còn có cơm mà ăn, tuy sáu bảy người mỗi bữa chỉ có nồi cơm, mấy xu rau muống và hai quả trứng vịt bắc. Anh Ngô Thiêm là phụ trách tiểu tổ chúng tôi. Một hôm anh đến họp với chúng tôi. Chúng tôi hỏi anh đã ăn cơm chưa. Anh nói chưa ăn. Chúng tôi mua phở mời anh. Ăn phở xong, anh mới cho chúng tôi hay: đã ba hôm nay, anh không có hột cơm nào vào bụng, vì cơ quan không còn một đồng xu nào. Nghe anh nói, chúng tôi ứa nước mắt và anh cũng khóc theo, cảm mối tình đồng chí xót thương đùm bọc lẫn nhau giữa anh em cách mạng. Từ đấy chúng tôi đặt vấn đề bớt , bớt tiêu góp nhau giúp anh đôi phần về sinh hoạt.

Trước khi xảy ra vụ án đường Bác-bi-ê*, tôi lại ra Hải-phòng, tiếp tục hoạt động ngay. Cơ sở Hải-phòng lúc ấy đã khá, có đến hơn một trăm đồng chí.

Từ đầu năm 1929, Kỳ bộ Thanh niên cách mạng đồng chí hội đề ra chủ trương tất cả các đồng chi Thanh niên cách mạng đồng chí hội vô sản hóa hết. Tất cả đều mạc quần áo xanh. Người nào lọt được vào nhà máy làm được, thì tìm hết cách mà lọt vào. Ai không xin được vào nhà máy thì đi làm bất cứ một nghề lao động nào khác. Tôi cạy cục xin vào nhà máy Ca-rông mãi không được. Chấp hành chủ trương chung, tôi và một số đồng chí khác đi kéo xe.

Chủ trương vô sản hóa có tác dụng trực tiếp ngay của nó. Nhà mày nào có đồng chí ta là chỗ ấy có phong trào. Cả trong giới an hem xe kéo cũng thế. Năm 1930 có cuộc tổng bãi công của anh em xe kéo Hải-phòng.

Nghề kéo xe của tôi cũng rất tiện cho việc liên lạc với Cảng, với tàu bè qua lại.

Một hôm có người đến báo cáo với tôi có anh em đi tàu Nhật từ Hồng-kông về Phòng không có tiền tàu, dưới tàu không cho lên bờ. Đám an hem ấy là đồng chí Ngô Gia Tự và các đồng chí đại biểu khác của Bắc-kỳ bỏ đại hội của Thanh niên ra về. Vì ly khai khỏi Đại hội nên các đồng chí trở về không có tiền đi đường. Không có tiền vẫn cứ đi, các đồng chí thật là hăng, bỏ Hồng-kông, xuống tàu Nhật, nói với nó cho đi, hẹn về bến sẽ có người trả tiền.

Một phụ nữ cảm tình cách mạng đen bán ngay đồ nữ trang của mình lấy tiền nộp tiền tàu cho anh Ngô Gia Tự và các đồng chí cùng đi.

Tôi đón đồng chí Ngô Gia Tự về chỗ tôi một thời gian. Sau đó, anh về Hà-nội, ra tuyên ngôn thành lập Đông-dương cộng sản đảng, rồi đi Sài-gòn.

*
*  *

Cũng vào giữa năm 1929, Tổng bộ Thanh niên gọi tôi ra làm công tác giao thông liên lạc giữa Hồng-kông và Quảng-châu.

Trong nước là tổ chức Đông-dương cộng sản đảng, ngoài nước vẫn là tổ chức Thanh niên
------------------------------------------------------------------------------------------------------
* Sau khi ta xử một tên phản bội ở đường Bác-bi-ê, đế quốc khủng bố, cơ sở bị vỡ, một số đồng chí bị bắt và bị kết án.

