Lịch sử Quân sự Việt Nam

Tên sách: Thân Trọng Một con người huyền thoại
Nhà xuất bản: Thuận Hóa
Năm xuất bản: 2003
Số hóa: macbupda

Nghe các cụ kể lại, quê quán gốc gác gia đình tôi ở Bắc Giang hay Lạng Sơn chi đó. Chúng tôi đoán chắc là Bắc Giang, vì có một ông trong dòng họ làm tham mưu trưởng cho cụ Đề Thám trong cuộc khởi nghĩa Yên Thế, chống Pháp. Kể có điều kiện đi tìm, chắc cũng ra. Vì các cụ bảo dòng họ nhà tôi có một cái nhà thờ cũng khá khang trang.

Cụ tổ dòng họ tôi vốn là họ Giáp. Chắc đời sống ở quê quán có nhiều bất trắc, hay có một trở ngại chi đó, một ông trong dòng họ Giáp dắt con cháu mình vào sinh cơ lập nghiệp ở Thừa Thiên. Mộ cụ khai canh hiện còn ở làng An Lỗ thuộc huyện Phong Điền, Thừa Thiên. Chiến tranh liên miên, gia phả thất lạc, không nhớ rõ cụ khai canh đặt gánh dừng lại trên đất Thừa Thiên năm nào, và con cháu cụ ai là người có công với triều Nguyễn, công ấy là công chi, mà được vua phán cho một câu: “Nhà ngươi có công với vương triều, nên trẫm thêm cho dòng họ nhà ngươi một cái mũ, chuyển từ họ Giáp sang họ Thân. Họ chúng tôi ở Đàng Trong mang họ Thân từ đó”.

Đến đời ông nội tôi, đất chật, người đông, làm ăn vất vả, ông không ở An Lỗ, mà chuyển gia đình vào làng Dương Xuân Hạ thuộc tổng Dương Xuân huyện Hương Thủy. Nay là xã Dương Xuân, một xã ngoại thành, phía Tây thành phố Huế.

Cha tôi: Thân Trọng Du (tục là Thân Văn Nậy), mẹ tôi: Trương Thị Liệu. Ông bà sinh hạ được 6 người con. Hai chị cả, đến anh Vũ, anh Thoan, tôi và chú Bảy. Nhà tuy đông con, có sức lao động, nhưng dân ngụ cư không có đất đai, nên nghèo. Tôi nhớ, bữa ăn thường ngày của gia đình chỉ có sắn và rau. Năm thì mười họa bữa ăn có một quả trứng luộc, mẹ tôi thường nhắc: “Các con để cho cha mi một miếng”. Nhà 8 miệng ăn, có một quả trứng, mẹ tôi nhất định không ăn, chia nhau cho có nghĩa có tình. Được cái cha mẹ và các con rất thương yêu nhau, đùm bọc nhau.

Ăn đã rứa, ngủ cũng không phải có chăn màn chi mô, đêm đông, mấy anh em phải luồn chân vào bao bố, đến tận ngực, cũng không phải mỗi người được một bao bố riêng mà chung hai người một chiếc. Người nằm co, người nằm thẳng, lục đục, la nhau oai oái cả đêm. Nhắc lại chuyện cũ như mãi cái thời hồng hoang. Cháu chắt bây giờ có nghe, giống như chuyện cổ tích. Làm răng mà hiểu nổi. Đã đành là chuyện của nửa thế kỷ trước, nhưng với chúng tôi, nó mới như vừa xảy ra ngày qua ngày kia thôi. Thời gian như cánh câu qua cửa sổ là rứa.

Trong nhà chỉ anh Vũ tôi và chú Bảy là được đi học chút ít. Anh Vũ có học chữ Nho dở dang rồi chuyển sang học chữ Quốc ngữ. Anh thích nghề thuốc, học được ít chữ Nho làm vốn, anh bốc thuốc. Vả hy vọng đời sống sẽ mở mang ra.

Hai lao động nông nghiệp chính trong nhà là anh Thoan (anh Một, sẽ xin kể kỹ ở chuyện sau) và tôi. Sự thực mọi việc nặng như cày, cuốc, tát nước anh Thoan đều giành làm cả. Anh như hiểu phận mình, làm quần quật cả ngày, không hề phàn nàn, kêu ca so bì với một ai. Tuy thế, lòng yêu thương của anh trùm lên cả gia đình. Anh không để cha mẹ tôi phiền lòng hay rầy la bao giờ. Đối với các em, anh giống như một người anh cả. Tôi không thể quên, hôm đó chú Bảy học xong, nhảy vào đá bóng với bạn bè, chiều về, đói quá, thấy có nải chuối, chú bẻ ngay mấy quả ăn. Ai dè, đó là chuối cha tôi mua về để cúng ngày mồng một. Tai hại ở chỗ chuối chưa kịp cúng, đã ăn, coi như một hành vi xúc phạm tới ông bà, tổ tiên, thần Phật. Thấy nải chuối như thế, cha tôi nổi giận đùng đùng, bắt chú Bảy ra giữa sân, nằm sấp, dang thẳng tay chân. Ông chặt chiếc tay tre làm roi. Trận lôi đình ấy chắc chú Bảy không tránh được trận đòn nát đít.

Đúng lúc ấy, anh Thoan ở đâu về, khi roi vừa giơ lên, anh Thoan vội nằm úp lên người chú Bảy và xin cha hãy tha cho em Bảy. Cảm vì tình đùm bọc anh em ấy, ngọn roi trong tay cha tôi thõng xuống, miệng ông vẫn la chú Bảy:

- May có thằng Thoan, không mi nhừ đòn.

Tôi nói thế để thấy vị trí của anh Thoan như thế nào trong gia đình tôi.

Có lẽ chính vì vị trí ấy nên cha mẹ tôi bàn ngay tới việc lấy vợ cho anh Thoan đầu tiên. Cha mẹ vừa muốn có người đỡ đần cho anh. vừa muốn gây dựng vợ chồng anh là trụ cột trong gia dinh.

Bấy giờ ở ngã ba múi đường làng Dương Xuân. ra phố Nam Giao (đường Điện Biên Phủ bây giờ) có chị Phan Thị Cháu, người dưới miệt Phá Tam Giang thuộc huyện Phú Vang. Chị Cháu làm con nuôi nha ông Song. Danh chính ngôn thuận là con nuôi, nhưng thực tình là người ở. Cách gọi thân mật ấy chỉ là một cái cớ để bóc lột một cách ngọt ngào, thâm sâu hơn mà thôi.

Trong đám bạn gái bấy giờ, chị Cháu thon thả, xinh tươi và ngoan ngoãn, đảm đang nhất. Cha mẹ tôi trông vào đám ấy hỏi vợ cho anh Thoan. Nhà cách nhau không xa, hai người có biết nhau chút ít, anh Thoan cũng khá nổi trội trong đám bạn trai làng Dương Xuân, vì vậy khi đi dạm hỏi, nhà gái bằng lòng ngay.

Tôi nhớ trước đám cưới, cha tôi may áo dài, quần trắng, khăn xếp cho anh Thoan. Dạy anh từ cách mặc quần áo, cho tới việc đứng trước bàn thờ rồi cách vái lạy gia tiên. Vì trong đám cưới chi chi chú rể cũng phải đứng vái lạy trước bàn thờ gia tiên nhà vợ và rồi đứng trước bàn thờ gia tiên nhà mình khi rước dâu về, xin ông bà chấp nhận cho hai người thành gia thất. Việc cúng bái anh Thoan lúng túng lắm. Song phong tục thì không thể trốn tránh.

Nhà dù không rộng, sau đám cưới, cha mẹ tôi cũng cất cho anh chị một căn phòng riêng. Hai người sống hòa thuận. Chị Cháu tỏ ra là một nàng dâu hiền thảo và đặc biệt là chị rất quý anh, nem nép như nếp nhà, chị tự hào có một người chồng xốc vác, khỏe mạnh và yêu thương anh chị em trong nhà hình như vào bậc nhất.

Khi chị Cháu có bầu, cũng là lúc anh Thoan 18 tuổi. Cái tuổi tỏ ra sự thấp hèn của người ngụ cư.

Từ đời ông nội tôi, đến đời cha tôi, và bây giờ là 6 anh chị em chúng tôi, gia đình tôi ở Dương Xuân ngần ấy năm chưa được là người chính quán, vẫn mang thân phận của kẻ ngụ cư.

Kẻ ngụ cư không có quyền ngẩng đầu so với người chính quán. Mỗi khi có việc làng, người chính quán cứ so thứ bậc chia nhau chiếu mà ngồi. Kẻ ngụ cư giống như đứa tôi đòi. Suốt từ sáng đến tối, hết quét đình đến gánh nước, thổi xôi... Các cụ gọi đến đâu, dạ đến đó, răm rắp. Thành ngữ: “Một miếng giữa làng hơn sàng xó bếp” là dấu ấn của một thời ma cũ bắt nạt ma mới ấy. Chứ phải đâu yên phận nghèo “Cây khô tưới nước cũng khô. Người nghèo đi đến nơi mô cũng nghèo” là được.

Một tục lệ tỏ ra sự hèn kém của kẻ ngụ cư là: con gia đình ngụ cư, cứ đến tuổi 18 là phải đi ở cho nhà chức sắc trong làng đúng một năm trời. Không phải đi ở, làm việc quần quật suốt ngày được nhà chủ nuôi nấng đàng hoàng đâu. Ngược lại, đến bữa về ăn cơm nhà, xong đến trực ở nhà chức sắc, đợi sai khiến, bất kể từ việc nhỏ tới việc lớn, sai gì làm nấy, không được cãi một lời.

Năm anh Vũ tôi 18 tuổi, đã phải đi ở làm không công cho nhà Đảng Đạt suốt một năm trời. Năm anh Thoan 18 tuổi, đến lượt phải đi ở cho nhà Khám Chương. Khám là một chức sắc. Mà chức sắc ấy có chi cao sang cho cam: Ông Khám Chương chỉ có một việc là giữ mấy cái đồ thờ cúng cho làng. Mỗi khi có việc làng thì lau chùi mấy đồ thờ ấy rồi đưa ra đình.

Nhà Khám Chương cho người đến báo:

- Ông Thân Trọng Du ơi, ông có nhớ nhà ông năm ni có việc chi không?

Cha tôi mời người của ông Khám Chương vào nhà uống nước, kính cẩn đáp:

- Dạ nhớ.

Người kia hạch lại:

- Việc chi?

- Dạ, việc cho cháu Thoan năm nay đã 18 tuổi đến ở cho nhà cụ Khám ạ.

- Nhớ thì mần kẻo cụ trách.

Khách nợ về, anh Thoan nói với cha tôi:

- Thưa cha, con không chịu được bọn cường hào nớ. Được đàng chân chúng lân đàng đầu.

Cha nói:

- Luật vua còn thua lệ làng con à. Anh Vũ con đã phải đi ở cho người ta rồi.

- Con thì không. Anh Thoan đáp.

- Vậy con tính răng?

- Con trốn vô Nam, đợi thời.

Cha tôi biết chí anh cứng cỏi, không trách, cho anh tự làm theo ý mình. Ngay đêm ấy, vợ chồng anh thu xếp áo quần vào đẫy. Sáng hôm sau, khoác đẫy lên vai, anh chào cha mẹ, chào các em, vào Nam.

Ở Sài Gòn không quen biết ai, anh vào tận gia đình một người họ xa tận Rạch Giá. Cụ thể ra răng tôi không biết. Chỉ biết gia đình nớ đối với anh Thoan thờ ơ, không tỏ ra có tình, lại bực dọc, anh Thoan nhất quyết không ở, khăn gói lên đất Sài Gòn xa lạ. Không biết cách chi anh nhập được vào bọn đóng móng ngựa. Nghe nói thời ấy Sài Gòn nhiều ngựa, nhiều xe ngựa, làm ăn được. Đám đóng xe ngựa hầu hết là người thất nghiệp, từ xa tới, rất thông cảm hoàn cảnh của nhau, nên rất thương nhau. Có lẽ vì rứa anh Thoan được chấp nhận.

Vốn đóng xe ngựa không tốn kém. Chỉ cần một túi đồ. Gọi là túi đồ, song sự thực là một cái bị cói, một chiếc búa đinh, ít móng ngựa, ít đinh với lòng tận tụy, cẩn thận. Sự tận tụy, cẩn thận, năng nổ thì anh Thoan có thừa. Ở gia đình, anh chẳng là người xốc vác nhất đó. Những người có sức khỏe, có đôi tay khéo léo như anh, không làm việc ni thì làm việc khác.

Đám đóng móng ngựa ban ngày ra đứng đường, có con ngựa nào long móng thì đóng. Đêm không có nhà cửa, ra công viên, ghế đá ngủ. Làm được bao nhiêu chia nhau cùng sống qua ngày, đợi thời. Đám đàn ông dũng cảm làm nghề đóng móng ngựa không nhiều, chia nhau quận 1, quận 2... mà làm.

Tính anh Thoan phóng khoáng, rộng rãi, giàu lòng thương người luôn luôn bênh vực kẻ yếu. Anh không thu vén cho riêng mình, biết sống vì mọi người. Có một miếng cũng chia nhau. Có cùng ăn đói cùng chịu. Rất hợp với tính cách ngang tàng của những kẻ giang hồ. Tính cách ấy chẳng mấy lúc mà được đàn em tôn vinh làm đại ca. Họ gọi anh bằng cái tên thân mật: anh Năm Huế. Anh là thứ năm trong nhà mà. Nghe nói đã có lần Năm Huế dẫn đám đàn em qua Miên kiếm việc làm ăn nhưng không thành lại quay về Sài Gòn tiếp tục nghề đóng móng ngựa.

Đóng móng ngựa kiếm sống được một năm thì rất may đất nước có chính biến: Nhật hất cẳng Pháp, phong trào Việt Minh nổi dậy như cồn. Rồi Cách mạng tháng Tám vang dội non sông. Đã một thế kỷ mất nước, hai chữ độc lập có sức lôi cuốn thế hệ trẻ chúng tôi lúc ấy một cách lạ kỳ. Năm Huế nói với bầy em:

- Nước độc lập rồi. Bọn cường hào bị lật đổ rồi. Tau phải về Huế tham gia cách mạng ở địa phương để giải phóng cho gia đình tau, giải phóng cho vợ con tau.

Tạm biệt Sài Gòn, anh Thoan về Huế, đúng lúc phong trào cách mạng ở Huế đang rầm rộ. Anh tham gia lính vệ quốc, vào trung đoàn 101, trung đoàn vũ trang đầu tiên của Huế khi cách mạng vừa thành công.

Anh Thoan thích vào lính chiến đấu. Không hiểu cớ chi họ lại chuyển anh sang lính vận tải. Phương tiện duy nhất của lính vận tải là mấy con ngựa cái. Nhìn cơ ngơi ấy anh Thoan buồn, song phải chấp hành tổ chức. Trong lòng anh vẫn cứ đinh ninh là phải tìm cách về lính chiến đấu mới hợp tính cách anh.

Nghe nói mấy con ngựa cái của đơn vị vận tải là ngựa chỉ làm việc duy nhất là đẻ ra những chú ngựa con trong Hoàng cung. Không có, phải dùng vậy thôi. Nhìn mấy con ngựa ậm ạch, anh Thoan buồn lắm. Bấy chừ lính Nhật đóng ở Huế đợi ngày giải phóng. Chúng có những con ngựa chiến khá mạnh, cao lớn, hùng dũng, anh Thoan trông thấy mà thèm. Anh thường ao ước: giá có được những con ngựa chiến ấy cho đơn vị vận tải của mình.

Một hôm mấy con ngựa cái nhảy cẫng lên, chểnh mảng công việc, roi mấy cũng không chịu phục tùng. Những người quen nuôi ngựa bảo anh: chúng động đực rồi. Chỉ có ngựa đực mới làm cho chúng chăm chỉ lại. Bất chợt lúc ấy mấy con ngựa đực của Nhật thả trên bãi cỏ bờ sông Hương trước trường Đồng Khánh (trường Hai Bà Trưng bây giờ) hý lên những tiếng hý dài. Họ bảo: “Tụi ngựa thính mũi lắm, chắc chúng ngửi thấy mùi ngựa cái động đực rồi. Trời cho loài vật những tính thiên bẩm như vậy mà”. Mắt anh Thoan sáng lên, một kế hoạch lờ mờ xuất hiện trong óc anh: bắt những con ngựa đực của Nhật.

Rất may, anh được phân công dắt ngựa cái đi ăn, như trời cho của. Anh Thoan nhảy ngay lên lưng ngựa, cho nó chạy nước kiệu ra khỏi Thành Nội, men đường bờ sông, qua cầu Trường Tiền, rẽ lên phía ga. Khi ngựa của anh đi qua trước cổng trường Đồng Khánh, anh lỏng dây cương cho ngựa thong thả bước. Có tiếng ngựa đực hí lên ở bãi trên bờ sông. Anh Thoan mừng lắm, chắc là kế hoạch thành công.

Một con ngựa đực tách khỏi bầy đang gặm cỏ. Nó phóng ngay tới chỗ anh Thoan đang cưỡi ngựa. Trước tình thế đáng mừng ấy, anh Thoan kéo căng dây cương con ngựa cái phóng đi. Song nó vẫn cố ý chờ con ngựa đực. Chỉ trong giây lát, con ngựa đực đuổi kịp.

Rứa là ngựa cái chạy trước, ngựa đực chạy theo sau. Hàng phố không ai biết, bỏ lơ. Cho ngựa chạy tới bến đò Long Thọ, anh Thoan xuống ngựa đồng thời nhanh chóng nắm lấy mũi con ngựa đực, kéo cả hai con xuống đò. Anh giục người lái đò nhanh chóng chở qua bên kia sông.

Lên bờ, anh Thoan tiếp tục lên ngựa của mình, cầm một đầu dây dắt con ngựa đực theo sau.

Về đến đơn vị, thấy có con ngựa đực, anh em đồng đội hỏi:

- Thoan kiếm mô ra con ngựa rứa?

Anh Thoan kể lại đầu đuôi, nhất là lũ ngựa đến thời động đực, ngựa cái lan tỏa ra một cái mùi rất hấp dẫn ngựa đực. Cái mũi ngựa đực rất tinh, nó phát hiện từ xa và rồi không có chi cưỡng nổi. Trời sinh đã rứa, nó bứt tất cả để chạy theo ngựa cái.

Một người hỏi:

- Thoan học được ở mô kinh nghiệm đó.

Anh đáp:

- Ngày mình làm thợ đóng móng ngựa ở Sài Gòn, nghe chuyện những anh nuôi ngựa chuyên nghiệp kế lại.

Mọi người tròn xoe mắt thán phục.

Bằng cách ấy, trong ba ngày anh Thoan lôi được ba con ngựa đực chính hiệu của Nhật. Có thể coi đó là những chiến công đầu tiên của anh Thoan từ khi đang được mang một danh hiệu vẻ vang đầy kiêu hãnh của thanh niên chúng tôi bấy giờ: Người vệ quốc quân.

Năm 1946 chiến sự Huế bùng nổ. Các trận đánh nổ ra khắp thành phố Huế. Lực lượng hai bên không cân sức. Phía ta người có đông hơn một chút, nhưng chỉ có tinh thần chiến đấu, giàu đức tính hi sinh, nhưng vũ khí lại hết sức thô sơ, thật khó lòng đương đầu được với một quân đội nhà nghề của Pháp, có đủ súng đạn và có cả lô cốt cố thủ.

Hai điểm đánh nhau quyết liệt ở Huế lúc bấy giờ là trường Bá Công và khách sạn Morin. Nhất là ở khách sạn Morin, nhà tầng, nhiều phòng ốc. Trước tình thế ấy, xuất hiện “trận đánh rơm ớt” thật sáng tạo: Đốt rơm và ớt xông khói vào khách sạn Morin để lính Pháp không chịu được khói rơm và hơi ớt cay. Chúng phải bật ra hầm cố thủ. Chỉ có cách đó mới diệt được lính Pháp.

Bên ta tổ chức đội quyết tử, nhiệm vụ của các đội viên là đốt rơm ớt trong nhà Morin. Bảy thanh niên làng Dương Xuân xin xung phong vào đội. quyết tử. Sau khi xem xét, tuyển được ba người, trong đó có Thân Trọng Một.

Trận rơm ớt không đem lại kết quả mỹ mãn. Ở trận rơm ớt ấy Thân Trọng Một bị thương.

Hồi kết cục của trận chiến ở Huế, mà ngôn ngữ lúc đó gọi là: “Vỡ mặt trận”. Pháp chiếm được Huế. Bộ đội ta phải bỏ Huế, chạy lên rừng lập chiến khu để thực hiện chiến lược: “Trường kỳ kháng chiến nhất định thắng lợi”.

Thân Trọng Một bị thương, không thể theo đơn vị lên rừng lập chiến khu được. Đồng đội gửi anh ở một nhà dân tại Bình Điền để chữa chạy.

Rất may vết thương của anh không hiểm, không nặng lắm, lại được dân chăm sóc thân tình nên không lâu sau vết thương của anh kín miệng, thành sẹo.

Khi vết thương đã lành, cũng là lúc đơn vị đã đi xa, không biết họ ở nơi mô mà tới. Vả lại cái máu ham chiến đấu ở Thân Trọng Một vẫn đang sôi sục. Con người hiếu động cần muốn đối mặt với kẻ thù. Với ý chí ấy, tinh thần ấy, Thân Trọng Một không tìm dấu chân đồng đội để đi theo, anh quay mặt về đồng bằng, đi tới.

Trở lại quê hương, Thân Trọng Một tập hợp bạn bè, thành lập một đơn vị chiến đấu riêng cho quê hương mình. Lần lượt người đầu tiên là chiến sĩ số Một, rồi số Hai, số Ba... Cứ theo thứ tự ấy, lấy tên số nhập ngũ làm tên của mình.

Thân Trọng Một vốn tên cha mẹ đặt cho là Thân Trọng Thoan. Anh là người đầu tiên, nên lấy tên Một. Cái tên Thân Trọng Một bắt đầu thành danh từ chuyện tập hợp quân huyền thoại ấy. Đặt tên đến số Mười thì hết số, bắt đầu từ người thứ mười một thì không gọi tên bằng số nữa, mà gọi thẳng tên khai sinh của từng chiến sĩ.

Lòng căm thù giặc có sẵn, khát vọng độc lập tự do của tuổi trẻ sau mấy chục năm nô lệ giặc Pháp từ khi cách mạng tháng Tám bùng nổ, đã thành mơ ước của thanh niên thời đó. Vì rứa chẳng mấy chốc Thân Trọng Một đã tập hợp được hai chục người.

Mới là hai chục người chứ chưa phải là hai chục cây súng, vì Thân Trọng Một lấy mô ra súng để trang bị cho lính của mình.

Mỗi lần họp, đồng đội đều hỏi anh: “Là lính thì phải có súng để chiến đấu chứ anh Một”. Những câu hỏi ấy tê buốt trong lòng anh. Một câu hỏi cứ bám riết anh cả trong giấc ngủ: “Lấy mô ra súng bây chừ!”. “Không có súng làm răng mà diệt giặc!”.

Dẫu là thời manh nha, nhưng lính của Thân Trọng Một đã thấp thoáng trong rừng. Nay xuất hiện ở chỗ ni, mai xuất hiện ở chỗ tê. Sự xuất hiện ấy không tránh khỏi con mắt tò mò của dân chúng. Dĩ nhiên không thoát khỏi con mắt của một số người xấu, muốn lập công với giặc, họ đã đi báo cho Pháp biết có một lực lượng du kích như thế họ đã gặp trong rừng.

Từ ấy mỗi tuần vài lần, một tiểu đội lính khố đỏ (tiền thân của lính Ngụy về sau) chúng được cử lên rừng sục sạo để tìm ra dấu vết đội du kích mới xuất hiện sau khi mặt trận Huế đã vỡ

Cậy sức mình, cậy thế Pháp, tiểu đội lính khố đỏ hay lang thang trong rừng. Bấy giờ bên kia sông Hai Nhánh, sâu vào trong rừng, có một lò nấu dầu tràm của một tư nhân. Cuộc chiến nổ ra, những người nấu dầu tràm đã kéo nhau hết về xuôi, nhưng cái bếp lò, cái nhà cũ với những đống lá tràm mà họ dùng để xếp vào nồi nấu lên lấy dầu đang còn đó. Xung quanh lò là những đống lá tràm khô chất từng đống như đống rơm, ngổn ngang.

Lính khố đỏ đi lang thang trong rừng gặp được chỗ lò nấu ni mừng lắm. Hầu như mỗi lần hành quân thanh tảo đến đây chúng đều dừng chân. Vừa để nghỉ chân cho khỏi mỏi, cũng có khi đưa cơm ra ăn.

Nghe dân đi rừng kể lại chuyện về tiểu đội lính khổ đỏ này, lòng đau đáu thèm súng của Thân Trọng Một nảy ra một tia hy vọng sáng chói.

Anh dè dặt nói với đồng đội:

- Chúng ta sẽ có súng.

Các chiến sĩ hỏi lại anh:

- Súng ở mô anh Một?

“Bí mật”, Thân Trọng Một ra hiệu cho mọi người im lặng:

- Súng ở Huế mang lên cho chúng ta.

Đó là khởi thủy trận đánh đầu tiên của lính Thân Trọng Một. Về sau này người ta gọi trận đánh ấy là trận Lò Dầu.

Thân Trọng Một cùng đồng đội quan sát kỹ quy luật đi tuần tiễu của tiểu đội lính khố đỏ. Thấy súng chúng khoác trên vai mà thèm.

Đúng quy luật, vào ngày ấy trong một tuần, lính khố đỏ lên rừng, Thân Trọng Một cho lính đi mai phục. Nói tới việc đi cướp súng giặc, lính của Thân Trọng Một ai cũng thèm đi. Trong số hai chục đồng đội của anh, có tới một phần ba đang bị sốt rét. Nhưng không một ai chịu ở nhà. Người đang sốt cũng đòi đi. Dĩ nhiên Thân Trọng Một không cho những người quá yếu tham chiến. Ai khỏe đi được, anh đều cho đi hết, để thêm nức lòng chiến sĩ.

Mỗi chiến sĩ Thân Trọng Một đều tự trang bị cho mình một cây mã tấu.

Mỗi người lính một cây mã tấu, chui vào một đống lá tràm khô. Người giấu mình sau ngụy trang cho người giấu mình trước. Thân Trọng Một ngụy trang cho người lính cuối cùng. Bản thân anh, anh không chui vào một đống lá tràm khô mô cả, mà ra cửa rừng đón tiểu đội lính khố đỏ.

Đúng như dự kiến, tiểu đội lính khố đỏ vào rừng. Thân Trọng Một thấy tim mình đập mạnh, không phải vì sợ hãi mà vì vui sướng. Lá rừng che chở cho anh. Thân Trọng Một vừa rút vừa theo dõi từng bước tiến quân của địch, giống như anh dần chúng đi theo ý đồ của anh vậy.

Đến địa điểm Lò Dầu, Thân Trọng Một chọn cho mình một chỗ nấp vừa kín đáo, vừa quan sát được mọi hành động của địch.

Đường xa, vừa phải cảnh giác trên đường đi, vừa súng đạn lính kỉnh, mệt. Đến Lò Dầu không thấy động tĩnh gì. Vẫn mái nhà lợp lá nón cũ kỷ, vẫn những đống lá tràm ngổn ngang. Xung quanh chỉ có tiếng gió và tiếng chim hót. Như về nhà mình, giống như rất nhiều lần đã qua đây, không ai bảo ai, chúng dựng súng vào gốc cây, vào vách nhà chọn cho mình một chỗ thoáng mát, ngắt mấy ngọn lá kê đít ngồi, cởi dây đạn vướng víu quanh lưng. Đứa nằm ngả lưng, đứa ngồi bó gối, lấy mũ làm quạt, kiếm chút gió tự tạo khi mồ hôi ướt lưng áo, đọng giọt trên mặt.

Đúng lúc chúng chưa kịp hoàn hồn, bỗng một tiếng hô “Xung phong!” vang rừng, lập tức từ các đống lá tràm khô những chiến sĩ vụt đứng dậy nhanh như sóc, múa mã tấu tít mù, cứ đầu, cứ vai, cứ lưng bọn lính khố đỏ mà giáng xuống.

Trận đánh bất ngờ quá, cả tiểu đội lính khố đỏ không kịp nổ một phát đạn, chúng chỉ kịp vơ khẩu súng, vơ dây lưng đạn cắm đầu chạy. Tinh thần hốt hoảng, tiếng chân rậm rịch vẫn đuổi theo sau. Đến tận bờ sông Hai Nhánh, tên tiểu đội trưởng mới nhớ tới việc thu quân, kiểm lại, nó hốt hoảng chỉ còn một nửa tiểu đội có mặt. Biết mất người nghĩa là phải bị kỷ luật nhà binh, song nó không dám quay lại. Cả nửa tiểu đội sống sót không một tên mô dám nghĩ tới việc quay tìm đồng đội của mình.

Không ham đuổi theo bọn lính khố đỏ, Thân Trọng Một thận trọng trong tác chiến, anh thu quân. Quân số không thiếu một người. Trong tay các chiến sĩ của mình đã có sáu khẩu súng với đầy đủ một cơ số đạn.

Trên gương mặt võ vàng gầy guộc của những người chiến sĩ rạng rỡ nụ cười chiến thắng.

Dù chiến thắng, Thân Trọng Một vẫn tập hợp toàn bộ hai chục người lính kiểm điểm rút kinh nghiệm. Ai cũng thấy lợi thế rừng núi và thế đánh bất ngờ của du kích. Ai cũng nghĩ rằng, dù chỉ bằng tay không mình vẫn có thể tước được vũ khí của địch trang bị cho mình.

Thân Trọng Một nói:

- Các đồng chí có sợ không có vũ khí nữa không?

- Không sợ. Những tiếng xôn xao đáp lời anh.

- Chúng ta phải bắt kẻ thù cung cấp vũ khí cho ta để ta đánh lại chúng. Để làm được điều đó, điều cốt yếu của chúng ta là phải gan dạ và mưu trí.

Từ trận Lò Dầu, tất cả chiến sĩ của Thân Trọng Một chỉ có một ý nghĩ chung: Phải mưu trí để tay không cướp được súng giặc. Đội ngũ sẽ ngày một đông lên, tất nhiên, sẽ phải cướp thật nhiều súng của kẻ thù để trang bị cho mình.

Ngày tiếp ngày. Thân Trọng Một luôn nhận được ý kiến đề xuất của các chiến sĩ. Có một ý kiến làm anh rất quan tâm: “Bọn lính ở đồn cầu Hai hàng ngày đi tuần đường sắt từ Cầu Hai đến Mũi Né, có đánh được không?”.

Thân Trọng Một lặng lẽ cùng vài trinh sát thân cận nhất đi thực địa, xem xét tình hình. Quả đúng là, ngày mô cũng có một trung đội lính ngụy từ đồn cầu Hai đi kiểm tra đường sắt đến tận Mũi Né. Chúng vừa đi vừa hô: “Ta thấy rồi kia, hãy đứng lên, không ta bắn chết”. Làm uy lực cho câu nói ấy là một phát đạn bắn vu vơ, làm như chúng thấy mục tiêu thật. Kỳ thực chỉ là chúng dọa.

Khi đi chúng thận trọng, nhưng lúc về chúng rất chủ quan, vì thực sự lâu ni ngày mô chúng cũng đi tuần mà có thấy chi mô. Nhiều khi đi như đi làm rứa thôi. Sau mấy lần đi thực địa, Thân Trọng Một thấy đề xuất của chiến sĩ là có lý.

Điều hệ trọng đối với anh lúc ấy là chọn địa điểm và cách đánh. Quan sát kỹ đoạn đường sắt này, anh phát hiện ra một địa điểm có tên là Gò Sóng. Dân gọi đây là Khu Voi, chỗ đất doi ra phía bờ biển giống như cái mông của con voi vậy.

Đường sắt chạy qua Gò Sóng, chia doi đất này làm hai phần. Phần đất phía Tây cao hơn phần đất phía Đông chừng 50 phân. Rất thuận lợi mai phục cả hai phía. Thế bất ngờ ở trận này phải là bất ngờ độn thổ. Nghĩa là phải chôn quân dưới đất, bất ngờ hất tung nắp hầm, nhảy lên.

Thân Trọng Một quyết định đánh. Anh cho chiến sĩ bí mật đào hố cá nhân cả hai phía đường sắt. Đào trong đêm, đem đất đổ vào một chỗ bí mật. Cả hố cá nhân, cả đất đào lên đều được ngụy trang một cách cẩn thận. Để địch phát hiện ra dấu tích chuẩn bị cho một trận đánh độn thổ sẽ hoàn toàn thất bại. Có khi còn bị chúng tiêu diệt hoàn toàn.

Trận địa đã chuẩn bị xong. Địch không hề hay biết. Thân Trọng Một chọn một trung đội, toàn lính nhanh nhẹn, khỏe mạnh, dũng cảm. ông ra lệnh:

- Mỗi người vào rừng chặt một đoạn cây dang già, vót đầu thật nhọn, thật bén rồi hơ trên lửa cho mũi nhọn vừa sắc vừa cứng.

Cả trung đội bỗng hiểu ý ông. Vào một đêm tối trời, tạnh ráo, ông dẫn quân đi mai phục. Chiến sĩ xuống hố cá nhân hết, ông đi kiểm tra trận địa lần cuối cùng. Rồi Thân Trọng Một chọn một chỗ thích hợp nhất cho người chỉ huy.

Ngày hôm sau, trung đội lính ngụy ở đồn cầu Hai như thường nhật kéo nhau đi tuần, kiểm tra đường sắt. Chốc chốc chúng lại hô lên: “Ta thấy rồi kìa, hãy đứng lên ngay không ta bắn chết”. Rồi một vài phát súng lẹt đẹt nổ. Chúng đi lượt đi hoàn toàn yên hàn. Không một động tĩnh hoài nghi. Lúc quay về, chúng thủng thẳng đi, cười nói râm ran, không lăm lăm cầm súng trên tay nữa mà khoác súng trên vai.

Khi chúng đi qua Gò Sóng, bất ngờ Thân Trọng Một hô “Xung phong!”. Tức thì đồng loạt các chiến sĩ từ các hố cá nhân nhất loạt lật nắp hầm xông lên đánh giáp lá cà. Gậy vót nhọn chỉ cần một động tác quyết liệt: đâm thẳng vào bụng kẻ thù, không sợ đạn bắn vào nhau, nên cả hai phía đường sắt cùng xốc tới. Gậy đâm không cần rút ra, cứ để đó, cướp súng.

Những tên giặc bị giết chưa chết ngay, chúng kêu, đúng như con thú bị bẫy đâm xuyên qua bụng qua ngực vậy.

18 tên lính ngụy ngã gục tại chỗ. Số còn lại chạy không dám ngoái đầu lại.

Thân Trọng Một nhanh chóng rút quân vào rừng. Khi bọn lính ngụy được tổ chức quay lại Gò Sóng, thì trước mắt chúng là một cảnh tượng kinh hoàng: 18 tên lính ngụy đều bị gậy nhọn đâm xuyên qua ngực, qua bụng, nằm gục trên đống máu của mình. Cảnh tượng ấy gây cho chúng nỗi khiếp đảm rợn người.

Những trận đánh sau này, bắt được tù binh, chúng đều khai: “Nghe tin trận đánh ở Gò Sóng, một tên đại tá Pháp đang đi thị sát đồn Nam Giao đã thốt lên “Thân Trọng Một là một thằng đáng gờm, không thể coi thường được. Cứ nhìn cái gậy nhọn đầu của hắn thì sẽ hiểu”. Tên đại tá sợ bị đánh úp quá vội trở về đồn Quốc Học (Trường Quốc Học đã bị Pháp chiếm làm đồn).

Trận đánh bằng gậy nhọn đầu ở Gò Sóng lính ta gọi đó là trận Bạch Binh. Hai chữ Bạch Binh có thể hiểu là lính tay trắng. Lính tay không cướp súng giặc là vậy.

Và tiếng Thân Trọng Một nổi lên như cồn. Vào trận, lính ta chỉ cần hô: “Lính Thân Trọng Một đây!” là bọn Tây, bọn lính Ngụy đã hồn xiêu phách lạc, vội vã xin hàng để giữ mạng sống cho mình.

Trong mỗi cuộc họp đơn vị, anh Một thường nhắc nhở chúng tôi: Địch đông quân, nhiều vũ khí, ta phải dùng mưu mà đánh lại. Phải nhớ câu ca các cụ truyền lại dặn cháu con: “Nực cười châu chấu đá xe. Tưởng rằng chấu ngã ai dè xe nghiêng”. Có thể lấy đó làm phương châm hành động của chúng tôi.

Trận Võ Xá là một trận Thân Trọng Một dùng mưu rất ngoạn mục. Nghe nhân dân Võ Xá kể lại rằng ngày mô cũng có một tiểu đội Ngụy đi tuần qua Võ Xá. Chúng rất quấy nhiễu. Khi thì, vào dân đòi ăn cháo gà, khi thì tự động hái quả trong vườn cây ăn, coi vườn nhà người ta như một cánh rừng hoang vậy.

Thân Trọng Một không quan liêu. Anh hứa với đồng bào sẽ về xem xét cụ thể. Dân kể vậy, anh biết dân đã ức lắm rồi, muốn đánh cho chúng một đòn chí mạng cho hết cái thói tham ăn, háu gái đi.

Một hôm anh về, chọn địa điểm dễ quan sát nhất, anh nấp trong nhà dân nhìn ra. Thời gian chúng đi qua trước mắt anh lúc ấy là 8 giờ sáng. Bỗng có một cô gái bưng cái thúng đi qua. Áo nâu non, yếm trắng, khăn đen đội đầu. Cô gặp bọn lính, chúng chòng ghẹo ngay:

- Có chi trong thúng mà đậy kín rứa em?

Bị chòng ghẹo, cô gái cố né người tránh:

- Em xin các cậu lính. Các cậu cho em đi kẻo lỡ việc mẹ chồng em la.

Giọng xin của cô tha thiết, khẩn khoản lắm. Chúng không cho, còn cười hô hố. Một đứa nắm chặt miệng thúng cô đang cắp trong nách. Một tên lăm le mở nắp xem bên trong có chi. Một tay cô gái đè lên cái mẹt đậy, giữ lại. Chúng vây tròn xung quanh, cô không thể nào bước đi được một tấc.

Một tên khen:

- Trời, vai em tròn trĩnh quá. Cho anh đặt tay lên một chút được không?

- Đừng mà anh, kẻo chồng em thấy thì... Cô một mực từ chối.

Lỗ mãng nhất là có một tên thừa cơ bóp bụ cô, cô kêu oai oái.

Ngồi trong nhà, Thân Trọng Một thấy hết, anh nhăn mặt nói:

- Được. Tau sẽ cho bọn bay biết lễ độ với cái làng Võ Xá ngay.

Đêm ấy anh cho họp đơn vị, kể lại hết chuyện mắt thấy tai nghe ở làng Võ Xá cho đồng đội nghe, để kích thích lòng thương dân bị kìm kẹp và căm thù bọn lính lộng hành. Xong anh tiến hành làm hai việc: Một là chọn một địa điểm ngay đầu làng, chỗ ấy khá thưa dân. Nhà dân gần nhất cũng cách cái ngã ba đầu làng ấy chừng 100 mét. Anh chôn một quả mìn ngay giữa ngã ba, ngụy trang hết sức cẩn thận, kéo dây đến chỗ mai phục. Hai là, anh chọn một cô du kích xinh nhất xã, anh gặp cô bàn riêng để giao nhiệm vụ, cô bằng lòng.

Sáng hôm sau, anh đã có mặt ở địa điểm của người chỉ huy đóng ngay trong làng Võ Xá. Anh nhìn đồng hồ, tiểu đội lính ngụy đã xuất hiện kia rồi. Anh đợi chúng đến cách ngã ba đặt mìn chừng 200 mét, anh ra lệnh cho cô du kích cũng đứng cách ngã ba hai trăm mét, cô gánh hai thúng hoa quả, đi ngược chiều lại bọn lính tuần.

Cô mặc chiếc áo gụ mới, màu thẫm của áo càng tôn thêm màu của chiếc yếm đào. Cô không đội khăn mà buông tóc thề sau gáy, mày dài, mắt đen, da trắng, trông cô càng hấp dẫn.

Cô gái gặp bọn lính ngay giữa ngã ba. Thói háu gái tham ăn của chúng bộc lộ ra ngay tức khắc. Mấy tên đứng giữa đường ngăn cô lại:

- Út ơi, út hãy dừng lại cho các anh mua ít trái cây nào. Các anh đang đói bụng đây. Út có thương các anh không nào?

Cô gái đặt gánh hoa quả, nũng nịu:

- May quá. Mới sớm ngày ra đã được bán mở hàng. Chắc ngày nay bé đắt hàng lắm. Các anh mua cho bé đi.

Một tên hỏi:

- Hàng út có những thứ chi?

Cô gái đáp:

- Đủ cả, mãng cầu, ổi, sa-pu-chê, thơm.

Mỗi tên lính ngụy cúi xuống, cầm một quả trên tay. Có tên cắn ngay một miếng ổi, khen:

- Ổi ngon như em vậy.

Cô gái giả động tác đòi lại đanh đá:

- Chưa trả tiền người ta đã ăn rồi. Người ta biết lấy chi bù lỗ.

Một tên cợt nhả:

- Cứ cho nó ăn, anh sẽ bù cho cái lỗ của em.

Một tên cúi xuống bưng quả mít tròn, căng mẩy, gai mít nở hết cỡ. Nó ngửi quả mít:

- Mùi mít thơm hay mùi mít ướt đây.

Cô gái giả lơ:

- Mãng cầu, ổi, sa-pu-chê, thơm là bé mua của hàng xóm. Còn quả mít ráo ni là trái trong vườn, của nhà, bé biếu không cho các anh đó.

Được ăn không phải trả tiền, chúng nhảy cẫng lên:

- Cho anh mượn dao anh bổ nào.

Cô gái làm như giật thột:

- Chết. Bé bỏ quên dao ở nhà rồi. Các anh đợi bé chút xíu, bé chạy vào nhà gần đây, mượn dao, bé bổ cho các anh ăn nghe.

Đôi mắt đen ấy, cái miệng cười xinh ấy nói chi mà chúng không nghe.

- Đi mau nghe út.

Bỏ bọn lính lại sau, cô gái chạy vụt đi.

Tên tiểu đội trưởng dằn mặt bọn đàn em:

- Của tau đó nghen. Không được đứa mô lớ xớ. Muốn lớ xớ hãy sờ lại cái cổ của mình.

Một tên nũng nịu:

- Anh Hai chia cho em chút xíu nghe anh Hai.

Cô gái vừa lọt vào nhà dân cách đó chứng 100 mét thì “ùng”, quả mít giữa ngã ba bùng nổ, lửa tóe đỏ lưng ngọn tre, khói đen cuồn cuộn.

Trong khói mìn, một nhóm bộ đội xông lên cướp súng giặc. Và rồi họ biến đi cũng nhanh như khi họ xuất hiện. Tan khói, ngã ba bày ra một thảm cảnh: 8 tên ngụy chết. 4 tên bị thương đang quằn quại kêu la, mất hết cả súng. Gánh hàng tung tóe. Hoa quả văng mỗi nơi một dúm. Riêng cô hàng gánh trái cây, biến đâu mất tăm dạng.

Dân làng Võ Xá hả hê. Bọn lính trên đồn Nam Giao về thu dọn xác chết, đưa những đứa bị thương về Huế. Chẳng có một nhân chứng nào. Chúng dọa dẫm dân Võ Xá mấy câu rồi vội vàng chuồn thẳng.

Ôm chiến lợi phẩm về xếp đông một chỗ, cậu nào cũng háy háy mắt thèm được Thân Trọng Một chia cho mình một khẩu. Họ đều nhất trí rằng:

- Đánh giặc không khó lắm. Chỉ khó là tìm được cái mưu chi cho đích đáng.

Ai cũng mong được Thân Trọng Một cho tham gia những trận đánh thần kỳ.

Mấy ngày sau Thân Trọng Một tổ chức cho anh em đánh trận Độn Bạc, một trận phức tạp và kỳ công hơn.

Độn Bạc là một gò núi thấp gần nhà máy nước Vạn Niên, ở giữa đoạn đường tuần tra của lính ngụy từ đồn Nam Giao đến đồn Tuần, cách nhau chừng chục cây số. Đây là tuyến đường quan trọng phía Tây thành phố Huế. Tuần là đồn binh án ngữ phía Tây, ngăn không cho bộ đội đi từ thượng nguồn sông Hương về. Nhằm tăng cường lực lượng phòng thủ phía Tây, địch cho thành lập quận Nam Hòa. Giống như một căn cứ tiền đồn, gây khó khăn cho chúng tôi không ít mỗi khi muốn tiếp cận thành phố.

Ngày mô chúng cũng đi thị giới đoạn đường Tuần - Nam Giao. Và mỗi tuần đổi quân trực chiến ở đồn Tuần một lần. Hình như chúng muốn bằng cách ấy để huấn luyện cho lính biết cách phòng thủ tiền, đồn thì phải.

Nắm được quy luật hành quân của lính ngụy, anh mừng lắm. Đứng trên đỉnh Độn Bạc coi đồng hồ, cứ đúng 7 giờ 40 phút, lính tuần tra qua Độn Bạc, lên Tuần và 10 giờ chúng lại từ Tuần qua Độn Bạc về Nam Giao.

Đường qua Độn Bạc là một lối cua hình vành khăn, ít bụi cây lúp xúp, chỉ có mấy cây thông cao vút lên lưng trời. Dốc phía Tây đường cao, đổ thấp xuống phía Đông, rất dễ đặt hỏa lực và khi xung phong, quân xốc tới rất có uy thế. Thân Trọng Một ngúc đầu:
 
- Trời cho ta thế phục kích hay.

Trong cuộc họp triển khai đánh trận Độn Bạc Thân Trọng Một đặt câu hỏi:

- Chúng ta đã đánh là phải chắc thắng, các anh xem ở trận Độn Bạc tới đây chúng ta đã có những thuận lợi và khó khăn chi? Nào hãy tính đi. Biết địch biết ta thì sẽ trăm trận trăm thắng.

Để anh em phát biểu hết, Thân Trọng Một quyết định một cách chắc nịch:

- Anh em nói đều đúng cả, nhưng không có hệ thống. Nghe tui tổng kết lại đây.

Anh nói tiếp:

- Chúng ta có ba thuận lợi. Một là lâu nay chúng đi lại, không có động tĩnh chi, chúng sinh chủ quan. Hai là tôi đã chọn được một điểm phục kích tuyệt vời. Thế xung phong lao xuống như những mũi tên. Ba là các chiến sĩ chúng ta rất mực dũng cảm. Đã ra quân là chiến thắng. Song có một khó khăn không thể không tính toán là Độn Bạc, chỗ chúng ta chọn để phục kích nằm ở giữa thế chân kiềng của ba đồn: Nam Giao, Tuần và Long Thọ. Nếu cả ba nơi ấy cùng xuất quân tiếp ứng, chúng ta sẽ bị bao vây từ ba phía. Muốn thoát khỏi được thế bao vây chân kiềng ấy, chỉ có một cách là đánh xong phải nhanh chóng vận động thoát ra khỏi khu vực kiềm tỏa ấy. Điều đó đòi hỏi mỗi chiến sĩ phải tuyệt đối chấp hành mệnh lệnh của chỉ huy. Ai có ý kiến chi khác nữa không? Không hả xin các đồng chí hãy chuẩn bị sẵn sàng tinh thần để vào trận.

Trung đội chúng tôi được cử đi đánh Độn Bạc, anh em mừng lắm, giống như trúng số độc đắc. Vì trung đội mô tham chiến sẽ được ưu tiên chia súng thu được của địch. Mà chúng tôi thèm súng như đồng bào dân tộc thèm muối.

Đúng đêm xuất kích, chúng tôi về Dương Xuân ém quân. Lại đúng ngày dòng họ Nguyễn của làng vào chạp. Từ ngày “bộ đội ông Một” nổi lên, dân Dương Xuân rất tự hào, muốn có dịp được giúp đỡ. Thấy lính ông Một về làng, dòng họ Nguyễn hội ý, con heo dùng để tế nhà thờ họ ngày mai, họ chỉ giữ lại cái đầu heo cúng tượng trưng, còn tất cả con heo tặng cho trung đội của tôi trước khi làm nhiệm vụ. Số thật hên, đã được đi đánh giặc, lại được liên hoan một bữa phủ phê. Việc ấy giống như báo trước mọi may mắn của trận đánh sắp tới.

Thấy chúng tôi lục đục lên đường, cụ trưởng họ hỏi:

- Ngày mai định đi đánh mô đó?

Cái khí thế và sự chuẩn bị có giờ giấc của chúng tôi không thể che giấu được đôi mắt tò mò của dân chúng. Thân Trọng Một phải nói tránh đi:

- Dạ, chúng tôi hành quân về Châu Chữ.

Đoàn quân ngậm tăm đi trong đêm. Đến Độn Bạc còn rất sớm. Chúng tôi không đào đất giấu quân đánh độn thổ, mà địa hình ấy có những bụi cây lúp xúp, chúng tôi vận dụng vật che khuất để mai phục, mọi chỗ giấu đều hướng về địa điểm xung phong đạt hiệu quả nhất.

Thân Trọng Một cũng đã tìm được một chỗ làm chỉ huy sở cho mình.

Không sai một phút, trung đội tuần tra đi từ đồn Nam Giao lên. Tôi xem đồng hồ: 7 giờ 40 phút. Giờ giấc quân đội nghiêm thật. Chúng đi hàng một nghiêng nghiêng ngó ngó. Chẳng có động tĩnh. Chỉ có tiếng chim loách choách trên cành thông cao vút và tiếng gió lào xào. Trông lũ lính nghênh ngang, ngon mắt quá. Nhưng chúng tôi không được lệnh đánh bọn đi lên, mà đánh bọn đi về kia. Bọn đi lên êm re, sẽ tạo cho bọn đi về chủ quan hơn, như vậy càng tăng thêm yếu tố bất ngờ.

Đúng 10 giờ, bọn lính đi tuần từ trên Tuần về qua. Trời đất ấy, cây cối ấy, không gian nên thơ quá. Đất ở vòng cung Độn Bạc thoai thoải, cỏ xanh mịn màng như mời mọc. Tên trung đội trưởng đi sau hô “Nghỉ!”. Không đến nỗi mệt, mà chân tay chúng trông rã rời. Đứa mô cũng tìm cho mình một vạt cỏ xanh mịn nhất. Đứa thì gác súng lên gốc thông, đứa lấy súng làm gối nằm ngửa nhìn trời, có đứa vất ngay xuống cỏ, rút bình nước ngửa cổ uống.

