Lịch sử Quân sự Việt Nam

    
        - Tên sách : Cuộc hành quân táo bạo

        - Tác giả : Ghê-oóc-ghi Xvi-ri-đốp
                        Người dịch : Đức Thuần

        - Nhà xuất bản Lao động

        - Năm xuất bản : 1975

        - Số hóa : Giangtvx

        Từ lâu, GHÊ-OÓC-GHI I-VA-NÔ-VICH XVI-RI-ĐÔP đã xác định đề tài của mình trong văn học. Từ khi còn là sinh viên Viện văn học GO-RƠ-KI năm 1959, ông đã viết trường ca thơ «HỌ GỒM MƯỜI MỘT NGƯỜI » và truyện « VŨ ĐÀI SAU HÀNG RÀO DÂY THÉP GAI », đã được bạn đọc cũng như giới phê bình chú ý.

        Bước vào văn học như một nhà thơ, ngày nay, G. Xvi-ri- đốp đã trở nên nhà văn. Bằng hai tác phẩm trên, tên tuổi ông đã dược bạn đọc chú ý. Họ xác định được đề tài chính của ông là ca ngợi chủ nghĩa anh hùng trong cuộc sống. Đối với ông, tiêu chuẩn cơ bản để đánh giá thực chất của con người là tinh thần sẵn sàng thực hiện những chiến công.

        Trong những năm chiến tranh, Xvi-ri-đốp đã cùng với mẹ và các bạn cùng lứa tuổi làm việc trong nhà máy thay cha, anh và những người lớn tuổi đi ra chiến trường. Mặc dầu U-dơ-bê-ki-xtan xa mặt trận, nhưng ở đây vẫn hòa với nhịp sống chiến tranh. Trước chiến tranh ít lâu, chú bé Xvi-ri-đôp đã từ Ma-ri-u-pôn về đây sống cùng với mẹ và anh trai sau khi bố chết (năm 1942, cậu bé mười lăm tuổi đó đã phải làm việc bên bàn thợ nguội). Đối với cậu, đó là những ngày khó khăn nhưng cậu hiểu rằng điều đó rất cần thiết, vì chính bằng lao động của mình, cậu đã tham gia vào cuộc chiến đấu vĩ đại của những người xô-viết chống bọn xâm lược phát-xít.

        Có một lần nào đó, một thiếu úy thương binh đã khuyên các cậu bé phải tập thể thao vì rằng, không có thể dục thể thao thì không thể thành người công nhân thực sự, không thể trở thánh người chiến sĩ chân chính được. Và trước khi từ giã những cậu bạn công nhân nhỏ tuổi của mình, anh đã lộng họ cuốn sách « Hướng dẫn thể dục bắt buộc đối với sĩ quan » trong đó có những bài tập quyền Anh. Thế là các cậu con trai đã quyết định thành lập tổ quyền Anh.

        Từ đầu môn quyền Anh đã đi vào cuộc đời của nhà văn tương lai. Anh không những học tập mà còn coi đây là một nhu cầu, một sự ham thích không thiếu được trong cuộc sống của anh. Và ngay cả khi đã rời bỏ võ đài, ông vẫn không rời bỏ môn quyền Anh. Với cương vị là một người hoạt động xã hội đã nhiều năm ông giữ chức vụ chủ tịch Hội quyền Anh Liên-xô. Và đến bây giờ, tuy đã trở thành nhà văn chuyên nghiệp, ông vẫn có mối liên hệ rất mật thiết với các kiện tướng quang vinh của võ đài như La-gu-tin, Pô-pen-tren-cô, Ba-ran-ni-cốp và nhiều võ sĩ trẻ tuổi khác.

        Thể thao đã mở ra trước Xvi-ri-đốp nhiều cái mới. Nó đã tạo cho anh lòng dũng cảm, sức mạnh sự nhanh nhẹn, hoạt bát, khéo léo và cái chính là đã tạo cho anh lòng yêu nước. Thể thao đã thắt chặt tình hữu nghị giữa những con người với nhau và đã biểu hiện sự đoàn kết cũng như sức mạnh của họ.

        Nhà văn tương tui đã hiểu rõ vai trò tích cực của thể thao đối với cuộc sống sau khi anh biết rõ câu chuyện của nhà võ sĩ chuyên nghiệp Mỹ Giắc-xơn đã từ bỏ nước Mỹ sang kiếm ăn ở nước Nga từ trước cuộc cách mạng Tháng 10. Giắc-xơn đã tham gia cuộc nội chiến và sau khi cách mạng thắng lợi. anh đã ở lại nước Nga xô-viết và coi như Tổ quốc thứ hai của mình.

        Xvi-ri-đốp gặp gỡ và quen biết Giắc-xơn ở Ta-sơ-kcn trong một cuộc thi đấu quyền Anh. Nhưng lúc bấy giờ họ không phải là đối thủ của nhau mà học trò của họ đã gặp nhau trên vũ đài. Sau cuộc gặp gỡ đó, hai người thân nhan và mười năm sau, một người đã trở thành tác già và một người là nhân vật chính của cuốn sách « Giắc-xơn đã ở lại nước Nga » (1963).

        Không phải ngẫu nhiên mà trong tác phẩm, Xvi-ri-đốp luôn thể hiện đề tài vì tình đoàn kết vô sản của người lao động, đề tài về tinh thần yêu nước xô-viết và tình hữu nghị giữa cáo dân tộc trong đất nước xô-viết và đề tài về chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Không phải là những cuốn tiểu thuyết hoặc sách giáo khoa đã gợi lên trong tâm hồn nhà văn trẻ những ham thích đề tài đó mà chinh là bản thân cuộc sống lao động háo hứe của thời trẻ và những cuộc gặp gỡ thú vị với những con người như Bô-rô-den-cô và Giắc-Xơn đã đưa ông đến với đề tài này trong văn học. Trong các sách của ông, ta vẫn thấy dáng dấp của người thanh niên công nhân Nga, những con người lao động bình thường đã thấm nhuần tinh thần quốc tế vô sản.

        Biểu hiện rõ rệt của đề tài này là cuốn tiểu thuyết « Những người bị kết án bất tử » mà ông đã viết năm 1965. Bằng văn học, lần đầu tiên người ta đã hiểu rõ cuộc đấu tranh của công nhân Mỹ da đen và da trắng đòi quyền sống và do đó đã nêu rõ lịch sử ngày 1 tháng Năm — ngày đoàn kết quốc tế của những người lao dộng.

        Buông lỏng cương ngựa, Ga-bứt Bai¹ Cô-bi-ep mơ màng đưa những ngón tay múp míp sờ bộ râu rậm rì màu hoa dâu. Lão lim dim dôi mắt ti hí, mồm lầm bầm như đang gặm miếng xương cừu non còn dính chút thịt, những cái tin chắc chắn có sức hấp dẫn : "Sa hoàng người da trắng đã bị lật đổ... Người Ca-dắc sẽ thành lập chính quyền A-la-sa của mình. Con trai của bai I-xam-bét Éc-dư-kê-ép đang kén vợ... Lạy đức A-la! Toàn là những tin tức tốt lành cả".

        Con ngựa giống béo đẹp, ức rộng, nòi ngựa Ac-khen- gan nổi tiếng, với bộ lông hạt dẻ, bờm tráng mượt lốm đốm những chấm trắng trên trán — hình như cũng cám thông tâm trạng phấn chấn, thoái mái của ông chủ —  thong thả nhún nhảy những bước đĩnh đạc, nhịp nhàng.

        Cách đấy một quãng khá xa, một đội vệ sĩ chừng hai mươi lăm chàng trai Ca-dắc thảo nguyên, những tay súng trung thành luôn luôn hộ vệ bai. Họ cưỡi trên những con ngựa béo tốt, no căng, chuyện trò ầm ĩ. Người, ngựa đi lộn xộn thành những tốp nhỏ.

        Phía sau đoàn vệ sĩ, một đàn lạc đà cao lớn, trên lưng chất nặng hàng hóa. Chúng nối đuôi nhau theo một hàng dài. Một bầy cừu béo mượt rầm rĩ kêu. Chúng thúc nhau đi hối hả, vội vàng. Hai con chó đen, giống chó lông xù, mõm vuông, tai cụp, chạy lăng xăng hai bên đần cừu. Chúng cố không cho một chú cừu bướng bỉnh nào rời khỏi đàn. Nuốc-ta — chàng chăn cừu đi sau cùng. Anh cưỡi trên lưng một con ngựa thấp bé, lông xù. Cái lưng con ngựa oằn xuống như không chịu nổi sức nặng của người cưỡi. Thỉnh thoảng, chàng lại vung cây sào dài lùa đàn cừu đi nhanh. Đầu đội chiếc mũ bằng da thú mềm đã sờn hết lông, nhưng quanh vành mũ có dính những tua vải, những chỗ thùng trên mũ của chàng trai được vá bằng những mụn dạ đủ các màu. Đôi vai anh vạm vỡ, cổ thon thon, khoác một cách cẩu thả chiếc áo choàng quá cũ kẻ sọc nhiều màu đã bạc phếch, vá chi chít. Chân đi đôi ủng nhọn mũi, tự khâu lấy bằng da sống. Đôi ủng nứt nẻ đen xỉn vì đất và mồ hôi lâu ngày.

        Nuốc-ta khẽ thúc ngựa. Anh lơ đãng nghiêng đầu ngắm trời với một vẻ say sưa, đưa chiếc tiêu lên ngang miệng, tay lần lần bấm những lỗ nhỏ khoét trên chiếc tiêu. Và, từ cái nhạc cụ thô sơ ấy, vút lên một khúc ca nghe thật đơn điệu cứ lặp đi lặp lại tường chừng chẳng bao giờ hết trong cành bao la của đất trời thảo nguyên

        Cũng có lúc, xen vào đấy một đoạn dồn dập nghe thực réo rút. Chàng chăn cừu hai mươi tuổi đời lúc nào cũng tự hài lòng về mình và số phận của mình. Trên khuôn mặt rám nắng đầy phong sương, nhưng tròn trĩnh như chiếc bánh mì dẹt mới hấp từ lò ra, lấm tấm tàn hương ửng đỏ. Đôi mắt một mí kiểu châu Á của Nuốc-ta hơi hiếng ánh lên một niềm vui trong sáng, tựa làn nước mát người ta thường gặp ở những giếng sâu trên thảo nguyên.

        Mấy ngày trước đây, Nuốc-ta còn chưa hề nghĩ đến một chuyến di xa nào cả. Trong trí tưởng tượng hay trong giác mơ đôi khi anh thấy mình là một dũng sĩ chỉ huy một đội cảm tử toàn người Di-gít. Thực tế thì anh đã là một chàng trai dũng cảm. Thiên nhiên ở đây đã tạo cho anh một sức khỏe hơn người. Mới mười lăm tuổi, chú bé chăn cừu đó đã từng đánh nhau với hai con sói khi chúng lần vào đàn cừu trong một đêm đông rét buốt. Với con dao găm lưỡi cong trong tay, Nuốc-ta lao vào con thú dữ trước mặt và một đường dao hiểm đã hạ thủ ngay con sói đực. Còn con sói cái thì phải mất sức hơn mới diệt được. Sau cái đêm dáng ghi nhớ đó, trên vai trái của anh còn in lại đến ngày nay vết sẹo nham nhở của hàm răng sói.

        Cuộc đời mình, Nuốc-ta gửi cả vào tiếng tiêu. Một cuộc đời thật đơn diệu buồn tẻ như cảnh thảo nguyên vậy. Đã bao năm ròng, không nhớ rõ, Nuốc-ta đi chăn cừu cho Ga-bứt Bai Cô-bi-ép. Quần quật suốt từ sáng đến tận đêm khuya, hè cũng như đông, anh đã cùng hai con chó săn lông xù dữ tợn, nhưng đối với anh thì lại rất đỗi hiền lành, chăn dắt đàn cừu, đàn ngựa non và lạc đà đi khắp những đồng cỏ mùa hè hoặc trong chuồng trú mùa đông. Cuộc sống trôi qua đều đều, đơn diện, buồn chán. Ngày ngày tiếp nối nhau với những công việc nặng nhọc bất tận như chân trời xa thẳm. Nó làm héo mòn đi những năm tháng cuộc đời, còn con người tựa những bụi cây khô mọc trên mảnh đất không được chăm bón...

--------------
        1. Ga-bứt Bai, một chức vụ, một lối xưng hô để chỉ các lãnh chúa điền chủ hoặc chủ trại chăn nuôi giàu có, quyền thế ở các bộ tộc vùng Trung Á xưa.

            
        Bỗng nhiên, chẳng biết từ đâu, trên thảo nguyên lan truyền những tin lạ. Tin đồn ngày một nhiều. Nó lan từ miệng người này sang người khác. Trong các lều vải sang trọng của nhà giàu bên cạnh món chả cừu nướng béo ngậy ; trong các lều vải tồi tàn của người nghèo khó với ấm sữa ngựa nóng trên bãi chăn súc vật ồn ào cũng như bên đống lửa trên đồng cỏ của những dân chăn nuôi, đâu đâu người ta cũng bàn tán. Không một người Ca- dắc nào đi qua các lều trên thảo nguyên mà lại không dừng ngựa lắng nghe và bàn luận. Thảo nguyên tràn ngập những tin đồn. Thời cơ đã đến rồi! Đã đến lúc không còn Sa-hoàng nữa, từ tỉnh trưởng cho đến những sĩ quan của vua Nga cũng đều sẽ bị tống cổ... Sau này sẽ ra sao? Còn những tin đồn gì nữa sẽ lan đến thảo nguyên mênh mông này?... Điều gi sẽ xảy ra sau những nguồn tin đó ?

        Hai ngày trước đây, một người đưa tin đã phóng ngựa đến khu lều trại của họ. Từ xa, Nuốc-ta đã nhận ra anh ta qua dáng ngồi trên yên ngựa của người dân thào nguyên. Bộ quần áo tuy không hoàn toàn giống như quần áo dân Ca-dắc nhưng chỉ nhìn cái dáng người khom khom thì cũng có thể dễ dàng nhận thấy phần lớn cuộc đời của anh ta sống trên lưng ngựa. Kỵ sĩ khoác chéo lưng khẩu súng trường, hông đeo thanh kiếm cong. Loại súng này Nuốc-ta đã từng thấy ở những người lính Nga. Anh còn được biết là loại súng này bắn đạn đồng, xa một véc-ta (1) có thể bắn đúng đầu con cáo, tất nhiên với điều kiện là súng nằm trong tay nhà đi săn lão luyện. Thanh kiếm cũng là kiểu kiếm Nga, giống hệt thanh kiếm của viên sĩ quan béo phị hay đến khu lều của dân du mục để thúc thuế. Dĩ nhiên Nuốc-ta rất thèm muốn địa vị của người đưa tin. Theo anh nghĩ, anh ta chỉ hơn mình độ ba bổn tuổi là cùng, thế mà đã có kiếm và súng. Đó là chưa nói đến đôi ủng da sang trọng ở thành phố và chiếc áo khoác hầu như còn mới nguyên. Nuốc-ta chỉ thầm ước ao đẻ thỏa lòng thèm muốn mà thôi. Bỗng anh quay lại mắng đôi chó săn đang gầm gừ người khách lạ.

        — Cút di!

        — Này anh bạn, lều Ga-bứt Bai ở dâu ? — Từ đằng xa, người đưa tin đã lớn tiếng hỏi sau khi chào và kìm ngụa đang phóng nhanh lại.

        Nuốc-ta giơ gậy chỉ về phía chiếc lều trắng to rộng, sang trọng nổi bật giữa khu lều trại nghèo. Ky sĩ Ca- dắc phóng ngụa vút về phía lều. Nuốc-ta nhìn anh ta lẹ làng nhảy xuống ngụa và đi vào lều cùng với một kỵ sĩ bảo vệ luôn có mặt tại của lều Bai Cơ-bi-ép. Họ nói gì với nhau trong lều, Nuốc-ta không thể biết được, nhưng anh hiểu rằng đây là một người khách quan trọng mang đến nhiều tin tốt lành. Anh hiểu như vậy qua dáng đi vội vã của gia nhân, qua việc họ giết thịt cừu non và thấy những bếp lửa được nhóm lên để quay chả cừu.

        Gần tối, các cụ già râu tóc bạc phơ, được triệu đến lều bai cùng với các trai tráng và những người thân thích ruột thịt. Những người Ca-dắc từ các làng bên cạnh và các khu thảo nguyên gần đấy cũng thấy lục tục cưỡi ngựa tới. Mọi người lần lượt ngồi theo thứ tự tuổi tác, chức tước theo một luật lệ tuy không có văn bản nhưng được thi hành rất nghiêm ngặt. Tại chỗ danh dự trên những tấm thảm vuông nhỏ có đệm thêu là các vị bô lão có uy tín và những viên chức oai quyền ngồi xếp bằng tròn vẻ nghiêm trang.
Đàn bà và đặc biệt là các cô gái xúm lại thành từng đám đông và từ các lều gần đấy đăm đăm nhìn về lều lớn, cố lắng nghe.

        — Hỡi con cháu của đức A-la! Hỡi tín đồ của đạo Hồi! Ga-bứt Bai chắp tay vào ngực, mắt nhìn mọi người và nói với giọng trang trọng — Thảo nguyên này là của chúng ta và nó mãi mãi phải là của chúng ta. Đã đến lúc chúng ta phải tự giải phóng khỏi ách người Nga !... Chúng ta sẽ thành lập nhà nước riêng của mình và sẽ sống một cách thực sự quang minh chính đại, sống theo luật pháp của đức Ma-hô-mét như tổ tiên, cha ông chúng ta đã sống.

        Sau đó đến lượt người khách, mặc dầu còn trẻ nhưng anh ta tỏ ra là con người biết ăn nói. Anh đọc thong thả, rành rọt bức thư của Gi-an-si Đô-mu-ha-me-đốp — thủ lĩnh các bộ tộc Tác-ta theo đạo Hồi. Họ là những người như thế nào, ở đây không một ai biết tường tận nhưng mỗi người đều hiểu rằng đó là người mình “người của thảo nguyên Cô-dắc. Tất nhiên, người Ca-dắc nói chuyện với nhau bao giờ cũng dễ hơn.

        Các cụ già trịnh trọng vuốt chòm râu bạc, đám thanh niên thi dướn ngực, mắt long lanh, còn những gia nhân nghèo thì lặng lẽ xoa cằm. Mọi người đều thấy bức thư của thủ lĩnh Gi-an-si đã nói lên những suy nghĩ và nguyện vọng thầm kín của mình. Đã đến lúc cần thực hiện các điều ước mơ đó. Người khao khát quyền hành, kẻ thì mơ ước giàu sang, còn đa số người nghèo thì chi có mong mỏi giản đơn là được ăn thịt cừu và bánh mì thỏa thích.

        — Tôi thề với đức A-la rằng, tôi hoàn toàn không hiểu được Ga-bưt, thủ lĩnh của bộ tộc chúng ta nữa —  một gia nhân của bai —  ông già Béc-đa, người mà cả làng đều gọi bằng tên khác là —  lão đầu lạc đà —  lẩm bẩm.

------------------
        1. Véc-ta — đơn vị do lường cũ của Nga ; 1 véc-ta bằng 1,06 km.

        — Lão nói gì, lão muốn bào vệ bọn ngoại bang sao? — Ca-ra-ca-ltr Cin rò bai chú nheo đỏi lỏng inày rộm bạc, hách dịch hỏi.

        — Tôi cũng như mọi người Ca-dắc khác mà thôi. Tôi khó mà hièu được lời nói của bai chúng ta... Em ruột bai, ông Ô-man Cô-bi-ép là một sĩ quan luôn đeo lon vàng trên quân phục. Một quan to, chỉ huy cả cái pháo dài ở Ma-gư-lắc trên bờ biển Ca-xpiên. Hôm qua Bai còn hãnh diện có ông em là sĩ quan của đức Sa-hoàng. Thế mà hôm nay, bỗng nhiên những người Nga đã trở thành kẻ thù của dân Ca-dắc chúng ta. Làm sao mà chúng tôi hiểu được?

        Mọi người lèn tiếng la ó ông lão Béc-da. Đúng là "lão đầu lạc đà" thật. Đầu với óc! Chả lẽ lão xuẩn đến nỗi không hiểu dàn Ca-dắc vẫn là dân Ca-dắc còn người Nga thì vẫn là người Nga à ?

        Nuốc-ta vén đôi vạt áo bông đã rách, ngồi bệt xuống đất cạnh những người đồng cảnh. Rõ ràng là được nghe những tin tức thế này là một việc rất quan trọng và rất cần thiết đối với anh. Anh lắng nghe các bô lão, các chức dịch tranh cãi, tay nhẹ nhàng đút chiếc tiêu, vật bất ly thân của mình vào túi nhưng mắt thì vẫn không rời góc lều của bai. Từ đó, anh bắt gặp đôi mắt long lanh, đen láy của nàng Ôn-tun.

        On-tun, con gái yêu của người vợ ba Ga-bứt Bai. Nàng vừa tròn mười sáu tuổi và khi đi ra ngoài, đã phải trùm mạng vải tuyn mỏng để ánh mặt trời khỏi làm sạm khuôn mật trắng trẻo xinh dẹp. Chẳng cần mặc gấm vóc lụa là, chẳng cần phải điểm trang dây vàng, nhẫn ngọc, đá quý, chẳng cần phải thêu áo bằng chỉ kim tuyến, không gì làm giảm được sắc đẹp cũng như thân hình thon thả cân đối của nàng. Khuôn mặt tròn của nàng có nước da trắng riêng biệt của những cô gái thảo nguyên mà nàng là đẹp nhất.

        Nuốc-ta biết Ôn-tun từ lúc nàng còn thơ ấu, nhưng mãi đến mùa xuân vừa qua, khi được vào dọn lều của bai chuyển lên vùng đồng cỏ mùa hè anh mới được nhìn kỹ cô gái và mới thấy được cái đẹp của tuổi dậy thì, cái đẹp làm ngây ngất lòng người.

