Lịch sử Quân sự Việt Nam

 Tháng 11 năm 1953.

 Trên thung lũng Mường Thanh, lúa đã chín. Khác với thường lệ, từ sáng ngày 20, người ta thấy vắng những tiếng cười hồn nhiên của các cô gái Thái duyên dáng, với chiếc khăn Piêu đội đầu, ẩn ẩn hiện hiện trên đồng lúa, xen lẫn anh bộ đội thân quen giúp dân gặt mùa. Các cô ở lại bản tiễn anh bộ đội lên đường.

 Theo kế hoạch đã định, hôm nay bộ đội thuộc trung đoàn Sơn La xuất quân lên phía bắc để chuẩn bị phối hợp với các đơn vị bạn giải phóng Lai Châu. Sau những phút chia tay bịn rịn tình quân dân, làng bản vắng hẳn. Đơn vị cuối cùng còn lại là tiểu đoàn 910 cũng đang dỡ dây thông tin để lên đường.

 Từ mấy ngày qua, một máy bay “bà già” ngày nào cũng bay lượn nhiều lần trên bầu trời Điện Biên.

 Hôm nay cũng vậy. Khoảng quá 10 giờ, máy bay trinh sát vừa xuất hiện thì liền sau đó hai chiếc B.26 ập đến dội bom xuống Hồng Cúm và “đồi đồn Tây”¹. Từ hướng Đông Nam, tiếng ì ầm nặng trịch vọng về mỗi lúc một gần. Với tiểu đoàn 910 bộ đội Sơn La, những triệu chứng địch sắp nhảy dù như vậy là đã rõ. Đơn vị đã từng tiêu diệt chừng 60 tên lính dù  nhảy xuống vùng Đồng Văn, Hà Giang. Hơn nữa năm trước đây, chính trên cánh đồng Mường Thanh quen thuộc này, anh em đã cùng dân quân tóm gọn 30 tên biệt kích được thả xuống để gây cơ sở, chống phá địa phương.

 Tiểu đoàn vừa được lệnh triển khai chiến đấu thì từ hướng Phú Hồng Mèo, những chiếc máy bay vận tải đen xì đã xuất hiện. Từng đợt, từng đợt dù được thả xuống, tập trung nhất là ở phía Bắc cánh đồng Mường Thanh và khu vực Hồng Cúm. Sau này ta được biết, địch đặt cho bãi nhảy dù phía Bắc cái tên Na-ta-sa (Natacha) bãi phía Nam. Xi-mon (Simone). Những cái tên mỹ miều được dùng vào một cuộc hành quân xâm lược.


 Đợt đầu, nhảy xuống Na-ta-sa là một tiểu đoàn dù do viên thiếu tá Bi-gia (Mareel Bigeard) chỉ huy. Cái tiểu đoàn dù thuộc địa thứ 6 này (6è BPC) đối với người lính Tây Bắc phải đâu là xa lạ. Nó đã bao lần  lột xác, nhưng cứ mỗi lần bổ xung quân số hàng loạt, các viên chỉ huy Pháp vẫn cố giữ cho nó cái phiên hiệu cũ. Nhớ lại “kỷ niệm” gần nhất là cuộc tháo chạy suốt bốn ngày từ Tú Lệ về Nà Sản cuối tháng 10 năm ngoái, không những từng tên lính còn sống sót của  tiểu đoàn chưa hết ớn lạnh xương sống mà cả viên cố đạo Giăng-đen (Jean Del), tuyên uý của tiểu đoàn, mỗi khi nhớ lại “cuộc Ma-ra-tông bất đắc dĩ” năm trước hẳn cũng không khỏi đưa tay lên làm dấu, cầu Chúa đã ban phước lành cho y sống sót. Còn viên thiếu tá tiểu đoàn trưởng Bi-gia, trong những năm 70 đã leo lên chức thứ trưởng quốc phòng Pháp, ắt cũng chưa quên những “lời khen” hồi đó của tổng chỉ huy Xa-lăng (Raoul Salan) về “thành tích” đã làm cho tiểu đoàn tan tác.
------------------------------
1. Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, ta gọi điểm cao này là đồi A1. Chúng tôi sẽ nói rõ lịch sử quả đồi này trong những trang sau.

 Chúng ta hãy trở lại cánh đồng Mường Thanh.

 Cũng trong đợt đầu, nhảy xuống bãi Xi-mon là một tiểu đoàn dù khác, tiểu đoàn 2 thuộc trung đoàn dù biệt kích (2/1/ RCP) do thiếu tá Brê-si-nhắc (Brêchignac) chỉ huy. Buổi chiều, địch xuống càng nhiều. Máy bay khu trục bắn phá, yểm trợ cho trực thăng hạ xuống đưa bọn bị thương về Hà Nội.
Sau ngày đầu, gần 3.000 tên và hôm sau (21-11) thêm gần 2.000 tên nữa, tất cả 6 tiểu đoàn dù (tức 2/3 quân dù toàn Đông Dương), một đại đội công binh, hai đại đội pháo binh, dưới sự chỉ huy của tướng Gin (Gilles), viên tướng chột, có biệt hiệu là “thần khổng lồ một mắt”, được ném xuống cánh đồng Điện Biên cùng với 240 tấn dụng cụ các loại. Trong số quân nhảy xuống hôm sau, người ta thấy có hai viên cố đạo, biết nói tiếng Việt khá sõi. Bọn lính thực dân khoác áo thày tu này vừa nhảy xuống đã giở thủ đoạn lừa phỉnh dụ dỗ những người dân vừa bị bắt trong cuộc nhảy dù. Các “cha” (!) đã làm lễ cầu hồn cho gần 300 tên bỏ mạng ngay sau khi đặt chân trên mảnh đất Điện Biên. Xác được bó bằng vải dù và vùi vội ở một góc nào đó trên cánh đồng Mường Thanh. Trên những nấm mồ, mọc lên những cây thánh giá mầu trắng đục. Đó là những nầm mồ đầu tiên báo hiệu hàng ngàn tên khác sẽ đền tội trên cái lòng chảo này, cái lòng chảo khi đó còn hầu như chưa ai biết đến nhưng rồi sẽ được thiên hạ nói đến nhiều và ngày càng nhiều trên những trang báo, những bản tin.

 Ngay từ chiều 20, ở cả Hà Nội, Sài Gòn và Pa-ri người ta nghe tin về “trận mưa dù xuống Điện Biên Phủ”. Năm ngày sau đó là tin chiếc Đa-cô-ta đầu tiên đã hạ cánh trên sân bay Mường Thanh. Nếu chỉ qua lời tường thuật của nhiều ký giả, lời tường thuật đã bị Phòng Nhì Pháp cắt xén không thương tiếc, thì khó mà hình dung nổi những gì đã xảy ra trên cái thung lũng hẻo lánh trên vùng biên giới Tây Bắc Việt Nam.

 Đúng là cuộc nhảy dù đã diễn ra khá bất ngờ đối với tiểu đoàn 910 bộ đội Sơn La. Mặc dù triển khai chiến đấu chậm, trên một địa bàn quá rộng từ sân bay đến các điểm cao phía Đông và mặc dù nhiều đơn vị đã mất liên lạc với nhau, các trung đội vẫn độc lập chiến đấu liên tục từ 11 giờ, khi những tên lính dù đầu tiên đặt chân xuống đất. Bốn phía đều có địch. Đến 13 giờ, các chiến sĩ đại đội 221 hết đạn đã lấy súng đạn của địch để tiếp tục chiến đấu. Đại đội 223 vẫn chặn địch, giữ vững được bản Mường Thanh. Qua các bài tường thật và các tác phẩm lịch sử mà các ký giả và sử gia Pháp và phương Tây sau này viết ra, qua những bức ảnh còn để ở Bảo tàng Điện Biên, người ta thấy rõ cảnh hỗn độn lớn của cánh quân Bi-gia. Đó là cảnh lính Tây vác xác đồng bọn chạy trên cánh đồng...

 Đến 16 giờ, khi mà lực lượng địch nhảy xuống đã lên tới 4 tiểu đoàn, quân ta chiến đấu trong điều kiện lực lượng chênh lệch và địch lại chiếm được các điểm cao khống chế, bộ đội được lệnh rút vào rừng, chuẩn bị hành quân đuổi theo các đơn vị lên hướng Lai Châu chiến đấu theo kế hoạch đã định.

 Chiều tối hôm đó, trước khi bộ đội hành quân lên hướng Mường Phăng, anh em còn giúp dân cứu chữa những người bị thương chôn cất người bị chết, giúp cụ già em nhỏ tạm lánh xa vùng có địch. Cán bộ bộ đội cùng cán bộ huyện họp bàn cách tổ chức tản cư nhân dân, giúp dân gặt lúa. Một số cán bộ tiểu đội, trung đội thông thạo địa hình, sõi tiếng địa phương được cử lại giúp dân quân du kích chiến đấu và hướng dẫn địa phương tiếp tục nắm tình hình địch, chuẩn bị cho bộ đội trở lại chiến đấu sau này.

 Từ ngày 20, cảnh yên vui thanh bình của thung lũng Mường Thanh không còn nữa. “Trận mưa dù”, tiếng súng, tiếng bom xen với tiếng gầm rít của máy bay, rồi cảnh tượng người thân ngã xuống, ảnh nhà cháy, cây đổ tan hoang... tất cả đã để lại trong tâm trí người dân địa phương chưa từng quen với bom đạn một ấn tượng sâu sắc lâu quên.

 Lúa vẫn chín vàng trên cánh đồng. Nhưng thay vào những tiếng cười vui được mùa là tiếng bom nổ ở ven rừng để đốt lúa của dân và đề phòng bộ đội ta tập kích, là tiếng máy bay từng đợt từng đợt bay lượn trên bầu trời và thả xuống những cuộn dây thép gai, những hòm gỗ lớn, những xe húc đất, những tảng thiết bị công sự...

 Quân Pháp vội vã sửa chữa sân bay, xây đắp công sự. Cây ven rừng bị chặt, cây trong bản mường bị phát quang, nhà bị dỡ xuống. Chúng càn có vật liệu để gấp rút tổ chức trận địa. Những lớp dây thép gai vội vã quây lấy các vị trí trú quân tạm thời. Nhưng địch chưa yên tâm. Chúng xua đuổi mọi người dân ra khỏi nhà, khỏi bản, tập trung họ lại thành một hàng rào vây quanh từng khu lều bạt trên từng điểm cao, trên mặt ruộng, đề phòng quân ta tập kích ban đêm.

 Chỉ vài ngày sau “trận mưa dù”, thung lũng Điện Biên đã nhanh chóng trở thành một trại lính khổng lồ.

 Từ hai tháng trước, một kế hoạch hành quân mang tên Cát-xtơ (Castor) đã hình thành trong cơ quan tham mưu quân viễn chinh Pháp. Những người quen biết Na-va (Henri Navarre) và làm việc trong tổng hành dinh của ông ta không lạ gì những cái tên như vậy. Từ khi Na-va sang cái mảnh đất Đông Dương xa lạ này, người ta thường thấy viên tổng chỉ huy Pháp dùng tên các loài chim, loài cá để đặt cho các cuộc hành quân của mình. Cuộc tập kích bằng quân dù xuống Lạng Sơn mang tên “Chim én” (Hirondelle): cuộc càn quét ở vùng sông Luộc mang tên “Cá măng” (Brochet); cuộc tiến công ra Tây Ninh Bình mang tên “Hải âu” (Mouette) v.v... Hết chim, bây giờ đến chuột.

 Thật ra trong thâm tâm, Na-va muốn dùng chữ Castor (chữ C hoa) đặt cho cuộc nhảy dù chiếm Điện Biên Phủ cùng một lúc với việc dùng chữ Pollux (chữ P hoa) đặt cho cuộc hành trình tháo chạy từ Lai Châu về Điện Biên. Ông ta muốn tỏ cho thiên hạ biết mình là người thông thiên văn, giỏi địa lý, nên dùng tên hai người con sinh đôi của Duy-pi-te (Jupiter) đặt cho hai cuộc hành quân. Khốn nỗi, tiếng Pháp, chữ castor (chữ c thường) là một danh từ chung, có một nghĩa không đẹp đẽ gì: đó là con hải ly (chuột biển), con chuột nước hay là con thú gì đó. Tóm lại là loại gậm nhấm, sống được cả ở trên cạn và dưới nước. Và khi việc ném quân dù xuống Điện Biên Phủ đã hoàn tất, viên chỉ huy quân Pháp ở Bắc Bộ là Cô-nhi (Cogny) đã lớn tiếng tán thưởng “con chuột nước thần kỳ” (lecastor magique). Thế là người ta không còn nghĩ gì đến hai cái tên thần thoại Casto – Pollux nữa. Gần nửa năm sau, số phận quân Pháp ở Điện Biên Phủ được định đoạt vào lúc mùa mưa vừa đến. Quân lính của Na-va đã trải qua những người “ướt như chuột lụt” trong chiến hào. Và người ta bàn tán rằng: ngay khi ném quân xuống cánh đồng Mường Thanh. Na-va đã biết tiên đoán rằng lính Pháp sẽ trải qua cuộc sống của con chuột nước nên đã dùng chữ castor để đặt tên cho cuộc hành binh của 6 tiểu đoàn dù. Thật là một viên tướng tổng chỉ huy có nhãn quan chiến lược sâu xa!

 Chúng ta hãy trở lại tổng hành dinh của Na-va để xem bối cảnh ra đời của con chuột nước thế nào.

 Địa bàn chiến lược Điện Biên Phủ đã được quân ta giải phóng từ cuối năm 1952, trong chiến dịch Tây Bắc. Từ đó, viên tổng chỉ huy cũ là tướng Xa-lăng (Raoul Salan) đã nhiều lần muốn chiếm lại cái cánh đồng lớn nhất Tây Bắc này, nhưng chưa làm được vì dù giật gấu vá vai, tìm đâu cũng không đủ quân để đưa lên vùng đất hẻo lánh nhưng rất quan trọng đó.

 Ngày 25 tháng 5-1953, khi bàn giao sự nghiệp viễn chinh cho viên tổng chỉ huy mới, Xa-lăng vẫn nhắc lại tầm quan trọng của Điện Biên Phủ và nguyện vọng (bất thành) của mình là chiếm lại địa bàn này.

 Người chủ mới của quân viễn chinh là Na-va, lúc đầu không hề có ý định chiếm đóng Điện Biên Phủ, vì ông ta đang cố ky cóp từng đơn vị nhỏ lại để xây dựng một lực lượng dự bị mạnh, chuẩn bị thực hiện một ý đồ lớn là tiến tới đánh cho đối phương một đòn quyết định. Việc rút quân khỏi Nà Sản, đưa về đồng bằng được 6 tiểu đoàn bộ binh và một tiểu đoàn pháo, đã góp phần làm cho cái túi dự bị chiến lược của Na-va thêm phong phú. Nhưng ngay sau khi quân Pháp bỏ Nà Sản (8/53), cơ quan tham mưu của Pháp mới phát hiện ra một cục diện đáng lo ngại. Mấy tiểu đoàn Pháp còn lại ở Lai Châu bị lọt thỏm giữa vùng rừng núi Tây Bắc bao la và luôn đứng trước nguy cơ bị tiêu diệt. Mặt khác, con đường Hoà Bình, Sơn La, Tuần Giáo, Điện Biên Phủ thông thống, Việt Minh có thể bước một bước dài sang tận Thượng Lào mà không bị cản trở. Rõ ràng là Lai Châu không được  yểm trợ thì sẽ bị lạnh chân; Thượng Lào không được bảo vệ thì sẽ bị hở sườn.

 Trước lý lẽ của cơ quan tham mưu, Na-va gật gù cho là phải. Lai Châu bị tiêu diệt là một vấn đề quân sự to lớn. Thượng Lào bị uy hiếp là một vấn đề chính trị trọng đại. Nhưng vấn đề đặt ra  là đưa quân lên đâu để yểm trợ được Lai Châu và bảo vệ được Thượng Lào? Chẳng lẽ vừa rút quân khỏi Nà Sản, nay lại đưa quân lên đó để rồi nhận lấy những lời chê bai về cách chỉ đạo chiến lược kiểu đèn cù? Suy đi tính lại, Na-va chợt nhớ lời của Xa-lăng về cái thung lũng Điện Biên. Phải chăng chỉ có Điện Biên mới đáp ứng được mấy yêu cầu chiến lược trên đây?

 Nhưng Điện Biên Phủ là cái quái gì ? Vốn không có “thâm niên Đông Dương” như Xa-lăng, không biết gì về cái mảnh đất hẻo lánh ở tít vùng biên giới miền Tây xa xôi kia, cho nên Na-va giao cho cơ quan tham mưu nghiên cứu khả năng và kế hoạch đưa quân lên Điện Biên Phủ. Thế là từ giữa tháng 9, người ta thấy viên đại tá Béc-tây (Berteil), tham mưu phó phụ trách kế hoạch hành binh, thường ngồi trước tấm ảnh lòng chảo Mường Thanh được phóng đại, cùng với Phe-răng-đi (Jean Ferradi) thì thầm to nhỏ. Phe-răng-đi là một sĩ quan tình báo thuộc loại kỳ cựu Đông Dương.


 Thế rồi một kế hoạch hành binh mang tên Castor ra đời. Theo kế hoạch này, quân Pháp sẽ đánh chiếm Điện Biên Phủ bằng ba lực lượng phối hợp: từ Lai Châu đánh xuống, từ thượng Lào đánh sang và quân dù từ trên trời nhảy thẳng xuống cánh đồng Mường Thanh.

 Trong quá trình thai nghén con chuột nước cũng là quá trình cuộc tranh cãi kéo dài giữa một số tướng lĩnh chủ chốt. Trừ Bô-đê (Bodet, phó tướng của Na-va) cũng ủng hộ chủ trương đánh chiếm Điện Biên Phủ, còn các nhân vật khác đều cho rằng chiếm đóng địa bàn này chẳng có tác dụng ngăn chặn Việt Minh, đặt chân sang Thượng Lào. Thật ra thì đằng sau ý kiến có vẻ là vô tư ấy, mỗi viên tướng chung quanh Na-va đều có động cơ riêng trong khi phản đối đưa quân lên Tây Bắc. Cô-nhi và Mat-xông (Masson), tư lệnh và phó tư lệnh Bắc Bộ không muốn nhả quân ra khỏi đồng bằng vì sợ vùng châu thổ sông Hồng bị uy hiếp. Tướng Gin, tư lệnh quân dù thấy ngót 10 tiểu đoàn dù toàn Đông Dương đứng trước nguy cơ bị chia năm, xẻ bảy. Tướng Đờ-sô (Dechaux) tư lệnh không quân, lo gánh nặng sẽ đè lên đôi vai còm cõi của các phi đội vận tải nếu thêm một tập đoàn cứ điểm hình thành xa trung châu vài ba trăm kilômet.

 Cuộc tranh cãi chưa ngã ngũ thì vào khoảng trung tuần tháng 11 một sự kiện quan trọng đã xảy ra: Phòng Nhì được tin đại đoàn 316 của đối phương hình như đã xuất quân lên hướng Tây Bắc. Một câu hỏi đặt ra: Họ đi đâu, lên đánh Lai Châu hay sang Thượng Lào qua lối Điện Biên – Mường Khoa? Mọi đáp số đều cho thấy một nguy cơ chiến lược.


 Tướng Na-va cấp tốc bay ra Hà Nội. Và ngày 17 tháng 11, một cuộc hội nghị cao cấp được triệu tập. Vào hội nghị Na-va mới biết rằng do còn nhiều ý kiến bất đồng giữa các tướng lĩnh chủ chốt nên chưa chuẩn bị được cho Thượng Lào và Lai Châu phối hợp với quân dù khi nhảy xuống Điện Biên. Đành vậy. Tình thế khẩn cấp lắm rồi. Phải chiếm Điện Biên Phủ ngay, dù chỉ bằng đổ bộ đường không, để chặn đứng đối phương bên này biên giới Việt Lào. Để cho quân dù sau khi nhảy xuống Điện Biên Phủ khỏi bị cô lập, cần nghiên cứu mở cuộc hành quân hỗ trợ từ phía Lào sang sau khi quân dù đã đứng vững chân trên cánh đồng Mường Thanh. Cuộc hành binh hỗ trợ này sẽ tạo nên một “hành lang chiến lược” nối liền Điện Biên Phủ với Luang Pha-bang, qua Mường Khoa.

 Không bàn cãi gì nữa khi mà tổng chỉ huy đã quyết.

 Thế là chỉ ba ngày sau, ngày 20-11, tướng Gin đi đầu trong việc thực hiện ý đồ chiến lược của Na-va.

 Hạ quyết tâm ném quân dù xuống lòng chảo Điện Biên, tướng Na-va không hề nghĩ rằng mọi chuyện bắt đầu từ đấy. Viên tổng chỉ huy thứ 7 của quân viễn chinh Pháp ở Đông Dương có biết đâu rằng trong cái ngày thứ 6 đẹp trời ấy (20-11-1953), con chuột nước ra đời, đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng dẫn đến sự sụp đổ hoàn toàn cuộc đời binh nghiệp của ông ta.

 Để hiểu thêm ngọn ngành câu chuyện, có lẽ chúng ta nên đi ngược lại thời gian nửa năm trước, khi viên tướng này được trao chức tổng chỉ huy và xuất hiện trên chiến trường Đông Dương.

 Vào một ngày đầu tháng 5 năm 1953, một bức điện khẩn được chuyển đến tổng hành dinh của thống chế Gioăng (Alphonse Juin) tư lệnh các lực lượng Trung Âu của khối Bắc Đại Tây Dương. Pa-ri gọi tướng Na-va về gấp để nhận nhiệm vụ mới. Thống chế Gioăng không bất ngờ về việc này vì chính ông ta là người tiến cử Na-va sang thay Xa-lăng làm tổng chỉ huy quân viễn chinh Pháp ở Đông Dương. Nếu được bổ nhiệm, Na-va sẽ là viên tổng chỉ huy thứ 7 sau 8 năm chiến tranh Đông Dương².

 Được gọi đến gặp Gioăng và sau khi được biết về việc bổ nhiệm sắp tới, Na-va không khỏi bàng hoàng Xứ Đông Dương đối với viên tướng 4 sao này còn xa lạ lắm. Qua tin tức 7 – 8 năm nay. Na-va biết nhưng không quan tâm lắm đến những gì – kể cả khá nhiều sự kiện tọng đại – đã xảy ra trên cái bán đảo mà dư luận giới quân sự Pháp ở Pa-ri gọi là mảnh đất “bất trị” này.

 Đến bây giờ, tháng 5/1953, Na-va mới quan tâm đến một điều quan trọng là chính trên cái bán đảo nhỏ bé này, hàng loạt tướng lĩnh thuộc loại cự phách của nền Đệ tứ Cộng Hoà Pháp như cỡ Lơ-clec và Đờ-lát (Phi-lippe Leclere, Jean Delattre de Tassigny) đã chôn vùi sự nghiệp của mình sau khi đã nếm mùi thất bại. Đó là chưa kể những viên tướng khác đã bỏ xác trên chiến trường như Hác-tơ-man hay Săng-xông (Har-temann, Chanson).
Tại sao khi quyết định một việc trọng đại như thế này mà người ta lại không dò hỏi ý kiến đương sự trước? Na-va muốn vin lý do chưa quen chiến trường Đông Dương để khéo thoái thác “niền vinh dự đáng sợ” này. Nhưng khốn nỗi người đối thoại lúc này lại đồng thời là cấp trên rất đáng tin cậy của mình, thống chế  Gioăng, người tỏ ra rất lạc quan về cục diện, chiến trường Đông Dương. Ông ta nói về khả năng tăng viện trợ không hạn chế của Mỹ, về thái độ “đã bớt trùm chăn” của Bảo Đại, về triển vọng của quân đội bản xứ v.v.. Và kết luận:

 - Nhiệm vụ của tướng quân có khó khăn đấy nhưng không phải hoàn toàn không có lối thoát.