Bất chợt khẩu súng trung liên chiến lợi phẩm đặt trên cao khạc đạn quét một vòng suốt chiều dài trung đội lính ngụy đang ngả ngớn. Tiếng trung liên đồng thời cũng là lệnh xung phong. Đạn đầu nòng dẫn đường cho lưỡi lê và gậy dang vót nhọn theo độ tà âm lao xuống. Bọn lính ngụy chưa đủ thời gian giật mình đã ăn đạn hay bị lê đâm, gậy dang chọc thủng ruột. Một số đứa kịp vơ súng chạy như bị ma đuổi. Những đứa chết nằm sóng soài, những đứa bị thương kêu la tuyệt vọng.

Không đầy 15 phút sau, chúng tôi làm chủ trận địa, thu chiến lợi phẩm một cách êm ru. “Rút!”. Tiếng Thân Trọng Một như tiếng chuông lệnh, theo anh, 45 phút sau chúng tôi đã tập kết không thiếu một người ở lăng Thiệu Trị. Từ lăng Thiệu Trị, chúng tôi vượt núi về phía Chín Hầm, đến đây thì hoàn toàn vô sự rồi, cứ thế chúng tôi thủng thẳng về hậu cứ của mình.

Tối ấy cơ sở báo cho chúng tôi biết mãi 2 giờ chiều, tức là sau gần 4 giờ đồng hồ, lính từ Tuần về, từ Nam Giao mới lên thu dọn chiến trường.

Họp anh em thông báo chiến thắng, Thân Trọng Một nhận xét:

- Thằng địch phản ứng quá chậm.

Tôi nói:

- Có lẽ nó sợ mình phục kích diệt viện anh ạ.

Anh Một gật đầu:

- Nhận xét của chú Bảy rất đúng. Kế hoạch rút quân an toàn của chúng ta ngoài dự đoán của địch. Chiến tranh, hai bên cứ nghi ngại, dò tìm nhau, anh nào nhanh chân ra đòn quyết định thì thắng. Tuy vậy, không bao giờ chúng ta được phép chủ quan.

Hôm về Dương Xuân Hạ, anh Châu chỉ huy du kích xã gặp anh Một:

- Nghe nói các anh vừa thắng trận Độn Bạc đậm lắm. Anh chi viện cho du kích xã mình mấy khẩu súng đi anh.

Anh Một cười thủng thẳng:

- Các chú phải tự lấy súng của địch trang bị cho mình chứ, ai lại đi xin.

Anh Châu nói:

- Khó quá anh ạ.

- Để tau bày cho - Anh Một hỏi anh Châu - Trong địa phận xã mình có bọn địch nào lởn vởn không?

- Không anh ạ.

- Mi nghĩ kĩ lại coi.

Lát sau anh Châu như chợt nghĩ ra:

- Chỉ có một tiểu đội lính ngụy ngày ngày chúng đi tuần tra đường tàu, từ ga đến đầu cầu Bạch Thổ rồi quay về, đoạn đường chưa đầy hai cây số.

- Để tau coi.

Anh Một đòi anh Châu dẫn đi quan sát địa hình. Nhìn tiểu đội ngụy đi tuần giống như đội quân thất trận. Vì việc chúng làm chúng coi đó không phải việc của nhà binh, một việc làm bắt buộc, chán ngoét. Song trên vai đứa nào cũng có một cây súng. Đó mới chính là điều Thân Trọng Một cần.

Anh Châu băn khoăn:

- Anh thấy đoạn đường này, một đầu là ga, một đầu là nhà máy nước Giã Viên. Ta nổ súng e không chạy kịp, chúng đã ập tới bắt rồi.

Nhớ trận Độn Bạc, anh Một nói:

- Chúng ứng chiến chậm như rùa ấy mà. Rồi. Mi sẽ thấy tau nói cấm có sai.

Ngay chiều ấy chú du kích Nguyễn Văn Sinh mới 19 tuổi, dẫn một con trâu ra ăn cỏ bên lề đường sắt. Để mặc trâu liếm từng ngọn cỏ, còn Sinh ngồi trên đầu tấm tà vẹt, như sự vô tình, chốc chốc cậu lại cầm một hòn đá lót đường sắt ném xuống bờ sông. Chẳng mấy chốc chỗ ấy đã thành một hốc đá rỗng. Sinh vơ cỏ nhét đầy lỗ hổng ấy, rồi lấy đá đắp lên trên.

Cùng lúc Nguyễn Văn Sinh moi hốc đá, trong làng Dương Xuân anh Một tặng cho anh Châu một quả mìn, một cuộn dây điện thoại dài và cử một chiến sĩ của anh làm chuyên viên đánh mìn cho anh Châu. Bàn mọi kế hoạch xong, anh Một dặn:

- Cứ vậy, cứ vậy nghe.

Đêm ấy, chiến sĩ của anh Một giúp anh Châu ra đánh chỗ Sinh moi đá, vất chỗ cỏ tấp vào đi, đặt mìn vào đó, kéo dây mìn tới chỗ mai phục, rồi kiểm tra lại khâu ngụy trang cho thật đàng hoàng.

Sáng, tổ du kích của anh Châu hồi hộp lắm. Thời gian như kéo dài ra vô tận, mãi rồi tiểu đội lính ngụy đi tuần xuất hiện. Châu nhắc đồng đội:

- Bình tĩnh nghe các em.

Tiểu đội lính ngụy tha thẩn đi như mọi ngày. Trông chúng vừa ngái ngủ, vừa đói bụng. Thời gian như ủng hộ chúng, không gây một tiếng động nào đáng nghi ngại. Đoạn đường gần hai cây số, bai đầu là hai chốt có lính, càng làm chúng yên tâm và đãng trí. Chúng khoác súng trên vai chứ không có động tác lăm lăm cầm súng trên tay ở tư thế sẵn sàng chiến đấu.

Chúng đến chỗ quả mìn. Chân run run, người chiến sĩ “cố vấn” anh Một để lại, cầm đầu dây điện thoại giật mạnh, quả mìn nổ. Cả tiểu đội ngụy như đám bèo trên mặt ao bị một hòn đá lớn ném xuống.

Anh Châu hô du kích xung phong. Họ phóng tới, cướp súng của những tên lính ngụy chết rồi chạy vào làng Lịch Đợi, về Dương Xuân.

Trận ấy quân anh Châu cướp được 6 khẩu súng. Giá bình tĩnh hơn, có thể có thêm súng. Vì sau đó dân cho biết tiểu đội lính ngụy ấy chết tới 8 thằng. Anh Châu chép miệng tiếc mãi.

Những khẩu súng đầu tiên trang bị cho du kích Dương Xuân là như vậy.

Vừa vận động nhân dân cho con em nhập ngũ, vừa đánh giặc lấy súng trang bị cho mình. Bộ đội tự phát của anh Thân Trọng Một ngày một đông. Một trung đội rồi một đại đội.

Tiếng tăm Thân Trọng Một đã vang dậy từ những trận đánh thần kỳ, đến khi đã đủ quân một đại đội, ủy ban hành chính kháng chiến huyện Hương Thủy mới công nhận đại đội của anh là một đơn vị vũ trang của huyện. Các đại đội huyện dần dần bổ sung, quân và rồi hình thành tiểu đoàn bộ đội địa phương Thừa Thiên Huế, do anh Nguyễn Chi làm tiểu đoàn trưởng. Anh Một làm tiểu đoàn phó.

Hai người thân nhau hơn anh em ruột. Và vì vậy lực lượng vũ trang ngày một trưởng thành.

Lớp thanh niên bây giờ không thể hiểu nổi lớp thanh niên chúng tôi thời ấy háo hức được cầm súng như thế nào. Cái khát vọng của người nô lệ thành người tự do lạ lắm. Chứng tỏ mình là người tự do ngay lập tức, ấy là lúc mình được cầm một khẩu súng trong tay. Vì thế khi bộ đội về đóng trong làng, đám thanh niên cứ bám lấy. Đứa nào cũng lăm le được sờ tay vào khẩu súng, được các anh bộ đội dạy đặt báng súng vào vai và lấy đường ngắm cơ bản từ khe chiếu môn đến đỉnh đầu ruồi, tới vật chuẩn mà đầu súng hướng tới.

Thanh niên chúng tôi lúc ấy đứa nào cũng mong mình đến tuổi 18 để đi bộ đội, hoặc ít nhất cũng được thoát ly. Nghĩa hai chữ thoát ly thời chúng tôi là được tham gia bất cứ việc gì cho cách mạng. Song hầu như đứa nào cũng mong được nhập ngũ hơn. Bây giờ thanh niên nhập ngũ được phát đủ thứ: ba lô, giày mũ, áo quần, dây lưng lớn, dây lưng nhỏ. Mặc quần áo được phát vào là oách ngay. Một chú lính mới tí tởn, dậm giày cồm cộp khoe với mọi người. Thời chúng tôi đi bộ đội mặc áo quần thường dùng ở nhà. Những đứa nghèo vẫn áo vá, quần nâu. Và mỗi ngày vẫn ba bữa cơm nhà. Tập tành, huấn luyện, gác xách trong đội hình quân ngũ. Nhưng đến bữa ăn, cha mẹ vẫn không quên một suất cơm cho con mình. Thương con vất vả; nấu thêm cho con ăn no để tập tành. Vậy mà chẳng có một ai nghĩ đến chuyện đào ngũ.

Các cụm từ “bộ đội từ nhân dân mà ra” đúng từ nghĩa đen đến nghĩa bóng, không hề sai một chút nào. Một thời gian sau áo quần rách lại chạy về xin cha mẹ. Tôi nhớ bấy giờ vào mùa mưa. Lính ông Một không trụ ở đồng bằng được phải lên núi dựng lán ở. Số quần áo lành lặn được tập trung lại làm gia tài chung. Anh nào về cơ sở công tác mới được mặc quần áo để tiếp xúc với đồng bào. Anh nào ở nhà thì quần cộc. Dĩ nhiên lương thực, thực phẩm thì dân cho ăn rồi.

Trong tình trạng cái mặc gay go thế, bỗng có một chiếc máy bay Đa-cô-ta, một loại máy bay vận tải của Pháp bay từ phía trong ra Huế. Mùa mưa cho nên trời - mây mù mịt. Chiếc Đa-cô-ta không nhận ra đường đâm đầu vào núi Rẫm. Chiếc máy bay đổ, nhưng không cháy. Hàng vận tải trong máy bay vẫn còn nguyên vẹn. Chuyện xảy ra đã nửa thế kỷ, vả lại tôi không phải người lên kiểm tra máy bay đổ, nên không biết máy bay chở những hàng gì. Chỉ biết trên chiếc máy bay ấy có vải.

Lúc máy bay đi, tiểu đoàn của Thân Trọng Một đang đóng ở Phú Lộc. Ông cho lấy toàn bộ số vải ấy may cho mỗi người một bộ quần áo mới. Lính ta xênh xang lăm. Tôi nhớ, không phải may kiểu tây mà may kiểu ta, quần áo rộng thùng thình, loại áo có hai túi to ở hai vạt. Bây giờ về nông thôn thỉnh thoảng vẫn gặp các cụ già may loại áo quần này mặc cho thoáng mát. May áo quần tây lúc ấy phải lên Huế. Huế cũng chỉ có mấy hiệu may được đồ tây thôi. Lính làm sao vào Huế được, nên may đồ ta hết.

Tin chiếc Đa-cô-ta đổ ở Rẫm đến tai cấp trên. Chả hiểu đến bằng cách nào. Tôi đoán chắc là do hệ thống báo cáo từ dưới lên. Lại nghe Thân Trọng Một lấy vải may áo quần nữa. Làm như vậy là vi phạm luật chiến lợi phẩm. Đúng ra là khi thu chiến lợi phẩm phải gửi hết lên trên để trên căn cứ vào tình hình thực tế rồi mới phân phối cho đều.

Cấp trên gửi công văn về cho Thân Trọng Một đòi ông phải báo cáo về toàn bộ chiến lợi phẩm thu được.

Thân Trọng Một bấy giờ đã rất nổi tiếng về đánh giặc, đồng thời cũng nổi tiếng ngang tàng. Nhận được công văn hỏi, Thân Trọng Một lấy một tờ giấy trắng viết số 1 rõ to rồi vòng số 1 ấy trong một vòng tròn khép kín. Xong ông gấp lại, gửi lên cấp trên. Đó là công văn trả lời của Thân Trọng Một.

Công văn gửi lên, cấp trên mở ra, lẽ ra phải có lời trình bày, diễn giải đàng hoàng về chiến lợi phẩm thu được, đằng này chỉ có một số 1 trong vòng tròn rõ to. Trên đành cho người về tìm Thân Trọng Một hỏi:

- Sao đồng chí không giải trình cho cấp trên rõ về chiến lợi phẩm?

Thân Trọng Một trả lời:

- Thì tôi trả lời đầy đủ cả rồi đó.

Phái viên hỏi tiếp:

- Vậy cái số 1 với vòng tròn ấy nghĩa là gì.

Thân Trọng Một cười:

- Nghĩa là Thân Trọng Một không lấy chi cả.

Ông Một kéo hai vạt áo của mình ra trình trước mặt phái viên.

- Đây, đồng chí coi mình vẫn mặc áo quần cũ. Mình có chi dùng cho mình một sợi vải mới mô không?

Phái viên nói:

- Là đồng chí phải báo cáo về chiến lợi phẩm lấy được ở chiếc máy bay đổ ở Rẫm.

Thân Trọng Một thản nhiên:

- Lính thì chúng tôi vào dân vận động cho con em họ nhập ngũ. Quần áo lính thì cha mẹ chúng trang bị cho chúng. Chúng đói thì xin cha mẹ cho ăn. Thực chất chính quyền đã nuôi họ được một ngày nào chưa? Chưa chi cả, đúng không? Lính chưa có súng thì họ chặt ống dang, vạt nhọn làm vũ khí. Từ ống dang vạt nhọn ấy, họ cướp súng giặc trang bị cho mình. Lính tôi hết quần áo mặc, tôi báo cáo lên cấp trên xin áo quần cho họ, cả nửa năm rồi chưa thấy các anh gửi cho họ lấy một bộ. Nay họ chiếm được ít vải chiến lợi phẩm, họ may mặc tự trang bị cho mình. Làm chi mà các anh cứ nhắng lên.

Phái viên đuối lý, nhưng vẫn tỏ ra quyền hành:

- Là quân đội, các anh phải chấp hành điều lệnh.

Thân Trọng Một vặn lại:

- Lính tôi không có áo quần, xin các anh một điều lệnh cho chúng tôi ở lỗ tồng ngồng đi về nông thôn phát động quần chúng tham gia cách mạng. Không phải nhiều lời, anh cứ nói với cấp trên rằng: Một không lấy chi, là đủ.

Phái viên đành lủi thủi ra về.

Nghe nói vụ ấy cấp trên làm căng lắm. Định nhân đó kỷ luật Thân Trọng Một. Nhưng suy đi tính lại, Thân Trọng Một có lấy chút chiến lợi phẩm nào trang bị cho cá nhân mình đâu. Việc làm của ông cũng vì mục đích cách mạng cả. Chẳng lẽ bây giờ lột hết áo quần của lính gửi lên cấp trên sao. Vả lại Thân Trọng Một đánh giặc nổi tiếng thế, bây giờ thay ông, liệu một người nào khác có dạy được lính như ông? Có đánh giặc giỏi như ông?

Thân Trọng Một không đếm xỉa gì tới tội lỗi của mình trong vụ lấy vải may áo quần cho lính, ông chỉ loay hoay lo làm sao đủ vũ khí, chỉ có đủ vũ khí mới tính được những chiến thắng lớn lao. Bỗng tiếng tàu hỏa xình xịch từ phía Đà Nẵng chạy qua. ông hỏi người lính cận vệ:

- Tàu chi mà chạy nặng nề rứa hề?

- Dạ nghe nói nó chở hàng và cả vũ khí nữa.

Hai chữ “vũ khí” làm mắt Thân Trọng Một sáng lên. Trong óc ông chỉ nghĩ xung quanh một điều: làm thế nào đánh được đoàn tàu này để lấy vũ khí.

Có người bạn vốn là lính hỏa xa bày cách cho Thân Trọng Một:

- Ông có muốn đoàn tàu đang đi, bỗng dưng dừng lại không?

- Làm cách chi?

- Lấy dầu luyn đổ trên đường ray một quãng dài chừng 300 mét, dầu luyn trơn, trượt bánh, bánh quay tít tại chỗ, tàu không chạy được nữa.

Thân Trọng Một suy nghĩ phương sách ấy. Dầu đổ toe toét không thể qua mắt được người công nhân kiểm tu. Vả lại, nếu không bị một cú xốc bất ngờ, bọn lính gác trên tàu sẽ còn đầy đủ sức chiến đấu, khó lòng đánh nhanh, diệt gọn được. Thân Trọng Một xuống Hải Vân, lần theo đường sắt từ ga Lăng Cô lên ga Truồi. Chỉ có đoạn này tàu chạy qua vùng núi non hiểm trở của dãy Trường Sơn tràn xuống biển, dễ phục kích và khi giải quyết trận địa xong, thuận lợi cho việc rút lui an toàn.

Ông hỏi đám lính cùng đi:

- Có cách chi làm cho tàu đổ không?

Một người lính trả lời:

- Việc của người công nhân kiểm tu là kiểm soát và tu sửa những con ốc vít giữa đường ray và tà vẹt. Nếu những con ốc ấy bị lỏng, tàu chạy, độ rung của nó cộng với trọng tải nặng khi chạy qua sẽ làm bật đường ray khỏi quy trình song song, tàu sẽ trật bánh đổ.

Thân Trọng Một nhìn những con ốc vít chặt đường ray với tà vẹt. Ông bỗng bật ra trong óc một kế hoạch:

- Ta sẽ làm những con ốc vít giả, chúng không chịu đựng được sức nặng của con tàu, sẽ vỡ ra và tàu sẽ đổ.

Kế hoạch ấy được triển khai ngay, ông cho tháo một con ốc vít trên đường tàu về làm mẫu, lính của ông cứ mẫu ấy làm ốc vít giả bằng khoai. Hai điều khó: một là làm sao có được đúng màu sắt rỉ, thứ hai nữa, khi vặn vào vít làm sao cứng lại, như thật.

Ông bàn với lính dùng ngay rỉ sắt để nhuộm màu và khi vặn ốc vít thật ra, thay ốc vít giả vào phải có một loại nhựa gắn kết, trông như thật. Có vậy mới đánh lừa được người công nhân kiếm tu.

Nghề của người công nhân kiểm tu là phải phát hiện ra những ốc vít lỏng, dùng Kờ-lê ống vặn chặt lại. Nếu phát hiện ra hoặc nghi ngờ, họ đặt kờ-lê vào vặn, ốc vít bằng khoai của ta sẽ vỡ ngay. Vậy phải làm thế nào cho người kiểm tu không còn hồn vía nào nghĩ tới việc kiểm tra tu sửa của mình, đi cho có lệ, tàu đổ mặc nó. Chỉ có cách ấy mới tránh khỏi con mắt chuyên môn đầy kinh nghiệm của họ.

Việc thay ốc giả không còn phức tạp lắm nữa. Khó khăn nhất lại là làm thế nào thay đổi được tinh thần của người công nhân kiểm tu

Quan sát kỹ, Thân Trọng Một quyết định sẽ đánh tàu ở Hói Mít. Đó là đoạn đường sắt chạy vòng cung bên bờ đầm An Cư. Một bên là núi cao, một bên là đầm nước. Đường sắt chạy qua đây giống hệt con đường độc đạo, không thể có chi viện từ hai phía, chúng chỉ có thế điều quân từ ga Lăng Cô tới hay từ phía Mũi Né huyện Phú Lộc vào. Thời gian chúng đưa được quân đến Hói Mít, đủ để ta cao chạy xa bay, về tận hậu cứ rồi.

Hói Mít thuộc cung đoạn kiểm tu từ ga Liên Chiểu tới ga Truồi. Đoạn đường thay ốc vít giả chỉ dài chừng 100 mét. Làm sao người công nhân kiểm tu đến đoạn này sơ ý, bỏ qua, giống như một sự tình cờ.

Để có được sự hoảng loạn tinh thần ấy của người lính kiểm tu, Thân Trọng Một đã nghĩ ra một kế: khủng bố tinh thần của họ. Đường sắt Liên Chiểu - Lăng Cô chạy dưới chân núi đèo Hải Vân - Răng Cưa. Ông cho du kích mai phục, từ hai ngày trước đã bắn dọa, song rất chát chúa, đủ làm hồn vía họ lên mây, chỉ mong thoát qua chặng đường nguy hiểm.

Lo tính toán đến sinh mệnh, người công nhân kiểm tu đã bị mắc lừa. Anh nhìn vào đường sắt thì ít, mà để tai để mắt vào cây rừng dọc đường nhằm phát hiện ra những hoài nghi nhiều hơn. Và khi nghe tiếng súng nổ xa, họ chỉ còn việc cắm đầu đi cho thoát thân.

Trinh sát của Thân Trọng Một không bỏ sót một trạng thái tâm lý nào của người công nhân kiểm tu. Thấy hoàn cảnh đã chín muồi, điều kiện đã cho phép, Thân Trọng Một quyết định thời điểm đánh tàu chở hàng ở Hói Mít.

Đúng như dự định, ông cho lính thay ốc vít giả vào thời gian trước đêm về sáng. Chính bản thân ông cầm đèn pin soi vào từng ốc vít kiểm tra. Xong xuôi, ông cho quân mai phục trên lưng chừng núi ở hai điểm cách nhau chừng hai trăm mét. Khi tàu đến điểm mai phục, thứ nhất, ông cho nổ súng, chỉ cốt nhằm cho tàu tăng tốc. Tàu nâng tốc độ sẽ làm cho độ rung đường sắt nhiều hơn. Điểm đặt ốc vít giả là điểm mai phục mang tính quyết định chiến lược. Hỏa lực mạnh hơn, quyết liệt hơn, khi đoàn tàu đã đổ, súng nhằm vào toa chở lính canh gác, tiêu diệt hết sinh lực này, đồng thời lính ta tràn từ trên xuống đánh giáp lá cà, diệt nốt những tên sống sót rồi phá toa hàng, lấy vũ khí.

Mọi kế hoạch đã được tính toán, mọi sắp đặt đã xong xuôi. Các tay súng từ sáng sớm đã sẵn sàng trong ổ phục kích, chỉ còn đợi lệnh nổ súng. Thân Trọng Một trực tiếp trận phục kích khó khăn và đầy mưu trí này. Tính ông lâu nay là vậy. Những trận đánh khó khăn phức tạp nhất, ông không thể giao cho ai. Vì trong diễn biến, chỉ cần một sự cố xẩy ra không có trong kịch bản, liệu người thừa hành của ông có đủ thông minh để đưa tới thắng lợi hoàn toàn.

Vào trận đánh là thiên biến, vạn hóa, phải có những ứng xử kịp thời, chỉ có vậy mới tiết kiệm được tối đa máu xương binh lính của mình. Đặc biệt những trận đánh mang tính quyết liệt, phải nắm chắc chiến thắng trong tay, không bao giờ Thân Trọng Một vắng mặt.

Kia rồi, ba người công nhân kiểm tu đã đi ra khỏi ga Lăng Cô. Thường họ chỉ đi hai người. Mấy hôm nay do ta quấy rối dọc đường sắt, hôm nay họ tăng cường lực lượng để họ yên lòng hơn. Song vùng Hói Mít là vùng rất hiểm trở. Một người đi giữa hai đường ray song song, hai người đi hai bên lề đường. Đôi mắt họ phân công nhau, khi nhìn vào đường ray, khi nhìn ra xung quanh. Một tiếng súng nổ không xa đâu đó bên sườn núi, họ giật mình bước đi mau hơn. Rồi tiếng thú rừng hú gọi nhau, họ ngó nhìn thấy cây rừng không động tĩnh gì. Một tiếng mìn nổ phía đường số 1 bên kia đầm An Cư, một chiếc xe nhà binh tan xác, khói đen bốc cao ngút.

Những tác động xung quanh ấy đẩy ba người công nhân kiểm tu qua Hói Mít như ma ám. Thân Trọng Một thở phào. Nửa tiếng sau, chuyến tàu hàng từ Đà Nẵng ra. Đúng điểm phục kích, ông Một hạ lệnh nổ súng và chỉ hơn một phút sau, điểm phục kích số 2 phát hỏa. Đoàn tàu đang chạy bỗng đổ kềnh, tiếng hú hét vang dội, bộ đội từ trên núi nhất tề xung phong, giáp lá cà, phá khóa toa, vai mỗi người ba bốn khẩu súng chạy lên núi cao.

Trận đánh diễn ra không đầy hai chục phút. Địch chưa chi viện tới, ta đã rút lui an toàn.

Trận thắng ở Hói Mít đã xóa mờ ám ảnh của vụ chiến lợi phẩm chiếc Đa-cô-ta đổ ở núi Rẫm. Không ai khác, Thân Trọng Một đã gỡ tội cho chính mình như thế.

Vào chiến trận, ở Huế, Thân Trọng Một đã trở thành một người nổi tiếng. Bọn lính ngụy chỉ cần nghe đến tên Thân Trọng Một đã hồn xiêu phách lạc. Bữa lính đồn Sư Lỗ ra tắm bên bờ sông, chúng dựng súng chụm vào nhau, có một tên đứng trên canh gác. Nhìn thấy súng, du kích Hương Thủy thèm quá. Không biết cách nào đoạt được. Ba anh du kích ba cây mã tấu xông ra, hét lớn “lính ông Một đây!”. Tên lính gác trên bờ không kịp bắn trả, vất súng, nhảy xuống sông cùng đồng bọn bơi sang bờ bên kia. Du kích ta chi việc lượm súng mang về.

Gia đình tôi không phải chỉ anh Một mới trở thành Vệ quốc đoàn, mà cả anh Vũ, tôi và chú Bảy đều nhập ngũ hết. Cha tôi không hề ngăn cản một ai, cho các con thỏa chí mình.

Điều đó cũng có lý thôi. Vì bản thân ông cũng đã là một Đảng viên. Chi bộ làng Dương Xuân đầu tiên có 3 người, cha tôi làm bí thư. Hai người đảng viên kia, một là anh Vũ tôi, hai là chị Khánh (sau này này chị Khánh là vợ thiếu tướng Lê Tự Đồng).

Để hợp pháp việc hoạt động phong trào cách mạng và dễ tập hợp quần chúng, cha tôi cùng các đồng chí bạn hữu gồm 12 người sáng lập ra Hội Âm Hồn của làng Dương Xuân. Lấy cớ là nghèo đói, giặc giã biết bao người dân làng chết bơ vơ đầu đường xó chợ không cửa không nhà, hồn họ lang thang không nơi nương tựa. Vì vậy Hội Âm Hồn phải xây một cái miếu cho những hồn lang thang có chốn đi về. Để nâng cao lòng yêu nước, Hội lấy ngày 23-5 (âm lịch) làm ngày húy kị, cúng bái. Tinh thần ấy được dân làng Dương Xuân đồng tình, miếu Âm Hồn được xây. Qua nhiều lần sửa chữa, nâng cấp, cho đến nay miếu vẫn khang trang. Và nơi đó vẫn là hội quán tâm linh cho tới tận bây giờ.

Cha tôi làm chi, mẹ tôi không hề ngăn cản bao giờ. Trái lại, ủng hộ chăm lo hết lòng. Vì vậy khi chồng tham gia hoạt động cách mạng, các con đi bộ đội, nghiễm nhiên mẹ tôi trở thành cơ sở tận tụy của cách mạng. Gia đình tôi thành chốn đi về của các đồng chí, đồng đội của cha con chúng tôi.

Bọn địch không biết được tung tích hoạt động cách mạng của cha mẹ tôi. Chỉ riêng với 4 anh em con trai trong nhà nhập ngũ hết và Thân Trọng Một trở nên nổi tiếng như thế, đủ để địch ngắm vào gia đình tôi, như một đối tượng nguy hiểm.

Chúng hy vọng, sẽ có lúc Thân Trọng Một phải về gia đình. Vì vậy, không ngày đêm nào chúng không cho quân mai phục quanh nhà. Cha tôi phải nhắn lên cho chúng tôi rằng: Không nên về nhà lúc này nguy hiểm lắm. Mai phục mãi không bắt được anh Một, chúng sinh chán nản, phục bữa đực bữa cái vòng xiết chặt gia đình tôi có nới lỏng ra.

Vào một đêm tối trời, làng Dương Xuân không có bóng địch mai phục. Hôm ấy cha tôi đi vắng, ở nhà chỉ có mẹ tôi với mẹ con chị Vũ. Quá nửa đêm ban Thường vụ huyện ủy huyện Hương Thủy hẹn nhau về tụ họp ở nhà tôi. Những cuộc họp đột xuất của các anh là chuyện thường. Vì chiến tranh binh đao bao nhiêu là chuyện đột xuất, mỗi ủy viên thường vụ lại nằm ở một địa bàn bám sát quần chúng để lãnh đạo phong trào, nên mỗi khi có sự cố, gặp nhau để trao đổi là chuyện tất nhiên. Gia đình tôi là gia đình cách mạng, là cơ sở tin cậy của Thường vụ, điều đó đúng thôi. Được gặp các đồng chí của chồng, của con, mẹ tôi vốn là người hiền thục, nên bà rất mừng.

Trong nhà thường vụ họp, ngoài sân, ngoài đường có lính gác bảo vệ. Mẹ tôi quen hết mọi sự, chỉ nhớ là phải lo bữa cơm cho các anh để các anh có sức làm việc. Bếp lửa đêm ấy của mẹ cháy rừng rực. Gà có sẵn trong chuồng, mẹ thịt, làm cơm cho các anh. Bốn giờ sáng, các anh chia nhau về cơ sở của mình.

Không ngờ dù vắng mặt, bọn địch vẫn cài điệp ngầm. Chúng được báo cáo khá cụ thể cuộc tụ họp đêm trước ở nhà tôi, dù chẳng biết nội dung cuộc họp. Chúng chỉ biết quanh bàn trong nhà một nhóm người chụm đầu vào nhau thì thầm. Có lính gác trong sân, có lính gác ngoài đường. Chắc là một cuộc họp quan trọng. Dù không thấy mặt anh Một, chúng vẫn đoán là có anh về.

Mới sáng sớm bọn địch đã ập tới. Nhìn chậu bát, soong nồi mẹ chưa kịp rửa, chúng hỏi mẹ:

- Thân Trọng Một dẫn quân về hả?

Mẹ đáp:

- Không.

Chúng hỏi:

- Vậy thì ai?

Mẹ đáp:

- Tôi không biết ai?

Tên chỉ huy tay cầm súng lục, một tay nắm cổ áo mẹ:

- Nhà bà nuôi Cộng sản, răng không biết chúng là đứa mô? Mụ tưởng nói láo với tui được hả?

Mẹ đáp:

- Tui không biết ai Cộng sản, không biết ai Quốc gia. Tui chỉ biết chúng như những đứa con tui. Đói thì cho ăn, khát thì cho uống. Trong đám lính của ông đây, chúng chẳng đã từng ăn cơm uống nước nhà tui đó à? Lần nào chúng về, có hoa quả chi trong vườn, tui cũng lấy ra cho chúng ăn. Đúng không? Bọn bay không nói cho mẹ một lời được à?

Đuối lý, chúng liền trói mẹ dẫn ngay về đồn Nam Giao. Nghe nói chúng đánh đập tra khảo mẹ dữ lắm. Họ chỉ nói thế, không kể một chi tiết cụ thể nào. Chỉ biết, trong một cuộc đấm đá, khi chúng dừng tay thì mẹ tôi đã chết rồi.

Chúng không trả mẹ về gia đình, mà kéo xác ra chôn không hòm không chiếu trên bãi đất cạnh đồn. Chúng cũng không hề báo cho gia đình tôi biết rằng mẹ tôi đã chết. Chúng im lặng hoàn toàn, coi đây như một vụ mất tích hay chuyển trại mà chúng không hề có trách nhiệm. Cũng có ý sợ, nếu nói chúng đánh mẹ tôi chết sẽ bị chúng tôi trả thù, sợ Thân Trọng Một đem quân về làm cỏ chúng.

Mãi sau này chúng tôi phải nhờ một thầy chiêm tinh gọi hồn mẹ tôi về, chỉ chỗ mẹ nằm. Chúng tôi tổ chức cải táng cho mẹ, đưa mẹ về nghĩa trang của gia đình. Khi đào lên, đúng là không có ván, có hòm, không có chiếu có chăn. Điều đáng chú ý trong dấu tích còn sót lại là xương hai ngón tay cái và hai ngón chân cái của mẹ đang bị sợi dây điện màu đen trói chặt. Rõ ràng bà chết trong tư thế của một người đang bị tra tấn dã man. Nếu bà khai, chắc chắn chúng không trói mẹ tàn nhẫn như trói những chính trị phạm như thế. Chắc là mẹ cứng cỏi, không khai, còn vạch mặt gian ác của chúng nữa nên chúng đã trói bà, đánh bà một cách hèn hạ.

Điều anh em chúng tôi thật không ngờ là bà là một người vợ, một người mẹ hiền dịu như vậy mà trước kẻ thù mẹ đã sống như một chiến sĩ cách mạng kiên cường. Quả thật, càng nghĩ chúng tôi càng tự hào về người mẹ của mình.

Cha tôi đi công chuyện, một ngày sau mới về, tới nhà ông mới biết bà đã bị bắt. Ông bàng hoàng đau đớn rã rời. Ông không hề tìm cách thông báo cho chúng tôi, ông sợ chúng tôi buồn, thối chí. Ông âm thầm chịu đựng nỗi đau này một mình.

Song cũng không buồn được lâu, chỉ vài ngày sau bọn lính trên đồn Nam Giao về bắt ông. Tên chỉ huy hỏi ông, giọng đầy hăm dọa:

- Thân Trọng Một ở đâu?

Ông thản nhiên đáp:

- Tui không biết.

- Con ông theo Cộng sản làm giặc, phản bội lại Quốc gia. Muốn được Quốc gia khoan hồng, ông hãy đi gọi con ông về đầu thú. Nếu không đừng trách chúng tôi không nói trước.

Cha đáp:

- Nhà tui neo đơn, tui cũng muốn nó về đỡ đần. Các ông có quân, có súng trong tay. Các ông có tình báo, biết chỗ nó ở, nhờ các ông gọi giúp tui với.

Tên chỉ huy hét:

- Bướng hả. Hãy cho nó biết thế nào là chống lại chính quyền Quốc gia.

Được lệnh, bọn tay chân lao vào đánh ông tới tấp. Ông ngã vật xuống, cắn răng chịu đòn. Đánh mỏi tay chúng trói ông đưa về giam ở đồn Nam Giao.

Không biết chúng đã hành hạ ông ở đồn như thế nào, vài chục ngày sau chúng thả ông về, ông gầy gò, tiều tụy chỉ là một cái xác không hồn, tả tơi như bụi chuối sau trận bão cuồng nộ.

Chỉ mấy ngày sau khi ra tù, cha tôi mất.

Gia đình, làng xóm vừa chôn cất cho ông xong thì bọn lính Tây, lính ngụy ở đồn Nam Giao về chặt hết cây vườn trong khuôn viên nhà tôi. Chưa hết, chặt cây xong, chúng cho máy cày máy ủi về, cày ủi tung tóe lật lên từng mét đất. Tên chỉ huy gọi dân làng Dương Xuân tới, hắn chỉ đám đất bị cày ủi nói:

- Cho thằng Một không còn một chỗ đi về.

Nó nói với dân làng:

- Hãy cứ nhìn tấm gương Thân Trọng Một mà coi, đứa nào theo Cách mạng, phản lại Quốc gia cứ lấy tấm gương đó mà tự soi mình.

Chúng coi gia đình tôi là một gia đình phản động.

Hai chị gái tôi đã đi lấy chồng. Bây giờ nhà bị phá tan hoang, đất nhà bị cày ủi. Cha mẹ tôi đã mất. Mấy mẹ con chị Vũ phải bồng bế nhau đi ở nơi khác. Ít lâu sau anh Vũ tôi hi sinh ở đồn Sư Lỗ. Được tin này chúng tôi rất buồn. Anh Một, chú Bảy và tôi vẫn trong quân ngũ. Lao vào nơi đầu tên mũi đạn hiểm nguy, không biết số phận sẽ ra răng. Song rất may là đứng trước hoàn cảnh ấy, không một ai tỏ ra thối chí.

Người đáng thương nhất trong gia đình tôi lại là vợ anh Một, chị Phan Thị Cháu. Từ khi anh nổi tiếng trong chiến đấu, người bị bọn địch săn đuổi đầu tiên là chị. Bởi chúng biết một quy luật đời sống rất rõ ràng, bỏ chi thì bỏ, song là người Việt Nam thì không thể bỏ vợ con mình. Chúng hy vọng bám chặt chị, không nhanh thì chậm, sớm muộn cũng lần ra dấu tích Thân Trọng Một. Không diệt xong Thân Trọng Một thì chúng ăn không ngon, ngủ không yên. Vì thế chúng bám chị rất chặt.

Gặp chị ở nhà, tên đồn trưởng Nam Giao hỏi:

- Một đâu?

Chị đáp:

- Anh ấy đi mô, tui không biết.

Hắn không cần giấu giếm sự đe dọa của mình:

- Đêm nào chồng chị về hãy nói tôi nhắn với hắn rằng: Châu chấu không đá nổi xe đâu. Về nhà sống trong phép nước có vợ đẹp con khôn hơn là đi làm một tên thảo khấu à.

Gặp chị ngang đường, hắn hỏi:

- Đêm qua Một có về chứ?

Chị đáp:

- Anh ấy không về.

Hắn nói:

- Lính chủ lực Việt Minh còn bị đánh đuổi chạy re lên rừng. Sá chi mấy thằng lính địa phương lẹt đẹt. Chị không khéo khuyên chồng e sống một đời góa bụa mất.

Chị nói:

- Tui là vợ, tui chỉ biết một niềm theo chồng nuôi con. Còn anh Một làm chi là việc của anh nớ.

Khi anh Một đi Sài Gòn, anh chị đã có cháu Hồng. Anh về Huế tham gia chiến đấu giữ nước, được gần vợ, anh chị có thêm cháu Lạc nữa. Ở nhà không yên chị hai tay bồng bế hai cháu về lánh nạn dưới quê ngoại ở Phú Vang. Tưởng náu mình được yên thân, không ngờ chúng thấy vắng bóng chị ở Dương Xuân, chúng lần mò về tận quê ngoại tìm chị. Thấy chị rồi, chúng bám riết. Chị lại tay xách nách mang tìm đến ông bà ngoại của chị tá túc. Bữa ra đường, gặp mấy tên lính đồn Nam Giao, chúng nhe răng cười chị:

- Chị tưởng thoát được tay chúng tôi hả? Thân phận chị là con cá nằm trên thớt, con chuột trong miệng mèo. Chúng tôi cho sống thì chị được sống, bắt chết thì chị phải chết. Chị ngẫm xem, có chồng theo Cộng sản có gì sung sướng hơn đâu?

Công việc chính lúc này của chị là nuôi con. Kiếm miếng ăn cho mình đã khó, huống chỉ mỗi nách một con thơ. Ông bà nội của chúng còn sống thì chẳng phải nói, chị sẵn sàng vất hai đứa ở nhà rồi đi theo chồng. Làm chi nơi chiến khu cũng được, miễn là tránh được miệng hùm nanh cá.

Càng suy nghĩ, càng quyết sống, chị càng thấy ngột ngạt. Bước đường cùng, gặp một người đàn ông yêu thương chị, bằng lòng sẽ lo toan cho hai cháu Hồng, Lạc. Thấy không có cách nào khác, chị đành bước đi bước nữa để được yên thân nuôi con.

Chị đánh tiếng, tin lên cho anh, biết chuyện anh thở dài:

- Đành vậy.

Mấy năm sau, hoạt động ở địa bàn Phú Lộc, anh Một gặp chị Đầm là cán bộ phụ nữ xã, chị chấp nhận hoàn cảnh của anh, đồng ý lấy anh. Anh Một cũng đã bước đi bước nữa như vậy.

Song là anh em, đôi khi có trò chuyện với nhau, tôi biết trong lòng anh Một không bao giờ phai mờ hình ảnh chị Phan Thị Cháu, người vợ đầu của anh. Không bao giờ tôi nghe anh trách cứ chị một lời. Hoàn cảnh của chị khó khăn, anh lo nuôi cả cháu Hồng và cháu Lạc một cách chu đáo và có trách nhiệm hoàn toàn.

Nhất là sau khi miền Nam giải phóng, về lại Huế, anh chủ động đi tìm thăm và an ủi chị. Khi chị đau ốm, anh thuốc thang, lo lắng cho chị như tư cách một người chồng tới tận khi chị mất. Đã đành cái tình vợ chồng trong anh chị không còn, nhưng cái nghĩa trong anh chị vẫn nặng lòng. Không gì bằng một gia đình sống có trước, có sau. Không phải chỉ cho mình mà là cho các con. Như các cụ nói: để phúc cho các con vậy.

Nhìn lại một chặng đường dài, để có được độc lập? tự do, thống nhất, dấn thân vào cách mạng, gia đình tôi cũng chịu nhiều mất mát. Cha mẹ tôi chết vì tù tội. Vợ chồng anh Vũ dở dang. Vợ chồng anh Một mỗi người đi một đường. Sau này anh Thân Trọng Một được nhà nước tặng danh hiệu Anh Hùng Lực Lượng Vũ Trang và truy tặng bằng tổ quốc ghi công cho cha và mẹ tôi. Đó thật là một vinh dự cho gia đình. Cũng như để có được độc lập tự do của đất nước, vinh dự ấy đã phải đổi bằng xương máu của chính mình.

Thời ở bộ đội, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đến thăm đơn vị tôi, trong một cuộc nói chuyện, thủ tướng căn dặn, đại ý: Thanh niên hãy đừng đòi hỏi tổ quốc đã làm cho mình cái gì, mà phải tự hỏi mình đã làm được gì cho tổ quốc. Đó là một câu thật hay, lúc nào cũng mới. Được hiến dâng cho tổ quốc, dẫu ít hay nhiều cũng là niềm vinh quang của mỗi gia đình.

Anh hùng Thân Trọng Một, đó là 5 chữ vàng của gia đình tôi.

Sau mỗi trận đánh có tiếng tăm, thanh niên trai tráng xin nhập ngũ ngày một đông. Từ một tiểu đội lên trung đội rồi đại đội. Suốt mùa khô vẫy vùng dưới đồng bằng. Tôi nhớ năm ấy vào mùa mưa, mưa rất dai. Hầm hố ngập nước hết. Hầm hố đã ngập thì không có chỗ ẩn giấu và nếu địch càn thì không có công sự để chiến đấu. Trước tình hình ấy, anh Một quyết định rút quân lên cửa rừng.

Trong đêm hành quân lui tuyến sau, anh gọi tôi:

- Chú chọn mấy người về làng bắt cha con thằng Hoạt, thằng Đức lên rừng cho tôi.

Tôi nói:

- Họ có phải là gia đình phản động mô mà bắt.

Anh Một nói:

- Không bắt thì họ không đi mô. Lên rừng chúng ta phải làm lán trại để ở, sau đó phải phát nương làm rẫy trồng rau, trồng sắn đề phòng những lúc lương thực khó khăn. Nhà Hoạt, nhà Đức là hai cái lò rèn nổi tiếng, chúng đã từng vác lò lên rừng làm rìu làm rựa cho đồng bào dân tộc, chúng quen việc lán trại ta không nhờ vào chúng thì nhờ vào ai. Xong xuôi, ta lại thả cho họ về.

Ngay đêm ấy, tôi dẫn một tổ về “bắt” cha con Đức và cha con Hoạt, đưa ngay lên địa điểm đại đội dự định hạ trại. Anh Một cũng đã đưa lính lên đó. Họ đang quanh quẩn chưa biết bắt tay vào việc chi. Đúng thôi, vì họ lớn lên từ đồng ruộng, đã có bao giờ đặt chân lên rừng.

Tôi dẫn cha con Hoạt, Đức tới gặp anh Một. Vừa thấy anh, ông Hoạt đã quỳ xuống van xin.

- Xin ông tha chết cho cha con chúng tôi.

Anh Một nói:

- Chúng tôi không bắt các anh, mà mời các anh lên, nhờ các anh mấy việc. Một là các anh dạy cho lính chúng tôi biết dựng lều trại. Hai là nhờ các anh rèn giúp một ít rìu rựa để chúng tôi phát rẫy làm nương.

Ông Hoạt cười:

- Rứa mà chúng tôi cứ tưởng...

Anh Một vỗ vai ông:

- Tưởng... vậy là cha con anh đã chính thức tham gia đánh Pháp, cùng toàn dân kháng chiến rồi đó.

Cha con ông Hoạt, ông Đức bắt tay vào việc ngay, chỉ trong vòng năm ngày, tất cả các tiểu đội đã có lán trại ở. Mái thấp lợp tranh, trong lán chỉ có một cái sạp nứa rộng bằng cả bề mặt khung lán. Lính tha hồ lăn. Chỗ ở ổn định, hai cặp ống thụt bắt đầu phì lửa rèn dao, rựa, cuốc. Trong vòng một tháng, chúng tôi chia nhau đi nhặt mảnh bom, xin sắt thép về đánh được một đống dụng cụ lao động cầm tay.

Anh Một gọi cha con ông Hoạt, ông Đức lại:

- Mọi việc đã xong. Thay mặt đại đội, tôi cảm ơn hai anh và hai cháu. Cũng cho tôi xin lỗi là đã bắt các anh một cách đường đột. Đừng giận nghe.

Tưởng là cuộc chia tay, hóa ra cả hai ông đều xin được ở lại. Hai ông già trông nương rẫy, rèn dao rựa đổi cho đồng bào dân tộc Ka Tu lấy lương thực thực phẩm. Hai cậu con trai được sung vào “lính ông Một”, chúng mừng lắm. Thế mới biết sức hấp dẫn của “lính ông Một”.

Rảnh tay đánh giặc, mọi người mới chú ý tới đời sống sinh hoạt. Từ ngày nhập ngũ tới nay, ông Một không có trang phục đồng loạt cho lính của mình, tất cả vẫn đều mặc quần áo tự túc từ nhà mang đi. Lăn lê, bò toài, sương gió, nắng mưa, đã rách cả. Kiểm tra lại, toàn bộ áo quần lành lặn của cả đại đội, chỉ còn vừa đủ 10 bộ. Việc này sẽ tính dần, trước mắt, mỗi ngày một tiểu đội đi công tác đồng bằng, ai đi công tác thì mặc quần áo đàng hoàng, ai ở nhà thì vá víu vào mặc, nếu không, giữa đám “đực rựa” với nhau, cứ mặc quần cộc, càng gọn.

Nhìn cảnh quần áo sung công, ăn mặc lộn xộn, tôi bảo Hoạt và Đức:

- Đời lính vất vả lắm. Dù các cháu đã 17, 18 tuổi, song chú sợ các cháu không chịu đựng được. Hay nếu  các cháu muốn về làng với mẹ, chú nói với chú Một cho.

Không băn khoăn, cả hai đứa trẻ trả lời:

- Ở đây chúng cháu vui lắm.

Tôi đành lắc đầu chịu chúng.

Những ngày ở lán có một chuyện hoàn toàn bất ngờ, chúng tôi không thể nào lường được.

Đó là dịp kỷ niệm thành lập quân đội 22-12. Hội mẹ chiến sĩ cùng với hội phụ nữ Hương Thủy thấy bộ đội ông Một đánh giặc thì giỏi, nhưng vất vả gian lao quá. Bây giờ lại dựng lán trại trong cửa rừng tránh mưa, bữa đực bữa cái. Các mẹ, các chị bàn nhau nhân ngày kỷ niệm vận động bà con mua quà bánh lên thăm các chiến sĩ, vốn là con em của mình.

Đúng ngày 22-12, quà bánh đã mua xong, xếp gọn gàng trong thúng. Các mẹ đi tay không, còn chị em phụ nữ, người thúng cắp nách, người thúng đội đầu lần đường lên “chiến khu”. Lòng người nào cũng đầy hào hứng phấn khởi nghĩ tới cuộc gặp gỡ đầy ân tình này.

Các mẹ, các chị đến cách lán trại “lính ông Một” chừng non trăm mét, lính ta trong các lán trại mới phát hiện ra. Lòng người nào cũng muốn chạy ào ra ôm lấy các mẹ, các chị. Bỗng họ nhìn lại mình, quần áo lành những đồng đội đi công tác đã mặc hết rồi, anh em ở lại, người nào cũng mình trần trùng trục. Trên thân chỉ có mỗi chiếc quần cộc, có người quần cộc lại rách nữa. Mỗi phút qua đi, các mẹ các chị càng đến gần. Chỉ còn chừng ba chục mét nữa, các chị các mẹ sẽ đứng trước cửa lán. Đúng lúc ấy, bất giác lính ta xấu hổ, không ai bảo ai, như một bầy vịt trần trụi chạy túa ra khỏi cửa lán rồi lẩn vào rừng, mỗi người tìm cho mình một lùm cây thật kín để ngồi.

Không hiểu chuyện chi, các mẹ các chị giật mình. Lúc ấy anh Một mới từ trong nhà chỉ huy chạy tới đón các mẹ, các chị.

Thấy anh họ hỏi ngay:

- Răng rứa anh Một.

Không còn cách nào khác, Thân Trọng Một đành kể hết sự tình, không hề giấu giếm. Cuối cùng anh nói:

- Đợi qua mùa mưa, chúng tôi sẽ về xin đồng bào áo quần. Ai ngờ các mẹ các chị đến quá đột ngột, anh em chúng tôi không chuẩn bị kịp.

Những chiếc thùng trên tay, trên vai rơi bịch xuống đất. Các mẹ các chị ôm mặt òa khóc.

- Trời ơi là trời.

Một mẹ hỏi anh Một:

- Anh không tin chúng tôi phải không?

Anh Một đáp:

- Chúng tôi không tin vào các mẹ, các chị thì còn tin vào ai nữa.

Anh nói tiếp:

- Không có nhân dân lo cho từng bữa ăn, đào cho từng căn hầm thì bộ đội chúng tôi răng sống được tới bây chừ.

Một mẹ hỏi:

- Răng anh không nói chi cho chúng tôi biết để bộ đội ta như một bầy người rừng. May chúng tôi gặp, biết được. Nếu thằng địch nhìn thấy cảnh tượng này, chúng còn coi bộ đội ta ra cái chi nữa.

Nói xong mẹ nức nở khóc. Anh Một phải xin lỗi:

- Tôi thật có lỗi với nhân dân, với các đồng đội của mình. Ham đánh nhau quá, tôi không chú ý tới cái mặc của họ. Nếu không làm lán trại, cứ ở đồng bằng chắc tôi cũng chưa phát hiện ra sự thiếu thốn này. Tình hình cụ thể nó vậy. Mong các mẹ các chị giúp đỡ chúng tôi.

Lẽ ra có cuộc gặp gỡ quân dân vui lắm. Song, tình cảnh ấy, không thể tập hợp lính được. Các mẹ các chị đành giao các thúng hàng cho anh Một rồi quay lưng chưa hết nước mắt ngắn nước mắt dài.