        Từ hôm đó, anh không lúc nào ngôi yên, người thẫn thờ, luôn khát khao tìm mọi cách để gần Ôn-tun vô tư lự. The nhưng khi đã đứng ngay cạnh nàng thì anh lại ngây như phỗng. Anh không hề thốt lên được lời nào, lưỡi cứng như đá, mặt nóng bừng, tay chân luýnh quýnh cứ như chìm trong băng tuyết vậy. Nhưng ngay sau đó, khi còn lại một mình thì Nuốc-ta lại tự oán trách mình ngu ngốc, nhát gan. Có lúc lùa đàn súc vật trên đồng cỏ mát mẻ, căng lồng ngực hít thở không khí trong lành và đón gió thảo nguyên, bên tai chàng chăn cừu vẫn như vang lên tiếng cười trong trẻo, vô tư của cô gái đó.

        Nghĩ đến tiếng cười, nghĩ đến đôi mắt cô gái, Nuốc-ta lại không thiết làm gì nữa. Anh hiền, tình yêu là sự thổn thức của con tim chứ không như loài cỏ, người ta có thể bứt nhổ vất đi được.

        Nuổc-ta cố dằn mình và gắng thoát khỏi đôi mắt đen láy trong suốt của nàng, nhưng cứ đến chiều tối, khi anh lánh ra bãi cỏ ven rừng sau khu lều, ngồi thổi sáo, cô gái vô tư lại đến ngồi nghe ngay cạnh. Cô luôn nói những lời trêu chọc vui đùa đôi môi đỏ mọng luôn nở nụ cười, đôi mắt dường như ve vuốt anh không ngớt.

        Những lúc thấy Ôn-tun bên cạnh, Nuốc-ta cố kìm sự bối rối của mình, anh bắt đầu thổi tiêu. Đưa đoạn ống trúc lên miệng, thử giọng để nắn lại cái lưỡi gà, và khi những ngón tay của anh lẹ làng bấm các lỗ tròn một cách khéo léo vút lên âm thanh vừa ý, anh bắt đầu thổi diệu nhạc ưa thích. Nhạc cụ đơn sơ, tiếng tiêu còn yếu nhung đó là âm nhạc. Âm nhạc là tiếng nói của tình cảm và, sức mạnh trái tim là ở trong đó. Những lúc ấy Ôn-tun không đùa nữa, cô lắng nghe, tay vòng ôm cổ con ngựa đẹp. Đàn ngựa im lặng khe khẽ gõ móng, vươn cổ nhìn lên khoảng trời xanh thẫm nơi vành trăng vàng từ từ lèn cao. Tiếng tiêu lan đi trên thào nguyên mênh mông. Thảo nguyên dường như không giới hạn, có lẽ đi suốt đời cũng chẳng qua hết được.

        Tất cả những cảnh đó mới diễn ra gần đây thôi... còn bây giờ là một cuộc hành quân. Chỉ có hai con chó lông xù thè những chiếc lưỡi dài, đỏ hỏn là có vẻ khoan khoái tung tăng cạnh con cừu đực đầu đàn và thỉnh thoảng chúng lại cất tiếng sủa hờ. Xa hơn ở phía trước, đàn lạc đà lặng lẽ cất bước, dáng đi nặng nề. Nhũng chiếc chuông móc vòng quanh cổ ngựa của nhóm ky sĩ hộ vệ rung rung những tiếng đều đều, đơn điệu.

        Ngước nhìn bầu trời trong sáng, say sưa với tiếng tiêu, Nuốc-ta như thấy tất cả những hình ảnh của quá khứ, hiện tại và tương lai. Nhưng rõ nhất trong bản nhạc không lời đó là ca ngợi Ôn-tun, cô gái mà tất cả những kẻ giàu có trên thảo nguyên này sẽ sẵn sàng quỳ xuống dưới chân nàng. Thế giới này đâu phải của riêng anh. Vì quá nghèo, Nuốc-ta chẳng có của cải gì ngoài tấm lòng lương thiện và đôi tay khỏe mạnh. Nhưng, lạy thánh A-la, hình như đã đến lúc mà những con người mạnh khỏe dũng cám sẽ mở ra con đường mới trên thảo nguyên, đã đến lúc có thể giải phóng mình và trở thành dũng sĩ nổi tiếng. Cái chính, phải có ngựa, gươm, súng — Có nó, con người nghèo khổ sẽ có sức mạnh!

       
        Chiếc xe ô-tô con mui trần trước đây không lâu vẫn thuộc quyền sử dụng của tướng Cu-rô-pát-kin — tổng trấn toàn quyền vùng Tuốc-ki-xtan đang chọc thủng màn bụi từ phố chính rẽ ngoặt vào một phố hẻm bẩn thỉu. Một đám trẻ con đen nhẻm, nhem nhuốc, net mặt hoan hỉ vừa la hét như điên dại, vừa phóng theo chiếc xe. Ở những ngõ hẻm bẩn thỉu này của thành phố Ta- sơ-ken, các quan lớn của đức Sa-hoàng chúng bao giờ thèm đặt chân tới. Nhưng nay đã khác rồi. Lái xe là một người lính trẻ để ria mép đen rậm, ngực đính băng đỏ. Ngồi trên chiếc ghế da cạnh anh ta là một sĩ quan mặc áo da có đôi mắt xanh lơ, vui vẻ. Trông bề ngoài, anh ta độ ba tư, ba lăm tuổi. Trên má ngay gần mép tai có một vết sẹo đỏ bóng — sẹo của một vết thương cũ.

        — Đợi một tý, — anh nói với người lái. Khi chiếc xe đã dừng hẳn, anh quay lại sau vẫy tay gọi bọn trẻ : —  Này, « đội cận vụ chân đất » lên đây!

        « Đội cận vộ chân đất » đó không phải để mời đến hai lần. Chúng biết rất rõ người mặc áo da này : đó là chính ủy Phơ-lô-rốp. Mới đây anh đã đến thăm khu phố của chúng. Vừa lao tới xe, chúng vừa hét « U-ra! »

        — Lên hết chưa ?

        — Hết rồi, chú A-léc-xây ạ! Dận ga đi thôi!

        — Vậy thì đi!

        Đến cạnh bậc tam cấp của một tòa nhà dài trông giống như trại lính, A-lêc-xây Phơ-lô-rốp xuống xe và rút trong túi ngực áo da chiếc đồng hồ quả quýt, bấm khuy bật nắp ra xem giờ rồi nói :

        — Chúng ta còn rất ít thời gian — tôi vào đây một lát. Còn anh thì làm gì bây giờ Ép-chi-nê-ít nhỉ ? Anh vừa xem giờ vừa nói với người lái xe — À, có lẽ anh cứ chở bọn trẻ cho chúng đi chơi quanh phố độ nửa tiếng rồi quay lại đón tôi.

        — Đồng chí chính ủy, đồng chí lạ lùng thật, — anh lãi xe chồm người qua ghế da, ấp úng tìm lời thuyết phục. Cái xe này là để phục vụ các thủ trường, xăng chứ cỏ phải nước lã đâu mà đòi chở chúng nó đi khắp thành phố... Đồng chí có biết không, xin nửa lít xăng cũng phái ký phiếu đấy...

        — Ồ, cậu quả là con người không biết nhìn xa, Ép- chi-nê-it ạ! Hai mươi năm nữa, biết đâu chẳng có một vài đứa trong đội cận vệ chân đất này sẽ trở thành những nhân vật lớn ; cậu tha hồ mà ngạc nhiên. Lúc ấy có thể cậu sẽ gập con người đó và sẽ nhắc nhở cậu ta nhớ lại ngày hôm nay, cái thời mà chúng nó còn mặc quần đùi chạy phóng theo xe của ngài cựu toàn quyền...

        — Đồng chí lúc nào cũng nói đùa được!

        — Không đùa đâu, tỏi nói nghiêm túc đấy. Cuộc sống sẽ như vậy.

        — Chả nhẽ tôi lại phản đối đồng chí nữa. Nếu chỉ đi một lát thì được — anh lái xe nói, giọng đã vui vui. —  Nào lên xe, các ông nhóc.

        — Câm ơn chú Léc-xây!

        Bọn trẻ đồng thanh hét lên với vẻ thỏa chí và, khi chiếc xe rú máy chồm lên thì chúng la tướng « U-ra... a... a! »

        Phơ-lơ-rốp quay vào nhà. Anh mở cửa phòng làm việc, bỏ mũ và cởi áo da treo lên chiếc đinh sắt to đóng trên tường ngay cạnh cửa ra vào. Anh đi đi, lại lại trong căn phòng vắng vẻ, dừng lại cạnh bàn làm việc trên xếp một chồng sách. Anh với tay cầm chiếc ấm đồng lớn. Rót nước chè nguội vào chiếc bát sứ, uống nước xong, anh mở nắp chiếc hộp sát nhỏ và lấy ra một

        gói giấy con. Hai ngón tay khẽ nhón mấy viên thuốc bột vàng vàng, anh để vào đầu lưỡi, uống một ngụm nước nữa và nhăn mặt nuốt.

        — Chà, đắng khiếp! — Vừa nói anh vừa rót thêm nước vào bát rồi uống hết. Trách gì họ gọi là ký ninh...

        Uống xong, anh lôi từ dưới gầm giường sắt ra chiếc va-li gỗ dán mà các góc đã long đinh, rồi xếp đồ đạc vào. « Chưa kịp nằm ấm chỗ thì đã lại phải dọn đi rồi », —  anh thầm nghĩ, và liếp tục xếp sách vở lên trên quần áo — « Cũng may còn kịp uống thuốc chứ không cái bệnh sốt rét quái ác này nó lại hành cho đến gục mất ». Uống thêm ngụm nước, anh ra xe.

        Tối qua, nói cho đúng hơn mãi tận quá nữa đêm về sáng, đại hội lần thứ nhất Đảng cộng sân Tuốc-ki- xtan mới bế mạc và sớm nay, Phơ-lô-rốp được mời đến thẳng chỗ Ban chấp hành trung ương họp. Tại phòng khách đã có nhiều người : mấy sĩ quan đang đi lại, đại biểu của các nhà máy đang thanh thản hút thuốc bên cửa sổ, còn ở góc phòng có hai đại biểu trí thức mặc sơ-mi trắng, cổ thát cơ-ra-vát, ngồi im lặng, rụt rè. Gần ngay cạnh cửa lớn sang phòng họp, có bốn người U-dơ-bếch mặc áo dài kẻ sọc, đầu quấn khăn vải trắng, tròn như quả dưa úp lên đang nói chuyện với nhau. Phơ-lô-rốp vừa bước vào phòng thì người thư ký đứng ngay dậy, bắt tay anh.

        — A-léc-xây I-va-nô-vít, mời anh vào. Đồng chí Tô-bô-lin đang chờ!

        Tỏ-bô-lin vừa được Đại hội họp đêm qua bầu làm chủ tịch Ban chấp hành trung ương Đảng cộng sản Tuốc-ki-xtan, người tầm thước, mặc áo sơ-mi thắt cơ-ra-vát đang ngồi ở ghế chủ tịch cuộc họp. Ông đang lấy khăn tay lau đôi mắt kính.

        Hàng dãy bàn dài phù nỉ xanh kề ngay giữa căn phòng rộng rãi có tran cao. Mặc dầu các cửa sổ đều mở toang, thế mà trong phòng vẫn đặc sệt khói thuốc lá loại nặng. Bước vào cửa và lướt mắt nhìn nhanh khắp phỏng một lượt, Phơ-lô-rốp mới thấy không riêng chỉ có cúc ủy viên trung ương Đảng dự họp mà còn có cả các đồng chí lãnh đạo khác của ủy ban xô viết nhân dân nước Cộng hòa Tuốc-ki-xtan nữa. Anh thầm nghĩ : Rõ ràng là suốt từ đêm qua đến giờ họ vẫn chưa nghỉ. Lại họp từ rạng sáng đến giờ.

        Tô-bô-lin bắt tay Phơ-lô-rốp và báo ngay rằng anh đã được chỉ định làm chính ủy đặc nhiệm toàn quyền biệt khu Da-ca-xpiên và anh sẽ nhận giấy tờ ngay bây giở.

        — Đồng chí A-lếc-xây, bọn phản cách mạng đã ngóc đầu dậy ở A-sơ-kha-bát. Tình hình ở đó rất phức tạp — Không để Phơ-lô-rốp kịp trình bày ý  kiến về sự bồ nhiệm. Tô-bô-lin tóm tắt cụ thể nhưng mạch lạc những nét cơ bản của tình hình hết sức khẩn trương và đáng lo ngại hiện nay.

        Bọn Ê-xo¹ ở A-sơ-kha-bát do hai tên luật sư Đô-rơ và Đô-khốp cầm đầu đã gây ra cuộc phiến loạn ngày 17 tháng 6 năm 1918. Chúng đã chiếm được trụ sở Xô-viết thành phố. Nhưng ngay sau đó, vụ phiến loạn đã bị dập tắt. Các đơn vị công nhân vũ trang tình nguyện ở Cơ-ra-xnô-vốt-xơ-cơ, Cu-sơ-ca, Mê-rô-vơ, Ki-dưn A-rơ- vát đã kịp thời đến chi viện những người Bôn-sê-vich ở A-sơ-kha-bát. Họ đã bắt bọn phiến loạn và bọn theo chủ nghìn dân tộc địa phương phải hạ vũ khí.

        — Ban chấp hành Trung ương giao cho đồng chí theo dõi và nghiên cứu tình hình tại chỗ — Tô-bô- lin kết thúc. — Phải thi hành ngay những biện pháp có hiệu lực để lập lụi trật tự cách mạng.

        — Rõ, thưa đồng chí chủ tịch Đảng. — Phơ-lô-rốp trả lời và cảm thấy tất cả mọi người trong phòng họp đang nhìn mình.

        — À, còn một việc nữa! — Pa-ven Pôn-tơ-ra-xki, ủy viên nhân dân lao động² nước Cộng hòa Tuốc ki-xtan nguyên là công nhôn đường sắt với ba mươi năm tuổi nghề ở nhà ga Bư-kha-ra Mới, từ phòng họp bước ra. Nhìn nét mặt cương nghị với cặp lông mày rậm, đôi mắt màu hạt dẻ của ông, người ta có thể thấy được một con người đã qua nhiều gian lao, chin chắn và kiên nghị.

        — Vấn đề chính, — ông ngừng lại một lát như để suy nghĩ thêm ý mình, và nói tiếp : — Vấn đề chính là phải phá cho được cái ổ của bọn Ê-xe và bọn Men-sê- vich. Bọn chúng đã xây được một cái ổ khá ấm trong ban lãnh đạo cục đường sắt Trung-Á. Trước hết, phải chuyển ngay cái Cục đó về đây, về Ta-sơ-ken này.

        — Rõ — Phơ-lô-rốp trả lời và bỏ các giấy tờ vừa nhận được vào cặp. Vẻ bề ngoài Phơ-lô-rốp lúc nào cũng tỏ ra tự chủ và bình tĩnh. Anh đã quen với những tình huống bất ngờ, quen với những thay đổi đột ngột trong cuộc đời chưa lúc nào bình thản của một người cách mạng chuyên nghiệp. Lần này cũng vậy, anh tiếp nhận trọng trách mới một cách nghiêm túc và lặng lẽ như tiếp nhận bất cứ công tác đột xuất, quan trọng khác trước đây Đảng đã giao cho.

        — Bao giờ tôi phải lên đường?

        — Phải thu xếp đi ngay. — Tô-bô-lin trả lời và siết chặt tay A-lếc-xây — Phải báo cáo thường xuyên bằng điện thoại về đây. Ban chấp hành trung ương cần được biết mọi việc hàng ngày cho kịp thời.

        — Tôi sẽ báo cáo hàng ngày, — Phơ-lô-rốp khẳng định rồi suy nghĩ một lát, anh hỏi tiếp : Chính quyền khu Da-ca-xpiên có thể hy vọng nhận được những gì ? Vũ khí ra sao?

        — Đấy, chính ủv đặc nhiệm toàn quyền đã bắt tay vào việc rồi đấy! — Pê-rô-phi-li-ốp, ủy viên quốc phòng Cộng hòa Tuốc-ki-xtan, người đã đứng tuổi có thân hình nở nang vui vẻ nói đùa và được mọi người cười theo.

        — Vũ khí sẽ có — Tô-bô-lin bỏ kính ra và nói, —  Đối với các đồng chí ở Da-ca-xpiên, vấn đề này sẽ ưu tiên hàng đầu. Đồng chí A-lim-bây Gian-ghin-đi-nốp đã đến Mát-xcơ-va và theo tin báo, đồng chí đó đã được Xvéc-lốp tiếp. Ủy ban Xô-viết nhân dân Nga hứa sẽ thỏa mãn đề nghị của chúng ta.

        Phơ-lô-rốp biết rằng, từ tháng năm, ngay sau khi đại hội Xô-viết khu Tuốc-gai bế mạc, A-lim-bây đã đi Mát-xcơ-va để xin tiếp tế vũ khí đạn dược và lương thực. Ở Tuốc-ki-xtan đã thành lập các đội vũ trang. Người ta đặt nhiều hy vọng lớn lao vào chuyến đi của Gian-ghin-đi-nốp. Ngay chiều hôm đó, Phơ-lô-rốp dẫn đội biệt động vũ trang đáp chuyến xe lửa bọc sắt đi A-sơ-kha-bát.

--------------
        1. Ê-xe — tên gọi tắt chỉ bọn xã hội cách mạng cánh hữu.

        2. Tương đương chức bộ trưởng bây giờ.

        Viên đại tá Ê-xe-tơn, duỗi đôi chân dài ngoẵng, nằm xoài trên đi-văng rộng phủ tấm thảm Ba-tư nhiều màu, chống khuỷu tay lên chiếc gối mềm, chăm chú nghiên cứu bản báo cáo của cơ quan tình báo Anh In-te-li-gian Xéc-vit. Ngoài khung cửa sổ mở toang, dưới giàn nho, bóng nguôi lính gác in hình dưới nắng.

        «Ồ, mọi việc rất tuyệt diệu! — Viên dại tá thầm nghĩ và dùng ngón tay dài, khô đét lật tờ giấy — Bọn nhân viên ở Phòng Phương đông biết làm ăn đấy chứ ». Lão đọc đi đọc lại hai lần nguồn tin báo rằng, theo chỉ thị của Lê-nin, ở Mát-xcơ-va đã thành lập một trung đoàn tình nguyện quốc tế dưới quyền chỉ huy của Gian- ghin-đi-nốp — nguyên là dân du mục Kiếc-ghi-đi¹ trên thảo nguyên Tuốc-gai. Trung đoàn này đã được một chuyến tàu đặc biệt chờ đến Tuốc-ki-xtan thuộc Nga cùng với vũ khí, đạn dược và quân trang quân dụng. Nguồn tình báo trên làm cho viên đại tá vui sướng và phấn chấn ra mặt. Lão vỗ tay ra hiệu.

        Từ sau tấm màu gió bằng lụa mỏng, khuôn mặt đen bóng của nguừi hầu Ấn-độ xuất hiện.

        — Thưa ngài, tôi có mặt!

        — Uýt-ki, nước lạnh và đá — Lão ra lệnh không ngoái cổ lại.

        — Xin có ngay, thưa ngài!

        Một phút sau, người hầu bước nhẹ đôi dép da trên tấm thảm trải nền nhà, khẽ đặt lên bàn con cạnh đi- văng chiếc khay bạc hình bầu dục trên có một chai sô-đa, chai vuông rượu uýt-ki xứ Ê-cốt, chiếc cốc thủy tinh cao chân và một liễn con nước đá vụn.

        — Thưa ngài, vẫn pha như cũ ạ? — Người hầu hỏi vẻ kính cẩn và lễ phép.

        — Ừ.

        Người hầu Ấn-độ hiểu rõ khẩu vị của ông chủ. Anh ta thong thả khéo léo xúc ba thìa đá vụn cho vào cốc, rót rượu uýt-ki đến lưng cốc rồi pha thêm nước sô-đa, xong xuôi, anh bưng tới cho viên đại tá.

        — Xin mời ngài!

        Ê-xe-tơn vẫn không rời mắt khỏi trang giấy, giơ tay đỡ chiếc cốc. Nguôi hầu lặng lẽ quay ra. Viên đại tá  nhấp từng ngụm một tỏ vẻ khoái trá. Nước mát đã cho lão sáng khoái hơn. « Đúng là miền bắc Ba-tư nãy mát hơn ớ cái xứ Bê-lu-gi-xtan, — Ê-xe-tơn thầm nghĩ và uống cạn cốc rượu lạnh, — nhưng dầu sao thì cũng vẫn như là ở hỏa ngục, có khác chăng là ở đấy thì mình ở dưới đáy, còn đay là ở bên miệng hỏa ngục mà thôi...» Lão ta nhìn ra cửa sổ. Bóng người lính gác đội mũ rộng vành, vận quân phục lính viễn chinh quân đội hoàng gia Anh lặng lẽ, lừ dừ qua cửa sổ. Mồ hôi thấm thành vệt đen sẫm, và có những vệt khô trắng in trên lưng áo người lính. Có lẽ ở đấy, ở cái nước Tuốc-ki-xtan cũng có hỏa ngục như thế này chăng?

        Ê-xe-tơn lại vùi đầu nghiền ngẫm nhưng trang báo cáo mật, lấy bút chì gạch dưới những chữ, những đoạn phân tích các nhận định về các nhà hoạt động chính trị của cái vùng Da-ca-xpiên thuộc Nga kia. Viên đại tá  không những rất quan tâm đến những nhân vật là đối thủ của mình, mà còn chú ý cả đến những người mà lão ta có thể dựa vào được. Với kinh nghiệm nghề nghiệp lâu năm ở Ấn-độ, ở Be-lu-gi-xtan, Ê-xe-tơn đã rút ra một kết luận là không có những tên bù nhìn thì khó mà điều khiển được dân bản xứ. Hơn nữa, một việc rất quan trọng là từ lâu lão ta đã rút ra do kinh nghiệm nhà nghề là phải biết, phải hiểu, phải nắm rõ những người mà mình định dùng vào công việc. Bất cứ một lỗi lầm nào trong vấn đề này đều phải trả một giá khá đắt. Cố nhẩm lại từng tên cũng như cá tính một số người châu Âu lão đã nghiên cứu như : Phun-chi- cốp, Đô-rê Cô-dơ-lốp... Sau đó, quay lại nghiên cứu một số lãnh tụ Tuốc-ki-xtan như Ô-ra-dơ Xéc-da A-di- xkhan, Giu-nai-khan, Tra-rư Gan-đa-ép..