 Thật là khó xử đối với Na-va, người được dư luận và nhất là cấp trên trực tiếp đánh giá là có trí tuệ lỗi lạc, tính kiên quyết, có trí thức chung và kiến thức quân sự sâu rộng... Na-va đành miễn cưỡng tiếp thu và cám ơn những lời khích lệ của cấp trên. Rồi họ chia tay nhau. Na-va vội vã đi Pa-ri.
-------------------------
 2. Những viên tướng sang chỉ huy quân viễn chinh Pháp trước Na-va là: Leclere (1945-1946) Valluy (1946-1948) Blaizot (1948-1949), Carpentier (1949-1950) De. Tassigny (1951) Salan (1952-1953).

 Ngồi trên ghế thủ tướng Pháp lúc này là May-ê (Rene Mayer). Đây là ngài thủ tướng thứ 18 của nước Pháp kể từ sau chiến tranh thế giới thứ hai, cũng tức là sau 8 năm chiến tranh xâm lược Đông Dương. Tuy chỉ mới được dựng lên chừng 5 tháng, nhưng không khí chính trị mùa hè ở Pa-ri cho thấy nội các của May-ê đang như con thuyền trên đại dương trước những cơn bão tố kinh tế, chính trị ngày một dâng cao.

 Viên tướng Pháp đến lâu dài Ma-ti-nhông³, yết kiến thủ tướng May-ê vào một ngày thứ năm, 7/5/1953. Mặc dù ông thủ tướng tiếp đón Na-va hết sức niềm nở, nhưng ngay từ phút đầu, với con mắt của một người tình báo kỳ cựu, viên tướng đã nhận thấy những nét lo lắng hằn trên khuôn mặt của người cầm đầu chính phủ, khác hẳn thái độ  lạc quan của thống chế Gioăng mấy hôm trước.

 Thủ tướng Pháp nói về tình hình Đông Dương, về những khó khăn của nước Pháp sau 8 năm chiến tranh về phương hướng hoạt động sắp tới của quân viễn chinh. Cuối cùng, ông ta đưa ra cho Na-va một chỉ thị mà cũng là một yêu cầu:

 - Tướng quân hãy giúp chính phủ tìm kiếm một lối thoát danh dự.

 Nếu mấy hôm trước, được thống chế Gioăng động viên, Na-va đã có lúc tự tin vào khả năng hoàn thành trọng trách được giao thì ngược lại, trong buổi gặp gỡ thủ tướng hôm nay, viên tướng Pháp lại không tìm thấy một chút hứng thú trong nhiệm vụ sắp tới.

 Trước lời thoái thác khéo léo của cấp dưới, lúc đầu thủ tướng còn tươi cười:

 - Chính phủ đã cân nhắc kỹ khi quyết định trao chức tổng chỉ huy cho tướng quân, với hy vọng là tướng quân sẽ nhìn cuộc chiến với con mắt mới hơn, khách quan hơn, không bị lệ thuộc vào những định kiến sẵn có...Việc tướng quân không quen Đông Dương chỉ là một lý do phụ.

 Nhưng rồi trước thái độ thiếu hào hứng của Na-va, May-ê thấy phải áp ngay dấu ấn của người có quyền hành vào quyết định bổ nhiệm. Ông ta nghiêm nét mặt.

 - Một quân nhân liệu có nên và có thể từ chối một nhiệm vụ mà cấp trên giao phó, nhất là đó lại là một nhiệm vụ nguy hiểm. Tướng quân hãy sang bên đó tìm hiểu tình hình và trong khoảng thời gian ngắn, chừng một tháng, cố đề đạt một phương án hoạt động thích hợp với tình hình thực tế...

 Câu nói mang tính mệnh lệnh. Mà đã là mệnh lệnh thì chỉ có chấp hành.

 Na-va miễn cưỡng nhận nhiệm vụ rồi cáo từ thủ tướng. Đồng hồ trên tường chỉ 17 giờ 50 phút, một thời điểm đáng ghi nhớ trong cuộc đời binh nghiệp của Na-va.

 Hôm sau, khi đã được chính thức bổ nhiệm, ngài tổng chỉ huy rời khỏi lâu đài Ma-ti-nhông với biết bao câu hỏi đè nặng tâm trí: Lối thoát được không? Và nhất là phải làm gì để thoát? Tiêu diệt hết Việt Minh để trở lại thời kỳ hoàng kim như năm 1939 ư? Một việc không thể nào làm được. Trao trả độc lập cho người Đông Dương để rồi rút quân một cách cao thượng ư? Pa-ri đâu muốn thế. Nhường Đông Dương lại cho người Mỹ để tránh một thất bại quân sự như mấy năm vừa qua ư? Đó chỉ là bước đường cùng.
--------------------------
 3. Matignon, nơi làm việc của thủ tướng Pháp, trụ sở Hội đồng bộ trưởng Pháp.

 Mặc dù chính phủ yêu cầu sang Đông Dương gấp để sớm có kế hoạch hành động, nhưng tướng Na-va cố nán lại Pa-ri để tìm hiểu tình hình, tìm hiểu sâu hơn về cuộc chiến tranh Đông Dương sau 8 năm kéo dài. Các thư viện, các cơ quan lưu trữ và nhiều nhân vật quen biết đã giúp cho viên tổng chỉ huy mới nắm được nhiều điều bổ ích, tuy rằng, bổ ích không đồng nghĩa với đáng khích lệ.

 Trải qua chừng 10 ngày lưu lại ở Pa-ri tướng Na-va đã thu hoạch được những gì.

 Cuộc chiến tranh đã bước sang năm thứ tám. Dư luận cho rằng 8 năm đó là thời gian cần thiết để đối phương đặt nước Pháp trước một thực tế: Phải thoát khỏi cuộc chiến tranh bằng mọi giá. Thoát khỏi cuộc chiến tranh, phải chăng đó lại chính là mục đích chiến tranh hiện nay của nước Pháp? Thật khó hiểu, tướng Na-va không tự giải đáp nổi. Nếu như trước đây viên tướng này thờ ơ với cuộc chiến tranh Đông Dương bao nhiêu thì giờ đây ông ta lại thấy cần nghiên cứu nó một cách nghiêm chỉnh bấy nhiêu. Và chỉ hơn  một tuần tìm hiểu. Na-va đã phải cay đắng kết luận rằng: cuộc chiến tranh kéo dài, đã gây nên một sự mệt mỏi lan rộng không loại trừ một giới nào, quân sự hay dân sự. Đáng buồn hơn nữa là trong hàng ngũ các tướng lĩnh, không ít người chua chát đưa ra nhận xét rằng các chính phủ kế tiếp nhau ở Pa-ri đã bất tài trong việc điều hành cuộc chiến tranh thì họ cũng sẽ bất lực không thể kết thúc nó theo ý muốn.

 Được biết Na-va sắp sang Đông Dương, những bạn đồng nghiệp đã thân tình cho viên tướng biết rằng, trải qua 18 lần thay đổi thủ tướng và 6 lần thay đổi tổng chỉ huy, kinh nghiệm cho thấy người cầm quân ở Đông Dương đừng nên chờ đợi gì ở chính phủ, dù là May-ê hay một thủ tướng nào đó sẽ thay thế ông ta nay mai cũng vậy.

 Họ sẽ mặc cả với anh từng tiểu đoàn tăng viện. Và sau khi đã có kẻ bớt một thêm hai, họ sẽ phó mặc anh đương đầu với mọi sự rủi ro, mọi vấn đề gay cấn mà chiến trường sẽ đặt ra trước mắt anh, người tổng chỉ huy.

 Về mặt quân sự, thực tế chiến trường hiện nay ra sao? Vùng đồng bằng tạm chiếm không ổn định. Tám vạn quân chôn chân trong gần 1.000 đồn bốt và mặc dù những cuộc càn quét qui mô lớn liên tiếp diễn ra, quân viễn chinh cũng không sao cứu nổi đồng bằng khỏi bị “ruỗng nát”. Chừng một nửa tổng số làng xã trong “vùng đồng bằng có ích” đã thoát khỏi sự kiểm soát thực tế của quân Pháp. Chiến trường rừng núi thì sơ hở, hầu như vắng bóng quân viễn chinh. Riêng trên hướng Tây Bắc, hai vị trí Nà Sản và Lai Châu trơ trọi như hai hòn đảo chơ vơ, chập chờn giữa một vùng rừng núi trùng điệp.

 Trong khi đó thì ở Pa-ri, các thế lực cầm quyền luôn luôn xâu xé nhau vì sự khác biệt trong mục tiêu chiến tranh. Nền kinh tế đã kiệt quệ lại bị đổ vào cuộc xung đột ở Đông Dương, vô ích như nước đổ xuống lỗ nẻ. Đúng là viện trợ Mỹ tăng nhiều, nhưng viện trợ càng tăng, người Mỹ càng không cần gì giấu giếm tham vọng muốn giành vai trò làm chủ Đông Dương. Quan  hệ Pháp – Mỹ - các quốc gia liên kết (tức chính quyền tay sai ở ba nước Việt Nam, Lào và Campuchia), không phải là ở vào thế kiềng ba chân như nhiều người mong ước mà trái lại, như báo chí đã vạch trần, đó là cái “tam giác chông chênh”, trong đó góc nào, cạnh nào cũng muốn hành động vì lợi ích của riêng mình. Người ta nói rằng phải đoàn viện trợ quân sự Mỹ (M.A.A.G) đang lộng hành, rằng Bảo Đại muốn dựa vào Mỹ để làm mình làm mẩy với Pháp, rằng Pa-ri luôn phải dùng đến cái đòn bẩy duy nhất là doạ “bỏ cuộc” để gây sức ép buộc Mỹ phải nhượng bộ về chính trị, tăng cường viện trợ quân sự v.v..

 Tóm lại, tình hình rất đáng bi quan. Điều đó giải thích cho Na-va thấy vì sao trước đây tướng Cơ-ních  (Keenig) và cả Gioăng nữa, những sĩ quan cấp tướng cỡ đàn anh của mình đã từng từ chối không muốn sang Đông Dương và bây giờ, vì sao thủ tướng May-ê lại yêu cầu giúp chính phủ tìm ra lối thoát danh dự.

 Thật ra trong những ngày tìm hiểu tình hình, Na-va nhận thấy rằng trong hàng ngũ các tướng lĩnh, không phải ai cũng đưa ra những ý kiến làm cho viên tổng chỉ huy mới nản lòng. Mà lập luận của những người bạn đầy thiện chí này không phải là không có căn cứ.

 Việt Minh đã mạnh lên. Đúng. Nhưng máy bay, không, xe tăng, cũng không. Pháo của họ chỉ là mấy khẩu pháo tép cỡ 75 mi-li-mét cổ lỗ sĩ, cơ động trên chiến trường chỉ nhờ vào bắp chân và đôi vai người lính. Chẳng thế mà phòng tuyến boong-ke từ thời Đờ-Lát vẫn còn nguyên. Tập đoàn cứ điểm Nà Sản, Cánh Đồng Chum... vẫn tồn tại. Không phận bao giờ cũng thuộc quyền làm chủ của quân đội Pháp. Các đô thị lớn, các đường giao thông chiến lược vẫn do phía Pháp kiểm soát. Quân Pháp và quân các quốc gia  liên kết luôn luôn đông hơn nhiều so với quân chính qui của Việt Minh. Đến nay, mặc dù chúng ta chờ đợi và thách thức, họ vẫn chưa hề dám công khai đối mặt với chúng ta trong một trận đánh theo bài bản của chiến tranh qui ước. Họ chỉ hoà lẫn trong dân chúng hoặc chỉ dựa vào rừng núi, lợi dụng bóng đêm để chúng hoặc chỉ dựa vào rừng núi, lợi dụng bóng đêm để đánh nhau với chúng ta bằng lối đánh bất ngờ.

 Về cá nhân người chỉ huy quân viễn chinh, người ta còn thêm rằng Na-va rất có lợi thế vì đã quen làm việc với người Mỹ. Mà kinh nghiệm thời Đờ-Lát cho thấy, sự quen biết người Mỹ là điều kiện rất thuận lợi để tranh thủ sự viện trợ của họ và hạn chế sự can thiệp của họ vào nội bộ quan hệ giữa chúng ta với các quốc gia liên kết.

 Những ý kiến loại này làm cho Na-va thêm yên tâm.

 Sau khi lưu lại Pa-ri chừng 10 ngày, Na-va lên đường và chiều ngày 19-5, viên tổng chỉ huy mới đã có mặt ở Sài Gòn.

 Trước khi Na-va tới đây, đã không ít lời bàn tán về “tân quan”. Những người thuộc ê-kíp của Đờ-Lát thường thấy “người chủ cũ” của họ ra để làm tiêu chuẩn so sánh. Nào là, về tuổi tác, Na-va thua Đờ -Lát hàng chục tuổi, nhưng do những lý do này khác mà thăng quan tiến chức khá nhanh: từ một đại uý tình báo năm 1942, chỉ 10 năm sau đã leo lên cấp tướng 4 sao. Được giao chức tham mưu trưởng lục quân Pháp trong khối NATO ở Trung Âu, rõ ràng Na-va được lòng các nhân vật quân sự chóp bu ở Pa-ri như cỡ Gioăng. Cơ-ních... Nào là về tài ba, không những Na-va chưa hề biết gì về cái xứ Đông Dương này mà ông ta lại không thuộc loại tướng đã từng cầm quân dày dạn chiến trận, như cỡ Đờ-Lát. Vậy thì một người xuất thân từ lính xe tăng, đã qua một thời gian dài làm nghề tình báo – một nghề kỹ thuật lành lùng trong cơ quan tổng hành dinh – liệu có đủ trình độ cần thiết để tìm ra đặc điểm của cuộc chiến tranh Đông Dương này và đưa ra những quyết định quan trọng phù hợp? Nào là về cá tính, người ta thấy thật khó khăn, đối với một vị tổng chỉ huy mà nghề nghiệp trong quá khứ - nghề tình báo – đã làm cho Na-va trở nên lạnh lùng, khó khăn và sống xa cách mọi người v.v..

 Nhưng rồi cuối cùng người ta cũng đành yên tâm chờ đợi, với hy vọng rằng một con người do thống chế Gioăng đích thân tiến cử chắc hẳn không phải là một người tầm thường. Chắc chắn là Pa-ri đã cân nhắc, đã chọn mặt gửi vàng. Hơn nữa (và điều này có tầm quan trọng đặc biệt), với “cách nhìn mới” (New look) người Mỹ đã khéo bắn tin rằng họ tán thành một vị tổng chỉ huy không lệ thuộc vào những lề thói của những sĩ quan cứ bo bo giữ lấy lối làm ăn của thế kỷ trước, của thời Ga-li-ê-ni và Ly-ô-tây⁴. Người ta bảo nhau: Hãy chờ đợi. Thời gian và thực tế chiến trường là thước đo bản lĩnh của từng viên tướng và cũng là người phán xét nghiêm khắc nhất để phân biệt vàng, thau.

 Viên Tổng chỉ huy vừa chân ướt chân ráo đến Đông Dương thì từ Pa-ri đã vọng sang một tin đáng chú ý: Nội các May-ê đã bị đổ. Nước Pháp đang lâm vào cuộc khủng hoảng chính trị mới. Tin này khiến Na-va không vui. May-ê là người trao nhiệm vụ và chỉ thị cho ông ta làm kế hoạch hành động. Ai sẽ là người thông qua kế hoạch đó? Làm thế nào có thể cùng một lúc uốn một lưỡi câu vừa nhiều miệng cá, nếu nội các cứ thay đổi xoành xoạch?

 Tuy thấy không thể vội vã nhưng chiến trường miền Bắc, chiến trường luôn nóng bỏng, đã thu hút viên tổng chỉ huy mới.

 Ngày 21-5, Na-va đã có mặt ở Hà Nội.
--------------------------------
 4. Joseph Simon Gallíeni (1849-1916) thống chế, bộ trưởng chiến tranh Pháp (1915-1916); Louis Lyautey (1854-1934), thống chế, bộ trưởng chiến tranh Pháp (1916-1917). Cả hai đều đã chỉ huy quân đội Pháp xâm lược Đông Dương lần thứ nhất.

 Nếu như vào những tuần đầu tháng 5, việc tướng Na-va được cử sang Đông Dương còn chưa được chính phủ công bố rộng rãi thì vào khoảng hạ tuần tháng 6, trong giới quân sự cao cấp Pháp, người ta bắt đầu bàn tán về một sự đổi mới sắp diễn ra trên chiến trường Đông Dương khi mà một kế hoạch chiến lược được thông qua.

 Người ta nhận xét rằng kế hoạch này ra đời không phải không trải qua những ngày sóng gió, trước hết do sự thay đổi người chủ của Điện Ma-ti-nhông. Nội các May-ê không chịu nổi những khó khăn nội bộ, nhất là về mặt tài chính, đã bị lật nhào ngày 21-5. Sau một cuộc khủng hoảng nội các dài nhất từ 8 năm nay, ngày 28-6, một nội các mới ra đời với La-ni-en (Joseph Laniel) làm thủ tướng, Bi-đôn (Georges Bidault) làm ngoại trưởng. Đây là nội các thứ 19, kể từ sau chiến tranh thế giới thứ hai⁵.

 Một điều quan hệ trực tiếp tới số phận của tướng Na-va là ở chỗ khác nhau giữa May-ê và La-ni-en trong chính sách đối với cuộc chiến tranh Đông Dương. Nếu May-ê chỉ đề ra cho Na-va một phương hướng rất chung là tìm lối thoát danh dự cho nước Pháp thì La-ni-en. Bi-đôn lại chủ trương dựa vào Mỹ và động viên các quốc gia liên kết dốc sức hơn nữa để tiếp tục cuộc chiến tranh và chỉ thương lượng với đối phương khi quân viễn chinh đã ở vào thế có lợi trên chiến trường.

 Ngay sau khi ngồi vào ghế thủ tướng. La-ni-env đã đặt lại  vấn đề: tại sao phải thay thế Xa-lăng, một viên tướng rất quen thuộc chiến trường lại hết lòng hết dạ (!) với xứ Đông Dương. Thời còn mồ ma Đờ Lát, Xa-lăng đã từng được cấp trên nhận xét là “một con cáo khôn ngoan, không bao giờ đặt chân lên phía trước nếu không biết mình đặt chân lên chỗ nào”. Thử hỏi, trong hàng ngũ tướng lĩnh Pháp, liệu được mấy người “kỳ cựu Đông Dương” như Xa-lăng? Trải qua 30 năm có mặt trên mảnh đất này, từ viên trung uý đồn trưởng Đình Lập ở biên giới Đông Bắc, leo lên tới viên tướng 4 sao tổng chỉ huy, - Xa-lăng rất tinh thông ngôn ngữ, phong tục tập quán và cả những món ăn đặc sản của các dân tộc sống trên bán đảo này. Hồi tháng 3, theo yêu cầu của thủ tướng May-ê, tướng Xa-lăng đã xây dựng một kế hoạch chiến lược dài hạn (30 tháng) để đệ trình chính phủ. Đó là một kế hoạch có thể chấp nhận được. Như vậy thì có nên thay thế Xa-lăng bằng Na-va không? Phương hướng hành động của Na-va là gì, có phải là nhằm đàm phán trên thế mạnh không?

 Các quan chức Pháp, nhất là những tướng lĩnh đã lâu ngày cộng tác với Xa-lăng, đã góp với thủ tướng La-ni-en nhiều ý kiến thẳng thắn, đích đáng. Người ta nói toạc ra rằng Xa-lăng bất tài. Ba mươi năm qua, với nhiều nhiệm kỳ ở Đông Dương, là ba mươi năm “sống lâu lên lão làng” chứ không phải vì chiến công. Chiến thắng cuối năm 1947 ư? Một sự lừa bịp được sự đồng tình của cả cao uỷ Bô-la và tổng chỉ huy Va-luy (Emi-le Bollaert và Etienne Valluy). Những thất bại liên tiếp từ cuối năm 1951 đến đầu năm 1953 này đã khiến giới quân sự ở Lầu Năm Góc bàn tán với mối quan tâm sâu sắc. Muốn tiến tới đàm phán trên thế mạnh thì phải tiến công, chủ động tiến công. Vậy mà tướng Xa-lăng đã trải qua nhiều năm điều hành cuộc chiến tranh một cách thụ động, cứ chờ đối phương ra rồi mới đối phó. Thất bại nặng nề trên chiến trường rừng núi Tây Bắc Đông Dương⁶ vừa qua đã chứng minh điều đó. Hãy so sánh: Xa-lăng hiểu biết Đông Dương nhưng thụ động về chiến lược, Na-va chưa quen chiến trường, nhưng có tư tưởng chủ động tiến công. Miễn là người tướng có tinh thần tiến công, còn việc tìm hiểu chiến trường là biện pháp cần thiết phải làm khi thực hiện chiến lược tiến công đó.
----------------------------
 5. Trong 8 năm (1945-1953) chính quyền Pháp đã trải qua 19 lần thay đổi: 1945: Đờ-Gôn: 1949 Goanh và Bi-đôn; 1947: Bơlom và Ra-ma-điê; 1948: Su-man. Ma-ri rồi lại Su-man; 1949: Cơi-Mốc và May-ê; 1950: Bi-đôn và Plê-ven; 1951: Cơi và Plê-ven; 1952: Phô và Pi-nay; 1953: May-ê và La-ni-en.
Những người hai lần làm thủ tướng trong 8 năm đó là: Bi-đôn, Su-man, Cơi, May-ê và Plê-ven.
 6. Ý nói thất bại của Pháp trong hai chiến dịch tiến công của ta ở Tây Bắc và Thượng Lào, cuối 1952 – đầu 1953.

 La-ni-en nghe chừng xuôi tai. Ngài thủ tướng đồng tình với việc bổ nhiệm Na-va và càng tỏ ra hài lòng khi được biết viên tổng chỉ huy mới Hăng-ri Na-va hiện đang ở bên kia bán cầu và tỏ ra năng nổ với một sự say mê khác thường.

 Thật vậy. Vừa tới Sài Gòn, Na-va vội vã bay ra Hà Nội. Sau khi thăm viếng một vài nơi, ra mắt một số đơn vị quân viễn chinh, ngày 25, tướng tổng chỉ huy mới nhận bàn giao của người tiền nhiệm, tướng Xa-lăng.

 Ngay từ buổi đầu làm việc với viên tướng này, không những Na-va thấy mình đứng trước một con người không bình thường mà còn đứng trước một cục diện chiến trường cũng rất không bình thường.

 Người ta biết rằng Xa-lăng rất khổ tâm (!) khi phải ra đi, phải từ giã cái xứ Đông Dương béo bở này. Đây không chỉ là mảnh đất để thăng quan tiến chức mà nhất là gần đây, những chuyến áp phe thuốc phiện rất lớn (chở từ Thượng Lào vào Sài Gòn cho Bảy Viễn tiêu thụ) đã đem lại cho ngài tổng chỉ huy những món tiền không nhỏ.