[daibangden]

Tôi vừa đi thì xảy ra vụ ám sát thị Nhu và thị Uyển ở đường hẻm đàng sau nhà hội Trí tri Hải-phòng. Đường hẻm ấy thông sang ngõ Tham Thuật. Nhà tôi ở ngõ này. Mật thám vào khám nhà tôi, bắt được mấy số báo Cờ đỏ trong nhà. Cờ đỏ, in nến, viết bằng bút thép và dũa sắt. Báo Cờ đỏ đang tuyên truyền tổ chức của Đảng và giai cấp công nhân.

Vì mật thám Pháp khám nhà thấy báo Cờ đỏ ở nhà tôi nên anh em ở đấy và cả mẹ tôi đều bị bắt. Tôi bỏ đi đã được hai ngày.

Sang đến Hồng-kông, tôi lại vào làm dưới tàu binh Pháp. Được hai tháng, chánh mật thám Pháp Lê-rông, chuyên về vấn đề chính trị, ra Quảng-châu. Nó vào câu lạc bộ hải quân Pháp lung. Tôi chột dạ, nghĩ bụng đến phải chuẩn bị hai tay cho nó đút vào xích. May sao lánh được. Tôi đề nghị các đồng chí phụ trách cho tôi chạy. Các đồng chí bảo cứ ở lại. Hồi ấy, tôi làm liên lạc giữa Quảng-châu và Hồng-kông, vừa làm tài chính cho đoàn thể, vừa vận động anh em lính thủy.

Được bốn tháng có thư trong nước viết về bảo ra bên ngoài để cho tôi thôi công tác dưới tàu vì đế quốc đang lung tôi riết. Một đồng chí trong Thanh niên lúc bấy giờ đến tuyên truyền tôi vào Đảng:

- Trong nước, thành lập Đảng rồi, đồng chí nghĩ thế nào?

- Tôi nghĩ: bên nào phải là tôi theo.

- Đồng chí thấy Thanh niên thế nào?

- Thanh niên thì sứ mạng lịch sử đến đây là hết rồi. Trào lưu trong nước như bây giờ thì nên tổ chức Đảng ngay.

- Theo ý đồng chí, nếu tổ chức theo Đảng trong nước hay Đảng ngoài này

- Đảng nào thì Đảng, cứ đúng mục đích, tôn chỉ của giai cấp vô sản, thì tôi theo.

- “Đông-dương” có thiếu sót, chúng tôi tổ chức ra An-nam cộng sản đảng. Nhưng trước sau “Đông-dương” với “An-nam” rồi cũng hợp nhất với nhau làm một thôi

- Tôi ở ngoài này, vào An-nam cộng sản đảng cũng được. Nhưng tôi muốn tất cả những người cộng sản phải mau đi đến một tổ chức thống nhất.

Và tôi được kết nạp vào An-nam cộng sản đảng tháng 10 năm 1929.

Sau khi tôi vào Đảng, các đồng chí trao nhiệm vụ, đề ra ba công tác, tùy tôi chọn. Một là trong nước đang cần cán bộ, tôi về nước là tốt nhất. Song vì tôi bị lộ, nên Đảng muốn tôi hoặc đi Vân-nam giúp các đồng chí ở đây vận động tuyên truyền trong Việt kiều, hoặc lên Thượng-hải gây cơ sở từ đầu trong Việt kiều và lính người Việt-nam ở đây.

Tính thanh niên ưa công tác khó khăn, mới mẻ, tôi không ngần ngại xin đi Thượng-hải. Các đồng chí phụ trách cho tôi vé tàu sáu đống, bảo tôi đến Thượng-hải tự lực cánh sinh mà sống và hẹn tôi ba tháng sau khi đến Thượn-hải phải gây được tổ chức quần chúng.

[daibangden]

Ở Thượng-hải, trong tô giới Pháp có 4.000 lính khố xanh và khố đỏ. Ngoài ra, có một số công nhân, công cả gia đình công nhân, binh linh có đến 6.000 người Việt-nam. Ngoài ra, có 1.000 lính Pháp; ngoài bến Ngô Tùng, thường xuyên có tàu chiến Pháp đỗ. Cảng Thượng-hải luôn luôn là địa điểm có tàu biển từ Mác-xây đi Hoành-tân qua lại. Tối biết là địa điểm Thượng-hải lợi hại lắm. Song, ở Thượng-hải tôi không quen biết ai, tiếng Thượng-hải tôi không biết. Tôi cầm cái vé sáu đồng, càng nghĩ, càng lo, càng thấy công tác đang chờ mình gay thật.