        Ê-xe-tơn nhìn đồng hồ. — Đã đến giờ báo cáo với thiếu tướng rồi — lão bỏ giấy tờ vào cặp, ngồi dậy. lẩm bẩm. — Ông già này thích đúng giờ giấc.

        Lão đứng dậy, đi quanh tấm thảm, vươn tay duỗi chân làm vài động tác thể dục cho giãn gân cốt — Người lão cao, hơi gầy nhưng phát triển cân đối. Tuy đã bốn lăm tuổi nhưng Ê-xe-tơn vẫn có thể thi tài với bất cứ viên sĩ quan cấp úy trẻ tuổi nào về sức chịu dựng sự dẻo dai và tác phong nhanh nhẹn của mình. Luôn luôn tìm cách tỏ ra mình là con người tự chủ, tập thể dục đều đặn và giữ thân hình cân đối như lão thường nói là để cho nó « có cái dáng của một võ sĩ quyền Anh ».

        Dừng lại trước tấm gương lớn, Ê-xe-tơn tự ngắm mình. Khuôn mặt bầu rám nắng, mũi to và thẳng, cân đối giữa đôi lông mày bạc vì nắng gió phương nam phủ trên đôi mát sâu xanh nhạt. Đưa lòng bản tay xoa xoa mặt, lão hài lòng với đôi má và chiếc cầm nhẵn thín không còn một gợn râu nào sót lại. Đang cài khuy cổ áo, Ê-xe-tơn bỗng dừng lại, chú ý nhìn vào chiếc gương to trông thẳng ra cửa sổ phản chiếu một góc sân có lối đi hẹp thẳng ra công lớn. Từ ngoài cửa, Xmit — trung úy trực ban của lien đoàn bảo vệ, xồng xộc chạy vào.

-----------------
        1. Tên gọi người Ca-dắc trước cách mạng một cách khinh bỉ (Chú thích của tác giả).

        Ê-xe-tơn biết rõ là chẳng phải chỉ có riêng tên lính gác ở cổng lớn, mà dọc theo bức tường cao bao bọc quanh khu nhà còn có nhiều vọng gác rải rác phía trong nữa. Việc canh gác nghiêm mật đó là do lệnh của thiếu tướng Vin-khơ-rít Ma-lê-xơn, tư lệnh đội biệt kích hoàng gia được mệnh danh với cái tên chính thức là « Ủy ban nghiên cứu các vấn đề Tuốc-ki-xtan thuộc Nga ». Trong hai tháng dưới quyền chỉ huy của viên thiếu tướng bẳn tính và cố chấp này, Ê-xe-tun đã quen phớt lờ lệnh của cấp trên là bản thân lão ở đâu và bất cứ lúc nào cũng phải có hai lớp bảo vệ. Đó là cái hồi ở Bê-lu-gi-xtan thuộc Anh. Còn ở đây, ở miền bắc Ba- lư này — nơi vùng sát nách với nước Nga đó thì ngài thiếu tướng thủ trưởng lại còn tỏ ra quá ư cẩn thận và nguyên tắc hơn. Chính lão già đã vạch chi tiết kế hoạch bảo vệ cụ thể và hầu như đêm nào cũng thân hành kiểm tra đột kích bọn lính gác. Đối với cái nước Nga bí ẩn và khó hiểu, nhất là gần đây, có quỷ biết được nó đang và sẽ xảy ra chuyện gì thì thiếu tướng lại tỏ ra quá cẩn thận đến lẩm cẩm. Cứ bận tâm tranh luận với ông ta về những chuyện đó thì hoài hơi vì ông ta không bao giờ chịu thua, mà còn dùng quyền hành nhà binh bắt phải thi hành đầy đủ mọi mệnh lệnh.

        «Ủy ban các vấn đề Tuốc-ki-xtan » vừa mới đến thành phố Mê-sơ-hét này được hai tuần, bằng xe quân sự sau khi vượt qua chặng đường khó khăn từ Bê-lu- gi-xtan thuộc Anh qua Xây-xtan đầy bụi cát — một vùng sa mạc bao la, lồi lõm thỉnh thoáng mới thấy được một vũng nước có cây mọc. Có lẽ suốt trong chuyến đi dài ngày giữa vùng sa mạc oi bức này, trong ký ức của Ê-xe-tơn chỉ còn giữ lại được cái ảo ảnh của một vài ngày nghỉ ngơi bên hồ xanh Kha-mun thơ mộng.

        Ê-xe-tơn được các bạn trong Bộ tham mưu hoàng gia báo riêng cho biết là cùng với Ủy ban của thiếu tướng Ma-lê-xơn, người ta còn cử một đội biệt động vũ trang nữa đến Cáp-ca-dơ đặt dưới sự chỉ huy của thiếu tướng Đen-xtơ-vi-li. Đội biệt động này đi xe ô-tô từ Bát-đa qua Ba-khơ-chi-ri-a, Lu-ri-xtan để đến En-ghen và sau đó đến thẳng Ba-cu. Đại tá Ê-xe-tơn đã từng được khen vì phục vụ lâu năm ở Ấn-độ và Bê-lu-gi-xtan. Tại những nơi này, lão giữ chức Cục trường đặc biệt trong Bộ tham mưu đội quân thuộc địa. Ê-xe-tơn thông thạo những vùng này. Những đội biệt động như vậy được cử tới đây hoàn toàn không phài để « cứu trợ nạn đói ở Tuôc-ki-xtan » như báo chí đã rùm beng. Sự đời thật đơn giản. Thời đại của những chiến tích không bao giữ chấm dứt. Chúng cứ tiếp nhau. Vấn đề quan trọng ở đây là không được ngừng một khoảnh khắc nào. Điều chính yếu là đừng để bị bỏ rơi vào bóng tối. Những năm tháng làm ăn quyết liệt mạo hiểm chính là để tích lũy cho một cuộc sống an nhàn đầy đủ của minh và của con cháu mai sau. Nước Nga ngày nay giống như một cái bánh ngọt khổng lồ mà quanh đó đã có bao kẻ xúm lại với hàm răng sắt.

         — Thưa ngài, xin phép vào! — Ở cửa phòng, Xmít đứng nghiêm, ngực ưỡn căng như sợi dây đàn.

        — Vào đi, — viên đại tá hất đầu chào tên sĩ quan bảo vệ.

        — Ngoài cổng có năm người cưỡi ngựa đang chờ xin vào. Họ nói là từ thành phố A-sơ-kha-bát bên nước Nga sang. Tất cả đều là người Âu, bốn người bận quân phục Ca-dắc, một người bận thường phục, — viên sĩ quan vừa thở vừa báo cáo. — Họ nói là có một công việc rất quan trọng và xin gặp chính ngài thiếu tướng.

        — Họ có xưng tên không?

        — Dạ, thưa ngài, có. Tôi đã kiểm tra giấy tờ của họ, — vừa nói, viên trung úy vừa đưa mấy tờ giấy ra, — người mặc thường phục nhiều tuổi nhất tự giới thiệu là công tước luật sư Đô-rơ.

        — Sao? Nói lại xem nào?

        — Thưa ngài, công tước Đô-rơ ạ.

        Ê-xe-tơn liếc nhanh bản báo cáo mật của Cục tình báo và đọc « Luật sư công tước Đô-rơ ». Trên đôi môi mỏng của Ê-xe-tơn thoáng hiện nụ cười! Lạy Chúa! Thật là tuyệt! — Lão thầm nghĩ, — Bọn nhân viên của ta làm ăn không đến nỗi tồi. Chúng nó đáng thưởng lắm! Quay nhìn gã trung úy, viên đại tá hạ lệnh :

        — Cho họ vào và mời nghỉ tại nhà khách. Bảo họ cứ nghỉ ngơi cho sạch bụi đường đã.

        — Rõ, thưa ngài! — Gã sĩ quan gật đầu rất điệu và lui ra.

        Ê-xe-tơn, vẻ hài lòng với công việc của một ngày may mắn, cho bản báo cáo mật về tình hình đội tình nguyện quốc tế Mạc-tư-khoa vào cặp da, khóa cẩn thận và đi đến nhà thiến tướng. Ở phương Đông, người ta nói rằng ngày đẹp là của người mạnh, thịt cá dành cho kẻ cứng răng, — hắn vừa đi vừa nhớ lại một câu tục ngữ Tuốc-ki-xtan và lẩm bẩm thêm — những ngày tốt lành của ta đã bắt đầu! »

        Một lối đi nhỏ rải sỏi vàng, hai bên trồng hoa hồng. Hoa khá nhiều. Chỗ rẽ, cạnh nơi nghỉ chân hóng mát, một bụi ngâu được xén thành hình con công xòe đuôi như chiếc quạt tay. Đầu hơi nghiêng một bên, con chim xòe cánh như chào viên đại tá đang ung dung bước tới. «Rõ ràng là ngài lãnh sự chúng ta biết tô điểm khu vườn đấy » — Vừa đi, Ê-xe-tơn vừa suy tưởng, không nhìn chim cũng không nhìn các khóm hồng đẹp. Bước những bước dài, viên đại tá ngẫm nghĩ chọn từng câu trong bản báo cáo miệng của mình với cấp trên.

       
        Ngay chiều hôm đó, thiếu tướng Vin-khơ-rit Ma-lê- xơn tiếp thủ lĩnh nhỏm Ê-xe ở A-sor-kha-bát, luật sư công tước Đô-rơ. Khách được tiếp trong phòng mà thiếu tướng vẫn hãnh diện gọi là « phòng khách châu Âu ». Phòng rộng, trần cao với những gờ viền nổi cân đối, cửa sổ rộng thoáng. Đồ đạc đều theo kiểu mới nhất của châu Âu. Ghế mềm, đi-văng, tủ sách, bàn rượu hình bầu dục, tú buýp-phê bằng gỗ quý bày đầy tách chén. Trên tường chính treo tấm thảm len dệt tả lại một cuộc đi săn lợn rừng bằng chó. Tất cả đồ đạc bày biện trong phòng không có một vật gì thừa và cố ý để cho bất cứ ai vào cũng đều không có cảm giác rằng mình đang ở vùng Trung Á. Lối trang trí bày biện này, theo ý thiếu tướng như muốn nhấn mạnh rằng nhân vật chính điều khiển ván cờ lớn này là người châu Âu.

        Ma-lê-xơn là một gà đàn ông tầm thước, hơi mập mặc dầu đã bỏ qua cái tuổi trung niên từ lâu nhưng vẫn giữ vẻ một nhà thể thao. Ngồi lọt trong chiếc ghé đệm lớn, thiếu tướng nhìn thẳng vào người nói chuyện với mình bằng đôi mắt sân, nhỏ, đen. Ê-xe-tơn cũng tham dự buổi tiếp. Hắn ta chỉ ngồi im lặng nghe. Câu chuyên của luật sư cũng chả khác gì so với hắn báo cáo mà lão ta đã biết mặc dầu người nói chuyện có thêm chút ít màu sác và chi tiết. Luật sư trả lời các câu hỏi của thiếu tướng hơi ruờm rà và kiểu cách. Nhìn bề ngoài, ông ta chả gây được ấn tượng gì đặc biệt tuy nhiên, khuôn mặt đầy đặn và nhẵn bóng của hắn như muốn chứng minh rằng hắn thuộc vào loại dòng dõi mà theo kiểu nói của người Anh là có học thức nhưng nặng về lý luận sách vở mà thôi. Đô-rơ tuổi khoảng bốn mươi, mặt mũi phổng phao, thân hình tầm thước nhưng theo như Ê-xe-tơn thầm đánh giá thì « không cao hơn hạng người tầm thường là bao nhiêu ».

        Cố giữ bộ mặt như có vẻ chăm chú lắng nghe khách nói chuyện, nhưng đầu óc viên đại tá lại đang bận rộn giải quyết một vấn đề phức tạp : định nhượng cho ai hai tá bộ lông cừu non rất mịn, đẹp mà mấy người khách đã có nhã ý tặng riêng trước khi sang tiếp kiến với thiếu tướng. Mất bộ lông cừu có màu ghi nhạt, lốm đốm trắng mà người nhuộm đã cố pha màu rất đều. Ê-xe-tơn biết rằng ở Luân-đôn của này là vô giá. Bà đại tá từ lâu vẫn gợi ý muốn may áo bành tô lòng cừu non, nhưng Ê-xe-tơn lại còn người em gái họ mười chín tuổi, mát xanh biếc là cô Ê-len, mà ông ta phải đỡ đầu. Chẳng bao lâu nữa Ê-len sẽ lấy chồng. Rõ ràng một chiếc bành tô lông cừu non không phải là món quà cưới kém giá trị. Cái khó là làm sa0 cho bà chị đừng biết kẻo đâm ra phiền hà...

        — Thế, thế, chúng tôi hiểu rồi, công tước ạ, — tướng Ma-lê-xơn ngắt lời Đô-rơ, với bàn tay béo mập lão cầm cúc rượu uýt-ki đưa lên nhấp từng ngụm nhỏ và nói : —  Chúng ta hãy đặt giả thiết là, cuối cùng các ông sẽ giành lại chính quyền. Các ông sẽ tuyên bố gì? Trong thời đại cách mạng này, các thuật ngữ chóng trở nên lỗi thời lắm.

        — Trước hết chúng tôi sẽ tuyên bố toàn bộ chính quyền Trung ương vùng Da-ca-xpiên đã chuyển vào tay « Ủy ban đình công đường sát ». Cái tên đó sẽ bỏ tay các ủy ban Bôn-sê-vich ở các thành phố khác và tạo cho chúng tôi khả năng, như các nhà quân sự thường nói, điều quân đội vào những chiến dịch rộng hơn. Dưới khẩu hiệu « bảo vệ cách mạng », người của chúng tôi, mà danh sách đã chuẩn bị xong, sẽ thay thế các chính ủy và bộ chỉ huy bọn đỏ.

        — Thế còn sau đó thì sao?

        Ma-lê-xơn uống tiếp hai ngụm nữa và đặt cốc lên bàn.

        — Chúng tôi sẽ thành lập Hội đồng chấp hành của chính phủ Da-ca-xpiên và tuyên bố trung lập hóa toàn bộ vùng này, — dướn người về trước, tên luật sư chiếu thẳng cặp mát long lanh vào mặt thiếu tướng. — Chúng tôi muốn được bảo đảm rằng thế giới văn minh sẽ không bỏ chúng tôi. Chúng tôi hy vọng vào sự ủng hộ trực tiếp của quý quốc.

        Ma-lê-xơn gật đầu vẻ khẳng định. Lão hiểu mấy tiếng « ủng hộ trực tiếp » theo cách riêng của mình. Viên thiếu tướng còn biết nhiều điều bí mật mật mà tên luật sư hiếu danh ở A-sơ-kha-bát này chưa thể nào ngờ tới được. Gần đây, theo sáng kiến của một số người Mỹ táo bạo mà thiếu tướng luôn nhìn những người đồng minh của mình ở bên kia đại dương với con mắt đầy kiêu hãnh. — cho biết thì một hội nghị tối mật đã được triệu tập. Tại hội nghị này, các nước Anh, Pháp và Mỹ đã thỏa thuận chia nhau đất đai nước Nga, bạn đồng minh trước kia của họ trong cuộc chiến tranh chống Đức. Đóng vai trò chính trong thỏa ước này, dĩ nhiên là người Anh. Từ lâu, những cặp mắt của họ đã lồng lộn nhìn vào các vũng Bắc Cáp-ca-dơ, Da-cáp-ca-dơ và toàn bộ vùng Trung-Á. Bộ tư lệnh khu Pơ- ri-ban-tích đã vội vàng phê chuẩn một kế hoạch chiến lược vạch ra từ trước và lập một tuyến giao thông chiến lược thống nhất từ Ai-cập, Pa-le-xtin và Me-xô-pô-ta- mia qua Lu-ri-stan của Ba-tư đến vùng Da-cáp-ca-dơ rồi từ đấy đi tiếp đến biển Ca-xpiên vào vùng Trung-Á phì nhiêu. Và như vậy, con đường lý tưởng đó sẽ nối liền với khu vực rộng lớn ở Ap-ga-ni-xtan và Ấn-độ.

        Đó là một hành lang vững chắc bào vệ các thuộc địa của Anh khỏi sức ép của chủ nghĩa Bôn-sê-vich. Rõ ràng, bên cạnh đó, vấn đề dầu lửa Ba-cu và bông Trung-Á sẽ đóng một vai trò quan trọng trong bản kế hoạch này.

        Cũng chả phải chỉ vì cái « Ủy ban về các vấn đề Tuốc- ki-xtan thuộc Nga » mà phái cử một thiếu tướng dày dạn như lão đến vùng Me-sơ-hét này. Nhiệm vụ chính của lão là — lãnh đạo cuộc đấu tranh vũ trang ở Trung-A. Ma-lè-xơn biết rằng, ở Ta-sken — thủ đô nước Tuốc- ki-xtan xô viết đã có một phái đoàn ngoại giao quân sự Anh hoạt động công khai dưới sự điều khiên của bạn lão là đại tá Bai-li.

        Cùng phối hợp với viên đại tá này có lãnh sự Anh Ca-sơ-ga và lãnh sự Mỹ Tơ-rê-đu-en. Các nhân vật ngoại giao này đã dấm dúi đỡ đầu « Tổ chức vũ trang bí mật » Tuốc-ki-xtan gồm bọn sĩ quan Sa hoàng cũ và chúng đang tích cực chuẩn bị các cuộc bạo động vũ trang. Các đơn vị biệt kích của bạch về Giu-nai-khan, I-bơ-ra- ghim Bếc và A-lic-khan thuộc đội quân tuớng bạch vệ Ba-sơ-ma-tri đã nhận được nhiều vũ khí. Mấy tuần trước đây, sư đoàn Tiệp-khắc vi phạm hiệp nghị với chính phủ xô viết, đã nổi dậy bạo động ở các thành phó trên tuyến đường sắt Xi-bê-ri. Cùng thời gian đó, các đơn vị Ca-dắc vùng U-ran do A-ta-man¹ Đu-tốp cầm đầu đã ngóc đầu dậy. Ở các vùng thào nguyên rộng lớn suốt từ Ô-ren-bua đến Pê-lơ-rô Pa-vơ-lốp-xcơ, nhiều dội vũ trang mang tên « Đại bàng A-la-sơ » của bọn Ca-dắc theo chủ nghĩa dân tộc đã hoạt động mạnh. Mọi người đang chờ hiệu lệnh ở Bu-kha-ra để bắt đầu cuộc chiến tranh với quân đỏ. Trên đất Tuốc-ki-xtan xô viết đang hình thành một giá treo cổ khổng lồ và ngài Ma-lè-xơn hy vọng chỉ cần rút mạnh dây là cả cái nước Cộng hòa xô viết trẻ tuổi này sẽ tắt thở.

        — Vâng, chúng tôi đã sẵn sàng vũ khí để cung cấp cho các ngài, — sau phút trầm tư đầy lạc quan, viên tướng Anh vừa nói vừa nghĩ đến đoàn tàu chở vũ khí, đạn được của tay chính ủy người Ca-dắc vùng Tuốc-gai mà hắn định cướp đoạt.

        — Chúng tôi, — lão nói liếp, - không phái là những người để lời nói của mình bay theo gió. Nước Anh, trung thành với nghĩa vụ đồng minh của mình, luôn luôn sẵn sàng ủng hộ và giúp đỡ những người bạn trung thành như các ngài!
     
        Cuối một ngày hành quân nóng bức và mệt mỏi, Ga-bứt Bai cùng với đoàn gia nhân của mình dừng chân cạnh giếng nước trên thảo nguyên. Từ xa họ đã trông thấy giếng. Trong thung lũng xanh rờn nhô lên hai ngôi nhà đất mái bằng và cạnh đấy là một dãy lều bằng thân cây khô, lợp cói, nằm gọn trong một hàng rào gỗ cao vót nhọn đầu. Đất sặc mùi phân cừu và nghe thình thịch tiếng lùa, ngựa giẫm chân. Một thân cây xẻ dọc làm máng uống nước cho súc vật nằm cạnh giếng. Toàn khu bốc lên mùi vị quen thuộc của trại chăn nuôi đồng cỏ. Tiếng cừu kêu huyên náo, chính giũa hàng rào, ba con ngựa bị buộc vào cọc. Một đống lửa được đốt cạnh nhà, lưỡi lưa lem lém cháy giống như một lò đúc gang, một làn khói xanh nhạt ngoằn ngoèo bốc lên cao. Nhũng người chăn dắt, sau khi đã lùa xong đàn cừu, ngựa vào chuồng, đang lặng lẽ sửa soạn bữa ăn tối.

        Thấy đoàn người ngựa kéo đến, mọi người ở đây dừng lại dừng nhìn. Một ông giã vội đi lại đón khách. Từ xa, ông đã biết đây là đoàn người ngựa của Bai mà ai cũng biết là một con người nghiêm khác. Lễ phép để tay phải lên ngực, ông già kinh cẩn cúi chào Bai Cô-bi-ép. Một cậu bé chững mươi, mười hai tuổi, cháu ông lão, hai tay ôm chặt con chỏ đen to lông xù, đứng nhìn đoàn người ngựa và súng ống của họ. Người thứ ba — một thanh niên khỏe mạnh, cao lớn dù hàng ria mép thanh tú, điềm nhiên đứng nhìn đoàn người vừa đến. Ga-bứt Bai chú ý ngay đến người lạ mặt đẹp trai. Bai nhớ hết các bộ mặt của những người trong bộ tộc mình nhưng anh chàng này thì chưa hề gặp bao giờ. Bai cau mày.

        — Ai đấy ? — Ga-bứt Bai hỏi ông già.

        — Thưa Bai, khách của chúng tôi. Anh ta ở thảo nguyên  Tuốc-gai đến đây. — ông già trà lời, cúi đầu kính cẩn. — Anh có nhiều tin tức đến với chúng ta.

        — Tin tức gì, tin lành chứ?

        — Thưa Bai, tôi không được rõ. Chúng tôi quanh năm lang thang trên đồng cỏ, ít được gặp người lạ lắm.