 Không phải đến bây giờ Xa-lăng mới phản ứng về việc phải ra đi. Từ hồi đầu tháng 5, khi phái viên quân sự của Pa-ri là tướng Lơ-se (Lecheres, tham mưu trưởng không quân Pháp) sang Đông Dương và tiết lộ việc thay tướng tổng chỉ huy. Xa-lăng đã từng nổi cơn thịnh nộ. Vậy mà giờ đây, khi May-ê đã bị hạ bệ, vẫn có một Na-va bằng xương bằng thịt sang đây và đang nhận bàn giao. Do đó, thật là dễ hiểu nếu viên tướng tổng chỉ huy mới không tìm thấy ở người mà mình sẽ thay thế một thái độ thân hữu, đồng đội.

 Về cục diện chiến trường, tình hình còn bi đát hơn nhiều so với những gì mà Na-va đã tìm hiểu và nắm được trong những ngày lưu lại ở Pa-ri.
Cái đập vào mắt Na-va, khiến ông chủ mới của quân viễn chinh đặc biệt quan tâm, là tấm bản đồ chiến sự kỳ lạ, loang lổ, nhất là trong vùng châu thổ sông Hồng. Xa-lăng giải thích rằng mầu đỏ là vùng Việt Minh kiểm soát, màu trắng là vùng thuộc quyền làm chủ của quân viễn chinh, mầu hồng là những địa bàn tranh chấp. Nhìn tấm bản đồ, Na-va thấy vết trắng chỉ dừng lại ở các đô thị và trên những trục giao thông lớn. Còn vết đỏ thì, lạy chúa, khắp nơi, ngay cả quanh Hà Nội. Ngay tại “vùng đồng bằng có ích”, chiến trường trọng điểm, mà còn như vậy thì các chiến trường khác khỏi nói.

 Xa-lăng cứ thuyết trình, cứ biện bạch. Na-va ngồi đó, lơ đăng. Tình hình đã rõ. Tấm bản đồ hình thái chiến lược kia, phải chính tấm bản đồ loang lổ, loè loẹt, lỗ chỗ ấy đã nói lên tất cả. Nó giống như bộ mặt của một người lên sởi. Nó cho thấy đối phương ở ngay sát cạnh quân viễn chinh bất kỳ trong vùng nào, rừng núi hay đồng bằng, đô thị hay nông thôn. Và cũng chính qua tấm bản đồ đó mà Na-va hiểu rõ thêm ý nghĩa thực chất của những từ mà ở Pa-ri các tướng lĩnh thường nói: Cuộc chiến tranh Đông Dương là cuộc chiến tranh không trận tuyến, rất kỳ lạ và khó hiểu đối với các học viện quân sự Pháp.

 Rồi Xa-lăng nói về dự kiến hoạt động sắp tới, về cái kế hoạch dài hạn mà ông ta đã vạch ra. A thì ra người mà mình sắp thay thế cũng đã từng có một kế hoạch mà qua nghe trình bày, không phải là không có những điều đáng nghiên cứu. Theo Xa-lăng thì tác dụng “con đê ngăn sóng” của tập đoàn cứ điểm Nà Sản là một kinh nghiệm cần được vận dụng ở nơi nào cần chán đứng bước chân của đối phương, vì như ở Điện Biên Phủ chẳng hạn. Một “con nhím”⁷ đứng chân ở đấy là cần thiết, nhưng trước mắt chưa làm được. Xa-lăng thừa nhận rằng bộ tổng chỉ huy quân viễn chinh đang thiếu quân.

 Na-va tỏ ra không quan  tâm lắm đến điều này, càng không quan tâm đến “con nhím” Nà Sản của Xa-lăng. Nhưng không vì vậy mà viên tổng chỉ huy không nhận bản kế hoạch chiến lược do Xa-lăng dự thảo, nói là “để tham khảo”.

 Sau cuộc bàn giao, nếu người ra đi không vui vì nặng lòng luyến tiếc mảnh đất này thì người mới đến cũng không vui vì tiếp nhận một “di sản độc hại”. Tình hình quá khó khăn. Nhưng  rồi nhớ lại những lời khuyến khích của bạn bè ở Pa-ri và nhất là của thống chế Gioăng, Na-va tự an ủi rằng lối thoát của quân viễn chinh trên chiến trường Đông Dương lúc này đòi hỏi người cầm quân phải sáng suốt và mạnh bạo, phải nắm vấn đề cơ bản là tiến công, luôn luôn tiến công, chủ động tiến công. Đó cũng chính là cái chìa khoá mở ra lối thoát danh dự cho nước Pháp.

 Với lòng tự tin, Na-va bắt tay vào xây dựng kế hoạch. Gạt sang một bên tính kiêu kỳ vốn có, viên tổng chỉ huy không chút coi thường bản kế hoạch chiến lược của Xa-lăng. Không tham khảo nó để tìm ra đầu mối trong cái mớ bòng bong này thì trong thời gian một tháng – thời gian mà cựu thủ tướng May-ê đã hạn định – khó có thể xây dựng được một phương án hành động.

 Từ thực tế đó, có lẽ lời nhận xét của Phốc⁸ rằng Na-va là “một nhà chiến lược tuyệt vời” phải chăng có phần quá đáng?
-----------------------------
 7. Một tiếng lóng quân sự, thông dụng trong giới quân nhân Pháp, để gọi tập đoàn cứ điểm. Người ta giải thích rằng cách phòng ngự bằng tập đoàn cứ điểm là hình thức phòng ngự có hiệu nghiệm vì bao gồm nhiều cụm cứ điểm kiên cố, xây dựng liên kết với nhau trong một vùng rộng lớn, với những họng súng trong công sự, những nòng dại bác trong những xe tăng cố định, những cọc dây thép gai... tua tủa như lông nhím. Khi bị tiến công, các loại hoả lực của tập đoàn cứ điểm bắn ra tứ phía, giống như hành động tự vệ của con nhím khi nó bị uy hiếp.
Sau này người ta được biết rằng: trước tháng 12/1953, tướng Na-va đã công kích mạnh mẽ hình thức phòng ngự bằng tập đoàn cứ điểm, cho đó là “sản phẩm nhiễm độc” của tư tưởng phòng ngự, không thể hiện tinh thần tích cực tiến công. Nhưng từ 3/12/1953, chính Na-va lại đi vào con đường này, tức là xây dựng một tập đoàn cứ điểm lớn ở Điện Biên Phủ để hòng tiêu diệt chủ lực của ta.
 8. James Eox, tác giả bài “Ông Giáp, người chiến thắng ở Điện Biên Phủ, tạp chí The Sunday Times Magazine số 5-11 – 12-11-1972.

 Đã lâu lắm, tại điện Ê-li-dê⁹ mới có cuộc họp quan trọng như hôm nay, 24-7-1953 Đáng lẽ Văn phòng Phủ tổng thống định lui lại đầu tuần sau, nhưng rồi thấy cần cho Na-va ra mắt sớm để còn khẩn trương trở lại Đông Dương, nên người ta đã quyết định họp ngay vào ngày thứ sáu này.

 Cuộc họp của Hội đồng Quốc phòng lần này quan trọng thật. Chẳng thế mà điểm mặt người ta thấy cả tổng thống Ô-riôn (Vincent Auriol), thủ tướng La-ni-en, phó thủ tướng Rây-nô (Paul Reynaud – đặc trách Đông Dương), tám bộ trưởng quốc phòng, ngoại giao, tài chính, tư pháp, quốc gia liên kết, lục quân, hải quân, không quân, thống chế Gioăng và ba tham mưu trưởng ba quân chủng.

 Cả một cử toạ đầy vẻ uy nghi đó ngồi nghe viên tổng chỉ huy mới của quân viễn chinh Pháp ở Đông Dương, tướng Hăng-ri ơ-gien Na-va trình bày bản kế hoạch chiến lược và cũng là một dịp để viên tướng ra mắt, vì đến lúc này, nhiều vị trong Chính phủ vẫn chưa biết vấn đề quân sự ở Đông Dương được giao phó cho ai.

 Sau hơn 30 ngày sang Đông Dương. Na-va đã trở lại thủ đô Pháp với bản kế hoạch chiến lược đại qui mô mới hình thành, mang chính tên tác giả, kế hoạch Na-va.

 Trước đó, để quảng cáo trước cho bản kế hoạch của mình, ngày 22-6, tổng chỉ huy mới ra mắt ba quân đã dùng lối hành văn đượm mầu lính tẩy để kích thích khẩu vị đoàn quân viễn chinh:

 - Chiến thắng, phải biết chiến thắng, phải kiên quyết chiến thắng. Nhưng chiến thắng cũng ví như một người đàn bà, chỉ đến với các bạn nếu các bạn có tài chinh phục mụ ta...

 Sau khi trở lại Pa-ri và mấy ngày trước cuộc họp quan trọng này, tướng Na-va đã đến gõ cửa nhiều nhân vật tai to mặt lớn để tranh thủ sự đồng tình đối với bản kế hoạch của mình. Nếu giới quân sự cao cấp, nhất là tham mưu trưởng các quân chủng, sớm đồng tình và ủng hộ Na-va, không tỏ một sự bất đồng nào đáng kể  về chủ trương chiến lược mới thì ngược lại, nhiều bộ trưởng và thứ trưởng dân sự xem ra còn e ngại đủ điều. Thì ra cuộc nhảy dù tập kích liều mạng xuống Lạng Sơn hồi trung tuần tháng 7 đã chẳng gây một sự rung động nào đối với các vị này, mặc dù báo chí Sài Gòn, Hà Nội và đài phát thanh quân viễn chinh đã cố gắng tô điểm cho “chiến thắng đầu tay” của vị tổng chỉ huy mới. Thực tế đó đã khiến cho Na-va sớm nhận thấy rằng chinh phục một cử toạ như vậy quả không phải là chuyện giản đơn.

 Nhưng bước vào cuộc họp của Hội đồng Quốc phòng, nhận được nụ cười khích lệ của thống chế Gioăng. Na-va thêm phần tự tin.

 Cử toạ lúc đầu kiên nhẫn nghe viên tướng thuyết trình thao thao bất tuyệt về mục đích chính trị của cuộc chiến tranh, về tình hình quân viễn chinh, về các vùng các hướng có thể bị Việt Minh uy hiếp trong mùa khô này... Nhưng đến khi Na-va giới thiệu chủ trương phát triển lực lượng qui mô lớn để chống chọi với đối phương, để giành lại quyền chủ động chiến lược trên chiến trường và giành thắng lợi quân sự có ý nghĩa quyết định thì từ phía cử toạ bắt đầu có những tiếng thì thào, những lời chất vấn.

 Viên tổng chỉ huy cố thuyết phục mọi người bằng cách giải thích rõ hai bước của bản kế hoạch 18 tháng (8-53-3-1955): với việc nhổ bớt một số  quân ở những vùng không cần thiết, với việc đẩy mạnh phát triển quân người bản xứ, với việc tranh thủ đến mức tối đa sự viện trợ của người Mỹ, và với sự tăng viện của chính quốc sang chừng hai sư đoàn rút từ lực lượng của Pháp ở khối N.A.T.O. Na-va tin rằng sẽ xây dựng được một lực lượng lớn mạnh chưa từng có ở Đông Dương. Bước thứ nhất – cũng tức là trong mùa khô thứ nhất – sẽ là bước chuẩn bị điều kiện, chuẩn bị tiền đề chiến lược để dứt điểm trong mùa khô thứ hai.

 Cuối cùng, tổng chỉ huy khẳng định trước Hội đồng Quốc phòng: Sau hai bước ấy, nếu chưa tiêu diệt được chủ lực của Việt Minh, hoàn thành cần bản mục đích của cuộc chiến tranh thì ít nhất cũng đã thay đổi được cục diện chiến trường, tạo điều kiện để đàm phán trên thế mạnh, kết thúc cuộc chiến bằng lối thoát danh dự.
---------------------------
 9. Phủ Tổng thống Pháp (Elysecs).

 Cử toạ thảo luận khá ồn ào. Người này chất vấn rằng Việt Minh sức đâu mà uy hiếp lắm hướng thế, nào đồng bằng sông Hồng, nào Tây Bắc Việt Nam và Thượng Lào, nào miền Nam Đông Dương? Người khác đòi phải kêu gọi Mỹ đóng góp nhiều hơn nữa, chỉ có viện trợ tăng nhanh mới có cơ sở vật chất để thực hiện kế hoạch to lớn này. Người thứ ba đặt vấn đề: liệu kế hoạch có mạo hiểm quá không v.v... Bộ trưởng tài chính Tét-gien (Pierre Henri Teitgen) tỏ thái độ “lảng ra” rõ rệt. Ông ta làm một bài toán và hạ một câu khiến cử toạ ngẩn ra: Lấy đâu ra hàng trăm tỷ phơ-răng trong lúc nền tài chính của đất nước đang lên cơn sốt?

 Điều qua tiếng lại. Hàng giờ đã trôi qua. Gioăng thấy đã đến lúc phải lên tiếng.

 Với kiến thức quân sự, với địa vị là người lính số một hiện nay của nước Cộng hoà Đại Pháp, với tài hùng biện vốn có, ngài thống chế đã bênh vực bản kế hoạch của người mà ngài đã đích thân tiến cử:

 - Tư tưởng chỉ đạo của kế hoạch là tiến công. Muốn chiến thắng phải chủ động tiến công, tiến công liên tục, phải đánh cho Việt Minh không kịp trở tay. Muốn tiến công phải phát triển lực lượng. Biện pháp chỉ có hai: Một là xin viên trợ Mỹ và hai là phát triển mạnh quân đội bản xứ. Chính quốc ít có khả năng tăng viện lực lượng, càng ít có khả năng tăng chiến phí cho Đông dương. Cần tập trung nỗ lực giúp Bảo Đại xây dựng trên 50 tiểu đoàn khinh quân mà trong hội nghị quân sự Đà lạt hồi tháng 2 vừa qua họ đã quyết nghị. Về phía người Mỹ, qua chuyến đi cầu viện vừa qua của ngoại trưởng Bi-đôn, có nhiều dấu hiệu cho thấy Oa-sinh-tơn chấp nhận chủ trương nỗ lực chiến tranh của chúng ta. Trước mắt, có thể họ chỉ viện cấp tốc chừng 400 triệu đô la cho kế hoạch lược này. Những cuộc tiếp xúc giữa tướng quân Na-va với đại diện của Hoa Kỳ ở Sài Gòn là tướng quân Ô Đa-ni-en (O.Daniel) cho thấy Oa-xinh-tơn tin rằng với kế hoạch Na-va, thắng lợi quân sự của chúng ta đã ở trong tầm tay...

 Bằng những lời tán dương bản kế hoạch chiến lược này là táo bạo, kiên quyết và có cơ sở vững chắc, tán dương tác giả của bản kế hoạch là một viên tướng đáng tin cậy... ngài thống chế đã bỏ “một phiếu quyết định” cho bản kế hoạch chiến lược. Gioăng bắt tay khích lệ với nguồn hy vọng chan chứa sau lời kết luận cuối cùng của tổng thống.

 Nhờ có cái ô của thống chế Gioăng, cuộc ra mắt của tổng chỉ huy mới đã thành công tốt đẹp. Bản kế hoạch chiến lược đại qui mô được coi như đã lọt mắt xanh của mọi người.

 Tuy nhiên, đối với tổng chỉ huy Na-va tình hình có khác. Sau những phút hùng biện khi thuyết trình cũng như khi trả lời các câu chất vấn, mặc dù được những lời vàng ngọc của thống chế Gioăng đề cao hết mức. Na-va rời khỏi điện Ê-ly-dê với không ít nỗi lo âu  trong lòng. Mọi yếu tố bảo đảm biến kế hoạch thành thắng lợi mới chỉ là khả năng. Từ khả năng đến hiện thực chiến thắng trên chiến trường, chao ôi, còn phải trải qua một chặng đường dài, có khi quá dài...

 Trước chiến dịch, kể cả trước ngày chiến thắng 7-5-1954, còn ít người biết đến Điện Biên Phủ, một địa danh ở tận cùng miền Tây Bắc đất nước.
Ngay các đồng chí cán bộ tiểu đoàn 910 cũng vậy. Được chỉ định ở lại bám đất, bám dân sau ngày 20-11, anh em mới có dịp tìm hiểu vùng đất này, tìm hiểu mà không hề nghĩ rằng cái tên Điện Biên Phủ hẻo lánh, với cánh đồng Mường Thanh phì nhiêu sắp đi vào lịch sử của dân tộc với tầm cỡ “như một Bạch Đằng một Chi Lăng hay một Đống Đa trong thế kỷ 20”.

 Người già ở địa phương, người Lựu cũng như người Xá, người Mèo cũng như người Tày, đã giúp anh bộ đội hiểu thêm về một vùng đất mà trước đây anh em không thật quan tâm. Những điều người già kể lại thật là bổ ích đối với nhiệm vụ tìm hiểu chiến trường hôm nay và nhiệm vụ chiến đấu ngày mai.

 Người già nói rằng, về tên đất mà nói, Điện Biên là cái tên đứng vào bậc hay nhất trong các tên đất của Tổ quốc. Điện là bền vững. Biên là biên cương. Hai từ ghép lại. Điện Biên là biên giới vững vàng, một cái tên có từ lâu đời, nói lên ý chí bảo vệ biên cương của đất Việt.

 Điện Biên gắn liền với cái tên Mường Thanh, một cánh đồng lớn nhất huyện và lớn nhất cả vùng Tây Bắc. Phát âm theo người Thái là Mường Then. Còn chữ Mường Thanh đã được gọi quen và ghi trên bản đồ là cách phát âm phổ thông theo giọng kinh.

 Theo người già kể thì vào năm Ất Mão (1775), chúa Trịnh đặt ra châu Ninh Biên và Mường Thanh trở thành thủ phủ của Ninh Biên. Gần 70 năm sau, vào năm Tân Sửu (tức Thiệu Trị nguyên niên) Ninh Biên mới đổi thành Điện Biên, khi đó còn bao gồm cả vùng Tuần Giáo và Lai Châu. Cái tên Điện Biên Phủ ra đời từ đó (1841).

 Mười dân tộc hội tụ ở Điện Biên, theo truyền thuyết, bắt nguồn từ một chuyện thần thoại về sinh thành của con người ở đây, chuyện “chung một gốc bầu”.

 Ở Điện Biên có bản Tấu Púng, thuộc xã Nà Tàu, nơi có trái núi giống hình một quả bầu. Tiếng Thái, Tẩu Púng là quả bầu. Còn Mường Then là một vùng, một địa bàn của Trời (tiếng Thái, Then là trời). Chuyện kể rằng, người trời lấy dùi sắt nung đỏ, khoan vào quả bầu cho loài người “chui” ra. Người Xá (Khơ Mú) ra trước tiên, dính vào gio than ở lỗ khoan nên có nước da ngăm đen. Ra trước là anh. Anh cả Xá rồi mới đến chú hai Thái, chú ba Lào, chú tư Lự, chú năm Kinh... Mười dân tộc, mười anh em hội tụ ở một vùng, trong đó các nhóm dân tộc đông là Thái, Xá, Mèo...

 Cả mười dân tộc chia nhau sống rải ra trên các độ cao khác nhau. Vùng cao (trên 1.500m so với mặt biển) “chót vót trên mây” là nơi sinh sống của người Mèo. Vùng giữa “cái thang nối vùng thấp với vùng cao” có  người Thái, người Xá, người Xính Mun. Vùng thấp tức thung lũng Mường Thanh (gọi là thấp nhưng cũng cao hơn mặt biển 400m) là vùng đông dân nhất và có nhiều dân tộc:  Thái, Kinh, Tày, Lào, Lự, Hoá...

 Người già nói Điện Biên là đất lành, đất của lao động và tình yêu. Ca rằng:


 Và


 Người già cũng bảo: Điện Biên là đất dữ, dữ với kẻ thù xâm lược. Bảo nhau:

 Nhưng bao trùm lên tất cả. Điện Biên là biểu tượng cho tinh thần đoàn kết thương yêu của người dân tộc, mười anh em “cùng nghe chung một lời ru của mẹ”. Ru rằng:


 Cán bộ đã thưa với Bác Hồ và Bác đã biết về truyền thống đoàn kết thương yêu nhau, truyền thống lao động và chiến đấu của các dân tộc Điện Biên. Già, trẻ, gái trai trên vùng đất đã đi vào lịch sử này chưa ai quên cái ngày 7-5-1959 nhân kỷ niệm 5 năm chiến thắng. Bác lên thăm đồng bào Điện Biên. được nhìn thấy Bác, được ngồi gần Bác, người già được biết Bác chẵn tuổi 69. Gần 70 tuổi mà Bác lặn lội lên đây thăm đồng bào. Bác dùng ngón tay, kể tên từng dân tộc và hỏi:

 - Còn dân tộc nào tôi quên chưa nêu lên không ?  Nếu còn sót, tôi xin lỗi.

 Nghe Bác hỏi, người già lau nước mắt. Bác cầm tay từng cụ già, xoa đầu từng cháu nhỏ, nói với mọi người về cách làm ăn, về học hành, về giữ vệ sinh, về đoàn kết dân tộc... Những lời giản dị mà sao thấm thía. Đột nhiên, Bác ngừng và hỏi bằng một câu tiếng Thái:

 - Pi noọng hụ bấu ? (Bà con hiểu rõ không ?).

 Không những đồng bào hiểu, mà còn nhớ kỹ, nhớ sâu những lời lẽ nói thân tình của Bác.


 Trong một dịp khác, khi đoàn đại biểu Tây Bắc về thăm Bác ở Thủ đô, Bác lại nhắc:

 - Một cái đũa thì dễ bẻ. Cả bó đũa thì không dễ bẻ được đâu. Các cô các chú về nói lại với đồng bào để người nào cũng hiểu và biết đoàn kết thương yêu nhau.

 Vì đây là cuốn sách nói về đánh giặc ở Điện Biên, nên tôi xin phép nói thêm về tinh thần bất khuất của đồng bào quyết tâm bảo vệ bản làng.

 Như trên đã nói đối với quân thù, trước sau Điện Biên vẫn là đất dữ. Không có điều kiện nhắc lại chiến công của Hoàng Công Chất đoàn kết nhân dân chống giặc Phẻ (1754), của Chương Han (dân tộc Xá) tập hợp  trai tráng diệt giặc Cờ Vàng (1880). Chỉ nói từ khi dấu chân của những tên thực dân Pháp đầu tiên đặt trên cánh đồng màu mỡ này. Đó là “nhà thám hiểm” Pa-vi (Auguste Pavie) và viên đại tá Péc-nô (Pernol) được tên Việt gian Đèo Văn Trí cõng rắn về cắn gà nhà từ năm 1888. Cuộc chiến đấu chống Pháp dưới sự lãnh đạo của Nguyễn Quang Bích, Tôn Thất Thuyết. Đèo Văn Sanh kéo dài hàng chục năm. Đến 1915, đế quốc Pháp vừa hí hửng đặt Lai Châu thành Đạo quân binh thứ tư (4e territoire) thì chỉ 3 năm sau. Giàng Ta Chay lại lãnh đạo nhân dân nổi dậy. Tiếng súng khởi nghĩa nổ ra và kéo dài suốt 4 năm...