Tìm mãi, tối mới nhớ đến bác Ba đen, một công nhân có chân trong Công hội bồi bếp do Việt-nam thanh niên cách mạng đồng chí hội tổ chức ở Hồng-kông. (Hiện nay, bác Ba đen công tác ở nhà in báo Nhân dân). Bác Ba đen có người quen ở Thượng-hải. Tôi nhờ Ba đen viết thư giới thiệu với người quen này của bác.

Tôi đến Thượng-hải, thuê khách sạn ở, rồi tìm đến người quen của bác Ba đen tên là Thuyết, học y sĩ ở Thượng-hải. Tôi nói với anh Thuyết là tôi đến Thượng-hải muốn kiếm việc làm. Anh Thuyết trả lời tôi:

- Việc làm ở đất này cũng khó đấy. Hay anh hãy tạm về đàng kia với chúng tôi.

Thuyết với hai người nữa là Ngảnh và Trần Tam mở một hàng cơm bán cho lính tẩy, lấy tên là Phạm điếm Trần Tam, Trần Tam trực tiếp trông nom, còn Thuyết đi học và làm sổ sách, Ngảnh thì vừa nấu bếp cho một chủ Tây, vừa đi chợ mua bán cho cửa hàng chung. Tôi đến hầu bàn ở cửa hàng cơm của ba người.

Ở của hàng cơm, chỉ mấy ngày là bắt được mối gây cơ sở.

Một buổi sáng, một số an hem công nhân Việt-nam ở nhà máy Ô-xi-gien của Pháp ở Thượng-hải đến hàng cơm tôi lạc quyên tiền giúp một anh công nhân bị bệnh chết dưới tàu biển. Tôi thấy đám anh em công nhân sốt sắng với nghĩa cử, tôi mò đến chơi xem. Anh em đều là người Nam-bộ, có lòng yêu nước, có ý thức tốt, mà chưa gặp ai tuyên truyền giác ngộ cách mạng.

Tôi bàn với anh em lập hội tương tế để cùng một nước đùm bọc lẫn nhau trong lúc xa nước, xa nhà. Thế là, không đầy một tháng công tác ở Thượng-hải, tôi đã báo cáo được kết quả công tác về Hồng-kông.

Tổ chức quần chúng từ công nhân, phát triển sang anh em bồi, bếp, bà con buôn bán, do đó, bắt mối vào trại lính. Khố đỏ vào trước, khố xanh vào sau, rồi đến cả trong lính thủy cũng có cơ sở. Rồi bắt đầu xây dựng tổ chức Đảng.

Phong trào lên mạnh, tôi phụ trách không xuể, phải báo cáo về Hồng-kônh xin phái thêm một số đồng chí cùng tôi làm việc. Năm, sáu đồng chí lần lượt lên Thượng-hải giúp sức cho tôi, trong số đó có đồng chí Phiếm Chu. Phiếm Chu – tên thật là Đỗ Ngọc Du – là một trong số bảy người sáng lập ra chi bộ cộng sản đầu tiên ở Hà-nội.

Một hôm, tôi nhận được thư không biết của ai gửi tới, hẹn gặp tôi, thứ viết như nhân tình, nhân ngãi hẹn tới gặp nhau. Chỗ gặp là chỗ đánh bi- của Tiên Thi công ty, một của hàng bách hóa tổng hợp hạng lớn của Thượng-hải. Đúng giờ, tôi đến chỗ hẹn. Không thấy ai hết, tôi liền quay ra.

Đang đi, có người đi sau gọi giật tôi lại:

- Anh Hai!

Tôi quay lại, mừng quá: người gọi tôi chính là đồng chí Vương.