        — A-hơ-xa-la Ma-la-gai-cum² — Chàng trai kính cẩn chào.

        — Tỏi còn nghe xem đã rồi sẽ có ý kiến sau. — Ga- bứt Bai nói với ông già và gật đầu chào lại người khách trẻ — U-ga-lai-cura A-xa-lam³!

        Mọi người lục tục xuống ngựa. Họ lùa đàn ngựa, lạc đà và cừu đứng vòng quanh giếng. Đàn súc vật khát kêu inh ỏi đòi uống nước.

        Mật trời vàng rực như một chiếc đĩa khổng lồ từ từ lặn xuống phía chân trời xa. Không khi mát dần, chẳng mấy chốc bóng đêm đã bao trùm thảo nguyên. Ba chàng trai lùa đàn cừu vào chuồng trại, tóm chân chọn mấy con cừu non béo mập. Chúng lien bị chọc tiết và lột da trong chóc lát. Mấy con chó gầm gừ cán nhau tranh ăn những miếng lòng, mà người ta vất cho chúng.

        Nuốc-ta ngồi bệt xuống bên đống lửa của nhóm gia nhân. Trong chiếc chảo lớn thịt rán cháy xèo xèo, bốc mùi béo ngậy. « Lạy thánh A-la, ngày đầu tiên đã trôi qua tốt đẹp. Đàn cừu nguyên vẹn, không lạc và què con nào, — Nuốc-ta thầm nghĩ và vất những thanh củi khô vào đống lửa — Đoạn dường còn dài, chi mong sao cho chóng nhận được vũ khí... » Chú bé cháu ông già nhìn Nuốc-ta vẻ tò mò, kính nể. Anh ấy khỏe và đẹp thật. Mùa thu năm ngoái, chú ta đã được thấy Nuốc-ta troug một cuộc đấu vật. Anh ấy vật giỏi lắm! Khoái nhất và đẹp nhất là lúc anh ấy khéo léo lùa miếng, lao vào anh chẳng Ma-khơ-mút, một đô vật nổi liếng khỏe ở làng bên.

        — Chú ơi! Chú cũng ra trận đấy à? — Chú bé đánh bạo hỏi Nuốc-ta.

        — Cháu tên gi? — Nuốc-ta không trả lời mà hỏi lại.

        — Ma-gô-vi-a.

        — Tên đẹp lắm. — Lớn lên cháu sẽ thành một chàng trai dũng cảm, lúc đó mọi người sẽ gọi cháu là chàng dũng sĩ Ma-gô-vi-a, — Ngừng một lát anh lại nói thêm vẻ quan trọng. — Chúng ta là lính của Bai. Các chú đi chiến đấu chống bọn phản bội.

        — Thế sao chú không có súng mà chỉ có gậy chăn cừu thôi. — Ma-gô-vi-a hỏi, vẻ tò mò.

        — Đúng, chú còn phải lùa đàn cừu đi nữa. Chả lẽ cầm súng mà lùa chúng à. - Nuốc-ta trả lời qua quýt và móc túi lấy chiếc tiêu ra đưa cho chú bé xem, rồi nói :

        — Này, xem đây!

        — Ê! Cháu có một chiếc đẹp hơn cơ. Mùa thu năm ngoái cháu theo bố cháu lùa đàn cừu ra tỉnh, bố cháu mua cho một cái như thế này — Ma-gô-vi-a sôi nổi hẳn lên, — Nào, ta thổi xem ai hay hơn nào?

-----------------
        1. Tên gọi chức vụ thủ lĩnh của người Ca-dắc.

        2, 3 Tiếng chào địa phương : Kính chào ngài, xin chào anh.

        Ông già bước về phía đống lửa, vẻ mệt nhọc. Ông ngồi xổm, đưa bàn tay sần sùi vuốt vuốt bộ râu lưa thưa điểm bạc, rồi cầm chiếc thìa gỗ tự khoét lấy chùi vào vạt áo khoác, múc nước thịt hầm nếm thử. Ông thổi phù phù và ăn thứ miếng thịt. Có lẽ thịt còn dai không hợp với bộ răng già khấp khểnh của mình nên ông lại phải bỏ thêm củi vào bếp đun tiếp.

        — Sao anh lại ngồi thu lu ở đây như mụ câm thế? — Ông già lầu hầu hỏi Nuốc-ta. — Hay là anh đã biết hết mọi tin đồn rồi. Rõ chán! Thanh niên họ đã đi cả. Người khách của ta đang nói hao nhiêu là tin tức hay, quan trọng còn anh thì lại ngồi lỳ ở đây, để chơi cái trò chơi trẻ con này.

        — Bố già ạ, bố bao giờ cũng đúng hơn con, bố hơn con hàng chục tuổi đời và cũng trạc tuổi bố con, — Nuốc- ta nói và bỏ chiếc tiêu vào túi, — nhưng chả có những kẻ đã thường bảo rằng, nó là tên Cô-dắc tồi tệ, xa lánh mọi người, thừa cơm mà cho nó ăn.

        — Anh cứ lại đàng ấy mà nghe thử, — ông già nói vẻ trìu mến làm ra vẻ không nghe thấy giọng hậm hực đó. — Vì thịt này chưa chín nên lão chưa đến ngay để nghe được. Rồi lão sẽ đến. Thảo nguyên này đang sôi sục lên vì nhiều việc mới xảy ra.

        Người khách trẻ ngồi trên một cái dậm học ni có phủ thám ngay cạnh Ga-bứt Bai. Khuôn mặt dài và trắng treo, hộ ria mép xén tỉa đều dặn. Trông anh ta giống như con cừu non ngồi cạnh con bò đực khỏe, người Ga- bứt Bai phốp pháp. Vị thủ lĩnh bộ lạc cúi đầu im lặng lắng nghe khách nói. Anh ta nâng cốc sữa ngựa uống và ung dung nói chuyện. Nuốc-ta ngồi bệt xuống đất sau đám kỵ sĩ vũ trang, chăm chú lắng nghe.

        — Nhiều người ở thảo nguyên này nói với tôi rằng có tin đồn A-lim-bây Gian-ghin-đi-nốp đã đến Tuốc-gai. Vâng,... đúng là ông ấy — một người đã học nhiều năm ở nước Nga, tinh thông nhiều điều, nắm vững các môn khoa học và sau đó đã đi khắp nơi trên trái đất. Đức A-la đã cho chúng ta một con người đáng qúy! Ông A-lim-bây từ Mát-xcơ-va tới có giấy tờ đóng dấu hẳn hoi. Tờ giấy ghi ràng ông ấy sẽ nói cho dân chúng hiểu sự thật về chính quyền mới. Tờ giấy còn ghi rõ ông là chính ủy đặc nhiệm toàn quyền trên vùng thảo nguyên này. Ông ấy đã trở về Mát-xcơ-va cách đây không lâu.

        — Này, thế nào là chính ủy đặc nhiệm toàn quyền hở anh?-Một thanh niên ngồi gần Nuốc-ta đột ngột hỏi.

        Chung quanh có tiếng rì rầm không dứt : vì chưa ai hiểu được cái chức vụ mới mẻ đó. Ga-bứt Bai đưa mắt lặng lẽ nhìn đám đông đang tranh cãi nhau và với tay cam cốc sữa ngựa đang bốc hơi uống liền mấy ngụm.

        — Được tôi sẽ nói rõ. Như ta vẫn thường nói đấy, mỗi con ngựa đều phải có người cầm cương chỉ đường, - người khách mỉm cười nhìn anh bạn trẻ và đột ngột hỏi lại anh ta : — Anh bạn có biết ông xã trưởng không ?

        — Biết, biết chứ. Sao lại không biết được nhỉ!

        — Thế trên xã trưởng là ai? Là ngài A-ta-man phải không?

        — Đúng, anh nói đúng. Trên A-ta-man là cụ huyện.

        — Thế thì chính ủy đặc nhiệm của trên cả tỉnh ấy chứ đừng nói gì đến huyện nữa. Giờ. thì các bạn hiểu A-lim-bây là người thế nào rồi chứ.

        — Hiểu rồi, a hà, hiểu rồi. Một người lo nhất toàn khu thảo nguyên này đấy.

        Ga-bứt Bai đặt phịch chiếc cốc xuống bàn và nheo đôi mắt híp nhìn chằm chặp người khách lạ. Trong cái nhìn đó thoáng vẻ khó chịu nhưng lại dịu đi ngay. Còn người khách trẻ vì đang say sưa với câu chuyện của mình, không hề để ý đến thái độ đó. Anh tiếp tục câu chuyện: Tháng trước, ở Tuốc-gai đã tiến hành đại hội các vị đại biểu toàn vùng thảo nguyên. Rất nhiều người từ những đồng cỏ gần đến những thảo nguyên xa đều đến dự. Đủ loại người: Nga, Ca-dắc, binh lính v.v... Họ ngồi chung một ghế, ăn cùng một mâm như anh em ruột thịt. Tất nhiên A-lim-bây là người to nhất ở đại hội, một người quan trọng nhất. Ông A-lim-bây nói nhiều điều rất hay. Thí dụ như ông ấy nói: «Chúng ta phải thành lập quân đội, phải tự bảo vệ lấy thành phố và khu trại, bảo vệ nhâu dân các bộ tộc và chính quyền nhân dân của chúng ta». Sau-đó A-man-ghen-đa I-ma-nốp phát biểu.

        — Một ông cừ đấy, — có nhiều tiếng xì xào — Dũng sĩ đấy! Hai năm trước đây toàn bộ thảo nguyên Ca-dắc đã theo ông chống lại Nga hoàng.

        — Chỉ vì lúc đó không đủ vũ khí, — người khách phân tích - Chả lẽ chỉ dùng gậy bọc sắt nhọn mà chống lại được với súng đạn Nga hoàng? Thật lúc ấy chúng ta quá vội, nhiều người đã đổ máu vì điều đó.

        Nuốc-ta rất muốn nghe nốt câu chuyện nhưng ông lão huých khuỷu tay và bảo :

        — Thịt chín rồi đấy. Anh giúp tôi một tay. Họ xiên những xúc thịt to, béo ngậy đặt lên mấy mâm gỗ bưng đến dặt trên một chiếc khăn trải rộng trước mặt Ga-bứt Bai. Ca-ra Ca-lư có bộ lông mày sâu róm — người em rể và là cánh tay phải của bai Cô-bi-ép rút trong túi da rất mịn con dao găm cán bằng ngà voi nạm bạc lẹ làng cắt nhỏ tảng thịt thành từng miếng bằng nắm tay. Ba gia nhân lúc nãy làm thịt cừu cũng xúm vào cắt, thái. Trên những chiếc mâm tỏa ra mùi thịt rán, thịt hầm thơm, béo ngậy.

        — Xin mời — Ga-bứt Bai chắp tay làm dấu roi dùng những ngóu tay múp míp lưa những miếng thịt nạc, béo đưa lên miệng. Người khách trẻ giơ tay khẽ cúi đầu đáp lễ và bốc thức ăn. Sau đó đến các gia nhân. Chỉ một lát, các mâm đã vơi hẳn. Nuốc-ta và ông già cũng chỉ vừa kịp cầm được mỗi người một miếng nguyên chưa thái và ăn với cốc sữa ngựa. Sau bữa ăn tối no nè, một số người rời khỏi mâm đi sửa soạn chỗ nằm. Họ biết rằng con đường đi tới phía trước không phải ngắn ngủi. Họ cần nghỉ sớm. Riêng Ca-bứt Bai thì không rời người khách lạ săn đón hỏi chuyện anh ta về đại hội ở Tuốc-gai, về công việc của xô-viết đại biểu công nhân, binh sĩ, nông dân và những người du mục Ca-dắc. Lặng lẽ rót thêm sữa ngựa vào cốc, ông ta hất đầu ra hiệu mời uống và im lặng lắng nghe. Còn người khách lạ, có lẽ có cảm tình với vị chủ nhà mến khách nên đã thành thật, say sưa kể hết mọi điều tai nghe mắt thấy ở Tuốc-gai.

        Nuốc-ta không còn được rảnh rang để đến nghe chuyện nữa : anh phải cùng ông già lấy nước rửa mâm, bát, pha mấy con cừu đã mổ để hầm chuẩn bị kịp bữa ăn sáng mai. Sau đó, họ lại phải đi vòng một lượt quanh chuồng trại xem đàn súc vật đã ngủ yên chưa. Đêm trăng tĩnh mịch, trong lành. Những ngôi sao lơ lửng trên bầu trời tím thẫm, lấp Jánh như ánh mắt nàng Ôn-tun. Nuốc-ta có cảm giác như vậy và anh ngước mắt ngắm nhìn. Giờ đây, anh chỉ còn nghĩ đến nàng Ôn-tun. Câu chuyện của người khách trẻ không làm anh thấp thỏm nữa. Dầu sao, anh cũng đã nghe được một số tin tức quan trọng rồi. Ông già cứ thỉnh thoảng lại ngoái đầu nhìn vào đám người ngồi quanh đống lửa đằng kia. Rõ ràng là họ còn nói chuyện cho đến khi nào Ga-bứt Bai chưa đứng dậy.

        — Thảo nguyên chúng ta đang sôi sục. Ta biết làm gì đây ? Khi một số người này tự xưng là quân hạch vệ, lúc một số người khác tự nhận là Bôn-sê-vích... Họ bảo chỉ có Lê-nin là người thủ lãnh lớn nhất của họ...

        — Chúng ta là người Ca-dắc. Chúng ta không thể đi cùng đường với người Nga được, dù là trắng hay đỏ. Nuốc-ta trả lời. — Chỉ có kết bạn thôi. Như cha ông chúng ta ngày trước ấy.

        — Cha ông chúng ta sống khổ sở lắm, anh hãy tin tôi nói. — ông già nhìn Nuốc-ta. Họ có kết bạn đấy, nhưng tình bạn đó như mèo già ở với cáo. Mọi người chỉ rình cắn xé nhau, vì vậy tôi tin cái ông A-lim-bây này. Ông ấy nói sự thật.

        — Người nào đã bán mình cho bọn Nga thì chả có gì là sự thật cả. — Nuốc-ta lầu bầu nhắc lại câu nói của Ga-bứt Bai mà anh đã nghe được.

        — Người ta bỏ thịt vào chảo để hầm chín, còn đầu óc nghe điều phủi thì phải nghiền ngẫm suy nghĩ. — Ông già nói, giọng khuyên răn.

        Thu xếp xong, mãi khuya họ mới đặt mình nằm được. Ông già cứ trăn trở mãi trên tấm thám sờn và đắp lên người miếng chăn dạ cũ.

        — Anh còn trẻ, anh nên nghe người già. Tôi đã đi nhiều, thấy nhiều, biết suy xét cái trắng cái đen, — ông cứ rì rầm nói làm như anh bạn trẻ bên cạnh thích nghe những lời đó. Ngừng một lát, ông lại nói nhanh hơn : —  Năm một ngàn chín trăm mười sáu, khi có cuộc nổi dậy chống Sa hoàng, chính bọn lính Nga đã bắn chét bao anh em Ca-dắc chúng ta. Đó là sự thật, đức A-la đã chứng giám. Lúc đó, chúng ta chưa có vũ khí! Còn bây giờ, chính ông A-lim-bây Gian-ghin-đi-nốp đã nói ràng, ta có chinh quyền mà người ta vẫn gọi với cái tên mới là xô viết. Chính quyền đó tuyên bố với anh em Ca-dắc rằng : «Anh em Ca-dắc, vũ khí của các anh em đây. Hãy tổ chúc lấy quân đội nhân dân của mình! Các anh em tự đấu tranh giữ gìn nền tự do của mình! - Chưa bao giờ có ai nói với những người Ca-dắc chúng ta những điều như vậy. Tôi thề, có đức A-la chứng giám. Tất cả các chính quyền đều chỉ biết ra sức vơ vét thuế má đến đồng xu cuối cùng. Chính vì vậy mà mới có xô-viết của nhân dân ra đời đấy.

        — Dàu sao thì tòi cũng không tin vào người Nga. Họ đều là những người không thể tin được.

        — Ồ! Trứng không thể khôn hơn vịt đuợc¹ — Ông già khẽ thở dài, im lặng giây lát, rồi tiếp : — Người ta nói cũng đúng, cú không thể thành chim công được.

        — Cái đó thì bố nói đúng đấy, bố già ạ. — Nuốc-ta bật nói — Con và bố, chẳng qua chỉ là hai con chó giữ nhà của Bai Ga-bứt mà thôi... Thôi, bố ngủ đi!!

---------------
        1. Nguyên văn : Dê con không thể khôn hơn dê cụ được.

       
        Gần về sáng, trong giấc ngủ chập chờn, Nuốc-ta mơ màng nghe một tiếng rú ngắn ngủi. Anh nằm yên trong bóng đêm, có lắng nghe thêm có tiếng gì nữa. Không khi mát lạnh của ban mai tỏa vào căn lều qua cánh cửa hé mỏ và, từ đấy, Nuốc-ta nhìn thấy trên nền trời nhàn nhạt lấp lánh ngôi Sao mai. Yên tĩnh bao trùm đồng cỏ. Mấy tiếng cừu kêu ngắn ngủi rồi lại im ắng. Ông già khẽ trở mình quay mặt vào vách.

        «Sai-tan pô-pu-tan», — Bỗng Nuốc-ta nghĩ đến đức A-la và lẩm bẩm cầu nguyện nhưng trong tai anh vẫn cứ văng vẳng, day dứt bới tiếng rú ngắn ngủi, rờn rợn đó. Anh cũng không hiểu có thực là mình nghe được, hay chỉ là mê sang.

        Nuốc-ta lại lẩm bẩm cầu nguyện và trở mình, gối đầu lên tay ngủ thiếp đi.

        Sáng dậy, Nuốc-ta kể ngay với ông già về cái tiếng kêu bí mật lúc rạng sáng. Ông già cũng quả quyết là ông có nghe tiếng rú, rất giống tiếng người rú khi quá sợ hãi. Ông lại đưa bàn tay sần sùi vuốt bộ râu thưa, cau mày và đưa tay ôm trán.

        — Lão cứ nghĩ là tại đêm qua ăn nhiều thịt, bị tức bụng, khó ngủ nên chập chờn tưởng là tiếng người kêu. Giờ thì lão lại nghĩ khác. Không phải như vậy, vì anh cũng đã nghe tiếng la đó, — ông lắc đầu, chăm chú nhìn Nuốc-ta và nói, vẻ băn khoăn — Điểm xấu đấy. Sẽ có nhiều tai họa.

        — Bố nói gì vậy? — Nuốc-ta vẻ sửng sốt. — Tiếng kêu ghê rợn lúc rạng sáng. Điều bất hạnh sẽ đến, —  khuôn mặt ông già bỗng trở nên u sầu — Hãy nhớ lấy, cháu ạ, những lời lão nói không sai đâu. Nhất định có điều gì ghê rợn đã xảy ra.

        Sau bữa ăn sáng no nê, đoàn người, ngựa tiếp tục lên đường. Con ngựa của Ga-bứt Bai nhịp nhàng đi đầu. Sau đó là đoàn lạc đã và cừu. Mặt trời mỗi lúc một lên cao chiếu ánh nắng vàng rực xuống đồng cỏ. Thỉnh thoảng một đám mây trắng mỏng lững lờ trôi qua. Nuốc-ta buông lỏng cương ngựa, lấy tiêu ra chơi khúc nhạc buồn, man mác như đất trời thảo nguyên.

        Mấy con chó từ sáng đến giờ vẫn tung tăng chạy lên chạy xuống quanh đoàn người, ngựa bỗng đứng sững lại, hếch mũi hít hít, gầm gừ vẻ khác thường. Sau đó, như theo một mệnh lênh, chúng sủa vang, phóng đến một hõm đất lõm phủ đầy cỏ rậm cao đến ức ngựa.

        Nuốc-ta ghì cương thúc ngựa theo đám chó. «Chó sói rồi! » — Anh thầm đoán và tay phải cầm chiếc gậy dài, nhọn đầu sẵn sàng ứng phó. Nhưng cái mà anh nhìn thấy trong hõm đất làm anh giật thót người, toát mồ hôi. Đàn chó đã dẫn chàng chăn cừu này đến trước một xác người. Nuốc-ta cảm thấy sống lưng ớn lạnh.

        Xác chết năm nghiêng, hai tay bị trói ra sau lưng. Đầu cố dướn lên, miệng bị nhét một nắm cỏ nát. Ở má, một vết chém dài, sâu. Máu đọng đen mặt.

        Nuôc-ta nhận ngay được người chết. Đúng là bộ quần áo ấy, khuôn mật thanh thanh hơi gầy có bộ ria xén, tỉa gọn. Đó chính là người khách lạ mà mới đêm qua Ga-bứt Bai đã mời ngồi ở ghế danh dự dành cho khách quý ngay cạnh mình, tự tay rót sữa ngựa mời khách uống và chăm chú lắng nghe những điều anh ta nói. Sao anh ta lại bị giết? Chết như một con cừu bị cứa cổ... Anh ta có làm điều gì xấu, có hại ai đâu?...

        Con ngựa hí lên sợ hãi. Nuốc-ta kéo cương gọi chó và quay lại với đàn cừu. Giờ thì anh đã rõ cái tiếng kêu kinh rợn lúc đêm qua. Đầu óc anh chăn cừu ngây thơ quay cuồng bao ý nghĩ. Anh đã tận mát thấy nhiều người chết. Đó là những người chết vì bệnh tật và già yếu. Anh cũng đã thấy những người bị đâm chêt trong cơn ẩu đả. Nhưng chết một cách ghê rợn và thê thảm như người khách lạ này, thì anh chưa hề thấy.

        Nuốc-ta nhớ lại tỷ mỉ cảnh tối qua. Mọi việc đều diễn ra một cách bình thản và vui vẻ như phong tục từ trước đến nay. Không có một tiếng cãi nhau, không có một hành vi đe dọa nào cả. Mọi người đều háo hức chăm chú lắng nghe. Câu chuyện, những tin tức đều rất hấp dẫn, nhất là những chuyện về thủ lĩnh mới của thảo nguyên là A-lim-bây Gian-ghin-đi-nốp và Chính quyền xô viết mới... Thế mà sự việc bỗng lại kết thúc như thế này.