Các mẹ các chị đi khỏi, các chiến sĩ ta mới lục đục từ trong các bụi rậm chui ra quây quanh những thúng quà của các mẹ, các chị.

Suốt mấy ngày sau đó lúc nào Thân Trọng Một cũng lầm lì. Tôi nói với anh:

- Có chi anh cứ nói, chứ anh im lặng rứa, không khí trong đại đội quá nặng nề.

Anh bảo:

- Chú có thấy anh vậy là quá vô trách nhiệm với binh lính của mình không? Có lẽ chú phải tập trung anh em lại để tui xin lỗi họ.

Biết chuyện, ông Hoạt ông Đức cũng sang khuyên anh:

- Làm sĩ quan của một đại đội độc lập, mỗi ngày có cả trăm việc, việc mô anh cũng bức xúc, lấy mô ra sức để chiến đấu.

Anh Một thở dài:

- Các mẹ các chị nói đúng đó. Anh em mình có thể thông cảm với nhau. Lỡ địch tập kích, anh em mình chết không áo không quần, chúng còn coi chúng ta ra cái chi nữa.

Anh nhấn mạnh:

- Đánh nhau đã là một việc, ăn mặc lại là một việc khác không kém phần quan trọng. Răng tui đãng trí rứa không biết. Các anh thông cảm cho tui nghe.

Việc anh Một định tập trung lính để xin lỗi quên bẵng đi, bỗng một hôm giữa đêm, anh dựng tất cả các sĩ quan từ tiểu đội trưởng trở lên dậy.

- Có việc chi đột xuất hả anh. Một người hỏi.

Anh Một lạnh lùng trả lời:

- Cứ đi rồi khắc biết.

Chuyện quân sự, thủ trưởng đã không trả lời, đố có ai dám hỏi thêm.

Từ khu vực Mỏ Tàu, chúng tôi lặng lẽ tắt đường ra tới lăng Thiệu Trị. Thân Trọng Một lệnh cho các trung đội trưởng vào dân mượn ghe. Bốn trung đội với đại đội bộ là năm, chúng tôi lên 5 cái ghe im như thóc thối, bí mật vượt sông Hương bơi qua bờ sông bên kia.

Bên kia sông là điện Hòn Chén, nửa quả núi nhô hẳn ra mặt sông. Trên đỉnh chóp núi là cả một khối đá khổng lồ giống như cái chén đặt úp, không hề có một cây cối mọc được, từ hình tượng ấy, dân đặt tên là núi Hòn Chén. Từ xưa, nơi đây thờ nữ thần của dân Chiêm Thành. Sau khi Chế Mân dâng hai châu Thuận – Quảng cho nước ta làm lễ cưới Huyền Trân công chúa, người Việt đưa chúa Liễu Hạnh vào đây thờ. Từ đó trở thành điện Hòn Chén.. Điện vừa thờ Pô-na-ga của Chiêm thành, vừa thờ chúa Liễu Hạnh của người Việt. Một năm điện Hòn Chén có hai ngày hội lớn vào tháng 3 và tháng 7 âm lịch. Thuyền đi lễ hội ken chật một khúc sông. Trong đền hương khói mù mịt và ở nơi đây các bà đồng múa hát chầu văn đã thành phong tục.

Thân Trọng Một dẫn chúng tôi leo núi vào chỗ ông từ trông coi các điện thờ, gõ cửa gọi ông từ dậy. Thấy chúng tôi rất đông, người nào cũng súng đạn đầy mình. Ông giật thột, hói chúng tôi:

- Đền Thánh có việc chi giúp được các ông đây?

Anh Một đáp:

- Tôi là Thân Trọng Một, đến nhờ ông Từ một việc, liệu ông có giúp không?

Ông từ vội thưa:

- Nghe danh ông đã lâu, nay mới được gặp, được diện kiến thật là vinh dự. Có việc chi xin ông cứ nói, chúng tôi xin sẵn sàng.

Anh Một bảo ông từ mở cửa điện cho chúng tôi vào thắp hương. Hương khói đã cắm đầy đủ các bát hương, đột ngột anh Một hỏi:
 
- Hòm quần áo của các bà đồng mô rồi.

Ông từ chỉ năm hòm quần áo để trong kho. Anh Một mở từng hòm một, lấy hết quần áo trong đó, ấn vào năm cái đẫy lớn đưa cho chúng tôi. Anh nói với ông từ:

- Phiền ông cho chúng tôi mượn những thứ này xin có dịp sẽ trả lại.

Chúng tôi quay về đến doanh trại trời vừa sáng. Tất cả 5 thùng quần áo của bà đồng được cắt xén, may lại thành quần áo thường. Xong đem chia cho từng người trong đơn vị. Người được áo thì không có quần. Người có quần không có áo.

Buổi tập thể dục buổi sáng trước sân doanh trại, áo quần xanh, đỏ, tím, vàng hoa cả mắt. Thân Trọng Một ra lệnh đem dấn bùn nhuộm đen hết. Mượn được áo quần thánh, chúng tôi có đỡ hơn. Giá lúc này có khách tới thăm, chắc chúng tôi chả phải chui vào bụi cây lẩn trốn nữa. Có lẽ cho đến phút chừ ông từ điện Hòn Chén cũng không biết bọn lính chúng tôi mượn loại áo quần chỗ ông làm chi. Chắc cũng chỉ có Thân Trọng Một mới có cái ý nghĩ táo tợn như rứa.

Tôi hỏi anh:

- Đụng vào của thánh, anh không sợ thánh vặn cố chết hết cả chúng ta à?

Anh đáp:

- Nước nhà có độc lập tự do thì thần thánh mới được sống yên lành. Sự giúp đỡ của các thánh bà điện Hòn Chén đã ăn nhằm chi với xương máu của chúng ta. Có lẽ chúng ta phải đi mượn thêm chỗ khác nữa mới đủ áo quần cho anh em mình mặc.

Anh nói thêm:

- Lúc thắp hương ở điện, tôi đã khấn rồi. Sự mạo muội ni do tôi, “đói ăn vụng, túng làm càn”, nếu thánh bà có phạt thì hãy vặn cổ tôi, chỉ riêng tôi mà thôi.

Mấy ngày sau vẫn không thấy Thân Trọng Một đau ốm chi, anh tươi cười nói: “Vậy là thánh điện Hòn Chén bằng lòng cho chúng ta quần áo rồi”.

Trong câu chuyện thường ngày, bỗng dân Phong An kể chuyện rằng đồn An Lỗ lính ngụy vừa được phát quần áo mới, xênh xang lắm, chúng mặc, đi chợ An Lỗ, như khoe những bộ trang phục mới ấy.

Tin ấy đụng vào thần kinh Thân Trọng Một, lập tức anh gọi tôi lên, bảo:

- Chuẩn bị trung đội đi đánh đồn An Lỗ.

Anh đã ra lệnh là phải thực hiện, dù không mấy khi anh giải thích lệnh của mình, giống như đi mượn áo quần ở điện Hòn Chén vậy. Song mỗi việc làm của anh đều vì đồng đội, đều nghĩ tới đồng đội, cho nên hễ anh ra lệnh là chấp hành răm rắp.

Trung đội chúng tôi do anh Một trực tiếp chỉ huy, tắt đường rừng đi thẳng từ chỗ đóng quân lên đồn An Lỗ.

Anh hỏi chúng tôi:

- Đánh đồn An Lỗ lúc mô thuận tiện nhất?

Tôi đáp:

- Đánh vào ban đêm.

Anh lắc đầu:

- Không, bất ngờ nhất là đánh vào giữa trưa.

Ba bộ đội đóng giả lính ngụy, quần áo ngụy trang súng ống đàng hoàng đi thẳng từ chợ ra, áp sát vào tên lính gác cổng. Chưa hiểu đầu đuôi chi, tên lính gác cổng đã bị trói trật cánh khuỷu, nhét giẻ vào miệng. Cổng mở, cả trung đội tôi ào vào đồn, vào từng căn phòng túm cổ bọn lính ngụy, đứa chập chờn ngủ, đứa đang thức, gọi hết ra tập trung giữa sân. Quả là chúng mặc toàn quần áo mới được phát.

Đứng trước trung đội lính ngụy, Thân Trọng Một nói:

- Đã nghe tên Thân Trọng Một bao giờ chưa?

- Đã nghe ạ. Chúng đồng thanh đáp.

- Tui là Một đây. Đã nghe rồi, thì hãy theo mệnh lệnh sau đây. Anh hô: Tất cả cởi áo quần ra.

Chúng tụt hết áo quần. Lính ta vào các phòng thu ba lô, nhặt hết quần áo chúng vừa cởi, lấy hết đạn ở các cây súng.

Khi lính Thân Trọng Một đã rút hết, bọn lính ở đồn An Lỗ vẫn chưa hết bàng hoàng, không hiểu việc chi vừa xảy ra ở đây.

Bọn lính ngụy ở Huế, có lệ cứ một tuần hai lần vào thứ ba và thứ bảy hàng tuần cho một trung đội về đồn Sư Lỗ. Một phần để nắm tình hình hoạt động của Việt minh trong tuần, một phần chúng muốn thị uy trước dân chúng như một lời đe dọa: Đứa nào giỏi cứ thử theo Việt Minh làm giặc coi.

Nắm được quy luật ấy, Thân Trọng Một ngứa mắt lắm. Mấy lần đi quan sát trận địa, chưa cho phép, ông tức anh ách trong lòng, quyết chờ cơ hội.

Đồng lúa Sư Lỗ ngả sang màu vàng. Dân bắt đầu gặt, ông mừng lắm. Đợi dân cắt được một phần ba cánh đồng, vạt này rạ đang phơi, vạt kia lúa đã ngả rạp, Thân Trọng Một quyết định phải cho bọn lính ngụy biết một phen. Lâu nay chúng nghênh ngang, không ai dám làm chi, chúng càng chủ quan, vênh váo.

Đợi đến ngày thứ bảy, ngày cuối tuần, hồn vía chúng đang nghĩ tới việc nghỉ ngày chủ nhật. Đêm thứ sáu Thân Trọng Một cho lính xuất quân. Lợi dụng những ruộng đã cắt lúa, đang phơi rạ, ông cho lính đào công sự, mang đất đào đổ xuống hói gần đó. Công sự cá nhân của anh mô đào xong, ông cho lấy rạ phủ lên miệng công sự. Trông xa không thể phát hiện được. Chỉ thấy đó cánh ruộng: lúa đã gánh về nhà, rạ đang phơi.

Thân Trọng Một tìm một bụi cây gần đó, ông ngụy trang rất kỹ đề giấu mình. Nhưng ở chỗ đó đủ thoáng để ông quan sát quân ngụy và chỉ huy cuộc độn thổ. Không sai quy luật một phút, đúng bảy giờ bọn lính ngụy xuất hiện. Thân Trọng Một đếm đúng một trung đội. Như vậy lực lượng ém quân của mình đủ sức giáp lá cà diệt gọn trung đội địch. Chỉ ngoài kế hoạch một chút là hôm nay dẫn trung đội lính ngụy đi có chiếc xe bọc thép dẫn đầu. Không biết chúng có ý đồ chi? Hay chúng định phối hợp với lính đồn Sư Lỗ mở trận càn quét quanh vùng.

Trông thấy xe bọc thép, chưa cụng trán với xe loại này bao giờ, ông chỉ nghe, có hai cách đánh, một là cho nổ mìn làm dứt xích, nó nằm chết dí một chỗ, hai là như một chiến sĩ đánh xe tăng được in trên báo, anh nhảy lên tháp xe, mở nắp tháp, quăng lựu đạn vào, mình nằm ngoài an toàn, còn toàn bộ lính trong xe bị diệt hết.

“Mình sẽ diệt chiếc bọc thép ni!”. Thân Trọng Một tự dặn mình. Đợi trung đội ngụy lọt vào ổ phục kích, từ chỗ nấp, Thân Trọng Một nổ một phát súng hiệu và hô xung phong. Lính ta nằm trong các công sự cá nhân tung rạ trên đầu, nhảy lại đánh giáp lá cà. Lính ngụy ở Thừa Thiên rất sợ kiểu đánh giáp lá cà bằng đòn xóc của lính ông Một. Tin tưởng vào khả năng chiến trận của quân mình, Thân Trọng Một thả cho quân quần nhau với trung đội lính ngụy.

Còn ông, ông chạy vụt lên, bám sát chiếc xe bọc thép, loay hoay một lúc, ông leo được lên xích xe và bám được vào tháp pháo của xe. Biết có bộ đội ta đã nhảy lên được tháp pháo, chiếc xe bọc thép không dám quay đầu bắn hỗ trợ cho quân lính của nó. Một mặt nó đóng chặt nắp tháp pháo lại, cũng sợ bị đánh đứt xích xe, nên nó cứ thế cắm đầu chạy thẳng về đồn Sư Lỗ.

Thân Trọng Một loay hoay mãi không tìm được cách mở nắp tháp pháo. Có lẽ đây là một sai lầm khá nghiêm trọng của ông. Ông ham đánh quá, say diệt cho bằng được cái xe bọc thép này, ông quên cả thời gian, quên cả những tình huống bất lợi đang chờ trước mặt. Khi chiếc xe bọc thép đỗ xịch lại thì Thân Trọng Một đã thấy mình ở trong sân đồn Sư Lỗ. Thân cô, thế cô, lính trong đồn không biết ông, chỉ thấy trên tháp pháo có một tên Việt Minh, thế là nó ập tới, bắt sống.

Khi Thân Trọng Một đã bị trói, bọn lính trong đồn mới nhận ra ông. Chúng mừng rỡ lắm, báo ngay lên Huế. Bọn chỉ huy ở Huế lệnh cho chúng dùng chiếc xe bọc thép chở ngay lên cho an toàn.

Chúng đưa ông tới đồn Hộ Thành (khu vực trường Phổ thông trung học Nguyễn Huệ, đường Đinh Tiên Hoàng bây giờ). Chúng không nhốt ông vào trong xà lim mà cho ông đi chữa bệnh. Nói là chữa bệnh cho có cớ để quản thúc ông bằng một vòng vây lính tráng dày đặc, chắc chắc hơn cả gông sắt.

Tên chỉ huy đồn Hộ Thành cho mời ông lên phòng làm việc của hắn, hắn nói:

- Thưa ông, ngài quan năm Pháp hỏi chúng tôi rằng sức khỏe ông có tốt không. Tôi báo cáo với ngài ông gầy lắm, chắc ở chiến khu lâu ngày không được bồi bổ thường xuyên, ngài lệnh cho chúng tôi đưa ngài sang bệnh viện Huế an dưỡng một thời gian cho lại sức đã, ngài gặp ông sau.

Chiếc xe nhà binh chở ngay Thân Trọng Một qua bệnh viện Huế, nằm ở một phòng đặc biệt, có bác sĩ riêng chăm sóc đàng hoàng. Ngồi trong phòng, Thân Trọng Một ngó quanh, ông biết ngay những kẻ mặc sơ-vin nhan nhản kia là lính trá hình đang canh gác ông.

Bác sĩ khám, làm bệnh án và phát thuốc cho ông xong thì có một cô gái trẻ trông rất xinh đẹp, tuổi chừng ngoài hai mươi. Cô mặc áo trắng, chiếc mini juyp xanh để lộ ra cặp đùi tròn, nõn nà, đầu đội mũ nồi lệch. Cô có nụ cười rất tươi:

- Thưa ông - cô nói, giọng rất dịu dàng - Ngài quan năm cho em tới đây để chăm sóc ông, làm bất cứ điều gì ông sai bảo.

Thân Trọng Một biết ngay đây là kế mĩ nhân. Cô gái trẻ đẹp này vừa là chiếc khóa khóa chặt chân ông, vừa là miếng mồi ngon dễ làm ông xiêu lòng, đổi hướng. Mỗi bữa cô gái dọn cho ông một món ăn riêng đặc biệt.

Những lúc không có lính gác ngoài cửa thì cánh cửa bị khóa ngoài rất chặt. Trong phòng kín đáo chỉ có ông với cô gái xinh đẹp nọ.

Không biết dân vận cách nào ông đã chinh phục được cô. Cô nói cho ông biết, cô nghe chúng bàn với nhau rằng: ông là một tướng đánh giặc rất tài, phải tìm mọi cách, dù tốn kém mấy cũng không sợ, miễn là kéo được ông trở về với chính phủ quốc gia. Nếu không được, cũng phải giữ chặt ông để Việt Minh mất đi một người chỉ huy. Mất chỉ huy như rắn không đầu, rất dễ bị tiêu diệt. Bần cùng thì phải tìm cách bôi đen ông, để Việt Minh hiểu lầm ông, cho ông là một kẻ phản bội, sẽ không dùng ông nữa. Đến nước ấy, ông sẽ không có đường quay về, khi đó ông sẽ bị khuất phục.

Quan hệ giữa ông với cô gái ngày càng thân mật trong tình anh em. Thấy hai người cư xử vui vẻ với nhau, bọn ngụy hy vọng sẽ chinh phục được ông.

Cô gái nói với ông:

- Để tiện cho cuộc sống của em, xin ông mọi cư xử cần dịu dàng.

Ông bằng lòng, cô nói:

- Họ bảo em khuyên ông một việc.

- Cô cứ nói.

- Họ biết ông là một chỉ huy có tài, rèn luyện binh sĩ rất giỏi, đánh đâu được đó. Vì vậy họ bảo em hãy khuyên ông giúp họ rèn luyện cho một trung đội lính ngụy thật tinh tường. Ông bằng lòng nghe!

Suy nghĩ giây lát, ông nói:

- Vì cô, tôi bằng lòng.

Sau hơn hai chục ngày an dưỡng, thuốc thang đầy đủ, ăn ngon, ngủ yên, ông béo trắng ra. Cô gái được chúng khen có tài chinh phục đàn ông, kể cả cỡ bự như Thân Trọng Một cũng bị đánh gục.

Trước sân đồn Hộ Thành, tên đồn trưởng giao cho ông một trung đội lính ngụy. Hắn bảo chúng:

- Từ bây giờ ngài Thân Trọng Một là chỉ huy trực tiếp của các anh. Ông có quyền tiền trảm, hậu tấu.

Gặp riêng ông trước khi dẫn lính đi, hắn bảo:

- Nhờ ông huấn luyện giúp. Chi cũng được, miễn sao chúng dũng cảm, gan góc như quân của ông. Ngài quan Năm đặt hy vọng ở ông rất nhiều. Ông muốn được cất nhắc sao ngài cũng sẽ chịu.

Thân Trọng Một cầm quân một trung đội, song tên đồn trưởng đã cho ông cả một tiểu đội trợ lý để giúp đỡ ông luyện quân. Răng mà qua mắt Thân Trọng Một được, ông biết tiểu đội trợ lý ấy là những tên đầu trâu mặt ngựa tin cẩn nhất của chúng đi canh phòng ông. Dù ông chỉ tỏ ra ý muốn nhân cớ dã ngoại để chạy trốn thì chính những tên ấy sẽ được tự ý xử lý ông tùy theo mỗi tình hình cụ thể. Ồng biết vậy và đề phòng.

Địa điểm Thân Trọng Một chọn để luyện quân là khu rừng thông Chín Hầm. Thời Nhật chiếm Huế, chúng đã cho xây ở rừng thông này chín hầm chứa vũ khí, đạn dược. Thời Mỹ, Ngô Đình Cẩn biến Chín Hầm thành địa ngục trần gian. Cái tên Chín Hầm thành một danh từ riêng từ đó.

Thân Trọng Một bắt đầu vào chương trình tập luyện. Để rèn luyện thân thể dẻo dai, ông cho tập bài “chạy vũ trang”, tức là chạy đường dài có mang vũ khí. Đường chạy của ông là chạy theo tuyến thẳng, không kể chướng ngại gì. Gặp cây phạt cây, gặp tường trèo tường, gặp ruộng lội ruộng.

Toàn trung đội xếp hàng hai, ba lô trên lưng, súng trên vai. Ông hô “Chạy!”. Thế là chúng chạy bất tử. Chỉ có một chi tiết ông tính mà chúng không biết, đó là cuối đường chạy phải bơi qua một hồ nước rộng.

Đang chạy tháo mồ hôi, thở gấp, chân tay rã rời, ông đứng bên bờ hồ hô: “Bơi”. Tất cả lính nhảy ào xuống nước bơi qua bờ bên kia. Thế là thân nhiệt cực nóng, gặp lạnh, lại ngâm lâu. Trung đội lính bị cảm lạnh cả loạt. Ngày hôm sau cả chục đứa phải vào bệnh viện.

Trưởng đồn Hộ Thành bổ sung quân cho đủ một trung đội. Để không lộ âm mưu của mình, ông chuyển đường chạy, không lội qua hồ nước nữa. Song ông cho chạy leo dốc, đạp gai, không một ngày nào không thiếu hụt quân số.

Mười ngày sau ông Thân Trọng Một cho tập bài hai. Bài rèn luyện lòng dũng cảm và tính khéo léo. Bài tập ông chọn là một dốc núi cao, có tà âm 45 độ. Trên đỉnh dốc, ông cho đặt hai cây trung liên, với những cơ số đạn dư thừa.

Trung đội lính tập trung dưới chân dốc, nhiệm vụ họ phải hoàn thành là bò từ chân dốc lên đỉnh dốc giống như bộ đội ta phải bò lên diệt một hỏa lực địch từ thế trên cao bắn xuống.

Ồng hô: “Tấn công!”. Lính bò lổn ngổn. Cùng với mệnh lệnh ấy, hai khẩu trung liên trên đỉnh dốc bắt đầu khạc đạn. Làn đạn bắn lướt, chỉ cách mặt đất hai mươi đến hai mươi nhăm phân.

Lệnh của Thân Trọng Một đã phát, không một đứa nào dám chần chừ. Chúng nhích lên từng nấc một. Những chiếc đầu nào ngóc cao, trúng đạn. Những cái mông nào vống cao, trúng đạn. Mới một buổi sáng đã 4 tên chết, 15 tên bị thương, trong đó có 5 tên bị trọng thương, không biết liệu có qua khỏi.

Một tên trợ lý nói với ông:

- Rát đạn quá ạ.

Ông nói:

- Tôi học cách bắn của người Pháp: không được tiếc đạn bao giờ.

Một tên trợ lý khác nói:

- Cách tập của ông hao quân quá.

Ông đáp:

- Đó là cách bắn áp đảo của các ông từ lỗ châu mai quét tầm tháp vào quân đội Việt Minh mà.

Chúng về báo cáo lại tất cả, tên đồn trưởng đồn Hộ Thành ngừng không cho lính đi tập nữa. Trong buổi chiêu đãi, hắn nói với ông:

- Tập thêm 3 ngày nữa, chắc cả trung đội của tôi bị ông tiêu diệt hết.

Ông nâng ly rượu, uống một hơi, đáp:

- Ông muốn có những người lính dũng cảm, gan dạ như lính của tui mà.

- Thưa ông nghiệt ngã quá.

Thân Trọng Một nói:

- Lính của tui tập như rứa đó. Chương trình 10 bài, mới tập có hai bài các ông đã ngán, rứa thì làm răng có lính can trường như lính ông Một được.

Tên đồn trưởng hỏi:

- Bài thứ 10 của ông là bài gì?

Ông đáp:

- Bài dùng gậy dang vót nhọn đâm vào bụng kẻ địch để đoạt súng như trận chúng tôi đã đánh ở Phú Lộc đó.

Bọn quan Tây, quan ngụy biết ông chơi nước bài xỏ lá, song chúng không có cách nào cự nự ông được. Đành cho nghỉ hẳn, không luyện tập “để trở thành người lính dũng cảm” nữa.

Thân Trọng Một lại tiếp tục bị giam lỏng ở đồn Hộ Thành. Lung lạc ông không được, bây giờ chúng thực hiện âm mưu bôi đen ông, gây cho ta mất lòng tin ở ông, dần dần ông hết lối về.

Tuy bị giam ở Hộ Thành, nhưng chiều nào chúng cùng cho ông ra dong chơi ngoài Thương Bạc. Thời Nguyễn chỗ này buôn bán sầm uất lắm. Nay nó là một công viên vui chơi. Đưa ông ra đây, cốt để nhân dân Huế thấy ông và điều quan trọng là thấy ông có vẻ đã trở về với chính quyền Quốc gia, giao thiệp với những chính khách của người bảo hộ. Ra chơi Thương Bạc, hai tay ông không bị khóa, nhưng cả một bộ máy quân sự được tung ra để canh chừng ông.

Tiếng tăm Thân Trọng Một, nhân cách ông, tấm lòng ông và phép giao tiếp của ông đã giúp ông gần gũi được những người lính trông coi ông, canh gác ông trong Hộ Thành.

Rất lạ, sống giữa hang hùm, nọc rắn, cách nào đó những bức thư bí mật của ông từ Hộ Thành được đưa ra ngoài, về đến tận hậu cứ của cách mạng. Bên ngoài bàn một việc hết sức hệ trọng là tìm mọi cách để cứu được ông.

Một vấn đề đặt ra hết sức ngặt nghèo. Kế hoạch phải thông suốt từ trong ra ngoài. Đường dây mô bây chừ đủ năng lực để nối với ông trong đồn Hộ Thành. Điều quan trọng nhất là ban lãnh đạo Thành ủy Huế vẫn khẳng định dù trong tay kẻ thù, Thân Trọng Một vẫn là một chiến sĩ cách mạng trung kiên.

Vào một buổi chiều như mọi chiều, bọn lính đồn Hộ Thành tiếp tục dẫn ông ra chơi ngoài công viên Thương Bạc. Từ trong cửa Thượng Tứ ra, chợt đến mép đường Trần Hưng Đạo, một chiếc xe Zép từ phía chợ Đông Ba bóp còi sắp lao qua. Chiếc xe đến trước mặt Thân Trọng Một bất ngờ dừng lại. ông nhảy ngay lên chiếc xe ấy và xe lao vút đi trong sự ngỡ ngàng vô vọng. Khi mấy tên lính gác ông nâng được súng lên thì chiếc xe đã phóng quá tầm nguy hiểm của những viên đạn bắn theo. Vì vậy súng không nổ nữa.

Vâng, đó là chiếc xe của cơ sở bên ngoài đã hợp đồng chặt chẽ với những người lính Hộ Thành, đúng giờ, đón ông đưa ông lên chiến khu.

Đò Văn Thánh chở ông qua Nguyệt Biều, các đồng chí của ông đã đón ông ở đó. Họ ôm chầm lấy nhau.

Trong cuộc vui ấy, Thân Trọng Một xòe hai bàn tay, thốt lên một câu từ đáy lòng:

- Tôi đã nghiệm ra, ở khắp nơi chúng ta đều có nhân dân và nhân dân ở bất kỳ nơi mô cũng một lòng với cách mạng. Chúng ta không được phụ những tấm lòng ấy.

Đơn vị tôi tập mang vác leo núi Yên Tử để chuẩn bị nhận nhiệm vụ vượt Trường Sơn bổ sung cho chiến trường Miền Nam. Trong lễ giao quân, mỗi chúng tôi được phát một chứng minh thư đi đường. Trong giấy, ghi điểm đến của chúng tôi là Bác Đô.

Gặp Trung đoàn trưởng Lê Văn Thóc, tôi hỏi:

- Thưa thủ trưởng, Bác Đô là đâu ạ?

Ông vui vẻ đáp:

- Bác Đô là biệt danh của Cố đô Huế. Các đồng chí vào sẽ chiến đấu tại mặt trận Huế.

Anh em chúng tôi đứng quanh reo hò. Không ngờ chúng tôi được đến đúng cái nơi mà chúng tôi mong ước. Có anh cao hứng đọc toáng lên: “Làm trai cho đáng nên trai. Phú Xuân đã trải, Đồng Nai đã từng”.

Sau suốt 78 ngày leo đèo lội suối, đại đội tôi hạ trại bên bờ sông Hương. Chàng giao liên dẫn đường bảo chúng tôi:

- Vậy là các anh được nhập vào quân của Thành đội trưởng Thân Trọng Một rồi.

Tôi hỏi:

- Thân Trọng Một là ai vậy.

Anh đáp:

- Là ông tướng xuất quỷ nhập thần. Khi không có súng thời chống Pháp, ông dùng gậy dang vót nhọn phục kích đánh giáp lá cà đâm thủng ruột quân Pháp, cướp súng giặc trang bị cho mình. Lính ngụy cứ hễ nghe lính ông Một đã vãi đái, chạy dài. Sau kháng chiến thắng Pháp, ông được qua Ấn Độ học giành được hai bằng: nuôi cá và làm muối. Khi chiến trường kêu gọi, ông về quê hương và bây giờ là Thành đội trưởng Thành Huế đó.

- Sao anh biết kỹ về ông vậy, anh đã từng là lính của ông rồi à?

Anh đáp:

- Tôi thèm được làm lính của ông mà chưa có duyên. Song tôi là người Thừa Thiên. Người Thừa Thiên ai mà chẳng biết ông Một. Vả lại không biết ông Một thì chả phải là người Huế nữa.

Chúng tôi đợi không lâu thì ban quân lực của Thành đội ra nhận quân. Chúng tôi ngồi xếp hàng dọc theo từng trung đội.

- Tôi là Nguyễn Châu, trưởng ban quân lực - người ra nhận quân phát biểu - thay mặt Thành đội Huế, chúng tôi nhiệt liệt hoan nghênh các đồng chí đã đến và nhập vào đội ngũ quân giải phóng của Thành đội.

Chúng tôi vỗ tay mừng cuộc tiếp nhận này.

Anh Nguyễn Châu nói tiếp:

- Tôi xin trân trọng giới thiệu với các đồng chí Thành đội trưởng Thân Trọng Một trực tiếp ra gặp gỡ chúng ta.

Anh Châu chỉ vào một người đứng cạnh anh. Đó là một ông già chừng 50 tuổi, cao, to. Tóc không chải mượt mà, mọc đứng, dẩng lên cùng với nước da đồng hun của ông và vết sẹo bóng loáng phía thái dương phải, tay chống gậy, mặc một bộ quần áo lính tuềnh toàng, cũng cho áo vào trong quần, nhưng không vuốt ve đĩnh đạc. Đặc biệt đôi mắt ông nhìn thẳng, ông lặng lẽ lướt nhìn từng người. Nhìn ai, như bắn vào người ấy. Toàn bộ con người ông toát lên vẻ ngang tàng. Riêng có nụ cười của ông là chân thật, đôn hậu.

Tôi nhìn ông rất kỹ. Ông giống một lão nông cần lao hơn là một người cầm quân. Trong tôi, dẫu đã được nghe anh giao liên kể về ông, tôi không thấy ông có tướng làm tướng. Không oai phong uy nghi, mà thật thà. Hay ông có ẩn tướng gì mà tôi không nhận ra.

Thân Trọng Một bước ra trước hàng quân, ông hỏi:

- Đại đội ta vừa dính trực thăng ở sông Bồ phải không?

- Dạ phải - Đại đội trưởng Nguyễn Văn Dư của chúng tôi thay mặt trả lời.

Thân Trọng Một nói:

- Chiến trường là vậy đó. Các anh bị trực thăng bắn hy sinh mất 7 người là may lắm. Không đùa với súng đạn được, không đùa với chiến tranh được. Lơ mơ là ăn đạn liền. Người lính chiến không chỉ dũng cảm. Dũng cảm chưa đủ, phải ngoan cường và khôn khéo. Chiến trường sẽ dạy dần cho các anh, chứ chẳng ai dạy khôn cho các anh được mô. Dạy là chỉ vẽ mấy đường cơ bản thôi.

Liếc nhìn đại đội một lượt, ông nói tiếp:

- Ở chiến trường cái sống và cái chết cách nhau trong gang tấc. Có điều tui xin nói thật: nếu ai thấy sợ chết, không thể tham chiến được, tui sẵn sàng cho quay lại phía sau. Ở lại chỉ tổ vướng chân đồng đội của mình - Ông nói dõng dạc - Ai, ai sợ chết giơ tay lên coi?

Năm phút đồng hồ đi qua, không một ai giơ tay. Ông nói tiếp:

- Vậy thì tốt. Tui tin ở các anh. Anh Châu trưởng ban quân lực sẽ nghiên cứu quyết định cho các anh bổ sung về từng đơn vị của Thành đội. Còn tui, đơn vị trinh sát của Thành đội ta cần bổ sung 5 người, tự tui sẽ chọn 5 người đó.

Thân Trọng Một đi suốt 4 hàng dọc và chọn được 7 người. Trong số 7 người ấy rất may mắn có tôi.

Các đơn vị được bổ sung quân số đến tận nơi nhận quân. Cuộc chia tay vừa hồ hởi vừa bịn rịn. Từ phút này chúng tôi đã thật sự là quân giải phóng, ở cùng đại đội tập luyện với nhau suốt nửa năm trời, bắt tay tạm biệt nhau mà lòng rưng rưng.

- Đừng quên nhau nhé.

- Thế nào chúng mình cũng gặp nhau nhé.

Dòng Hương Giang nước cũng chảy nao nao vì cuộc chia tay này.

Bảy chúng tôi là quân số cuối cùng còn lại. Thành đội trưởng nói:

- Lính trinh sát đòi hỏi phải dũng cảm và mưu trí. Không dũng cảm thì không thể là lính trinh sát được. Vì với họ thường xuyên phải độc lập tác chiến.

Ăn cơm chiều xong, trời nhá nhem tối, ông với chú liên lạc dẫn chúng tôi đi. Tôi tưởng ông dẫn tôi về đại đội trinh sát của Thành đội, nhưng ông lại dẫn chúng tôi vượt sông Hương đi về phía đồng bằng.

Dưới ánh sao trời, chúng tôi lầm lũi bước. “Cái ông già này định đưa chúng tôi đi đâu đây?”. Trong lòng tôi tự hỏi như vậy. Tôi tự giải đáp cho mình: “Thôi, mặc kệ, bây giờ mình đã là lính của ông, ông muốn dẫn đi đâu thì đi. Cũng là lần đầu mình xem ông là người thế nào?”.

Về sau này khi đã thạo chiến trường rồi, tôi mới biết cái nơi ông dẫn chúng tôi về đêm nay là căn cứ Mỹ có tên gọi là Am Cây Sen. Chả biết lai lịch sao lại có cái tên ấy. Ánh đèn điện trong căn cứ sáng chói trước mắt.

Ông hô:

- Đi thấp.

Trên vai chúng tôi đeo ba lô nặng chịch, vẫn là chiếc ba lô khoác từ Bắc vào, chúng tôi hạ chân thấp xuống và lưng gù đi để thu nhỏ tiết diện của mình lại. Đó là một động tác quân sự khi tiếp cận gần địch.

Bất chợt chúng tôi nhìn thấy ngay trước mắt mình hàng rào dây thép gai căn cứ của địch. Đúng cái giây phút ấy Thân Trọng Một đứng thẳng người, đặt khẩu AK lên vai, siết cò, bắn cả một băng đạn như mưa rào vào căn cứ địch.

Thằng địch phản ứng rất nhanh, đạn AR15, cối cá nhân từ trong căn cứ bắn ra như bão xoay chiều. Đạn bay trên đầu chúng tôi víu víu, tưởng như nó muốn găm vào đầu mình. Chúng tôi nhất loạt nằm xuống, rút xẻng cài ngang dưới nếp ba lô, hối hả đào đất, cố gắng khoét thật nhanh lấy một hố đất, rồi nằm xuống đó, chiếc ba lô vẫn đeo trên lưng. Cùng với đạn bắn thẳng, bắn cong, hoả châu địch bắn lên treo lơ lửng giữa trời toả ra màu sáng trắng. Hoả châu sáng đến nỗi ngửa bàn tay ra có thế nhìn rõ từng đường chỉ tay trên bàn tay của mình.

Có thể nói đây là lần đầu tiên chúng tôi biết thế nào là hoả lực của địch. Chúng bắn không tiếc đạn. Tôi bỗng nhớ nguyên lý tác chiến của một tên tướng địch, hắn đã chẳng từng rêu rao đó sao: “Bắn một tấn đạn tiêu diệt được một tên Việt cộng thì cũng chẳng tiếc gì”. Khác hẳn với khẩu hiệu của ta mà chúng tôi được học: “Một viên đạn là một quân thù”

Trong vòng 15 phút địch bắn ra không biết bao nhiêu đạn mà kể. Hoả châu địch vừa tắt, chúng tôi thở phào. Thân nằm bên cạnh ghé tai tôi hỏi nhỏ:

- Mày có làm sao không?

Tôi sờ khắp người chỉ thấy mồ hôi đầm đìa:

- Không. Thân có sao không?

- Không.

- Thế là êm rồi

Cắt ngang lối thăm hỏi của chúng tôi, Thân Trọng Một lại đứng thẳng người, đặt súng AK lên vai, kiếm tiếp một băng AK nữa. Đạn địch trong căn cứ lại bắn ra như mưa. Hoả châu lại phụt lên sáng rực trời.

Dựa vào ánh sáng hỏa châu chúng tôi củng cố lại công sự của mình. Lòng tự hỏi: “Không biết ông già này định giở trò gì đây!” Tôi liếc xéo nhìn ngó sang ông, ông chẳng hề có công sự gì, cũng chẳng hề nằm tránh đạn, ông cứ ngồi thẳng lưng, hai bên bàn tay khum khum trước mũ, thấy đốm lửa đỏ trong lòng tay ông cùng với mùi thuốc lá đâu đây tôi mới biết ông đang ngồi hút thuốc. Cả cậu liên lạc của ông cũng vậy, nó chống súng trước mặt, ngó nhìn hoả châu lửng lơ trên trời. Chỉ có bảy thằng lính mới chúng tôi nghe tiếng súng hối hả đào đất như những con rúi, một loại chuột đào hang cự phách, chỉ nháy mắt đã chui tuột xuống hang rồi.

Đạn đã ngừng bắn ra, hoả châu đã tắt, chúng tôi chờ đợi Thân Trọng Một bắn một loạt AK nữa. Nhưng không, ông đứng dậy và lệnh cho chúng tôi đứng dậy theo.

Ông hạ lệnh:

- Lui quân

Ông lửng thửng đi trước, chúng tôi lúi cúi theo sau, cậu liên lạc của ông đi khóa hậu.

Ra khỏi hàng rào căn cứ Am Cây Sen chừng hai trăm mét, ông lệnh cho chúng tôi cứ ba lô gọn gàng trên lưng, xếp theo một hàng ngang, ông nói:

- Chừ để tau xem đứa mô dũng cảm, đứa mô nhát gan.

Tôi hỏi:

- Thủ trưởng kiểm tra vấn đáp ạ.

Ông đáp:

- Không. Tau kiểm tra theo cách của tau.

Đúng là ông kiểm tra theo cách của ông thật. Ông bắt chúng tôi đứng im, rồi ông tới, dùng tay kiểm tra đũng quần của từng đứa. Sờ đũng quần mỗi đứa xong, ông nói:

- Thằng ni đái được.

Hoặc ông phán:

- Thằng ni không đái được

Cứ theo lời phán của ông, tất cả bảy đứa chúng tôi, năm đứa đái được và hai đứa không đái được.

Ông nói:

- Chạm với súng đạn rứa, tụi bây tao biết, đứa mô cũng sợ cả? Song đứa mô sợ mà còn đái được là đứa nó còn dũng cảm lắm. Đứa mô không đái được, nói như các cụ là: sợ thọt dái tận cổ thì không thể gọi là dũng cảm.

Ông quyết:

- Tao có ý định chọn năm đứa về đại đội trinh sát, Quả là đúng. Năm đứa đái được theo tau về bổ sung cho đại đội trinh sát, còn hai đứa không đái được thì cho về hai tiểu đoàn bộ binh.

Ông nói tiếp:

- Tau không chê ai không dũng cảm cả? Ấy là bọn bay chưa quen với chiến trận. Vào trận rồi bom đạn nó sẽ dạy cho tui bay dần. Như tao đây, cũng sợ chết vì bom đạn chớ. Nhưng nói vậy chớ nếu mình biết cách, bom đạn cũng không mần chi mình được mô.

Về lại bãi Khách bên bờ sông Hương chúng tôi chia quân chiều qua, trời đã bắt đầu sáng. Người của đại đội trinh sát đã chờ ở đó nhận chúng tôi về đại đội của mình, còn hai bạn tôi, hai người của hai tiểu đoàn bộ binh 104 và 108 đang đợi họ.

Chúng tôi bùi ngùi làm cuộc chia tay thứ hai.

Thế là tôi trở thành lính trinh sát.

Chừng độ hai tháng sau, thành đội trưởng Thân Trọng Một về thăm đại đội trinh sát, ông hỏi đại đội trưởng:

- Năm thằng lính tau mới bổ sung cho bọn bay có mần ăn chi được không?

Đại đội trưởng đáp:

- Họ cũng lì đòn lắm ạ.

Ông cười:

- Lì, đã qua tay tau chọn thì bảo đảm trăm phần trăm ngon lành rồi.

Thấy tôi đi qua, ông gọi lại:

- Có việc chi mà cứ nhìn tau gằm gằm vậy.

Thấy ông vui vẻ, tôi hỏi:

- Tại sao bữa ở hàng rào căn cứ Am Cây Sen thủ trưởng cứ ngồi khơi khơi, không sợ đạn địch hớt mất cái đầu à?

Thân Trọng Một nháy mắt cười khà khà:

- Tau ưa cái máu tò mò của mi lắm. Có tò mò, tăn măn tỉ mỉ, không để cái chi lọt qua mắt mình mới thực thụ là thằng lính trinh sát.

Ông vỗ vai tôi:

- Thôi tau khỏi trả lời. Vài bữa nữa mi vào trận khắc hiểu. Mi có thấy thằng liên lạc của tau, nó cũng ngồi khơi khơi đấy chớ. Làm “lính Thân Trọng Một” vài bữa cũng sẽ biết coi cái “chết nhẹ tựa lông hồng”.

Năm 1967, Thành đội Huế mới có hai đại đội đặc công mang bí danh C1 và C2. Tôi là đại đội trưởng đại đội đặc công Cl. Tuy mới được thành lập. chúng tôi đã tổ chức đánh vào đơn vị thám báo ngụy ở Hương Thủy, trận địa pháo La Sơn ở Phú Lộc, rồi căn cứ biệt kích ở Long Thọ, nổ súng ở vùng ngoại vi, chưa dám đánh thẳng vào trong thành phố. Vì căn cứ chúng dày đặc được trang bị tối tân. Lực lượng mình đang còn mỏng, chưa biết phản ứng của chúng tới mức nào.

Bỗng quân khu Trị Thiên lệnh cho ban chì huy thành đội phải đánh một trận thật vẻ vang giữa lòng thành phố để thăm dò lực lượng địch. Lúc ấy chúng tôi đâu biết rằng đó là một trận luyện tập để “tập kích chiến lược” vào Mậu Thân 1968.

Đã là lệnh thì phải thực hiện.

Thường vụ Thành ủy họp nhiều phiên về chuyện này. Nghị quyết của Thường vụ cũng đồng lòng phải đánh vào thành phố. Nhưng đánh vào đâu?

Biệt động nội thành được tung ra đi điều nghiên các căn cứ địch. Nội dung điều nghiên phải đạt mục tiêu đánh chắc thắng. Nghĩa là đánh xong, gây được tiếng vang lớn, diệt được nhiều địch và ta phải rút lui an toàn. Chứ đánh xong để lại một đống liệt sĩ thì sao gọi là thành công được. Đây không phải là một ván cờ người sẵn sàng thí tốt, thí xe, dẫu có rất ít quân phải đua tới cờ thế, miễn sao thắng ván cờ là được. Đánh giặc theo kiểu ấy là một cách tự sát.

Sau nhiều cuộc bàn đi tính lại, Thường vụ thành ủy quyết định đồng ý cho thành đội đánh vào khách sạn Hương Giang. Khách sạn Hương Giang vẫn được xây dựng như chúng ta thấy bây giờ. Song lúc đó chưa có việc đón khách du lịch. Mà gọi đúng tên thì là: Câu lạc bộ sĩ quan. Nhà 4 tầng bên bờ sông Hương là câu lạc bộ sĩ quan Mỹ. Nhà sát ngay đầu Đập Đá là câu lạc bộ sĩ quan Ngụy. Ngày chúng tề tựu phè phỡn đông đúc nhất là ngày chủ nhật. Bên câu lạc bộ sĩ quan Mỹ có lúc tới 300 tên, bên Ngụy đông nhất tới 200 tên. Nếu diệt được đám sĩ quan đông đúc ấy quả là một đòn nện trúng đầu rắn.

Nhưng vị trí của khách sạn Hương Giang rất khó đánh. Mặt sau là sông Hương, một con hào tự nhiên rộng mênh mông. Tàu bè chạy rầm rập suốt ngày đêm. Trước mặt là đại lộ Lê Lợi “ngựa xe như nước, áo quần như nêm” nếu đánh sẽ đột nhập bằng cách nào.

Trận đánh vào khách sạn Hương Giang, Thường vụ thành ủy giao cho Thành đội trưởng Thân Trọng Một. Phương án đánh chắc thắng ra sao, Thân Trọng Một phải báo cáo trước thường vụ, xem thường vụ có duyệt không đã. Nếu không phải chuẩn bị lại, báo cáo trên sa bàn.

Thân Trọng Một được học hành ít, song trời phú cho anh có tài quân sự bẩm sinh. Anh tính toán như thần nên hầu như ra quân là thắng lợi. Yếu tố bao giờ anh cũng tận dụng một cách tuyệt đối là bất ngờ, đánh nhanh, diệt gọn và rút nhanh. Riêng trận đánh vào khách sạn Hương Giang, một trận đánh được xếp vào loại rất quan trọng, cảng không thể lơ mơ. Nó không đứng độc lập ngoài vành đai, mà là một mắt xích trong cả hệ thống phòng thủ dày đặc, sẵn sàng chi viện cho nhau bằng thực lực quân đội và cả vũ khí.

Anh Hiền là một chỉ huy biệt động nội thành giỏi, Thường vụ giao Hiền cho anh Một. Anh Một mừng lắm. Coi như đã nắm được đầu mối trong búi tơ vò. Hiền có một cơ sở quan trọng, anh ấy là một nhân viên bảo vệ khách sạn Hương Giang. Hiền chỉ đạo cụ thể, anh ấy đã vẽ cho Hiền toàn bộ sơ đồ khách sạn Hương Giang. Cầm bản đồ Thân Trọng Một coi như đã cầm thắng lợi 50 phần trăm.

Nhìn lại tổng thể trận đánh, Thân Trọng Một đưa ra bảy điều phải được giải quyết:

1. Một đại đội lính Mỹ hiện đóng ở bến cảng Toà Khâm ngay trên bờ sông Hương, chỉ cách khách sạn Hương Giang chừng 300 mét. Chúng rất có thể sẽ ứng cứu cho khách sạn Hương Giang khi bị động.

2. Để chặn từng bước đi quân giải phóng, chính quyền ngụy bắt mỗi gia đình phải nuôi một con chó. Thấy động con chó này cắn, con kia cũng cắn theo. Tiếng chó cắn rộ lên ở đâu là có Việt cộng ở đó. Có cách nào dẹp được lũ chó này.

3. Khi tiếng súng tấn công khách sạn vừa dứt, nhất định cả thành phố Huế sẽ náo động. Các căn cứ liên hoàn được thiết kế để hỗ trợ cho nhau, liệu chúng có nằm im, hay chúng huy động xe cộ chi viện cho Hương Giang. Tình hình ấy sẽ tính sao?

4. Bọn ấp trưởng và bình định nông thôn của Phú Vang, đêm không dám ngủ ở các ấp chiến lược, chúng cứ tối tối chạy hết cả về thôn Vỹ Dạ ngủ qua đêm, sáng hôm sau đâu lại về đó. Bọn này đủ chủng loại, từ lính bình định đến lũ dân quân tự vệ. Nếu không diệt được, chúng sẽ kết nhau lại một khối chống trả ta.

5. Ở chợ Mai, trên đường Huế đi cảng Thuận An hiện đang có một tiểu đoàn lính ngụy đóng. Chúng án ngữ Việt cộng từ dưới miệt phá Tam Giang nống lên. Thấy động ở khách sạn Hương Giang nhất định chúng sẽ lên ứng cứu.

6. Đánh xong khách sạn Hương Giang quân ta phải mau chóng rút lui an toàn, nếu không sẽ bị chặn lại. Đường rút mang tính độc đáo nhất là bộ đội sẽ phải chạy từ khách sạn Hương Giang qua Đập Đá. Từ đó theo bờ sông Như Ý về hậu cứ ở Thủy Vân. Chỉ cần một khẩu đại liên bắc đầu Đập Đá phía Vĩ Dạ khạc đạn thì quân ta không thế nào rút được.

7. Điều không thể nào tránh khói là mỗi trận đánh đều có thương binh liệt sĩ. Lực lượng nào sẽ giải quyết khâu rất dễ ách tắc này.

Thân Trọng Một báo cáo trước toàn thể Thường vụ Thành ủy cách giải quyết từng vấn đề mà anh vừa đưa ra. Thường vụ xem xét, góp ý thêm để đi đến quyết định các phương án mang tính khả thi nhất.

Một đồng chí ủy viên thường vụ hỏi:

- Anh có thể cho chúng tôi biết cách thức đột nhập vào khách sạn Hương Giang của bộ đội đặc công.

Thân Trọng Một trả lời:

- Lúc đầu chúng tôi định tập kết quân ở Cồn Hến, rồi từ Cồn Hến lội sông, đánh từ phía sau khách sạn Hương Giang. Nhưng phía ấy quá đông tàu thuyền, không thế bí mật lội qua để tạo thế bất ngờ. Chúng tôi sẽ thực hiện phương án hai. Dùng tre đan thúng, lấy ni lông bọc ngoài. Mỗi thúng từ hai ba chiến sĩ ngồi. Trinh sát của chúng tôi sẽ chăng một sợi dây từ dưới phía lò mổ trên bến Thủy Vân, kéo sang phía chợ Cống. Các chiến sĩ ngồi trên thúng ni lông lần dây qua Nguyễn Công Trứ, rồi từ đó tiền nhập khách sạn Hương Giang không còn khó khăn chi.

Quyết tâm của Thân Trọng Một đã thành quyết tâm của thường vụ. Nhiệm vụ cực kỳ nặng nề đặt hết cả lên vai người chỉ huy trận đánh.Thân Trọng Một tuy có gầy dộc hẳn đi, nhưng vẫn khoẻ mạnh và minh mẫn. Được tấn công địch đó là liều thuốc thần dược của anh.
Thân Trọng Một quyết định lấy ngày chủ nhật 25- 5-1967 làm ngày quyết chiến lược. Bởi vì ngày đó sĩ quan Mỹ Ngụy tập trung đông nhất ở khách sạn Hương Giang.

Từ hậu cứ chúng tôi bôi phẩm xanh ngụy trang súng đạn đầy đủ, vác rổ ni lông, xuất phát. Dùng ghe ni lông mang vác vừa nhẹ, không đắt tiền, dùng một lần rồi vứt không tiếc rẻ gì. Trên đường hành quân suốt chiều dài hơn năm cây số, không có một tiếng chó sủa. Vậy là du kích Thủy Vân đã đi đánh bả chó, giết chết chúng hàng loạt để mở đường cho chúng tôi đi.