 Và giờ đây đến lượt Na-va. Kết quả là một sự trùng hợp khá lý thú về thời điểm lịch sử ở Điện Biên Phủ: giặc Phẻ nổi tiếng tàn bạo đã bị tống cổ khỏi đất Mường Thanh. đúng 200 năm sau, quân sĩ của Na-va với tàu bay và đại bác tối tân nhường ấy mà đành lũ lượt kéo nhau về trại tù binh, bỏ lại hàng ngàn tên phơi thây trên cánh đồng 1754-1954, hai con số, khoảng cách 200 năm, thật dễ nhớ và cũng thật đáng tự hào.

 Với Na-va, vì đâu nên nông nỗi ấy?

 Câu chuyện đã bắt đầu bằng con chuột nước. Nay xin phép được tiếp tục bằng chuyện con nhím xù lông nó xù lông ngay trên đất Mường Thanh. Không ít người đặt câu hỏi: tại sao Na-va lại chọn Điện Biên, vùng “đất dữ” ? Hỏi như vậy vì họ không hiểu rằng trên đất nước Việt Nam này, có mảnh đất nào “lành” đối với quân xâm lược? Xin chưa vội mở rộng phạm vi bàn luận mà nên thu hẹp vấn đề, để xem Na-va biện bạch cho việc chọn Điện Biên Phủ làm đất dụng võ thế nào.

 Sau khi bị phơi áo ở Điện Biên, bị triệu hồi rồi bị về vườn, tướng Na-va viết cuốn Đông Dương hấp hối¹⁰ hay đúng hơn là Cơn hấp hối của quân viễn chinh Pháp trong những ngày cuối của cuộc chiến tranh xâm lược Đông Dương. Trong cuốn sách, tác giả tốn khá nhiều giấy mực để cố làm cho thiên hạ hiểu rằng ông ta chọn Điện Biên Phủ là đúng, trên cả ba mặt: quân sự, kinh tế và chính trị. Nói nôm na, viên tướng coi cánh đồng Mường Thanh vừa là cái cửa ngõ, vừa là cái vựa thóc.

 Theo ông ta, Điện Biên Phủ là một “ngã tư chiến lược”, là “cái bàn xoay”, có thể xoay được tứ phía: Việt Nam, Lào, Miến Điện và Trung Quốc. Riêng trên  chiến trường Tây Bắc Đông Dương, rõ ràng đây là cửa ngõ, là cái chìa khoá mở sang Thượng Lào.
---------------------------
 10. Henri Navarre – Agonte del Indochine, Plon, Paris – 1956.

 Đại tá Lăng-gle (Pierre Langlais, nhân vật quan trọng thứ hai của tập đoàn cứ điểm trong “những ngày Điện Biên Phủ”) cùng đồng tình với quan điểm của Na-va. Trong cuốn sách của mình¹¹ viên sĩ quan dù này viết rằng: “Chỉ cần nhìn trên bản đồ cũng đủ thấy rằng Điện Biên Phủ khống chế đường sang Luang Phangbang và sông MêKông bằng các dòng sông Nặm Nửa và Nặm Hu, xuống vùng phía Nam Bắc Kỳ và Bắc Trung Kỳ bằng sông Mã, sông Đà và các nhánh của hai sông đó...”.

 Nhìn ngược lại quá khứ một chút thì thấy không những hồi đế quốc Pháp còn đang hưng thịnh, Pa-vi đã mò đến cái “cửa ngõ” này (1888) mà ngay cả khi đã thất cơ lỡ vận hồi bị Nhật đảo chính (9-3-1945) các quan Tây vẫn muốn bám lấy cái “bàn xoay” này hòng xoay chuyển tình thế. Một câu chuyện chứng minh điều này. Đó là trong cái đêm No-en 1953, chính trên cánh đồng Mường Thanh này, nhân lúc chén  tạc chén thù trong hầm chỉ huy của Đờ Cát (De Castries, chỉ huy tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ), có mặt cả Na-va, viên đại tá lê dương Gô-sê¹² với giọng nửa tỉnh nửa say, đã kể lại rằng: khi hắn ở trong đám tàn quân bại trận vì bị Nhật đảo chính và đang dừng chân ở Điện Biên Phủ trên đường chạy chốn sang Côn Minh, chính hắn đã trông thấy hai phái viên cao cấp của Đờ Gôn từ máy bay Đa-kô-ta (của Mỹ) nhảy dù xuống cánh đồng Mường Thanh. Hai người (Lăng-gla-đơ và quan năm Đơ-oa-vơ-ranh (Langlade, DeWavrin) tự giới thiệu là phái viên của Pa-ri. Họ chuyển đạt cho bọn chỉ huy đám tàn quân Pháp chỉ thị của Đờ-Gôn nói rằng quân Pháp phải ở lại Đông Dương bằng bất kỳ giá nào (!), rằng nhất thiết phải giữ lấy “cái chậu” (cuvete) Điện Biên Phủ. Đứng vững chân được ở cánh đồng này thì sẽ cứu vãn được xứ Đông Dương khỏi tay phát xít Nhật (!).

 Từ hơn nữa thế kỷ trước hay ít nhất cũng gần chục năm trước, các vị thực dân đàn anh còn đánh giá cao vị trí chiến lược của Điện Biên Phủ đến thế. Huống chi ngày nay, đến lượt Na-va.

 Ngay từ lần đầu lần đầu tiên lên thăm Điện Biên Phủ (29-11-1953), viên tổng chỉ huy đã thấy tầm mắt của y được phóng rất xa trên một cánh đồng rộng, bằng phẳng. Với thói quen nghề nghiệp của một tên lính lái tầu bò trước đây. Na-va nắc nỏm khen thầm: Đất này mà xe tăng cơ động thì tuyệt. Sân bay kia có thể sửa lại và mở rộng gấp hai ba lần. Đảo mắt lên những ngọn núi cao vút, rất xa, vây quanh lòng chảo, viên tướng thấy một không gian rộng cho phép các loại máy bay hoạt động, lên xuống dễ dàng. Những ngọn núi đó, bức thành thiên nhiên ngăn chặn không cho đối phương đặt pháo với tầm tới lòng chảo. Ôi chao, một địa bàn lý tưởng để xây dựng một căn cứ không quân – lục quân hiện đại lớn vào bậc nhất Đông Dương.
--------------------------
 11. Pierre Langlais Điện Biên Phủ, France Empire. 1963.
 12. Gaucher, phó chỉ huy tập đoàn cứ điểm, đặc trách phân khu trung tâm. Hắn bị chết ngay từ loạt đạn pháo đầu tiên khi ta bắt đầu tiến công đêm 13-3-1954.

 Đó là về quân sự. Còn về kinh tế, thì xem cái “vựa lúa” này thế nào.

 Mường Thanh đứng đầu sổ trong bốn cánh đồng lớn ở Tây Bắc. Từ thời Tây, thóc Mường Thanh đủ nuôi cả thị xã Lai Châu, ấy là chưa kể một số lớn bị rót vào bồ bịch của các quan cai trị Đạo quan binh thứ tư và các quan chức An-nam trong tỉnh. Hàng ngày, từ 100 đến 150 con ngựa thồ có lính đi kèm, lặc lè thồ gạo từ Điện Biên, men theo con đường gồ ghề gần 140km mang tên “nhà thám hiểm” Pa-vi, lên tận Lai Châu.

 Na-va sớm biết khai thác lợi thế kinh tế của cánh đồng Mường Thanh. Ngay khi kế hoạch Ca-xto còn đang trong thời kỳ thai nghén, ngày 2-11-1953 viên tổng chỉ huy đã ra huấn lệnh (số 852/3/0/TS) nói rằng: “Việc chiếm Điện Biên Phủ phải được tiến hành tốt nhất vào khoảng 19 – 20, muộn nhất là 25-11. Mùa gặt sắp bắt đầu ở thượng du. Phải tranh thủ khả năng tước đoạt chủ bài hậu cần của đối phương”. Ông ta đặt một con tính: Sản lượng lúa ở Mường Thanh có thể bảo đảm nuôi vài ba vạn quân trong nhiều tháng.

 Về mặt chính trị thì đã rõ. Châu Ún, Đèo Văn Long và cả một hệ thống tay sai ở cái khu tự trị Tây Bắc này cần sự có mặt của quân viễn chinh.

 Tóm lại, không cần bàn cãi gì nữa. Tầm quan trọng của Điện Biên Phủ đối với cuộc chiến tranh của Pháp đã quá rõ ràng, nhất là trong trường hợp muốn mở rộng cục diện chiến trường. Không nơi nào có được các ưu thế như Điện Biên để chặn bước chân Việt Minh bảo vệ Thượng Lào.

 Như để lấy lòng chủ tướng, khi ngồi trên máy bay trở về Hà Nội cùng với Na-va, đại uý Pu-giê (Jean Pouget) còn cho viên tổng chỉ huy biết rằng trong số sĩ quan hàng không, người ta đang tranh cãi: Điện Biên Phủ xa hay gần các căn cứ trung tâm. Điện Biên chỉ cách Hà Nội có một giờ bay. Một giờ bay so với cuộc chiến tranh đã kéo dài 8 – 9 năm, có đáng là bao. Người ta có thể bay về Hà Nội chữa răng buổi sáng, ăn trưa ở khách sạn Mê-tô-pôn (Metropole) làm một giấc la-xiết rồi trở lại Điện Biên trước tối bằng chuyến Đa-cô-ta cuối cùng. Thật là một sự nhàn hạ lý tưởng đối với cuộc đời chinh chiến.

 Nhưng rồi sau này, khi đã được ra khỏi trại tù binh của ta. Pu-giê mới tỉnh ngộ ra rằng chính cái một giờ bay ngắn ngủi ấy lại là một trong trăm ngàn chiếc dây thòng lọng bóp chết cái dạ dày Điện Biên Phủ, khiến cho hàng vạn chiến hữu của anh ta sống dở chết dở trước khi bỏ mạng hoặc chui vào trại tù binh.

 Người ta nói rằng Na-va vốn thận trọng, một thói quen, một đức tính của người đã nhiều năm lăn lộn trong nghề tham mưu. Sau khi tận mắt thấy rõ tính ưu việt của Điện Biên Phủ, Na-va thấy không cần vội vã. Sáu tiểu đoàn đủ chặn đường sư đoàn 316 sang hướng Thượng Lào rồi. Kinh nghiệm Nà Sản còn đó. Hơn nữa, Việt Minh đã bỏ kế hoạch tiến công vào đồng bằng của họ đâu. Đối phó với “Hải âu”, tướng Giáp chỉ tung một sư đoàn 320 ra phản công. Đối phó với “Ca-mác-gơ” cả  304, 325 không động đậy. Phía bắc đồng bằng 308, 312 và cả 351 nữa, còn đó. Phía nam sông Hồng, 304 và 320 sẵn sàng thúc lên. Cô-nhi nói thế mà đúng. Đồng bằng chưa thoát khỏi nguy cơ bị tiến công.

 Nhưng rồi Na-va sớm nhận ra là mình đã lầm. Chính cái buổi chiều 29-11 ấy, bất chấp là chủ nhật, cũng bất chấp là tổng chỉ huy mới đi công cán về, đại tá Béc-tây hối hả đến báo cáo nhiều tin tức quan trọng. Không phải chỉ sư đoàn 316 mà có tin cả 308 cũng đã lên đường. 312 vẫn bặt vô âm tín. Có tin Bộ tư lệnh Việt Minh yêu cầu chuẩn bị hàng ngàn tấn gạo cho hướng Tây Bắc. Đáng buồn là tin Pa-ris báo cho biết đừng hy vọng vào khả năng tăng viện và còn nhắc nhở phải “liệu cơm gắp mắm”, hãy điều chỉnh kế hoạch sao cho phù hợp với phương tiện có trong tay. Phải hiểu lối thoát danh dự mà Pa-ri chỉ thị không có nghĩa là tiêu diệt Việt Minh (một việc chắc chắn không thể làm được) mà chỉ cần làm cho đối phương thấy rằng họ không thể giành được thắng lợi quân sự trong cuộc chiến tranh này...

 Trong đầu tướng Na-va thật trăm mối tơ vò. Không có tăng viện; đánh bằng gì? Việt Minh bỏ kế hoạch tiến công đồng bằng hay sao mà họ lại kéo quân lên Tây Bắc? Một “con nhím”  loại vừa cỡ như Nà Sản liệu có đủ sức đối phó với mấy sư đoàn Việt Minh không? Liệu ý kiến của Cô-nhi có phải là một đề nghị khôn ngoan không? Đợi cho 308 lên đường rồi, tiến công lên hướng Thái Nguyên hay Phú Thọ, chặn đường tiếp tế của đối phương, kìm chân 312 lại, thậm chí buộc 308 phải quay về và thu hút cả 304 lên đối phó... Ôi chao! Phải tung bao nhiêu quân ra để làm được việc đó? Kéo quân đi, đồng bằng sẽ trống rỗng. Phải cẩn thận trọng cuộc đấu trí này với Việt Minh. Súng của họ nhỏ nhưng bộ não của họ lớn. Xa-lăng đã từng phải thú nhận như vậy.

 Na-va bỏ ý định bay vào Sài Gòn mà nghỉ lại trong cái biệt thự riêng ở gần Hồ Tây. Ông ta cần sự yên tĩnh để suy nghĩ. Hai lần trong một đêm phải uống thuốc an thần. Nhưng tất cả đều vô hiệu. Viên tổng chỉ huy qua một đêm chủ nhật thao thức.

 Nhất dạ sinh bá kế. Cuối cùng Na-va đã tìm ra lối thoát.

 Đối phương kéo đại quân lên Tây Bắc. Được lắm. Đã thế thì tương kế tựu kế hãy tổ chức Điện Biên Phủ thành một tập đoàn cứ điểm cỡ bự. Một là để thu hút nhiều hơn nữa  chủ lực của Việt Minh lên đây, bẫy họ vào tròng càng đông càng tốt. Như vậy sức ép của họ ở vùng châu thổ sông Hồng sẽ không còn nữa, đồng bằng sẽ “dễ thở” hơn. Hai là các cuộc hành binh lên vùng kiểm soát của Việt Minh ở trung du không cần thiết nữa. Cứ để cho chủ lực đối phương rảnh chân tiến quân lên Tây Bắc, không cần kìm chân họ làm gì. Ba là khi Việt Minh đã dồn lực lượng lên đây. Điện Biên Phủ sẽ là một cái “máy nghiền”, nghiền nát chủ lực của họ nếu Việt Minh dám liều lĩnh húc đầu vào con nhím khổng lồ này. Bốn là nếu họ không dám tiến công (mà họ lấy gì bỏ vào bụng để mà tiến công) thì mùa khô sẽ qua đi, khả năng đánh vào đồng bằng không còn nữa, cả về thời gian (muộn rồi) cả về thời tiết (mùa mưa đã đến). Và năm là quân viễn chinh ung dung thực hiện kế hoạch hành binh Át-lăng (Atlante), đánh chiếm khu đất thánh của họ ở khu 5 như kế hoạch đã định...

 Béc-lây và Cô-nhi khen chủ tướng là cao kiến, nhất là Cô-nhi. Viên chỉ huy miền Bắc này thấy bùi tai khi nghe nói quân “của mình” không bị đụng chạm đến, trừ vài tiểu đoàn cần thiết tăng cường lên Điện Biên Phủ và nhất là cái vùng đồng bằng “của mình” không bị uy hiếp nữa.

 Na-va yên tâm bay vào Sài Gòn.

 

 Ba ngày sau, ngày 3-12, bằng giấy trắng mực đen, một mệnh lệnh từ tổng hành dinh bay đến tay Cô-nhi và tư lệnh các quân chủng, nói lên quyết tâm chiến lược của tổng chỉ huy Na-va.

 1. Xây dựng Điện Biên Phủ thành một tập đoàn cứ điểm mạnh, do Cô-nhi trực tiếp chỉ đạo, để tiếp nhận chiến đấu với chủ lực đối phương. Dù lực lượng Việt Minh có kéo lên bao nhiêu, cũng phải bảo vệ Điện Biên Phủ bằng mọi giá.

 2. Tăng cường ngay lực lượng và trang bị cho Điện Biên Phủ bằng số quân rút ở Lai Châu về (cuộc hành binh rút khỏi Lai Châu mang tên Pô-luých (Pollux) và bằng lực lượng đưa ở đồng bằng lên.

 3. Dùng một lực lượng chừng 6 tiểu đoàn, tổ chức một hành lang chiến lược nối liền Điện Biên Phủ với Luông Pha bang, dọc sông Nậm Hu, để Điện Biên Phủ khỏi bị cô lập và làm cho thế phòng ngự Thượng Lào thêm vững vàng.

 4. Trước khi chiến dịch Át-lăng bắt đầu, không quân phải dành ưu tiên số 1 cho Điện Biên Phủ.

 Mệnh lệnh còn chỉ rõ: giả định Việt Minh dám tiến công Điện Biên Phủ thì dự kiến cuộc chiến đấu ở đây cũng không thể kéo dài mà chỉ qua mấy giai đoạn:

 a) Một giai đoạn đối phương tập trung binh lực trong nhiều tuần. Quân đồn trú (tức quân Pháp ở Điện Biên Phủ) phải đẩy mạnh mọi hoạt động dưới đất và trên không để trì hoãn việc chuyển quân của đối phương và đánh phá các tuyến giao thông tiếp tế của họ.

 b) Một giai đoạn tiến công trong vài ngày. Quân đồn trú phải dùng hành động phản kích liên tục, buộc đối phương phải trả một giá rất đắt và phải đình chỉ trận đánh.

 c) Một giai đoạn đối phương phải chấp nhận thất bại và rút lui. Quân đồn trú phải kịp thời khuếch trương thắng lợi, nhanh chóng truy kích, gây thêm cho họ nhiều tổn thất trong suốt quá trình lui quân.

 Thật là một quyết tâm sắt đá, một nhãn quang chiến lược tuyệt vời. Và tất nhiên mọi người răm rắp luận theo, kể cả Cô-nhi, viên tướng to xác, “con gà trống tốt mã” đã từng tỏ ra lừng khừng khi thấy chủ tướng cứ moi dần quân ở đồng bằng đưa lên Điện Biên. Trong hàng ngũ sĩ quan cao cấp, không ai còn nghĩ rằng chỉ mới cách dây ít tháng, chính Na-va đã hết lời đả kích lối phòng ngự “kiểu Ma-gi-nô”, đã chê bai những “con nhím”, những pill-box (ý nói kiểu boong ke, kiểu tập đoàn cứ điểm của thời Đờ-Lát, Xa-lăng).

 Lệnh vừa phát ra, bộ máy chiến tranh của Pháp ở Bắc Đông Dương hoạt động nhộn nhịp hẳn lên. Cái công trường khổng lồ, bụi mù trên cánh đồng Mường Thanh, như một cái nhọt đang ung mủ, bỏng tấy lên hàng ngày. Số chuyến bay trên cầu hàng không Hải Phòng – Hà Nội – Điện Biên tăng lên gấp hai ba lần. Mọi thứ được đưa lên, hối hả, dồn dập: Quan và lính vôi cát và sắt thép, súng đạn và lương thực... Nhỏ là cùi dìa, phuốc-sét, bộ đồ pha cà phê, là sợi dây, cái đinh... To là đại bác 155, xe tăng M.24, là từng cuộn, từng cuộn dây thép gai. Những con số khổng lồ: 6 vạn chiếc dù, 3000 tấn dây thép gai...

 Hai tiểu đoàn Âu Phi được cấp tốc đưa  trót lọt từ Lai Châu về Điện Biên bằng máy bay (bỏ mặc số phận hơn 20 đại đội nguỵ Thái lếch thếch kéo bộ dọc đường Lai Châu – Điện Biên) ba tiểu đoàn Âu Phi khác từ đồng bằng lần lượt được đưa lên.

 Tướng Gin hết hạn viễn chinh, được hồi hương. Thay Gin chỉ huy tập đoàn cứ điểm là một sĩ quan thuộc loại kỳ cựu Đông Dương, một đại tá xe tăng, thuộc dòng dõi đại quý tộc, có cái tên dài dằng dặc: Chiristian Marie Ferdinand De la Croix De Castries xin gọi tắt là Đờ-cát. Na-va không cử lên đây một vị tướng như cỡ Gin vì theo ông ta, chân lý là ở chỗ một đại tá năng nổ và có tài còn hơn một viên tướng bất lực, chỉ biết ngồi chơi xơi nước, kể cả loại cỡ bự như Các-păng-chiê trước đây. Còn nhiều lý do khác nữa. Nào là Đờ-cát đã từng hoạt động dưới cái ô của Na-va khi còn ở một đơn vị xe tăng. Nào là đối với ông bạn Hoa Kỳ, Đờ-cát đã từng lọt vào mắt xanh của Ních-xơn khi ngài phó tổng thống Mỹ sang thăm Đông Dương và quá bộ ra tận chợ Ghềnh để thị sát chiến trường trong chiến dịch Hải âu và đã từng ngỏ lời khen đại tá Đờ Cát là viên chỉ huy xông xáo. Nào là...và vân vân...

 Phát lệnh đi xong và sau khi biết Đờ Cát đã có mặt ở Điện Biên, Na-va yên tâm với chiến trường Bắc Đông Dương, kể cả địa bàn trọng điểm Điện Biên Phủ, nơi con chuột nước đang nhanh chóng biến dạng thành con nhím khổng lồ, xù lông hết cỡ. Từ đầu tháng 12 mọi suy nghĩ của Na-va hướng vào cuộc tấn công chiến lược ở Miền Nam, vào cái vùng đồng bằng khu 5 đầy hấp dẫn. Đêm đêm, cái tên At-lăng cứ chập chờn trong giấc mơ màng của ngài tổng chỉ huy.

 Con đường trước mắt hứa hẹn biết bao hy vọng. Báo chí phương Tây tốn không ít giấy mực để dự đoán rằng kế hoạch Na-va, một kế hoạch đầu lưỡi của giới quân sự Pháp – Mỹ và của các ký giả phương Tây, sẽ nhất định làm đảo lộn thế cờ.

 Khoảng cuối tháng 5, chúng ta được tin cụ thể về việc Pari thay tướng.

 Trong cơ quan tham mưu chiến lược của ta, có ý kiến cho rằng đây là một dịp để điểm mặt những viên tướng đã phơi áo trên chiến trường để rồi phải ra đi với nỗi lòng chua xót của kẻ bại trận. Điểm mặt những kẻ đã qua để hiểu mưu đồ của kẻ sắp tới.

 Đối mặt với quân thù trong điều kiện không cân sức bảy năm qua ta đã liên tiếp làm thất bại các kế hoạch chiến lược của 6 viên chỉ huy Pháp.
Lơ-clec cùng Va-luy hùng hổ kéo quân sang với hy vọng chỉ bằng “một cuộc diễu hành quân sự” trong vòng vài tháng cũng đủ hoàn thành nhiệm vụ mà tổng thống Đờ-Gôn trao cho là “mang lá cờ tam tài trở lại một thuộc địa cũ”. Chiến lược đánh nhanh thắng nhanh bị hoàn toàn phá sản bằng cuộc tiến công lên Việt Bắc cuối 1947, đúng vào dịp quân ta tròn 3 tuổi, chỉ 3 tuổi, một quân đội cách mạng đã thắng một keo quan trọng tỏng năm đầu thử sức toàn diện với đội quân viễn chinh có lịch sử xâm lược hàng trăm năm.