        Thực là ghê sợ và khó hiểu... Chàng chăn cừu để ngựa đi thong thả ngước nhìn lên phía trước, nơi đoàn người ngựa của Ga-bứt Bai in bóng trên đường chân trời. Họ vẫn thản nhiên đi, hình như không cần biết có chuyện gì xảy ra. Nuốc-ta không hiểu nổi. Anh biết là chính những người của mình đã giết người khách lạ, một con người cô dộc giữa thảo nguyên. Đêm qua, trên đồng cỏ này không con một người lạ nào khác nữa. Nhưng Nuốc- ta không thể hiểu được những thủ đoạn và ý nghĩ đen tối của đám tay chân Ga-hứt Bai.

        Trên thế giới này, mọi việc không hề giản đơn như ta tưởng. Nuốc-ta đưa tay lau mồ hôi trán, cố nghĩ, nhưng không tài nào hiểu nổi tại sao anh ta lại bị giết một cách man rợ như vậy trong khi ai cũng biết rằng, con người đẹp trai, vui tính đó không hề nói và làm điều gì xấu xa cả. Chả lẽ anh ấy bị giết vì những tin tức tốt lành mà anh ta đã kể ra theo yêu cầu của Ga-bứt Bai chăng? Không, không thể như vậy được...

        Xtê-pan Cô-lô-tu-bin ngồi tụt trong chiếc ghế đệm da dặt sau bàn làm việc, cúi đầu lắng nghe, vẻ đăm chiêu. Không quen ngồi trên loại ghế da mềm có thành cao bó lấy người, nhất là thân hình anh lại hơi đồ sộ nên anh cảm thấy khó chịu, hơn nữa vết thương do mảnh lựu đạn ở chân trái chưa lành hẳn càng làm cho anh bứt rứt. Va-xi-li Đa-nhi-lô-vích, hay như anh vẫn quen gọi thân mật là bác Va-xi-a, ngồi sau chiếc bàn gỗ sồi bừa bộn giấy má. Xtê-pan biết bác Va-xi-a từ năm một ngàn chín trăm linh năm. Lúc ấy bác là người chỉ huy đội nghĩa quân chiến đấu trong các công sự, sau đó lại cùng bác ta ngồi với nhau hai năm ròng trong nhà tù Bu-tư-xcơ. Giờ thì bác Va-xi-a đã là một nhân vật quan trọng của xô-viết Mát-xcơ-va. Trông bề ngoài thì không có gì thay đổi lắm - vẫn bộ mặt gân guốc, cái lưng hơi gù, bộ ria mép hung hung đỏ.

        — Thế nhé, tôi với cậu đã thỏa thuận rồi đấy. Ngày mai sẽ ký quyết định và cậu bắt đầu tiếp quản nhà máy Gu-giông cũ.

        — Không, tôi không đi đâu cả! — Xtê-pan khăng khăng từ chối.

        — Đồng chí Cô-lô-tu-bin, tôi đã nói kỹ với đồng chí hàng tiếng đồng hồ rồi.

        — Không, bác Va-xi-a... à, đồng chí Va-xi-li Đa-nhi- lô-vich ạ, tức là... Không! — Xtê-pan ngắt lời Va-xi-a và chống tay đứng dậy. — Các đồng chí của tôi đang , chiến đấu chống bọn bạch vệ chó má, còn tôi, là chính ủy của họ thi lại trở về ngồi nghỉ mát trong căn phòng tù túng này. Đồng chí hãy chọn một người khác có khả năng hơn đảm nhiệm trọng trách ấy. Tôi quen cầm súng hơn là ngồi làm việc giấy tờ phức tạp.

        — Đây không phải là việc giấy tờ mà là làm việc với những con người, — Va-xi-li Da-nhi-lô-vích đưa tay xoa xoa bộ ria mép, ngắt lời, giọng hơi cáu. — Cần phải hiểu biết một tý, anh bạn trẻ!

        — Chính vì biết điều nên tôi mới nói thẳng hết. Tôi không làm được giám dốc đâu. Công việc của tôi là ở ngoài kia. Chấm hết đấy. — Cô-lô-tu-bin nói nhè nhẹ vẻ đấu dịu, đi đi lại lại rồi dừng chân trước tấm bản đồ nước Nga treo trên tường. Anh không quay đầu lại, nói tiếp :

        — Bác Va-xi-a ạ, đừng thuyết phục tôi nữa. Không được đâu. Tôi thô lỗ cục cằn, bác đã biết cái cá tính cố hữu của tôi.

        — Tôi biết, biết hết... nhưng câu chuyện hôm nay tôi nói nghiêm túc. Việc quan trọng, việc Nhà nước hẳn hoi chứ không phải là chuyện đùa - ông ngừng lại rồi đột nhiên hỏi — Nào, nói đi, cậu muốn làm ông giám đốc xô-viết đầu tiên của nhà máy Gu-giông hay nhà máy Gan-péc-nơ.

        — Thì bác cứ nói đi! — Cô-lô-tu-bin đành cười, hỏi lại — Chúng ta đã thù tiêu chính quyền của chúng.

        — Chúng ta đều chịu trách nhiệm tất cả mọi việc. Nhớ đấy, tất cả mọi việc! Va-xi-Ii lau kính - giờ thì tôi hy vọng rằng cậu đã hiểu ra vấn đề. Đảng Bôn-sê-vích tin ở cậu, tin ở người đảng viên đã được thử thách của Đảng. Công việc quốc gia hệ trọng đấy!

        Cô-lô-tu-bin bẻ ngón tay kêu răng rắc.... Chống chế, khước từ đều vô ích. Anh thở dài bực bội, đi tập tễnh đến bàn. Anh vẫn không thích cái chức vụ mới này.

        — Dầu sao tôi cũng không thể làm giám đốc nhà máy luyện kim Gu-giông được. Anh cố nài lần nữa, giọng cầu khẩn.

        — Không còn là nhà máy luyện kim Gu-giông nữa mà hiện nay là nhà máy liên hợp luyện kim Mát-xcơ-va, tài sản công nghiệp của nước Cộng hòa xô-viết Nga, —  Va-xi-li nói trịnh trọng, mỉm cười trong bộ râu mép rậm. Ông đưa tay thân mật nắm lấy bàn tay to, dày dạn vết chai của Cô-lô-tu-bin. — Tôi nói hết rồi đấy! Ngày mai cậu đến thẳng hội nghị. Này, đừng có đần độn nhảy xuống sông đấy nhé. Đồng ý chứ ?

        Cô-lô-tu-bin lắc đầu, đi ra. — «Mình bị vây không gỡ ra được, — Xtê-pan rầu rĩ nghĩ. — Mình tưởng là sẽ dễ dàng nói chuyện với ông ấy như với người đồng chí cũ, với con người đã từng chia ngọt sẻ bùi, đồng cam cộng khổ, thế mà ông ta lại ấn mình vào cái nhà máy chết tiệt ấy ».

        Trong dãy hành lang rộng, dài, nhộn nhịp đủ loại người đi lại. Họ là các chiến sĩ Hồng quân mang súng, công nhân, phụ nữ, sinh viên. Tiếng mấy chữ lách cách trong phòng, một người giọng ồm ồm đang nói như thét vào máy điện thoại, Cô-lô-tu-bin đi thong thả, suy nghĩ. Một lính thủy tầm thước chạy đến sau anh. Anh ta có bộ mặt tròn trĩnh, hiền lành, tóc và hàng ria mép đèu một màu nâu nhạt.

        — Ông anh, đứng lại tý đã. Đồng chí Cô-lô-iu-bin ở đâu ?

        — Anh hỏi tôi à ? — Xtô-pan dừng lại.

        — Ồ, chính là anh à, tôi đang cần gặp đồng chí. Giúp chúng tôi — à không, giúp cho các bác nông dân đỏ một việc! — Anh ta vừa nói vừa rút trong túi áo rộng thùng thình một tờ giấy nhầu nát, — Đây, Họ viết vào đây rồi. Xin cấp cho làng tôi một pút đinh dài. Tôi ở thiết giáp hạm «Xê-va-xtô-pôn». Đơn vị chúng tôi sắp hành quân đến U-cơ-ren.

        — Cái gì? Tôi không hiểu! Anh cần gì ở tôi ? — Xtê- pan quay hẳn người lại, hỏi anh lính thủy.

        — Sao lại không hiểu, ông anh? Chính người ta bảo tôi là chính quyền nhân dân đã cử ông anh làm giám đốc nhà máy thép Gu-giông mà. Mọ nói đích xác như vậy.

        — Không còn nhà máy Gu-giông nào cà. Bây giờ chỉ có nhà máy liên hợp luyện kim Mát-xcơ-va. — Cô- lô-tu-bin chữa lại đúng với giọng Va-xi-li đã nói với anh. —  Còn tôi thì đúng là Cô-lô-tu-bin nhưng chưa phải là giám đốc giám điếc gì cà. Mai mới có quyết định chính thức.

        — Trời ơi, chúng tôi có xin nhiều đâu. Một pút thôi mà — Anh lính thủy vẫn không chịu thua.

        — Tôi nói với anh một lần nữa. Tôi không phải là giám đốc gì cả và có thể không bao giờ là giám đốc đâu...

        — Ông anh ơi, hãy tiếp quản lấy nhà máy. Tàu chúng tôi có anh chàng Van-ca Đô-lô-min nguyên là thợ đốt lò, tính tình cởi mở. Đồng chí biết thế nào không? Hội đồng binh sĩ bầu luôn cậu ta làm chỉ huy tàu. Chúng tôi lôi cổ bọn sĩ quan chó má lên boong tàu, còn những ai tình nguyện ủng hộ hiện đều là những người giúp việc đắc lực của Van-ca đấy. Đừng ngạc nhiên! Chính quyền của chúng ta mà lại. Nếu đồng chí cần giúp đỡ ấy à, chà cần phái lâu la gì, kéo cho hồi còi là được. Chỉ nháy mắt là tất cả bọn quan bàn giấy cũ sẽ được vào lò ngay và, thế là xong.

        — Ồ, cái cậu này, liến láu thật. Nhà máy chứ có phải như cái tàu đi tuần của cậu đâu. Không có các kỹ sư thì sẽ không làm ăn gì được, nhưng cần nhất là những bàn tay thành chai của công nhân chúng ta.

        — Tôi thì sao? Tôi có phản đối đâu! Hoàn toàn đồng ý. Tôi cũng nghĩ như vậy, — anh lính thủy giơ tay như phân trần, cặp mắt xanh ánh lên vui vẻ, rồi lại cầm lấy Cô-lô-lu-bin, đột ngột nói thêm, vẻ cầu khẩn. — Nói gì thì nói, đừng quèn cái khoản đinh cho chúng tôi đấy, ông anh ạ. Ngày mai tôi sẽ bỏ neo ngay ở cổng nhà máy chờ anh, chúng tôi chỉ cần có một pút thôi mà...!

        — Anh bạn ạ, tôi chả hứa gì được đâu...

        Xtô-pan Cô-lô-tu-bin đi ra phố. Mưa rã rích, mây trùm trên thành phố, trông xám xịt và bàn như khoác chiếc áo dạ của lính bộ binh. Không còn cái không khi mát mẻ của mùa hè nữa. Một chiếc xe tải đỗ ngay cổng ra vào, trong thùng xe trông nhu chiếc hộp gỗ dài, có đến mười lăm người lính kỵ binh Lét-tô-ni mang súng đang ngồi. Họ nói chuyện với nhau bằng tiếng địa phương.

        «Này Cô-lô-tu-bin ơi, anh sắp thành nhà buôn rồi đấy, Xtê-pan nghĩ và cười thầm — nào dinh, nào sắt móng ngựa, nào.... Anh lần túi thuốc, nhồi một ít vào tẩu rồi đánh diêm hút. Thuốc lá tự sao lấy, khói khét lẹt chẹn lấy cổ họng, nóng khè. Xtê-pan đưa mắt nhìn mấy người hồng quân ngồi trên xe, nhìn những người đi đường vẻ vội vã nhưng tâm trí thì quay cuồng với cái việc Va-xi-li Đa-nhi-lô-vích chỉ định anh làm giám đốc nhà máy luyện kim Gu-giông phức tạp kia.

        Điều gì khác thì không biết, chứ khu nhà gạch đồ sộ ám khói xông mùi gỉ sắt khét lẹt nổi lên trên chỗ tiếp giáp giữa ngã ba Pơ-rô-lôm và Pô-gô-xcơ, bên cạnh nhánh sông bẩn thỉu nhưng lại có cái tên đẹp là Rô-giốc vàng, thì lại rất gần với trái tim Xtê-pan. Nó găn gũi như vết thương ở trên ngực, như một phần cơ thể của anh, như quê hương anh.

        Tuổi thơ ấu đói rách và tuổi thanh niên tủi cực của anh đã trôi qua ở đấy.

        Xtê-pan Cô-lô-tu-bin là người cùng tuổi với nhà máy, điều mà anh rất tự hào. Anh ra đời đúng vào năm mà Công ty cổ phần nhà máy luyện kim Mát-xcơ-va do I-u-li Gu-giông, một người giảo hoạt đứng đại diện, vừa hoàn thành việc xây dựng các phân xưởng chính và mấy ống khói đỏ chói màu gạch trông tựa như những cây nến khổng lồ nhả khói lên bầu trời Mát-xcơ-va.

        Nhân sụ kiện quan trọng đó, I-u-li Gu-giông, con trai nối nghiệp của nhà tư bản công nghiệp Pháp bắt rễ lâu đời ở thủ đô cổ kính của nước Nga này, đã mở yến tiệc ăn mừng. Thôi thì đủ các vị tai mắt của thủ đô, các đại diện công ty cổ phần, chủ nhà băng, các công ty thương mại và các nhà buôn lớn. Những chai săm-pa Pháp hảo hạng nhãn hiệu «Cơ-li-cơ» thi nhau nổ, nút bắn tận trần nhà. Nhạc nổi lên nhẹ nhàng du dương, đám bồi bàn mặc quần áo đen ngày lễ uyển chuyển len lỏi trong đám khách quanh bàn tiệc. Đô trưởng cảnh sát, cầm cốc vốt-ca pha rum đến trước người chủ tiệc — ngài Gu-giông —  nâng cốc cảm ơn và chúc mừng nhà kinh doanh. Ngài chủ tiệc tuy thâm tâm chả ưa gì nhà đương cục béo phị có bộ râu cá trê này, nhưng cũng mỉm cười cạn cốc và lấy chiếc khăn ăn tẩm bột hồ cứng đưa lên chấm miệng. Sau các món, người ta bưng lên một chiếc bánh ga-tô rất to theo mô hình nhà máy với những ống khói cao bằng kem sô-cô-la đỏ.

        — Chúc sức khỏe I-u-li-a Pê-tô-rô-vích Gu-giông! U-ra!

        Giọng rượu bắt đầu vang lên.

        Cũng ngay buổi tối đầu xuân u ám đó, trong căn nhà gỗ lụp sụp cạnh con đường lầy lội, bẩn thỉu tối om của khu làng cũ Nô-vô An-đơ-rê-nhép-ca — các đồng chí của Ê-kim Cô-lô-tu-bin, người thợ nguội nhiều tuổi nhất, chủ nhân một gia đình đông con, đang họp mặt mừng thêm một nhân khẩu nữa ra đời. Khách khứa ngồi trên chiếc ghế dài dọc theo bàn gỗ tạp, uống rượu vốt-ca, nhấm cá mòi hun khói, khoai tây rán, dưa chuột muối, chúc mừng ông bạn đông con và bà vợ mệt yếu vì vừa sinh đứa con trai thứ sáu.

        — Thế tên nó là gì ? Phải có cái tên cho xứng với dòng máu bố nó chứ.

        Chủ nhà, đưa bàn tay sần sùi cằm lấy cái chai còn một phần tư thứ chất lỏng cay sè, rót đều ra các cốc, cúi đầu, hơi cau mày nói :

        — Mời các bạn uống cạn chén cho kẻ nô lệ mới của Thượng đế mà tên nó được gọi là Xtê-pan! Tôi đã cầu Chúa nhận nó là con của Chúa.

        Họ cùng nhau uống cạn, nhấm nháp đồ nhắm và hồi tưởng lại biết bao nhiêu con người vinh quang ở nước Nga này mang ten là Xtê-pan. Bắt dầu từ Xtê-pan Ra- din và gần đây là Xtê-pan Khan-tu-rin, lãnh tụ công nhân vừa bị treo cổ cách đây hai năm... Nhớ lại những lời khuyên nhủ của những con người đó, suy nghĩ nghiền ngẫm về họ cảm thấy như quên đi những cảnh khổ cực, những niềm u uất của mình, họ khe khẽ hòa giọng cùng hát bài hát quen thuộc về cuộc đời lao khổ của họ, về ý chí kiên quyết của những người con quang vinh của nước Nga.

        ... Lưỡi gươm Cô-dắc vung lên đầu rơi... ơi... ơi...

        Xtê-pan hay như người ta vẫn gọi anh hồi bé là Xen-cai lớn lên cùng với nhà máy. Ngay từ tuổi ấu thơ của mình, anh đã đi lại dọc ngang trong các phân xưởng, biết rõ từng đường ngang lối tắt. Lên mười bốn tuổi, bố anh đã đưa anh vào xưởng làm dây thép, nơi cuộc đời «cạo gỉ sắt» của anh bắt đầu.

        Và từ đấy, trái tim Xtê-pan luôn đập cùng một nhịp với mạch sống ồn ào, gấp gáp của các phân xưởng và nhịp thở ngột ngạt của những ống khói cao ngất.

        Lúc đó có bao giờ anh dám nghĩ rằng minh sẽ trở thành một nhân vật quan trọng của nhà máy. Ngay cả cái chức quản đốc hay đánh người hoặc là chức kỹ sư đầy hách dịch? Không, không bao giờ anh nghĩ tới và ngờ tới. The mà giờ đây, bỗng nhiên, anh chàng công nhân Xtê- pan Cô-lô-tu-bin lại được chỉ định làm giám đốc...

        Tuy vậy, nói đúng ra, việc đề bạt này không phải là hoàn toàn bất ngờ. Mấy năm trước đây người ta đã xì xào bàn tán về việc nảy, và hôm nay Xtê-pan Cô-lô- tu-bin hồi tưởng lại một buồi chiều mùa đông giá lạnh năm một ngàn chín trăm linh năm.

        Ròng rã hơn mười ngày trời, cả khu đất bao la quanh nhà máy luyện kim Gu-giông và cúc đề pô của công ty đường sắt Mát-xcơ-va — Cuốc-xcơ nằm trong tay nhũng người khởi nghĩa. Trong những ngày đó, xô-viết đại biểu công nhâu khu — mà hạt nhân là công nhân nhà máy Gu-giông, là cơ quan chính quyền duy nhất ở đây. Nhà máy đã thành lập các đội chiến đấu do bác Va-si-a chỉ huy. Công nhân các phân xưởng tự trang bị vũ khí lạnh (dao, gươm - N.D.) và tước gươm, kiếm, súng lục của các sĩ quan ở thành phố và ở Man-du-ri-a về.

        Trên các dường phố đều dựng vật chướng ngại. Các đội chiến đấu sẵn sàng đẩy lùi mọi cuộc phản công của binh lính và cảnh sát. Nhưng kẻ thù không xuất hiện. Bỗng họ được báo các trận đánh chủ yếu với bọn bão vệ Sa hoàng đang diễn ra ở Pơ-re-xơ-nơ. Xô viết khu phố quyết định gửi các đội tình nguyện đến chi viện các đồng chí của mình ở Pơ-re-xơ-nơ, vì đó là nơi quyết định số phận của toàn cuộc khởi nghĩa. Nhưng hành quân đến khu Pơ-re-xơ-nơ là điều không thể được vì phái đi qua trung tâm thành phô, nơi đầy rẫy các đơn vị quân chính quy đang trấn giữ. Lúc bấy giờ Xtê-pan Cô-lô-tu-bin đề nghị một kế hoạch táo bạo như sau :

        — Các đồng chí ạ, hãy chia ra nhiều tổ chín, mười, người một. Giấu vũ khí cho kín dáo, và, như những dòng suối nhỏ, chúng ta sẽ luồn lách qua các phố con, ngõ hẻm tiến thẳng đến lập họp ở Pơ-re-xơ-nơ.

        Các đội viên tỉnh nguyện đã làm như vậy. Họ chia tổ mười người, lần lượt vượt qua phố Ne-me-xki tiến ra cổng Pô-cơ-rốp-xki. Đến đây họ vấp phải kỵ binh, những người tình nguyện tiến công và đuổi bọn ky binh bỏ chạy. Thắng lợi đã cổ vũ đội công nhân tình nguyện phấn khởi hẳn lên.

        — Anh em, tiến lên! Nào!

        Họ tiến một mạch đến quảng trường Nhà hát lớn không gặp sự kháng cự nào đáng kể; nhưng chính ở đây họ vấp phải hàng rào binh lính và cảnh binh thành phố. Bọn này không ngờ rằng ở giữa thành phố lại xuất hiện các đội công nhân vũ trang nên đâm hoang mang. Sau một hồi bắn nhau, thế chủ động thuộc về các công nhân vũ trang. Đúng vào lúc cuộc bắn nhau đang găng, từ các đường phố khác, nhiều tổ công nhân cùng đến phối hợp. Vừa đánh, họ vừa vượt qua quảng trường nhà hát rồi tiến vào phố Tve-ra-xki đẩy đám binh lính và cảnh sát vào khu vòng cung Xa-đô-vưi. Ở đây họ chiếm quảng trường Tri-um-phan-nưi, lập vật chướng ngại để chống lại quân đội đang từ Cu-đrin-xki tiến lại. Theo mệnh lệnh của bác Va-xi-a, công nhân vũ trang lập một công sự cố thủ lớn. Các cột diện thoại bị đánh đổ, xe trượt băng, hòm tủ bàn ghế đều được huy động để đắp chiến lũy.