Đến bờ sông Như Ý dưới lò mổ trâu, trinh sát đã chăng dây qua sông. Chúng tôi chỉ hạ ghe, lần theo dây vượt qua sông sang phía chợ Cống một cách bí mật, nhẹ nhàng. Lên bờ, chúng tôi vận động bí mật theo đường Nguyễn Công Trứ, rẽ vào đường Võ Thị Sáu, ra Chu Văn An. Cuối đường Chu Văn An, trước mắt chúng tôi đã là khách sạn Hương Giang đây rồi. Vào giờ này nhân dân Huế đang vào giấc ngủ say. Những kẻ canh gác cũng đã lơ là, ngủ gà ngủ gật. Những cái gai dọc đường biệt động nội thành của Hiền đã giúp chúng tôi nhổ sạch đi rồi. Vì vậy đường tiền nhập rất hanh thông.

Những trận đánh trước đây chúng tôi dùng thủ pháo diệt các ổ đề kháng, ném thủ pháo vào các lỗ châu mai, dùng sức ép của tiếng nổ diệt chúng trong hầm cố thủ. Đánh khách sạn Hương Giang một ngôi nhà cao 4 tầng đường lên các buồng ăn, buồng nhảy chỉ có một cầu thang, không thể dùng cách đánh gần. Ở trận này chúng tôi dùng hỏa lực của B40. B40 là loại hỏa tiễn cầm tay, sức nóng của quả đạn tới cả nghìn độ, xuyên thủng thành xe bọc thép và có sức xuyên và công phá cả những lô cốt xi măng cốt thép.

Đến đường Lê Lợi, lập tức chúng tôi triển khai đội hình dọc tường phía ngoài khách sạn, đúng giờ G, bốn mươi quả B40 của chúng tôi phụt lửa. Cũng thời gian ấy C2 bắn 40 quả B40 vào câu lạc bộ sĩ quan ngụy.

Sức công phá của B40 làm khách sạn Hương Giang tanh bành. Tiếng đổ vỡ, tiếng kêu khóc, tiếng la ó như một cái chợ vỡ. Cả hai câu lạc bộ sĩ quan Mỹ, Ngụy không bắn trả lại một viên đạn.

Cùng lúc B40 nổ, Thành đội phó Dương Quang Đấu cũng đã giấu khẩu đội ĐK75 dọc sông Như Y đến gần sát đầu cầu Đập Đá phía Vĩ Dạ, bắn liên tiếp vào đại đội Mỹ đóng trận bên Toà Khâm. Đại đội Mỹ im lặng hoàn toàn. Không phải pháo tập kích tiêu diệt, nó đã thành công trong nhiệm vụ khống chế, để chúng không có sức chi viện cho Hương Giang.

Trong làng Vĩ Dạ, bộ đội địa phương Hương Thủy và biệt động nội thành cũng nổ súng. Vì còn phải bảo vệ dân ven đô, nên cách đánh của các anh là rung lưới bắt thỏ. Súng các anh đồng loạt nổ từ phía cánh đồng Vĩ Dạ vào những tụ điểm ngủ đêm của chúng. Bọn ấp trưởng, xã trưởng, lính bình định nông thôn đường phía Cồn Hến bình yên, nên từ trong các hẻm xóm, chúng tôi đổ xô ra phía đường Thuận An (nay là đường Nguyễn Sinh Cung). Đúng như dự án, các tay súng đã phục kích đầu các kiệt. Chỉ chờ có thế, súng nổ. Bọn lính bình định tan tác như lá vàng gặp bão.

Riêng tiểu đoàn lính ngụy ở chợ Mai, đúng là chúng nhận được lệnh chi viện cho Hương Giang đồng thời bít đường Đập Đá không cho bộ đội rút ra. Thân Trọng Một đã tính ra nước cờ này, anh cho quân phục kích ngay trên đoạn đường phía dưới chợ Vĩ Dạ. Bọn lính tiểu đoàn Ngụy cậy số đông và cậy địa bàn chúng xếp hàng hai, tay súng lăm lăm chạy lên phía Đập Đá. Đợi khi đội hình của chúng lọt vào tầm súng, ổ phục kích ta nổ súng khóa đầu, khóa đuôi. Bị đánh bất ngờ chúng như một đàn vịt, đạp lên nhau mà chạy. Đứa chết nằm chất đống lên nhau, chiến hữu chúng không dám ngó đầu ngoái lại.

Phương án tác chiến của ta rất chặt chẽ, nên không hề bị động ở một khâu nào, tất cả trong thế chủ động tấn công địch. Dù đó là hai câu lạc bộ sĩ quan Mỹ Ngụy, dù đó là đại đội Mỹ trên bên Tòa Khâm hay Vĩ Dạ, và cả tiểu đoàn lính Ngụy ở chợ Mai nữa.

Có thể nói đó là một trận đánh phối hợp rất giòn giã. Khi 80 quả B40 bắn vừa dứt vào câu lạc bộ sĩ quan Mỹ Ngụy, thì các khẩu cối đặt trên núi Ngự Bình gióng giả bắn đúng 100 quả đạn vào các căn cứ quân sự Mỹ Ngụy trong thành phố có khả năng ngóc đầu dậy. Chúng không lường được lưới thép ta đã dăng, càng không hiểu những phương án tiếp theo, nên chúng nằm im re, không ho he hóc hách gì cả.

Cối Ngự Bình nổ, đồng thời đó là hiệu lệnh rút lui của cả Cl, C2. Cùng lúc chúng tôi bắn vào khách sạn Hương Giang, Trần Phong chỉ huy đội vũ trang an ninh (sau này anh cũng được phong tặng danh hiệu anh hùng lực lượng vũ trang của thành phố Huế) triển khai đội hình quét hết những tên lính suốt dọc Đập Đá, làm chủ hoàn toàn địa hình mũi rút quân này. Khi từ phía khách sạn Hương Giang chúng tôi chạy ra đầu Đập Đá đã thấy Trần Phong cùng đồng đội cầm súng đợi chúng tôi ở đó để dẫn anh em theo đường rút lui đã định.

Chúng tôi chạy qua Đập Đá không hề có một phát súng nào ngăn cản. Theo dọc bờ sông Như Ý chúng tôi về Thủy Vân.

Tôi hỏi anh Trần Phong:

- Tình hình chiến sự ở Vỹ Dạ thế nào?

Trần Phong đáp:

- Diệt xong rồi. Thắng lợi lớn. Bên ta hy sinh một.

- Còn tiểu đoàn chợ Mai?

- Ta phục kích ngang đường, đánh chúng tan tác. Nếu không chúng ta đâu qua được Đập Đá một cách dễ dàng in ri.

Bên bờ sông Như Ý đến Đập Đá phía Vỹ Dạ, chúng tôi gặp một trung đội bộ đội địa phương và du kích Thủy Vân cầm cáng đứng đợi chúng tôi.

Các anh chị ấy hỏi:

- Thương binh và liệt sĩ mô?

Tôi đáp:

- Chúng tôi an toàn cả, không ai bị một vết vẹt chợt da.

Cả trung đội cùng cười vang:

- Ước chi chúng tôi cứ được thất nghiệp dài dài.

Ngã Ba Bến đã ở trước mặt, chúng tôi qua cầu đi thẳng về Thủy Thanh.

Ngày 25-5-1967 là ngày cả thành phố Huế như một đám tang lớn. Thê thảm, nhốn nháo và hoảng loạn. Lính cảnh sát ngụy cầm súng lăm lăm, một đầu ở phía cầu Tràng Tiền, một đầu ở Đập Đá. Chúng ngăn không cho một ai đi lại để chúng tập trung dọn dẹp chiến trường. Đồng thời không muốn cho dân chứng kiến cảnh tan hoang ở Hương Giang.

Suốt ngày, hết đợt trực thăng này đến đợt trực thăng khác hạ cánh xuống sân khách sạn Hương Giang lấy xác Mỹ Ngụy chết và bị thương, chở về sân bay Phú Bài. Trận ấy con số cụ thể chúng chết bao nhiêu, bị thương bao nhiêu chúng tôi không biết rõ. Chỉ nhìn không khí Huế ngày 25-5-1967, đủ thấy đây là một trận đánh thắng lợi rất lớn.

Niềm vui tưng bừng trong chúng tôi là C1 và C2 đặc công của thành đội Huế đã hoàn thành nhiệm vụ xuất sắc: gây được tiếng nổ kinh hoàng giữa thành phố Huế - Nơi được chúng coi là một thánh địa an toàn, thì từ hôm đó trở đi trở thành tử địa.

Từ 1946 vỡ mặt trận Huế, quân cách mạng Huế rút hết lên chiến khu, và giờ đây 30 năm sau chúng ta lại hiện diện giữa thành phố bằng chiến công vang dội, thể hiện rõ sự lớn lên của mình.

Gặp gỡ chúng tôi, thành đội trưởng xiết chặt tay từng người, cảm ơn từng người, ông cười vui.

- Tiếng súng đêm 25-5 của các anh là lời tuyên bố hùng hồn với nhân dân Huế rằng cách mạng lại trở về thành phố của mình bằng xương bằng thịt hoàn toàn. Tất cả các thành phố ở miền Nam không còn là chỗ yên thân của Mỹ Ngụy nữa.

Sau trận đánh khách sạn Hương Giang, quân khu Trị Thiên đã tổng kết, đánh giá:

- Một là: Ta có thể hoàn toàn bất ngờ đánh vào thành phố.

- Hai là: Thằng địch dù đông quân, trang bị hiện đại song chúng phản ứng chậm, hoàn toàn ta có thể khống chế được, đẩy chúng đến thế bị động và giành thắng lợi vẻ vang.

- Ba là: Muốn đánh và giành thắng lợi trong thành phố nhất thiết phải kết hợp chặt chẽ lực lượng chính quy với lực lượng tại chỗ và phải biết kết hợp nhuần nhuyễn giữa các binh chủng.

- Bốn là: Bộ đội đặc công xứng đáng là binh chủng tinh nhuệ của lực lượng vũ trang chúng ta.

Chính nhờ những đánh giá này hai đại đội đặc công C1 và C2 lập tức được củng cố và phát triển thành hai tiểu đoàn đặc công của thành đội: tiểu đoàn Chị Thừa Một và tiểu đoàn Chị Thừa Hai. Đó là hai tiểu đoàn đã liên tiếp lập chiến công ở sân bay Phú Bài, Ly Hy, Tân Ba... làm khiếp đảm cả Mỹ và Ngụy trên chiến trường Thừa Thiên Huế.

Và trận Hương Giang rất xứng đáng làm tiền đề cho trận tập kích chiến lược vào tất cả các thành phố trong toàn miền Nam ở chiến dịch Mậu Thân 1968.

Bản tính Thân Trọng Một rất hiền từ. Những lúc ngồi uống trà, đánh tú-lơ-khơ với ông, ông chất phác và láu lỉnh như một lão nông. Nhưng anh nào làm sai nguyên tắc, hay quan liêu thì cứ liệu hồn.

Cái hôm lính dừng chân ở Đình Môn chuẩn bị vượt sông Hương qua đánh quận Nam Hòa. Giai đoạn này lính đói triền miên, cho nên bất cứ lúc nào cũng thấy ngót dạ, tưởng ăn cả ngày không biết no. Ngồi bên bờ sông, lính túm tụm ba bốn đứa một nhóm. Thấy thủ trưởng đi qua, chúng nửa đùa nửa thật: “Đói bụng quá thủ trưởng ơi!”.

Thân Trọng Một gặp đại đội trưởng đại đội một, ông hạch:

- Lính đi trận răng để chúng đói.

Hôm ấy Nguyễn Văn Đồng đau bụng, anh không ăn, vắt cơm đang còn. Thấy có người kêu đói, trời nhá nhem tối, không nhìn rõ người ấy là ai, Đồng nói:

- Đứa nào đói đó, tao cho vắt cơm đây này.

Đang vặc đại đội trưởng lại gặp đứa nói ngang xương, Thân Trọng Một hỏi:

- Đứa mô ăn nói hỗn hào rứa?

Đồng là lính thành đội, nhưng chưa một lần gặp mặt Thành đội trưởng, nghe giọng nói không còn trẻ, Đồng tưởng thằng bạn nào giả giọng, anh hỏi:

- Đ.m. đứa nào mất dạy thế, cơm không muốn ăn đòi ăn chi?

Thân Trọng Một tức khí cầm gậy chạy tới chỗ Đồng đang ngồi:

- Tổ cha thằng mất dạy.

Ông giơ gậy định phang vào đầu Đồng. Nhìn thấy vết sẹo trên thái dương của ông, đã nghe anh em nói nhiều về sự tích nhân dạng này, anh chợt hiểu người đang giơ gậy đánh mình là ai, Đồng vụt chạy. Thân Trọng Một đuổi theo. Được một đoạn ông nói:

- Thôi đừng chạy nữa, tao mệt quá rồi.

Đồng dừng lại thưa với ông:

- Thưa thủ trưởng, chiều nay tôi đau bụng, không ăn cơm, vắt cơm của tôi còn thật mà.

- Cái tội của mi là ăn nói hỗn xược với người có tuổi, đáng tuổi cha mi - Ông Một nói.

Đồng nói giọng run run:

- Em tưởng thằng bạn nào của em, chứ đâu biết thủ trưởng. Nếu biết thủ trưởng, em đâu dám.

Một tay chống gậy, một tay đè lên vai Đồng. Thân Trọng Một chợt nhận ra người lính đang trong tay mình, trời rét thế này mà chỉ mặc phong phanh có mỗi chiếc áo cổ vuông.

Ông hỏi:

- Quần áo mi mô mà ăn mặc như ri.

Đồng đáp:

- Bữa đi công tác A Xuông, đói quá, em lấy quần áo đổi lấy sắn và một con gà ăn rồi ạ.

Thân Trọng Một cảm động quá, ông cởi chiếc áo bông ngoài lột áo len trong đưa cho Đồng.

- Mi mặc cái áo ni vô cho đỡ lạnh.

Cơn nổi nóng của ông tiêu tan. Hầu như quên bẵng cuộc ông rượt đuổi Đồng vừa khi nãy. Từ đó cái tên Nguyễn Văn Đồng gắn vào trí nhớ của ông. Một hôm, gặp tôi bên ban chính trị, ông hỏi:

- Thằng Đồng bữa ni ra răng?

Tôi báo cho ông biết Đồng đã hy sinh trong trận Nam Hòa. Ông đứng lặng đi, hai dòng nước mắt của ông chảy trào qua hai gò má nhăn nheo. Mãi ông mới nói được:

- Tội nghiệp quá!

Ông dặn tôi:

- Trông nom cái mộ cho hắn cẩn thận. Để sau này hòa bình cha mẹ hắn vào thì chỉ cho người ta.

Vào cuối năm 1968, địch đã rút khỏi cao điểm 815, ta tổ chức những điểm chốt phòng ngự suốt một dải từ cao điểm Mang Chang tới dốc Thanh Niên. Một hôm Thân Trọng Một báo cho ban tác chiến chuẩn bị để ông cùng một nhóm các sĩ quan tác chiến đi kiểm tra lại các điểm chốt phòng ngự của mình.

Thân Trọng Một hỏi sĩ quan tác chiến Nguyễn Bình:

- Điểm chốt nào trọng yếu nhất?

Bình đáp:

- Dạ, điểm Mang Chang ạ. Đây vốn là một điểu chốt cứng của địch bị đặc công ta đánh lui. Bọn địch có ý đồ muốn chiếm lại, nên mấy lần bọn thám báo tắt qua, bị các chiến sĩ ta ở đó đánh bật đi. Chúng vẫn lăm le đổ quân ạ.

Từ Mụ Nú đi tắt rừng tới đỉnh Mang Chang chừng hai giờ đồng hồ. Đứng từ xa đã thấy Mang Chang đỏ loét màu đất, không còn một bóng cây. Khi địch chiếm Mang Chang, chúng đã chặt hết cây xung quanh để có tầm nhìn phòng thủ.

Thân Trọng Một hỏi:

- Tổ chốt quân ta trên đỉnh đó chứ?

- Dạ.

- Dám đối mặt với kẻ thù rứa cũng là kiên cường lắm.

Ông hỏi:

- Trên đó có mấy chiến sĩ?

- Dạ, ba đồng chí ạ!

- Các anh vẫn thường xuyên liên lạc với họ chứ?

- Dạ.

Chúng tôi leo dốc. Tất cả im lặng như tờ. Trong chúng tôi ai cũng nghĩ, khi thấy quân mình tới ba chiến sĩ giữ chốt sẽ reo lên, nhảy cẫng lên ra đón chúng tôi. Khi chúng tôi đến nơi, một cảnh tượng bày ra trước mắt không thể tưởng tượng nổi. Ba chiến sĩ nằm úp mình trên ba khẩu AK, súng đặt trên bệ ở tư thế sẵn sàng nhả đạn. Băng nào cũng đầy đạn, khóa nòng đã mở. Bên cạnh họ là những chùm lựu đạn cùng ở tư thế sẵn sàng chiến đấu. Tuy nhiên cả ba chiến sĩ đều đói lả. Khi chúng tôi đụng tới họ thì họ ngã ngửa ra. Tim vẫn đập, nhịp thở đều nhưng yếu. Duy nhất anh tổ trưởng còn nói được trong thều thào:

- Chúng tôi cạn lương thực đã một tuần nay rồi.

Một sĩ quan hỏi:

- Vậy các anh ăn gì để sống?

Anh đáp:

- Cái gì ăn được thì ăn.

Sau lưng họ có cả một đống rau rừng: môn vót, tai nai, môn thục... Trong miệng một chiến sĩ đang còn đó mấy cọng môn thục đang nhai giở không có sức nuốt nổi.

Người tổ trưởng thều thào:

- Chúng... tôi... thà chết... quyết... không... rời... vị trí... chiến đấu... củ...a... mình.

Thân Trọng Một chợt hét lên. Tưởng như sức nén trong ông đã quá độ, nó tự trong miệng ông bật ra:

- Các anh là đồ khốn nạn. Các anh nuôi lính của tôi như vậy đó hả. Có cứu họ ngay đi không!Thân Trọng Một chợt hét lên. Tưởng như sức nén trong ông đã quá độ, nó tự trong miệng ông bật ra:

- Các anh là đồ khốn nạn. Các anh nuôi lính của tôi như vậy đó hả. Có cứu họ ngay đi không!

Cả ba bình tông của họ không còn một giọt nước. Họ đã uống tới giọt nước cuối cùng và không còn sức đi xuống suối lấy nước nữa.

- Đi lấy nước - Ông hét.

Các sĩ quan tham mưu lấy bình tông của họ mở nắp, kề miệng bình tông vào miệng từng chiến sĩ giữ chốt đổ cho họ từng miếng nhỏ. Thân Trọng Một báo người công vụ mở gùi lấy củ sâm của ông và hai hộp sữa dự trữ. Tự ông nhai sâm và mớm cho từng người một. Phải đến một giờ đồng hồ sau các chiến sĩ giữ chốt mới mở được mắt.

Người công vụ mở hai hộp sữa, lấy ca, pha nước, đưa cho các sĩ quan tham mưu dựng các chiến sĩ ngồi dậy, động viên họ húp từng miếng một.

Thân Trọng Một mặt gằm gằm:

- Nếu cha mẹ anh em đây biết họ gửi con họ vào chiến trường để các anh hành hạ chúng như ri, chắc chắn họ sẽ bắn chết các anh, từng đứa một cho coi.

Ông nói tiếp:

- Các anh đây, đã đứa mô có con chưa? Có con, các anh sẽ biết nuôi chúng vất vả vô cùng. Chúng chưa giúp chi cho cha mệ chúng, đã đặt vào tay các anh, các anh đối xử với chúng như rứa hả? Tui không đưa các anh ra tòa án binh tui không phải là người.

Rất may là các chiến sĩ trực chiến sống lại, tỉnh táo, tuy sức lực của họ đã kiệt quệ, không nâng nổi cây súng. Thân Trọng Một có nguôi ngoai đi chút ít.

Ông lệnh ngay cho các sĩ quan tham mưu lập tức chặt cây, buộc võng khiêng ba chiến sĩ về ngay trạm xá tiền phương đóng bên kia dốc Xương Voi và điều ngay một tổ bộ đội khỏe mạnh lên thay thế cho họ.

Cả buổi sáng ngày hôm đó chỉ giải quyết xong một trạm chốt Mang Chang.

Thân Trọng Một nói:

- Nếu tui không giục các anh đi kiểm tra, chắc các anh để họ chết đói rồi. Thói quan liêu không phải là phẩm chất của người cách mạng chúng ta. Các anh phải đặt mình trong hoàn cảnh của họ mới hiểu được họ ra răng.

Ông hỏi:

- Các anh có biết tình hình các điểm chốt phòng thủ kia của chúng ta ra răng không? Các anh đã một lần mô đi thị sát chưa?

Tất cả đều im lặng. Chốt Mang Chang đã đủ là một hình phạt gay gắt đối với các sĩ quan tham mưu rồi.

Thân Trọng Một nói:

- Tui cấm không được một bất kỳ ai báo cáo láo. Chỉ cần một chi tiết báo cáo láo, đừng trách tui không có tình người. Các anh nhớ chưa? Ban tham mưu về họp, kiếm điểm thật kỹ rồi báo cáo cho tui hay.

Cuộc kiểm tra phòng thủ ấy kết quả là ba sĩ quan trực tiếp liên đới bị cách chức, hạ bậc quân hàm. Cả cơ quan tham mưu xanh mắt. Trước toàn cơ quan, Thân Trọng Một tuyên bố:

- Tui chỉ có một yêu cầu: các anh phải biết quý trọng con người!

Không ít lần tôi gặp Thân Trọng Một giận dữ, nhưng chưa lần nào ông nổi điên lên như lần ở Huế.

Trong chiến dịch Mậu Thân, được phân công chỉ huy cánh Nam sông Hương, Thân Trọng Một xác định ngay một căn cứ mình phải tiêu diệt đầu tiên là trung đoàn xe tăng địch đóng ở vùng núi Tam Thai. Thân Trọng Một ngồi ngay trên đỉnh núi Ngự Bình chỉ huy trực tiếp một tiểu đoàn đặc công đánh trung đoàn xe tăng. Đúng lúc pháo giao thừa nổ vang khắp thành phó cũng là lúc bộc phá ta ụp xuống từng chiếc xe tăng. Xe tăng chỉ cần đứt xích cũng đủ mất sức chiến đấu hoàn toàn. Ông nói: “Không diệt được trung đoàn xe tăng, chúng sẽ nghiền nát chúng ta không thương tiếc”. Trận diệt trung đoàn xe tăng thắng lợi hoàn toàn. Càng về sau càng thấy chủ trương diệt trung đoàn xe tăng là chính xác, nhất là khi địch quay lại phản công Huế.

Trung đoàn xe tăng bị tiêu diệt êm ái đến nỗi khi chiếc xe Zép đầu tiên của chúng tôi vượt qua cầu An Cựu tiến vào đường Nguyễn Huệ, một tiểu đội lính ngụy đi tuần hoàn toàn không biết gì. Khi chúng đến gần chiếc xe Zép, chúng giơ tay chào chúng tôi và ngỏ lời chúc tết đầu năm mới, chúng tôi nhảy xuống, trói gô chúng lại, chúng mới chú ý tới chiếc mũ tai bèo chúng tôi đội trên đầu, chúng mới ngớ ra: quân giải phóng đã vào trong thành phố từ bao giờ.

Thừa thế xông lên, bộ đội ta tấn công tiểu khu Thừa Thiên, tiêu diệt sở chỉ huy cảnh sát dã chiến, đánh vào cơ quan CIA tại khách sạn Thuận Hóa, chiếm đài phát thanh Huế, chiếm tòa đại diện chính phủ Nam phần, giải phóng lao Thừa Phủ, tiêu hao nặng tiểu đoàn Nam Triều Tiên ở An Lăng, diệt căn cứ Hắc Báo ở gần Phú Cam, chiếm sở chỉ huy tỉnh đoàn bình định, đánh chiếm tiểu đoàn quân vận ở An Cựu, đốt cháy hơn 100 xe quân sự...

Cờ Mặt trận dân tộc phấp phới bay trên đỉnh cờ Phú Văn Lâu. Không khí giải phóng dấy lên tại Huế tưng bừng như một cơn gió mới. Nhân dân lao động, trí thức, tiểu thương vùng lên làm chủ thành phố của mình. Khắp trên đường phố tự vệ mặc thường phục, đội mũ tai bèo, vai khoác súng, đeo băng đỏ trên cánh tay đứng ra giữ gìn trật tự đường phố, lập chính quyền mới...

Tiểu đoàn 810 do anh Đát làm tiểu đoàn trưởng yên tâm là thành phố đã được giải phóng hoàn toàn. Các anh tổ chức một bữa linh đình.

Trong hội trường của trường Đồng Khánh, không biết các anh kiếm đâu ra thịt, rau, đủ thứ, cả thịt lợn, cả thịt chó, chế biến cũng đủ kiểu. Hai hàng bàn kê chạy dài theo chiều dọc hội trường. Một bàn bày đầy đủ các loại rượu.

Các sĩ quan của tiểu đoàn được gọi về đông đủ. Coi đây là một cuộc liên hoan thắng lợi tưng bừng. Không vui làm sao được, mới mấy ngày trước họ núp dưới tán rừng xanh, ở nhà thùng, đào hầm tránh B52 ngày ăn hai lon gạo. Và thức ăn là rau rừng. Trong giấc mơ của họ, là nhịp chân tiến về thành phố. Bây giờ họ đang ở giữa thành phố, chiến thắng tưng bừng. Bàn chân họ đi đến đâu giặc tan tác đến đó.

Anh Đát tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn 810 cho người đi mời thành đội trưởng Thân Trọng Một về cùng dự liên hoan ngày vui chiến thắng với anh em.

Thân Trọng Một hỏi hai người sĩ quan đến mời:

- Các anh ăn mừng chiến thắng à?

Viên sĩ quan đáp:

- Dạ.

- Tổ chức ở mô?

- Tại hội trường lớn trường Đồng Khánh ạ.

Ngập ngừng giây lát, ông nói:

- Tui sẽ tới ngay.

Không kịp chuẩn bị đồ đạc gì, Thân Trọng Một giục người công vụ của ông cùng đi tới ngay trường Đồng Khánh. Ông vào ngay hội trường. Hai dãy bàn dài đã có đầy đủ các sĩ quan từ trung đội trở lên có mặt hết. Thân Trọng Một không nói không rằng, ông lượt nhìn mặt từng sĩ quan, lướt nhìn những đĩa rau thịt đầy ụ trên mặt hai hàng bàn dài.

Tiểu đoàn trưởng báo cáo:

- Chúng tôi ăn mừng chiến thắng thủ trưởng ạ.

Ông nói tiếp:

- Các sĩ quan đã có mặt đầy đủ, chỉ đợi thủ trưởng tới nữa, là chúng tôi cho nổ sâm banh.

Đôi mắt Thân Trọng Một lừ lừ, đỏ đục. Ông bước chậm dài từ cửa cuối hội trường, đứng bên bàn rượu đủ loại, bất thình lình ông giơ cao gậy vút, đập tan cả bàn rượu, rồi mỗi bước ông đi là một nhát gậy đập vào bàn, thịt thà tung lên, giọng ông lạc đi:

- Các anh là một lũ chủ quan khinh địch. Thế mà cũng gọi là chỉ huy. Tui hỏi các anh, tất cả sĩ quan các anh tập trung hết ở đây, chỉ cần một quả bom nổ dội xuống, các anh sẽ chết hết, lúc ấy chúng ta lấy sức đâu mà chiến đấu nữa.

Cả hội trường như bừng tỉnh.

Thân Trọng Một hỏi:

- Ai bày ra cái trò ni đây?

Tiểu đoàn trưởng mặt tái mét, khép nép đến bên ông:

- Thưa thủ trưởng...

Không đợi hết câu, Thân Trọng Một hét lên:

- Thưa thưa chi... Giải tán hết! Cuộc chiến đấu đang chờ các anh kia.

Quả nhiên ngoài trời pháo nổ. Địch bắt đầu phản kích quyết liệt.

Thân Trọng Một chưa hết giận, ông nói một mình:

- Ngu rứa là cùng.

Chưa bao giờ tôi thấy ông giận dữ như thế.

Hòn núi này không có tên. Nhưng trước đây tiểu đoàn bộ binh 815 của Thành đội Huế đã đóng. Từ đó chúng tôi gọi hòn núi ấy là 815.

Từ ngã ba sông Hai Nhánh (chỗ hai nhánh Tả Trạch và Hữu Trạch của sông Hương hợp lại) đi về hướng tây chừng nửa giờ đồng hồ là tới chân 815. Phía sau 815 là chiến khu mênh mông. Cây cối ở 815 còn nguyên dạng nguyên thủy, chồng lên nhau 4 tầng. Suốt ngày tiếng chim ríu rít. Xuống đồng bằng Hương Thủy, 4 giờ chiều nay xuất phát. Gặp gỡ cơ sở, mua hàng hóa xong, chậm nhất 7 giờ sáng ngày hôm sau đã có mặt ở 815 rồi.

Địa hình, địa thế tốt như vậy, nên sau chiến dịch Mậu Thân, thành đội Huế chuyển từ địa đạo Hương Thủy ra 815. Trên đỉnh cao nhất là địa đạo thành đội trưởng Thân Trọng Một. Địa đạo mở hai cửa. Một cửa chính, một cửa phụ. Có thể ngồi trong đó cả 100 người. Giữa hai cánh núi là dòng suối chảy dài từ đỉnh xuống tận chân núi. Ba cơ quan Tham mưu, Chính trị, Hậu cần của thành đội bám vào con suối ấy, từng ban một làm nhà thùng, làm hầm chữ A để ở. Hai bờ suối chảy quanh chân núi, các đơn vị kinh tế thành đội và mấy đơn vị biệt động cũng làm nhà để ở. Quần tụ quanh 815 còn có đại đội trinh sát đóng và trạm xá Nam - trạm xá tiền phương của thành đội.

Dưới tán một cây kiền kiền vút cao có một chòi quan sát. Nhìn bằng ống nhòm ở đây thấy cả một dải đồng bằng Phú Lộc, Hương Thủy. Nếu không vướng rừng thông Thiên An, có thể nhìn thấu tận Huế.

Địa điểm bất ngờ, lại được rừng núi che kín, nên dù địch mở chiến dịch “ngăn chặn từ xa”, 815 vẫn giữ được bí mật hoàn toàn.

Dẫu vậy, không thể không nói điều này: sau Mậu Thân, địch phong tỏa mạnh, ta không có chuẩn bị trước nên thành đội lâm vào cảnh thiếu thốn. Đã vậy bom đạn ngút trời. Không ít kẻ trong hàng ngũ ta sợ ác liệt, sợ đói đã chiêu hồi theo giặc. Trong số đó có một tên hết sức nguy hiểm, đó là Quản Thế Lĩnh, một chiến sĩ của đại đội trinh sát, đã đầu hàng địch.

Đã là lính trinh sát thì lạ gì đường đi lối lại của chiến khu. Lĩnh đã khai báo hậu cứ của thành đội cho địch.

Mừng hơn bắt được kho vàng, lập tức liên quân Mỹ Ngụy tung ngay ra ba trung đoàn, dùng trực thăng để ào ạt vây kín bốn xung quanh 815. Cùng lúc tung quân như bủa lưới, Mỹ cho máy bay OV10, loại máy bay trinh sát, bám sát ngọn cây 815, tiếng Quản Thế Lĩnh nói từ trên máy bay xuống: “Tôi không thể chết phí một đời người vì đói. Cha mẹ, vợ con tôi ở nhà đang chờ. Các bạn cũng đừng để phí phạm đời mình. Chính phủ Quốc gia sẽ đón tiếp các bạn nóng hậu như đã từng đón tiếp tôi...”.

Sau những lời lải nhải như giẻ rách của Lĩnh, bọn quân đội Quốc gia gọi thẳng tên Thân Trọng “Ông Thân Trọng Một kính mến. Ông là một tướng tài. Quân đội quốc gia sẵn sàng chấp nhận mọi yêu cầu của ông. Muốn chức tước có chức tước. Muốn nhà lầu, vợ đẹp con khôn, có nhà lầu vợ đẹp con khôn. Từng phút chúng tôi sẵn sàng dang rộng hai bàn tay đón ông trở về với chính quyền quốc gia”. Rồi chúng đe dọa: “Anh em cán quân Việt Cộng thân mến. Các anh đã bị liên quân Việt Mỹ bao vây chặt rồi. Một con chuột muốn lọt ra cũng không lọt nổi. Chỉ còn con đường duy nhất là trở về với chính phủ quốc gia. Ai nhận lời trở về thì được trở về sống hạnh phúc với gia đình. Ai chống lại thì không tránh khỏi cái chết. Nểu đội ngũ sĩ quan cứng cổ, cứng đầu thì anh em hãy binh biến, chúng tôi sẽ nhảy xuống ủng hộ anh em liền”.

Cứ cái giọng rè rè của máy phóng thanh ấy, trên máy bay chúng lải nhải suốt ngày.

Thân Trọng Một lệnh cho các ban huy động toàn bộ chiến sĩ của mình, chia nhau chốt những mũi hiểm yếu chống càn. Tất cả tài liệu gói gọn trong ba lô. Từng khẩu súng được tăng cường gấp đôi cơ số đạn. Những công sự được đào gấp để phòng thủ, để tránh sát thương của phi pháo. Nhà bếp nấu liên tục mấy suất cơm, vắt từng vắt chia theo đầu người của các ban. Tất cả tay súng đều ra công sự chờ địch.

Cả 815 không ồn ào, lặng lẽ vào cuộc, đợi lệnh chiến đấu. Trong địa đạo, Thành đội trưởng chắp hai tay sau lưng, đi đi, lại lại, đăm đăm. Ông đang lo mưu tính kế đương đầu với địch. Với chúng tôi, đã có thừa thời gian để tin vào sự chỉ huy sáng suốt của ông, nên biết bốn bề có địch mà không một ai nao núng.

Thấy địch khép chặt vòng vây, chỉ thiếu động tác chăng thép gai xung quanh biến ba cơ quan thành đội thành một cái ấp chiến lược. Chúng không có ý định chọc những mũi tiến công quyết định, dứt điểm, mà chúng dàn quân, nhích lên từng tấc một.

Thành đội trưởng nói với chúng tôi:

- Điệu này vòng vây của chúng sẽ siết lại như cái thòng lọng để bắt sống chúng ta đây - ông nhấn mạnh - Được, vỏ quýt dày thì đã có móng tay nhọn.

Bom bắt đầu dội xuống 815. 815 im lặng không trả lời, dù OV10 và trực thăng xoi mói rất thấp. Dùng bom đạn dẫn đường. Đợt tấn công thứ nhất gặp hỏa lực chống trả quyết liệt của ta, chúng phải lùi lại. Có lẽ chúng đang đánh để thăm dò. Không biết Quản Thế Lĩnh có khai báo gì về quân số không, mà chúng tấn công có vẻ dật dờ lắm. Chúng không thế ngờ được tương quan lực lượng hai bên khá chênh lệch. Địch: 3 trung đoàn liên quân Việt Mỹ. Ta: kể cả lính kinh tế, biệt động nữa, cũng chỉ 200 người.

Thân Trọng Một giải thích cho chúng tôi:

- Không phải chúng không biết lực lượng của ta. Chúng tăng cường quân số tối đa, coi chúng ta như cá nằm trên thớt. Chúng đang chơi trò mèo vờn chuột - Ông buột miệng - Đồ đểu!

Lập tức Thân Trọng Một cho một tổ trinh sát ra ngoài vòng vây điều trung đội đánh rừng đường 14 do A Lơn, một thanh niên người Ka Tu làm trung đội trưởng. Họ được mệnh danh là con hổ xám đường 14 về bảo vệ vòng ngoài cho thành đội.

Hết một đợt bom và phi pháo, Mỹ ngụy lại tổ chức tấn công. Song chúng lại bị đánh bật xuống. Suốt ngày thứ nhất chỉ có bom đạn lấn đất chứ bộ binh nhích lên chẳng đáng là bao.

Đêm B57 dội bom tọa độ xuống 815. Ta chi trả lời bằng những trận phòng thủ đối mặt với bộ binh. Phải nói rằng cây rừng ủng hộ chúng ta triệt để. Mỗi gốc cây là một lá chắn và là một ổ hỏa lực. Nói gì thì nói, đánh rừng núi làm sao chúng so được với ta.

Một công thức tác chiến của chúng cứ lặp đi lặp gọi chiêu hồi, bom, pháo, tấn công, lui quân, tổ chức bom pháo lại. Sang ngày thứ hai rừng 4 tầng nguyên thủy của 815 đã xác xơ. Có chỗ bị bom, cây đổ, rừng tráng cả một vạt rộng.

Phải nói mật độ bom pháo thật dữ dội. Nếu chúng ta không có nhà thùng, không có hầm chữ A vá các hầm hố cá nhân, cộng với cây rừng, không biết chúng ta sẽ tổn thương nhường nào.

Sang ngày thứ ba, địch cũng không tăng cường số lần tấn công. Chúng dùng bom pháo phá rừng và tiêu hao lực lượng của chúng ta là chính.

Chúng hy vọng vòng vây chặt như vậy, bom pháo như vậy, đã là người thì chẳng ai là người không sợ chết không chóng thì chầy lính Thân Trọng Một sẽ hoang mang, lực lượng kháng cự yếu dần, đến một lúc nào đó không thể chịu đựng nổi nữa sẽ phải kéo cờ trắng xin hàng. Vì tình thế vây hãm có khác gì con cá đã nằm trong lờ, cho sống đến lúc nào thì sống đến lúc ấy bắt chết lúc nào phải chết. Bắt sống thành đội trưởng Thân Trọng Một chỉ là ngày một ngày hai. Không hôm nay thì ngày mai.

Rừng thưa đi nhiều, nếu không nói sau ba ngày bom pháo, 815 đã tan hoang. Sức công phá của bom đạn dữ dội hơn. Nếu không có cả một hệ thống hầm hố kiên cố, chắc chắn không thể chịu nổi. Cho đến buổi chiều ngày thứ ba thì người đầu tiên và cũng là người duy nhất ở 815 hy sinh, đó là anh Ức, lính hậu cần. Anh chết giống như số mạng vậy. Sau mỗi đợt chống xung phong, địch phải rút lui và thế là bom. Nắm chắc quy luật ấy đánh phản kích xong, chúng tôi chui vào hầm cố thủ để tránh bom. Ức cũng chui vào hầm, tít bên trong. Nhưng cây AK của anh dựng ngoài cửa hầm. Bom nổ, một mảnh bom sát thủ bay tới, đập vào thân súng, chỗ ổ đạn. Mảnh bom không bay trực diện với điểm cắm, mà bay nghiêng, đụng sắt cứng tạt đi. Tuy vậy sức xuyên của nó còn rất mạnh, xuyên vào tim Ức. Anh chưa chết ngay, bạn bè đưa anh tới gian hầm nhà bếp khá rộng để quân y băng bó, chăm sóc.

Trong gian hầm bếp, chị em cấp dưỡng đang chữa chạy cho Mận. Nhắc tới Mận phải nói điều này: có những chuyện tưởng không thể xảy ra, vậy mà nó vẫn cứ xuất hiện. Thế mới biết con người ta thật lạ lùng. Bom đạn nhường ấy, cái chết gần kề nhường ấy mà bỗng dưng Mận lên cơn, danh từ của khoa học 1à: Ếch-tơ-ri. Còn ngôn ngữ dân gian gọi bệnh ấy là điên vì tình, hay chính xác hơn đó là bệnh đàn bà nổi cơn điên vì thiếu đàn ông.

Các chị phải cởi áo Mận xoa xuýt đủ kiểu chừng nửa giờ sau Mận mới tỉnh dậy. Biết bệnh của mình, Mận xấu hổ đỏ mặt. Nhưng anh em đều thông cảm cả. Mọi người càng thương Mận hơn.

Đêm hôm đó Ức chết. Chúng tôi chôn anh ngay cạnh nhà bếp, chỗ đất bằng phẳng ngay bên suối.

Đến ngày thứ tư bom đạn dữ dội hơn. Vừa chia cho các tay súng mấy vắt cơm trong ngày thì bom đã ập xuống. Trong lúc mùi thuốc bom còn sặc sụa, máy bay chiêu hồi đã rè rè trên đầu: “Hỡi các cán binh Việt cộng, các bạn đã bị bao vây chặt. Vì đợi chờ thái độ các bạn nên mấy ngày nay bom đạn cầm chừng. Chứ nếu không hậu cứ của các bạn đã thành cám rồi. Các bạn không thể thoát được đâu. Hy vọng cuối cùng của các bạn là hãy kéo cờ trắng lên, chúng tôi sẽ đón các bạn về với chính phủ quốc gia”.

Tôi nhớ như in, thành đội trưởng Thân Trọng Một đứng trước cửa địa đạo của ông, chắp hai tay sau đít, ngửa mặt lên trời, nhìn theo chiếc máy bay chiêu hồi, ông văng tục: “Có chiêu hồi cái con c.”. Rồi ông vào địa đạo mở hộp thuốc lá hút liên hồi, rít hết này đến điếu khác. Tôi biết trong đầu ông rất căng thẳng.

Bom đạn của ngày thứ tư bằng cả lượng bom đạn của ba ngày trước đó cộng lại. Tôi không thể quên chiều ấy, chừng gần 4 giờ chiều, chính ủy vào địa đạo của thành đội trưởng và nói với ông: “Anh Một ơi, bom đạn ác liệt quá. Ở đây thì chết cả. Tôi đã chuẩn bị một tiểu đội trinh sát, chúng sẽ đưa tôi và anh vượt ra khỏi vòng vây một cách an toàn nhất. Hãy ra khỏi đây ngay không chết mất”.

Anh Một nhìn thẳng vào mắt chính ủy, giọng anh còn căng thẳng hơn ánh nhìn của đôi mắt ấy:

- Anh sợ chết thì anh cứ đi đi. Tôi ở lại đây cùng chết với lính của tui.

Chính ủy quay ra đi về phía nhà thùng của mình. Tôi không quan tâm tới ông nữa. Nghe câu trả lời ấy của thành đội trưởng chúng tôi vững lòng hơn. Người nào về công sự của người ấy chuẩn bị chiến đấu. Trong cái ngày thứ tư quyết liệt này, liên quân Mỹ Ngụy đánh ráo riết hơn, tập trung hỏa lực vào mấy mũi thật mạnh. Tính từ dưới chân trở lên, chúng đã chiếm được gần nửa quả núi rồi. Cái thòng lọng đang từ từ siết mạnh. Không nghi ngại gì nữa, cái ý đồ bắt sống các cơ quan chỉ huy của thành đội đã rõ ràng, đặc biệt là chúng quyết tâm bắt sống thành đội trưởng.

Ngay 8 giờ tối hôm ấy, chúng tỏi nhận được lệnh truyền tai nhau: “Chuẩn bị sẵn sàng mở đường máu rút ra ngoài vòng vây”. Quần áo, lương thực, tài liệu gói thật chặt trong ba lô. Cái soong úp lên ngoái ba lô cũng có những múi buộc kỹ càng. Anh Minh Đăng bắt tôi đeo ba lô, khoác súng vào vai nhảy tưng tưng xem có gì leng keng, lọc xọc không. Vậy thôi, tôi đủ biết chúng tôi chuẩn bị rút lui một cách bí mật.

Ban nào tập trung nhân lực tại nhà của ban mình. Các đơn vị lẻ ngồi hết trong địa đạo anh Một. Đợi trinh sát đi thực địa về, chúng tôi, người của ban nọ nối người của ban kia, cả ba cơ quan, có tới gần 200 người, rồng rắn ngậm tăm kéo nhau đi.

Thằng địch đã huênh hoang nói trên máy bay: “Một con chuột cũng không thoát ra khỏi”, nên chúng không có phương án cho kế hoạch ngăn chặn cuộc rút quân này. Thành đội trưởng đã chọn tình huống hết sức bất ngờ này để lọt ra ngoài vòng vây. Phải nói rằng chúng tôi nín thở để đi. Trinh sát dẫn đầu, khóa đuôi cũng là một tiểu đội trinh sát. Chúng tôi bò theo kiểu đặc công. Bò thật sự bằng hai tay, hai chân. Người đi trước lấy mười đầu ngón tay đặt xuống đất xòe nhẹ ra, gạt lá khô ra bốn bên, rồi nhón chân đặt đúng vào cái chỗ mười ngón tay đã dọn đường ấy. Người sau bám chặt người trước. Đợi người trước nâng năm đầu ngón chân lên thì bàn tay người sau tiếp nhận những xăng-ti-mét chiến thuật ấy rồi đặt năm đầu ngón chân của mình vào. Người trinh sát đi cuối cùng có nhiệm vụ xóa sạch dấu vết của cuộc hành quân vừa lướt qua. Phải hết sức thận trọng và có chuyên môn để sáng ngày hôm sau địch có đứng ngay trước đường đi của chúng tôi đêm nay cũng không nhận ra một dấu vết gì.

Không xa chỗ chúng tôi bò là Mỹ mai phục. Vì mũi chúng tôi ngửi rất rõ mùi khét tỏa ra nơi áo quần và đồ dùng của chúng. Vì vậy chúng tôi càng thận trọng. Thận trọng hơn cả bò vào căn cứ địch.

Đoạn đường từ địa đạo anh Một đến ngã ba trạm xá Nam, thường ngày chúng tôi đi có nửa giờ đồng hồ. Vậy mà đêm rút quân, cũng chính đoạn đường ấy chúng tôi đã phải đi từ 9 giờ đêm, tới 5 giờ sáng mới đến nơi. Nghĩa là thời gian mất gấp 16 lần. Ngần ấy thôi, đủ biết chúng tôi luồn qua nách địch kỳ công và nghệ thuật nhường nào.

Thấy lính quá mệt mỏi, đến ngã ba Trạm xá Nam, tức là đã vượt ra ngoài hàng rào người bao vây quanh 815 của địch, thành đội trưởng cho chúng tôi ngồi nghỉ tại chỗ 5 phút. Hết 5 phút, thủ trưởng phát lệnh lành quân tiếp, song không ai dậy được. Tất cả đang ngủ như chết.

Thương lính quá, ông gật đầu:

- Thôi, cho chúng nó ngủ thêm 10 phút nữa.

Ông căn dặn:

- Chỉ 10 phút thôi đó nghe. Đứa nào ngáy thì bịt mũi nó lại.

Đến phút thứ 10, chúng tôi phải dùng miếng võ bịt mũi từng người lại, không thở được, họ mới tỉnh ngủ. Rụp một cái đã đồng loạt đứng hết cả lên. Đúng là linh.

Thân Trọng Một gọi A Lơn tới, ông bảo:

- Anh đưa trung đội quay lại 815, dẫn quân ra các hướng. Dùng cách hoạt động của những con hổ xám đường 14, các anh chủ động tiến công, bắn tiêu hao và cố gắng càng bẻ gẫy được nhiều mũi tiến công địch càng tốt. Anh có hiểu vì sao không?

A Lơn đáp:

- Để chúng tưởng thành đội đang quyết tâm cố thủ không hề có cuộc lui quân này.

Thân Trọng Một khen:

- Mi làm thành đội trưởng được rồi đó.

Trung đội A Lơn lui quân trở lại 815 bằng cách luồn rừng của họ. Toàn bộ lính thành đội theo Thân Trọng Một tụt dốc xuống Khe Vịt.

Trời tháng 8 mà nắng vẫn dậy sớm. Mới 6 giờ rưỡi, nắng đã sáng ngời. Sau một tiếng rưỡi đồng hồ, lính thành đội đã tụ đủ quân ở bên bờ ngã ba Khe Vịt. Xa xa vẫn nghe tiếng trực thăng phành phành. Đến đây. không thể đi tiếp được nữa. Lính mệt quá rồi. Thân Trọng Một cho cả đội hình dừng lại. Dù dưới tán rừng rậm vẫn nguy hiểm, ông bảo:

- Khi 815 thất thủ, chắc chúng cũng biết chúng ta đã lọt ra khỏi vòng vây đêm qua. Dĩ nhiên chúng ta chưa đi xa, máy bay của chúng sẽ quần đảo, lục soát Vì vậy ở đây chúng ta phải hết sức giữ bí mật. Có chi ăn nấy, không được nổi lửa, tránh khói. Không có chi ăn thì nhịn đói. Tuy vậy, dù mệt mấy mỗi người cũng phải đào cho mình một công sự cá nhân để đề phòng bất trắc.

Ông nhắc đi nhắc lại:

- Thà đổ mồ hôi nước mắt còn hơn đổ máu

Tự ông đi kiểm tra công sự từng người.

Mỗi đứa chúng tôi bám một gốc cây làm thế phòng ngự. Bảy giờ sáng đã lại nghe tiếng bom dội xuống 815. Chừng 8 giờ sáng chúng tôi nghe rất rõ tiếng AK chát chúa. Rõ ràng trung đội A Lơn đã nổ súng rồi. Phải là lính mới phân biệt được tiếng đạn AR15, AR16 và AK. AK nổ to hơn, vang hơn, quyết liệt hơn. AR15 rền như pháo tép.

Chúng tôi tin vào trung đội hổ xám đường 14. Toàn trung đội đều là người dân tộc Ka Tu. Họ sinh ở rừng, sống ở rừng, chân đất, song nhanh như sóc. Họ không chịu đào đất. Trận đánh nào cũng lấy gốc cây làm lá chắn, làm công sự của mình. Họ đã làm cho lính Mỹ Ngụy kinh hoàng trên đường 14, bây giờ họ đang làm lá chắn cho cuộc rút quân chiến thuật của thành đội bộ.

Một trung đội A Lơn, chọi với ba trung đoàn liên quân Việt Mỹ. Nhờ có núi rừng, họ cầm chân Mỹ Ngụy suốt từ 8 giờ sáng cho tới 12 giờ trưa chúng mới chiếm được 815. Chúng tập trung hết binh lực vào quả đấm quyết định ngày hôm nay. Hí hửng tưởng thế nào cũng bắt sống được Thân Trọng Một cùng toàn bộ sĩ quan Thành đội Huế. Kết cục chúng chiếm được một chỗ không người.

Bọn sĩ quan Mỹ Ngụy lồng lộn lên vì đã vồ hụt mồi. Không ngờ con mồi bự ấy đã vượt ra khỏi vòng vây của chúng. Con mồi ấy bây giờ đang ở đâu? Dĩ nhiên Thân Trọng Một cùng quân sĩ của ông đang nấp dưới tán một cánh rừng. Nhưng là cánh rừng nào?