 Tướng Ble-đô sang với mưu đồ khoá chặt hơn nữa biên giới Việt –Trung và giữ cho được “vùng đồng bằng có ích”. Nhưng muộn rồi ! Mặt trận vùng sau lưng địch đã mở nhằm biến hậu phương quân viễn chinh thành tiền phương của lực lượng kháng chiến. Những “chấm đỏ” lần lượt xuất hiện ngày càng nhiều trong vùng quân Pháp kiểm soát nhất là ở  đồng bằng Bắc Bộ. Ble-dô-thất bại, ra đi, nhường chỗ cho Cac-păng-chiên. Viên tổng chỉ huy thứ tư này chưa ngồi ấm chỗ, thì “thảm hoạ đường số 4” đã ập tới. Quân ta giành thắng lợi lớn trên chiến trường biên giới. Chiến tranh đi vào bước ngoặt.

 Pa-ri quyết thay ngựa để đảo lộn thế cờ. Một Đờ-Lát cỡ bự 5 sao được cử sang Đông Dương, cùng với viện trợ Mỹ đổ vào như nước. Vừa tới nơi. Đờ-Lát đã phải dốc sức dập tắt những đám lửa bùng lên ở trung du và đồng bằng. Bị động vẫn hoàn toàn bị động. Lại đi theo con đường cũ: bắt lính, càn quét, hòng xoá “những chấm đỏ” đã quá nhiều trong vùng châu thổ sông Hồng. Cái mới và “cao tay hơn”: phòng tuyến boong-ke được dựng lên quanh đồng bằng Bắc Bộ. Khốn nỗi, đã qua rồi, những ngày đối phương đánh qui mô nhỏ. Các binh đoàn  đã ra đời. Quả đấm chiến lược tuy chưa thật mạnh nhưng cũng đánh dấu một bước trưởng thành quan trọng của lực lượng kháng chiến. Ba thứ quân đã đứng rất vững trên chiến trường với thế kiềng ba chân. Trước khi về chầu Chúa. Đờ-Lát đưa quân ra Hoà Bình, để lại cho người thay thế là Xa-lăng một gánh nặng chĩu vai. Thất bại ở Hoà Bình rồi Tây Bắc và mới đây nhất là cuộc “ma-ra-tông bất đắc dĩ” trên chặng đường gần 300km ở Thượng Lào. Xa-lăng cắp áo ra đi với nỗi cay đắng của 30 năm “thâm niên” trên bán đảo này, bắt đầu bằng cái lon trung uý đồn trưởng Đình Lập và kết thúc bằng 4 sao trên cầu vai tổng chỉ huy.

 Và giờ đây, một Hăng-ri Ơ-gien Na-va sang.

 Trong những ngày tháng 6, tháng 7 – 1953, chúng ta chưa biết gì nhiều về viên tổng chỉ huy mới này và kế hoạch chiến lược của hắn. Một sĩ quan tình báo kỳ cựu? Một cán bộ tham mưu trong khối NATO? Được! Tìm hiểu, phán đoán, bắt mạch mưu đồ mới của kẻ thù... Trên bàn cờ mà xe pháo của chúng đã bao phen tan tác, liệu đấu thủ mới sẽ đi những nước “cứu thế” ra sao?

 Con số thống kê cho thấy chủ lực của địch vẫn đông hơn ta. Vậy mà những tin tức đầu tiên cho thấy Na-va tiếp tục tập trung quân. Khối chủ lực cơ động của chúng lớn nhanh và vón cục ở đồng bằng Bắc Bộ.

 Đồng bằng. Bước sang cái năm thứ tám của cuộc chiến tranh này, anh bộ đội nông dân mặc áo lính nhiều lúc hướng suy nghĩ về đồng bằng. Ước mong da diết được về giải phóng quê hương.

 Ngoài vùng tự do này đang tiến hành cải cách ruộng đất. Trong khi đó, sau luỹ tre xanh ở miền xuôi xa tắp kia, những người thân còn phải sống sát đồn bốt địch, còn còng lưng trên cánh đồng chưa thuộc sở hữu của mình. Giải phóng quê hương, một ước mong trăm phần chính đáng của người con ra đi chiến đấu, đã vắng nhà gần chục năm.

 Nhưng từ hội nghị đầu năm. Trung ương đã nhận định rằng đồng bằng là chỗ rắn của địch. Hướng đi của ta là “tạm thời tránh chỗ mạnh đánh chỗ yếu”. Điều mà các cấp chỉ đạo chiến lược của ta quan tâm suy nghĩ trong những ngày cuối hè đầu thu này, là làm thế nào để phân tán khối chủ lực mà địch đang ra sức xây dựng và tập trung phần lớn ở đồng bằng, để tiêu diệt từng bộ phận của chúng. Phải chọn hướng chiến lược địch sơ hở nhưng lại là hướng quan trọng. Địch sơ hở thì ta có thêm điều kiện thuận lợi để tiêu diệt chúng. Nhưng phải là hướng quan trọng thời  mới “buộc chúng phải phân tán lực lượng đối phó với ta trên những địa điểm xung yếu mà chúng không thể bo”¹³.

 Chủ trương chung là như thế. Nhưng cụ thể, chọn hướng chiến lược nào ? Các cấp lãnh đạo tiếp tục suy nghĩ, cân nhắc ngay trong quá trình tìm hiểu sâu hơn, cụ thể hơn về mưu đồ của địch, về kế hoạch Na-va. Và vấn đề đã được  kết luận trong hội nghị Bộ Chính trị tháng 9. Địch đã rút quân khỏi Nà Sản, một tập đoàn cứ điểm mà ta đã từng dự kiến sẽ tiêu diệt trong thu đông này. Bây giờ, cả vùng Tây Bắc bao la, địch chỉ còn lại ở Lai Châu. Mấy tiểu đoàn trơ trọi trên vùng rừng núi trùng điệp như hòn đảo chơi vơi giữa biển cả. Tiêu diệt bọn, cả địa bàn Tây Bắc rộng lớn sẽ hoàn toàn được giải phóng. Mặt khác, đây là một vùng chiến lược quan trọng, liên quan trực tiếp đến số phận quân viễn chinh Pháp ở Thượng Lào. Địch không thể không đưa quân lên đối phó, tuy lúc này ta chưa khẳng định được thời gian và địa điểm cụ thể. Như vậy, chọn hướng Tây Bắc, ta sẽ đạt được cả mấy mục tiêu chiến lược: tiêu diệt địch, giải phóng đất đai và nhất là buộc địch phải phân tán lực lượng, tạo điều kiện cho quân ta đánh lớn theo phương hướng đã được vạch ra từ hội nghị đầu năm của Trung ương.
--------------------------
 13. Võ Nguyên Giáp – Điện Biên Phủ, in lần thứ 6, Nxb QĐND Hà nội, 1979, trang 63.

 Kế hoạch chiến lược hình thành và được phê duyệt. Tháng 11, một cuộc hội nghị có tầm quan trọng đặc biệt được triệu tập ở Tổng hành dinh tại Việt Bắc, giữa lúc các đơn vị, các chiến trường đang trải qua những ngày mong đợi, mong đợi quyết tâm của trên, mong đợi ngày lên đường.

 Hội nghị phổ biến kế hoạch tác chiến Thu Đông năm nay làm muộn, so với mọi năm.

 Vẫn khu rừng nứa. Vẫn những nụ cười tiếng nói quen thuộc. Nếu chú ý ta sẽ thấy họ nhà pháo năm nay có mặt đông hơn, gồm cả những gương mặt mới, khiến các đại biểu bộ binh cảm thấy có cái gì khác về qui mô tác chiến mùa khô này. Người ta đoán, xuất trận mùa chiến dịch năm nay, không chỉ có pháo “tép”. Chẳng thế mà có đồng chí đại đoàn trưởng đã nói vui khi bắt tay các đồng chí chỉ huy pháo binh:

 - Gặp mặt các “ông” hôm nay tôi “ngửi” thấy đâu đây có mùi trọng pháo...

 Nỗi vui mừng, lòng tin tưởng vào chiến đấu hiệp đồng với pháo lớn lần đầu ra trận, cả pháo đất và pháo trời...

 Hội nghị mới qua hai ngày và đang diễn ra những cuộc thảo luận sôi nổi nhất về hướng tiến công, về cách đánh chiến lược thì một tin mới bay về: địch đổ quân xuống chiếm đóng Điện Biên Phủ. Như một luồng gió vừa lùa tới, không khí hội nghị sôi nổi hẳn lên.


 Nhiều người biết đại đoàn 316 đã xuất quân lên hướng Tây Bắc nên có ý kiến cho rằng có thể địch đánh hơi thấy “binh đoàn sơn cước” chăng? (Sau này ta được biết: Na-va cố bám lấy lý do phát hiện sư đoàn 316 của đối phương xuất quân” để biện bạch cho việc ném quân xuống Điện Biên Phủ của hắn). Sự có mặt của binh đoàn mà Phòng Nhì Pháp gọi là “chuyên đánh rừng” này trên hướng Tây Bắc thì quả thật Na-va không thể yên tâm được. Chính đại đoàn này năm ngoái đã từ Phú Thọ, Yên Bái tiến quân trên chặng đường dài, vượt sông Thao, sông Đà, quét hàng loạt đồn địch, tiến sát biên giới Việt – Lào.

 Cứ coi như việc Phòng Nhì Pháp đánh hơi thấy hướng tiến quân của 316 là có thật thì một câu hỏi được đặt ra: Tại sao vừa bước vào mùa khô, chỉ mới một nước cờ đầu tiên của ta mà Na-va đã vội vã đối phó như vậy ?

 Đồng chí chính uỷ đại đoàn nhận lệnh lên đường đuổi theo đơn vị ngay. Tình hình đang báo hiệu những chuyển biến mau lẹ.

 Hội nghị tiếp tục họp. Cuộc thảo luận xoay quanh việc địch nhảy dù xuống Điện Biên Phủ. Thật ra lúc đó, nhiều cán bộ chỉ huy của ta chưa hiểu biết nhiều về cái cánh đồng lớn nhất Tây Bắc này. Qua tấm bản đồ tỉ lệ rất nhỏ, được biết đây là một thung lũng hình con thoi, chừng trên 100km vuông, bốn bề là núi. Châu lỵ là nơi gặp nhau giữa đường Lai Châu xuống Tuần Giáo vào và thông sang Mường Khoa – Thượng Lào.

 Địch nhảy dù xuống đây với ý đồ gì? Lo cho Lai Châu lạnh chân hay sợ Thượng Lào hở sườn trước mũi tiến quân sắp tới của 316? Địch sẽ đóng lại hay sẽ rút? Rút cả Lai Châu và Điện Biên Hay trên cánh đồng Mường Thanh lại xuất hiện một Nà Sản mới? Nhiều câu hỏi và cũng nhiều ý kiến khác nhau về đáp số. Cuối cùng, mọi người nhất trí với kết luận của Tổng quân uỷ. Trước đây, ta đã từng dự kiến nếu Tây Bắc bị uy hiếp, địch sẽ phải đối phó. Đưa chủ lực từ đồng bằng lên đây, địch đã chứng minh sự phán đoán của ta là đúng. Chúng lên đây để yểm trợ cho Lai Châu và cũng để che chở cho Thượng Lào, hòng ngăn bước tiến của ta sang hướng Mường Khoa – Phong Sa Lỳ. Khối chủ lực của Na-va, chưa xây dựng xong, đang được tập trung ở đồng bằng đã bị điều đi ném xuống vùng rừng núi xa xôi này, điều đó nói lên một bước phát triển  mới mâu thuẫn của địch giữa yêu cầu bảo vệ đồng bằng và sự cần thiết chiếm đóng vùng rừng núi xung yếu. Tình hình còn đang diễn biến. Cần tiếp tục theo dõi. Dù sao, khối chủ lực địch bắt đầu bị phân tán là điều có lợi cho ta.

 Kế hoạch tác chiến chiến lược của ta trên các hướng không thay đổi:

 - Hướng chính vẫn là Tây Bắc, nhằm giải phóng Lai Châu. Nay bổ sung thêm: phải bám sát địch ở Điện Biên Phủ, chuẩn bị chiến trường. Cố tranh thủ thời cơ có lợi, diệt địch khi chúng mới lâm thời chiếm lĩnh trận địa, thế phòng ngự chưa được củng cố (Lệnh cho đại đoàn 308 sẵn sàng hành trên lên hướng Tây Bắc).

 Các hướng khác (như phối hợp với bạn ở Trung Lào và Hạ Lào) là hướng phối hợp của chủ lực nhằm tiêu diệt sinh lực địch và buộc chúng phải phân tán binh lực hơn nữa.

 - Chủ lực Khu V chuẩn bị tiến công, giải phóng vùng Bắc Tây Nguyên theo kế hoạch. Không vì dự kiến địch có thể đánh vào vùng tự do, đồng bằng Khu V mà không kiên  quyết mở chiến dịch trên hướng Bắc Tây Nguyên. Ta thắng ở vùng Kôngtum sẽ trực tiếp làm thất bại cuộc tiến công của địch vào vùng tự do quân ta.

 - Chiến tranh du kích trong vùng tạm bị chiếm, từ Bắc chí Nam phải được đẩy mạnh nhằm phối hợp với các hướng tiến công chiến lược của chủ lực, buộc địch phải căng mỏng lực lượng ra hơn nữa để đối phó. Ba thứ quân trong vùng đồng bằng sông Hồng đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc thực hiện chủ trương chiến lược này. Địch đã tập trung ở đây trên 40 tiểu đoàn cơ động. Đó là một lực lượng dự trữ lớn. Phải làm cho cái “túi” này của Na-va vơi dần, teo lại, không còn đủ sức để mở bất kỳ cuộc  tiến công nào có ý nghĩa chiến lược, tạo điều kiện để các chiến trường tiêu diệt sinh lực địch và giải phóng đất đai ngày càng lớn hơn...

 Hướng đi của các nước cờ như thế đã rõ. Mọi người cảm thấy thoải mái. Nhiều vấn đề đã được sáng tỏ.

 Đại biểu các đơn vị, các chiến trường ra về với cùng chung một suy nghĩ: Nếu kế hoạch Na-va là vỏ quýt dày thì cuộc họp quan trọng vừa qua đã tạo cho toàn quân, toàn dân ta móng tay nhọn để thực hiện cho kỳ được quyết tâm của Trung ương là phá tan kế hoạch chiến lược của địch trong mùa khô này.

 Sau chiến thắng Sầm Nưa, áo còn vương khói súng, các binh đoàn chủ lực đã trở về căn cứ. Có đại đoàn đi một mạch từ bên kia đèo Pa-hang, nơi hầm hập gió Lào đầu hè, về thẳng nơi trú quân ở trung du. Trở về với rừng cọ, đồi chè, hoặc với dòng sông Lô lịch sử, hoặc với đường số 3 còn in dấu chiến thắng năm xưa... Từ lâu, anh em đã coi các vùng căn cứ trú quân và luyện quân là quê hương thứ hai. Gặp lại những bộ mặt thân quen đón những con em của mình chiến thắng trở về sau mỗi mùa chiến dịch...

 Khác hẳn với mọi khi, lần này tới nơi, vừa đặt ba-lô xuống, anh em như bị thu hút ngay vào cuộc đấu tranh giai cấp đang sôi sục ở thôn xóm. Cuộc chỉnh quân chính trị cũng bắt đầu vào dịp này. Nội dung cần làm sáng tỏ trong học tập cũng chính là những vấn đề nóng bỏng của cuộc đấu tranh:

 - Nông dân vì đâu mà khổ?

 - Địa chủ vì đâu mà sướng?

 - Ai nuôi ai? Ai bóc lột ai?

 - Chỗ đứng của người chiến sĩ Quân đội nhân dân trong cuộc đấu tranh này là ở đâu?

 Những  vấn đề thảo luận và hơi nóng của cuộc đấu tranh thấm sâu vào từng người, những nông dân mặc áo lính.

 Phong trào văn nghệ được phát động nhằm phục vụ chỉnh quân chính trị của bộ đội và cuộc đấu tranh của nông dân vùng trú quân. Sân khấu, báo tường... thu hút mọi người. Các vở kịch Thúng thóc của đại đoàn 312, Đồng chí Biền của đại đoàn 308, chuyện kể bằng văn vần Mẹ con đồng chí Chanh của nhà văn Nguyễn Đình Thi, xuống với bộ đội trong những ngày chỉnh quân chính trị, đã có tác dụng cổ vũ cuộc đấu tranh giai cấp mới, góp phần giúp cho anh em phân rõ bạn thù.

 Mục tiêu chiến đấu được sáng tỏ. Lòng tin ở Đảng và quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ trong mùa khô tới, được nâng cao.

 Rồi những dòng thư ngắn gọn bay tới: Quê ta đã phát động nông dân... Nhà ta đã được chia ruộng rồi... Người chiến sĩ sung sướng và cảm động khi được biết quê nhà đã khác xưa. Người dân không còn khép nép run sợ trước uy thế của bọn cường hào. Nhà nhà đã có thêm thóc, có ruộng, có trâu và nhất là được quyền tham gia bàn việc làng, việc nước. Một cuộc đổi đời...

 Thắng lợi của chỉnh quân chính trị làm đà cho chỉnh huấn quân sự. Anh em đốt đuốc để chuẩn bị thao trường để giành thêm được thời gian học tập. Nắng hè nóng bỏng trên bãi tập không làm người chiến sĩ bận tâm. Và những dòng báo tường;


 Cán bộ trung đội, tiểu đội và cả những chiến sĩ cũ, những người được mệnh danh là các nhà “tham mưu con”, rất thích với nội dung huấn luyện quân sự năm nay. Anh em cảm thấy hình như được huấn luyện đánh công sự vững chắc, công sự mới kiểu boong-ke kỹ hơn, cao hơn mọi năm.

 Trên những mỏm đồi, trên những cánh đồng đã gặt chiêm, đồn giả được dựng lên. Tường đắp dày, hầm ngầm, dây thép gai, các loại vật cản... như đồn thật. Các cuộc thảo luận diễn ra sôi nổi ngay bên cạnh cái boong-ke lùn tịt. Cứng, dày, ở trên điểm cao, có lỗ châu mai hướng ra bốn phía... Nhưng chỗ yếu của nó là cái gì? Làm thế nào tiếp cận nó để đặt bộc phá? Vận động dưới hoả lực chéo cánh sẻ quét ngang tầm gối thế nào? Pháo bắn thẳng đặt ở đâu để ngay từ phút đầu phụt trúng lỗ châu mai...?

 Các nhà “tham mưu con” cũng biết rằng năm ngoái ta còn lưu lại một “con nhím” ở Nà Sản. Hình thù nó như thế nào? Cán bộ vẽ sơ đồ, đắp bàn cát. Những điểm tựa tua tủa như con nhím xù lông. Vỏ ngoài cứng, tung thâm sâu, có hoả lực phi pháo chi viện. Có lực lượng phản kích bằng bộ binh và xe tăng... Rõ ràng không phải đơn giản như diệt một cứ điểm, một cụm cứ điểm cỡ tiểu đoàn địch, đêm đánh, sáng rút.

 Sau cuộc tập huấn ở trên Bộ về, anh em nghe nói nhiều đến từ “tập đoàn cứ điểm”. Cán bộ nghiên cứu, thảo luận trong giảng đường, trên bàn cát rồi ra thao trường.

 Đúng là nội dung huấn luyện năm nay có cái gì khác hơn nhiều. Các nhà “tham mưu con” suy nghĩ nhưng không nói ra. Phải chăng mục tiêu mùa khô năm nay là “con nhím Nà Sản”?

 Tân binh được bổ sung về đủ biên chế. Từng tổ ba người, từng tiểu đội, lính cũ, lính mới quấn quít như bóng với hình. Mỗi băn khoăn lo lắng, mỗi khó khăn trong học tập đều được chiến sĩ cũ thân tình trao đổi, giải quyết. Mỗi kinh nghiệm thực tế của lớp người đi trước đều được người bạn chiến đấu mới trận trọng học tập, vận dụng. Tránh làn đạn địch thế nào trong vận động; buộc xẻng cuốc, lựu đạn thế nào cho chắc lại dễ lấy...

 Mới và cũ sớm hoà với nhau, săn sóc nhau từ nơi ăn chốn ngủ đến từng động tác trên thao trường. Tình bạn chiến đấu, tình đồng đội, tình anh em hoà với nhau trong sáng mặn mà.

 Thực ra không phải đơn vị nào cũng được dùng trọn vẹn thời gian huấn luyện.

 Đại đoàn 320, hai năm thành lập mới được hai lần tập trung chỉnh huấn và cả hai lần đều ngắn ngủi, vội vàng. Đối với người chiến sĩ đồng bằng, mỗi giờ phút học tập thuận lợi ở hậu phương sao mà hiếm hoi quí báu.

 Lần này cũng vậy. Mới qua mấy tuần huấn luyện đã lao vào đợt chiến đấu mới. Chẳng mấy chốc, hai tháng đã trôi qua, 22 trận chiến đấu liên tục. Phòng tuyến sông Đáy của địch rung chuyển. Toàn đại đoàn lại rời khỏi chiến trường, về hậu phường chỉnh quân chính trị.

 Đại đoàn 316 cũng không được qua mùa huấn luyện thuận lợi. Sau chiến thắng Thượng Lào, một trung đoàn ở lại Mộc Châu, một trung đoàn ở lại Sầm Nưa. Đại đoàn bộ cùng một trung đoàn về căn cứ trú quân ở Thanh Hoá.

 Đầu tháng 7 mới bắt đầu huấn luyện, trong điều kiện phân tán. Vừa huấn luyện vừa thay nhau tiễu phỉ ở Mường Lầm và tiêu diệt bọn biệt kích gián điệp nhảy dù xuống Mộc Châu, Sông Mã, Mai Sơn...

 Cán bộ Đại đoàn 304 vừa chỉ đạo huấn luyện, vừa nghiên cứu địa hình vùng bờ biển xung yếu, chuẩn bị phương án tác chiến tại chỗ, bảo đảm vừa huấn luyện sẵn sàng chiến dấu bảo vệ vùng tự do Thanh Hoá nếu địch mạo hiểm tiến công.

 Bước vào tháng 11, đại đoàn thực hiện một cuộc nghi binh qui mô lớn do Bộ chỉ đạo, làm lạc hướng phán đoán của địch.

 Mặc dù có những khó khăn riêng, nhưng tất cả các đơn vị đều hết sức tranh thủ thời gian huấn luyện. Như cơ quan tham mưu nhận xét, bước vào mùa khô này, sức chiến đấu của các đại đoàn đều được nâng lên rõ rệt.

 Chiến sĩ cũ, vẫn những nhà “tham mưu con” ấy, còn phát hiện một điều là năm nay huấn luyện muộn hơn nên xuất quân cũng muôn hơn. Chớm đến màu đông rồi mà chưa thấy nói gì đến chuyện lên đường. Kiên nhẫn chờ đợi nhưng rồi cũng có lúc bật ra câu hỏi: Tại sao? Riêng ở đại đoàn 304, câu hỏi đặt ra còn nóng bỏng hơn: Địch tiến công ra phía nam đồng bằng, không những không được trên cho đánh mà giữa tháng 10 Bộ lại còn ra lệnh: Tiếp tục học tập để hoàn thành tốt chương trình huấn luyện quân sự. (Điện 18/10 của Bộ gửi 304).