        Trời rét buốt, dè thường đến hai mươi độ âm, nhưng các chiến sĩ phải khênh vác mọi thứ để củng cố công sự đến nỗi người phát nóng lên. Khi hoàn thành việc củng cố công sự phòng ngự và chiếm lĩnh xong các vị trí chiếu đấu, họ mới bắt đầu cảm thấy cái rét buốt của đêm đông bao quanh. Thiếu thốn quần áo, họ phải đốt lửa để sưởi nhưng vẫn không xua tan được giá rét. Bác Va-xi-a đành phải quyết định cử mười người đến gặp các chủ hiệu gần đấy mượn áo bành tô mùa đông cho toàn dội.

        — Cậu Cô-lô-tu-bin sẽ thi hành quyết định này —  ông phân công và hai tay vừa xoa xoa đôi tai rét cóng vừa nói tiếp — Xtê-pan, chọn lấy mười cậu và hành động đi. Nhưng nhớ là thương lượng đúng luật pháp đấy!

        Cô-lò-tu-bin gọi anh thợ nguội Cô-chi-a E-rô-phi-úp và năm đội viên khác đi về hiệu bán quần áo ấm ở phố Tve-ra-xki. Chiếc tủ kính đã bị đập vỡ chỉ còn sót lại hàng chữ sơn xanh : «.... hiệu bán... uần áo ấm... Gal-péc-na...» «...ốt nhất của... ãng buôn... Al-pec-na...» Lão chủ mặt tái xanh sợ hãi khi thấy các công nhân vũ trang bước vào, la lên kinh hoàng :

        — Ôi, cảnh sát ! Cướp, cướp... !

        — Đừng hét lên như vậy, quanh đây không còn một tên lính, một tên cành sát nào đâu, ông chủ ạ. — Cô-lô- tu-bin bình tĩnh nói, — chúng tôi không phải là kẻ cướp đâu! Đây là đội công nhân cách mạng đấy, rõ chưa!

        — Thế, thế các ông cần gì, thưa.... thưa các ông công nhân ?

        — Đơn vị cần áo ấm — Cô-lô-tu-bin giải thích và vừa đi về tủ áo, vừa chỉ vào những chiếc bành tô, áo khoác ngắn, mũ lông, găng tay treo trên mắc và xếp trong các giá hàng và nói. — Đây, cái này, cái này.... mấy cái này nữa.

        Gô-chi-a E-rô-phi-ép nhanh hơn cả, vớ lấy mọi thứ mà anh cho là vừa mắt và vội vảng nhét cả vào một chiếc bao vải. Khi trở về công sự cố thủ, anh rút các thứ ra, quăng ngay trên tuyết.

        — Đây, mặc vào các cậu!

        Trong chốc lát, áo bành tô, áo choàng ngắn, mũ lông, găng tay đều được mọi người nhặt lấy, chi còn sót lại mấy cái áo choàng phụ nữ bằng lông thú.

        — Thế những cái này không ai dùng à ? — Cô-chi-a hỏi.

        — Cánh ta ở đây không có cô gái nào cả, — một người nào đó lên tiếng.

        — Sao lại có chuyện con gái ở đây? Cô-chi-a có vẻ sắp nổi cáu. — Biết bao nhiêu khó khăn, vất vả mới mang được về đấy, thế mà lại quẳng đi. Vẽ chuyện —  con gái với lại con trai. Dùng được tất. Anh cúi nhặt một chiếc mũ bên chiếc khăn choàng lông trắng, đội vào đầu và nói. — Tuyệt, mình dùng tạm cái mũ của mụ tư sản vậy! Hợp mốt đấy chứ các cậu ?

        — Mũ với miện! — Một đội viên có ria mép đứng cạnh nói — Đúng là một mụ già. — Anh ta cúi xuống cười sặc sụa vừa lấy một yếm vú bằng lông rất mịn, khoác vào ngực E-rô-phi-ép.

        — Vừa chưa, các cậu xem nảy!

        Mặt Cô-chi-a đỏ tía lên, anh giật chiếc yếm trên ngực xuống và vất vào đống lửa. Người ta kịp ngăn không cho anh vất những thứ khác còn lại. Trong công sự vang mãi tiếng cười vui vẻ.

        Suốt đêm toàn đội không hề chợp mát. Họ chờ đợi sự phản công. Xa xa bọn lính vẫn thỉnh thoảng nổ một vài tràng liên thanh về phía công sự. Họ lần lượt thay nhau gác và hết phiên lại ngồi sưởi bên đống lửa.

        Chính lúc đó, giữa bác Va-xi-a và chàng Cô-lô-tu-bin mới hai mươi tuổi có cuộc nói chuyện mà mãi mãi anh không quên được.

        — Từ lâu tôi đã chú ý đến cậu, Xtê-pan ạ, — bác Va-xi-a vừa húp bát xúp rau hâm nóng vừa nói, — cậu có đủ năng lực để làm tất cả. Anh em công nhân kính trọng tính cương trực và tài tháo vát thông minh của cậu.

        — Cuộc sống đã dạy cháu — Xtê-pan cười, vè ngượng ngập, kéo khúc gỗ ngồi gần lại đống lửa... Nhưng, đúng hơn là cuộc sống đã tôi luyện cháu.

        Bác Va-xi-a đặt bát xúp xuống cạnh mình, chăm chú nhìn Cô-lô-tu-bin một lúc rồi chậm rãi nói :

        — Nhất định chúng ta sẽ thắng, sẽ thành lập chính quyền của mình — chính quyền công nhân. Sẽ lịch thu các nhà máy, nó sẽ là của chúng ta.

        — Việc ấy thì rõ rồi, tất cả sẽ là của chúng ta, — Xtê- pan đồng tình, — sẽ là của nhân dân.

        — Ta sẽ đề cử người của chúng ta làm giám đốc các nhà máy. Thí dụ như nhà máy Gu-giông này thi tôi, tôi sẽ đích thân chỉ định cậu, đồng chí Cô-lô-tu-bin, làm giám đốc.

        Xtê-pan phát hoảng lên vì sự bất ngờ. Mặt, tai anh nóng bừng. Anh trố mắt nhìn người chỉ huy, còn ông ta thì điềm tĩnh rít từng hơi thuốc khét lẹt.

        — Tôi à ? Cử tôi làm giám đốc nhà máy? Cô-lô-tu- bin hỏi, đứng dậy rồi lại ngồi thụp ngay xuống. — Bác, đồng chí... nói đùa đấy chức, bác Va-xi-a.

        — Không, Xtê-pan ạ, mình nói chuyện nghiêm lúc đấy.

        — Tức là, tức là tôi sẽ làm giám đốc?

        — Chính anh, anh sẽ là giám đốc.

        — Tại sao? Tại sao lại phải chính tôi. Tôi có gì hơn các người khác đâu, tôi có gì.... — Cô-lô-tu-hin bỗng im bặt, luống cuống vớ một mảnh ván vất vào đống lửa —  Trong đội ta bao nhiêu đồng chí tốt. Còn, còn tôi lad thá gì, tôi cũng như mọi người....

        Ông già chỉ huy ngồi xích lại bên anh, khẽ đặt tay lên vai Xtê-pan và ôn tồn, giải thích :

        — Anh biết cách lôi cuốn mọi người theo mình. Và cái chính, như người ta nói, biết vạch ra những ý đồ rộng lớn, biết làm tham mưu cho họ. Thời đại chúng ta, không có người làm tham mưu thì không thể được. Bộ tham mưu — đó là sức mạnh, là chỗ dựa của chúng ta!

        Xtê-pan rùng mình. Không, anh không thể ngờ được là anh, một công nhân bình thường, lại biết cách, lại có thể liên quan đến một cái Bộ tham mưu nào đó của cách mạng.

        — Khoan đã, bác Va-xi-a! Bộ tham mưu đó là ai vậy ? Sao bác lại định đưa tôi lên cái ghế chỉ huy của bọn tư sản ?

        — Cậu nghĩ gì mà xuẩn vậy ? Cậu ngốc nghếch quá ? —  Người chỉ huy nhìn anh chằm chằm vì ông không hiểu nổi sao anh chàng này lại nổi càu.

        — Sao nữa ? Chính cái điều bác vừa nói. Cái bọn tham mưu, tham miếc tư sản ấy quanh ta ối ra đấy. Tôi đã biết thằng Gu-giông, tôi đã làm công cho nó hơn năm năm nay, tôi đã biết rõ thằng Gốp-pe, tôi đã đến cái nhà máy của nó ở bên kia sông Mát-xcơ-va. Tôi đã nghe tiếng thắng Bơ-rôm-lơ.... Đấy, cái bộ tham mưu đó là những ai. Bọn chúng là một công ty hút máu...

        — A, à ra vậy, giờ tôi mới hiểu cậu định nói gì rồi! Bác Va-xi-a thốt lên vói giọng bực dọc, giận dỗi và bỗng ông cười vang — Ngốc ơi là ngốc!

        — Rõ ràng là thế, bác đừng vờ vĩnh nữa! — Xtê-pan can mày nói, — Bác Va-xi-a, tôi yêu cầu bác đừng có giỡn tôi như vậy. Tôi không bao giờ thèm cái chức tham mưu ấy. Tôi là vẫn là thằng tôi. Tôi là thằng vô sản chứ không phải là tên tư bản.

        Còn ông già chỉ huy thì vẫn cứ rũ ra cười, nếu như không có một tràng đạn vang lên...

        Mãi một tháng sau, khi cả hai cùng bị tống vào xà lim của nhà tù Bu-tu-xcơ, bác Va-xi-a mới có dịp giải thích cặn kẽ cho anh chàng phổi bò kia biết thế nào là bộ tham mưu. Khi áy thì Xtê-pan lại lăn ra mà tự cười cái khờ khạo, non nớt về chính trị của mình. Đuợc Va-xi-a giúp đỡ và khuyến khích, Xtê-pan bắt đầu chịu khó đọc sách báo, anh đọc rất say sưa ở trong tù và sau đó, cả khi bị đi đày ở Xi-bê-ri nữa. Chính ở đấy, ở khu khổ sai Pô-lia- nưi, Xtê-pan được kết nạp vào đảng Bôn-sê-vích.

        Cô-lô-tu-bin ngồi hút thuốc và nhớ lại tất cả những chuyện cũ. Giờ thì Xtê-pan đã ba mươi ba tuổi chứ không còn là anh chàng Xtê-pan hai mươi tuổi của cái thời chiến đấu trong công sự phòng ngự của những ngày khởi nghĩa năm một nghìn chín trăm linh năm nữa. Anh đa đi, thấy và từng trải nhiều, học hỏi được nhiều điều trong cuộc đời. Và, rõ ràng giờ đây, người chỉ huy đội công nhân vũ trang dạo ấy quyết không để lời nói của mình mười mấy năm trước bay theo gió.

       
        Mưa vẫn rơi rả rích. Mũ và áo khoác của các chiến sĩ hồng quân ngồi trên thùng xe tải ướt sũng, các lưỡi lê lóng lánh nước. Nhiều người đi qua trước mặt Cô-lô-tu-bin. Có người vội vã vào phòng làm việc của xô-viết thành phố. Trước khi vào họ đã bỏ mũ, cởi áo ướt sũng treo ở phòng giữ áo, có người từ trong các phòng làm việc hấp tấp đi ra, họ dừng lại trước bậc tam cấp một tý và hòa mình ngay vào dòng người ồn ào trên đuờng phố.

        — Không, mình không thể xoay xỏa nổi công việc đâu! — Cô-lô-lu-bin rít hơi thuốc cuối cùng, dùng hai ngón lay bóp bẹp đần mẩu thuốc lá, thầm nhủ — Không ổn được!"

        Cái chức giám đốc dành cho anh luôn luôn ám ảnh đầu óc anh. Bắt đầu từ đâu? Trước tiên phải làm gì? Bản thân anh chua hề biết rõ cái công việc lớn lao đó. Xtê-pan hình dung trước mắt mình một loạt các phân xưởng khác nhau, hàng dãy máy móc đủ loại đen sì ầm ĩ, những lò nấu thép hừng hực lửa, những chiếc búa nặng nề, những cỗ máy cán thép khổng lồ... Đúng cả một nhà máy lớn chứ có phải là chuyện chơi đâu! Ôi, biết hao nhiêu là công với việc! Bên lò nấu thép, bên mỗi cỗ máy, trong từng phân xưởng — những con người, những con người của mình, những người nô lệ trước đây mệt mỏi vì đói khát, kiệt sức vì lao động khổ sai đang khao khát, hết sức khao khát những thay đổi lớn lao. Còn mình đây, anh công nhân Cô-lô-tu-bin mà mới đây người ta vẫn gọi một cách thân mật và suồng sã là cậu Xen-ca, thì giờ đây sẽ chỉ huy họ, sẽ chịu trách nhiệm hết mọi việc, phải để mắt đến mỗi phân xưởng, đến từng cỗ máy, đến từng người vô sản.... Xtê-pan bỗng cảm thấy đôi vai vạm vỡ của mình hình như không chịu đựng nổi cái sức nặng lớn lao mà nó sắp phải gánh vác.

        Một anh liên lạc của ủy ban xô-viết chạy đâm sầm từ trên gác xuống. Trên khuôn mặt nhẵn nhụi trẻ măng của anh ta nở một nụ cười vui sướng.

        — A, anh, à đồng chí Cô-lô-lu-bin đây rồi! Mời anh nhanh lên. Tôi đi tìm anh mãi, may quá — Anh ta thở hổn hển, cố lấy lại bình tĩnh, nói tiếp : — Ở Cơ-rem-lanh gọi đồng chí đấy.

        Hai phút sau, Cô-lô-tu-bin đã có mặt tại văn phòng Va-xi-li Da-nhi-lô-vích. Ở đây đã có khá đông người công nhân, đại biểu các nhà máy, chỉ huy quân đội, một số quan lại cũ mặc áo đuôi dài và mấy người đàn bà vẻ mỏi mệt. Va-xi-li Da-nhi-lô-vích ngừng tiếp khách, bước ra đón anh.

        — Đến ngay điện Cơ-rem-lanh. Xin vào thẳng phòng đồng chí Xvéc-lốp. Đàng ấy vừa gọi điện cho tôi,— Va-xi- li vừa nói vừa tiễn Cô-lô-tu-bin ra cửa. — Liệu đấy. đến đó thì dừng có mà bướng nữa! Có lẽ vẫn là vấn đề nhà máy của cậu.... Nói chung, cậu có thể báo cáo là vấn đề bổ nhiệm đã được tiến hành đâu vào đấy cả rồi.

        — Tôi hiểu rồi. Cơ sự đã vậy, biết làm sao khác được. —  Cô-lô-tu-bin kéo tay Va-xi-li vẻ cầu khẩn, nói : có thể là phải báo cáo về nhà máy, đồng chí cử một người nào đó trong xô-viết đi thay tôi, có phải hơn không? Họ nắm vững tình hình hơn tôi.

        — Không, cậu cứ đi một mình, phải đi ngay đi. Chính đồng chí I-a-cốp Mi-khai-lô-vít gọi điện cho tôi bảo cậu đến ngay đấy. «Nếu không có xe, — đồng chí Xvéc-lốp còn nhắc thêm, — thì tôi sé cho xe đến đón ...

        — Việc gì mà khẩn thế nhỉ! — Cô-lô-tu-bin nhún vai.

        — Mọi việc đều dễ hiểu thôi. Nhà máy của cậu sản xuất hàng quân sự, bản thân cậu biết đấy — Va-xi-li vung tay. — Thôi, đi nhanh lên. Chiếc xe có anh em kỵ binh Lét-tô-ni ngồi đã ghé đến đây đón cậu đấy.

        Đại đội trưởng — một thanh niên cao gầy, tóc màu vàng hung, mặc áo khoác sĩ quan đã sờn — vui vẻ nhường chỗ cho Cô-lô-tu-bin ngồi trong buồng lái. Chiếc xe rú máy một chặp rồi chồm lên, lăn bánh trên đường. «Cần phải nhớ lại những sản phẩm của nhà máy hiện nay được phân phối đi những đâu — Xtê-pan suy nghĩ, ngã lưng vào thành xe, — Bọn thầu buôn thì đã bị quét sạch rồi, chỉ còn lại những tay tiểu thương. Nhưng ta cũng chưa bán đinh và dây thép cho bọn họ bao giờ!» Anh cau mày nhớ lại người lính thủy cứ vật nài xin «một pút đinh».

        Cô-lô-tu-bin lại nghĩ về phương hướng sản xuất hiện nay của nhà máy. Chả hiểu sao anh nghĩ ngay đến phân xưởng đúc vừa xây cách đây vài năm ngay cạnh phân xưởng làm khuôn. Thiết bị phân xưởng này hầu như chả có gì. Tường thủng lỗ chỗ, các cửa sổ đều mất gần hết kính, lò sấy không còn mái, trống huếch nom rõ trời xanh... Làm việc về mùa đông ở đây thật là khổ sở. Thỉnh thoảng họ lại phải chạy đến sưởi âm ở lò sấy đầy hơi than cốc. Cuối ca, do hít phải nhiều thán khí, họ đi loạng choạng như người say rượu, mắt đỏ hoe, đầu choáng váng... Tình trạng các phân xưởng khác cũng chẳng khá hơn. Tất cả đều ngấy đến tận cổ. Nhưng tệ hại hơn cả là cái cảnh không có việc làm, không có nguyên liệu để lảm ra sản phẩm. Mọi người đều trông vào đồng lương. Không thể sống với cái túi rỗng được. «Vấn đề chính là phải báo cáo chuyện thiếu nguyên liệu với đồng chí Xvéc-lốp dù xin dự trữ, — Xtê-pan thầm vạch một kế hoạch —  Chỉ sợ đến lúc nguyên liệu hết sạch thì cái cảnh toàn nhà máy ngừng việc sẽ xảy ra ».

       
        Càng gần điện Cờ-rem-lanh càng thấy rõ cảnh đó đây những cửa sổ gẫy vỡ, các gian kính cửa hàng tan hoang, vết đạn còn lỗ chỗ trên tường, mái nhà, những hố hình phễu sâu rãi rác bên đường. Cách đấy chỉ mới mười hôm, ở ngay đây, trên các đường phố này đã diễn ra những trận đánh lớn.

        Ban lãnh đạo cánh hữu đảng xã hội không đồng ý với đường lối chính trị của Lê-nin, đã bí mật thành lập các đội xung kích và trưa ngày sáu tháng sáu năm 1918, đúng vào ngày đại hội xô-viết toàn Nga lần thứ năm đang họp, chúng đã gây ra cuộc bạo động. Đó là một cú đánh trộm sau lưng. Đến đêm, bọn bạo động đã chiếm được sở bưu điện, trung tâm điện tín các công sở chính phủ và đang cố hết sức nhanh chóng nắm toàn bộ chính quyền. Chúng bắn bừa đại bác vào điện Cờ-rem-lanh nơi đóng trụ sở của Xô-viết ủy viên nhân dân do Lê-nin đứng đầu.

        Những người Bôn-sê-vích, các đại biểu đại hội nhận thức sâu sắc mối nguy cơ nên ngay ngày hôm đó đã tỏa về các khu công nhân ở Mát-xcơ-va. Còi nhà máy, còi tàu hỏa rúc lên báo động. Các đội công nhân vũ trang cùng với một đội tình nguyện quốc tế, học sinh quân lớp súng máy và sư đoàn kỵ binh Lét-tô-ni đã đập tan cuộc bạo động.

        Trong những trận chiến đấu bảo vệ Cơ-rem-lanh diễn ra trên đường phố có trung đoàn do Xtê-pan Cô-lô-tu-bin làm chính ủy tham dư. Sáng sớm ngày bảy tháng sáu, khi tiến gần điện Cơ-rem-lanh, ngay đầu quảng trường Đỏ, chính ủy đã bị thương, nhiều mảnh lựu đạn cắm vào chân trái. Anh phải nằm bệnh viện mất mười hôm và khó khăn lắm mới được bác sĩ đồng ý cho ra viện. Đáng lẽ anh phải đi theo trung đoàn nhưng lại bị chỉ định tiếp quản nhà máy.

        Mưa đã tạnh. Nhũng đám mây xám chậm chạp trôi trên bầu trời thành phố. Gió thổi nhẹ, mây mỏng dần và đôi chỗ qua đám mây mỏng, lộ ra những mảng trời xanh. Ánh mặt trời ấm áp của ngày hè vừa ló ra thì mọi người đều có cảm giác như mọi vật đều mỉm cười : nhà cửa, cây cối, con người.

        Trong khu điện Cơ-rem-lanh, một tốp học sinh quân sự dựng súng theo hình tháp, đang lấp các hố đạn, nhóm chuyển cát vừa khênh vừa chạy, nhóm thì xúc, còn hai người khác thì đang dùng đầm, nện bằng lớp cuội vá lại con đường rải đá bị thủng vì đận lớn. Cạnh đấy, một chiến sĩ tóc hung, ngồi trên đống gỗ ngổn ngang, tay lẹ làng lướt trên các phím chiếc phong cầm kiểu Nga, dạo một điệu vũ.

        «Họ làm hăng và vui thật», Cô-lô-tu-bin nhìn đám học sinh quân sự làm việc, thầm khen và đi về phía tòa nhà cao lớn đồ sộ mái tròn rộng, trên đinh phất phơ lá cờ đỏ thắm — trụ sở của Chính phủ xô viết : «Có thể, Chính phủ giao cho nhà máy mình một nhiệm vụ khẩn cấp nào chăng ?... Chà, mấy cái anh chàng khiêng cát kin chạy đều như theo nhịp đàn ấy,... vui biết mấy nếu như các phân xưởng của mình cũng có những tay dàn chơi những vũ khúc Nga vui khỏe kia nhỉ!... Đúng là lao động sẽ vui như ngày hội... Ta thử cái chăng?»

        Khi Cô-lô-tu-bin vừa mới đưa giấy chứng minh cho người lính gác thì trực ban đã ra gặp anh và mời ngay vào phòng tiếp khách của đồng chi Xvéc-lốp. Trỏng dáng diệu của họ, Cô-lô-tu-bin đoán rằng ở đây, rõ ràng mọi người đang chờ anh và câu chuyện sắp tới sẽ là chuyện quan trọng, khẩn cấp.

        — Đây là đồng chí Cô-lô-tu-hin, — trực ban giới thiệu anh với bà thư ký tóc hoa râm đang ngồi sau chiếc bàn, trước phòng tiếp khách — Đồng chí Ja-cốp Mi- khai-lô-vít bảo đưa anh ấy vào gặp đồng chí ngay.