Trên trời hàng đàn máy bay cánh vuông OV10, trực thăng đủ loại lồng lộn đảo khắp vùng trời, len lỏi theo dọc những con suối từ 815 chảy ra, chỉ mong phát hiện ra một dấu đất thì chúng không tiếc gì bom đạn để hủy diệt hoàn toàn. Chúng thừa sức làm điều ấy. Chúng đâu biết Thân Trọng Một chỉ ở cách chúng chừng một giờ đường bộ, đường chim bay càng gần. Trọng Một lấy bất ngờ làm thế tàng hình.

Ông nói:

- Đêm qua chúng ta không lọt ra được 815 thì hôm nay chúng ta trở thành cái giỏ cua của người nông dân đánh dậm.

Tôi hỏi:

- Sao anh tính ra được sự quyết toán chính xác ấy?

Ồng cười:

- Bởi vì tao là Thành đội trưởng.

Nói vậy là hết nói. Chiều, khi sương mù đã giăng mờ mờ trên mặt nước Khe Vịt, Thân Trọng Một lệnh cho quân nhổ neo. Tôi hỏi:

- Ta đến đâu bây giờ ạ?

- Đến Khe Cối Xay.

Chỗ này, xưa, lúc điều thêm quân giải phóng là kho thóc. Cán bộ, chiến sĩ đến nhận lương thực nhân lúa rồi tự xay giã cho mình. Từ đó có tên gọi.

Khe Cối Xay hoang vu lâu ngày bỗng trở thành bãi khách. Gốc cây nào cũng có căng tăng, võng mắc. Ba bếp lửa của ba cơ quan, dù đã nấu trong lò Hoàng Cầm, vẫn được dùng lá rừng che kỹ càng để đề phòng máy bay trinh sát ban đêm phát hiện ra ánh lửa. Tất nhiên Mỹ và Ngụy đang tung đủ loại kỹ thuật hiện đại đi tìm chúng tôi.

Các bếp vừa dọn cơm ra ăn thì nghe B57 thả bom ngoài Khe Vịt. Nghi ngờ cái tọa độ ấy, vậy là tính toán quân sự của chúng cũng rất giỏi. Ngoài Khe Vịt chỉ còn một tổ lính hậu cần đang dọn dẹp và ngụy trang nơi giấu quân. Không ngờ họ dính bom, chết mất hai người. Mấy ngày sau có việc đi qua khúc quẹo của Khe Vịt, tôi thấy hai nấm mộ mới đắp, chưa kịp mọc cỏ. Đêm ấy nếu Thân Trọng Một không tinh ý, để lính ngủ lại Khe Vịt, chắc hy sinh nhiều.

Đêm ở Khe Cối Xay bình yên. Nhưng Khe Cối Xay chỉ kín đáo cho một kho thóc, chứ không thể là nơi sinh sống của hai trăm con người. Ngủ đêm dậy, ngay sáng hôm sau Thành đội trưởng đã quyết định toàn bộ cơ quan di cư tới một vùng đất mới có cái tên nghe rất lạ lùng: Tà Rầu Tà Vò. Đó là một bản của người Ka Tu. Tôi cũng không có dịp tìm nguyên gốc của cái tên nghe giống như hai nhịp cồng chiêng vậy.

Ở Tà Rầu Tà Vò nguồn lương thực của chúng tôi cạn kiệt. Những gì dự trữ được ở 815 bị mất hết rồi.

Thành đội phải cử người vào bản xin sắn. Họ cho. Dân đang đói, họ làm rẫy bí mật nên không cho cả rẫy được mà cho từng gùi. Từng gùi làm sao nuôi sống được hai trăm con người. Cái máu ma lanh của chúng tôi đến lúc này phải được huy động ra. Với đồng bào, gùi to cũng là gùi, gùi nhỏ cùng là gùi, giống như họ coi con gà mới đẻ cũng giống con gà mẹ. Đơn vị số 1 của họ là vậy. Đành ma lanh chứ biết sao. Chúng tôi cho đan một cái rọ tre thật to, chọn trong đơn vị một người khỏe nhất, vào rẫy lấy sắn cho đầy cái rọ “chiến lược” ấy rồi gùi ra. Với đồng bào dân tộc, miễn qua bờ rào rẫy là xong. Đưa được rọ sắn “chiến lược” ra khỏi rẫy, đã có cả chục người ngồi đợi bên ngoài. Lúc ấy mới chia sắn vào từng gùi mang về đơn vị.

Biết chuyện, Thân Trọng Một cười:

- Bọn bây đúng là lũ láu cá. Một gùi cũng là sắn đồng bào, mà mười gùi cũng là sắn đồng bào. Dân Ka Tu rất thủy chung với cách mạng. Họ thà ăn củ rừng chứ không để bộ đội cụ Hồ đói mô. Chỉ có điều cán bộ tuyên truyền của ta yếu quá. Chả lẽ cái gì cùng Thân Trọng Một, Thân Trọng Một.

Càng sống, càng thấy ông là người từng trải, ông không chỉ hiểu lính của mình, hiểu nhân dân đồng bằng mà hiểu cả người miền núi, đầy tâm lí

Ở Tà Rầu Tà Vò chưa ấm chỗ, mới ăn sắn của đồng bào được hai ngày thì bọn Mỹ Ngụy lại đã chơi chúng tôi một cú đo ván. Đó là vào một buổi sáng, chiếc C130 bay rì rì chậm chạp qua đỉnh Tà Rầu Tà Vò phun ra sau nó ít luồng bụi tưởng như 4 dải mây mờ vắt ngang qua nền trời. 4 dải mây mờ ấy loang rộng ra rồi phủ lên lá rừng. Anh em chúng tôi bị cay mũi, sặc sụa.

- Mỹ rải chất độc hóa học.

Chúng tôi lấy khăn mặt nhúng nước đắp lên mũi.

Chỉ một giờ đồng hồ sau chúng tôi thấy tất cả trên mặt lá rừng khu vực chúng tôi ở đọng những hạt lấm tấm trắng, giống như lá bị mốc.

Thân Trọng Một ra lệnh cho chúng tôi:

- Cầm rựa ra các rẫy sắn của đồng bào chặt hết các cây sắn, chặt tận gốc.

Chúng tôi làm theo. Thấy chúng tôi chặt, dân ra giữ lại, họ la ó:

- Bộ đội phá sắn của đồng bào.

Một già làng giữ chặt bàn tay tôi đang cầm rựa.

- Định giết đồng bào Ka Tu hả?

Tôi đáp:

- Đây là lệnh của Thân Trọng Một.

Nói tới Thân Trọng Một, già làng bỏ rơi cánh tay tôi:

- Một hả? Vậy cứ chặt.

Chưa biết đầu đuôi ra sao, song nói tới anh Một là họ tin ngay. Thế mới biết dân tin anh nhường nào. Già làng về bản, tới nhà Thân Trọng Một đang ở. Thấy già, anh nói:

- Cho dân chặt hết các cây sắn.

- Răng? Già làng hỏi lại.

- Ngày mai sẽ hiểu.

Ngày mai, những rẫy không chặt cây, đào sắn lô cắt đôi củ ra, trong củ đã xuất hiện những thớ như màu đen giống như những sợi chỉ đen chạy thành tia trong củ sắn trắng bong. Ngày hôm sau nữa những củ sắn ấy đen hết, bắt đầu thối. Không thể nào ăn được nữa.

Thân Trọng Một cầm củ sắn nói với già làng:

- Chất độc hóa học Mỹ thấm từ lá cây xuống.

- À. Mình hiểu. Già đáp.

Những rẫy chặt cây thì cứu được củ. Song chúng tôi ở trong tầm loại thuốc khai quang ấy, rồi đây những bệnh tật gì sẽ xuất hiện. Mặc, sống cái đã, đánh Mỹ cái đã, chuyện đó tính sau.

Cái rẫy sắn bí mật của đồng bào hỏng rất nhiều. Cây bị hủy hoại rõ ràng nhất là cây chuối. Chỉ vài ngày sau, các cây chuối gẫy gục, chết hết. Lá rừng rụng đầy đất như một cái nệm êm. Vài ngày sau cái nệm xanh ấy đen lại, thối hoắc, đầy ô nhiễm.

Dân Ka Tu bắt đầu đói lại. Tiếp tục tính chuyện vào sâu trong rừng đào củ.

Già làng Tà Rầu Tả Vò đến gặp anh Một:

- Dân Tà Rầu Tà Vò họp rồi, quyết định chia cho lính ông Một một nửa số rẫy còn lại. Một nửa để dân dùng. Hết, đồng bào đã có rừng nuôi.

Thân Trọng Một đáp:

- Dân còn, bộ đội còn. Bộ đội còn, dân còn. Chúng tôi sẽ lên đường tuyến xin cả gạo cho dân và bộ đội,

Chưa mở đường lên Ka-nôn để lấy gạo được Thật khó khăn vô cùng. Mỹ Ngụy đang càn trên toàn diện chiến khu. Chúng tôi bị đói. Phải tính sao đây có cái gì cho vào bụng để còn sức mà chiến đấu. Đói thì người lính vẫn cứ phải tính đến ba bữa. Những ngày tiếp theo ở Tà Rầu Tà Vò, một ngày ba bữa của chúng tôi là thế này:

- Bữa sáng ăn hạt sót (hạt gắn) luộc.

- Bữa trưa cùng lúc chia hạt sót buổi sáng, nhà bếp phát cho mỗi người một vắt cơm đúng bằng nắm tay. Vắt cơm gói lá, cho vào túi, đeo trên thắt lưng. Ngày đó yên, không có địch, trưa được lấy ra ăn. Nếu có địch, tự mình phải tính ăn lúc nào hợp lý nhất để lấy sức mà chiến đấu.

- Bữa tối, nhà bếp phát cho mỗi người một hăng-gô rau tàu bay luộc với một gói muối. Nếu không pha nước vào muối, thêm một vài quả ớt mọi (ớt hạt tiêu) nữa cho dễ nuốt.

Tiêu chuẩn của Thành đội trưởng giống y xì tiêu chuẩn của chúng tôi. Ông ngồi ăn cùng anh em, kể chuyện tiếu lâm, cười ầm ĩ.

Những ngày đói ấy bắt đầu vào mùa mưa. Mưa như trút nước. Tất cả các dòng suối đều dềnh nước. Đi lại hết sức khó khăn. Khổ nhất là các đội kinh tế. Thấy lính đói, họ không cầm lòng được, phái tìm cách mở đường xuống đồng bằng để mua lương thực, thực phẩm. Song nước sông Hương lên quá to. Nước ấy không phải ai cũng qua được. Chết như chơi. Thân Trọng Một chưa cho họ đi: “Phải tính đã”.

Chả lẽ cứ chạy dài, không đánh địch. Phải đánh địch mới bám trụ được. Trời mưa có ít máy bay Nhưng thay vào đó là pháo hạm tiếp tục bắn vào. Pháo từ La Sơn, Phú Bài bắn lên. Dưới chân là nước. Đến bụng thì đói. Trên đầu thì pháo, rất cả những thứ đó đè nặng trên vai Thành đội trưởng, ông đang nát óc tính toán sao vượt qua tình trạng này. Trông ông gầy rộc đi, râu ria lởm chởm. Nước da ông vốn đã đen, càng đen hơn. Ngồi với đồng bào Ka Tu bên bếp lửa, ông trầm tư, không giống hùng khí của một Thành đội trưởng, mà giống một già làng. Chỉ khác cái ông mặc áo quần lính chứ không đóng khố cởi trần, không ngậm cái píp dài xả khói mịt mù trước mặt.

Một hôm Đinh Như Khuê ở ban cơ yếu (bộ phận điện đài của thành đội) đem lên cho ông một bức điện khẩn. Ông ngồi bó gối, lim dim mắt, thường thì ông nhận điện, hối hả đọc ngay. Hôm nay ông có vẻ buồn, dáng không thiết gì nữa. Ông bảo Đinh Như Khuê:

- Đọc tao nghe.

Điện chỉ có mấy chữ, Khuê dọc.

“Ban chỉ huy trận càn lên chiến khu Thừa Thiên đóng ở Động Toàn”.

Chợt ông tỉnh như sáo, đập vào đùi đen đét.

Lập tức ông cho gọi trưởng ban tác chiến tới, rồi cho người chạy hỏa tốc điều tiểu đoàn trưởng hai tiểu đoàn đặc công lên Tà Rầu Tà Vò.

Một cuộc họp bí mật chúng tôi không được dự. Chắc là quan trọng, nên họp cả buổi chiều, lấn sang cả đêm. Khuya lắm các tiểu đoàn trưởng không ở lại, mà phải về đơn vị ngay.

Đúng ba ngày sau ông chống gậy đi. Hai tiểu đoàn đang chờ ông ở điểm hẹn. Chiều ấy họ báo cáo với ông phương án tác chiến. Nghe xong, ông gật đầu.

Tối ấy hai đại đội của Chị Thừa Một và Chị Thừa Hai đánh Độn Toàn. Địch không ngờ ta bị thua chạy dài thế mà còn đủ sức đánh vào bộ chỉ huy trận càn của chúng. Sáng ngày sau các đơn vị càn rừng lục đục rút về.

Trước ban tham mưu, anh Một rất vui:

- Ta đã đánh nát đầu rắn.

Cả chiến khu Thừa Thiên trở lại im lặng một cách lạ thường. Không bom, không pháo, không biệt kích. Đã đành thằng địch sẽ tính nước cờ khác, chúng không chịu bó tay. Tuy vậy chiến khu được những ngày bình yên.

Thành đội trưởng lệnh cho Chiến, y sĩ Bùi Đình Nhu và tôi đi cùng ông. Ông không nói đi đâu. Cứ theo dấu đường, tôi đoán chắc ông trở về lại hậu cứ 815 cũ. Đúng vậy. Dấu tích chiến tranh đầy dọc đường. Hai chữ chính xác miêu tả đúng 815 lúc tan hoang. Cực kỳ tan hoang. Không thể gọi đó là một cánh rừng được nữa. Tất cả các nhà thùng hầm chữ A bị mìn phá tan tành.

Đứng trước cửa địa đạo cũ nhìn về đồng bằng, ông nói:

- Chiến tranh có lúc thắng, lúc thua. Thằng Mỹ mạnh như rứa, song chúng có mần chi được chúng ta. Có đúng không, mấy đứa.

Ông nói tiếp:

- Tau xác định được cái tin chỉ huy trận càn của Mỹ Ngụy đóng ở Độn Toàn, tau mừng quá. Không nuốt chửng được cái Độn Toàn không phải là tau. kế hoạch chặt chẽ, hai thằng đặc công đánh quá đẹp.

Ông cười, chống gậy đứng đó. Hai bàn tay úp lên nhau, chồng trên đỉnh gậy. Mắt ông nhìn về đồng bằng xa xăm, miệng tủm tỉm. Trông ông như một pho tượng đầy lãng mạn.

Thân Trọng Một đó. Gian khổ, vất vả, kể cả thua trận, mất hậu cứ nữa, với ông chả mùi mẽ gì. “Thua keo này ta bày keo khác”, ông hay nói thế. Ở ông hai điều bao giờ cũng lồ lộ là tinh thần quả cảm và lòng thương người.

Sau cuộc thị sát ấy về, ba cơ quan tham mưu, chính trị, hậu cần chuyển về ở Khe Rùa. Gọi là Khe Rùa vì dọc con suối ấy rất nhiều rùa. Từ 815 lui lại phía sau một giờ đồng hồ là Khe Rùa rồi. Ở đây hướng về đồng bằng, 815 ở ngay trước mắt.

Nhìn 815 vẫn thấy nó thật uy nghi.

Tháng 8-1968 ở 815 quả là những ngày quyết liệt không bao giờ quên được.

Chiếm được 815, Mỹ Ngụy đặt mìn vào từng căn nhà thùng giật cho sụp đổ hết, xong chúng dùng mìn dây quấn quanh gốc những cây có bóng rợp lớn cho nổ. Chi trong một ngày, chúng đã làm cho 815 tan hoang như bị bom B52 chần đi chần lại nhiều lần.

Thành đội trưởng Thân Trọng Một trở lại 815 cùng chúng tôi, ông đi khảo sát các địa hình xung quanh, cuối cùng ông quyết định chuyển cơ quan về Khe Vàng.

Gọi là Khe Vàng, có lẽ vì hai bên bờ suối tràn trề những bãi cát nhỏ vàng rực. Nếu thời thanh bình, đứng trên bờ cát này thật nên thơ. Màu cát vàng làm cho dòng suối hoang vu trở nên ấm áp. Khe Vàng vốn là hậu cứ của một tiểu đoàn đặc công. Sẵn nhà thùng, sẵn hầm hố, nên chúng tôi chỉ gia công thêm tí chút là đã có chỗ ở tàm tạm.

Nếu đứng ngoài sông Hai Nhánh nhìn vào, thì Khe Vàng ở về phía tay phải 815. Ở đây cây cối còn um tùm. Đi về đồng bằng cũng rất thuận lợi. Vì tình hình lương thực từ ngoài đường tuyến (tuyến đường mòn Hồ Chí Minh) chưa đưa về được, chúng tôi vẫn phải bám lấy đồng bằng để có lương thực, thực phẩm.

Có lẽ những ngày ở Tà Rầu Tà Vò ẩm thấp, muỗi quá, nên về đến Khe Vàng tôi bị sốt rét dữ dội. Người run cầm cập, ngồi bên cạnh bếp lửa càng sốt cao. Đắp mấy chăn cũng không vừa. Rét từ bên trong ruột rét ra. Uống ký ninh không dứt, phải tiêm. Tiêm vào, bụng cồn cào, nôn cả mật xanh mật vàng. Xong mỗi trận nôn, người mệt nhừ. Lưỡi đắng ngắt. Chỉ có cháo nấu loãng là uống được.

Đêm đêm cơ quan tổ chức người về đồng bằng lấy gạo. Thực túc ư binh mà. Trong kế hoạch là phải có gạo dự trữ cho mùa mưa. Chập tối, từng đoàn người đi, sáng sớm, độ 5 giờ, cũng một đoàn ra sông Hai Nhánh, để đón hàng cho những người đi đồng bằng về. Chừng 7 giờ rưỡi, đoàn người đi mua lương thực về đến cơ quan.

Tôi sốt nên được nghỉ ở nhà.

Một hôm y tá vừa tiêm cho tôi xong, cô động viên tôi gắng ăn được một bát cháo, đắp lại chăn cho tôi nằm nghỉ, cô y tá mới ra khỏi cửa được chừng nửa giờ, bỗng một chùm bom nổ nhức óc. Rõ ràng bom nổ gần. Chỉ mấy phút sau, anh Hoàng Minh Đăng chạy vào hầm bảo tôi:

- Anh em đi lấy gạo về, đang tắm dưới suối thì trúng bom.

Anh thông báo một sự cố khủng khiếp:

- Chết 7 người. Anh Mậu trưởng ban Năm cũng hy sinh.

Từ phút ấy không khí cơ quan như rối tung lên. Khâm liệm cho các liệt sĩ, chọn địa điểm đào huyệt rồi chôn cất anh em. Ở các ban lo sửa chữa, củng cố lại hầm hố. Chiều cơ quan vẫn phải tổ chức đi đồng bằng.

Tôi vẫn sốt, không biết gì bên ngoài. Hai ngày sau anh Châu trưởng ban quân lực bảo tôi:

- Thủ trưởng quyết định di chuyển chỗ ở.

Tôi hỏi:

- Chỗ này bị lộ hả anh?

Anh Châu đáp:

- Quyết định của Thành đội trưởng thì phải đi. Mệnh sống của chúng ta ở trong tay ông, nên ông phải lo toan.

Không trù trừ, ngay chiều hôm ấy chúng tôi khăn gói lên đường. Đoàn người ra đi trong không khí khá nặng nề. Mọi người chỉ biết thi hành mệnh lệnh. Chúng tôi ngược ra phía đường ra sông Hai Nhánh rồi vượt dốc Thanh Niên đi về phía Khe Vịt. Đến Khe Rùa thì dừng lại. Lập tức triển khai căng tăng, đào hố cá nhân.

Thành đội trưởng quyết định:

- Chúng ta ở lại đây.

Chỉ ba ngày sau chúng tôi đã dựng xong lán trại, đào xong các hầm kiên cố. Khe Rùa nhiều rùa thật. Toàn loại rùa có mai màu vàng. Ngày nào chặt cây, cắt lá về dựng nhà chúng tôi cũng bắt được rùa. Nó nằm ngay dưới gốc các cây lá nón. Có rùa, tức là có thịt ăn, vậy cũng vui rồi. Chúng tôi làm thịt rùa thật đơn giản: bắc ba cục đá xếp bếp, lật ngửa rùa lên, đặt vào. Đốt lửa bên dưới. Rùa rãy rục một lúc thì chết. Chúng tôi lấy dao găm tách thịt rùa ra khỏi mai, cắt ra, cho vào nồi om với muối ớt và củ riềng rừng. Càng mặn, càng cay ăn càng ngon.

Bên này bờ suối là ban tham mưu đóng. Bên kia suối là ban chính trị. Đêm ngày thứ 5, kể từ lúc đặt chân, bống B57 lại “cả cái” vào khu vực ban tham mưu. Hết bom, chúng tôi gọi nhau í ới, tưởng bom chỉ phá đủ cây rừng. Không ngờ sáng hôm sau Thành đội trưởng gọi:

- Anh Đông trưởng ban pháo binh hy sinh rồi.

Chúng tôi chạy lên nhà của ban pháo binh phía đầu nguồn nước. Anh Đông chết, nằm co ro như đang ngủ. Thành đội trưởng đi kiểm tra phát hiện ra. Nhà ban pháo đang dựng dở. Chỉ có anh Đông ở nhà nên thi công chậm. Một mảnh bom găm vào người anh. Anh chết ngay, không kêu được một tiếng. Anh Thắng, Nhu, Lầu và tôi khâm liệm và chôn cất cho anh ngay gần nhà pháo binh. Mặc lại áo quần sạch cho anh. Quấn tấm tăng bên ngoài thay cho quan tài. Cái chết của người lính ở chiến trường thật đơn giản. Cơ quan tập trung làm lễ truy điệu, từ biệt anh, quân lực ghi tên anh vào danh sách liệt sĩ, thế là xong.

Chúng tôi lo sau loạt bom ấy lại phải di chuyển. Thành đội trưởng nói:

- Chúng đang dùng bom xăm chúng ta thôi. Chẳng có chi đáng sợ cả.

Sau thất thủ 815, mật độ bom, đạn pháo và biệt kích tăng nhiều. Mỹ Ngụy đang tìm mọi cách tìm dấu vết của thành đội Huế mà không ra. Cây rừng đã che chở cho chúng tôi.

Anh Mậu chết, anh Chương lên thay. Đi đồng bằng lấy gạo là nhiệm vụ hàng đầu. Song cũng hết sức nguy hiểm.Vì thằng địch cũng thừa biết, lính thành đội Huế không thể tách đồng bằng được. Để lấy được nhiều lương thực, đại đội 12 ly 7 của Quảng Bình chi viện cho Huế được tổ chức thành đại đội hành lang, chuyên một việc bám đồng bằng lấy gạo, họ hầu như quên những khẩu 12 ly 7 bắn máy bay của mình.

Có điệp báo nên một tổ của đại đội hành lang vào xóm ga Hương Thủy lấy gạo, đột ngột bị bao vây. Bọn địch định giữ chặt các lối xóm, không cho một ai thoát, nhưng tổ mua lương thực 12 ly 7 đã chiến đấu quyết liệt mở một đường máu. Tổ 12 người, chỉ ba người sống sót về được hậu cứ trên rừng xanh.

Bọn biệt kích tăng cường lùng sục các ngả đường rừng. Chỗ nào hoài nghi, chúng thả biệt kích xuống.

Tổ Nhu, Lầu, Khuê đi mua gạo ở đồng bằng, về sau cùng. Không ngờ dính ngay biệt kích. Không đuổi chúng bắn theo. Gùi gạo của Nhu trúng đạn. Nếu không có bao gạo, chắc Nhu chết. Anh thoát, nhưng gạo trong gùi theo lỗ đạn mở chảy ra bằng hết.

Nhu cười:

- May quá, gạo đi thay người. Mình sẵn sàng nhịn một tuần để tiết kiệm gạo.

Đồng đội bao giờ để anh đói. Bùi Bình Nhu là y sĩ của cơ quan tham mưu (sau giải phóng miền Nam về lại quê Hải Dương, học xong đại học y, anh về, được bầu làm giám đốc bệnh viện Hải Dương).

Đêm đêm B57 vẫn tiếp tục thả bom xăm các tọa độ hoài nghi để tìm lính thành đội. Khe Rùa không chịu thêm một loạt bom nào nữa. Thân Trọng Một hình như nắm chắc được quy luật của chúng, nên ông rất ung dung. Tuy vậy chúng tăng cường khống chế đường chiến khu của chúng ta bằng pháo. Pháo địch lúc này cũng rất nham hiểm, đủ cả: pháo khoan, pháo đào pháo chơm. Pháo chơm là loại pháo mới rất nguy hiểm. Đầu đạn rơi chạm đất, nổ ngay tức thì, văng mảnh ra bốn xung quanh rất nguy hiểm, song sợ nhất là nó nổ ngay trên ngọn cây, các mảnh chụp xuống đất thì như một cái nơm vậy. Chúng tôi rất ngán loại pháo này.

Có một lần chúng tôi dính pháo chơm. Hôm ấy anh Chương, trưởng ban Năm (ban quản lý kinh tế, hậu cần của cơ quan tham mưu) dẫn tôi, Lầu, Thủy và Phong (anh hùng Nguyễn Viết Phong, sau này cùng hy sinh trong một chuyến ở đồng bằng về). Đang tụt dốc xuống phía sông Hai Nhánh, bỗng nghe tiếng đề-pa (tiếng nổ đầu nòng của pháo) vọng lên từ phía Phú Bài, anh Chương hô:

- Nằm xuống!

Chúng tôi ai đâu chỉ kịp nằm xuống đó. Một quả pháo chơm nổ ngay gần đầu Lầu, mảnh tóe lên theo hình phẫu, nên Lầu không dính đạn, mà lửa tóe ra cháy một bên lông mày anh, rát cả một phía mặt. Anh Chương phải lấy lá rừng vò nát, xoa vào mặt cho Lầu để da khỏi phồng. Ngừng tiếng pháo, anh Chương hô đi chúng tôi mới đi được mấy bước lại nghe tiếng pháo nổ đầu nòng. Tất cả nằm xuống. Anh Chương tấp vào gốc cây tôi vừa ngồi. Quả pháo nổ xa hơn. Mùi thuốc đạn nồng nặc.

Anh Chương gọi:

- Các cậu ơi, tôi bị thương rồi.

Chúng tôi quay lại chỗ anh. Bàn tay trái anh ôm đầu để tự vệ, tự vệ theo bản năng, anh giơ ra trước mặt, ba ngón tay đứt chỉ lủng lẳng một tí da. Một mảnh pháo đã xẹt qua đó. Chúng tôi băng bàn tay cho anh. Anh nói:

- Sao mình thấy nhức chỗ đầu này.

Anh chỉ vào chỗ nhức, ở đó, một xí máu rỉ ra, như máu của một con muỗi. Nhìn kỹ, đúng là một mảnh rất nhỏ đã xuyên vào đầu anh ở chỗ ấy. Chỉ 5 phút sau, anh Chương bảo:

- Tôi mệt quá, cho tôi nằm một chút.

Chúng tôi đỡ anh nằm. Và, thế là anh nằm luôn. Không ngờ vết thương nhỏ mà ác quá. Chắc mảnh xuyên sâu vào óc. Chúng tôi bỏ cuộc đi đón gạo, chặt cây cáng khiêng anh vào trạm xá Nam cách đó không xa. Giao anh cho trạm xá, chúng tôi về báo cho cơ quan.

Vì vết thương nhỏ ấy, đêm đó anh Chương mất.

Cơ quan tham mưu cử anh Hoàng Minh Đăng, sĩ quan của ban quân lực lên thay anh Chương làm trưởng ban Năm. Anh Đăng vừa nhận chức được ít ngày thì xẩy ra vụ trực thăng trên sông Hai Nhánh.

Đêm trước mưa, nên anh em đi mua gạo ở đồng bằng về không kịp, nước sông Hương đột ngột lên nhanh. Phải đợi sáng mới tìm được phương án để vượt sông. Đoàn vượt sông sáng ấy khá đông. Mỗi người đều lấy tấm ni lông của mình bọc gùi gạo thật chặt làm phao bơi. Chọn một chỗ xuất phát sao cho có thế nhất, nghĩa là không bị nước cuốn và đáp vào bờ bên kia thuận lợi, lên xuống dễ dàng, kín đáo.

Không ngờ lúc anh em đang vượt sông thì máy bay trực thăng Mỹ chợt bay qua và chúng đã phát hiện ra cuộc vượt sông. Thế là không chậm một phút, chúng vòng ngay lại nhả đạn. Khẩu đại liên trên ba chiếc trực thăng không tiếc đạn. Chúng săn và bắn đến cùng.

Tốp mua hàng của cơ quan thành đội đã đi trước, vào được rừng không bị dính đạn. Các đơn vị chiến đấu không may, số người chết trên sông Hai Nhánh hôm ấy là 23 người. Nghe tiếng súng nổ, Thành đội trưởng như ngồi trên đống lửa. Ông chạy ra, chạy vào. gọi tham mưu trưởng lên hỏi. Mãi sau có tin, ông ngồi thừ một lúc rồi ôm mặt khóc. Những giọt nước mắt ấy là tiếng nấc khôn cùng của ông. Nhìn ông vậy, chúng tôi không dám an ủi. An ủi lúc này có khác gì chiếc khoan sắt khoan vào tim ông.

Ngay sau trận sông Hai Nhánh ấy, trời bắt đầu mưa. Mưa rất dữ. Đến nỗi Ban chính trị và ban tham mưu chỉ cách nhau một con suối nhỏ, nước giữa lòng chỉ quá đầu gối, vậy mà sau một ngày một đêm mưa hai bên hầu như không liên lạc được với nhau. Không ngờ trận mưa ấy dài thế. Suốt ngày giọt tranh chảy thành một dòng nước nhỏ nối mái tranh với đất. Dọc chiều dài mái tranh hàng ngàn sợi dây nước cứ chảy miên man như vậy 22 ngày mới dứt.

Đã đành không thể bơi qua sông Hương về đồng bằng. Đói. Các đơn vị đều đói.

Thành đội trưởng phải đi đến quyết định: “Các đơn vị cần phân loại lính làm hai loại: Loại 1 đủ sức chiến đấu thì ở lại bám trụ, loại 2 không đủ sức chiến đấu thì cho quay lui Mường Nòng, ngay sát đường tuyến, sẵn gạo, sẵn thuốc, bồi dưỡng một thời gian cho hồi sức, đợi thời cơ, khi nào thành đội trưởng có giấy gọi thì về để tiếp tục chiến đấu”.

Các đơn vị: tiểu đoàn pháo, Chị Thừa Một, Chị Thừa Hai, 810 và 804 đều chấp hành lệnh của thành đội một cách nghiêm túc. Gần một phần ba quân số phải quay lui tuyến sau. Tuy nhiên ba cơ quan tham mưu, chính trị, hậu cần thì ở lại nguyên quân số. Vì đó là lực lượng không thể thiếu được cho các đơn vị tác chiến.

Đó là một quyết định đúng đắn. Có như vậy tư tướng những người ở lại mới vững vàng và những người lui tuyến sau là “thê đội hai” chờ thời cơ sẽ đến. Ở lại thì túng miếng cơm manh áo với nhau, nhiều khi chuyện rất nhỏ mà lại thành chuyện lớn.

Thành đội trưởng giải thích rất đơn giản:

- Nhân dân các dân tộc Ka Tu, Tà Ôi đang còn ở lại với chiến khu, chúng ta thì không lo chi chúng ta không tồn tại.

Chúng tôi hiểu và bảo nhau: “Nếu cần, chúng ta sẽ ăn củ rừng, ăn lá rừng như đồng bào để bám trụ. Họ sống được thì chúng ta cũng sống được. Cách mạng Thừa Thiên cần đến chúng ta, là cần lúc này đây. Chúng ta không thể phản bội nhân dân của mình”. Một ai đó giận dữ nói: “Nếu lúc nầy bắt được thằng Quản Thế Lĩnh, tau sẽ băm nó ra thành cám, phải đề nghị thành đội cho chúng ta bắt bằng được nó lên đây”.

Không lúc nào hờn căm kẻ phản bội bằng lúc này.

Để bộ đội yên tâm bám trụ, thành đội trưởng bằng lòng cho bộ đội được săn bắt thú rừng để tăng cường lương thực, thực phẩm cho các đơn vị.

Cơ quan tham mưu thành lập một tổ đi đánh cá. Tổ này gồm mấy tay lặn lội giỏi như rái cá, đó là Phúc. Lầu, Chuẩn, Cách. Họ được phát bộc phá, tìm những chỗ suối, nhánh sông sẵn cá, đánh mìn, vớt cá lên, xông khô. Khi nào mỗi người được một gùi cá khô đầy chừng 30 cân thì mang về cơ quan.

Tôi nhớ có lần Lầu, Khúc đánh cá ở sông Mụ Nú, được nắng, họ phơi trên các hòn đá lớn lổng chổng bên bờ sông Mụ Nú. Gần tối, họ ra lượm vào, đưa vào dân xông. Lúc ra gần đến nơi, Lầu và Khúc chợt thấy một con cọp đang lượm từng con cá một ăn. Sợ quá hai người trèo tót lên cây ngồi, đẩy đạn lên nòng sẵn sàng bắn trả nếu con cọp ấy đuổi theo. Song, hình nó không phát hiện ra, nên khi đã no bụng, nó đủng đỉnh vào rừng. Lúc ấy Lầu và Khúc mới dám ra lượm cá. Song cả đêm ấy cả lũ nơm nớp không ngủ, phân canh gác đàng hoàng.

Ở cơ quan, Thành đội trưởng cho điều một tổ “hùm xám đường 14” của A Lơn về đi săn. Những con dôộc họ bắn về, buộc tay nó trên xà nhà, hai chân nó thõng xuống sát đất. Lúc làm lông xong, đổ bên suối, con dôộc trắng hếu, trông khá giống người. Dôộc nấu với củ móng trâu ăn cũng ngon.

Nhưng vui nhất và rất ngon là những ngày bắn được voi, có thịt voi nướng.

Tôi nhớ hôm bắn được con voi ở Khe Vịt, không chỉ thành đội bộ đi lấy thịt, mà các đơn vị chiến đấu cũng cho người tới. Dao găm hoàn toàn bất lực, cắt da voi, cắt thịt tốt nhất là có cái liềm thật sắc. Cắt thịt voi bằng liềm, như cưa. Mấy người chui lọt vào bụng con voi cưa thịt nó, vất từng tảng thịt ra. Ai đầy gùi thì về ngay, chẳng ai thiết tập trung làm gì.

Ngày có thịt voi, bếp tham mưu thật vui. Các ban cử thêm người thái thịt. Cả tạ thịt mới đầy cái chảo quân dụng. Anh Hoàng Minh Đăng cầm cái xẻng khá to. Chúng tôi chìa soong ra, anh xúc cho đầy soong. Còn dặn:

- Ban nào chưa no, đem soong xuống lấy tiếp.

Nói vậy chứ, các ban đi lấy thịt voi, đều giữ riêng cho mình một tảng thịt to. Con voi hàng mấy tấn thịt, ai lấy bao nhiêu cứ việc. Chả ai so bì gì. Ăn thịt nhà bếp đã hết, đã no, chúng tôi về thái thịt riêng của mình, ướp muối rồi ngồi quanh bếp lửa. Mỗi anh có một cái xiên nhọn. Xiên mấy miếng thịt tự nướng, tự ăn, chán thì thôi, bõ cho những ngày ăn rau tàu bay, ăn hạt sót. Được cái thịt voi rất hiền, ăn mấy cũng không một ai bị đau bụng.

Dở nhất trong con voi là lá gan của nó. Gan voi to bằng cái thúng. Ăn rất nhạt, hầu như không có hương vị gì. Có người bảo nó giống như đất sét vậy.

Ngon nhất ở con voi là cái vòi và 4 cái đệm nơi bắp chân voi. Ngọt thịt và thật béo như thịt lợn vậy. Hết nạc vạc đến xương. Hết thịt, chúng tôi lấy da voi ninh. Ninh cả đêm, da nó ninh kỹ dày cả nửa gang, thái nhỏ ra, trộn với muối, ớt, cọng rau môn thịt cũng ăn no được.

Chúng tôi tìm mọi cách, làm mọi cách để bám trụ. Chị Thừa Một, Chị Thừa Hai vẫn điều nghiên đánh Ly Hy, Tân Ba... để chứng tỏ thành đội Huế còn đây. Sau mỗi trận đánh ấy chúng trả đũa bằng bom đạn tơi bời.

Trời vẫn tiếp tục mưa. Đường đồng bằng vẫn tắc. Thành đội trưởng quyết định chuyến cơ quan lên Khe Xương Voi. Ở đó lên đường tuyến gần hơn. Trong tình hình này phải bám đường tuyến mà sống vậy. Khi nào mở được đồng bằng sẽ lại tiếp tục ép sát thành phố.

Cơ quan tham mưu chúng tôi lại khăn gói chuyển sâu vào Khe Xương Voi, gần Mụ Nú.

Những cánh rừng bị chất độc hóa học, lá rụng hết. Không phải do gió bứt ra, hay già rụng xuống. Lá bị chất độc không khô, mà bầm nát, rồi thối mủn. Đi qua các cánh rừng này, dậy lên mùi thối thum thủm.

Lá rụng. Cây cứ thế chết khô. Đứng xa nhìn những rừng xanh nguyên thủy xưa, bây giờ mênh mông màu xám úa của vỏ cây chết. Chỉ một thời gian sau, gặp những trận gió mạnh, cây đổ ngã hàng loạt, rầm rầm. Dưới đất, chỉ có loài cây lá nón là vẫn xanh tốt như xưa, không hề bị chất độc hóa học tàn phá.

Địa điểm đóng quân ở Khe Xương Voi không được lâu, phần vì đám rừng xanh này luôn luôn bị nhòm ngó. Suốt ngày máy bay cánh vuông nghiêng ngả, thóc mách. Chỗ nào nghi ngờ, chúng bắn xuống đó một quả đạn chỉ điểm. Đạn chạm xuống đất, nổ tung, bốc lên trời một dám khói kéo dây từ mặt đất lên. Được chỉ điểm, lũ máy bay F105 từ đồng bằng được gọi lên bắn phá, bỏ bom.

Những đám rừng màu nâu xám lan đến gần. Phần vì chỗ đóng quân cách đường trục chiến khu không xa chỉ vài trăm mét, đù có ngụy trang cũng rất dễ bị lộ. Trên đường trục chiến khu, người đi lại suốt ngày: những nhóm cán bộ chiến sĩ đi công tác, từng tốp dân công gánh thương binh từ phía đồng bằng lên, rồi cả những cuộc chuyển quân. Nhóm thám báo mới đây bị diệt một cách vô tang chứng càng làm địch chú ý.

Trước tình hình ấy, thành đội trưởng Thân Trọng Một quyết định lui quân thêm một bước. Chỗ mới đến, anh em gọi là A-te. Vì nó rất gần điểm cao A-te nhọn hoắt cao vọt hẳn lên, hơn tất cả những mỏm núi xung quanh.

Một con suối chảy giữa hai sườn đồi tầng tầng lớp lớp rừng cây nguyên thủy. Rất kín đáo. Cả ba cơ quan tham mưu, chính trị, hậu cần tụ hội lại hai bên dòng suối ấy. Ở A-te tuy cách Khe Xương Voi không xa, nhưng có địa thế quân sự, cũng rất thuận lợi con đường vận chuyển lương thực. Từ A-te, qua dốc ông Già, lên Dòng, đến một thung lũng bằng phẳng, có tên là Sàng. Đi hết thung lũng này là đến đường tuyến tức đường mòn Hồ Chí Minh chạy dọc Trường Sơn. Vũ khí, quân trang quân dụng và cả lương thực để từng kho dọc đường tuyến này. Từ A-te lên đến đường tuyến chỉ mất có hai ngày. Đoạn đường này nguy hiểm nhất là thung lũng Sàng. Không có cây to, toàn cỏ tranh. Máy bay trực thăng, máy bay trinh sát ve vè nhòm ngó suốt ngày. Vì vậy phải tính toán thời vượt qua bãi tráng này an toàn.

Đường thứ hai là từ A-te đi Khe Nước Rỉ, từ Khe Nước Rí lên sông A Rí. Bên kia sông A Rí thuộc địa phận xã Hương Hữu của huyện Nam Đông. Không phải Hương Hữu bản địa, mà là Hương Hữu tản cư lên đây. Đi hết xã Hương Hữu lên Ư Ràng là đất của Lào. Đóng quân ở A-te tiến, lui đều thuận lợi.

Đào hầm, dựng nhà ở A-te chưa được bao lâu đã lại thấy bà già cánh vuông bay vè vè trên đầu. Thành đội trưởng ra lệnh ngụy trang doanh trại. Lối từ đường trục rẽ vào, phải ngụy trang thật kín. Đường trong doanh trại không để lộ dấu vết. Nhất là đường từ nhà các ban, phòng xuống suối lấy nước phải ngụy trang kỹ. Vì thằng địch cũng hiểu rằng Việt cộng ở chiến khu thiếu gì thì thiếu song không thể thiếu nước, phải bám vào các suối mà sống. Vì vậy chúng cho máy bay u-u-ti-ti luồn lỏi vào các khe núi, bay thật thấp, thấp hơn cả ngọn cây cao để tìm dấu vết nơi ăn chốn ở của Việt cộng. Có đơn vị thiếu cảnh giác, chúng đã phát hiện ra, gọi từng bầy trực thăng lên bắn phá tan tác. Cả chiến khu bây giờ thực hiện khẩu hiệu: “Đi không dấu, nấu không khói, nói không nghe” một cách triệt để.

Ông Thân Trọng Một gọi trưởng ban 5 Hoàng Minh Đăng lên hỏi:

- Tình hình lương thực ra răng?

Hoàng Minh Đăng đáp:

- Ở đồng bằng thằng địch đang tiến hành chủ trương: “Tát ao bắt cá”, “bôi lem”, “ngăn chặn” để tách quần chúng ta khỏi cách mạng. Vì vậy lương thực từ đồng bằng lên rất khó. Hầu như không trông mong chi. Đội kinh tế của hậu cần vẫn bám hành lang, nhưng chưa phát huy được tác dụng. Chỗ chúng ta ở đấy gần đường mòn Hồ Chí Minh, nhưng đang mùa mưa, xe cộ đi lại rất khó khăn, các kho dự trữ đã vơi, không được bổ sung đều.

Ông Một hỏi:

 - Lính ta chừ mỗi ngày được ăn ra răng?

Hoàng Minh Đăng đáp:

- Mỗi ngày một lon rưỡi. Song khó khăn nhất là chưa có lương thực dự trữ.

- Kế hoạch của anh, của ban Năm?

- Tăng cường tự túc.

So với những ngày ở Tà Rầu Tà Vò đời sống ở đây có khó hơn. Song chưa được nửa cân gạo một ngày, sức ăn của lính chiến, toàn thanh niên đang sức vóc, ăn mấy cũng không biết no, quả thật là điều nan giải. Bếp ăn tăng cường vào rừng lấy môn vót, môn thục, tai nai, đoác độn lót thêm vào. Tổ đánh cá Dương Công Lầu, Lê Văn Chiến, Khuê được phát thêm thuốc nổ TNT loại hai lạng một bánh để đánh cá, xông khô. Nhóm săn bắn từ trung đội A Lơn cũng được tiếp tục hoạt động.

Nhiệm vụ của thành đội bây giờ là phải bảo toàn lực lượng, đợi miền Bắc bổ sung quân và nhất là chờ thời cơ mới có thể hoạt động được. Địch tăng cường thọc sâu vào núi rừng miền Tây A Lưới đã bị hai đòn chí mạng: Cô-ca-va và Đồi Thịt Băm. Ba chữ Đồi Thịt Băm đã gợi lên thất bại thê thảm trên núi rừng của Mỹ Ngụy. Song lúc này chúng đang còn sức. Lính chủ lực của ta đối mặt với chúng được, còn ở địa phương như Thừa Thiên Huế bám trụ chắc, không bị tiêu hao lực lượng đã là một thắng lợi rồi. Lúc khó khăn ấy, lính chúng tôi bảo nhau: “Chỉ riêng việc ăn môn vót bám trụ suốt từ sau Mậu Thân đến giờ, mọi người lính chúng ta đã xứng đáng là một anh hùng rồi”. Lính chúng ta đi công tác miền Tây lấy hết áo đến quần đổi sắn của đồng bào để tồn tại. Có khi lấy cả võng để đổi lấy một con gà. Đó là những bữa đại tiệc. Bí quá, có chiến sĩ đã lấy đạn AK đổi sắn. Một viên đạn đổi được ba củ sắn. Đói làm liều, bị kiểm điểm: dọa đưa ra tòa án binh, từ đó không ai dám đổi đạn lấy sắn nữa.

Đồng bào dân tộc cũng rất đói. Hầu như đời sống chính của họ là sắn. Khổ nhất là đói muối. Có cụ già miền núi chìa tay ra nói với chúng tôi: “Các con cho bố một hạt muối để bố bồi dưỡng”. Trước cảnh ấy, chúng tôi đều rưng rưng nước mắt. Họ không tiếc gạo, tiếc ngô, tiếc sắn. Có gì cho bộ đội được là cho ngay. Để đồng bào thiếu muối là tội của chúng ta. Đã đành phải thông cảm với hoàn cảnh, nhưng những gì thiếu sót của ta, không thế ngoảnh mặt làm ngơ được.

Những ngày ở A-te trôi đi chậm chạp, có phần nặng nề nữa. Bỗng một buổi chiều cả cơ quan thành đội xôn xao cả lên. Đó là một buổi chiều máy bay trực thăng Mỹ từng đêm chở quân đổ xuống cao điểm A-te. Đổ quân xong chiều ấy, ngày hôm sau chúng chở bao cát lên đắp công sự, chở cả lô cốt lên củng cố hệ thống phòng ngự. Cuối cùng là những khẩu pháo treo lủng lẳng dưới bụng trực thăng thả xuống.

Ngồi chỗ nào trong cơ quan thành đội anh em cũng hỏi nhau: “Thằng Mỹ định làm gì đây?”. Chiếm một điểm cao để khống chế xung quanh đã đành. Song sau đó chúng sẽ tiếp tục làm gì?

Chỉ hai ngày sau âm mưu của chúng đã rõ: chúng bắt đầu đổ quân xuống tiến hành một trận càn khá quy mô. Lùa chúng ta ra khỏi giáp ranh, bây giờ tiếp tục hóng lên, đẩy chúng ta càng xa càng tốt. Đó là chiến thuật “ngăn chặn từ xa” của Mỹ Ngụy. Chúng rất sợ quân giải phóng áp sát vào thành phố.

Thành đội trưởng họp cơ quan tham mưu, ông nói:

- Mỹ Ngụy đang tập trung quân ra Trị Thiên. Theo báo cáo, cứ mười người dân thì có một lính ngụy. Bây giờ chưa phải lúc ta đối mặt với chúng. Bảo toàn lực lượng chờ thời cơ đó mới chính là công việc của chúng ta lúc ni. Vì vậy cơ quan ta phải lui về phía sau một bước nữa. Không một ai được nghĩ rằng chúng ta thua chạy. Lùi một bước để tiến hai bước, đó là lý luận quân sự. Không có chi sai cả.

Máy bay F105 bắt đầu thả bom thăm dò xung quanh. Lực lượng càn quét đầu tiên đổ xuống Mụ Nú. Cơ quan thành đội được lệnh rút lui.

Nhìn cảnh lui quân thật buồn. Mỗi người một ba lô quần áo, súng khoác vai, đạn thắt ngang lưng đã đành. Đây là một cơ quan hành chính của một đơn vị quân đội, nên phòng ban nào cũng đầy tài liệu. Toàn tài liệu mật, không thể để rơi vào tay địch. Phải chuyển đi tất cả. Tài liệu được chất đầy các thùng đạn đại liên. Thùng đạn của Mỹ bằng thép, rất chắc chắn nắp đậy có roăng cao su, rất kín, không sợ nước vào tài liệu đặt bên trong suốt mùa mưa không bị ẩm mốc. Chiến sĩ phòng ban nào cũng cồng kềnh những thùng đạn buộc chắc chắn trên đỉnh ba lô.

Đoàn quân nối đuôi nhau, hướng về phía Khe Nước Rỉ đi luôn trong rừng cây. Máy bay bà già vẫn lượn vè vè trên đầu.

Tôi không được đi trong hàng ngũ rút lui ấy. Cơ quan cử một lực lượng nhỏ ở lại giữ doanh trại. Tất cả gồm có 7 người: 3 chiến sĩ trinh sát: Viết, Đỗng, Hiền. Viết lính Hà Bắc, Đỗng, Hiền lính Hà Nội. Bốn anh em ở cơ quan là: anh Đát, Phong - liên lạc của anh Đát, Bùi Bình Nhu, y sĩ. Nhu phải ở lại để lo cho anh em những việc bất trắc. Người cuối cùng là tôi. Anh Đát chỉ huy toàn bộ lực lượng mỏng mảnh ở lại. Anh vốn là tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn 815 đánh vào Huế những ngày Mậu Thân. Sau chiến dịch anh được điều về làm tham mưu phó cơ quan tham mưu thành đội.

Anh Đát họp chúng tôi lại nói:

- Bảy anh em chúng ta ở đây, Thành đội trưởng chỉ giao cho chúng ta một nhiệm vụ: phải tuyệt đối giữ bí mật, an toàn hậu cứ. Còn chúng ta phải quyết tâm không để một ai thương vong. Chỉ một trong bảy người bị thương nằm một chỗ đã phiền phức tới sinh hoạt và sẽ ảnh hưởng không ít đến tác chiến.

Với bọn lính chúng tôi, đó là một mệnh lệnh. Không được bàn lùi, chỉ có cách bàn để tiến lên.

Anh Đát nói tiếp:

- Các đồng chí đừng ngại. Bên cạnh chúng ta có một lực lượng chiến hữu hùng mạnh, đó là núi rừng.

Ở đây, anh Đát là một sĩ quan chiến lược. Trong trận càn này địch tung ra hai trung đoàn. Chúng quyết tìm cho bằng được dấu tích thành đội Huế. Anh Đát dám dùng một lực lượng nhỏ để chống lại một âm mưu lớn. Anh thật là người ngoan cường.

Qua phân tích của anh Đát, ở đây, chúng tôi phải làm hai việc. Một là ngụy trang doanh trại, sao cho dù bọn lính Mỹ có cắt một lối đi thọc vào cũng khó biết rằng dưới chân chúng là doanh trại của một đơn vị quân đội. Hai là tổ trinh sát cùng với tổ lính của tham mưu phải bám chặt thắt lưng địch. Để nếu chúng có định đi vào khu vực doanh trại của mình thì phải đánh địch để “kéo” chúng ra.