 Ở Đại đoàn 308, huấn luyện xong, đợi. Huấn luyện tiếp 2-3 chương trình bổ xung, xong lại đợi. Là đơn vị trú quân ở gần Bộ, phái viên qua lại luôn, nhưng xem ra cán bộ bình thản lắm. Nhìn cái khẩu hiệu “quyết tâm phá tan kế hoạch Na-va” kẻ trên những bức tường ở huyện Đại Từ anh em nói với nhau: Chỉ muốn xuất quân sớm để xem mặt mũi cái thằng cha Na-va nó thế nào...

 Chính trong những ngày chờ đợi như vậy thì tin chiến thắng từ hướng Tây Nam Ninh Bình dội về càng thôi thúc, khiến anh em càng nóng lòng muốn sớm được xuất quân. Có anh em suy bì: 320 thế mà bở. Trong lúc mình ro ró ở trong rừng sâu này thì người ta đã làm ăn rôm rả, nào là ở Trại Ngọc, Dốc Giang, nào là Sòng Cạn... Thế rồi anh em, chẳng ai bảo ai, ngấm ngầm chuẩn bị. Nhưng chuẩn bị để đi theo hướng nào nhỉ? Lại đoán mò: Học đánh công sự vững chắc, cứ điểm có công sự boong-ke, chắc chắn là đánh đồng bằng rồi! Có học đánh tập đoàn cứ điểm thật nhưng sao bảo Na-va chuồn khỏi Nà Sản rồi, thế thì không về đồng bằng thi đi đâu? Chắc chắn phen này phải được quét sách “đám đồn bốt ở quê thôi.

 Thế là nguyện vọng chính đáng sớm được về giải phóng quê hương càng thúc giục anh em chủ động chuẩn bị, ngay từ khi chưa có lệnh. Dây buộc  xẻng, giỏ đựng lựu đạn, bi đông bằng ống tre, hộp dầu con hổ, tấm vài nhựa che mưa, kim chỉ... tất cả đều được kiểm tra lại, bổ sung cái này, làm lại cái kia...

 Nhưng rồi một điều bất ngờ đã xảy đến, cả với các nhà “tham mưu con”. Khi có chỉ thị chính thức chuẩn bị thì hướng lên núi đã quá rõ ràng: Quân y mang thêm thuốc sốt rét, màn phải nhuộm xanh và nhất là chớ quên cái khoản thuốc lào! Nhưng không phải đã hết những anh chàng bán tín, bán nghi. Chắc “các cụ” lại nghi binh thôi! Chẳng là phải luôn luôn đề phòng những anh bạn hay mau mồn mau miệng mà. “Các cụ” bao giờ chẳng cẩn thận thế.
Dù còn phân vân trong sự phán đoán, từ khi có lệnh chuẩn bị chính thức, không khí các đơn vị sôi nổi hẳn lên...

 Trong lúc quân ta đang cố bắt mạch hướng đi của chính mình thì Phòng Nhì Pháp đang cố vểnh tai, căng mắt theo dõi động tĩnh của các đại đoàn chủ lực ta. cuộc hành binh Hải âu chỉ vấp phải sức phản công quyết liệt của đại đoàn 320 và một số đơn vị địa phương. Đáp số về các đại đoàn khác thế nào? Phòng Nhì chưa trả lời được, mặc dù viên tổng chỉ huy đã nhấn mạnh “nhiệm vụ trung tâm số I của Phòng Nhì là tìm cho ra tung tích những đơn vị như sư đoàn thép của đối phương” (ý nói đại đoàn 308 của ta).

 Na-va và Phòng Nhì của ông ta, hiểu sao nổi một thực tế là, chấp hành phương châm “Tích cực – Chủ động - Cơ động – Linh hoạt”, một yêu cầu được đặt ra trước khi xuất quân là tuyệt đối giữ bí mật. Hơn hẳn mọi năm, nội qui phòng gian – giữ bí mật được bộ đội tuân thủ hết sức nghiêm chỉnh, chặt chẽ. Từ việc ra vào doanh trại, tiếp xúc với nhân dân, đến việc viết thư cho gia đình, tất cả đều được qui định rất cụ thể. Chẳng thế mà – như sau này Na-va thú nhận – Phòng Nhì của hắn chỉ biết đại khái “khu vực trú quân” của đơn vị A, đơn vị B. Còn đơn vị có gì thay đổi về trang bị và nội dung huấn luyện... chúng mò không ra. Chẳng thế mà có những đại đoàn “bặt vô âm tín” đối với chúng. Có những đơn vị được xây dựng hàng năm (như các đơn vị pháo nặng của Đại đoàn 351), Phòng Nhì chỉ đoán mò mà không thể rút ra kết luận dứt khoát. Các cuộc hành quân nghi binh của 304, 312 đã có tác dụng thiết thực đánh lạc hướng phán đoán của địch.

 Đúng vào ngày Na-va ném quân xuống Điện Biên Phủ, Na-va nhận được báo cáo: Có nhiều triệu chứng cho thấy sư đoàn 304 của Việt Minh đã vội vã lên đường đi Tây Bắc (!). Sự thật thì thế nào?

 Ngày 20-11, đang trú quân ở Thanh Hoá, đại đoàn được lệnh tiến quân lên hướng Mộc Châu. Anh em đã sẵn sàng nên lên đường hết sức khẩn trương, mừng thầm rằng đơn vị không đến nỗi ra quân quá muốn.

 Từ thị xã Thanh Hoá, chuyển quân về Thọ Xuân, Ngọc Lạc, Vạn Mai, Suối Rút rồi theo đường 41 lên Mộc Châu. Con đường Vạn Mai, Suối Rút rộng thênh thang, sỏi đá sào sạo dưới mỗi bước chân hành quân rắn chắc. Anh em đinh ninh sẽ tiến thẳng lên hướng Sơn La, tham gia chiến dịch giải phóng Lai Châu. Nhưng khi còn cách Mộc Châu chừng 15 km thì được lệnh rẽ ở ngã ba Xồm Lồm theo đường Quang Huy về trú quân ở... Phú Thọ! Đến đây, các nhà “tham mưu con” mới vỡ lẽ: thì ra “các cụ” đã đạo diễn vở kịch nghi binh suốt hơn một tháng trời, “vở kịch” mà chính anh em là diễn viên mà không hề hay biết (!).

 Về náu mình trong rừng sâu nơi đất Tổ, anh em có biết đâu rằng tại bắc Khu IV, các đơn vị bộ đội địa phương đã mang phiên hiệu “304”, thay nhau hành quân trú quân “đôi khi khá ồn ào” ở khắp nẻo đường Tĩnh Gia, Hậu Lộc, Quảng Xương, Hoàng Mai... Anh em càng không hề biết rằng lúc này, trên tấm bản đồ tình báo của Phòng Nhì Pháp, Na-va vẫn thấy lá cờ đuôi nheo mầu đỏ ghi ký hiệu 304 vẫn đứng vững trên một điểm tròn: THANH HOÁ. Và cứ thế, viên tướng Pháp giữ nguyên nhận định cũ rích: phía nam Sông Hồng vẫn còn bị hai sư đoàn đối phương uy hiếp. Các sư đoàn 320 và 304 lúc nào cũng sẵn sàng thọc lên hướng Phát Diệm, Ninh Bình, Phủ Lý...

 Một sự kiện vượt xa sự suy nghĩ của tướng Na-va, đó là sự có mặt của hai đơn vị pháo lớn, cả pháo đất và pháo trời, đang được “bọc giấy bóng” ở vùng Tuyên Quang và cũng đang chờ ngày xuất trận.

 Trước đây, địch chỉ biết ta có pháo "tép”. Còn trên trời chúng coi là ưu thế tuyệt đối trước một kẻ địch chỉ có những khẩu 12,7mm.

 Qua thực tế Hoà Bình, rồi Nà Sản, chúng cụm lại, ngày càng đông càng cứng. Cụm lại và đinh ninh là ta bất lực, vì hoả lực của ta còn có hạn. Phải có quả đấm thép. Ta và bạn bè ta đều thấy như vậy. Và qua con đường viện trợ của các nước anh em, những khẩu pháo từ rất xa đã vào tiếp sức cho quân đội ta, cùng với những khẩu pháo chiến lợi phẩm của ta hình thành những trung đoàn. Không nhiều lắm. Chỉ vẻn vẹn vài chục khẩu lựu pháo 105mm và 6 tiểu đoàn cao xạ  pháo 37mm. Con số 6 chen vào giữa con số 37 thành ra trung đoàn 367. Đó là toàn bộ vốn liếng hoả lực tầm xa và tầm cao của ta, đương đầu với hàng ngàn máy bay, xe tăng pháo lớn của Pháp do Mỹ đổ vào. Nhà nghèo, của hiếm, quí lắm. Pháo ít, đạn ít tung ra lúc nào cho đúng thời cơ, đó là tài của lãnh đạo. Trước mắt, xây dựng và huấn luyện xong, tạm “niêm phong” trong rừng sâu – Tuyên Quang.

 Phái đoàn của Bộ đã nhiều lần xuống kiểm tra kết quả huấn luyện. Bắn đạn thật đạt yêu cầu cao, kể cả bắn những viên đạn ky cóp được từ hồi chiến dịch Cao – Lạng. Đúng là cấp trên nhìn xa, thấy rộng. Ai ngờ những “của” thu được từ bốn năm trước, nay lại có giá trị đến thế!

 Hồi tháng 6, anh em rất phấn khởi và tự tin khi phái đoàn của Bộ, do đồng chí Tổng tham mưu trưởng Hoàng Văn Thái dẫn đầu, xuống kiểm tra đơn vị, đã tỏ ra hài lòng nhận thấy binh chủng hoả lực trẻ tuổi mới ra đời đã hứa hẹn nhiều triển vọng. Đồng chí đã chuyển lời khen ngợi của Tổng quân uỷ đến toàn đơn vị và chúc anh em lập chiến công vang dội khi được lệnh xuất quân.


 Những từ đó đến nay đã gần nửa năm, nửa năm chờ đợi ngày lên đường. Thu đã qua, đông đã tới. Sốt ruột, anh em thổ lộ tâm tư trên tờ báo tướng bằng mấy câu thơ:


 Cán bộ tỏ ra kín đáo hơn. Anh em nhắc lại cho chiến sĩ hiểu hết ý nghĩa 8 chữ vàng trên lá cờ bộ Tổng tư lệnh tặng trung đoàn: "Ẩn lặng như tờ, đánh mạnh như sét". Một chỉ thị giấu kín lực lượng để chờ ngày trút bão lửa lên đầu giặc.

 Cũng như anh em pháo mặt đất, cán bộ và chiến sĩ trung đoàn pháo cao xạ cũng nóng lòng chờ ngày ra trận. Bức thư của Đại tướng Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp gửi cho trung đoàn hồi tháng 6 đã giúp cho anh em thấy sự ra đời của trung đoàn cao xạ “đánh dấu một bước trưởng thành của quân đội ta trên con đường tiến lên chính qui hiện đại”. Anh em cũng biết rằng mục tiêu Nà Sản không còn, nhưng chắc chắn trung đoàn sẽ nhận nhiệm vụ nặng nề trong mùa khô này, mùa khô mà pháo lớn của ta lần đầu xuất trận.

 Tháng 11.

 Những ngày dài chờ đợi có lẽ chẳng bao lâu sẽ chấm dứt. Cán bộ cấp trung đoàn đã được triệu tập lên Bộ họp. Bộ đội chuẩn bị xe, hiệu chỉnh pháo, lau chùi đạn. Tất cả đã sẵn sàng.

 Những con “voi thép” không còn lo cái cảnh “nằm chơi” nữa, khi quyết tâm đã được xác định: chọn Điện Biên Phủ làm điểm quyết chiến chiến lược.
----------------------------
 14. Tên trung đoàn 45, trung đoàn lựu pháo đầu tiên của quân đội ta. Danh hiệu Tất Thắng do Hồ Chủ tịch tặng trung đoàn 34 bộ binh (tiền thân của trung đoàn 45) về thành tích chiến đấu trong những ngày đầu kháng chiến.
 15. Một nội dung trong phương châm chỉ đạo chiến lược của  Đảng trong Đông Xuân 1953-1954.

 Từ mùa hè, trước bước phát triển của cuộc kháng chiến, các cấp, các ngành đã theo tinh thần nghị quyết hội nghị Trung ương đầu năm và nhất là nghị quyết tháng 9 của Bộ chính trị, chủ động chuẩn bị sớm cho “cả nước lên đường”, với khẩu hiệu “Tất cả cho tiền tuyến – Tất cả để chiến thắng”.

 Na-va đã sớm thi thố âm mưu thâm hiểm của hắn đối với chiến trường Tây Bắc. Binh đoàn biệt kích hỗn hợp không vận (G.C.M.A) chưa tổ chức xong, hắn đã vội ném nhiều toán xuống hòng móc nối với bọn phìa tạo, bọn lính nguỵ cũ và những tên phản động lén lút trong địa phương. Chỉ trong vài tháng, chúng đã tổ chức được hàng ngàn tên phỉ vũ trang, do tên chùm phỉ Bạch Cẩm Thuỷ cầm đầu. Chúng chiếm đóng nhiều vị trí trên núi cao hiểm trở, hình thành một tuyến dài từ Mường Lầm qua Thuận Châu đến giáp sông Đà. Chúng lợi dụng sơ hở của ta để khống chế, kìm kẹp, cướp bóc nhân dân, gây cho ta không ít khó khăn trong chủ trương giải phóng Lai Châu.

 Quét sạch bọn phỉ ở vùng này để củng cố vùng mới giải phóng và chuẩn bị chiến trường theo hướng Tây Bắc là công việc quan trọng trước mắt, đã được trung đoàn 176 (đại đoàn 316) cùng lực lượng vũ trang địa phương triển khai từ sớm. Bao vây chặt từng vị trí, triệt nguồn nước, kết hợp tiến công với kêu gọi đầu hàng... ta đã lần lượt diệt và bắt hàng ngàn tên phỉ dọc đường 41, từ tả ngạn sông Mã đến hữu ngạn sông Đà, khai thông đường tiến quân lên Tây Bắc. Đại đoàn 316 đã hoàn thành tốt đẹp nhiệm vụ tiễu phỉ trước khi toàn quân bước vào thu đông.

 Cuộc kháng chiến đã phát triển lên một bước mới. Nhu cầu của tiền tuyến ngày càng lớn. Những con đường nhỏ, cheo leo không còn đáp ứng được đòi hỏi về vật chất cho tác chiến quy mô lớn của chủ trương.

 Đã qua rồi, những ngày đầu kháng chiến, toàn dân đổ ra mặt đường, anh cuốc, tôi đào, phá hoại một cách không thương tiếc để làm chậm bước tiến của quân thù. Giờ đây, hàn gắn lại những đoạn đường đó lại trở thành một yêu cầu để tiến nhanh đến thắng lợi. Khai thông đường mới, mở rộng đường cũ, bảo đảm  “giao thông đi trước một bước”, là một trong những công tác trung tâm việc chỉ đạo chuẩn bị chiến lược cho mùa khô.

 Trong những tháng hè thu, dưới sự chỉ đạo và tổ chức của các cấp uỷ địa phương, hàng vạn dân công và thanh niên xung phong ở cả vùng tự do và vùng tạm bị chiếm. Thái Mèo có, Tày Mường có, Kinh Hoa có, đã hoà mình với các chiến sĩ công binh, ngày ngày có mặt trên công trường khổng lồ dài hàng trăm ki-lô-mét. Công sức mồ hôi và cả máu nữa đã góp phần mở rộng thêm, nắn thẳng lại, hạ thấp độ cao của từng đoạn, từng đoạn đường trước đây sụt lở, cheo leo, hiểm trở. Những loạt bom nổ ngay, nổ chậm, bom bướm, không cản nổi bước phát triển của các đường trục, đường nhánh cứ vươn xa mãi về phía trước.


 Trải qua bao ngày gian khổ, tắm mình trong khí lạnh của núi rừng Tây Bắc, những con người, với quyết tâm rời non lấp biển, đã đưa tuyến đường vượt Sơn La tiến lên tới Tuần Giáo. Đường rộng, đất đỏ tinh khôi, khác hẳn con đường Tây Bắc năm xưa, sẽ nâng bước chân anh bộ đội, chị dân công, tiến lên lập công đầu trong thu đông: giải phóng Lai Châu.

 Và từ kết quả ban đầu của công trình làm đường và sửa đường đó, chỉ ít ngày nữa, khi chiếc bút chì của Bác Hồ đã hạ một khoanh tròn đỏ tươi quanh lòng chảo Điện Biên thì chiến trường còn đòi hỏi ở anh chị em một cường độ lao động cao hơn rất nhiều, khẩn trương và căng thẳng rất nhiều mới thực hiện được quyết tâm sắt đá của Bác: tiêu diệt toàn bộ quân địch trên cánh đồng Mường Thanh.

 Đường cần cho bước chân anh bộ đội. Nhưng đường cũng cần cho vận tải tiếp tế, một trong những công tác đầu tiên phải nghĩ tới nếu muốn nói đến tiến quân lên Tây Bắc. Câu chuyện “hậu Khâu Vác” năm ngoái còn đó. Chỉ vì tính toán không kỹ, kiểm tra không chặt mà “tướng gạo” đã có lúc bó tay tướng cầm quân, làm ảnh hưởng đến tiến triển của chiến dịch.

 Năm nay khác rồi.

 Từ tháng 7. Uỷ ban chi viện tiền tuyến (còn gọi là Hội đồng cung cấp mặt trận) đã được thành lập, do Phó thủ tướng Phạm Văn Đồng trực tiếp lãnh đạo. Hội đồng chăm lo chỉ đạo mọi việc, từ làm đường, sửa đường đến phương tiện vận tải thông tin liên lạc nối liền bốn phương với tiền tuyến, trực tiếp giúp Trung ương huy động sức người, sức của dốc ra mặt trận, bảo đảm cho anh bộ đội ăn no, đánh thắng.

 Một lực lượng dân công lớn chưa từng thấy, từ miền xuôi đến miền ngược, từ vùng tự do đến vùng tạm bị chiếm, tạm gác việc nhà, ra đi thành đoàn thành đội, với quang sọt, đòn gánh, xe đạp thồ, thuyền, lừa ngựa và cả voi thồ... mang theo lương thực, vũ khí, gạo muối, lương khô, thuốc lào... hướng lên Tây Bắc, hoà nhịp với bước tiến quân của anh bộ đội. Với thắng lợi của cuộc đấu tranh ở nông thôn, với vụ lúa bội thu, các chân hàng trên các tuyến đường đầy ắp. Đường xong đến đâu, chân hàng bám sát tới đó.

 Vậy mà mãi đến tháng 9 – 10, tướng Na-va vẫn khư khư ôm mối lo: đồng bằng sắp bị tiến công (!).

 Những ảnh chụp từ trên máy bay trinh sát cho thấy đối phương đang có những hoạt động trên hướng Tây Bắc với qui mô “không khác gì năm trước. Vẫn “những đàn kiến dân công” chỉ dựa vào sức của đôi vai và bắp chân, chắc hẳn Việt Minh chưa có ý đồ gì lớn trên chiến trường xa xôi ấy. Na-va tự nhủ: chớ có rời con mắt đối với vùng đồng bằng, cái chiến trường nhạy cảm, đông người nhiều của, giao thông thuận lợi, trước sau vẫn là mục tiêu hấp dẫn đối với Việt Minh. Thật ra, tướng Na-va không hiểu gì nhiều lắm về quá trình xây dựng quả đấm chiến lược của ta, với quyết tâm đập tan kế hoạch chiến lược của y, nhất là về không khí sôi động của “cả nước lên đường” sau khi hắn ném quân xuống Điện Biên Phủ.

 Tại các vị trí trú quân của bộ đội, sau khi cán bộ đi dự hội nghị ở Bộ về, không khí sôi nổi hẳn lên. Cán bộ được nghe nói về cuộc họp phổ biến chủ trương chiến lược của Trung ương. Cảm động nhất là tin các đại biểu được gặp Bác Hồ đến thăm hội nghị, trước khi toàn quân bước vào Đông Xuân. Các đại biểu kể lại: Bác hồng hào mạnh khoẻ, vẫn ân cần, gần gũi như bất kỳ lúc nào. Vẫn bộ quần áo Vệ quốc đoàn và đôi dép cao su giản dị. Đôi mặt sáng ngời như nhìn thấu quyết tâm của từng cán bộ về dự hội nghị, những người đang được giao trọng trách lãnh đạo toàn quân hướng theo con đường đã được Bác vạch ra, sẵn sàng lao lên phía trước để giành thắng lợi to lớn trong mùa khô này. Bác hài lòng khi được nghe báo cáo về sức khoẻ, đời sống của bộ đội, về kết quả học tập chính trị và huấn luyện quân sự của các đơn vị trước khi bước vào mùa chiến dịch. Đại biểu đơn vị chuyền đạt lại lời căn dặn ân cần của Bác, nhắc nhở cán bộ quyết tâm động viên bộ đội vượt mọi khó khăn hoàn thành nhiệm vụ.

 Sự quan tâm chăm sóc của Bác, lòng tin tưởng vào phương hướng nhiệm vụ đã được xác định trong hội nghị, trở thành nguồn động viên mãnh liệt đối với từng người, từng đơn vị hoàn thành những công việc chuẩn bị cuối cùng trước ngày lên đường.

 Trên bản đồ hành quân chiến lược của Bộ Tổng tham mưu bắt đầu xuất hiện những mũi tên đỏ, kéo dài ra từng ngày, từng ngày...

 Ba mũi tên của đại đoàn 316 xuất hiện giữa tháng 11 từ các hướng Sầm Nưa. Mộc Châu và Thanh Hoá, rải ra ở các cự ly khác nhau nhưng đều hướng về gặp nhau trên đường 41. Đài địch léo nhéo gọi nhau, phán đoán phiên hiệu và hướng tiến quân của đại đoàn.

 Thế rồi, ngay trên đường hành quân đại đoàn nhận được thông báo: địch nhảy xuống Điện Biên Phủ. Lệnh mới được truyền xuống: Nâng tốc độ, tiến nhanh lên hướng Tuần Giáo. Bộ tư lệnh đại đoàn được triệu tập đến gấp sở chỉ huy tiền phương của Bộ ở km 15 đường Tuần Giáo – Điện Biên để nhận nhiệm vụ.

 Thời cơ lập công đã đến với đại đoàn. Lập tức đội hình đơn vị tách ra làm đôi. Một bộ phận nhỏ được cơ quan hậu cần tiền phương giúp phương tiện cơ giới hành quân cấp tốc lên phía trên Tuần Giáo, nhanh chóng diệt địch ở Pa Ham rồi ở đèo Cla-vô, mở đường tiến thẳng lên giải phóng Lai Châu, 2 giờ 30 phút ngày 12-12, lá cờ chiến thắng phất phới bay trong thị xã. Lần đầu tiên cái thị xã nhỏ bé ở vùng biên giới  hẻo lánh này thoát khỏi nanh vuốt quân thù, trở về với đại gia đình cách mạng. Cũng lần đầu tiên, qua các chiến sĩ tiểu đoàn 439, trung đoàn 98, người dân thị xã được gặp mặt anh bộ đội Cụ Hồ vừa đến giải phóng mình.