[daibangden]

Đồng chỉ rủ tôi ra đường, cho tôi địa chỉ ở khách sạn, hẹn hôm sau đến gặp. Lẽ tất nhiên, tôi không thể nào sai hẹn với đồng chí được. Đến chỗ ở của đồng chí, tôi báo cáo với đồng chí về tình hình công tác và đồng chí giới thiệu tôi  lien lạc với các đồng chí Đảng cộng sản Trung-quốc.

Đồng chí Trung-quốc đầu tiên liên lạc với chúng tôi ở Thượng-hải là nữ đồng chí Thái Xương, hiện là ủy viên trung ương của Đảng cộng sản Trung-quốc. Đồng chí đến tận chỗ tôi làm tìm tôi, dẫn tôi đến một khách sạn khá sang và giới thiệu tôi với một đồng chí đã đợi sẵn ở đấy:

- Đây là một đồng chí ủy viên Trung ương đến bàn công tác với đồng chí.

Đồng chí Trung ương đặt vấn đề về vận động binh lính nước ngoài ở Thượng-hải và bàn với tôi về việc vận động binh lính Pháp và Việt-nam, cung cấp cho chúng tôi giấy nến, bút thép, dũa sắt để viết và in truyền đơn.

Có truyền đơn, làm thế nào để mà phát được ở cái địa bàn Thượng-hải rộng lớn này? Các đồng chí Trung-quốc bảo cứ vẽ bản đồ, cần phát đâu, đã có đội tán phát đi phát. Công tác của các đồng chí Trung-quốc ở Thượng-hải năm ấy đã phát triển rất cao. Phát truyền đơn là có đội phát tán rất đông, chuyên làm việc ấy. Công tác tuyên truyền cổ động sôi nổi y như thời kỳ tiền khởi nghĩa ở ta.

Có lần, tôi đang ngồi chơi ở nhà cơ sở, các đồng chí tán phát đội Trung-quốc ném truyền đơn vào nhà. Anh em cở sở nhặt lấy tờ truyền đơn, xuýt xoa bảo nhau:

- Ra người Việt-nam mình làm cách mạng ở các nước cũng đông thật

Truyền đơn tuyên truyền cổ động càng phát, phong trào càng bốc lên như gió. Do tình hình phát triển, sự lien hệ với Đảng Trung-quốc càng chặt chẽ hơn nữa. Trung ương Đảng Trung-quốc tổi chức ra ủy ban vận động binh sĩ nước ngoài có Việt-nam và Nhật-bản tham gia. Các đồng chí Trung-quốc trực tiếp vận động lính Anh; các đồng chí Nhật-bản vận động lính Nhật, lính người Triều-tiên và lính người Đài-loan (bấy giờ Đài-loan còn là thuộc địa của Nhật). Ta thì phụ trách lính Việt-nam và lính Pháp. Chúng tôi liên lạc thư từ với tổ chức qua một hiệu sách của một đồng chí người Nhật. Công việc sau này càng mở rộng thì Trung ương Đảng Trung-quốc giao hẳn ủy ban vận động binh sĩ nước ngoài này cho tỉnh ủy Giang-tô. Việc tuyên truyền vận động, dựa vào cơ sở Đảng, càng mạnh thêm lên.

Công tác của chúng tôi phát triển sang đến binh lính Pháp. Cửa hang cơm Trần Tam là chỗ lui tới của lính. Nghề lính tẩy vào hang quán, chắc ai cũng biết, vốn dĩ là hay say rượu đập phá. Trong bọn họ, cũng có người ăn uống đứng đắn, vẻ mặt điềm đạm, ưu tư. Gặp những người lính tư cách khác như thế, tôi thường lân la hỏi chuyện rồi giới thiệu với Phiếm Chu biết tiếng Pháp rủ đi chơi, trò chuyện. Có anh thổ lộ mình ở bên Pháp hoặc đã tham gia Đảng Pháp, hoặc đã tham gia những tổ chức quần chúng của Đảng Pháp.