Như vậy là nhiệm vụ của cả hai tổ đều rất nặng. Vừa không để lộ lực lượng của mình, vừa bám thắt lưng địch để tìm cách “điều khiển” hướng đi của chúng.

Chúng tôi bắt tay ngay vào việc ngụy trang. Đầu tiên là ngụy trang đường. Phải xóa toàn bộ đường mòn lâu nay anh em đi lại trong doanh trại. Rồi lấy mùn, rác, lá khô trong rừng phủ kín lên trên, giống y như chưa hề có một ai bước chân tới bao giờ.

Ngụy trang đường xong, chúng tôi ngụy trang nhà, kéo những cây dây leo đong đưa, lõng thõng trong rừng nguyên thủy, cột chặt vào mái. Phải nói rằng đây là một cuộc ngụy trang rất quy mô. Cả một doanh trại chứ không phải một hai mái nhà. Vậy mà chúng tôi làm được. Nhờ có cây rừng che khuất, nên chúng tôi tiến hành không cần mất nhiều sức mà cần sự khéo léo.

Trong ba ngày chúng tôi ngụy trang xong. Anh Đát tự khen: “Ra chúng mình thế mà giỏi thật”.

Địch bắt đầu triển khai thế trận càn. Tổ trinh sát được tung ra bám sát địch. Điều rất may cho chúng tôi là địch hoàn toàn mù về đối tượng của mình, ở 815 có kẻ đầu hàng địch mới biết chỗ của chúng ta. Chứ ở đây, chúng có một thông tin nào đâu. “Đi không dấu, nấu không khói, nói không nghe” quả thật là chủ trương rất có tầm chiến lược. Mỹ Ngụy có tiếc gì súng đạn.

Một trong những khó khăn của chúng tôi vẫn là lương thực. Tiêu chuẩn mỗi ngày hai lon gạo, thấm vào đâu với mấy cái dạ dày tuổi trẻ. Một hôm tổ trinh sát của Viết bắn được con dôộc. Suốt đêm ấy chúng tôi hỳ hụi làm lông, chặt thịt. Tất cả cho vào soong hầm. Gần sáng thịt mới chín.

Anh Đát bảo:

- Gắng mà ăn lấy nột chút chất đạm đi. Có chất đạm, thêm sức mà chiến đấu.

Nhìn đầu dôộc đầy đủ tai, mũi, môi cằm, nhìn hai bàn tay đầy đủ năm ngón giống như từng bộ phận của con người, bọn trẻ chúng tôi ngại. “Để đấy mình ăn cho”, anh Đát bảo thế. Anh nhường thịt cho chúng tôi.

Nhìn anh Đất cắn từng miếng tai, miếng mũi, vặt từng ngón tay ra ăn, chúng tôi thay rờn rợn và vì thế lại càng quý anh.

Một hôm đi trinh sát về, Viết bảo:

- Chúng mình có muối ăn rồi.

Mắt chúng tôi sáng lên. Anh mở ra một bọc ni lông, toàn đất trộn lẫn với muối. “Mình đi đến chỗ bọn lính Ngụy ngủ. Chúng ăn không hết đổ muối trên đất, mình lấy hai tay thu lại, đem về”. Viết kể lại như thế, chúng tôi lấy soong, đổ toàn bộ gói muối đất của Viết vào. Hứng đầy một soong nước, quấy cho muối tan ra hết, lọc lấy phần nước có muối ấy, đem chưng cất được đầy ba bình tông nước muối. Nếu cứ đun cho cạn, chúng tôi sẽ có muối hạt. Nhưng chả cần. Có nước muối, dễ ăn rau rừng hơn, thế là tốt rồi.

Mới mười ngày giữ hậu cứ, trông Đỗng và Hiền gầy hẳn đi. Hai chàng thanh niên thủ đô trong tiểu đoàn 439 vào tăng cường cho thành phố kết nghĩa. Hiền và Đỗng được bổ sung vào trinh sát. Đi bám địch cả ngày, sức trai hai chục tuổi, mỗi ngày hai lon gạo, không gầy sao được. Quả thật, trong tình hình này, chỉ một đứa trong chúng tôi bị thương sẽ lúng túng vất vả biết nhường nào.

Một đêm, rất khuya, Viết trằn trọc, không ngủ, tôi giục anh ngủ đi, Viết tâm sự.

- Ngày mai mình phải kiếm một ít lương thực, thực phẩm cho bọn trẻ chứ nhìn chúng xơ rơ, gầy tọp, thương quá.

Chả cứ Đỗng với Hiền, chúng tôi đây, vì thiếu ăn triền miên nên đều gầy cả. Tôi đặt hai đầu ngón tay giữa vào sống lưng, xoạc bàn tay vòng về phía trước, hai đầu ngón tay cái giáp nhau nơi rốn. Như vậy là đo bụng của chúng tôi chỉ được bốn mươi phân. Thời bình thì đây là một số đo lý tưởng.

Nghe Viết nói, tôi biết anh trăn trở, đang tính mưu tính kế. Phải là những người dấn thân vào cuộc sống chiến trường, có đầy kinh nghiệm và thêm vào đó một tiêu chuẩn tiên quyết là lòng dũng cảm thì mới tìm ra được một đáp số ngoạn mục.

Viết đã tìm được ra lương thực một cách tuyệt vời.

Anh dẫn Đỗng và Hiền tới sân bay dã chiến, bọn trực thăng thường mỗi ngày đến đây một lần để tiếp tế lương thực cho lính Mỹ. Sân bay dã chiến trên một ngọn đồi cao, Mỹ đã cho ném bom nát cây rừng trên đỉnh đồi, dọn sạch đi, làm chỗ đậu máy bay.

Viết đã nắm được quy luật. Đúng mười giờ sáng hàng ngày máy bay tới tiếp tế. Ba người ngụy trang nấp ở một địa điểm ngay sát mép sân bay. Trực thăng thả các thùng thức ăn xong, chúng vù bay đi luôn. Đúng cái lúc vắng vẻ và mất cảnh giác ấy, Viết, Hiền, Đỗng nhảy vào, mỗi anh vác một thùng thức ăn chạy như bay xuống đồi.

Bọn Mỹ từ phía chân đồi bên kia đi thủng thẳng lên sân bay lấy lương thực, không thấy cái hòm lương thực đâu cả. Chả lẽ các hòm ấy có cánh bay mất. Dẫu sao chúng cũng đoán ra đã bị hớt tay trên, nên chúng nổi sung lên bắn như vãi đạn vào các bụi cày nghi ngờ.

Cậy nắp thùng, Viết, Đóng, Hiền xếp được ba gùi lương thực, thực phẩm, không thiếu một thứ gì: hộp thịt ba lát, hộp bích quy, gỏi bảy món, thuốc lá và cả hộp trái cây nữa.

Đêm ấy trong doanh trại, chúng tôi được một bữa túy lúy. Anh Đát cẩn thận, không cho ăn no quá sợ bội thực. Ăn thịt, ăn bánh xong, mỗi người một hộp hoa quả, hút mấy điếu thuốc lá thơm liền.

Anh Đát khen Viết:

- Tổ trinh sát mưu trí và dũng cảm quá.

Viết đáp:

- Nghệ thuật từ bám thắt lưng địch mà có anh ạ.

Cả bay anh em chúng tôi cùng cười. Những ngày giữ doanh trại căng thẳng cả ngày, kiếm được một nụ cười thật khó.

Phải mất nửa tháng trận càn mới chấm dứt. Chúng tôi đã giữ được hậu cứ an toàn. Mừng quá, anh Đát bảo tôi lên binh trạm 52 báo cáo tất cả cho Thành đội trưởng nghe.

Tôi khoác ba lô đi. Qua Khe Nước Rỉ, gọi là Khe Nước Rỉ vì ở chỗ ấy từ trong một hốc đá, có một dòng nước nhỏ chảy ra. Bọn lính Ngụy cũng bám khe nước này làm một bãi ngủ. Ngổn ngang còn đó cọc lều, giấy bao gói, cả cơm thừa chúng đổ cả đống đang bốc mùi thiu. Chúng sợ ta tập kích nên các công sự cá nhân kề sát nhau đầy bãi ngủ.

Không có gì đáng dừng, tôi đi tiếp. Gặp nấm mộ chiến sĩ ta bên đường bị đào bới tung. Đầu lâu của] anh bị chúng lôi lên úp trên đỉnh một cây măng tre đang mọc. Cây măng vươn lên cao bao nhiêu đưa sọ người cao lên đến đây. Thật là một trò chơi man rợ. Tôi lấy dao găm chặt đổ cây măng, đưa sọ đồng đội mình trả lại ngôi mộ. Không có xẻng cuốc, chỉ có cây dao găm nên tôi không thể chôn sâu. Tôi lấy đá xung quanh xếp đầy trên mộ anh. Một nấm mộ vô danh không tên. Đó là chuyện thường dọc đường chiến tranh không có gì lạ. Người đi chôn đồng đội mình hôm nay, ngày mai người khác lại chôn anh. Những bí mật âm thầm xuống mộ, mãi mãi là những bí ẩn cho đời.

Tôi cắm cổ cố đi cho nhanh. Đến gần suối A Rí thì chợt thấy ngang đường một cảnh rất tang thương: Một người đàn ông bị lột trần truồng, trên người không một mảnh vải che thân. Không biết đấy là người dân hay bộ đội, không hiểu trong hoàn cảnh nào anh sa vào tay giặc và bị chúng hành hạ thú vật đến nhường này. Tôi nhìn quanh hy vọng kiếm được quần áo anh chúng vất quanh đấy để đoán xem người bị treo cổ lủng lẳng kia là ai. Nhưng tịnh không kiếm được một dấu vết nào.

Làm sao chôn được anh đây, lấy gì chôn anh đây? Tôi bất lực hoàn toàn. Cứ để nguyên cảnh ấy, tôi vượt A Rí, phía bên kia suối không bị càn, gặp bản người dân tộc Ka Tu đầu tiên, tôi kể chuyện ấy cho họ nghe, bản cử ngay một tổ sang lo chôn cất cho người bị bọn Ngụy hành hạ.

Từ đây tôi đi ngược lên Ka Chê, tìm thấy đường binh trạm. Đây là một nhánh đường mòn Hồ Chí Minh giáp biên giới Lào tách về hướng Thừa Thiên. Đường binh trạm nay còn tên, nhưng không còn người ở. Cả các nhà binh trạm cũng không còn. Chuyện quân sự dùng hay bỏ, chả có gì phải nghĩ tới. Đến binh trạm 59, mất đúng hai ngày. Tôi mắc võng ngang đường, trên một bãi khách ngủ. Tiếng vượn hú gọi nhau làm cho đêm Trường Sơn càng thăm thẳm, càng lạnh lùng. Không biết trong cánh rừng mênh mông này còn có ai ngủ ở chỗ nào không hay chỉ có một mình tôi.

Sáng dậy, tôi vượt dốc 53, tụt xuống đốc là một con sông. Một con sông lạ tôi chưa biết tên. Xuống sông, lật đá, bắt được đầy một hăng-gô ốc suối. Hái lá dang chua bên đường nấu cùng ốc suối cho khỏi tanh. Ăn hết một hăng-gô ốc, tôi lại tiếp tục lên đường. Đường binh trạm lúc này mới có người. Cả bộ đội, cả đồng bào dân tộc. Gặp người dù không hỏi nhau, cũng rất mừng và thấy lòng mình ấm hẳn lại.

Gặp một tốp bộ đội đi ngược chiều, tôi hỏi:

- Sắp tới binh trạm 52 chưa?

Một anh đáp:

- Đi đến tối thì tới nơi.

Thế là tôi lại cắm đầu đi miết. Đến trạm 52 chừng 5 giờ chiều tôi ngồi nghỉ lấy sức rồi rẽ trái vào nơi cơ quan tham mưu đang đóng. Rừng ở binh trạm 52 đúng là một cánh rừng nguyên thủy. Có những cây xù xì, thớ ngoằn ngoèo, chừng hơn một vòng tay người ôm. Tôi nhìn kỹ lá cây mới nhận ra đó là cây khuể. Ngày nhỏ, theo mẹ lên núi, mẹ tôi thường bẻ cây này về làm chổi. Gốc cây khuế nào to nhất chỉ bằng chiếc đũa là cùng. Huế gọi loại chổi này là chổi rành. Không thể tưởng tượng được những cây khuể ở đây lớn như vậy. Thế mới biết cánh rừng này già cỗi biết bao nhiêu.

Nghỉ một lát, rẽ trái vào chừng nửa tiếng đồng hồ thì tới chỗ cơ quan tham mưu đóng. Cơ quan không làm nhà thùng, mà tất cả ở trong ngôi nhà dài của một bản dân tộc cũ, không biết họ đi đâu.

Tôi đến thẳng ngôi nhà của Thành đội trưởng Thân Trọng Một. Thấy tôi xuất hiện đột ngột ở cửa, ông chạy ra, ôm chầm lấy:

- Răng, anh em mình ra răng? Hậu cứ mình ra răng?

Tôi lần lượt kề hết mọi chuyện cho ông nghe, ông khen: “Khá lắm”. Rồi ông cười rất vui:

- Thằng Mỹ răng mà tìm ra chỗ ở của thành đội chúng ta được.

Ông hỏi tôi:

- Chừ muốn chi hề?

Tôi đáp:

- Tôi đói, muốn được ăn một bữa no.

Thành đội trưởng gọi anh Thắng quản lý bếp ăn của cơ quan lên, bảo cho tôi ăn một bữa no.

Cơm chín, anh Thắng gọi tôi xuống bếp.

Một “mâm” đã được dọn sẵn: một hăng gô hạt đậu, loại của Liên Xô nấu cời nắp, ba lon gạo. Cũng một hăng gô như vậy đầy lá sắn luộc, một chén nước muối ớt. Anh Thắng chỉ “mâm”cơm nói:

- Gắng ăn cho hết nghe.

Cơm chỉ có lá sắn luộc mà ngọt thỉu trong miệng. Tôi ăn ngon lành, chỉ một loáng đã hết sạch cả gô cơm và gô rau. Ăn xong ngần ấy mà bụng vẫn thấy thòm thèm.

Được bữa no, tôi tưởng lên đây gạo nước đàng hoàng. Hóa ra không. Sáng ngày hôm sau nhà bếp kêu toáng lên: Rổ sắn khô ngâm dưới suối cho bữa độn buổi sáng không còn một khúc. Hóa ra lính nhà ta đói quá. Trên đường đi qua đi lại nhà bếp mỗi người nhặt về dăm khúc nhỏ để nướng tại bếp nóng của mình. Ai cũng nghĩ mình lấy dăm miếng hề gì. Tưởng việc ăn trộm ấy chỉ có mỗi mình mình. Không ngờ một trăm người lấy thì còn đâu là rổ sắn. Nói thế để thấy rằng đời sống của lính thành đội đang còn rất thiếu thốn.

Có một chuyện cũng cần nói thêm ngoài lề để thấy gạo nước giai đoạn này còn khít khao lắm. Bấy giờ nhà văn Xuân Thiều, nhà văn quân đội vào chiến trường Huế lấy tư liệu sau này viết cuốn tiểu thuyết “Huế, mùa mai đỏ”, tôi cũng gặp anh ở đây. Anh cũng đói như chúng tôi. Anh là khách, thấy khách đói, tôi chẳng cầm lòng. Anh Châu trưởng ban quân lực thành đội bảo tôi:

- Ban mình còn có cái soong Liên Xô đây. Khi nào có gì “liên hoan” mình xuống bếp mượn soong cũng được. Sáng mai Hà đem soong vào bản đổi lấy một ít sắn tối mai ta đãi anh Xuân Thiều một bữa.

Một cái soong đẹp và quý thế mà chỉ đổi được lưng gùi sắn. Đêm ấy chúng tôi đốt một bếp lửa thật hồng, than rừng rực, mời anh Xuân Thiều tới. Bếp ấy, than ấy, sắn bóc ra, vừa nói chuyện vừa nướng sắn ăn. Sắn nướng kiểu ấy vàng rộm, thơm như bánh mỳ. Chỉ có vậy thôi, mà anh Xuân Thiều nói:

- Thật là một đêm hạnh phúc.

Cái hạnh phúc ở chiến trường sau Mậu Thân 1968 mới đơn sơ làm sao.

Đến hôm anh Xuân Thiều trở lại chiến khu Khu ủy Trị Thiên, thành đội cấp cho anh hai ngày ăn đường bốn lon gạo. Ông Thân Trọng Một chợt nghĩ, giả dụ có chuyện gì đó như sốt rét ngang đường, như gặp địch, gặp biệt kích phải dừng lại, lấy gì mà sống. Nghĩ thế, anh phải hội ý ban chỉ huy thành đội mới quyết định cấp thêm cho anh Xuân Thiều một lon gạo nữa là năm lon.

Cầm năm lon gạo, anh Xuân Thiều nghẹn ngào. Vốn xưa thời đánh Pháp anh đã chiến đấu ở Thừa Thiên, nay gặp cảnh này anh càng quý càng thấm thía mảnh đất đầy kỷ niệm với anh.

Chia tay anh Xuân Thiều xong, tôi hỏi Thành đội trưởng:

- Bao giờ chúng ta về lại A-te ạ?

Ông đáp:

- Tình hình này chúng ta phải chuyển vị trí thôi.

Ít lâu sau chúng tôi về dựng doanh trại mới ở đỉnh ngọn Tre Linh. Sau mấy trận càn quét lớn lên chiến khu, Mỹ Ngụy không hề gặp lại một cuộc chống cự ra trò nào. Chúng tưởng đã đẩy lùi được lính thành đội ra khỏi rừng núi phía Tây Thừa Thiên. Chúng hý hửng lắm.

Đặt chân đến Tre Linh, ông Thân Trọng Một tuyên bố:

- Phải cho bọn Mỹ Ngụy thấy rằng Thân Trọng Một đang còn ở Huế đây.

Lời tuyên bố của ông được thực hiện trận mở màn: tiểu đoàn đặc công Chị Thừa Hai đánh vào quận Phú Thứ, rồi tiếp tục vào Ly Hy, Am Cây Sen.

Thời gian này có một trận đánh rất thú vị là trận bắn pháo vào khu Tam giác Huế, tức là bắn vào mấy căn cứ Mỹ ở phía Nam Sông Hương. Công việc nặng nhọc nhất là làm sao chuyển được đạn về gần sát Huế, mạn Đình Môn để bắn cho chính xác.

Thành đội phải tổ chức lực lượng vác đạn từ kho trên Sàng về. Lúc này khắp nẻo đường rừng từ Dòng về qua Dốc Ông Già, qua Mụ Nú, qua dốc Công Sự nhan nhản biệt kích. Làm thế nào để đưa được đạn về. Thân Trọng Một đã quyết thì không có gì ngăn được. Một tiểu đội trinh sát đi trước mở đường. Nếu gặp biệt kích thì đánh. Hoặc nếu thấy không cần đánh thì kéo chúng ra khỏi đường hành quân của mình.

Súng ĐKZ do đại đội Nguyễn Văn Đệ chịu trách nhiệm khiêng về địa điểm tập kết.

Súng đạn đã đầy đủ. Giờ phát hỏa đã được lệnh. Đúng giờ pháo nổ giòn giã.

Kết quả trận đánh khỏi phải nói tớì. Có một chuyện vui này, khi đã bắn hết đạn, nòng pháo nóng bỏng. Không thể chờ nòng pháo nguội mới di chuyển. Mà phải di chuyển ngay. Vì mỗi lần ta bắn pháo vào thành Huế, dứt tiếng nổ địch phản pháo ngay.

Các bao gạo nhúng nước đã sẵn sàng. Chỉ việc quấn bao gạo vào nòng súng là khiêng đi. Song ngày ăn không đầy đủ. Cuộc nổ súng lại quá khẩn cấp, quyết liệt. Chiến sĩ mệt nhoài. Những động tác không được nhuần nhuyễn như những thời điểm khác.

Nguyễn Văn Đệ phải hạ lệnh:

- Hai. Ba. Ngày mai tổ sư thằng nào không cho bọn bay ăn một bữa lòi tói.

Chuyện tức cười, ngỗ ngược. Nhớ lại, thấy yêu quý những ngày gian lao quyết liệt ấy bao nhiêu. Nói vậy để thấy rằng dù cơ quan thành đội đã bắt đầu quay trở lại địa bàn của mình, Chị Thừa Một, Chị Thừa Hai, tiểu đoàn pháo binh, hai tiểu đoàn bộ binh 810 và 815 đã bắt đầu triển khai theo lệnh tác chiến mới, nhưng những khó khăn cũng vẫn đang chồng chất trên đầu. Lương thực vẫn cứ đang nhức nhối.

Gian lao thì gian lao thật, song đó thật sự là những ngày yêu thương trong đời lính của tôi. Không thể nào mà quên được.

Do tình hình chiến trường, ba cơ quan thành đội Huế không trở lại A-te. Viết, Đỗng, Hiền trở về đại đội trinh sát, anh Đát và chúng tôi về hẳn cơ quan tham mưu. Không thể lui hơn được nữa, Thân Trọng Một dẫn quân từ binh trạm 52, đi suốt hai ngày không nghỉ, về hạ trại ở đỉnh núi Tre Linh.

Chúng tôi về Tre Linh được mấy tháng thì quân ta trên đường 9 bẻ gãy chiến dịch Lam Sơn 719 của địch. Trước toàn bộ anh chị em cơ quan tham mưu, Thành đội trưởng tuyên bố hùng hồn:

- Thưa các đồng chí, thời cơ đã lại đến với chúng ta rồi.

Thành đội bộ không ở Tre Linh nữa. Tiếp tục xuôi hai ngày đường về đóng ở Mang Chang. Mang Chang trước đây là một căn cứ chốt trụ, khống chế cả một vùng chiến khu của chúng ta. Sau chiến dịch Lam Sơn 719 bị bẻ gẫy, chúng bỏ chạy luôn.

Khi chúng tôi đặt chân lên đỉnh Mang Chang, những ụ pháo đang còn đó, các lô cốt phòng ngự và các đường hào dọc ngang nối các lô cốt, ụ súng với nhau đang còn đó. Quần áo, ba lô, mũ giày, đồ ăn, lon hộp... tất cả đang ngổn ngang phơi ra trong nắng. Thật đúng với nghĩa: một bãi chiến trường.

Dĩ nhiên chúng tôi không chiếm căn cứ Mang Chang của địch làm chỗ ở cho mình. Hậu cứ chúng đóng từ lưng chừng núi xuống mãi con suối chảy qua chân núi. Nơi ấy cây xanh trên đầu đang rất rậm rạp.

Từ Mang Chang về 815 chưa đầy nửa ngày đường. Như vậy là chúng tôi lại tiếp tục áp sát thành phố rồi.

Bóng dáng Mỹ Ngụy trên chiến khu chỉ còn những chiếc bà già thám thính, những trận pháo, trận bom quăng bừa bãi. Cùng lắm là bọn thám báo. Bị mấy đòn, chúng không còn hung hăng như xưa.

Rõ ràng địch bắt đầu co cụm lại ở đồng bằng. Bộ đội ngoài Bắc tiếp tục vào bổ sung quân cho Thừa Thiên Huế.

Đường trục xuyên dọc chiến khu rậm rịch đông dần. Bạn bè các đơn vị lại gặp nhau. Hầu như trên môi ai cũng nói một câu này:

- Thời cơ đang chờ chúng ta.

Đã là lính đặc công, ai cũng biết quyết định thắng hay bại, khâu quan trọng nhất là điều nghiên. Chúng tôi đã phải trả bằng máu khá đắt cho những cuộc điều nghiên không đến nơi đến chốn.

Lần thứ nhất ở Ly Hy, một cao điểm án ngữ phía rừng núi Nam Đông. Sau khi điều nghiên, ta triển khai tiến công theo ba mũi. Hai mũi hoàn thành nhiệm vụ, một mũi hầu như bị tiêu diệt hoàn toàn chỉ vì một lý do: phía mũi không lên được vì địch mới thay một loại dây thép gai ở đó, kích cỡ lớn hơn, mà kìm cắt 5 ký của chúng ta không cắt được. Bộ đội lúng túng túm tụm ở đó, bị hỏa lực địch tập trung, quân ta hầu như bị tiêu diệt hoàn toàn.

Lần thứ hai ở Am Cây Sen. Đây là một căn cứ khá rộng. Đánh đến đâu là phải tiêu diệt đến đó, không để địch ngóc đầu dậy. Cách đánh đó rất đơn giản. Khi triển khai đội hình tấn công, đội trưởng dẫn mũi xung kích lướt qua từng lô cốt địch, người thứ nhất ném pháo vào lỗ châu mai, người thứ hai, thứ ba... cứ thế ném tiếp. Không ngờ địch thay đổi chiến thuật, chúng dùng lưới mắt cáo chăng ngang lỗ châu mai. Thủ pháo của mình ném vào bị cản, văng bật ra, nổ ngay dưới chân chiến sĩ đặc công gây thương vong. Vì dây cháy chậm cắt quá ngắn, cốt không cho địch kịp trở tay, bây giờ lại sát thương chính mình.

Lần thứ ba ở căn cứ Tân Ba này. Địch bố phòng bằng cách củng cố lô cốt có thể chịu đựng được pháo rót từ trên xuống. Khi đặc công ta đánh vào, chúng chạy vào các hầm ngầm cố thủ rồi gọi chính pháo của chúng giã ngay trên nóc hầm. Bộ đội ta chạy trên mặt đất, bị đánh bất ngờ, không có chỗ ẩn nấp. Thương vong là tất nhiên.

Từ những kinh nghiệm phải trả giá ấy, chiến sĩ đi điều nghiên phải hết sức kỹ càng. Mỗi lần giản đơn là mỗi lần phải trả giá bằng máu. Khi đã biết cách bố phòng của địch, ta sẽ có cách chống trả không khó khăn gì.

Căn cứ Tân Ba đóng trên cao điểm phía tây huyện Hương Thủy. Tân Ba vừa là tiền đồn của sân bay quân sự Phú Bài, vừa khống chế cả một vành đai rộng từ Huế vòng qua Long Thọ, Điện Hòn Chén thuộc xã Hương Thọ, đến tận quận Nam Hòa. Ống nhòm chúng đặt trên Tân Ba như con mắt thần quan sát mọi động tĩnh cả một mảng phía tây tiếp giáp thành phố Huế. Và mỗi khi mở trận càn lên chiến khu của chúng ta, chúng thường dùng Tân Ba để đặt bộ chỉ huy chỉ đạo toàn bộ cuộc càn quét miền tây.

Đánh Tân Ba là đánh thẳng vào thế kìm kẹp trực tiếp của Mỹ Ngụy. Đã đành nó là một căn cứ ngăn chặn, đồng thời mỗi khi quan sát thấy một chi tiết khác thường phía tây nó gọi pháo Phú Bài, pháo La Sơn dập xuống tan tành ngay những ý đồ của đối phương.

Với tầm quan trọng ấy của Tân Ba, không phải chúng ta chỉ đánh một lần, mà một vài tháng phát hiện ra âm mưu gì của chúng, chúng ta lại dùng đặc công đánh Tan Ba để phá âm mưu của chúng ngay từ khi còn trứng nước.

Lần này nghe cơ sở báo lên: địch có kế hoạch càn quét miền Tây, thành đội trưởng Thân Trọng Một quyết định lại đánh Tân Ba một lần nữa.

Tiểu đoàn trưởng Trần Thọ trực tiếp chỉ huy mũi điều nghiên Tân Ba. Trong cuộc họp triển khai, tôi hỏi ông:

- Nghe cơ sở báo ở căn cứ Tân Ba, một căn cứ hỗn hợp Mỹ - Ngụy, có một con chó béc-giê khá to, ta phải bàn cách xử lý thế nào đây?

Trần Thọ chưa kịp trả lời, một ý kiến khác đề xuất:

- Đề nghị mang da hổ theo.

Loài chó rất sợ hổ, chỉ cần ngửi thấy mùi hổ đã cúp đuôi chạy dài. Lâu nay để bịt mõm những con chó hung hăng ở các căn cứ địch, bộ đội đặc công chỉ cần cài theo một miếng da hổ bằng nửa bàn tay là chó im re, không dám nhúc nhích.

Trần Thọ nói:

- Qua mấy lần điều nghiên tôi quan sát, chó địch ngửi thấy mùi hổ, không dám xông tới, mà chúng cụp đuôi quay lui, rút vào trong phòng rên ư ử vì sợ. Không biết phía địch chúng đã hiểu quy luật ấy chưa? Căn cứ Tân Ba cũng có một con béc-giê, lần này các đồng chí cứ để cho tôi xử lí.

Trong lúc anh em bôi phẩm xanh khắp người để ngụy trang (màu phẩm xanh hòa vào bóng đêm rất nhuần và lỡ địch có bắn hỏa châu thì màu xanh ấy lại hợp với màu cỏ; không lộ sự phản sáng của màu da nên giữ được bí mật khá tuyệt đối. Lúc ấy mình chỉ cần nằm â không nhúc nhích, thằng địch không thể nào phát hiện ra được) thì anh Trần Thọ chuẩn bị chống lại con chó béc-giê. Cánh tay trái anh quấn ngoài bằng một lá thép không dây. Hàm chó béc-giê rất mạnh, có khi nó cắn gẫy cả xương cánh tay. Lá thép này tăng độ cứng cho cánh tay anh. Ngoài lá thép, anh quấn thêm một lớp dây cao su để khi con chó nhai, không gây ra tiếng động.

Đêm không trăng, ngàn sao trên trời nhấp nháy. Chúng tôi chọn hướng bất ngờ nhất tiền nhập vào căn cứ địch. Anh Trần Thọ bò trước. Đến rào dây thép gai, anh dùng một nạng gỗ nhỏ chống sợi dây thép gai thấp nhất của hàng rào, tạo thành một lối lòn qua dễ dàng. Người bò sau cùng rút nạng ấy ra, không để lại một dấu vết gì.

Bằng cách ấy chúng tôi chui qua 3 hàng rào của địch một cách dễ dàng. Hàng rào bùng nhùng trong cùng rất dễ gây tiếng động lan chuyền, nhưng nếu mình thận trọng nâng lên thật nhẹ nhàng thì không khó bằng dây thép gai chăng căng trên cột thép.

Nằm dừng lại quan sát căn cứ địch dưới đêm sao các lô cốt, ụ súng thiêm thiếp trong giấc ngủ đêm. Tít mãi phía cổng bên kia là bót gác. Một tên lính cầm súng đứng trong bót gác ấy.

Theo anh Thọ, chúng tôi bò nhích lên từng bước một. Con chó béc-giê thính mũi đã ngửi ra mùi lạ dù trước khi vượt rào, chúng tôi đã nằm lăn trên cỏ phơi sương cả tiếng đồng hồ cho nhạt hơi người đi, thế mà nó vẫn phát hiện ra, đúng là mũi của loài chó thật. Con chó phóng tới chỗ anh Thọ nằm. Anh giơ cánh tay trái lên, nó liền đớp ngay lấy cánh tay ấy. May có lá thép và có dây cao su quấn nên tay anh không hề bị thương.

Chỉ đợi dịp hai hàm răng con chó bọp vào, anh Thọ nhanh như cắt, vung cánh tay phải lên, đấm một quả vào gáy nó. Con chó không kêu được một tiếng, từ từ ngã quỵ xuống. Anh Thọ phải lấy tay gỡ hàm chó mới rút được cánh tay trái ra, hàm của nó thật cứng.

Anh Thọ dùng khăn tay của mình lau sạch hai hàm răng con chó, sợ để lại dấu vết gì thì dễ bị lộ, rồi anh ghé sát tai xuống ngực chó, tim con chó vẫn đập đều đều. Vậy là cú đấm của anh đúng liều lượng, khá thành công. Không quá tay để con chó chết. Nó mà chết, cuộc điều nghiên lộ tung tích là cái chắc. Song làm sao cho nó chỉ ngất nằm đó 40, 45 phút đủ thời gian cho các anh đi lướt qua được những chỗ cần phải xem xét kỹ càng. Để bảo đảm được yêu cầu đó, Trần Thọ bấm huyệt nữa vào gáy con chó, rồi anh nhẹ nhàng đặt nó nằm xuống và tiếp tục dẫn quân lướt tới.

Chỉ sau nửa giờ đồng hồ, chúng tôi đã lướt qua kỹ càng, sờ đến tận tay từng lỗ châu mai, từng nắp hầm, từng sợi dây thép gai nơi mà chúng tôi dự định mở cửa vào cho các mũi tiến quân. Phải nắm chặt những yếu tố của từng mục tiêu mới thiết kế hoàn bị cho một trận đánh. Dùng bao nhiêu quân, tiến theo mấy mũi, chi hết bao nhiêu vũ khí... nghĩa là căn cứ địch phải nằm chắc trong tay mình, có vậy để khi về lên sa bàn mới đầy đủ, phân công trách nhiệm rõ ràng, nắm chắc thắng lợi trăm phần trăm.

Chừng ba giờ sáng, Trần Thọ dẫn chúng tôi lui quân. Bỗng một sự cố xảy ra hoàn toàn bất ngờ ngoài kịch bản của chúng tôi, đó là việc anh Trần Thọ húc đầu ngay vào một tên lính ngụy, không hiểu ban chiều nó ăn phải thức gì mà ban đêm đau bụng, bò ra hàng rào đi ị. Vừa lúc nó định kéo quần đứng dậy thì hai bên đụng nhau, thịt đụng vào thịt và ngay trước mắt, nên tên ngụy không thể lầm được. Nó hét toáng lên:

- Việt cộng! Việt cộng! Việt cộng!

Sợ quá, lưỡi nó thụt đi, giọng méo chệch, nhưng vẫn bật ra tiếng kêu hoảng hốt ấy.

Một sức mạnh thần kỳ đã đến với chúng tôi, giống như sự thần kỳ của chị Nguyễn Thị Tuyển bên bờ sông Mã. Chị chỉ nặng 45 cân. Song trong chiến đấu, bộ đội pháo binh gọi đạn. Trong cơn nước sôi lửa bỏng, chị Tuyển đã vác trên vai mình một hòm đạn nặng 90 cân. Ngoài sức tưởng tượng của con người. Nghe tin ấy cả nước thán phục. Có nhà báo nước ngoài đến yêu cầu chị làm lại động tác vác hòm đạn 90 cân để họ quay phim chụp ảnh; nhưng ở cái phút tĩnh tại ấy chị Tuyển không thể nào nâng nổi hòm đạn 90 cân kia. Chỉ có thể giải thích sức mạnh tiềm ẩn thần kỳ ấy chỉ bùng dậy trong tích tắc.

Chúng tôi cũng ở hoàn cảnh hết sức ngặt nghèo. Không có đủ thời gian cho phép chui qua hàng rào dây thép gai như lúc đi vào. Ba hàng rào dây thép gai cao một mét hai, chúng tôi lại không phải các vận động viên nhảy cao. Vậy mà chính lúc ấy sức mạnh thần kỳ đã đến với chúng tôi, cả 5 anh em nhảy phăn phắt qua cả ba hàng rào dây thép gai bao quanh căn cứ địch.

Khi chúng tôi đã ở ngoài hàng rào, hình như lúc ấy trong căn cứ địch mới tỉnh ngủ, chúng bắn ra như mưa, hỏa châu sáng rực trời. Chúng tôi nằm im cho khỏi lộ. Quanh hàng rào dây thép gai bên trong lính Mỹ Ngụy chạy rần rật. Tôi nghe rõ chúng hỏi nhau:

- Có phải mi mơ ngủ không đó?

Tiếng trả lời:

- Thiệt mà. Tao đang ngồi ị ở lỗ ni, tên Việt cộng đâm đầu vào tao mà.

- Vậy Việt cộng mô? Hàng rào ba lớp cao in ri, có đến cha tổ Việt cộng cũng không vượt ra nổi.

Một tiếng khác:

- Mi có chót nói láo thì cứ nhận đi. Đang đêm làm náo động cả căn cứ. Hãy coi chừng cái đầu mi. Ngài thiếu tá vốn là người không thích đùa, mi biết đó.

- Tau nói láo mần chi. Rõ ràng Việt cộng mà.

- Chỉ trừ khi mi nhảy qua được ba lớp hàng rào thì ngài thiếu tá mới tin mi nói thật.

- Tau nói láo mần chi.

- Vậy Việt cộng của mi là ma chắc. Chỉ có ma có cánh mới vượt nổi ba dãy hàng rào.

Ngoài hàng rào chúng tôi nghe rất rõ bọn lính cãi nhau chí chóe. Riêng bọn lính Mỹ xì xồ tiếng Anh với nhau thì chúng tôi chịu không biết chúng nói gì. Bỗng tiếng con chó béc-giê sủa ông ổng trong căn cứ, Trần Thọ bấm tôi, anh nhe răng cười. Rõ ràng con chó đã tỉnh dậy sau gần một giờ đồng hồ mê man bất tỉnh nhân sự. Giá nó cứ bất tỉnh nằm đó cho đến lúc bọn Mỹ Ngụy phát hiện ra thì chúng tin trăm phần trăm Việt cộng đã vào trong căn cứ thiệt, nó là nhân chứng cho cuộc điều nghiên trong căn cứ. Tôi khen mãi Trần Thọ về cách bấm huyệt hẹn giờ của ông. Tôi học không được. Lính đặc công đâu chỉ giỏi võ là đủ. Cần phải có tri thức toàn diện để thiên biến vạn hóa những trận đánh kỳ diệu của mình.

Súng lặng, hỏa châu tắt, Trần Thọ dẫn chúng tôi về hậu cứ phía trước đóng bên bờ sông Hai Nhánh thuộc thượng nguồn sông Hương. Thủ trưởng Thân Trọng Một đã có mặt ở đó chờ chúng tôi.

Vừa thấy Trần Thọ, ông hỏi ngay:

- Lộ rồi hả?

Trần Thọ kế đầu đuôi cho ông nghe, từ việc điểm huyệt con chó béc-giê tới việc gặp tên lính ngụy đau bung đi tiêu giữa đêm. Ông không hề trách mắng một lời về việc lộ tung tích cuộc điểu nghiên, ông cười rất độ lượng:

- Giỏi lắm.

Giong ông chậm rãi, điềm tĩnh.

- Trong mỗi con người chúng ta đều có một sức mạnh tiềm ẩn kỳ lạ. Chỉ có những người có ý chí, và ý chí ấy được kích lên tột đỉnh thì sự tiềm ẩn ấy mới xuất hiện như một cứu cánh, như thần bảo hộ của chính bản thân mình. Các cậu là những chàng trai có ý chí lắm. Đáng khen lắm.

Đã không bị chê, lại được khen, Trần Thọ cười tươi hết cỡ. Thành đội trưởng bỗng hỏi:

- Các cậu tính răng chừ?

Suy nghĩ hồi lâu, Trần Thọ đáp:

- Dẫu sao cuộc điều nghiên cũng bị lộ rồi, thủ trưởng ạ. Chúng sẽ tăng cường canh gác đề phòng và có thể chúng sẽ có những thay đổi trong bố phòng để chống lại đặc công của chúng ta. Cho nên tôi đề nghị hủy cuộc điều nghiên này. Chờ chúng bố phòng lại, ta sẽ đi điều nghiên lại để đánh chắc thắng sau.

Thân Trọng Một không nói gì. Ông trầm ngâm suy nghĩ. Trần Thọ nói:

- Vậy được không thủ trưởng?

Ông Một nắm chặt tay, quất xuống như một nhát chém quyết định, ông nói:

- Đêm mai tiểu đoàn đặc công 1 đánh Tân Ba.

Không đợi Trần Thọ trần tình thêm, ông bảo:

- Anh Thọ, anh về lên phương án tác chiến cho tiểu đoàn trên sa bàn, đêm mai phải nhổ cỏ bằng được cái Tân Ba cho tui.

Thủ trưởng đã quyết, đời lính chỉ có việc thi hành không được cãi. Dẫu đã thức trắng đêm, suốt ngày hôm sau Trần Thọ tập trung các đại đội, chia mũi tấn công, vạch hướng tiến công trên sa bàn. Và đêm hôm sau dẫn quân đi đánh.

Làm hậu thuẫn cho anh, Thân Trọng Một cùng đi. Ông dẫn theo một đại đội hỏa lực toàn hỏa tiễn cá nhân B40. Nếu tiểu đoàn Trần Thọ không hoàn thành xuất sắc trận đánh thì đại đội hỏa lực của ông cũng được đánh dập đầu căn cứ Tân Ba.

Đúng giờ xuất phát, ba mũi thọc sâu của Trần Thọ ra quân. Và đúng giờ G quy định, thủ pháo ta nổ giòn giã. Không đầy nửa tiếng đồng hồ đã làm chủ trận địa hoàn toàn. Đại đội hỏa lực đêm ấy “thất nghiệp” một cách vui vẻ.

Ngày hôm sau Thân Trọng Một cho tiểu đoàn đặc công 1 ăn mừng chiến thắng. Đó là một ngày vui tưng bừng không biết mệt.

Sau bữa ăn, ngồi nhâm nhi nước trà, Thân Trọng Một hỏi Trần Thọ:

- Anh có biết tại sao tôi quyết định tiểu đoàn 1 đánh Tân Ba gấp rút như vậy không?

Trần Thọ ngập ngừng.

Ông giục:

- Cứ nói, không sợ sai, coi đây như một bài vấn đáp sát hạch nâng bậc của thành đội ta.

Trần Thọ rụt rè thưa:

- Dạ. Thủ trưởng đã chơi một đòn tâm lý bất ngờ. Thằng địch biết cuộc điều nghiên của chúng ta đã bị lộ, chúng cho rằng đã bị lộ, Việt cộng không dại gì lao đầu vào một trận địa đã được bố phòng cẩn mật ít nhất phải một thời gian nữa Việt cộng mới nghe ngóng, tính toán kỹ lưỡng đã mới tấn công. Vì vậy chúng chủ quan, chưa vội bố phòng. Thủ trưởng đã cho đánh đúng vào đòn bất ngờ mang tính tâm lý ấy.

- Giỏi. Ông khen.

Bắt chặt tay Trần Thọ, ông cười hể hả:

- Tau rất mong các sĩ quan trong thành đội này đi guốc vào lòng tau như mi, Trần Thọ ạ.

Năm 1971, khi ba cơ quan Tham mưu, Chính trị, Hậu cần của Thành đội Huế đang đóng ở đỉnh núi Tre Linh thì Mỹ Ngụy mở chiến dịch Lam Sơn 719 hô hào “Lấp sông Bến Hải”. Chiến dịch ấy bị quân giải phóng đánh dập đầu ở Bản Đông (Lào), mũi tiến công bằng xe tăng của địch bị bẻ gẫy nát trên đường 9, chất đống hai bên cầu Cha-ki, thì Thành đội trưởng gọi chúng tôi họp ban tác chiến, ông nói:

- Công thức lính ngụy cộng vũ khí Mỹ đã thành mây khói trong chiến dịch Lam Sơn 719 của chúng.

Ông thông báo thêm:

- Ở trong Huế, để che đậy thất bại, chúng tập trung sĩ quan Ngụy ở rạp chiếu bóng Tân Tân trước cổng chợ Đông Ba trên đường Trần Hưng Đạo, đánh trống khua chiêng khuếch trương chiến thắng, đã bị nữ biệt động thành Huế Nguyễn Thị Lài đưa mìn vào tận trong rạp, cho nổ. Sĩ quan Ngụy chết cả đống. Chúng đang hoang mang tột độ.

Ông nói tiếp:

- Thời cơ sẽ đến với chúng ta. Để không bỏ lỡ thời cơ, tôi đề nghị cơ quan tham mưu hãy nhanh chóng lập hậu cứ tiền phương từng bước ta chuyển quân xuống đó, sẵn sàng phối hợp, mặt trận toàn miền.

Tham mưu trưởng thành đội cử tôi dẫn một nhóm sĩ quan vượt thượng nguồn sông Hương về phía Nam chọn địa điểm làm hậu cứ tiền phương.

Sau mấy ngày đi thực địa, chúng tôi chọn được vị trí rất thích hợp, đó là thôn Ka Đe, là hàng chục chóp núi đá vôi với nhiều hang động. Từ Ka Đe theo dòng Aro xuống Khe Tre, Khe Tre có đường ô tô nối với đường số 1 ở La Sơn. La Sơn thuộc địa phận huyện Phú Lộc, lên Huế chỉ hơn 20 cây số. Nếu chiến sự nổ ra, ta triển khai quân ở đoạn đường phía Nam Huế này, sẽ cô lập Huế hoàn toàn, lúc ấy tiêu diệt sinh lực địch như bắt cá trong nơm vậy. Rồi chọc thẳng một mũi vào Đà Nẵng sẽ phá tan kế hoạch phòng thủ Bắc miền Trung của Mỹ Ngụy.

Tôi lập đề án trình với Thành đội trưởng, ông gật đầu tán thành:

- Nếu xây dựng được hậu cứ ở Ka Đe, đồng bào dân tộc Ka Tu chạy loạn tan tác sẽ trở về quê hương làm ăn. Có dân chúng ta sẽ có đất. Từng bước mở rộng vùng giải phóng của mình.

Ông căn dặn:

- Nhiệm vụ mở tiền phương, có hai việc cụ thể. Một là chọn địa hình đẹp làm chỗ trú quân, hai là phải trồng thật nhiều sắn, có lương thực tại chỗ, không phụ thuộc vào gạo từ miền Bắc đưa vào bằng đường mòn Hồ Chí Minh. Có vậy ta mới thật trụ bám vững chắc được.

Cơ quan tham mưu cử một nhóm sĩ quan và hạ sĩ quan cốt cán làm tiền trạm về Ka Đe. Nhóm ấy tôi thượng úy trưởng ban thông tin làm nhóm trưởng. Các nhóm viên là Lầu, Ngọ, Hà, Chuẩn và Cách. Cách là người Ka Tu sẽ giúp chúng tôi quan hệ với nhân dân trong vùng.

Sáu anh em chúng tôi lên đường. Hành trang chúng tôi mang theo có súng đạn, dao, rựa, rìu và một ít hạt giống.

Sau chiến dịch Mậu Thân, Mỹ Ngụy định lùa chúng ta ra khỏi chiến khu bằng chiến dịch khai quang. Máy bay C130 phun thuốc khắp cánh rừng. Lá xanh rụng hết. Cây chết khô dần dần. Chúng tôi đi dưới những cánh rừng trụi lá ấy. Hai bên đường chỉ có cây lá nón, cây lá tơi chịu được thuốc khai quang, vẫn xanh tốt. Chốc chốc lại gặp một chùm quả tơi chín khô từng chùm. Chúng tôi bứt chia nhau ăn, lúc ấy có cảm giác như được ăn những quả nho khô vậy, dù quả tơi chỉ to bằng hạt đậu đen là cùng.

Từ đỉnh Tre Linh, chúng tôi đi suốt hai ngày ròng rã, gặp một bản Ka Tu đầu tiên. Đó là bản Chòi. Gọi là bản, nhưng dân đã tản cư hết, chỉ có một gia đình gồm hai vợ chồng và một đứa con trai nhỏ chừng 6, 7 tuổi là ở lại. Người cha tên là Noan. Đứa con trai được đặt tên là A-i, tên của một loại chim rừng. Noan không làm nhà, cả gia đình sông trên sàn gỗ trong hốc đá bên cạnh thác nước nhỏ chảy ào ào cả ngày.

Tôi hỏi:

- Sao bản chỉ có một nhà Noan

Noan đáp:

- Thằng Mỹ ác quá, không chịu nổi bom đạn, họ phải chạy sâu vào rừng làm rẫy bí mật để sống rồi. Chưa làm được rẫy thì họ đào củ rừng mà sống.

Ngồi một lát, đợi tối trời, Noan mới dám đốt lửa bếp. Vì ban ngày, ở đâu có khói, tức là có dân ở. Trực thăng tới bắn cho bằng nát thì thôi. Vợ Noan bưng từ hốc trong ra một rổ quả luộc. Quả dáng giống quả sung, nhưng vỏ xanh như vỏ quả cau.

Tôi hỏi:

- Quả chi đó?

Vợ Noan đáp:

- Quả đoác.

Cây đoác như cây dừa. Nhưng quả thành buồng, giống cau. Những buồng đoác có hàng mấy trăm quả. Một loại quả hoang, rụng đầy rừng chẳng ai thèm nhặt. Vậy mà lúc đói này cũng thành lương thực. Luộc lên, lấy dao bổ đôi quả, trong có hạt đoác non giống cục bột lọc, bằng đầu ngón tay út. Ăn được thì ăn, vậy thôi, miễn là có cái cho vào bụng, chẳng biết có bổ béo gì không.

Nhìn chúng tôi ăn, Noan nói:

- Bộ đội có muối cho mình một ít để bồi dưỡng, không có muối cái chân đi run đầu gối tắm.

Lâu lấy nửa lon muối cho nhà Noan. Thằng con A-i như vồ lấy. Noan chia cho mỗi người một hạt, cầm hạt muối, thè lưỡi ra khe khẽ liếm. Chiến tranh là từ cái rất nhỏ như thế đấy.

Cứ theo dòng suối chảy ở nhà Noan, đi tiếp hai cây số nữa thì đến Ka Đe. Cả bản Ka Đe cũng chỉ có hai hộ. Họ không làm nhà ra ngoài tráng mà ở trong hang núi đá. Nhà chúng tôi đặt ba lô là nhà cu Kiết. Em Kiết là PLôốc. Cha Kiết, một ông già Ka Tu khỏe mạnh, đẹp lão. Da như đồng hun, ở trần cả ngày. Trên mình chỉ có mỗi cái khố với một cái píp thuốc trên môi suốt ngày phả khói mù mịt. Chúng tôi để hở tay chân, cổ, gáy là con dĩn và ruồi vàng đậu ngay vào đốt vừa nhức vừa ngứa, vậy mà cha Kiết phơi ngực, phơi lưng cả ngày, chúng đậu vào, bất lực lại bay đi. Thời gian và nắng gió rừng làm da ông chai lại. Chúng tôi gọi ông là A-ma. A-ma lấy rượu đoác ra đãi chúng tôi.

Tôi nói:

- Bộ đội chúng con thiếu gạo, phải về đây trồng thêm sắn. Ka Đe có chỗ đất nào tốt A-ma chỉ cho chúng con nhé.

A-ma trả lời:

- Làm nhà máy bay Mỹ bắn hết. Phải ở hang thôi. Còn đất rẫy thì tha hồ.

A-ma dẫn chúng tôi tới một cái hang đá. Hang ở ngay bên bờ suối A-ro, rộng như một căn nhà ba gian, sâu thăm thẳm tít vào bên trong. Chúng tôi bấm đèn pin vào mãi không cùng. A-ma bảo đó là đường nước chảy. Chúng tôi đốt lửa suốt đêm để nếu trong hang có rắn rết, nó sợ chạy hết về phía cửa hang đằng kia.

Sáu anh em vào rừng chặt nứa về làm sạp. Chon chỗ đất cao trong hang làm bếp. Cửa hang cao chừng 5 mét, ngoài cửa có cả một khối đá to bằng ngôi nhà giống như bức bình phong che cho ngôi nhà của chúng tôi.