 Bộ phận thứ hai của đại đoàn, lực lượng chủ yếu qua bốn ngày vượt suối băng rừng đã đến đường Lai Châu – Điện Biên. Theo nhận định của cơ quan tham mưu tiền phương của Bộ, ngoài hai tiểu đoàn Âu Phi chạy thoát bằng máy bay từ Lai Châu về Điện Biên, số còn lại phần lớn là quân nguỵ, luồn rừng giỏi, nhất định sẽ rút về Điện Biên Phủ bằng đường bộ và sẽ được đồng bọn ở Điện Biên lên đón. Đại đoàn phải hoàn thành đồng thời mấy nhiệm vụ: chốt chặt ở khu vực Mường Muôn – Mường Pồn, tiêu diệt bọn địch từ Lai Châu chạy về chặn địch ở Pu San, không cho bọn ở Điện Biên lên đón đồng bọn, bám địch ở phía Bắc – Đông Bắc Điện Biên, vùng Him Lam – Bản Tấu, đề phòng địch nống ra phía Tuần Giáo.

 Bị ta chặn đứng, địch trụ lại ở Mường Pồn, tổ chức phòng ngự chờ quân ở phía nam lên ứng cứu. Đại đội 674 tiếp cận địch, quyết tâm khép chặt vòng vây, tạo điều kiện cho trung đoàn 174 từ phía sau lên tiêu diệt.

 Cuộc chiến đấu diễn ra trong điều kiện không cân sức. Đại đội 674 lại ở vào địa thế bất lợi. Máy bay địch từ Điện Biên lên đánh vào đội hình bao vây của 674. Khẩu trung liên trong tay tiểu đội trưởng Chu Văn Pù đang lúng túng chưa tìm được chỗ đặt súng đề phát dương hoả lực. Chiến sĩ Bế Văn Đàn lao tới quì xuống nhấc hai chân súng đặt lên vai mình và giục Pù nổ súng. Biết Đàn có thể bị hy sinh nhưng vì thắng lợi của trận đánh. Chu Văn Pù đành phải ném lòng xiết cò. Cánh quân địch bị chặn đứng. Bế Văn Đàn ngã vào vòng tay của tiểu đội trường Pù cũng là lúc toàn trung đoàn 174 bắt đầu trận tiến công, tiêu diệt toàn bộ quân địch.

 Trong khi đó, hai tiểu đoàn địch từ Điện Biên Phủ lò dò lên tới Bản Tấu, hòng bắt liên lạc và đón bọn tàn quân ở Lai Châu về, đã bị đánh tan tác, buộc phải quay trở lại cánh đồng Mường Thanh.

 Chiến dịch giải phóng Lai Châu toàn thắng. Đại đoàn 316 đã lập chiến công đầu, mở màn cho thắng lợi của toàn quân trong Đông Xuân 1953-1951.

 Chiến sĩ Bế Văn Đàn, tiêu biểu cho tinh thần quyết chiến quyết thắng của toàn quân ngay từ những ngày đầu chiến cuộc, đã được truy tặng huân chương Quân công hạng ba. Năm 1955, đồng chí được truy tặng danh hiệu “Anh hùng Quân đội”.

 Chỉ mới bằng nước cờ đầu tiên, Na-va đã bị điểm đúng huyệt.

 Đại đoàn 316 vừa xuất hiện trên hướng Tây Bắc đã làm cho hắn vội vã đối phó. Viên tổng chỉ huy Pháp đã từng được nghe báo cáo về “truyền thống và sở trường của sư đoàn sơn cước”. Do hành động vội vã ném quân xuống Điện Biên, Na-va đã làm cho khối quân cơ động đang được xây dựng và tập trung ở đồng bằng bị rút ruột đi 5 – 6 tiểu đoàn. Cuộc hành quân Pô-luých (rút quân từ Lai Châu về Điện Biên) bị phá sản, với trên 20 đại đội bị tiêu diệt.

 Mất Lai Châu, mấy tiểu đoàn ở cánh đồng Mường Thanh lâm vào thế trơ trọi như con thuyền vừa rời bến đã phải vật lộn với biển khơi bao la của núi rừng Tây Bắc.

 Mấy sự kiện xảy ra liên tiếp trong vòng mươi ngày, kể từ khi “con chuột nước” xuất hiện trong thung lũng Điện Biên, khiến cho Na-va không khỏi đau đầu. Nhưng lúc này ông ta chưa hề nghĩ rằng nếu gọi cái thung lũng này là “lòng chảo” thì đã có những nhóm lửa đầu tiên được nhóm lên và dần dần nung nóng cái lòng chảo thiên nhiên đó, nơi mà ông ta vừa hạ quyết tâm chấp nhận giao chiến với chủ lực ta.

 Trong lúc đại đoàn 316 nhận lệnh thần tốc tiến quân tiêu diệt rút chạy khỏi Lai Châu thì đại đoàn 308 cũng đang trên đường hành quân. Na-va nhắc lại chỉ thị của hắn cho Phòng Nhì Pháp, coi việc mò cho được tung tích của “sư đoàn thép” của Việt Minh là “nhiệm vụ ưu tiên số 1” của cơ quan tình báo quân viễn chinh.

 Giữa lúc trên không trung, đài địch í ới hỏi nhau thì, súng đạn, gạo muối nặng chĩu trên vai, các chiến sĩ đại đoàn Quân Tiên phong đang ngày đêm băng rừng vượt đèo, lội suối thẳng tiến lên hướng Tây Bắc.

 Bom thả ở Lũng Lô, Đèo Chẹn, bom nổ chậm và bom bướm rải khắp các bến sông. Vô ích. Không gì cản nổi bước chân “vạn dặm” của người chiến sĩ đại đoàn đã luôn luôn là đối tượng tìm kiếm của mạng lưới gián điệp của địch.

 Trên suốt tuyến đường dài, ở đâu anh em cũng gặp các đồng chí công binh thân thiết cùng với anh chị em dân công ngày đêm túc trực ở các bến phà, các cầu và trên các đoạn đường xung yếu, với quyết tâm “không vì lý do gì để giao thông bị gián đoạn”. Đôi lúc,đi trong hàng quân, anh em còn được nghe những câu hò vừa dí dỏm, vừa như thách thức, động viên:


 Anh em thường “bí”, không hò đáp lại được mà thường chỉ vỗ tay hoan hô, vì thật khó “ứng khẩu” đáp lại những lời vừa đượm tình quân dân, vừa đầy nhiệt tình chiến đấu như vậy.

 Qua bến Âu Lâu, dưới ánh đèn của địch, các cô lái đò vẫn khoan thai mềm mại rướn mình chèo thuyền đưa các chiến sĩ sang sông. Tiếng  máy bay địch vè vè trên đầu không át nổi tiếng chèo đập nước.

 Giữa lúc bộ đội qua sông thì xe các đồng chí tham mưu trưởng và chủ nhiệm chính trị mặt trận đuổi kịp đội  hình hành quân của đại đoàn. Các đồng chí trong Bộ chỉ huy tiền phương hỏi thăm tình hình hành quân của bộ đội, khen anh em thực hiện đầy đủ yêu cầu (4 tốt)¹⁶ và dặn. Bộ tư lệnh đại đoàn, khi qua Nà Sản, cố dành thời gian nghiên cứu tập đoàn cứ điểm này để bổ sung nội dung học tập quân sự vừa qua và chuẩn bị cho nhiệm vụ chiến đấu tới. “Chắc chắn sẽ gặp một “con nhím” to hơn Nà Sản đấy !”.
---------------------
 16. Đi, ăn, ngủ, giữ bí mật trong hành quân là 4 yêu cầu do Bộ đề ra cho bộ đội trong Đông – Xuân 1953-1954.

 Bộ đội tiếp tục cuộc hành quân.

 Thế rồi, không biết từ bao giờ, từ một ý kiến chân tình của một chính trị viên đại đội nói với chiến sĩ. “Đời lính, chỗ nào có giặc là ta cứ đi”, nhạc sĩ Đỗ Nhuận, cùng hành quân với đại đoàn, đã cảm xúc, sáng tác bài hát Hành quân xa. Bắt nguồn từ một khẩu đội súng cối của đại đội, bài hát nhanh chóng được phổ cập rộng rãi trong đơn vị. Chiến sĩ hát rằng:


 Qua Cò Nòi, Hát Lót. Nà Sản đây rồi.

 Nhiều cán bộ và chiến sĩ đã từng nghe nói về cái “kỳ công” mà Xa-lăng đã một thời tự hào (!) là con đê ngăn sóng, do viên tướng chột mắt Gin dựng lên cuối năm 1952. Anh em muốn tận mắt xem mặt mũi cái “con nhím” đó thế nào.


 Quan sát từng cứ điểm, trên một vùng đồi núi chừng 4 – 5 km vuông, chi chít những điểm tựa, lô cốt, giao thông hào, anh em có dịp đối chiếu với những gì đã học, trao đổi thảo luận về chỗ mạnh, chỗ yếu của địch và cách đánh của ta. Tính chất phức tạp và kiên cố của hệ thống phòng ngự này đã giúp cho cán bộ tham mưu và cán bộ chỉ huy có ý niệm rõ ràng hơn vè lập kế hoạch tác chiến, nếu tiến công một tập đoàn cứ điểm.

 Ngày 7-12, tin từ phía trước bay về: đơn vị bạn đang tiến quân giải phóng Lai Châu. Trên nhận định: tình hình có thể chuyển biến rất nhanh. Đại đoàn được lệnh tăng tốc độ hành quân. Vừa ở bồn tập đến Chiềng Puốc, lại một mệnh lệnh thứ hai, khẩn trương hơn: Hai trung đoàn tiếp gấp theo đường 41 lên phía Bắc Điện Biên Phủ, đề phòng địch nống ra. Trung đoàn 36 (Bộ tư lệnh tiền phương chỉ đích danh) chuyển hướng hành quân sang phía Tây, đến chốt ở điểm cao Pom-Lót. Hẹn chậm nhất trong 7 ngày, phải đóng một “cái đinh” ở điểm cao này, không cho địch từ Điện Biên Phủ có thể tháo chạy sang hướng Thượng Lào. Dựa vào dân để có người dẫn đường. Dựa vào đâu để giải quyết vấn đề tiếp tế. Chuyển hướng đột xuất. Hậu cần chưa theo kịp.

 Pom, tiếng Thái là đỉnh núi. Pom Lót là tên một ngọn đồi cao ở ngã ba phía nam bản Hồng Cúm, nối Điện Biên Phủ với Thượng Lào qua Tây Trang – Sốp Nao. Cán bộ đo phác trên bản đồ: 80km. Núi cao rừng sâu. Không có đường mòn trên bản đồ.

 Được phổ biến tính chất khẩn trương và ý nghĩa quan trọng của nhiệm vụ được giao, không một ý kiến thắc mắc. Trong sương mù dày đặc, anh em chỉ kịp xốc lại ba lô, súng đạn rồi rẽ trái, bắt đầu phát huy truyền thống của trung đoàn: Bôn tập.

 Ngày 10, còn cách Pom Lót chừng vài km. Bộ đội đã thấm mệt sau ba ngày hành quân liên tục. Bộ phận đi đầu phát hiện có địch trước mặt. Vừa triển khai xong đội hình chiến đấu thì có lệnh: Giấu kín lực lượng, không cho địch phát hiện có chủ lực ở hướng này. Anh em bí mật đào công sự, xây dựng trận địa phòng ngự... Từ 11, Pom Lót đã trở thành cái chốt đứng vững ở phía nam Điện Biên Phủ mà địch không hề hay biết. Đơn vị đã đứng chân ở vị trí qui định trước thời gian qui định 3 ngày. Lúc này, hai trung đoàn bạn, 102 và 88, đã hình thành thế bao vây địch từ xa, ở phía Bắc Điện Biên Phủ. Bộ phận trinh sát kỹ thuật của Bộ tư lệnh tiền phương báo cáo: địch vẫn đang hỏi nhau về vị trí cụ thể của “sư đoàn thép”. Chúng kêu “mất hút” đại đoàn từ phía Nam Sơn La !

 Na-va muốn dăng bẫy chủ lực ta ở Điện Biên Phủ. Ông ta không ngờ rằng từ giữa tháng 12, trên hai hướng Bắc và Nam cánh đồng Mường Thanh, một cái bẫy khác đã dần dần hình thành.

 Đây là riêng ở Tây Bắc, ở Điện Biên Phủ.

 Xin mời bạn đọc trở lại hậu phương xem động tĩnh của các dơn vị khác ra sao, các chiến trường khác thế nào. Đó cũng là những điều mà Na-va đang muốn biết để quyết định những nước cờ tiếp theo, sau nước cờ đầu tiên trên lòng chảo Điện Biên.

 Ta được biết rằng trong sự phán đoán âm mưu địch. Bộ Tổng tư lệnh có dự kiến khả năng địch tiến công ra vùng tự do ở hướng trung du, hòng ngăn trở ta triển khai kế hoạch mùa khô. Khi thông qua kế hoạch tác chiến chiến lược Đông Xuân. Bộ Chính trị cũng chỉ rõ: phải sẵn sàng cơ động lực lượng tiêu diệt địch, bảo vệ vùng tự do, nhất là ở những nơi đang diễn ra cuộc đấu tranh của nông dân, thực hiện chính sách ruộng đất.

 Sau này ta được biết sự phán đoán này rất chính xác vì nó trúng với ý đồ của địch. Tướng Cô-nhi, chỉ huy quân Pháp ở Bắc Bộ, người được mệnh danh là “con gà trống tốt mã”, lúc này đang cố vật nài Na-va chuẩn y kế hoạch tiến công ra vùng Thái Nguyên hay Phú Thọ để “thu hút chủ lực của Việt Minh đang tiếp tục ép xuống đồng bằng”. Cô-nhi hy vọng bằng một cuộc hành quân cỡ “vừa phải” (1-2 G.M) phía Pháp không những kìm chân được đại đoàn 312 ở trung du, thu hút được 304 trở về để đối phó (!). Như vậy, đồng bằng không còn bị đe doạ mà toàn bộ kế hoạch mùa khô của ta còn bị đảo lộn. Cô-nhi càng sốt ruột, khi thấy tin tức cho biết, cứ mỗi buổi chiều, từ phía Thái Nguyên và Phú Thọ, bộ đội cứ rầm rập hành quân đổ về xuôi. Hắn có biết đâu rằng đó chỉ là các đơn vị bộ đội địa phương, các trường quân chính, đại bác  gỗ sơn đen vác trên vai, đang hàng ngày hành quân “Nam tiến”. Và Cô-nhi đã bị “cắn câu” trước hoạt động nghi binh của ta. Y càng khẳng định sức ép đối với đồng bằng chưa giảm, nhất là kh có tin 308 “mất hút” dọc đường lên Tây Bắc (phải chăng trước khi đến Nà Sản họ đã “đằng sau quay”?). Còn 312 thì vẫn bặt vô âm tín.

 Sự thật thì như thế nào?

 Trong khi đại đoàn 316 vừa lập công đầu trong chiến dịch giải phóng Lai Châu và 308 đang bám sát địch và chuẩn bị chiến trưởng ở Điện Biên Phủ thì đại đoàn 312 cùng một bộ phận của 304 và hai trung đoàn pháo vẫn tiếp tục giấu kín lực lượng ở Phú Thọ và Tuyên Quang. Kế hoạch đánh địch tiến công ra đã được xác định. Các phần tử bắn của pháo binh đã được chuẩn bị sẵn trên một số vị trí xung yếu dọc đường số 2: ngã ba Phú Hộ, Trạm Thản. Chân Mộng các bến đò Hiên, Bình Ca, Đoan Hùng.

 Có cán bộ hy vọng địch đánh ra vì cho rằng như vậy không những khối chủ lực của chúng bị phân tán mà ta lại có thời cơ tiêu diệt địch trên chiến trường đã chuẩn bị. Còn bộ đội thì sốt ruột, mà lý do giản đơn là “thu đông đã đến rồi mà “vẫn nằm chơi”! Có những vấn đề bí mật chiến lược lúc đó không thể phố biến rộng rãi. Anh em thắc mắc vừa là chính đáng và cũng dễ hiểu. Càng dễ hiểu khi từ mặt trận dội về tin thắng lợi đầu tiên trên hướng Tây Bắc và cả của 320 ở đồng bằng. Chẳng cứ chiến sĩ, mà cả một số cán bộ, khi nghe những thắng trận ở phía trước, có lúc tỏ ra bực dọc thốt ra: “Đánh hướng nào thì đánh. Cho nhổ neo đi thôi! Đông sắp qua, xuân sắp tới rồi. Người ta thì đánh đấm ầm ầm, mình thì cứ ro ró trong rừng sâu”.

 Mặc dù thắc mắc, nhưng anh em vẫn tôn trọng mọi chế độ phòng gian giữ bí mật. Các trung đoàn pháo mới ra đời và đang “ẩn lặng như tờ”, đối với địch là một ẩn số đã đành, sự “mất tích” của đại đoàn 312 vẫn là một điều bí ẩn chưa khám phá ra. Hàng ngày, qua điện đài, ta vẫn thấy chúng hỏi nhau i ới về tung tích đại đoàn này.

 Có một đêm, 10 tháng 12, đại đoàn ra lệnh hành quân gấp. Anh em thở phào, nhẹ nhõm. Toàn đơn vị hối hả nhưng bí mật xuất quân. Từ Cao Điền, Hương Xạ, lên đến Đại Phạm, Lương Bằng, Sơn Nhiễu (vẫn đất Phú Thọ) thì được lệnh dừng chân Anh em nghỉ lại, nhưng vẫn trong tư thế sẵn sàng tiếp tục hành quân. Nhưng rồi, ngày qua ngày, lại trú quân kéo dài. Cơ quan tham mưu cấp trên thông báo: Cuộc hành quân nghi binh thực hiện tốt. Địch chưa phát hiện được dấu vết của đơn vị.

 Không khí ở trung đoàn 57, đại đoàn 304 cũng vậy. Anh em biết rằng đơn vị bạn, trung đoàn 66 đã hành quân sang phối hợp với bạn ở hướng Trung Lào. Đã giải phóng Thà Khẹt và một vùng rộng lớn trên đường 13 và đường 9. Không chỉ tin thắng trận ở Trung Lào mà tiếp ngay là tin chiến thắng ở Hạ Lào, Đông và Đông Bắc Cam-pu-chia. Anh em còn được nghe tin tướng Na-va đã vội vã điều quân sang Lào để đối phó và những “con nhím” lại xuất hiện ở Xê Nô, Pạc Xế. Vì vừa tạm biệt vùng phía Nam châu thổ sông Hồng nên anh em 57 đặc biệt quan tâm đến tin chiến thắng của “đơn vị đồng hương 320”. Dù có mang tiếng là “địa phương chủ nghĩa” đôi chút thì anh em cũng chú ý nhiều hơn đến tin tức chiến thắng ở quê hương. Hàng loạt vị trí quan trọng của địch bị quét. Quân ta đánh mạnh trên các sông lớn. Đường 5 liên tiếp bị uy hiếp. Phòng tuyến sông Đáy lại nhiều lần bị rung chuyển.

 Xa hơn về phía Nam, những trận đánh giao thông của bộ đội Bình Trị Thiên trên đường I, những cuộc bao vây, bức hàng, bức rút hàng loạt đồn bốt địch ở Nam Trung Bộ, kết quả luồn sâu, đẩy mạnh phong trào trong vùng tạm bị chiếm của các tiểu đoàn chủ lực Khu và Tỉnh ở Nam Bộ...
Ngày lại ngày, tin chiến thắng nơi nơi. Na-va bị động đối phó từng bước. Trong khi đó, đơn vị vẫn chưa được lệnh lên đường. Sốt ruột.

 Trong lúc một số đơn vị đang nóng lòng chờ ngày xuất quân thì vào những ngày đầu tháng 12, tại cơ quan Bộ Tổng tư lệnh, bao vấn đề trọng đại đang được đặt ra để thảo luận và đề bạt lên trên.

 Đúng như dự kiến chung của ta, địch đã co về Điện Biên Phủ. Xấp xỉ 10 tiểu đoàn địch đã bị hút xuống lòng chảo Mường Thanh. Qua báo cáo hàng ngày từ Sở chỉ huy tiền phương gửi về, trong Bộ Tổng Tư lệnh đã hình thành những ý niệm đầu tiên về cách bố trí phòng ngự của địch và về cách đánh của ta nếu mở chiến dịch tiến công quân địch ở đây. Mặc dù vội gạt bỏ khả năng địch có thể rút, nhưng rõ ràng là một tập đoàn cứ điểm cỡ lớn, với những đơn vị tinh nhuệ nhất của địch, đã hình thành trên cánh đồng Điện Biên.

 Trên các chiến trường khác, hoạt động bước đầu của ta trong Đông Xuân đã giành được những thắng lợi quan trọng. Khối cơ động chiến lược của địch không còn nguyên vẹn. Riêng ở đồng bằng Bắc Bộ, lực lượng địch còn đông nhưng đã phải rải ra để đối phó với chiến tranh du kích đang phát triển mạnh. Ta đã thực hiện được một bước quan trọng chủ trương phân tán khối chủ lực của địch tập trung ở đồng bằng. Vẫn không loại trừ khả năng địch mở chiến dịch tiến công ra vùng tự do Liên khu V, nhưng chắc chắn cuộc hành binh này sẽ bị đòn tiến công chiến lược sắp tới của ta lên hướng Bắc Tây Nguyên làm cho đảo lộn.

 Trong cục diện chung đó, vấn đề có tầm chiến lược quan trọng được đặt ra là đã nên tiêu diệt tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ hay chưa?

 Trong các chiến dịch mùa khô 1951-1952 và 1952-1953, ta chưa đủ sức tiêu diệt các tập đoàn cứ điểm Hoà bình và Nà Sản. Ý định tiêu diệt tập đoan cứ điểm Sầm Nưa không thành vì địch rút chạy trước khi chủ lực ta tới. Nhìn lại từ 1951, rõ ràng là trước sự lớn mạnh của ta, địch buộc phải co cụm lại, từ qui mô 5 – 6 tiểu đoàn những năm qua đến qui mô trên 10 tiểu đoàn như hiện nay. Do chưa bị ta tấn công và tiêu diệt nên địch đinh ninh rằng tập đoàn cứ điểm là hình thức phòng ngự mầu nhiệm để hạn chế sự phát triển của ta trong các chiến dịch tiến công. Mới đây Na-va huênh hoang cho rằng Điện Biên Phủ là một cái “nhọt hút máu độc” kéo chủ lực ta lên để đỡ sức ép đè nặng lên đồng bằng. Nếu ta dám “liều lĩnh” tiến công thì tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ sẽ trở thành “cái máy nghiền”, nghiền nát chủ lực của ta.

 Vấn đề không phải là ở chỗ mấy lời huyênh hoang khoác lác của kẻ địch mà ở chỗ phân tích tình hình mọi mặt để hạ quyết tâm chiến lược chính xác. Tổng quân uỷ nhận thấy ta cần phải và có thể tiêu diệt tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, nên ngày 6-12 đã báo cáo quyết tâm lên Bộ Chính trị.
Yêu cầu khách quan của cuộc kháng chiến là phải làm thất bại hình thức phòng ngự này của địch mới mở đường phát triển cho lực lượng vũ trang ta mới tạo nên chuyển biến có lợi cho cục diện chiến tranh.

 Với binh lực và cách bố trí phòng ngự như hiện nay. Điện Biên Phủ là một tập đoàn  cứ điểm mạnh hơn nhiều so với Hoà Bình và Nà Sản. Nhưng địch có nhiều điểm yếu, mà chỗ yếu nổi lên là Điện Biên Phủ ở quá xa các căn cứ của địch ở đồng bằng.