        Trong phòng khách đã có một số người ngồi chờ —  bộ đội, công nhân, mấy người đàn bà và ba nhà tri thức mà trông qua những bộ quần áo sang trọng rõ ràng là người nước ngoài. Hình như tất cá bọn họ đều ngồi chờ khá lâu để được tiếp. Họ tò mò ngước nhìn khi Xtê-pan vừa bước vào, một vài người còn nhìn với vẻ ác cảm. Cái vẻ bề ngoài bình thường của Cô-lô-tu-bin với cái áo khoác dạ bộ dội đã sờn, cũ đã làm cho đám người ngồi chờ có ý hỏi : Anh chàng này hơn gì chúng mình? Sao người ta lại tiếp anh ta ngay mà chả phải chờ đợi gì cả ?

        — Cô-lô-tu-bin à ? — Bà thư ký hỏi lại, cúi nhìn sổ ghi công việc của mình và gật gật mái đầu bạc: — Có, có đây! Mời anh vào ; — bà ta đứng dậy, mở cửa sang phòng bên quay nói với Xtê-pan : — Anh vào đi, đồng chí chủ tịch đang chờ đấy!

        Cô-lô-tu-bin hơi hoang mang. Rõ ràng anh không chừ đợi một sự tiếp đãi như thế này ở cơ quan Chính phủ nước cộng hòa. Tất nhiên, chính phủ này là của mình, của công nông nhưng, nói gì thì nói chứ Chính phủ nào thì vẫn là Chính phủ. Theo bà thư ký, Xtê-pan bước qua cánh cửa rộng mở vào căn phòng dưới con mắt tò mò của mấy người khách nước ngoài.

        — Báo cáo đồng chí I-a-cốp Mi-khai-lô-vít — bà thu ký nói, — đồng chí Cô-lô-tu-bin đã đến theo lệnh triện tập của đồng chí.

        Xtê-pan đã được biết Xvéc-lốp tức là đồng chí An- đrây từ những lần gặp đầu tiên — thời đi đày ở Xi- bê-ri. Lúc đó, An-đrây đến giảng chính trị trong những lớp huấn luyện bí mật. Thời ấy đồng chí còn trẻ, hơi e thẹn, nét mặt thông minh vẻ tri thức, đôi mắt hiền dịu trầm tĩnh đeo kính cận và mái tóc cứng, đen nháy. Nhưng cái vẻ bên ngoài đó đã biến đi khi đồng chí, như một nhà đấu kiếm kinh nghiệm, biết cách dồn đối phương vào thế bí, bác bỏ một cách sắc sảo, đúng đắn những kẻ thù đang chế giễu chiến thuật đấu tranh của Lê-nin và với những bằng chứng cứng rắn, hợp lô-gích tước hết vũ khí cuối cùng của chúng. Những ngày sau cách mạng, anh được nghe Xvéc-lốp nói ở các hội nghị và đại hội Đảng. Từ những năm ấy đến nay, đây là lần đầu tiên anh được ngồi gần Xvéc-lốp và anh thấy đồng chí ấy thay đổi ghê quá : Mái tóc đen cứng đã có nhiều sợi bạc, bộ mặt như dài hơn và hốc hác còn bộ râu đen và ria mép như xanh thêm trên nước da vốn rám nắng nay trở nên tái xám. Trông Xvéc-lốp như vừa qua một cơn bệnh nặng, hoặc hết sức mệt mỏi do đảm nhiệm khối lượng công tác trí óc bề bộn và căng thẳng. Nhưng dù sao khuôn mặt của đồng chí vẫn còn những nét riêng của mình. Duy chỉ có đôi mắt đen, trong sáng vẫn ánh lên những nét dịu hiền và sắc sảo như xưa.

        Trong phòng không phải chỉ có một mình vị chủ tịch ủy ban xô viết toàn Nga. Bên chiếc bàn làm việc trên có trải tấm bản đồ nước Nga còn một người đàn ông nữa có nước da cháy nắng, vai rộng mà mới nhìn qua cũng biết là người phương Đông. I-a-cốp Mi-khai-lô-vít bước những bước dài, vui vẻ đón Cô-lô-tu-bin. Ông thân mật bắt tay anh và chăm chú nhìn thẳng vào mặt anh một lúc rồi nói :

        — Hình như tôi đã gặp anh ở đâu rồi ấy. Tôi tin là chúng ta đã quen nhau từ lâu! À, đúng rồi... Khoan đã, để tôi nhớ lại xem nào, khỉ quá, sao vẫn không nhớ ngay được nhi! — Và Xvéc-lốp mỉm cười nhắc lại rằng, đúng là đã gặp anh trong những năm đi đày ở Xi-bê-ri, nhắc lại những cuộc họp bí mật trong thời gian này ở nhà viên y sĩ. — Tôi nhớ rồi, lúc đó anh ngồi thu lu trong góc, gần cửa sổ và suốt buổi tối im thin thít. Chúng tôi tranh luận, còn anh thì cứ ngồi im từ đầu chí cuối không hề mở miệng, phải không nào?

        Xtê-pan hết sức sửng sốt về trí nhớ của Xvéc-lốp. Những việc đó có phải là mới mẻ gì, nó đã diễn ra hơn mười năm nay, thế mà Xvéc-lốp nhắc lại cứ như là chuyện hôm qua, hôm kia vậy.

        — Đồng chí I-a-cốp ạ, đối với tôi lúc đó là những cuộc họp bí mật đầu tiên ; tất cả đều rất hấp dẫn, mới lạ. Qua các cuộc họp đó tôi mới dần dần hiểu biết những điều mới, nhất là lúc đồng chí nói về Lê-nin. — Cô-lô- tu-bin mất hết vẻ rụt rè, thành thật trình bày với Xvéc- lốp. — Tôi im lặng lắng nghe vì tất nhiên là phải như vậy thôi. Trong các cuộc nói chuyện đó, tôi làm sao mà phát biểu được khi mới chập chững làm quen với những bài 1ý luận cách mạng.
 
        — Ồ, sao lại đứng mãi thế này, — Xvéc-lốp chỉ tay mời Xtê-pan ngồi xuống ghế, nói tiếp — Xin giới thiệu luôn, đây là đồng chí Gian-ghin-đi-nốp.

        Người đàn ông từ nãy đến giờ vẫn ngồi im nhìn và nghe Cô-lô-tu-bin nói, dịch ghế đứng dậy, bước những bước nhún nháy của người quen cưỡi ngựa tới chào và đưa cả hai bàn tay to, ấm bắt tay anh theo kiểu phương đông. Thân hình tầm thước, đầy đặn, đôi tai nhỏ, hình như để tô điểm thêm cho nét mềm mại của khuôn mặt người Trung-Á. Trong đôi mắt đăm chiêu một mí màu nâu sẫm của anh ánh lên vẻ hiền lành nhưng sắc sảo của một con người nhạy cảm biết xét đoán, đánh giá những người mới quen biết.

        — Chào đồng chí! — Gian-ghin-đi-nốp chào bằng tiếng Nga giọng trầm, ấm áp, hai bàn tay lắc mạnh bàn tay lo khỏe của Xtê-pan. — Tôi đã được nghe nói nhiều về đồng chí!

        — Đồng chí Gian-ghin-đi-nốp là chính ủy quân khu Tuốc-gai — Xvéc-lốp giới thiệu thêm — Bây giờ là chỉ huy đội biệt động. Đội này vừa được thành lập và có trách nhiệm thi hành một nhiệm vụ đặc biệt tối mật theo chỉ thị riêng của Vla-đi-mia I-lich Lê-nin... Các đồng chí hãy làm quen nhau vì rồi đây hai người sẽ cùng sống bên nhau lâu đấy. Đường hành quân khá xa và vất vả...

        Cô-lô-tu-bin ngơ ngác nhìn Xvéc-lốp. Đồng chi ấy nói gì vậy. Đường hành quân nào? Đội biệt động gì? Rõ ràng là những điều mình chưa hề đoán ra. Có lẽ, đồng chí Xvéc-lốp chưa biết là mình vừa được chỉ định lãnh đạo nhà máy Gu-giông, nơi mình làm việc từ lâu chăng? Nhưng câu hỏi đó quay cuồng trong đầu Xtê- pan. Nhưng anh chưa kịp nói gì cả. Đồng chí I-a-cốp Mi-khai-lô-vít như đã đoán trước được cái nhìn ngạc nhiên của anh nên nói luôn :

        — Tôi, chúng tôi biết hết rồi, nhưng tình hình hiện nay đòi hỏi khác... Sau này hẵng bàn đen cái chuyện giám đốc ấy — Ngừng một lát, đồng chí liếp : — Đồng chi Cô-lô-tu-bin ạ, tôi thông báo luôn là theo quyết định của Hội đồng quân sự tối cao, đồng chí được chỉ định làm chính ủy đội biệl động này. Chính ủy, hiểu chưa! Các văn bản đã làm xong, chỉ còn ký nữa thôi. Chúng ta không có nhiều thời giờ để đả thông, giải thích. Đối vói chúng ta hiện nay, thời gian vô cùng quý giá, nó không phải được tính hàng ngày mà thậm chí phải tính hàng giờ. Ngay đêm nay, đoàn tàu quân sự đã phái khởi hành rồi.

        Xtc-pan im lặng gật đầu tỏ ý đã hiểu hết vấn đề. Thế là cái điều mà sáng nay anh vừa ước ao lúc ra khỏi bệnh viện thì giờ đây đã thành sự thật. Không những anh được cử ra mặt trận mà còn cao hơn, quan trọng hơn thế nữa — một đội biệt động làm nhiệm vụ đặc biệt tối mật. Nhưng không phải là anh hiểu được ngay ý nghĩa của sự việc, vì anh đã yên trí với việc chỉ định lãnh đạo nhà máy, cái nhà máy quí hóa thân thiết nhất đối với anh từ thời thơ ấu đến giờ.

        — Chân đồng chí thế nào? Tôi được báo cáo là đồng chí  bị thương — Xvéc-lốp cắt đứt dòng suy nghĩ của Xtê-pan.

        — Thưa đã lành hẳn, tôi đã có thể chạy đua với quỷ được... Cô-lô-tu-bin cố nén đau, hăng hái đi đi lại lại trong phòng.

        — Việc gì phái chạy thi với quỷ — một kỵ sĩ như anh thì quỷ cũng phải chờn rồi. — Gian-ghin-đi-nốp cười vang và ngừng bặt, bắt đầu đi vào việc : — Đội chúng ta có bốn trăm linh hai người kể cả tôi và anh, đồng chí chính ủy ạ. Đã nhận một số vũ khí và đã đưa lên xe lửa. Chúng ta được trang bị quân trang tốt nhất, những đôi ủng thật tuyệt. Chúng ta sẽ lập một đội Hồng quân lớn thực sự trên thảo nguyên!

        Xtê-pan định hỏi kỹ thêm về mục đích cuộc hành quân nhưng Xvéc-lốp đã nói trước :

        — Chúng ta rất ít thời gian, đồng chí Cô-lô-tu-bin ạ, cho nên tôi nghĩ trên đường hành quân, đồng chí sẽ tìm hiểu kỹ về anh em toàn đội. Đày là đội quân quốc tế đấy, nhưng hạt nhân chính vẫn là các đảng viên cộng sản. — Xvéc-lốp đi lại bàn, cúi xuống tấm bản đồ — Công tác hết sức quan trọng. Hội đồng ủy viên nhân dân¹ quyết định phải giúp đỡ ngay Chính phủ xô-viết Tuốc-ki-xtan. Ở đấy, vũ khí, nhất là đạn đang thiếu nghiêm trọng. Trong khi chúng ta đang cấp tốc thành lập đội biệt động này thì tình hình ở phương đông đã thay đổi nhiều. Đây, các đồng chí hãy nhìn xem...

        Xvéc-lốp đưa bút chì trên bản đồ, giãi thích tình hình các mặt trận. Tình hình cơ bản là nhóm nổi loạn của sư đoàn Tiệp-khắc đã chiếm được một số dầu mối chính trên tuyến đường sắt Xi-bê-ri. Chúng đã chiếm được các thành phố Xa-rơ-ma-ra, Ca-dan, Trê-li-a-bin-xcơ, U-pha... các đơn vị của tên A-la-man Đu-tốp sau khi chiếm được Ô-ren-bua đang định cắt nước Tuốc-ki-xtan xô-viết khỏi các vùng trung tâm nước Nga.

        Xvéc-lốp lấy trong ngăn kéo ra bức điện báo :

        — Đây là tin tức mới nhất mà hôm qua chủ tịch Hội đồng ủy viên nhân dân Tuốc-ki-xtan, Cô-lê-xốp đã gửi cho đồng chí Lê-nin : «Cộng hàa Tuốc-ki-xtan đang nằm trong vòng vây quân thù... Trong giờ phút hết sức nguy kịch này, chúng tôi khao khát được nghe tiếng nói của đồng chí. Chúng tôi nóng lòng chờ sự ủng hộ bằng tiền, đạn. vũ khí và bộ đội».

        I-a-cốp im lặng một lát và nói tiếp :

        — Hôm nay, lại có những tin tức mới. Ở vùng biên giới phía nam, gần A-sơ-kha-bát, bọn Anh đã triển khai quân đội, điều đó không loại trừ khả năng có sự can thiệp. Hôm nay, Vla-đi-mia I-lích đã gửi điện trả lời. Tôi nghĩ rằng, các đồng chí cũng nên biết bức điện này, —  và đồng chí đọc: «Chúng tôi sẽ thi hành mọi biện pháp có thể được để giúp đỡ các đồng chí. Chúng tôi đang phái đến trước một trung đoàn. Cần phải thi hành biện pháp tích cực nhất để ngăn chặn bọn Tiệp và đừng sợ rằng chúng ta không đánh được chúng. Không được thất vọng, hãy cố gắng hết sức giữ liên lạc thường xuyên với Cra-xnô-vốt-xcơ và Ba-cu»... Có lẽ các đồng chí cũng hiểu rằng, cái trung đoàn mà Lê-nin nói đây chính là đơn vị các đồng chí. Như các đồng chí thấy đấy, tình hình ở đấy vô cùng khẩn trương và phức tạp.

        Xvéc-lốp ngẩng đầu chăm chú nhìn Cô-lô-tu-bin với vẻ tin tưởng :

        — Từ đây đến đó chỉ còn có một con đường duy nhất có thể đi được là — dọc theo sông Vôn-ga đến A-xtơra-khan, từ đấy sẽ vượt biển Ca-xpiên đến Cra-nô- vô-xcơ và, cuối cùng là đi xe lửa đến Ta-sơ-ken.

        Cô-lô-tu-bin nhìn theo đường vạch bút chỉ của Xvéc- lốp và suy nghĩ rất căng. Nhiệm vụ qua thực không phải là dễ dàng... Nào là đường sông, đường biển rồi lại đi xe lửa băng qua sa mạc. Đến bao giờ họ mới vượt qua được con đường vòng cung ấy để đến Ta-sơ-ken ?

        — Một phần vũ khí, như đồng chí Gian-ghin-đi-nốp đã nói — gồm súng các loại và đạn, lựu dạn, đạn pháo đơn vị đã nhận tại đây, số còn lại các đồng chí sẽ nhận ở Xa-ri-xưn. Hiện nay, đồng chí ủy viên nhân dân ủy ban dân tộc Xla-lin đang ở đấy, — I-a-cốp Mi-khai- lô-vit tiếp tục. — Hôm nay đồng chí Lê-nin đã gọi điện thoại cho Xta-lin. Tại Xa-ri-xưn, mọi việc sẽ báo cáo thẳng với Xta-lin giải quyết.

        — Báo cáo đồng chí Xvéc-lốp, mọi việc đã rõ, — Xtê- pan gật đầu nói.

        Chuông điện thoại vang lên. Xvéc-lốp cầm ống nghe.

        — Vâng, vâng... Tôi nghe đây... Rất tốt...! Vâng, mọi việc phải xong hôm nay... ? Rõ. Vâng... Họ sẽ đến ngay bây giờ... Vâng, tôi sẽ cho họ đến ngay chỗ đồng chí. Vâng. Rất tốt... Sao ạ? Vâng, xe vận tải phủ kín. Đồng chí nói đúng lắm... Vâng, tất nhiên rồi... Tốt hơn hết là vào thẳng sân sau chứ đừng dừng lại ở cửa... Vâng, người thứ nhất là Gian-ghin-đi-nốp... Người thứ hai, đồng chí Xtê-pan Cô-lô-tu-bin.

        Nói chuyện xong, Xvéc-lốp ngồi xuống ghế, giở sổ tay ghi vội mấy dòng gì đó, và ngẩng đầu nhìn thẳng vào đôi mắt ánh lên vẻ hồi hộp của Gian-ghin-đi-nốp, rồi nhìn sang Cô-lô-tu-bin và, cuối cùng, với giọng nói trầm tĩnh xưa nay, đồng chí nói rành rọt từng chữ một:

        — Các bạn trẻ thân mến ạ, còn một nhiệm vụ tối mật nữa của Chính phủ, càng ít người biết càng tốt. Các đồng chí sẽ phải chuyến đến Ta-sơ-kcn số tiền sáu mươi tám triệu rúp, chủ yếu là vàng. Nội nhật hôm nay phải nhận xong vàng và tiền giấy ở ngân hàng trung ương.

        Nghe xong câu đó, Cô-lô-tu-bin đứng im thin thít. Sau mươi tám triệu rúp !... Con số đó anh chỉ mới được đọc ở các bài tập số học thôi, nhưng đây lại là tiền thật, là vàng... Và người ta lại giao nó cho mình, anh chàng Xtê-pan từ bé đến giờ chưa có nổi mười rúp trong tay. Và cả cho đồng chí người Ca-dắc này nữa. Cô-lô-tu-bin liếc nhìn Gian-ghin-đi-nốp cũng đang đứng im, vẻ mặt bình thản hình như là nói đến chuyện gì chứ không phải là vàng, bạc: «Rõ ràng là anh chàng này đã quen với những món hàng này rồi. Thế càng tốt». Họ vẫn im lặng lắng nghe Xvéc-lốp nói tiếp, — Vàng sẽ dùng để xây dựng các đơn vị Hồng quân, tiền Sa hoàng và tiền của Kê-ren-xki đã mất giá, còn vàng thì bao giờ cũng sử dụng được. Số vàng này sẽ dùng để mua ngựa và súng đạn...

        — Tiền rúp các đồng chí phái giao trực tiếp cho Hội đồng ủy viên nhân dân Tuốc-ki-xtan — I-a-cốp Mi- khai-lô-vít căn dặn — Đây là nhiệm vụ tối tối mật. Tôi chỉ khuyên các đồng chí một điều, — không được dừng lại nghỉ ở đâu cả. Nhớ lấy, điều này rất quan trọng. Tính chất quan trọng có tầm quốc gia đấy. Phải làm sao đưa số vàng và vũ khí này đến nơi càng sớm càng tốt.

        Chuông điện thoại lại reo lên. I-a-cốp Mi-khai-lô-vít cầm ống nghe và trên khuôn mặt đồng chí hiện lên nụ cười vui sướng. Đồng chí vui vẻ gật đầu, giọng sảng khoái nói với người dầu kia dày nói :

        — Vâng, vâng... Mọi việc sẽ làm xong chiều nay. Thế nào ạ? Vâng, vâng... Cả hai đang ở đây. Đến gặp đồng chí à ? Vâng, được, đồng chí Vla-đi-mia I-lích ạ.

        Vừa đặt ống nói xuống, Xvéc-lốp đã vội rời khỏi bàn :

        — Đồng chi Lê-nin đang đợi các anh đấy. Đi nhanh lên !

----------------
        1. Tức là Hội đồng bộ trưởng ngày nay.

        Khi Cô-lô-tô-bin và Gian-ghin-đi-nốp vừa từ trong chiếc xe đi đầu bước xuống sân nhà ngân hàng ở phố Nê-ghi-nai-a, đã có cán bộ bảo vệ đón họ. Anh ta mặc áo khoác da đen, quân phục xanh thẫm, trên dây lưng sẽ xuống đến hông một khẩu súng côn có bao gỗ màu cánh dán sẫm. Xtê-pan vô tình đưa mắt nhìn khẩu côn. — Đại bác cầm tay đấy ! — Anh thầm nghĩ với vẻ thèm muốn khi biết rõ giá trị của lọai súng lục mạnh này.

        Đứng cạnh anh bảo vệ là một người mặc quần áo thủy thủ dáng mập mập, khuôn mặt tròn, vai rộng.

        — Đồng chí Ma-lư-khin, trưởng phòng bảo vệ trung đoàn chúng ta. — Gian-ghin-đi-nốp giới thiệu Ma-lư- khin với Cô-lô-tu-bin.

        — Chúng tôi chờ đồng chí đã lâu, mọi việc đã sẵn sàng — Ma-lư-khin niềm nở bắt tay chính ủy mới.

        — Đề nghị các đồng chí cho xem giấy tờ, — cán bộ bảo vệ yêu cầu. Các đồng chí thông cảm, kỷ luật bao giờ cũng là kỹ luật.

        — Kỷ luật cách mạng càng phải nghiêm — Đây, đồng chí cứ xem. — Cô-lô-tu-bin đưa giấy ủy nhiệm.

        — Mời đi theo tôi — Anh bảo vệ nói. Họ đi dọc theo dãy hành lang dài đến tận cuối đường, theo cầu thang

        sát xuồng tầng hầm rồi lại đi tiếp qua mấy căn phòng cửa đóng im ỉm. Anh bảo vệ dẫn họ đi, vẻ nhanh nhẹn thành thạo trông cũng dù biết là anh ta nắm vững mọi ngõ ngách ở hầm này.

        Các nhân viên ngân hàng niềm nở chào anh và lặng lẽ đưa mắt tò mò nhìn theo cái dáng mập mạp, hơi thấp của Gian-ghin-đi-nốp và to khỏe của Cô-lô-tu-bin. Trong tầng hầm bốc lên một mùi đặc biệt, bước chân họ vang lên. «Gần như trong nhà lù ấy», — Xtê-pan lại nghĩ thầm khi đi qua mấy cánh cửa sắt khóa chặt, có những lỗ tròn nhỏ thông hơi. Lần đầu tiên anh mới đặt chân vào nơi thâm nghiêm thần hí này của nhà ngân hàng —  tầng hầm kho vàng, do đó cái gì cũng gây cho anh trí tò mò, bỡ ngỡ.