Chúng tôi ổn định chỗ ở xong, chọn được đất làm rẫy xong, Thành đội trưởng cho một tổ thông tin xuống để tiền phương dễ liên lạc với chỉ huy thành đội. Tổ thông tin đặt trên một hòn núi, họ làm hầm hố đàng hoàng. Phải ổn định sống, cho nên họ không thể ở trong hang như chúng tôi được. Không hiểu bên tổ thông tin có để lộ dấu tích gì không, bỗng một chiếc trực thăng cá lép đến lượn vòng, hầm hầm hè hè. Đúng nửa tiếng sau nó bắt đầu bắn đại liên. Bắn dai như bò đái. Chẳng thấy động tĩnh gì, thế là nó bay đi, mấy ngày sau không thấy quay lại nữa.

Tôi điện về báo cáo cho thành đội trưởng. Thân Trọng Một bình tĩnh trả lời:

- Việc bắn phá là của nó. Việc lập hậu cứ là của ta. Tình hình này chúng ta phải hướng về phía trước. Chú ý giữ bí mật, giữ kín ý đồ lập hậu cứ, nếu lộ, sẽ vỡ kế hoạch đấy.

Chúng tôi tiếp tục phát rẫy, trồng sắn. Hom sắn vào các rẫy cũ của đồng bào lấy, tha hồ. Thấy chúng tôi không sợ máy bay, lần lượt từng gia đình về theo.

Rất cảm động là tôi bất chợt gặp một gia đình người Ka Tu về Ka Đe. Người đàn ông lưng địu đứa bé trai độ hai tuổi, tay phải anh dắt một bé trai 7, 8 tuổi, tay trái cầm dây kéo theo một con chó vàng. Người vợ theo sau, gùi sau lưng có mấy củ hoài sơn lỏng chỏng và hai cây rựa cao vót trên miệng gùi, trên tay chị bồng một con gà mái. Tài sản của một gia đình Ka Tu thời chiến chỉ có vậy. Thế mà họ vẫn lẽo đẽo theo kháng chiến đến cùng.

Người chồng hỏi:

- Mình về được không bộ đội?

Tôi đáp:

- Về càng đông càng vui mà.

Anh nói:

- Rựa mình đùi lắm rồi. Bộ đội cho mình mượn rựa để phát rẫy với nghe.

Tôi trao ngay cây rựa cho anh:

- Mình tặng đồng bào đó.

- Thiệt không?

- Thiệt mà.

Anh cầm cây rựa như không tin đó là sự thật, anh rưng rưng nước mắt.

Chúng tôi tiếp tục phát rẫy. Ngay cạnh rẫy chúng tôi cũng đào hố cá nhân. Rẫy cứ phát và sắn cứ trồng. Cứ thấy chúng tôi mở thêm một rẫy, trực thăng lại lên bắn thêm một chiều.

Đợi lương thực tại chỗ, số gạo đem xuống chúng tôi phải ăn cầm chừng. Mỗi ngày mỗi người một lon. Đọt sắn, chuối rừng ở Ka Đe rất nhiều. Không sợ đói. Đoác ở đây cũng rất sẵn, nhưng A-ma không cho chặt, ông bảo cây đoác chịu được chất độc hóa học để cho kín rừng và khi nó già, có quả, lấy rượu đoác mà bồi dưỡng. Cây đoác già nào ông cũng khoét lỗ trên cuống buồng quả, đặt ở đó một ống lồ ô có vỏ cây chuồn làm men. Chúng tôi muốn uống rượu đoác, cứ ra đó mà lấy. Làng xóm trong chiến tranh sống gần gũi với nhau như một gia đình.

Chúng tôi đến Ka Đe để tạo thế cho cơ quan tiền phương sau này, giống như chúng tôi đi tiền trạm. Không còn phải lo công việc chiến đấu của người lính, nên chúng tôi rất rảnh rang. Ngày đi phát rẫy, trồng sắn. Đêm vào các hang đá thăm đồng bào. Thấy bộ đội về ở, đồng bào theo về ngày một đông. Cũng ở trong hang đá hết. Những hang nhỏ, một vài gia đình ở. Những hang rộng thì dăm gia đình ở. Mỗi gia đình một góc. Bếp lửa chất lên chỗ nào chỗ ấy có hơi ấm của một gia đình.

Đồng bào cũng đi phát rẫy. Chẳng mấy chốc thung lũng trước hang chúng tôi ở sắn đã lên xanh bạt ngàn. Thấy rẫy đầu tiên, máy bay lên bắn. Thấy rẫy thứ hai, thứ ba chúng lên bắn tiếp. Sau thấy bắn không ăn thua gì, rẫy một ngày một rộng nhiều thêm ra, chúng nhàm chán không thiết bắn nữa hay lúc này lực chúng đã cạn, sau chiến dịch Lam Sơn 719 thất bại, địch không đủ sức mở những trận càn lên miền tây nữa. Tuy vậy, những chiếc trực thăng đi bắn ở đâu đó về, còn một ít đạn, chúng về dốc nốt ở Ka Đe. Bom đạn đã thành thói quen, dân cũng bớt sợ.

Khắp vùng Ka Đe chỗ nào cũng có hầm trú ẩn, nghe tiếng máy bay, tất cả tự xuống hầm, thế là yên tâm.

Không biết chúng nghĩ gì cái hang chúng tôi ở, mà thỉnh thoảng lại đến trút đạn vào khối đá che cửa hang. Khối đá bị đạn vỡ toe toét. Nhưng chúng tôi sống bên trong vẫn bình yên vô sự.

Tổ thông tin cũng bị trực thăng rạt mấy lần, tuy họ ngụy trang nhà cửa hầm hố rất kín đáo, máy móc vẫn hoạt động đều.

Thành đội trưởng điện xuống khen:

- Các đồng chí đi tiền trạm đã tạo ra được một thế đứng chân ở tiền phương cho thành đội rồi.

Chúng tôi rất mừng vì hoàn thành nhiệm vụ và được thành đội trưởng tin cậy.

Anh Cận họp chúng tôi lại:

- Anh chị em ở hậu cứ vừa phải lo đời sống, vừa phải lo tác chiến, vất vả quá. Chúng ta ở đây rảnh rang hơn, có cách chi giúp đỡ được cho hậu cứ không? Tôi nghĩ vậy, nhưng chưa tìm được cách nào. Chúng ta thử cùng nhau suy nghĩ xem.

Con suối A-ro trước cửa hang chảy ra sông Nam Đông. Lầu và Chuẩn vác súng đi khảo sát. Sau cuộc “điều nghiên” trở về, Lầu nói:

- Ngoài sông Nam Đông nhiều cá lắm. Nếu đánh được cá, ta xông khô. Mỗi lần về cơ quan lấy gạo, ta chuyển vê cho cơ quan mấy gùi cá khô, chắc anh em ở nhà phấn khởi lắm.

Từ hôm đó, Lâu và Chuẩn được đặc cách lo thêm thực phẩm. Hai anh khoác gùi, đeo TNT đi. Vài ngày sau về là có mấy gùi cá đã xông tàm tạm. Cá về đến Ka Đe xông tiếp cho thật khô rồi chuyển về cơ quan.

Bể quen với tiền phương, cơ quan tham mưu lần lượt cử từng nhóm người về tham gia, sản xuất ở Ka Đe tham gia cải thiện đời sống.

Thú vị nhất ở Ka Đe là đi bắt dơi.

Hai anh em cu Kiết cu PLôốc rất thích rủ chúng tôi vào hang dơi. Hang dơi ở sâu trong rừng. Hang rất rộng. Tối dơi ríu rít bay ra từng đàn đi kiếm ăn. Sáng lại kéo nhau về hang. Tiếng dơi kêu chiu chít cả ngày. Chúng bám đầy trong vách hang.

Trong hang rất tối. Mùi phân dơi nồng nặc. Anh em cu Kiết, cu PLôôc bàn với chúng tôi bắt dơi lấy thịt. Chúng tôi đồng ý. Bản Ka Đe cứ mỗi nhà một người. Mỗi người một cây đuốc lớn. Cả mấy chục ngọn đuốc cháy rừng rực trong hang. Lửa cháy, cồng chiêng gõ inh ỏi. Bầy dơi bị khuấy động, hoảng hốt bay tán loạn.

Ở ngoài cửa hang dựng hai cây tre. Hai cây tre đã vặt hết lá, chỉ còn trơ cành. Mỗi cây tre hai người phụ trách cứ đu đưa trước cửa hang, đu đưa càng nhanh, càng mạnh, càng tốt.

Bị lửa và cồng chiêng gây náo loạn, dơi sợ, bay trong hang, rồi bay ra ngoài cửa. Ra cửa bị đụng vào cành tre, rách cánh. Cánh dơi rất mỏng bị đụng kiểu ấy cánh sẽ bị rách ngay. Rách cánh dơi không bay được nữa, rơi tại chỗ, bò lổm ngổm, chỉ việc túm cánh từng con vất vào bao gai.

Có hôm chúng tôi bắt được cả chục bao gai dơi. Đem về chia nhau mỗi người một ít làm lương thực. Cả làng Ka Đe cùng ăn thịt dơi.

Dơi đem về chặt đầu, chặt cánh, lột da, là có ngay những cục thịt nạc. Đem thịt dơi bóp với muối ớt cho thấm, nướng chín trên than hồng, ăn ngon tuyệt vời, nhất là những ngày đói kém ấy. Để khỏi mùi hôi hôi của thịt dơi, lột da xong nhớ nhúng vào nước sôi, rửa cho kỹ, miếng thịt trở nên rất thơm.

Ai đi công tác tiền phương dịp này không thể quên được kỷ niệm nướng thịt dơi ăn, nghe radio báo tin chiến thắng.

Để tập hợp được dân, Thành đội trưởng cho người gùi muối từ đường tuyến về chia cho từng gia đình. Có lương thực, có muối, làng Ka Đe ổn định dần.

Cơ quan thành đội tăng cường lực lượng để củng cố hậu cứ tiền phương cho thật chắc chắn.

Ông Một bảo:

- Cứ nhìn cái làng Ka Đe, từ lúc dân sợ bom đạn chạy hết, bây giờ họ trở về, thấy cái rẫy xanh tốt Mỹ Ngụy phai bó tay. Đủ biết lực ta và địch đã thay đổi rồi.

Từ Tre Linh, thành đội chuyến xuống Mang Chang. Các đơn vị đặc công, bộ binh tìm cách áp sát thành phố. Đặc công ta tiếp tục đánh vào các căn cứ Phú Thứ, Ly Hy, Tân Ba. Tiểu đoàn pháo binh liên tiếp đưa đạn về tận Khe Cau, Đình Môn ngay sát lăng Gia Long bắn vào khu Tam giác phía Nam sông Hương.

Tiếng súng từ ngoài thành cổ Quảng Trị vọng vào càng làm nức lòng quân dân Thừa Thiên Huế.

Cuối năm 1972 ba cơ quan tham mưu, chính trị, hậu cần chuyển về đóng ở Ka Đe. Có một việc bất ngờ, doanh trại vừa ổn định xong, bỗng B52 ném đúng khu vực doanh trại đóng quân. Nhờ hầm hố chắc chắn nên chỉ có một anh Ninh đang từ bếp về ban dính bom hy sinh. Còn tất cả an toàn.

Có ý kiến cho là chỗ ở đã bị lộ. Phải coi lại nội bộ mình yêu cầu ban tham mưu xem xét liệu có phải chuyển chỗ không.

Thân Trọng Một rất tỉnh táo, ông nói:

- Hư hư thực thực là bí quyết của quân sự. Thời thế đã đến với chúng ta. Hoang mang lúc này là có tội. Hậu cứ Ka Đe là chỗ đứng của chúng ta bây giờ.

Quả nhiên sau đó không có loạt bom B52 hay loại bom nào ném xuống Ka Đe nữa.

Năm 1973 tình hình chiến trường thay đổi, cần phải thống nhất lại lực lượng quân sự của tỉnh, tạo ra những quả đấm cần thiết, tỉnh có quyết định thành đội lại sát nhập vào tỉnh đội. Và Ka Đe vẫn là mũi tiền phương của tỉnh đội, tiếp tục củng cố vững chắc để chờ đón thời cơ.

Tiền phương Ka Đe, càng suy nghĩ kỹ càng thấy đó là một quyết định sáng suốt, có tầm nhìn quân sự vững vàng.

Đến năm 1975, Buôn Mê Thuật vỡ, Plây Cu, Lộc Bổn tan hoang, mũi tiến công từ chiến khu Trị Thiên về đồng bằng làm địch hoảng loạn nhờ lực lượng ta triển khai cắt đứt đường rút lui của địch về phía Nam Huế, cắt đứt đèo Hải Vân. Hết đường chạy chúng xô nhau xuống cửa biển Thuận An, vất quân trang quân dụng, súng đạn, xe cộ, chen nhau nhảy lên tàu, bắn nhau, hất xác nhau xuống biển, nhảy lên tàu chạy ra ngoài biển. Đội ngũ địch rối loạn, tan tác. Hoàn toàn bó tay trước sức tấn công như bão táp của quân giải phóng. Góp một phần không nhỏ vào chiến dịch Hồ Chí Minh ở Bắc đèo Hải Vân.

Lùi một thời gian dài để tự nhìn lại, quả thật đi mở tiền phương ở phía Nam, lấy Ka Đe làm một mũi tấn công đón thời cơ là một quyết định đầy tư tưởng chiến lược. Càng nghĩ càng thấy tuyệt vời.

Tôi là lính công vụ của ông, nên ông đi đến mô tôi cũng phải theo ông đến đó, hay gọi là được đi cùng ông đến đó cũng vậy.

Hôm tôi được ban cán bộ quyết định tôi về làm công vụ cho ông, anh Bích trưởng ban tuyên huấn gặp riêng tôi, dặn dò kỹ càng. Anh bảo:

- Làm công vụ không phải là làm đầy tớ cho thủ trưởng mà là giúp đỡ cho thủ trưởng được thảnh thơi đầu óc để lo toan việc chỉ huy đơn vị. Trước đây thằng Trung đi với ông, nó ham chơi lắm. Một bữa ông ngồi trước bản đồ tính toán trận đánh, lúc ông khát nước, sờ tới phích không còn một giọt, ông đập tan cái phích. Tìm thằng Trung, nó đang ngáy khò khò trên võng, ông đánh thức nó dậy, hô nghiêm, bắt nó đứng suốt buổi. Đến lúc nó sực nhớ công việc của mình, nó xin lỗi ông: “Em xin lỗi, cho em đi nấu nước cho thủ trưởng uống ạ” Ông bảo: “Mi định cho tau khô cổ đến chết hả?”. Đem được nước lên, ông khen: “Giỏi, biết thương tau vậy mới là thằng Trung chứ”. Em liệu mà lo toan cho ông.

Cùng đi với ông tôi càng thấy sau cái tính nóng nẩy của ông là cái tình thương người rất bao la. Hôm tôi theo ông lên quân khu họp, qua cây khế, vượt sông Mụ Nú, hai chú cháu dừng lại dưới chân dốc Ông Già ăn trưa. Chỗ này có con suối chảy qua rất đẹp, trước đây thường gặp một ông già ngồi câu cá và thế là thành tên. Vừa ăn xong, chưa kịp uống nước, chợt ngửi thấy mùi khói, ông giận dữ: “Có đứa mô định phá hậu cứ đó hả”. Không uống nước, ông bắt tôi đi ngay. Ngược suối chừng 100 mét, gặp một nhóm 4 chàng lính đang ngồi nấu cháo bên bờ suối, khói bay lững lờ. Ông hét lên:

- Chiến. My múc nước dội vào cái bếp kia cho tau. Bọn bay định gọi máy bay tới ném bom cho tan cái hậu cứ ni hả?

Thấy ông, mấy chàng lính chợt tỉnh, vội kéo mấy lẻ củi khói, dụi xuống đất, năn nỉ:

- Trên Ka-nôn, chúng em gặp thằng bạn hậu cần, cho được một nắm thịt bò khô. Về đây đói quá nấu cháo ăn thủ trưởng ạ. Tại thằng Nam hư ăn, nó cho nhiều nước quá, đun mãi không cạn, mà đổ bớt nước đi thì tiếc. Ít nhất cũng là nước có tí chút mùi thịt bò.

Nghĩ thương tình, ông quay hỏi tôi:

- Hình như mình còn một chút bánh lương khô hả Chiến?

- Dạ, còn một bánh. Tôi đáp.

- Lấy ra.

Tôi đưa bánh lương khô cho ông, ông đưa cho người lính vừa trần tình:

- Bóp vụn ra, cho vào nồi cháo, cháo sẽ đặc ngay, khỏi phải đổ đi xí nước thịt nào.

Chúng cảm ơn ông rối rít, giữ ông lại ăn cháo cho vui. Ông bảo:

- Bọn bay là ẩu lắm. Lần sau nấu nướng để khói tau biết được, đừng trách thằng này ác, nghe chưa?

Mấy người lính cố giữ ông lại, ông cười:

- Tưởng cho bọn bay bánh lương khô là tao chơi trò dính máu chia phần đó hả?

Nói rồi hai thầy trò lại tiếp tục lên đường, tốp lính nhìn theo chúng tôi lưu luyến. Chúng tôi vượt dốc Dòng qua bãi Sàng cỏ tranh mênh mông, vừa đi vừa ngó ngang ngó dọc đề phòng trực thăng đột kích vồ mồi. Qua Ka-nôn, vượt đường tuyến, gặp một khẩu đội 12 ly 7 đang trực chiến bảo vệ đường mòn Hồ Chí Minh. Thấy chúng tôi đến gần, cánh lính pháo rất hồ hởi, chúng chạy ra, cầm tay Thân Trọng Một:

- Bố ơi, bố vào thăm đơn vị chúng con đi. Vừa nói, chúng vừa dắt ông đến bên khẩu pháo, rối rít rót nước trà mời ông uống.

Một người lính hỏi:

- Bố lên chiến khu có việc gì đấy hả bố?

Ông Một đen, gầy, cao to, trông dáng rất khắc khổ, giống một ông già cần lao hơn là một ông tướng cầm quân. Ông đáp:
 
- Bố có đứa con đi bộ đội trên đường tuyến, bố lên tìm thăm nó.

Cánh lính trẻ nhao nhao vỗ ngực mình:

- Bố ơi, con bố đây, phải không bố.

Một chàng lính nói:

- Chắc con bố chả đi lính phòng không đâu. Lính phòng không cô đơn, lạnh lùng lắm, toàn thép là thép, đụng vào đâu tê người đến đó.

Nói tới hai chữ “phòng không” chợt thành đội trưởng cười vui:

- Này lính phòng không, tau đố tụi bây biết binh chủng phòng không của chúng ta ra đời từ khi mô.

Bọn lính bỗng lặng đi. Có đứa nói từ chiến dịch Điện Biên Phủ, lính ta kéo pháo vào, kéo pháo ra, anh hùng pháo binh Phùng Văn Khầu nổi tiếng từ đó.

Ông cười:

- Bọn dốt ơi, không chịu học chi cả. Phòng không có từ thời cụ Nguyễn Du kia. Cụ đã chẳng tả rằng: “Phòng không lặng ngắt như tờ, bốn phương phẳng lặng rêu lờ mờ xanh” đó là chi.

Cả bọn lính cười rũ rượi:

- Bố tiếu lâm ghê ta.

Nói tới Truyện Kiều, một anh cao hứng đọc:


Ông Một khen:

- Thằng ni thuộc Kiều ghê - ông cười - Nầy, tau đố bây biết Nguyễn Du tả Kiều tè ở chỗ mô?

Cả đám lính lặng thinh nhìn nhau. Lát sau, lục hết mọi ngóc ngách của trí nhớ, thất vọng, chúng nói:

- Cái ấy thì chúng con chịu bố.

Thân Trọng Một cười vang:

- Học Kiều ra rứa mà cũng đòi học, này, bọn bay nghe này - ông đọc - “Sè sè nắm đất bên đường, dầu dầu ngọn cỏ nửa vàng nửa xanh”. Ông giải thích: rõ ràng xè xè là Kiều đái chứ chi, nước đái Kiều làm cho cỏ tái đi. Chẳng rầu rầu nửa vàng nửa xanh đó là chi nữa.

Một anh lính bước ra đứng trước mặt ông Một:

- Cho con xin vái bố ba vái.

Lính cả khẩu pháo cười vang rừng, ông Một nói:

- Xin cụ Nguyễn tha cho tội phạm thượng của chúng con, ấy là chúng con đùa vui, chứ không dám phạm tới chữ nghĩa của cụ mô ạ.

Ông quay sang cánh lính:

- Thôi cười đã rồi, vặn radio cho hát một vài bài xả nào.

Khẩu đội trưởng xịu mặt:

- Bố ơi, nào chúng con có ra-đi-ô, đi-iếc gì đâu. Đêm giữa rừng sâu, đến sao cũng không có đủ để đếm, buồn tình bọn con vỗ bụng hát theo với nhau cho vui thôi ạ.

Ông hỏi:

- Không có radio thiệt hả.

- Chúng con đâu dám nói dối bố.

Ông mở túi mình, lôi ra chiếc radio National của Nhật, loại 3 viên pin đại.

- Đây, bố tặng các con, mỗi khi nhớ bố, các con mở đài ra, là bố con ta được nói chuyện với nhau liền.

Niềm vui đến bất ngờ quá, khẩu đội trưởng thay mặt anh em ôm chầm lấy ông, cảm ơn rối rít. Anh nói:

- Bố cho chúng con địa chỉ. Ngày giải phóng Huế, nhất định chúng con sẽ vào Cố đô tìm bố.

Đến lúc này thì tôi phải nói:

- Anh em ơi, bố đây là Thân Trọng Một, Thành đội trưởng thành đội Huế của chúng tôi đó. Anh em cứ về Huế hỏi Thân Trọng Một thì ai cũng biết.

Cả lũ rưng rưng nước mắt cầm tay ông:

- Hóa ra chúng con được gặp Thân Trọng Một. Nghe tên bố mãi, nghe chuyện bố mãi. Chúng con phục cây dang vót nhọn của bố lắm. Trời tiếc quá, không có máy ảnh để chụp với bố một kiểu giữa chiến khu thiêng liêng này.

Cả khẩu đội viết tên, viết địa chỉ vào một tờ giấy trao cho ông:

- Nếu bố có điều kiện ra Hà Nội nhớ tìm đến chúng con bố nhé.

Thời gian không cho phép, nên chúng tôi đành chia tay nhau. Khi vượt sông A-Sáp, leo dốc 1800 tôi nói với ông:

- Thủ trưởng cho mất radio lấy chi mà nghe?

Ông đáp:

- Cha mẹ chúng nuôi con lớn bằng ngần ấy, chưa giúp được chi, đã cho chúng vào chiến trường, sống chết mong manh từng ngày. Đến máu xương của chúng chúng còn chẳng tiếc, mình tiếc cái radio răng được.

Ông nói rứa thì tôi chịu, hết cãi. Bao giờ ông cũng có cái lý của mình. Lý của ông rất đơn giản, bao giờ cũng vì mọi người, nghĩ đến mọi người mà quên mình.

Tối ấy chúng tôi leo lên đỉnh dốc 1800. Tôi nấu ăn, mắc võng cho ông nằm. Cũng trong giờ này mọi đêm ông mở radio chăm chú nghe bản tin quân đội. Hôm nay không có đài, ông ngủ ngay, thanh thản như không hề có chuyện chi xảy ra. Từ đó không bao giờ ông nhắc tới chiếc radio đã cho. Chỉ thỉnh thoảng giở tờ giấy ghi địa chỉ của anh em trong khẩu đội. Ông bảo:

- Có việc ra Hà Nội, nhất định tau sẽ đến thăm các gia đình ni. Nêu mi đi với tau, mi nhớ nhắc tau, đừng có quên đó nghe.

Nhiều lúc tôi được ông coi tôi như trợ lý của ông vậy. Tôi không vui làm răng được.

Thủ trưởng vào họp trong tư lệnh quân khu, tôi ở ngoài trạm trực. Chủ nhiệm hậu cần quân khu gọi tôi vào, giao cho một thùng giấy nặng chừng 20 cân. Ông bảo:

- Biết dưới Thừa Thiên đời sống còn khó khăn lắm. Song không thể để ban chỉ huy thành đội quá thiếu thốn, giảm sức chiến đấu. Thủ trưởng quân khu tặng dưới đó một ít hàng quý, đồng chí cố gắng mang về.

Để xếp gọn vào gùi cho tiện mang vác, tôi mở thùng giấy ra, hàng trong đó đủ thứ: bột trứng, thịt bò khô, ruốc bông, ma-gi khô, lương khô đặc biệt loại 702, sữa bột... và cả một gói củ sâm. Dưới Thừa Thiên thì đây là một lô hàng “quý tộc”. Cũng phải. Thủ trưởng trăm công nghìn việc sống như chiến sĩ răng được. Tôi bụng bảo dạ cố gắng mang về đến nơi đến chốn, thủ trưởng chia cho ai đó là việc của thủ trưởng, còn bao nhiêu tôi cố gắng giữ gìn, phân phối để chăm lo sức khỏe cho ông.

Hôm về, quần áo, đồ dùng của ông, tôi xếp riêng vào một gùi bạt nhờ ông mang vì tôi còn phải gùi cả một lô hàng nặng. Ông đồng ý. Gùi của tôi chia làm hai khoang. Khoang dưới đề hàng quân khu cho. Khoang trên là quần áo đồ dùng của tôi, tôi gói vào một tấm ni lông riêng để tiện lấy ra lấy vào.

Thấy gùi của tôi vẫn to, ông hỏi:

- Chi mà dữ rứa?

Tôi đáp:

- Hàng hơi nhiều thủ trưởng ạ.

- Ừ, mình chẳng tham lam, nhưng dưới đó thiếu thốn quá. Lúc cần, có cái cho anh em chi dùng.

Chào các chiến sĩ ở lại, chúng tôi lên đường. Hai thầy trò leo ngược dốc 1800, tụt xuống sông A Sáp, thèo đường cũ trở về Thừa Thiên.

Hết ngày thứ hai về đến sông A Rí, tôi mắc võng cho thủ trưởng ngả lưng, còn mình lấy hai chiếc Hăng-gô ra, lo bữa tối. Một hăng-gô nấu cơm, một hăng-gô nấu canh. Chặt hai nhánh cây có nạng đóng cọc hai đầu, đặt một cành bắt qua hai nạng, treo hai hăng-gô ở giữa nổi lửa. Không mấy lúc cơm chín, tôi chặt một tàu lá chuối rừng làm mâm, hai thầy trò ăn bữa tối ngon lành.

Tôi mắc võng nối một đầu vào đầu dây võng của ông, ngủ gần thế để lỡ có việc gì, ông gọi cho tiện. Dưới một đầu võng của tôi, tôi đóng cọc làm dàn cao hơn mặt đất chừng hai ba chục phân làm chỗ đặt gùi: đó là cách giữ gìn khỏi ẩm, khỏi rắn rết gì đục khoét và lỡ có mưa thì gùi không bị ướt. Gùi hàng nên giữ gìn như vậy là rất có ý thức. Gói quần áo của tôi đặt bên, để lấy ra cất vô cho tiện.

Ngày hành quân phải mang vác, kể cả khẩu AK nặng 6, 7 cân luôn đeo trước ngực sẵn sàng chiến đấu, leo đèo lội suối suốt ngày, nên đêm nằm là ngủ ngay để lấy sức ngày mai đi tiếp. Tôi càng cần giữ sức để sáng hôm sau còn dậy sớm nấu bữa sáng cho thủ trưởng dùng.

Trước khi đặt mình nằm, tôi báo ông:

- Nêu có việc chi thì chú gọi cháu nghe.

Ông đáp:

- Việc của mi là cứ ngủ cho say. Đi cả ngày vất vả quá rồi, còn chi.

Tuổi của tôi đang ở độ ăn không biết no, ngủ không biết chán, nên đặt mình nằm, đôi mắt dễ dàng nhắm lại ngay. Song công việc bao giờ cũng nhắc nhủ tôi bừng tỉnh dậy thật đúng lúc, không cần thủ trưởng nhắc nhở chi.

Tôi bấm đèn pin, bao gạo còn khoác đầu võng, gói quần áo của tôi đang còn đó, gùi của thủ trưởng đặt trên đỉnh một hòn đá to cũng còn đó nghiêm chỉnh, chỉ duy nhất gùi hàng biến mô rồi. Tôi soi kỹ xung quanh, không hề thấy một vết chân thú rừng. Rõ ràng không phải do thú rừng lôi đi. Vậy gùi hàng biến đi đằng mô.

Buổi sáng không khí rừng rất lạnh mà người tôi đẫm mồ hôi. Thủ trưởng đang nằm im, không biết ông đã thức, nhắm mắt nằm hay ông đang còn ngủ. Công việc của tôi là nấu cơm buổi sáng, vẫn chỗ bếp hôm qua, tôi treo gô, nổi lửa. Cơm vừa chín, thủ trưởng cũng vừa dậy cầm khăn ra suối rửa mặt. Nhìn ông, tôi rùng mình, mình đã không thận trọng, không tỉnh táo, để mất cả gùi hàng. Chỗ ni là địa phận của tiểu đoàn 439 đang đóng quân. Lính 439 đang ở giai đoạn đói, tôi đoán không thể sai được chính lính của 439 đã ra lấy trộm gùi hàng đây. Chúng thật liều lĩnh, dám lấy trộm của Thành đội trưởng, thủ trưởng cao nhất của chúng. Ông mà nổi nóng lên, điên tiết lên, có đứa chết. Song đứa chết đầu tiên là tôi, chính tôi đã để mất gùi hàng. Tôi sợ, lúng túng không dám nhìn thẳng vào mắt ông.

Tôi chặt lá chuối, dọn cơm. Cơm canh đàng hoàng, bát đũa đàng hoàng. Ngồi vào mâm bỗng ông hỏi:

- Có chi mà lúng túng rứa Chiến?

Thật sự không thể giấu được ông. Ông là một người từng trải, tinh đời. Kẻ địch giảo quyệt ông còn đi guốc trong bụng chúng huống hồ một việc nhỏ bé này. Tôi đành nói với ông:

- Chú ơi, gùi hàng quân khu cho chú đêm hôm qua đã bị mất cắp hết rồi ạ.

Ông hỏi:

- Có phải chỗ ni là địa điểm đơn vị 439 đóng quân không?

Tôi đáp:

- Dạ.

Ông không nói chi. Tôi tiếp:

- Mình chỉ cần vào báo cho ban chỉ huy tiểu đoàn là tìm ra ngay thôi ạ. Chúng nó láo quá, dám ăn cắp của thủ trưởng.

Chợt ông úp mặt vào hai bàn tay, gục đầu xuống gối. Hai vai ông rung lên. Ông khóc. Đây là lần đầu tiên tôi thấy ông khóc. Khi ông ngửng lên, trên hai ông và trong lòng hai bàn tay đầy nước mắt.

Tôi nói:

- Để cháu vào báo cáo với ban chỉ huy tiểu đoàn.

Ông gạt đi:

- Tau thật là một thằng tướng tồi. Để lính đói. Có chi xứng đáng là đứa cầm quân nữa. Những đứa ăn cắp là chúng cảnh cáo tau đó. Tau chưa khi mô thấy mình bị hạ nhục như ri Chiến ạ.

Thay vì trừng trị những đứa ăn cắp, ông nhịn đói quay lại quân khu trình bầy thực tình, yêu cầu quân khu chi viện ngay lương thực cho tiểu đoàn 439.

Được việc, quay về, ông nói với tôi:

- Xứng đáng là lính thủ đô lắm. Chúng đã dạy cho tau một bài học nhớ đời.

Sau khi anh Hiệp người Thanh Hóa, công vụ cũ của ông hy sinh, ban tham mưu chọn tôi thay vào chỗ Hiệp, tôi trở thành công vụ mới của ông. Tôi thanh niên trẻ, khỏe, nên đi mô, tôi mang hết đồ đạc cho ông, để ông chỉ chống một cái gậy và khoác chiếc túi tài liệu của riêng ông. Trong chiến đấu, ông là Thành đội trưởng nên hàng ngày phải giải quyết cả trăm việc, vả lại ông là người rất thích được chăm sóc, cho nên tôi biết việc của mình là phải chu đáo mọi việc. Giúp cho ông ngày ngày là ông lo thêm được ngần ấy công sức cho công việc của thành đội.

Mỗi lần đi công tác trên quân khu, thế nào ông cũng xin hậu cần mấy bánh thuốc lào. Thanh niên miền Bắc ở cơ quan thành đội, một phần không có tiền mua thuốc bao dưới đồng bằng, vả lại họ đã quen hút thuốc lào. Có được điếu thuốc lào Vĩnh Bảo là hút cả xái, hút đến tụt lỗ thì thôi. Hiểu tâm lý ấy, có thuốc, về đến cơ quan thành đội, đứng trước cửa phòng mình, ông gọi lớn:

- Ơ Lầu, ơ Ngọ, ơ Ninh, ơ Khuê... lên đánh Tú lơ khơ.

Anh em từ các ban lục đục kéo lên. Ông bày sẵn điếu đóm, máy lửa, đãi “đội hình Tú lơ khơ” của ông mỗi người mấy điếu liền rồi mới quây vòng tròn chia bài. Xong mỗi ván, ông lại véo cho mỗi người một điếu. Ông gọi tôi:

- Còn bột trứng không Chiến?

- Dạ còn.

- Mang một ít ra đây.

Bột trứng ở chiến trường là loại thực phẩm hảo hạng, chỉ giành cho các sĩ quan cao cấp dùng, ông Một thì không, ông chỉ mong có để đãi lính. Bột trứng không cần nấu nướng, để ra vài cái bát sắt, để giữa bàn Tú lơ khơ. mỗi người uốn cong mảnh giấy rộng bằng 2 xăng-ti-mét làm thìa, xúc ăn, vét đến hạt bột cuối cùng thì thôi. Nhìn đám lính ăn, ông tủm tỉm cười, như vừa làm được một điều thiện với họ.

Cuối cuộc bài, ông móc trong ba lô của ông hai gói lương khô loại 702, tức là loại lương kho ba thanh hảo hạng, bóc ra chia cho mỗi người một thanh, ăn trước khi chia tay. Ông đứng ở giữa cửa tiễn họ:

- Tối mai lại lên hút thuốc nghe.

Đợi họ về hết, tôi bảo ông:

- Lương khô, thực phẩm quân khu dành riêng cho chú. Chú phải giữ mà ăn cho có sức khỏe mà lãnh đạo...

Không đợi tôi nói hết câu, ông cắt ngang:

- Cha mẹ chúng nuôi chúng ngần ấy tuổi đầu, chưa trông mong chi được, phải đưa vào nơi bom đạn. Không biết sống chết lúc mô, phải tận mắt nhìn những ông bố bà mẹ khóc khi nghe con chết trận thì mới hiểu mình có thương chúng mấy cũng không ăn nhằm chi. Tau phải lừa chúng lên chơi Tú lơ khơ chúng mới lên, chứ gọi lên cho ăn lương khô, chắc chúng sẽ không lên. Bọn lính miền Bắc có lòng tự trọng lắm chứ không phải chúng khái tính mô. Ở với chúng phải hiểu chúng mới được.

Ông kể:

- Thiếu tướng Hồ Tú Nam trên quân khu, mỗi chuyến ra công tác Hà Nội, dù bận mấy, ông cũng cố dành thời gian để về thăm gia đình các công vụ, y tá của ông, thông tin đời sống của chúng trong chiến trường cho từng gia đình một. Đó là việc làm mà tau phải học tập, song chưa có điều kiện để làm được.

Tôi biết tấm lòng của ông nghĩ về những người lính như thế, cho nên các chiến sĩ trong thành đội ai cũng quý mến ông, một lòng một dạ với ông, làm nên sức mạnh của thành đội này đây.

Tôi nhớ một chuyến đi công tác, trưa nghỉ tạm bên đường, tôi mắc võng cho ông Một ngả lưng rồi đi nấu nước pha trà cho ông. Ông nằm trên võng, nhìn thành đội phó Hường loay hoay tự mắc võng cho mình, ông bảo:

- Ông Hường ơi, thật là sướng mà không biết sướng.

Thành đội phó Hường là người cứng rắn trong tư duy, ông đáp:

- Tôi không thể bóc lột sức lao động công vụ như ông.

Ông Một đáp:

- Nó có thương tôi thì nó mới chăm sóc tôi chu đáo. Cứ nhìn điệu bộ ni đủ biết thằng công vụ của ông nó không thương ông rồi.

- Điều quan trọng là phải hoàn thành nhiệm vụ. Ông Hường không chịu thua.

Ông Một giọng chậm rãi, từ tốn:

- Tướng sĩ không một lòng thì đừng hòng hoàn thành nhiệm vụ. Ông hơi cực đoan đó.

Điều này chỉ riêng cánh cần vụ chúng tôi biết với nhau: Thắng - công vụ của ông Hường không quý ông bằng tôi quý ông Một. Cùng một ý nghĩ của ông Hường, Thắng cho rằng mình hoàn thành nhiệm vụ của một công vụ là được. Trong quan hệ ấy nó thiếu hẳn một cái tình người. Ông Một luôn luôn nâng niu cái tình, và lấy đó làm tiêu chuẩn hàng đầu đối với cấp dưới, đối với chiến sĩ của mình.

Tôi là người gần gũi ông nhất, cho nên hình như bao giờ ông cũng dành cho tôi một tình cảm đặc biệt. Điều tôi phấn khởi nhất là bao giờ ông cũng tỏ ra rất tin cậy tôi. Và nếu tôi có thiếu sót chi, ông nói ngay, một cách nhẹ nhàng cho tôi sửa chữa.

Kỷ niệm sâu nặng nhất của tôi đối với ông là chuyến đi đánh một căn cứ ở Bình Điền. Ông về tận tiểu đoàn đặc công của thành đội, bàn bạc với chỉ huy tiểu đoàn, trực tiếp cùng họ đánh Bình Điền. Không hiểu sao, đường chuyển quân của ta bị lộ, hay pháo địch bắn vu vơ, pháo bắn trùm lên đầu chúng tôi. Mùi thuốc đạn nồng nặc dọc đường, mảnh bay rạc rạc. Lúc nó bắn rát quá, ông Một nép ngay vào một mỏm đá bên lề đường. Chợt phát hiện ra một hốc đá, tôi kéo tay ông, ông cự tuyệt. Tôi dùng cả sức khỏe của mình để bảo vệ bằng được thủ trưởng, ông phải nghe. Quả nhiên lúc chui từ hốc đá ra, thấy chỗ ông nấp bên mỏm đá bị trúng một quả pháo, tung tóe. Ông chỉ vết đạn nổ, bảo tôi:

- Thằng Chiến đã cứu sống tao trong vụ ni.

Sau trận pháo, tiểu đoàn trưởng đặc công hỏi ông:

- Mình tiếp tục thực hiện kế hoạch chứ thủ trưởng?

Ông hỏi lại:

- Răng lại nghĩ rứa?

- Xét trận pháo vừa qua, hình như chúng ta bị lộ.

Ông quả quyết:

- Thằng Mỹ từng tuyên bố: nếu bắn một tấn đạn mà diệt được một Việt cộng thì cứ bắn. Vậy nếu đúng là bị lộ thì chúng ta thành cám rồi: Phát hiện ra chúng ta, chúng không tiếc đạn mô. Cứ đánh.

Trước giờ bộ đội đặc công xuất phát. Người nào người nấy đã cởi áo quần dài, bôi phẩm khắp người ngụy trang, bộc phá đeo quanh lưng, AK trên vai. Trong không khí xuất phát ấy, ông gọi riêng tôi ra một góc, nói:

- Chiến ơi, bắt đầu từ phút ni, tau nhận mi làm con nuôi. Nếu tau mần chi không xứng đáng là cha nuôi mi, thì tau không phải là Thân Trọng Một nữa.

Ông nói như một lời thề. Thấy ông quý tôi vậy, tôi gật đầu:

- Dạ.

Tôi nhớ một chuyến đi công tác, trưa nghỉ tạm bên đường, tôi mắc võng cho ông Một ngả lưng rồi đi nấu nước pha trà cho ông. Ông nằm trên võng, nhìn thành đội phó Hường loay hoay tự mắc võng cho mình, ông bảo:

- Ông Hường ơi, thật là sướng mà không biết sướng.

Thành đội phó Hường là người cứng rắn trong tư duy, ông đáp:

- Tôi không thể bóc lột sức lao động công vụ như ông.

Ông Một đáp:

- Nó có thương tôi thì nó mới chăm sóc tôi chu đáo. Cứ nhìn điệu bộ ni đủ biết thằng công vụ của ông nó không thương ông rồi.

- Điều quan trọng là phải hoàn thành nhiệm vụ. Ông Hường không chịu thua.

Ông Một giọng chậm rãi, từ tốn:

- Tướng sĩ không một lòng thì đừng hòng hoàn thành nhiệm vụ. Ông hơi cực đoan đó.

Điều này chỉ riêng cánh cần vụ chúng tôi biết với nhau: Thắng - công vụ của ông Hường không quý ông bằng tôi quý ông Một. Cùng một ý nghĩ của ông Hường, Thắng cho rằng mình hoàn thành nhiệm vụ của một công vụ là được. Trong quan hệ ấy nó thiếu hẳn một cái tình người. Ông Một luôn luôn nâng niu cái tình, và lấy đó làm tiêu chuẩn hàng đầu đối với cấp dưới, đối với chiến sĩ của mình.

Tôi là người gần gũi ông nhất, cho nên hình như bao giờ ông cũng dành cho tôi một tình cảm đặc biệt. Điều tôi phấn khởi nhất là bao giờ ông cũng tỏ ra rất tin cậy tôi. Và nếu tôi có thiếu sót chi, ông nói ngay, một cách nhẹ nhàng cho tôi sửa chữa.

Kỷ niệm sâu nặng nhất của tôi đối với ông là chuyến đi đánh một căn cứ ở Bình Điền. Ông về tận tiểu đoàn đặc công của thành đội, bàn bạc với chỉ huy tiểu đoàn, trực tiếp cùng họ đánh Bình Điền. Không hiểu sao, đường chuyển quân của ta bị lộ, hay pháo địch bắn vu vơ, pháo bắn trùm lên đầu chúng tôi. Mùi thuốc đạn nồng nặc dọc đường, mảnh bay rạc rạc. Lúc nó bắn rát quá, ông Một nép ngay vào một mỏm đá bên lề đường. Chợt phát hiện ra một hốc đá, tôi kéo tay ông, ông cự tuyệt. Tôi dùng cả sức khỏe của mình để bảo vệ bằng được thủ trưởng, ông phải nghe. Quả nhiên lúc chui từ hốc đá ra, thấy chỗ ông nấp bên mỏm đá bị trúng một quả pháo, tung tóe. Ông chỉ vết đạn nổ, bảo tôi:

- Thằng Chiến đã cứu sống tao trong vụ ni.

Sau trận pháo, tiểu đoàn trưởng đặc công hỏi ông:

- Mình tiếp tục thực hiện kế hoạch chứ thủ trưởng?

Ông hỏi lại:

- Răng lại nghĩ rứa?

- Xét trận pháo vừa qua, hình như chúng ta bị lộ.

Ông quả quyết:

- Thằng Mỹ từng tuyên bố: nếu bắn một tấn đạn mà diệt được một Việt cộng thì cứ bắn. Vậy nếu đúng là bị lộ thì chúng ta thành cám rồi: Phát hiện ra chúng ta, chúng không tiếc đạn mô. Cứ đánh.

Trước giờ bộ đội đặc công xuất phát. Người nào người nấy đã cởi áo quần dài, bôi phẩm khắp người ngụy trang, bộc phá đeo quanh lưng, AK trên vai. Trong không khí xuất phát ấy, ông gọi riêng tôi ra một góc, nói:

- Chiến ơi, bắt đầu từ phút ni, tau nhận mi làm con nuôi. Nếu tau mần chi không xứng đáng là cha nuôi mi, thì tau không phải là Thân Trọng Một nữa.

Ông nói như một lời thề. Thấy ông quý tôi vậy, tôi gật đầu:

- Dạ.

Hai cha con chúng tôi cùng là lính thành đội, cùng ở cơ quan tham mưu, ngày ngày gặp nhau, nhắc chuyện mẹ và các em ở nhà. Bây giờ mất ông. Tôi bỗng thấy trống trải lạ lùng. Nước mắt tôi lấp đầy trống trải ấy. Cả vạt đất này chỉ có nấm mộ cha tôi, không lẫn với ai được, song tôi vẫn ôm một hòn đá rất to đặt lên mộ cha đánh dấu thay cho những nén hương.

Cha tôi mất đúng những ngày khó khăn nhất của thành đội, không khí chiến tranh ấy không cho phép tôi thở than, nó cuốn tôi trong cái guồng cuồn cuộn. Khó khăn nhất vẫn là lương thực. Chiến dịch Mậu Thân, khẩu hiệu “Tổng tấn công” đã cho chúng tôi niềm tin rằng đây là cuộc chiến cuối cùng. Chúng tôi sẽ ở lại Huế cùng chiến công vang dội, không trở lại chiến khu nữa. Cho nên không chuẩn bị đầy đủ tư thế phải lui lại. Vì vậy lúc quay lại rừng chúng tôi bị hẫng hụt, hết gạo dự trữ. Cả thành đội chìm ngập trong cảnh đói thê thảm. Chị Thừa Một đói, Chị Thừa Hai đói, K4 đói, K10 đói. Thê thảm nhất là K439, tiểu đoàn kết nghĩa của Hà Nội gửi vào sau Mậu Thân.

Những tin tức đưa về hàng ngày dồn dập:

- Có hai chiến sĩ tiểu đoàn 439 chết đói trên đỉnh dốc Thanh niên.

- Một chiến sĩ đi gùi gạo trên đường tuyến “bốc hơi” được một thùng lương khô, ăn mấy bánh liền, uống nước, bột lương khô nở, căng bụng, chết vì bội thực.

- Có hai chiến sĩ chết đói trên đỉnh dốc Công sự, không biết của đơn vị nào...

- Đường tuyến (cách gọi của lính chỉ đường xe ô tô vận tải từ ngoài bắc vào) bị bom đạn phong tỏa dữ dội, gạo chưa thể vào kịp. Kho dự trữ rất xa. Mỗi người đi lấy gạo, mang được 20 cân. Về đến đơn vị coi như vét gùi.

- Đồng bằng chưa mở được. Thành đội đã huy động cả đại đội 12 ly 7 của Quảng Bình chi viện cho chiến trường Thừa Thiên Huế, vẫn không mở được hành lang, không mua được gạo cho chiến khu...

Mỗi tin của trưởng ban tác chiến báo cáo cho thủ trưởng là một đau lòng. Bên ban quân lực, anh Châu, anh Chức, anh Thành trên đường đi, đói quá, phải rẽ vào rừng lấy cọng cây môn thục, tước vỏ, chẻ nhỏ như chiếc tăm, cắt vụn ra, trộn muối ăn thay bữa.

Óng Một hết đi đi lại lại trong căn nhà thùng, lại nằm phịch xuống võng, lậm lừ, suốt ngày không nói không rằng. Không khí trong nhà nặng chịch, tôi cũng không dám nói với ông một lời.

Bỗng tin từ tiểu đoàn Chị Thừa Một đưa lên, trong lúc vào sâu trong rừng tìm rau ăn, họ phát hiện có một kho gạo dự trữ. Tìm hiểu kỹ càng ra, đó không phải là gạo của thành đội, mà là kho gạo dự trữ của Thành ủy. Trong suốt thời gian chiến dịch Mậu Thân, Thành ủy có tổ chức được một lực lượng dân công dưới đồng bằng chuyển gạo lên.

Có gạo ở tại chiến khu của mình, mừng lắm. Ông Một sai ông Bách trưởng ban hậu cần của thành đội sang thương lượng với ban kinh tế của thành ủy vay cho lính ăn rồi sẽ trả sau.

Ông Bách lập tức tự mình sang thương lượng. Nghe nói ông Bách vừa đưa ý kiến ấy ra, liền bị người của thành ủy chỉ trích.

- Anh hãy cho quân của mình xuống đồng bằng lấy gạo mà ăn, số gạo dự trữ nầy không thể cho các anh mượn được.

Ông Bách đã định cãi lại, muốn ra răng thì ra, may ông đã kiềm chế được.

Tin lính chết đói từng ngày đưa về. Cứu đói cho bộ đội lúc nầy còn quan trọng hơn cả đánh giặc. Không giữ được lính làm răng có lực lượng bám trụ chờ thời cơ tấn cộng về sau.

Tôi không ở cấp lãnh đạo cho nên không tường tận sự vụ ấy giữa thành đội và thành ủy xảy ra như răng, chỉ biết loáng thoáng rằng, trong tình hình hết sức khẩn cấp ấy, ông Thân Trọng Một đã quyết định lấy gạo ở kho dự trữ của thành ủy cho lính ăn. Nhờ có kho gạo ấy thành đội đã băng qua được những ngày đói kém gắt gao.

Điều tôi muốn nói là trong cơ chế chung chắc chắn ông Một sẽ hiểu những gì xảy ra sau đó. Tuy nhiên với góc độ một người lính, tôi thấy ông Một đã dám lấy địa vị một thành đội trưởng đổi lấy thân phận những người lính dưới quyền ông, trao cả sự sống trước bom đạn cho ông, đó là một nhân phẩm có cốt cách, có đạo lý của một người cầm quân.

Có thể gọi đó là một cơn sóng gió mà ông Một tính toán và quyết định phẩm giá của mình. Không nặng tình nặng nghĩa với đời, không coi quan hệ máu thịt giữa tướng với sĩ, không thể như thế được.

Tôi sống với ông mấy năm, chỉ kể ra đây đôi kỷ niệm, đủ thấy tôi quý mến, kính trọng ông nhường nào.

• LỜI KỂ CỦA HIỆP:

- Các cậu đứng đây gác cho mình. Lấy hũ mắm xong, mình ra liền.

Huynh là thằng lính hăng hái và xông xáo. Nó nói xong, đi ngay. Chưa đầy năm phút, một tiếng mìn nổ dựng tóc gáy. Tôi và Khôi lao tới. Huynh đang rẫy rụa trong vũng máu. Hai chân nó không cụt, nhưng nát nhừ. Chúng tôi quấn băng vào hai khối thịt bầy nhầy.

- Tao chết mất. Huynh nói tỉnh như sáo.

- Chết có số - Khôi an ủi nó - Cùng lắm chân cụt, thay chân gỗ là cùng. Qua chiến tranh sống được là quý lắm rồi.

Tôi cõng Huynh. Hai tay Huynh ôm chặt tôi. Khôi đỡ đít nó cho khỏi tuột. Tay Huynh lỏng dần, nó mệt. Máu thấm đỏ băng, chảy thành giọt. Đến bụi tre giữa đồng, Khôi đẵn đòn khiêng, tôi trải võng đặt Huynh nằm.

Hai đứa khiêng hai đầu. Ruộng cày mấp mô. Chân bước thấp bước cao. Loạng choạng. Chúng tôi thấm mệt. Song cố hết sức quyết đưa nó đến trạm phẫu tiền phương càng sớm càng tốt. Phút kinh hoàng, cái choáng đã qua. Huynh bắt đầu thấy đau. Cơn đau mỗi lúc một dữ dội. Nó khóc. Vừa khóc, vừa nói, nói trong tiếng khóc:

- Mẹ ơi, đau quá, con chết mất, mẹ ơi.

Khôi bảo:

- Đừng kêu, sợ có lính phục kích, nó nghe thấy thì chết cả lũ.

Huynh im được một lúc. Đau quá, nó rên. Rên mỗi lúc mỗi to:

- Đau không chịu được chúng mày ạ. Chắc tao chết mất. Tiếc đời quá. Tao mới hai mươi tuổi. Chưa được nắm bàn tay một đứa con gái nào. Ôi! Mẹ ơi! Đau quá! Đặt cáng xuống cho tao nghỉ một chút.

Chúng tôi đặt võng. Lấy mũ tai bèo quạt. Đỡ mệt, tôi quay lại gọi Huynh:

- Huynh ơi, mày thấy trong người thế nào?

Huynh không trả lời. Nó đã chết. Khôi òa khóc. Tôi cũng khóc theo. Ba đứa cùng quê. Chơi thân với nhau từ nhỏ. Bây giờ một đứa chết. Tôi có cảm giác mình đang ở trạng thái rơi. Rơi đến tận cùng.

Quấn võng cho Huynh. Bọc bên ngoài một tấm ni lông nữa. Lấy dây võng cột lại từng khúc. Đất cát pha nên đào huyệt nhanh. Mọi động tác của chúng tôi như máy. Không phải nhanh, mà vô hồn. Đặt Huynh xuống huyệt. Lấp đất lên. Châm ba điếu thuốc cắm giữa mộ làm hương. Còn mấy bao Ru bi trong túi dốc cả ra làm đồ cúng cho Huynh. Nó thích hút loại thuốc này.

Hai đứa ngồi mãi bên mộ như kẻ mất hồn. Mãi lúc sau, Khôi nói:

- Sau thằng Huynh, không biết đến lượt tao chết trước hay mày chết trước?

- Tao không muốn chết một cách hoài phí thế này. Tao cũng chưa được nắm tay một đứa con gái. Tao chết, chắc mẹ tao khóc dữ lắm.

- Nhà tao cũng chỉ có mỗi mình tao là con trai. Ba đứa em gái còn đang lít nhít. Này Hiệp, mày đồng ý thế này không, đừng về đại đội nữa, sống với thằng đại đội trưởng ấy, chúng mình không chết trước cũng chết sau thôi. Hai đứa chúng ta đào ngũ đi.

- Đi đâu bây giờ?

- Ngược đường. Ra Bắc. Bom đạn này chỉ có cách ấy mới sống.

Lẽ ra rẽ trái về đơn vị, chúng tôi rẽ phải ra đường tuyến. Chạm mặt với binh trạm đầu tiên, chúng tôi khựng lại. Sợ bị hỏi giấy tờ. Lộ, sẽ bị tóm cổ lôi về chặt, đốt, cốt, tỉa ở mãi rừng sâu, tẩy rửa đầu não xong, sẽ bị đẩy về đơn vị, đừng hòng thoát thân.

Không vào ngủ trong bãi khách binh trạm. Hai đứa vào rừng, mắc võng. Khôi bàn:

- Cứ sáng sáng, ta vòng qua binh trạm. Phục bên đường dây, có đoàn nào ngược đường, ta lách ra, nhập bọn. Tối đến trạm lại cứ tách ra ngủ rừng. Chỉ có cách ấy mới thoát.

Mỗi ngày nhập vào một đoàn mới như cái đuôi. Vẫn run. Len lét như rắn mùng năm. Một hôm nghe lỏm chuyện, tình cờ biết được hai cán bộ ra Quảng Bình lấy khí tài.

- Tao có cách hợp lý hóa rồi. Bí mật.

Nói thế, rồi Khôi rỉ tai tôi bàn kế hoạch. Đêm, chùng hai giờ sáng, đang giấc ngủ say của khách vãng lai. Chúng tôi mò vào bãi khách. Tìm đúng đối tượng. Thật may, cái xắc cốt của anh trưởng đoàn kia, dây vẫn vòng qua vai, xắc tài liệu tuột ra, lủng lẳng ngoài vòng. Tôi lấy con dao cạo râu, cắt hai nhát rất ngọt, đưa thẳng xắc vào rừng. Mở tung. Tìm được giấy giới thiệu đi đường. Ngày hôm sau chúng tôi vượt liền hai trạm để thoát khỏi vòng kiểm soát. Khôi thận trọng:

- Bí nhất mới dùng đến giấy này. Tao chỉ sợ khi phát hiện ra mất xắc, họ báo cho các binh trạm kiểm tra.

Tôi cũng phân vân:

- Giá chúng mình chỉ lấy giấy, đừng vất xắc đi, chắc đỡ lộ hơn.

- Chuyện đã lỡ rồi còn giá cái con khỉ. Đã liều thì liều luôn.

• LỜI KỂ CỦA THẢO NGUYÊN:

Tôi theo thủ trưởng Thân đi họp miền trong Tây Nguyên. Lúc quay ra, đi cùng đường với hai tay lính trẻ. Tôi lo mang vác cùi cõng phục vụ thủ trưởng, nên chẳng để ý gì. Nhưng với thủ trưởng Thân, không có cái gì qua mắt được ông.

Một hôm, tôi cặm cụi treo gô, đốt lửa nấu bữa cơm chiều cho hai thầy trò, ông treo võng kề bên, đung đưa vừa phơi tấm ngực trần đầy sẹo, vừa rít thuốc, chợt ông hỏi:

- Thảo Nguyên, mi có thấy hai thằng lính tê không? Tôi đáp:

- Họ đi cùng đường với chúng mình đã mấy ngày nay đó chú.

- Mi thấy chúng ra răng?

- Lúc chiều, cháu thấy chúng trình giấy ra Quảng Bình lấy khí tài để xin trạm cấp lương thực.

- Chúng lấy mô ra cái giấy ấy?

- Dạ, họ có thật đấy ạ.

- Mi có tin không?

- Tin ạ.

- Trời ơi, sao cái mắt mi kém rứa hả Thảo Nguyên. Tao cược với mi, trăm phần trăm hai đứa ấy đào ngũ.

- Đâu có, chú.

- Cứ nhìn cái mắt chúng vừa ngơ ngác vừa tránh né và cái cách chúng kiếm chỗ ở thu thu giấu giấu thế kia là biết liền.

- Để cháu báo cho binh trạm giữ chúng lại.

- Không được, tao cấm. Làm thế không phải cách của thằng lính. Nhớ chưa?

Bếp tắt, bốc khói. Tôi chẳng có thì giờ suy nghĩ đến hai thằng đào ngũ. Tôi còn phải bẻ ngọn lá đánh tan khói, cho chúng khỏi kéo thành ngọn trên trời cao. Ông Thân cũng quay lại đăm chiêu với điếu thuốc của mình. Cơm xong, dọn dẹp dàng hoàng, tôi mắc võng kề bên thủ trưởng. Đợi tôi ngả lưng xả hơi được mươi phút, ông nói:

- Thảo Nguyên. Mi có biết tại làm răng tao không cho mi đi báo binh trạm không?

- Chú thương chúng.

- Nói rứa cũng đúng nhưng chưa rõ. Tao trải binh lửa nhiều rồi nên tao biết. Đứa nào nó sợ bom đạn thì đừng có cho nó ra chiến trường. Tìm cho nó việc khác cho thích hợp. Chứ kéo chúng vào trận, chỉ để làm mồi cho gươm đao. Chúng đã hèn thì cứ để cho chúng đào ngũ. Đếm đầu lính để nhân lên sức mạnh của quân ngũ là sai. Lính tao, thằng mô hèn, tao cho về địa phương tất. Binh sĩ cốt ở tinh nhuệ. Một thắng ba, thắng năm mới là quân tốt.

Tôi đã nghe hai mí mắt nặng nặng, chợt ông lại nói bên tai, giọng trầm hẳn xuống:

- Hai đứa con cái nhà mô mà dễ thương rứa không biết. Hai má búng ra sữa, rứa mà đã phải cầm súng đi vào chiến tranh. Thật tội. Giá chúng là con ta, lỡ chúng chết, chắc là ta đau đớn lắm.

• LỜI KỂ CỦA HIỆP:

Dù có cái giấy trong tay, cái giấy rất hợp pháp, hợp lý, song đó là đồ nhổm nên chúng tôi vẫn chứ nơm nớp, sợ bị người ta phát hiện. Phương châm của chúng tôi là hạn chế đến trực tiếp với cán bộ các binh trạm. Dầu sao chúng tôi cũng đã có hai tội. Đào ngũ và ăn cắp giấy tờ của cán bộ trên đường đi công tác khẩn cấp, chuẩn bị khí tài cho những trận đánh đang chờ. Ngần ấy cùng đủ ra tòa án binh.

Nhìn thấy anh nào tỏ ra hiền lành, sởi lởi ở binh trạm, chúng tôi mới dám xin bổ sung thực phẩm. Chạm mặt người nghiêm nghị, nguyên tắc, đành bấm bụng rút lui. Vì vậy chúng tôi đói. Đói thường xuyên. Đánh hơi được đoạn đường nào gần bản người dân tộc, chúng tôi mò ra tận rẫy ăn cắp sắn.

Có một lần hú vía. Khôi suýt bỏ mạng. Đói nên ham. Nhổ sắn đầy gùi bạt. Trù tính chỗ sắn ấy hai đứa phải ăn được năm ngày. Khôi gù lưng gùi sắn đi trước, tồi đi sau xóa dấu vết. Qua cửa phụ bên góc rẫy, không ngờ trúng bẫy lò ho. Khôi vừa đạp chân vào khúc tre khô ngáng cửa, lập tức thanh tre to gần bằng chiếc đòn gánh, mũi sắc lẹm, lao vụt từ trong bụi tre ra, xuyên qua gùi sắn trên lung Khôi, mắc cứng ở đó.

Hú vía. Không gùi gùi sắn đi khom, chắc chắn bẫy lò ho xuyên qua ngực. Hốt hoảng, hai đứa bỏ cả gùi sắn chạy thoát thân. Cả hai đứa mặt tái mét, không còn hột máu. Từ đấy không dám ló mặt tới rẫy đồng bào nữa. Vẫn biết đó là bẫy thú. Nhưng nó đâu có tránh người. Nhất là những đứa lơ ngơ như chúng tôi. Bắt đầu thời kỳ đói triền miên. Mỗi ngày chỉ dám ăn một lon cầm hơi.

Một lon gạo, ba chén cơm, chia ba. Để ba bữa trong ngày, bữa nào cũng có chất bột. Chúng tôi lấp vào cho thiếu hụt kia bằng đủ thứ: môn thục, món vót, quả vả, chuối rừng, ốc suối... Dọc đường có gì nhặt nấy. Miễn nhét cho đầy dạ dày.

Gạo bị cạn dần. Mấy lần rẽ vào binh trạm định xin, nhưng gặp toàn binh trạm trưởng mặt sắt, phải quay lui.

Mất đúng hai ngày không có hạt gạo nào, ăn toàn rau rừng, bụng sôi rù rù. Đến nằm không ngủ được.

- Chỉ còn một cách thôi, Hiệp ạ - Khỏi nhổm người thì thẩm với tôi - Chiều nay tao thấy cha con ông già đi cùng đường với chúng mình vừa nhận gạo trong binh trạm, một bao tượng đấy. Bụng đói đầu gối phải bò. Các cụ dạy chí phải. Phải bò đi mà ăn cắp. Không ăn cắp, chúng mình chắc chắn sẽ bỏ xác giữa rừng. Tao thấy hai đầu gối run lắm rồi. Không có gạo hẳn ngày mai không đi nổi.

Qua Tây Nguyên, chúng tôi gặp bố con một ông lão. Ông già cao, to, da màu đồng hun, mặc bộ bà ba đen. Anh con mặc quần áo bộ đội, có đeo AK. Mặt ông già hiền khô. Không có vẻ gì bộ đội đã đành. Giống cặp bố con hơn một cán bộ dân chính. Điều còn phải đắn đo là cây AK anh con trai mang theo. Qua cách đối xử với nhau, không có vẻ gì cấp trên cấp dưới cả. Hai bữa sớm chiều, thế nào anh con trai cùng kiếm được hai tô canh rau rừng cho ông già. Có mấy miếng thịt hộp, ông già nhường cho cậu con trai. Rất lạ là đến binh trạm nào họ cũng được chào đón niềm nở. Họ không đói đã đành. Còn họ thương yêu nhau, khỏi phải chê. Cứ nhìn họ cười nói, chăm sóc, vỗ về nhau mà thèm.

Chúng tôi sắp sang ăn cắp của bố con người ấy đây. Tôi bò trước, Khôi bò sau. Nghệ thuật bò của chúng tôi khỏi nói. Đêm đen ủng hộ chúng tôi. Nằm chỉ cách hai vòng mắc song song ba mét. Một giọng thở sâu đều đều. Một giọng ngáy pho pho. Không một tiếng cựa trở mình. Đồ đạc của họ để rất hớ hênh. Bao gạo đầy căng vắt chéo trên gùi đồ. Chúng tôi tiền nhập cừ khôi, nâng cái bao gạo gọn nhẹ như nhấc một lông hồng.

Ngay đêm ấy chúng tôi tụt xuống suối, nấu một bữa ăn rõ no. Tỉnh cả người. Sáng sớm dậy từ canh tư, nấu một gô ăn sáng, một gô để bữa trưa. Chia đôi gạo mỗi đứa mang một nửa, còn cái bao tượng thì vùi xuống một đống lá khô giữa rừng. Thằng Khôi còn khôi hài:

- Không có cái bao làm nhân chứng, họ chả làm gì nổi mình.

Để tránh mọi sự rắc rối, hai chúng tôi lên đường ngay từ lúc mọi người xao xác gọi nhau.

• LỜI KỂ CỦA THẢO NGUYÊN:

- Thảo Nguyên, mi thấy hai thằng ranh đào ngũ không - Thủ trưởng Thân nói với tôi - Chúng sợ bị phát hiện nên cứ nương dựa vào chúng ta mà đi. Có ngày chúng đi trước như để dẫn lỗi. Có ngày chúng đi sau như để bọc hậu. Và đêm ngủ, bao giờ hai đứa cùng chọn phía trống, căng tăng mắc võng như để bảo vệ. Không phải ngẫu nhiên mô. Hai đứa có đầu óc quân sự lắm. Chúng càng không phải là những đứa kém cỏi.

Ỷ vào binh trạm, không phải lo địch, đường đi lối lui, tôi chú mục lo cho sức khỏe ông Thân đi đến nơi về đến chốn, ông già đã năm lăm tuổi đầu, bằng tuổi cha tôi, lẽ ra ở tuổi này đã được nghỉ ngơi, được sự đùm bọc chăm sóc của con cái, song vẫn phải lặn lội hòn tên mũi đạn trong chiến tranh, ông thương tôi như con và tôi cũng quý ông như cha. Nhìn thấy có được tô canh mỗi bữa ông mừng lắm. Tôi còn hơi sức đâu chú ý tới hai chàng đào ngũ nữa.

Một hôm ông bảo:

- Hai thằng đào ngũ nó đói Thảo Nguyên ạ. Bữa mới gặp, có gầy, nhưng chúng còn da thịt. Mấy bữa ni tao quan sát, tóc đứa nào cũng dựng đứng, mặt mày hốc hác. Chúng có chú ý cạo râu ria cho con người tỏ ra đàng hoàng, càng nhìn rõ da chúng vàng đi. Chiều nay một đứa mon men vào trạm, móc sẵn cái giấy đút trong túi ngực, chắc định xin ăn, gặp thằng trạm trưởng gắt lính ỏm tỏi, mặt hầm hầm, nó bỏ đi. Tao nhìn theo mà ái ngại.

Ông vừa nói nhận xét ấy với tôi, cách có đúng một ngày, đêm hôm sau chúng tôi mất cắp túi gạo. Rõ ràng tôi trước tôi còn lấy gạo nấu cơm. Trước khi đi ngủ, kiểm tra lần cuối cùng, bao gạo còn đặt trên đỉnh gùi bạt đàng hoàng cho khỏi bị ẩm.

Tìm gạo nấu bữa sáng không thấy, tôi chạy tìm quanh, bần thần, ông Thân hỏi:

- Mất cái chi hả?

- Dạ. Bao gạo vừa nhận của binh trạm chiều qua bỗng biến mô mất ạ.

- Xem hai thằng đào ngũ đã dậy chưa?

Tôi nhìn qua chỗ chúng căng tăng đêm trước:

- Chúng nhổ trại rồi ạ.

Ông im lặng một lúc, không nói gì, không la tôi thiếu cẩn thận. Không tỏ ra tức giận, chỉ có đôi mắt cứ đăm dăm:

- Hai thằng đào ngũ lấy gạo của chúng ta rồi.

- Cháu vào báo binh trạm bắt hai thằng đó lại ạ. Không thể nhẹ tay với bọn ăn cắp được.

Ông xua tay:

- Đừng. Làm rứa hỏng việc. Chú cháu mình lấy lương khô ra ăn. Chiều tới binh trạm Đa Ngao ta xin bao gạo khác.

Ăn lương khô xong, hai thầy trò lên đường. Vừa đi, ông vừa nhẩn nha nói:

- Thảo Nguyên ạ, nhìn mặt hai đứa, nhất là đôi mắt, chúng chẳng có vẻ gian manh một chút mô cả. Cũng không có vẻ hèn. Có vẻ sa cơ thì đúng hơn. Có lẽ các cụ nói phải: “Đói ăn vụng, túng làm càn”.

- Chú thì ai cũng thương - Tôi cãi - Giá như chúng cuỗm cả ba lô của chú, cả súng đạn, thì chú cháu mình cứ gọi trơ mắt ếch.

- Ấy đấy. Chú suy xét ở chỗ đó. Tại răng nó không lấy đồ đạc của ta, mà chỉ lấy gạo. Kẻ gian manh sẽ biết cái chi hơn cái chi. Chúng không phải loại ấy. Cho nên xét con người phải xem xét kỹ càng, không được hồ đồ. Đánh giá con người mà hồ đồ là giết nhau chứ không phải thương nhau.

Ông nói tiếp:

- Mà hình như hai đứa ấy, mỗi đứa chỉ có một bộ quần áo thì phải. Bởi lúc mô cũng thấy chúng áo cộc quần đùi. Áo quần có mới mẻ gì cho cam - Ông chợt thở dài - Ta lấy gạo trong kho. Chúng lấy gạo của ta. Âu cũng là cách chúng lấy gạo trong kho một cách gián tiếp. Phải không Thảo Nguyên. Băn khoăn làm chi.

• LỜI KỂ CỦA HIỆP:

Một ngày, hai ngày, ba ngày trôi qua không thấy cha con ông lão đồng hành để mắt hay khác ý gì với chúng tôi, có ý như không hề có chuyện mất mát gì cả. Đã thế, khi Khôi bị sốt rét quật, nuốt không được, cậu con trai còn đem qua mấy lon thịt hộp, cá hộp, chỉ vào Khôi:

- Ông già bảo thấy thằng này khật khừ, chống gậy đi không vững, đưa qua mấy hộp thịt cho nó bồi dưỡng.

Không phải chỉ có thịt, cả thuốc sốt rét, cả đường cho Khôi nữa. Khôi cảm động lắm. Khi anh trai về rồi, Khôi bảo:

- Có lẽ ông nghi đứa khác lấy trộm gạo chứ không phải tụi mình. Nếu không sao ông lại tốt với chúng mình thế.

Nghĩ vậy, chúng tôi lại dùng cha con ông già làm lá chắn cho cuộc chạy trốn của mình. Có ý làm ra vẻ là cảnh vệ của ông già, cùng một đoàn với ông.

Khôi sốt, khố hết nói. Cũng may nó sốt định kỳ. Cơn sốt gần như được ấn định vào thời gian từ bốn giờ chiều đến 7 giờ tối. Đó là đoạn chót của cung đường mỗi ngày. Dĩ nhiên tôi phải mang vác hết cho Khôi, kể cả khẩu súng AK và hai cơ số đạn.

- Tao đã nghe người bắt đầu ngây ngấy rồi.

- Có cần nghỉ một chút không?

- Ngồi rồi không đứng dậy được thì bỏ mẹ. Cứ đi ào đi. Lướt trên cái sốt mà đi.

Nghe cơn sốt bắt đầu hoành hành, Khôi giục:

- Đái cho tao một bát để tao uống. Người háo háo, thèm một cái gì đó.

Nó uống một hơi hết bát nước đái rồi chống gậy. Lọc cọc, gần như chạy gần. Cố hành xác mình cho quên hết. Vừa rét, vừa run, vừa chạy. Nhớ chiều ấy đến binh trạm lúc sáu giờ chiều, tôi mắc võng cho Khôi nằm. Nó đặt lưng xuống, hai hàm răng đập vào nhau, nó chửi:

- Tiên sư thằng Tờ mày làm ông khổ?

Cứ lúc nào mệt nhọc quá, bực bội quá, Khôi đều lôi thăng Tờ ra chửi. Tờ là thằng đại đội trưởng đại đội trinh sát của chúng tôi. Cả đại đội tôi đứa nào cũng ghét thăng Tờ. Chúng đặt vè: “Với cấp trên, Tờ như bún. Với o Bốn, như đường phèn. Với anh em, toàn mệnh lệnh”. O Bốn làm cấp dưỡng đại đội. Bốn đẹp. Tờ ve vãn muốn chiếm đoạt lắm. Chỉ nhờ khúm núm với cấp trên, Tờ mới có được địa vị này. Chứ Tờ chẳng có tài năng gì. Anh em không ai phục. Bất lực trong tình cảm, Tờ phải dùng mệnh lệnh quân sự để buộc anh em phải làm.

Ai đó đặt vè thật tài: “Miệng cười cợt, để làm quen. Da sạm đen, mắt đưa đẩy. Loại người ấy, vô hậu tiền”. Đúng Tờ một trăm phần trăm. Tôi không biết nội dung câu chuyện ra sao. Chỉ biết việc trung đội trưởng trung đội ba túm cổ áo Tờ tát cho một cái tát trời giáng, rồi khoác ba lô lên trung đoàn trưởng nhận kỷ luật và xin chuyển đi đơn vị khác. Chuyện ấy cả đại đội hả hê lắm.

Ngẫm lại, ngay cái chết của Huynh, cái chết đầy oan trái. Nếu không vì hũ mắm thính Tờ định biếu cho chính ủy (vì ông dân biển, nghiện mắm thính như người ta nghiện thuốc phiện), chắc đâu Huynh đã chết. Trinh sát đồn Thạch An xong xuôi đâu đấy rồi. Về thẳng, hẳn Huynh không thể dính mìn. Đằng này rẽ vào lấy hũ mắm. Thế là sinh chuyện.

Khi nhận nhiệm vụ trinh sát đồn Thạch An, tôi hỏi:

- Mình định đánh Thạch An sao đại đội trưởng?

Tờ trừng mắt bịt miệng tôi:

- Việc quân cơ không được bép xép.

Cho đến tận bây giờ, nhiều lần nghĩ lại, không hiểu Tờ cho đi trinh sát đồn Thạch An làm gì hay đó chỉ là một cái cớ để “nhân tiện” mua hũ mắm mang về cho đại đội trưởng thực hiện kế hoạch của mình.

Phải chăng cái chết của Huynh hé mở bức màn bí mật về những cái chết vu vơ khác, về những cuộc đào ngũ âm thầm trước đó trong đại đội chúng tôi.

Trong cơn sốt vật vã, Khôi chửi Tờ cũng có lý. Qua cơn sốt, tôi mở hộp thịt, pha nước đường đưa thuốc của cha con ông già đồng hành cho, dỗ nó cố ăn, cố uống lấy sức cho cuộc hành trình đường dài.

Khôi vừa nhai thịt như nhai rơm, vừa nói:

- Phải chi thủ trưởng của chúng mình là cái ông tướng gì ngoài khu Bốn bị lính ăn cắp hết cả bị thuốc men, thực phẩm ngồi khóc: “Ta để lính đói, ấy là lỗi tại ta” và đi qua trọng điểm, thấy tổ trực chiến âm thầm, đã tháo ngay cái radio trên vai mình tặng luôn chúng, thì đâu chúng ta đến nỗi như thế này.

• LỜI KỂ CỦA THẢO NGUYÊN:

Thủ trường Thân vẫn không rời mắt khỏi hai thằng đào ngũ. Có đêm trong ánh lửa chập chờn, ông hỏi tôi:

- Này Thảo Nguyên, tao đố mi biết làm răng để hai đứa đào ngũ không bao giờ ăn cắp gạo của chúng mình nữa.

Tôi đáp:

- Làm cho chúng không đói nữa thì chúng hết ăn cắp ạ.

Ông vỗ đùi:

- Thằng giỏi. Đúng mày là lính của lão Thân này thật. Nó no cho nó gạo nó cũng không thèm lấy nữa. Vậy thì như ri, chỗ gạo mất cắp bữa nọ chú cháu mình nhận cho sáu ngày ăn. Hôm nay là ngày thứ năm, chắc chúng hết gạo rồi. Cháu mang sang cho chúng một bao khác.

- Mấy thằng ấy đủ tội để đưa chúng ra tòa án binh rồi, răng chú nuông chiều chúng ghê rứa?

- Mi nói sai rồi. Khi mô mi đẻ ra được đứa con, nuôi chúng mười chín hai mươi năm quần quật mi mới hiểu được lòng ta bây chừ con ạ. Có lẽ lúc ni chỉ có hai người bằng lòng với ta thôi. Ấy là hai bà mẹ của hai đứa ấy. Đứa con trai út của ta năm ni hai mươi hai tuổi, nó đang trong B2. Cứ nhắc tới nó lần mô là mẹ nó khóc lần ấy, làm ta nẫu cả lòng. Nhưng nỡ lòng nào buộc chúng quanh quẩn suốt ngày bên gấu váy mình. Thôi, gạo ta xin rồi đó. Cháu mang qua cho chúng nó đi. Cái thằng mặt chữ điền hôm ni đã bỏ gậy, khoác súng đi được, ta mừng lắm.

Ông chợt hỏi:

- Thảo Nguyên. Con biết không?

- Vâng, thưa chú, con hiểu.

Cho đến ngày cuối cùng đi theo đường binh trạm Bắc Nam, ngày mai rẽ đường về Huế, chiều ấy ông bảo tôi lấy hết thịt hộp, bột trứng, thịt bò khô ra:

- Hôm nay chúng ta có khách.

Tôi mở hết năng lực bếp núc của mình nấu một bữa ăn hết ý với những thực phẩm có trong tay, cùng với hai gô cơm đầy đội nắp.

Ngắt lá chuối rừng làm mâm, bẻ cọng lá nón làm đũa. Tất cả bày ra thịnh soạn:

- Răng khách chưa tới hả chú?

- Đó. Khách của chúng ta đó - ông chỉ sang hai cậu lính đào ngũ - Cháu qua mời chúng sang đây.

Hai đứa run như hai tên tù binh. Nhìn thấy mâm cơm thật chúng mới yên lòng.

Thủ trưởng Thân xòe rộng hai cánh tay, niềm nở mời chúng.

- Bác cháu ta đã đi với nhau một đoạn đường dài. Sáng mai bác rẽ về quê rồi. Mời hai cháu qua chúng ta làm một bữa liên hoan chia tay. Nào, ngồi xuống đi, kẻo nguội hết.

Bữa cơm thật vui. Cơm xong, uống nước trà, tận lúc hai đứa chào ông già để về chỗ ngủ của mình, thủ trưởng Thân mới nói:

- Này, vậy chứ, ăn hết gạo rồi, còn cái bao mô phải đem trả cho bác chứ!

Hai cậu lính đào ngũ nhìn nhau, mặt tái mét. Ở cái phút buộc tội ấy, chúng không quanh co, mà nói rất chân tình:

- Dạ... Dạ... Dạ... cái bao ấy chúng cháu vùi dưới đống lá rừng góc binh trạm rồi ạ.

Ông Thân cười:

- Thôi được, cứ coi đó là kỷ niệm sâu sắc của bác cháu ta trên đường rừng ni nhé.

Một đêm trôi qua bình yên.

Sáng hôm sau tôi với ông Thân vừa thức dậy, đã thấy hai cậu lính đào ngũ đứng bên đầu võng của mình.

- Thưa bác, cho cháu hỏi câu này ạ.

- Bác sẵn sàng nghe đây.

- Bác là thủ trưởng công trường 5 ạ?

- Ừ. Nhưng?

- Bộ đội 439 ăn cắp túi thuốc và thực phẩm của trung đoàn trưởng. Trung đoàn trưởng không tìm trị kẻ ăn cắp, mà khóc: “Ta để lính đói, làm sằng, ấy là tội tại ta”. Có phải trung đoàn trưởng ấy là bác không ạ?

- Ừ. Bác đó.

- Có trung đoàn trưởng đi qua gặp tổ trực heo hút. Ông hỏi: “Cần gì”. Chúng chỉ cái radio của ông: “Chúng cháu ở đây buồn lắm, chỉ thèm cái đài”. Ông cởi ngay chiếc radio đang đeo nơi vai: “thì cho chúng mày đây. Được không?”. Phải trung đoàn trưởng ấy là bác không ạ.

- Ừ. Bác đó.

- Một tổ chốt trên cao điểm 815. Trung đoàn trưởng đi thị sát. Gặp chúng, không rời vị trí, nhưng cả ba đứa đều sắp chết. Chúng đói. Ông xuống suối lấy nước pha sữa cho chúng suốt ba ngày, gọi quân lên thay, rồi đưa chúng về phẫu bồi dưỡng. Trung đoàn trưởng ấy có phải là bác không?

- Ừ. Bác đó. Nhưng?

- Nếu đúng thế, chúng cháu biết bác từ lâu. Ngay trên đường hành quân vào B, mọi người đều kể chuyện về bác. Nay gặp bác xin cho chúng cháu được làm lính bác.

- Lính bác toàn loại đàn ông khinh tất cả mọi sự hèn hạ. Bác cũng chúa ghét sự hèn hạ.

- Chúng cháu chỉ hơi hèn một tí thế thôi ạ.

Ông gật đầu. Chúng chạy về lán xếp gùi qua. Cơm xong bốn chú cháu băng về đồng bằng.

Rồi Khôi và Hiệp là bạn rất thân của tôi sau này. Ông Thân có đôi mắt nhìn đời khiếp thật. Quả nhiên Hiệp và Khôi đều khá cả. Khôi hy sinh trong trận đánh tan tác cả binh đoàn địch đang tề chỉnh quân ngũ rút lui khỏi Quảng Trị. “A lô. Bắn ngay. Tấp cập vào xé nát bọn chúng đi. Phải làm cho ngay từ trong ý thức chúng đã tan hoang rồi”. “Nhưng đồng chí đang ở tọa độ đó. Nguy hiểm lắm”. “Đừng lo cho tôi, kia, chúng đang cụm lại kìa. Bắn đi”. Đoạn đường bị pháo cấp tập, lính bỏ xe chạy tán loạn. Đúng là ong vỡ tổ. Sau này địch gọi điểm thất trận ấy là “Đại lộ kinh hoàng”. Còn Hiệp, sau trở thành anh hùng đánh mìn trên đèo Hải Vân.

• LỜI NGƯỜI CHÉP TRUYỆN:

Tôi viết hai bài thơ mini tặng Hiệp và Khôi.

Bài I: “Con chim nào chẳng khát vọng cây cao
Để có chỗ đậu chân cất tiếng hót”

Bài II: “Chết chẳng có gì đáng sợ
Chỉ sợ không có minh quân”.

Hai chữ cuối không mới. Sau này sẽ sửa. Trước mắt câu ấy nói được đúng ý tôi.

Tôi trao hai bài thơ cho Hiệp. Hiệp nói:

- Cảm ơn anh. Em sẽ đốt hai bài thơ này trên mộ Khôi. Chắc nó sẽ cười mãn nguyện, vì rất bằng lòng về hai bài thơ này.

Không một người lính thành đội Huế nào không được nghe chuyện về Thành đội trưởng của mình, rằng: ông không biết chữ, nên mọi công văn giấy tờ khi phải ký, ông chỉ ký bằng con số 1 to tướng.

Tuy vậy cũng không một ai nghi ngại tài chỉ huy quân sự của ông. Tôi nhớ một hôm nhận được cú điện khẩn cấp từ cơ sở báo lên: có 50 xe quân sự của lính Ngụy bắt đầu hành quân từ Huế lên chi viện cho A Lưới. Đọc xong bức điện mật ấy, cứ cầm tờ điện, ông chắp hai tay sau đít đi đi lại lại trong địa đạo. Tôi biết đó là giây phút tính toán căng thẳng nhất của ông. Chợt ông vung mạnh hai cánh tay lên trời:

- Đánh!

Vậy là ông đã quyết xong một phương án tác chiến. Lập tức ông gọi điện thoại cho tiểu đoàn đặc công Chị Thừa Hai. Ông nói với tiểu đoàn trưởng:

- Tập trung một đại đội với 15 cây B40, đánh đoàn xe quân sự ngụy đang hành quân trên đường 12.

Tiểu đoàn trưởng hỏi:

- Xin thủ trưởng cho biết giờ tập kết, địa điểm tập kết và giờ nổ súng.

- Một giờ đồng hồ nữa phải có mặt bên bờ suối N, nơi có cây vả cổ thụ.

Tiểu đoàn trưởng nói:

- Từ hậu cứ chúng tôi đến đó một giờ đồng hồ làm sao đi kịp.

Thành đội trưởng kiên quyết:

- Tôi tính rồi. Các anh phải chạy. Đó là mệnh lệnh.

Hạ lệnh xong, từ chỗ chúng tôi ở, Thân Trọng Một kéo chú công vụ đi, cả hai cùng chạy. Anh vừa dừng chân vừa thở gấp ở gốc cây vả cổ thụ thì đại đội hỏa lực của tiểu đoàn 2 cũng vừa đến nơi. Anh nhìn đồng hồ, cho lính nghỉ 10 phút, bắt đầu vào trận. Từ chỗ gốc cây vả, tiến lên phía trước chừng 200 mét nữa, là cách đường 12 chừng 50 mét. Các anh vừa nằm yên chỗ thì tiếng xe ô tô vọng tới. Chỉ 10 phút sau đoàn xe cam nhông 50 chiếc có xe tăng dẫn đầu hùng hổ lướt trên đường.

Thân Trọng Một trực tiếp chỉ huy, anh hô:

- Bắn xe tăng dẫn đầu, bắn cam nhông sau cùng.

Xe đầu và xe cuối bốc cháy, cả đoàn xe không còn lối đi. Tiến không được, lùi không xong. Lúc ấy cả 15 khẩu B40 và mấy chục khẩu AK đồng loạt nhả đạn, hỏa lực mạnh của ta áp đảo hoàn toàn binh lực địch. Chúng nhảy xuống xe, chạy nháo nhác, đạn AK từng loạt lướt theo, hạ gục từng tên.

- Xung phong! Thân Trọng Một dõng dạc hô.

Cả đại đội bật khỏi ổ phục lách xông lên. Đạn lửa bắn vào các thùng xăng. Trên đoạn đường dài hai ba trăm mét lửa cháy ngút trời. Đạn từ trên các xe nổ tan xác từng chiếc xe một.

Chỉ 15 phút sau đại đội hỏa lực của tiểu đoàn 2 đã rút vào rừng an toàn. Lúc F105 từ đồng bằng lên thả bom, bộ đội ta đã về vị trí hậu cứ an toàn.

Tiểu đoàn trưởng nói:

- Tôi sợ không thực hiện được quyết định của thủ trưởng. Đoạn đường hành quân quá dài. Tôi phải thúc lính mở tốc lực.

Thân Trọng Một cười:

- Tau đã tính rồi.

Ông nói tiếp:

- Bất cứ lúc nào bỏ lỡ thời cơ là có tội. Nhất là trong chiến tranh, tác chiến phải tính từng phút.

Chúng tôi thường nói với nhau, vào trận mạc Thân Trọng Một tính toán như thần. Có thời giờ thì anh tính toán chi ly. Khi gấp rút, anh quyết rồi vừa hành quân vừa tính toán. Mọi bài toán của anh đều rất sít sao. Hình như thiên bẩm cho anh có tài quân sự, chứ anh có qua một trường lớp chính quy nào đâu. “Năng lực của tau là từ kinh nghiệm, cho nên tụi bây phải biết luôn luôn rút kinh nghiệm làm bài học của mình”. Những lúc rỗi rãi, ông thường tâm sự với chúng tôi như vậy. Cụm từ “Chiến tranh nhân dân”, cứ lấy anh làm khuôn mẫu minh chứng không có sai sót chút nào. Với anh, bắt đầu từ khát vọng tự do, độc lập mà đứng dậy.

Ở cùng trong cơ quan tham mưu thành đội, nên gặp anh không khó khăn gì. Những lúc vui vẻ, tôi hỏi anh:

- Anh không được học hành mấy, cho nên toàn lấy số 1 làm chữ kí.

Anh cười:

- Vậy là bọn bay dốt lắm, chẳng biết tí gì về cái tình đời.

Anh kể: nhà anh nghèo. Chỉ anh Vũ, là thứ ba nhưng anh là con trai lớn nên được học khá đàng hoàng, cả chữ Nho và chữ quốc ngữ. Anh Vũ có thể bắt mạch cắt thuốc được. Còn mấy anh em sau, toàn loại cổ cày vai bừa. Tuy nhiên sau kháng chiến chống Pháp thắng lợi, anh tập kết ra Bắc có được học hành và nhà nước cho anh qua Ấn Độ học được hai nghề: nghề cá và nghề muối.

Anh nói:

- Khi mô có dịp, tau sẽ kể cho bọn bay nghe tại răng tau lại thích kí con số 1.

Chiến dịch Mậu Thân bùng nổ, cả thành đội chúng tôi dốc hết sức đánh vào thành phố Huế. Có thể gọi đó là những ngày hội của chiến tranh đánh Mỹ. Đánh giặc như chẻ tre. Nổ súng đâu thắng đó. Chỉ trong mấy ngày ta đè bẹp hoàn toàn lực lượng địch, làm chủ khu tam giác phía Nam sông Hương, các tổ chức chính quyền phường, xã được thành lập.

Chiến trận tạm yên, ban chỉ huy thành đội rút về đóng ở chùa Từ Đàm. Một sớm, anh Một vẫy tôi với chủ liên lạc đi. Anh dẫn tôi về nhà anh ở thôn Dương Xuân. Tôi biết, khuôn viên này sau khi ông bà thân sinh của anh bị địch giết hại, chúng đã cho xe ủi về cày nát vườn tược này. Cây cối mọc tùm lum.

Thân Trọng Một đi thơ thẩn trong khuôn viên nhà mình. Không có đường lối. Bước đến đâu, anh vạch lá tìm đường. Hình như lối anh đang đi kia, là đi theo dấu tích cũ trong ký ức. Cứ trông mắt anh lúc ấy, đủ thấy anh đang sống bằng quá khứ của mình trong khuôn viên này.

Anh chỉ một chỗ đất bên cạnh chân anh:

- Chỗ ni, xưa ông nội tao trồng mấy cây hồng. Có lần nhìn quả hồng chín, ngó quanh không thấy ai ở nhà, tau trèo lên hái trộm. Không ngờ ông thân tau bắt được, đánh cho một bữa quắn đít, nhớ đời.

Chỗ ni... chỗ ni... thước đất nào với ông cũng đầy kỷ niệm. Ông nói:

- Nhờ những kỷ niệm đó mà tau nên người.

Thơ thẩn trong vườn nhà chừng vài tiếng, ông dẫn chúng tôi theo đường xóm rợp bóng mát, tới một ngôi nhà tranh ba gian cách khu vườn nhà ông chừng bốn năm trăm mét. Vừa bước chân vào cổng, hai cô con gái chừng hơn 10 tuổi từ trong nhà lao ra, hai đứa cầm hai tay ông, đi hai bên tíu tít. Chúng hỏi:

- Cậu ơi, răng chừ cậu mới về.

Ông đáp:

- Cậu mắc việc cách mạng.

Một đứa níu ông xuống, nói nhỏ:

- Mẹ con lúc mô cũng tự hỏi một mình: không biết cậu mi có khỏe không?

Ông cười:

- Các con có thấy cậu khỏe không?

Chúng rờ tay, rờ lưng, rờ vai ông xem có dấu tích cuộc chiến nào quệt phải.

- Vậy mà mẹ con cứ lo.

Ông nói:

- Cả chục lần cậu thấy viên đạn xanh lè lao vào phía ngực cậu. Nhưng cách ngực vài gang tay chúng liền rẽ ngang à.

- Cậu có hòn ngọc trong người hả cậu. Con nghe người ta nói ai có được hòn ngọc trong người thì nó đỡ đạn giúp, đạn tới gần, nó hất ra.

Chúng tôi theo ông vào trong ngôi nhà tranh. Trong nhà có một chị gái chừng bốn chục tuổi. Chị đang đứng trước gương sửa lại mái tóc, quay lưng về phía chúng tôi. Chị là mẹ của hai đứa bé gái chạy ra đón chúng tôi ngoài cổng:

- Mẹ ơi, cậu Một về.

Hai đứa gọi toáng lên tưởng mẹ chúng không biết. Chị quay lại, hai má rậng đỏ, cặp mắt sáng long lanh. Trông chị thanh mảnh, gọn chắc, hai vai vẫn rất tròn. Chắc thời mười tám đôi mươi chị xinh gái lắm. Những nét thanh xuân, tươi tắn còn hằn in hình rất rõ trên gương mặt chị. Quay mặt lại, thấy anh Một, chị đứng sững giây lát. Đợi anh đến gần, chị mới hỏi giọng mềm và ấm:

- Anh vẫn mạnh khỏe như xưa!

Anh Một cười rạng rỡ, khác với giọng đanh chắc thường ngày ở ban tham mưu. Bây giờ, trước một cô thôn nữ, giọng anh vui vẻ và câu nói cũng thật láu lỉnh trẻ trung như thời hai lăm, ba mươi vậy:

- Vẫn mạnh giỏi và vẫn nhớ đường về ngày xưa.

Chị trách yêu:

- Tưởng lạc đường rồi chớ.

Hai đứa trẻ cầm hai tay ông dẫn tới chiếc bàn dài đặt ở gian bên. Trên đỉnh bàn là một mâm cơm đậy lồng bàn cẩn thận. Hai chiếc ghế dài đặt hai bên.

Một đứa trẻ nói:

- Ngày mô, từ bữa nổ súng ở Huế đến chừ, mẹ con cũng nấu một mâm cơm chờ cậu. Bần nấu canh tôm nì, cá bống kho tộ nì, cà với mướp đắng xắt miếng chấm ruốc nì... mẹ con bảo đó là các thứ cậu mi thích ăn. Ngày mô cũng như ngày nấy, đợi tới chiều cậu không về mẹ con mới cho chúng con ăn. Mẹ nói: mẹ biết răng cậu mi cũng về.

Thân Trọng Một hỏi:

- Lỡ cậu không về thi răng?

- Con cũng nói với mẹ con rứa. Mẹ nói, nếu cậu không về mẹ sẽ cho cậu ba roi vào đít.

Cả lũ chúng tôi cười vui vẻ. Ồng Một hỏi:

- Roi mô cho cậu coi với?

Chị chủ nhà nguýt ông:

- Roi em đang cất trong buồng đó.

Vừa nói chị vừa mời chúng tôi ngồi, vừa mở lồng bàn mâm cơm. Đúng vẫn canh bần nấu tôm, cá bống kho tộ, cà và mướp đắng cắt lát để bên chén mắm ruốc. Tôi thầm nghĩ chắc hai người này thương nhau lắm, thuộc tính nhau lắm nên mới nhớ và chăm sóc nhau ân tình đến nhường này. Ngần ấy, anh không về bị ba roi là đáng rồi.

Chị ngồi đầu nồi bới cơm cho chúng tôi. Anh Một nói:

- Mình cũng ăn đi chứ?

Chị đáp:

- Được nhìn anh ăn là em no rồi.

Hai đứa gái nhỏ ngồi hai bên anh Một, chúng cùng ăn với ông. Chị chủ nhà không hề ăn. Chốc chốc lại ngắm nhìn anh Một. Đôi mắt không giấu nổi niềm vui thiết tha. Anh Một ăn ngon lành, như chưa bao giờ anh được ăn một bữa hợp khẩu vị như vậy. Anh đặt bát, chị nói:

- Nể em, ăn một chén cho em nữa đi.

Không đừng được, anh Một phải đưa chén, bốn mắt họ gặp nhau đầy tình tứ. Chúng tôi vui lên và cũng thèm có được không khí đầm ấm ấy.

Ăn xong, chị dọn dẹp, đem khăn mặt ướt lên tận nơi cho anh lau miệng, lau tay, ân cần như một người vợ thương chồng đi xa lâu ngày trở về.

Điều bất ngờ nhất là, cơm xong, lũ trẻ méc anh:

- Cậu ơi, mẹ con có may áo cho cậu đó.

Chị mắng yêu con:

- Không đợi bọn bay phải hớt mồ.

Nói vậy, song chị mở cửa chiếc tủ đôi. Một bên xếp đồ, một bên treo quần áo. Chị lấy trong mắc áo ra ba tấm áo sơ mi đều màu xanh da trời mùa thu. Màu xanh ấy mà in xuống mặt biến thì nước biển dâng lên một màu xanh biếc diệu kỳ.

Chị cởi tấm áo lính cho anh rồi lần lượt mặc vào cho anh ba tấm áo. Tấm nào cũng vừa như in. Anh kéo vạt áo, so ống tay, xem vai khen:

- Vừa quá.

Chị tủm tỉm:

- Em vẫn nhớ số đo của anh mà.

Điều không thể không chú ý, là trên ngực trái mỗi tấm áo đều có một con thuyền mỏng mảnh với lá buồm như cánh chim. Màu áo ấy, cánh buồm trắng ấy như một con thuyền đang lướt nhẹ trên mặt biển biếc.

Chị giải thích với chúng tôi:

- Anh Một của các em trời sinh ra cái số lênh đênh giang hồ sông nước như cánh buồm ri không khác chi cả.

Nhìn cánh buồm, tôi ngờ ngợ một điều gì. Anh Một kéo tôi lại, chỉ vào con thuyền trên ngực áo, nói:

- Mi đã thấy chưa? Tau là cánh buồm giang hồ đây. Mi hãy nhìn kỹ xem cánh buồm với con thuyền mảnh mai này giống cái chi nào?

Không đợi tôi trả lời, anh nói tiếp:

- Giống con số 1.

Bày giờ thì tôi đã nhìn ra con số 1 hoàn toàn.

Anh nói:

- Chữ ký của tau mà mi hay thắc mắc đó. Con số 1 ấy là kỷ niệm của những cánh buồm ni đây.

Thật không thể ngờ thủ trưởng có nước da đen đủi giống như một ông nông dân chất phác kia mà lại là một người lãng mạn ngần ấy. Chả trách có nhà thơ đã nói rằng: “Chỉ có tình yêu là bao giờ cũng trẻ trung”. Xóa sạch đi hình dáng của con người chỉ lấy bốn con mắt kia nhìn nhau thiết tha, đố ai đoán ra được tuổi của họ. Nó trẻ trung, sôi nổi và quấn quýt biết bao.

Chị chủ nhà lấy thêm trong tủ ra một chiếc áo trắng bong, cùng cỡ ấy, cũng thêm trên ngực con thuyền một buồm, đưa cho anh thấy, mà không cho anh.

- Chiến tranh không thích màu áo trắng, cho nên em chỉ may cho anh những chiếc áo màu xanh. Còn chiếc áo trắng này em giữ, bao giờ hết chiến tranh, anh về, em sẽ mặc cho anh liền.

Chị treo lại chiếc áo trắng vào trong tủ, gấp ba chiếc áo xanh, cẩn thận đặt mỗi chiếc áo trong một túi ni lông trong suốt, rồi rất tự nhiên mở gùi của anh ra, trân trọng xếp ba chiếc áo xanh vào trong đó, như việc làm của những người vợ sắp sửa cho chồng chuẩn bị đi xa.

Mấy lần anh Một nhìn đồng hồ, nhưng rồi anh không thể nào đứng dậy nổi. Nhưng rồi hồi kết cuộc vẫn cứ phải đến. Chị rưng rưng nước mắt nghẹn lời chia tay anh. Chị cứ đứng đó, hai tay giữ hai đứa con nhìn theo mãi chúng tôi cho tới khi cây lá lối xóm che khuất. Anh Một hôn má hai đứa trẻ để chia tay và từ lúc đó đi mãi xa anh chẳng nói nổi một lời.

Ra khỏi làng Dương Xuân một quãng khá xa, tôi mới phá vỡ không khí im lặng nặng nề ấy:

- Chị ấy là người yêu cũ của anh.

Anh đáp:

- Ừ. Mối tình của thuở ban đầu. Nhưng ông trời không se cho. Đó là người đàn bà cực tốt trong đời tau. Tau không ước chi hơn. Vì vậy tau hận ông trời quá.

Tôi nói:

- Nhưng trái tim chị ấy vẫn mãi mãi thuộc về anh.

Anh cúi đầu, mải miết đi, không trả lời, coi như không hề nghe thấy câu hỏi của tôi.

Anh hùng Lực lượng vũ trang Thân Trọng Một là một trong những tấm gương sáng thể hiện rất rõ TƯ TƯỞNG CHIẾN TRANH NHÂN DÂN của Đảng ta ở Thừa Thiên Huế.

Từ một thanh niên nông thôn chưa biết chữ, nhưng khao khát độc lập, tự do, đã đứng vào đội ngũ bộ đội Cụ Hồ, và đã từng bước trưởng thành trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ của dân tộc ta. Những huyền thoại cuộc đời ông được nhân dân Thừa Thiên Huế yêu mến và ngưỡng vọng.

Tôi đã cố gắng ghi lại những gì được nghe, được thấy về ông. Tuy vậy, còn đây đó rải rác nhiều chuyện chưa được vinh dự gặp, hiện nó đang còn nằm trong ký ức ngưỡng vọng của nhân dân.

Với ý muốn hoàn chỉnh tập hồi ký này, tôi tha thiết đề nghị bạn đọc, và nhân dân Thừa Thiên Huế, ai còn biết những huyền thoại về ông mà chưa được gợi ý trong sách này, xin:

- Hãy viết lại và gửi về cho chúng tôi.

- Gọi chúng tôi về, kể lại để chúng tôi biên soạn đầy đủ theo lời kể.

- Giới thiệu những nhân chứng để chúng tôi tìm gặp.

Địa chỉ của tôi là:

Nguyễn Quang Hà
Hội VHNT Thừa Thiên Huế

Xin chân thành cảm ơn và đợi chờ.