        Cuối cùng họ bước vào một căn phòng rộng. Dọc tường là những tủ lớn đựng đầy bìa da, những cặp hồ sơ dày sụ. Ngồi sau bàn làm việc là một người đàn ông, mảnh khảnh đeo đôi kính trắng, tóc đã bạc nhưng vành ria mép thì tỉa đều đặn, tóc chải hất ngược để lộ vầng trán cao. Khuôn mặt xanh bủng làm cho Xtê-pan nhớ đến những bộ mặt người bị tù lâu không được thấy ánh nắng mặt trời. Tuy nhiên ở đây không thấy những vẻ khắc khổ, tàn ác của kẻ tội phạm mà nó chỉ có thoáng những nét lạnh lùng, keo kiệt và mẫn cán của một kẻ thạo nghề tiền nong, chiu chắt. Cái áo đã đen của ông viên chức già với những hàng cúc vàng lóng lánh như nói lên tính mẫn cán và quan trọng của một thủ kho ngân khố.

        — Chào bác I-la-ri-ô-nít ! Khách đã đến đấy, — anh cán bộ bảo vệ giới thiệu với ông thư ký. — Đây là giấy ủy nhiệm của hai đồng chí Gian-ghin-đi-nốp và Cô-lô- tu-bin. Bác xem đi.

        Người viên chức già chăm chú xem đi xem lại giấy tờ;của liọ, không tỏ thái độ gì cả, lạnh lùng ngước cặp kính lão nhìn từ đầu đến chân rồi lại từ chân lên đầu hai người khách mới đến. Cuối cùng ông mới nở một nụ cười khô khan :

        — Như vậy là giấy tờ đều hợp lệ. Phải hiểu, các ngài, à các đồng chí ạ, phải hiểu rằng đây là nhà băng... Tiền là tiền Nhà nước !...

        — Thôi dừng kéo đàn nữa bác I-la-ri-ô-nit ạ, — anh cán bộ bảo vệ nói vẻ vui đùa. — Bác cứ đúng nguyên tắc Nhà nước mà làm. Cái gì có lợi cho Nhà nước thì làm. Bác hiểu chứ.

        — Vì lợi ích Nhà nước nên phải tích lũy từng xu một chứ không phái xài hoang phí như anh đâu ! — Ông lại giải thích một cách lạnh lùng — Quốc gia mạnh ở chỗ phải có vàng dự trữ chứ không phải cứ tích tiền giấy cho nhiều là giàu.

        Cô-lô-tu-bin im lặng lắng nghe hai người nói chuyện, còn Ma-lư-khin hình như cố trêu chọc ông già nguyên tắc này.

        — Này, bố giã, bố làm như là phải rút của riêng trong túi ra mà chi cho người ta ấy...

        — Không phải của riêng, mà đây là tiền của của Ngân hàng quốc gia toàn Nga. Ông rất thích nhấn mạnh hai tiếng quốc gia. Anh biết không, ba đời — ông tôi, bố tôi và tôi đã làm, đã ngồi ở cái ghế này đây... Lạy Chúa, anh, anh không hiểu hết ý nghĩa của công việc lài chính này đâu !

        Ông hạ giọng chia tờ giấy ra :

        — Đây, đề nghị các đồng chí ký đi...

        Sau đó, ông lại dẫn họ đi sang một phòng khác, leo lên thang sắt, loanh quanh một hồi rồi vào một gian hầm rộng. Mấy người bảo vệ ngồi ngay cửa ra vào. Các cửa sổ đều có hai lớp song sắt dày. Trên nền hầm la liệt các hòm gỗ đạn mở núp, dọc chân tường xốp chồng chất các thùng kẽm to. — Lại một kho gì đấy — Xtê-pan thầm đoán.

        — Các đồng chí nhận đi — ông thủ kho nói cộc lốc. —

        Trong các hòm gỗ là tiền rúp vàng, còn các hòm kẽm là tiền rúp giấy.

        Xtê-pan sững lại vì cứ tưởng là ông ta sẽ dẫn họ đi qua cái «kho chứa» xuềnh xoàng này nhưng không ngờ lại dừng ở đây. Anh chờ đợi một cái kho quy mô hơn. Trí tưởng tượng của anh đã vẽ ra một cái kho hết sức bí mật và khác thường chứ đâu lại xoàng xĩnh thế này. Anh tưởng là vào một căn hầm bê-tông dày, có những căn phòng bằng thép, những cửa nặng nề, hiện đại, những hòm sắt óng ánh đầy các thỏi vàng và khối vuông tiền giấy... Những điều tưởng tượng đó anh đã đọc trong các tiểu thuyết, được nghe nhiều người kể... Thế mà căn hầm này lại quá giản dị, thậm chí quá xoàng đối với một nơi quan trọng này... Những hòm kẽm giống như hòm thư ở bưu điện và lại cả những hòm gỗ đựng đạn của quân đội nữa.

        — Đây chính là sáng kiến và chỉ thị của đồng chí Xvéc-lốp đấy. — Anh cán bộ bảo vệ chỉ tay vào mấy cái hòm gỗ. — Chiều qua bọn tôi bấn lên vì mệnh lệnh phải tìm cách ngụy trang thật tốt. Thế là suốt đêm mấy đứa chúng tôi phải khiêng, xếp, thay hàng loạt hòm. Suốt đêm qua chả chợp mắt được... Lát nữa xong việc, thế nào cũng phải ngủ một tý.

        Ông thủ kho già lần lượt mở các nắp hòm dạn. Từng gói dài, tròn bọc giấy và chằng buộc kỹ càng được xếp ngăn nắp trong hòm. Ông lặng lẽ cầm một gói, mở giấy bọc ra và xòe ngửa bàn tay có những ngón dài nhăn nhúm đỡ lấy những đồng tiền vàng. Xtê-pan nín thở : Trước mắt anh là những đồng tiền vàng nguyên chất mười rúp một. Anh cầm lấy mấy đồng xem thử. Mỗi hòm là bao nhiêu, cả hầm này là bao nhiêu. Cả một kho vàng lớn ở đây. Ngực anh nóng ran. Xtê-pan mím chặt môi, lim dim mắt. Đừng để cho ai thấy mình đang xúc động. Chính phủ, đồng chí Lê-nin đã ủy nhiệm cho anh mang những hòm vàng này đến Tuốc-ki-xtan, và anh, X tê-pan người sẽ thực hiện sự ủy nhiệm đó làm sao lại không xúc động được.

        Để trấn tĩnh, Xtê-pan cố làm ra vẻ lự nhiên, đến nhắc một hòm lên như muốn ước đoán xem nặng nhẹ ra sao.

        — Khá nặng đấy, chả kém gì hòm đạn thật... Mà có thể là nặng hơn.

        — Sao lại không nặng được. Toàn vàng mà lại —  Ma-lư-khin nói.

        Trong khi đó, ông thủ kho già lại mở tiếp một túi vải bạt, chằng buộc kỹ lưỡng. Túi này chất đầy loại tiều to một trăm rúp mới nguyên buộc thành từng khối vuông vắn.

        — Tất cả các hòm vàng và tiều giấy ở đây dều đã được tính đúng với tổng số xuất kho là sáu mươi tám triệu rúp chẵn. Các anh định đem từng loại hay là dùng cân — bác I-la-ri-ô-vit hỏi và chỉ vào cái cân để cạnh tường. Có thể tính theo cách cũ đơn vị là pút. Nếu các đồng chí muốn theo cách mới thì ta tính theo tạ. Theo cách nào thì các đồng chí cứ việc hạ lệnh... mỗi đồng tiền vàng này giá trị bằng mười rúp, — ông cầm một đồng và giơ ra cho mọi người xem. Mỗi đồng này cân vừa đúng một phẩy tám phần mười đồng cân hoặc theo lối mới là — Bảy gam tám phần mười. Sau đó ta làm một phép tính số học đơn giản...

        Gian-ghin-đi-nốp chậm rãi đi dọc theo các hòm và thỉnh thoảng hú họa mở nắp một hòm xem. Tất cả các hòm mở đó đều đầy ắp các gói vàng xếp giống nhau, chúng đều rực lên cái ánh sáng vàng rực, hấp dẫn của kim loại quý đó.

        Cô-lô-tu-bin đưa mắt nhìn đống hòm kim loại và túi bạt chất như quả núi con và tự nhủ chà hiểu mất bao nhiêu đêm ngày mới đếm xong được? — Thôi, có thể cân như cân hàng hóa được không? — Anh ngước mắt nhìn Gian-ghin-đi-nốp như muốn hỏi. Ánh mắt người chỉ huy như muốn bảo rằng chả có cách nào khác được.

        — Cân chứ ? — Cô-Iô-tu-bin hỏi.

        — Cân tất cả lên, — Chỉ huy trường khoát tay và quay lại người cán bộ bảo vệ, ra lệnh : Cho khênh lên xe !

       
        Những giọt nước mưa xối xả tuôn xuống mặt kính mỏng.

        Trô-can Mu-xre-pốp chân để trần, ngồi xếp bằng tròn trên chiếc giường đôi kiểu Pháp kê cạnh cửa sổ, trải hai tấm chăn dạ xám bộ đội đang dùng mép chiếc khăn tắm lau nốt chỗ mỡ còn sót ở khẩn súng trường.

        Thinh thoảng Trô-can lại đưa mắt nhìn ra cửa sổ. Trong đôi mắt đen sâu buồn buồn của anh ta hiện một nét tư lự của con người quen sống ở thảo nguyên đầy nóng ấm mặt trời và mênh mông thoáng đạt. Khỏi phải nói, anh ta cảm thấy buồn chán biết bao khi phải sống trong cái thành phố chật hẹp, xa lạ đầy những cột đá đứng thẳng hàng như những anh lính cầm lộng chạy dài suốt đường phố.

        Chàng trai Ca-dắc cau mày, nét mặt anh ta vẻ giận dữ, man dại. Vả lại, không có những nét đó thì mặt Trô-can vốn dĩ cũng chẳng đẹp gì hơn. Khuôn mặt bè, má hóp, hàm bạnh. Một vết sẹo sần sùi tím sẫm vì bị dây thép gai cào sướt, chạy suốt từ mang tai xuống má phải. Đôi lông mày rậm cong như vòng cung dưới vầng trán dô.

        Duy chỉ có đôi mắt là có vẻ hiền từ, nhút nhát, đôi môi mỏng luôn mím chặt, như chứng minh thêm tính nét vừa hiền nhưng cục cằn của người trai Ca-dắc.

        Trô-can thỉnh thoảng lại nhìn ra cửa sổ, tay lau bộ phận cò súng. Ngoài đường phố, từng tốp công nhân trai, gái kéo cổ áo dựng đứng, lấy khăn tay che đầu chạy lom khom tránh mưa. Họ đi làm về sau một ca lao động còn Trô-can thì lại ngồi đây nhìn họ với tâm trạng vô công rồi nghề. Sao họ lại về sớm thế ? Ngày còn dài, đêm thì chưa đến, thế mà họ đã đua nhau về nhà — Anh ta nhìn họ, phân vân, tự hỏi.

        Cánh cửa xịch mở, Tê-mi-ga-li, người bạn đồng hương của Trô-can hai tay xách hai thùng nước đầy bước vào phòng, đặt xịch xuống sàn nhà, và nói bằng tiếng Ca-dắc :

        — Khô hết rồi,... Nhỏ từng giọt một.

        — Cậu lại lấy nước ở mấy cái ống sắt ấy phải không ? Trô-can hỏi.

        — Lấy ở vòi, ở máy đấy.

        — Nước ấy không tốt đâu, toàn mùi tanh sắt gỉ.

        — Cậu không thề nào quen với cuộc sống thành thị được à ?
— Tớ chả thích — Trô-can trà lời giọng khô khan. —  Không thể nào quen được. Không cần quen làm gì.

        Mưa vẫn nặng hạt. Mấy ngày rồi chả thấy được tý ánh nắng nào cả. Những đám mây đen nặng trịch, tựa như cái chăn xám bộ đội ướt sũng treo lơ lửng trên thành phố che kín các ông khói nhà máy, xóa nhòa những cây thánh giá vàng thường vẫn lộ rõ trên vô số nhà thờ của thành phố Mát-xcơ-va này. Mưa xối xả từng đợt, từng đợt giống như có ai đó từ trên trời cao cầm chiếc bình tưới lớn, lười nhác tuôn nước xuống với cái vẻ chẳng thích thú gì trước một việc làm chán ngắt.

        Qua khung cửa sổ, một góc sân bị cách biệt với đường phố bằng dãy hàng rào sắt. Hai cây phong và cây bồ đề già rũ lá ướt sũng. Những đám cỏ bị giẫm nát đang cố vươn lên, lá oằn xuống dưới những giọt mưa nặng. Ngoài hàng rào, những người đi đường bì bõm trong bùn bẩn.

        — Thật là những ngày chán ngắt ở cái đất Nga xa lạ này. Chỉ có mưa và mưa thôi... Phải không. Tê-mi- ga-li ?

        Tê-mi-ga-li Giu-nu-xốp ngồi xổm, cúi gò người phùng mồm thổi lửa nhóm lò. Củi ướt cháy xèo xèo, khói um lên. Tê-mi-ga-li, hít một hơi dài, đỏ mặt tía tai, phùng mồm, trợn mắt cố thổi mạnh cho lửa bùng lên. Cánh mũi như dính sát với môi trên.

        — Há? Cãi gì? — Tù-mi-ga-li hỏi, không quay đầu lại.

        — Những ngày chán ngắt, có phải không. Tớ nói vậy đấy — Trô-can bấm bấm cò súng, kéo cơ bẩm — Ở thảo nguyên  chúng mình mùa xuân qua rồi, và mùa hè đã đến từ lâu... Thế mà ở đây, ở Mát-xcơ-va này chả ra mùa xuân cũng chẳng phải là mùa hè. Ngày nào cũng chỉ có mưa là mưa. Nếu như mình đã không thể với a-gai¹ Gian-ghin-đi-nốp thì mình đã quay về thảo nguyên từ làu rồi...

        Cuối cùng Tê-mi-ga-li cũng đã nhóm được lò. Ngọn lửa, như những chiếc lưỡi vàng rực, nhảy múa vui vẻ liếm thành chão nhôm treo lơ lửng bằng một sợi dây thép. Ánh lửa bập bùng chiếu sáng khuôn mặt Tê-mi-ga-li tròn trĩnh, như quả dưa, với đôi mắt bồ câu một mí.

        — Mưa à, cậu vừa nói đến mưa à ? Thế cậu cho rằng ở các thảo nguyên vùng Tuốc-ki-xtan chúng mình không có mưa chắc? — Trong giọng nói của Tê-mi-ga-li có cái vẻ vui vui, chế giễu.

        — Mưa ở thảo nguyên khá nhiều, nhất là về mùa hè. Khi mưa rào, trong trái tim người Ca-dắc thấy có cái gì vui sướng. — Trô-can nói, mặt phớt tỉnh làm ra vẻ không chú ý gì đến giọng nói giễu cợt của bạn. Cỏ mọc nhanh hơn, xanh mướt, cao đến tận ức con ngựa khỏe nhất. Đàn ngựa sạch bóng, béo tốt, no căng ! Còn ở thành phố thì sao? Mưa rất nhiều nhưng chả thấy gì là vui thú cả, chỉ tổ chóng hỏng ủng thôi.

----------------
        1. Tiếng xưng hô của người ca-dắc tỏ vẻ kính trọng quí mến đối với người trên hoặc già cả.

        Trô-can Mu-xơ-re-pốp có vẻ khoái chí với câu trả lời của mình. Anh cười một mình lộ hai hàm răng trắng, đều dặn. Dĩ nhiên, đập lại những câu chế giễu như vậy không phải là dễ đâu. Anh đứng dậy, nhón gót chân đi trên sàn nhà lát gỗ sồi bám đầy đất bùn. Thân hình cao lớn, to khỏe, vai rộng. Đã có lần vì thách nhau, anh đã ghé vai nhấc bổng một con ngựa hai tuổi cõng nó đi hơn một trăm bước. Thế mà ở đây, mấy hôm nay anh phải ngồi bó gối trong căn phòng chật hẹp này tựa như người bị giam lỏng. Rõ rằng mới cách đây không lâu, đây là phòng khách của một nhà giàu có nào đó, đồ đạc trang hoàng đắt tiền, đúng mốt, có chọn lựa. Giường tủ bóng nhoáng, tường treo hai bức tranh phong cảnh lồng trong khung mạ vàng, trên trần nhà treo lơ lừng một đèn chùm pha lê lớn.

        Bây giờ các thứ đó chả còn gì cả. Hình như khi chủ nhà vừa chạy khỏi đây thì kẻ hầu, người hạ đã kịp tháo dỡ hết. Trên tường còn lại hai vết khung ảnh lớn vuông vắn, chùm đèn pha lê còn trơ lại bộ giá treo bằng đồng mạ. Căn phòng này chỉ là một phần của tòa biệt thự xây bằng đá trắng hơi xa trung tâm Mát-xcơ-va. Bộ tư lệnh đã dành riêng cho A-lim-bây Gian-ghin-đi- nốp tạm ở trong thời gian công tác vì các khách sạn đều đã hết chỗ. Các khách sạn đều chật ních người, các phòng đều tạm trưng dụng cho cán bộ các ủy ban xô- viết ở và một số dùng làm trụ sở các cơ quan Nhà nước. Vào trung tuần tháng ba năm l918, chính phủ Cộng hòa xô viết do Lê-nin đứng đầu đã từ Pê-tơ-rô-grát rời về Mát-xcơ-va, tính ra mới được mấy tháng.

        Thực ra, đối với Gian-ghin-đi-nốp ở đâu cũng thế, nhưng ở căn phòng này thì thuận tiện hơn vì đội biệt động của anh đang thành lập hiện đang tạm ở trong các trại lính cũ cách đây không xa lắm. Căn phòng đã gần như biến thành trụ sở ban tham mưu của đội biệt động. Ngoài A-lim-bây ra còn có hai bảo vệ tin cậy của anh là Trô-can và Tê-mi-ga-li cùng ở. Chính hai anh chàng bảo vệ đã kiếm được chiếc giường kiểu Pháp có lò xo này ở tận dưới kho và đã có sáng kiến biến lò sưởi thành bếp nấu. Chiếc chảo có dây thép buộc ở quai đang lủng lẳng trên lửa.

        Trô-cau vào bếp, cúi xuống hít hít mũi, nhấm nháp môi :

        — Mùi thơm bốc thế này tức là sắp chín rồi đấy. Thịt cừu rán với thịt ngựa hầm, cậu biết chứ, quà là món ngon.

        — Ngựa già rồi, - Tê-mi-ga-li đào chiếc thìa gỗ trong chảo — còn cừu thì cũng chả khá hơn, vừa gầy lại vừa dai.

        — Ôi, lạy Thánh ! — Trô-can bắt chước điệu đàn bà nhún vai, vung tay vẻ thất vọng. — Cậu có dạ dày tốt lắm hả? Sao cậu lại ngốc mà đi khuân các món ngựa già với cừu dai ấy về đây ?

        — Phải mua ép đấy. Cậu biết không, thế mà còn phải xếp hàng ra trò. Chà có thịt nào hơn nữa. Độc loại này với thịt lợn mà cái khoan thịt lợn thì cậu lạ gì, cánh mình chẳng buồn ngó tới.

        Trô-can im lặng. Tê-mi-ga-li nhớ lại sáng nay, trước khi đến Cơ-rem-lanh gặp đồng chí Xvéc-lốp, a-gai Gian- ghin-đi-nốp đã bảo : «Thu dọn hết mọi đồ dung lại, mang ra toa của ban tham mưu». Nhưng khi a-gai vừa đi khỏi, Tê-mi-ga-li rút trong túi vải đeo bên hông ra mấy miếng da cừu non đã thuộc, mềm mại, lông màu tro nhạt mà anh mang theo định để may mũ — rủ Trô-can cùng đi chơi. Tàu đã nối rồi, sớm muộn thì tối nay hoặc mai là chúng mình sẽ lên đường. Ta bán mấy cái này đi, mua thịt, rượu về soạn bữa chén theo đúng kiểu quê hương Ca-dắc. Mình ngấy cái món cá khô và xúp bắp cải lắm rồi? Họ cùng đi chợ và, thế là bây giờ món thịt rán đang xèo xèo trong chào, mùi thơm tỏa khắp phòng.

        — Này, Tê-mi-ga-li ạ, — Trô-can nói, vẻ muốn làm lành để nối lại câu chuyện, — nếu a-gai về một mình thì chúng mình sẽ trải chăn ra mời a-gai ngồi ăn theo đúng như ngồi ở lều vải ấy.

        — Thật là lời vàng lời ngọc, anh bạn thông minh ạ! Minh cũng vừa nghĩ vậy, — Tè-mi-ga-li trở miếng thịt để khỏi cháy quá. — Còn, nếu a-gai không về một mình thì dầu sao hôm nay vẫn là ngày cuối cùng, ta cứ ăn bữa cơm dân tộc ở đây.

        — Tôi phát ngấy vì mệt bởi kiểu ngồi ăn như người Nga rồi — Trô-can phàn nàn — Đi bất cứ đâu, ngồi bất cứ chỗ nào cậu cũng đều thấy nào ghế dài, ghế dựa, ghế đẩu. Đủ loại khác nhau.

        — Đúng lắm. Thật thà mà nói, từ lâu lưng và mông mình đã tê cứng đi vì cái kiểu ngồi trên ghế gỗ ấy. Vào nhà ăn — có ghế dài, vào trại lính — có ghế đẩu, vào phòng ở và làm việc — có ghế dựa. Dân ca-dắc nghèo như mình thì làm sao mà đủ vải vá đũng quần!

        — Chúng mình sẽ không phải chờ lâu nữa đâu. Súng, đạn đã nhận rồi còn quần áo và ủng thì vô thiên lủng!