 Chủ lực của ta tuy chưa có kinh nghiệm đánh tập đoàn cứ điểm, nhưng với kết quả huấn luyện đánh công sự vững chắc vừa qua, với việc nghiên cứu tập đoàn cứ điểm Nà Sản tại chỗ, với sự có mặt của cao pháo và lựu pháo, ta hoàn toàn có khả năng tiêu diệt địch ở Điện Biên Phủ. Để thực hiện quyết tâm này vấn đề quan trọng phải đặt ra để giải quyết là nghiên cứu cách đánh cho phù hợp và động viên hậu phương ra sức chi viện tiền tuyến, bảo đảm hậu cần tiếp tế cho 4 – 5 vạn chiến sĩ và dân công chiến đấu và phục vụ chiến đấu dài ngày trên một chiến trường rất xa hậu phương. Khí thế hậu phương hiện nay sau thắng lợi của vụ chiêm và nhất là kết quả cuộc đấu tranh ở nông thôn hoàn toàn có thể đáp ứng nhu cầu – tuy rất cao – của chiến trường.

 Sau khi nghiên cứu cân nhắc suy nghĩ về lập luận và ý kiến đề nghị của Tổng quân uỷ, cuối cùng Bộ Chính trị đã phê chuẩn quyết tâm tập trung binh lực, hoả lực, mở chiến dịch tiến công tiêu diệt tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ.


 Đây là một quyết tâm rất lớn, có tầm quan trọng đặc biệt đối với toàn bộ cuộc kháng chiến. Chúng  ta chỉ được thắng. Muốn vậy, phải tiếp tục buộc địch phân tán lực lượng hơn nữa để phối hợp với chiến trường chính Điện Biên Phủ, bằng chiến tranh du kích rộng khắp trên các chiến trường Bắc Trung Nam, trước hết là ở đồng bằng Bắc bộ; bằng đòn tiến công sắp tới của chủ lực Khu V lên Bắc Tây Nguyên. Nghiên cứu khả năng mở thêm một hướng tiến công ở Thượng Lào. Riêng trên chiến trường Điện Biên Phủ, cần nghiên cứu cách đánh, bảo đảm chắc thắng, như tinh thần nghị quyết Trung ương đầu năm. Hậu phương sẽ dốc sức chi viện cho tiền tuyến đánh thắng.

 Sau bao ngày chờ đợi, hạ tuần tháng 12, các đơn vị bộ binh và pháo binh còn lại ở hậu phương được lệnh xuất quân lên Tây Bắc. Mọi nỗi băn khoăn thắc mắc kéo dài mấy tháng qua đến nay đều tiêu tan.

 Sau này, nhiều ký giả, sử gia Pháp và phương Tây tiết lộ rằng tướng Na-va không bất ngờ về quyết tâm chiến lược của Bộ thống soái đối phương. Na-va sẵn sàng “chờ đón” quyết tâm đó, kể từ khi ông ta quyết định xây dựng tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, chấp nhận giao chiến với chủ lực ta. Điều mà viên tổng chỉ huy Pháp “không hài lòng” (!) là đối phương hạ quyết tâm hơi... chậm, sau khi đã đi những nước cờ “ngoài ý muốn của ngài tổng chỉ huy Pháp” trong suốt mấy tháng qua, những nước cờ đã dồn ngài vào thế chiến lược bất lợi, khối quân cơ động chiến lược mà ngài ra công ky cóp bấy lâu đã bị phân tán một bộ phận quan trọng.

 Ngài muốn dùng cuộc hành binh Hải Âu để phá việc chuẩn bị tiến công của đối phương vào phía Nam đồng bằng thì họ lại chỉ tung ra một đại đoàn thiện chiến tại chỗ để phản công làm cho Hải Âu gãy cánh. Ngài muốn thả quân xuống cánh đồng Mường Thanh và kéo quân ở Lai Châu về Điện Biên Phủ để chặn đối phương sang hướng Thượng Lào thì không những họ đã tiêu diệt phần lớn số quân rút chạy khỏi Lai Châu mà còn sớm hình thành thế bao vây quân Pháp ở Điện Biên Phủ, bao gồm cả “cái đinh” ở Pom Lót, khiến cho chính quân Pháp bị cắt liên lạc với Thượng Lào. Ngài muốn tập trung quân ở đồng bằng Bắc Bộ để “giữ vững” hậu phương của quân viễn chinh và yên tâm xây dựng khối chủ lực cơ động, đồng thời muốn xây dựng “tuyến cấm” ở Nam vĩ tuyến 18 để chặn đối phương tiến quân xuống phía Nam Đông Dương, nhưng họ lại “nhẹ nhàng bước qua tuyến cấm”, tiến công cả ở Trung Lào và Hạ Lào làm cho (như báo chí Pháp đã phải kêu lên) “Đông Dương bị cắt làm đôi’ và nhất là làm cho khối cơ động (chưa xây dựng xong) của ngài vừa bị thu hút lên Điện Biên Phủ, nay lại bị chia năm xẻ bảy. Hơn bốn chục tiểu đoàn cơ động chiến lược ky cóp ở vùng châu thổ sông Hồng bỗng chốc vợi đi khá nhiều, trong khi đó thì “giấc mộng At-lăng” tiến công vùng đồng bằng Khu V mà ngài ấp ủ từ lâu đến nay vẫn chưa có điều kiện thực hiện.

 Đùng một cái đối phương hạ quyết tâm dồn sức lên Điện Biên Phủ. Lực lượng của họ ở lại bảo vệ trung du không còn, nhưng vào cái thời điểm cuối tháng 12 này, ngài tổng chỉ huy Pháp còn nghĩ gì đến ý kiến để đạt trước đây của Cô-nhi (đánh ra vùng tự do của đối phương) khi mà hơn 4 sư đoàn của họ (kể cả sư đoàn công pháo) đang hình thành “cái hàm thép” chung quanh thung lũng Mường Thanh.

 Thế là bao nhiêu “cái bẫy” bị phá, bao nhiêu nước cờ bị hẫng. Thì ra đối phương chỉ hạ quyết tâm dồn lực lượng lên Tây Bắc để đối mặt với tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ khi thế trận do họ tạo nên đã hoàn toàn có lợi cho họ !

 Nhưng, như người ta đã từng đánh giá ở Pa-ri, Na-va là vị tướng có quyết tâm và nghị lực, “không biết lùi bước trước khó khăn” Ông ta thấy nguồn hy vọng chưa cạn. Hãy dốc sức tăng cường cho Điện Biên Phủ đứng vững, đủ sức “bẻ gẫy” Việt Minh (Casser le Việt). Hãy duy trì quyết tâm mở chiến dịch tiến công lên Phú Yên, Tuy Hoà, Quy Nhơn như kế hoạch đã định. Không thể vì lý do gì mà bỏ một cuộc hành binh mang nhiều ý nghĩa quan trọng, chính trị và quân sự, đối với cả Pháp và chính quyền bản xứ.

 Thế là tướng Na-va hạ quyết tâm cuối cùng vào ngày 22-12. Đó là quyết tâm mà sau này dư luận phương Tây gọi là dốc túi vào canh bạc cuối cùng. Phải chăng đây là một cuộc phiêu lưu “được ăn cả - ngã về không” hay là một quyết tâm dựa trên một lòng tin vững chắc? Xin để mục sau kể tiếp, vì đối với Na-va, bước ngoặt của cuộc đời binh nghiệp cũng là đây, còn đối với Pa-ri “lối thoát” cũng là đây.

 Ngày 5 tháng 1 năm 1954, đồng chí Đại tướng Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp cùng một bộ phận cơ quan chỉ huy nhẹ lên đường đi chiến dịch.

 Cán bộ cùng đi nhận thấy, suốt dọc đường ra trận, điều khiến đồng chí luôn suy nghĩ và trao đổi là làm thế nào tranh thủ thời cơ tiêu diệt được địch. Ta đã kéo được chúng ra, công tác chuẩn bị chiến trường tuy chưa nhiều lắm nhưng đã tốn khá nhiều công sức. Để chúng rút chạy, sẽ mất mục tiêu, lỡ thời cơ, phải chuyển hướng tiến công chiến lược. Chỉ mấy tháng nữa, những cơn mưa đầu mùa sẽ xuất hiện. Khó khăn sẽ nhiều hơn. Thắng lợi sẽ hạn chế.

 Xe cứ chạy.

 Mỗi động tĩnh của địch trên cánh đồng Mường Thanh mỗi kết quả chuẩn bị của ta ở Điện Biên Phủ, mỗi diễn biến trên các chiến trường trong cả nước nhận được trên đường do sở chỉ huy tiền phương báo cáo về, đều được đồng chí nghiên cứu và trao đổi với các cán bộ cùng đi. Âm mưu và thủ đoạn  của địch hết sức xảo quyệt, đòi hỏi chúng ta phải hết sức tỉnh táo, nhạy bén trong cuộc đấu trí đang diễn ra từng ngày, từng giờ.

 Các đồng chí chủ trì ở sở chỉ huy tiền phương đã được phổ biến quyết tâm của Bộ Chính trị chọn Điện Biên Phủ làm điểm quyết chiến chiến lược.
Công tác chuẩn bị chiến trường được đẩy nhanh, trước hết là việc mở đường và sửa đường. Phải có đường tốt, đường rộng, bảo đảm cho xe kéo pháo và giải quyết nhanh vấn đề tiếp tế để kịp mở màn chiến dịch – dự kiến vào cuối tháng 1-1954.

 Những tính toán bước đầu cho thấy yêu cầu của chiến dịch rất lớn, vượt xa so với các chiến dịch trước đây. Chiếc xe đạp thồ, đôi vai dân công hoả tuyến vẫn phải được coi trọng, kiến tha lâu cũng đầy tổ. Nhưng chiến trường quá xa, thời gian chuẩn bị gấp. Phải có đường lớn mới phát huy được lực lượng vận tải – tuy còn rất nhỏ bé của ta.

 Kết quả làm đường, cho đến đầu tháng 12 mới đủ phục vụ cho chiến dịch giải phóng Lai Châu. Sau đó, nhờ có dự kiến sớm, quyết tâm cao, tổ chức tốt, phát huy truyền thống “mở đường thắng lợi”, đến trung tuần tháng 12, các đơn vị công binh đã cùng hàng ngàn dân công và thanh niên xung phong thông đường đến km 60, tức 2/3 đường Tuần Giáo – Điện Biên, một con đường từ lâu ta và địch đều không dùng đến. Nhưng 60km đường đã thông đó chưa đủ tiêu chuẩn kỹ thuật cho xe cơ giới vận tải tiếp tế, càng chưa bảo đảm cho xe kéo pháo.

 Thực hiện quyết tâm tiêu diệt địch ở Điện Biên Phủ, một loạt công việc cần được tính toán lại và bổ sung không những nhằm khai thông nốt đoạn đường Tuần Giáo – Điện Biên còn lại mà còn phải bảo đảm chất lượng đường cao hơn.

 Cơ quan tham mưu và hậu cần tiền phương của ban chỉ huy đơn vị công binh lao vào những con số. Bao nhiêu cầu  phải tu bổ vững chắc chịu đựng được trọng tải của xe pháo; bao nhiêu diện tích đường phải mở rộng thêm, bao nhiêu đoạn vòng hẹp cần được nới bán kính, bao nhiêu đoạn lầy lội phải lót vẹt, đoạn qua suối phải kè đá, đạo cao phải hạ bớt độ dốc... thật là một khối lượng công việc rất lớn phải được hoàn thành trong một thời gian ngắn, với chất lượng kỹ thuật cao, trên suốt chặng đường gần 300km. Thời tiết mùa đông khắc nghiệt của núi rừng Tây Bắc, bom đạn địch thường xuyên uy hiếp mặt đường, nhất là trên những nút trọng điểm... đã trở ngại không ít đến tốc độ công trình.

 Các đồng chí cán bộ tham mưu, chính trị, hậu cần trong cơ quan tiền phương của Bộ vừa chỉ đạo công tác chuẩn bị ở phía trước, vừa thay nhau có mặt trên công trường, tổ chức kiểm tra và động viên mọi người nỗ lực hoàn thành công tác trung tâm số 1 lúc này như Bác Hồ đã dạy: “Đường sá thông thì mọi việc đều thông”.

 Năng suất đuổi theo năng suất, sáng kiến nối tiếp sáng kiến, hàng vạn chiến sĩ công binh và dân công, với quyết tâm “phá tan kế hoạch Na-va” đã lao động liên tục ngày đêm, không quản gian lao nguy hiểm, hoàn thành công trình mở đường và sửa đường đúng thời gian quy định. Chính trên tuyến đường rộng thênh thang đó, các đơn vị cuối cùng đã nâng tốc độ hành quân ra trận, trong đó có các trung đoàn pháo binh cơ giới lần đầu xuất hiện trên chiến trường.

 Nhớ ngày đồng chí chính uỷ đại đoàn 351 cùng đồng chí phó tư lệnh đến nhận lệnh của Bộ đưa đoàn “voi thép” vượt 500km ra trận. Một trong những nỗi băn khoăn của những người lãnh đạo đơn vị là chỉ đủ xăng đưa pháo đến Điện Biên Phủ mà không có xăng để chiếm lĩnh trận địa và cơ động đội hình trong quá trình chiến đấu. Đồng chí Tổng tư lệnh cười:

 - Các đồng chí cứ yên tâm. Bộ đã tính toán, không để các đồng chí phải cho xe chạy bằng nước suối Tây Bắc đâu !

 Nhận nhiệm vụ xong, cầm trong tay tập “công lệnh” của Bộ trao, các đồng chí lãnh đạo đại đoàn cấp tốc trở về đơn vị. Với tập “công lệnh” này, như đồng chí Tổng tham mưu trưởng Văn Tiến Dũng nói, “cả nước sẵn sàng xúm vào đẩy các đồng chí đi”.

 Từng “con voi thép”, nguỵ trang um tùm như những lùm cây, bí mật rời khỏi Tuyên Quang, lên đường ra trận đúng đêm 22-12. Một sự trùng hợp kỳ lạ đầy thú vị. Đúng giờ này ngày này chín năm trước, trong một khu rừng sâu của đất Cao Bằng lịch sử, Đội Việt Nam Tuyên Truyền Giải Phóng quân, với 34 chiến sĩ trang bị súng kíp, dao găm ra đời trong cao trào kháng Nhật cứu nước. Giờ đây đất nước đã có những binh đoàn lớn mạnh, với lực lượng pháo binh tuy còn quá nhỏ bé so với yêu cầu của cuộc kháng chiến, nhưng rõ ràng là ta đang từng bước từ không đến có, từ nhỏ đến lớn ngay trong quá trình đố mặt không cân sức với kẻ thù. Lời tiên tri của Bác Hồ chín năm trước, trong chỉ thị thành lập quân đội, luôn luôn được thực tế chứng minh: “Tuy lúc đầu qui mô của nó còn nhỏ, nhưng tiền đồ của nó rất vẻ vang...”.

 Và giờ đây, trên đường ra trận, các chiến sĩ trung đoàn lựu pháo Tất Thắng càng thấm thía về tầm nhìn xa trông rộng của Đảng trong chỉ đạo xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng. Từ lâu, anh em đã từng trao đổi về ý nghĩa 8 chữ vàng trên lá cờ Bộ Tỏng tư lệnh tặng đơn vị “Ẩn lặng như tờ - Đánh mạnh như sét” Thì ra, hơn một năm qua, giấu mình trong rừng sâu Bắc Mục là thời kỳ ẩn lặng như tờ, mặc cho quân thù ra công tìm kiếm, Hôm nay xuất quân, chuẩn bị dội lửa vào đồn địch, chính là chấp hành lệnh đánh mạnh như sét.

 Còn các chiến sĩ cao xạ pháo thì chưa quên lời thư của đồng chí Tổng tư lệnh thay mặt Tổng quân uỷ gửi cho trung đoàn ngay trong những ngày huấn luyện chuyển binh chủng. Thư viết:

 - ... Trong hoàn cảnh một nước, một quân đội, chưa có không quân thì binh chủng cao xạ lại càng rất quan trọng... Sự ra đời của bộ đội cao xạ đánh dấu một bước trưởng thành của quân đội ta trên con đường tiến lên chính quy hiện đại...

 Tâm tư cán bộ chỉ huy đơn vị không ít băn khoăn lo lắng. Lần đầu tiên được trao nhiệm vụ chiến đấu hiệp đồng với bộ binh trong một chiến dịch có ý nghĩa chiến lược quan trọng, làm sao để xây dựng truyền thống “đánh thắng trận đầu” của binh chủng, làm sao không phụ lòng tin cậy của cấp trên, của đơn vị bạn. Trước mắt chỉ huy toàn đơn vị vượt mấy trăm kilômét ra mặt trận, bảo đảm bí mật an toàn, thật là một thử thách đầu tiên, nhất là còn quá nhiều cán bộ chưa có kinh nghiệm chỉ huy pháo binh cơ giới hành quân đường dài.

 Qua bến đò Hiên, bến đò đầu tiên trên đường ra mặt trận, ấn tượng sâu sắc đối với cán bộ chiến sĩ đoàn pháo binh cơ giới là tài điều khiển chững chạc, dứt khoát của chị Bích, người chỉ huy bến đò. Với chị đây cũng là lần đầu tiên điều hành việc qua sông của một đoàn xe “có đuôi’. Một dân tộc có những người con tài giỏi, mưu trí, dũng cảm như vậy, rõ ràng là nhân tố cơ bản quyết định bước đường trưởng thành và chiến thắng của quân đội ta.

 Đoàn “voi thép” đến bến đò Tạ Khoa sau 10 ngày hành quân. Mười ngày vượt 300km bằng cơ giới ! Một tốc độ không bình thường. Vừa đi vừa rút kinh nghiệm, cố nâng tốc độ lên, nhất là sau khi vượt sông Đà. Nhưng khó khăn trước mắt không ít. Còn những đoạn đường “cua” quá hẹp phải cắt pháo khỏi xe, dùng sức người đẩy pháo qua. Còn những ngọn đèo cao, xe rút ga kéo pháo lên từng bước. Một bước xe lên, một bước chèn pháo để “voi” khỏi tụt lùi. Đêm cuối năm đường rừng, trời tối, máy bay luôn bay lượn trên đầu. Không được dùng đèn. Hướng nhìn của lái xe  là hai pháo thủ khoác màn trắng chạy hai mép đường, làm chuẩn cho vành lái.


 Chống buồn ngủ, cố giữ tỉnh táo, bảo đảm cho xe pháo hành quân an toàn là một yêu cầu rất cao, một cuộc đấu tranh bản thân rất gay gắt của mỗi chiến sĩ lái xe. Từng khẩu đội, đại đội hết sức quan tâm chăm sóc bảo đảm cho anh em lái xe ngủ đẫy giấc, ăn uống chu đáo, nghỉ ngơi thoải mái sau mỗi chặng đường hành quân căng thẳng.

 Thật khó tả xiết nỗi vui mừng của bộ đội và dân công dọc đường “voi” đi qua. Cứ có dịp xe pháo dừng lại là có người tiến đến, vạch lá nguỵ trang để tận mắt nhìn thấy “voi”, được sờ vào “tai voi”, áp má vào “vòi voi”... Người ta cứ dứng mãi cạnh “voi”, cho đến khi cả bầy “voi mẹ voi con” tiếp tục ra đi, giàn lá nguỵ trang rung rinh như những lùm cây nhảy nhót trên mặt đường.

 Ngồi trên xe hành quân cơ giới, đôi khi gặp bạn pháo mang vác dọc đường. Những cánh tay vẫy. Những tiếng hoan hô cổ vũ nhau. Các chiến sĩ sơn pháo 75 và súng cối, khiêng đôi, khiêng tư, rảo bước. Những lá chắn, bánh xe, trục, bệ, ... kẽo cà kẽo kẹt nhún nhảy theo nhịp bước của các chiến sĩ “chân đồng vai sắt”. Anh em hẹn gặp mặt nhau trên chiến trường, nơi mà pháo lớn, pháo nhỏ, tầm xa, tầm gần sẽ phối hợp hỗ trợ lẫn nhau, cũng trút bão lửa lên đầu giặc.

 Na-va hình như đã đánh hơi thấy trọng pháo của ta ra trận. Máy bay trinh sát vè vè suốt dọc đường. Bom dội xuống các đoạn đèo hiểm trở và những khu rừng nghi là có đoàn pháo cơ giới dừng chân. Những giờ phút đó, nếu đối với chiến sĩ lựu pháo, yêu cầu chỉ là đảm bảo an toan cho người, cho pháo, thì đối với anh em cao pháo, yêu cầu có phần “phức tạp” hơn. Trên bầu trời của ta, kẻ thù đang lồng lộn. Là chiến sĩ cao xạ, được lệnh ngồi trên mâm pháo để sẵn sàng chiến đấu, sao mà thấy ngứa ngáy chân tay. Nhưng mệnh lệnh hết sức nghiêm mật: Tuyệt đối giữ bí mật, không cho địch biết cao xạ 37 có mặt trên chiến trường trước giờ nổ súng tiến công vào tập đoàn cứ điểm. Trong hành quân và trú quân, chỉ được bắn khi có lệnh.

 Nửa tháng trôi qua. Ngày đi, đêm nghỉ. Cuối cùng đoàn “voi thép” dã đến vị trí tập kết ở vùng Tuần Giáo. Bộ tư lệnh tiền phương điện khen đại đoàn "Hành quân bảo đảm bí mật an toàn là một thắng lợi đầu tiên đối với pháo binh cơ giới lần đầu xuất trận". Cùng với bức điện trên, đồng chí Tham mưu trưởng mặt trận còn dặn thêm: Càng gần địch, càng phải nghiêm giữ kỷ luật bí mật. Phải đánh cho địch một bất ngờ lớn khi loạt đạn trọng pháo đầu tiên nổ trên đầu chúng.

 Từ sau ngày 3-12, khi hạ quyết tâm “bảo vệ Điện Biên Phủ bằng mọi giá”, “chấp nhận giao chiến để bẻ gẫy chủ lực đối phương”. Na-va tỏ ra tự tin vào chủ trương chiến lược của mình. Nhưng rồi chính những người thân cận trong cơ quan tổng hành dinh cảm thấy chủ tướng của mình có lúc do dự “dùng dằng nửa ở nửa về” trong việc bắt cá hai tay: Điện Biên Phủ ở Miền Bắc và “Át lăng” ở Miền Nam. Phải chăng Na-va cảm thấy hai mục tiêu chiến lược đó vượt quá sức quân viễn chinh?

 Nhớ lại hồi cuối tháng 11 – đầu tháng 12, mọi việc diễn ra trôi chảy khiến Na-va yên tâm. Ngày 29-11, lên quan sát tại chỗ. Na-va kết luận: địa hình lòng chảo Mường Thanh là lý tưởng cho việc xây dựng một tập đoàn cứ điểm. Chính vì thế mà có quyết tâm chiến lược ngày 3-12. Hôm sau, bộ ba (Cô-nhi. Đờ-Cát và Gin) lên nghiên cứu thực địa đã nhanh chóng phác hoạ ra một phương án xây dựng tập đoàn  cứ điểm. Ngày 7-12. Đờ Cát chính thức nhậm chức và chỉ ba ngày sau, trên điểm cao 506 (Bản Him Lam), điểm tựa đầu tiên (Beatrice) đã được khởi công xây dựng với tốc độ khá nhanh. Cũng ngày 7-12. Na-va ra chỉ lệnh chuẩn bị mở chiến dịch “Át-lăng”, với sự nhất trí hoàn toàn của việc chỉ huy Miền Trung, tướng Blăng.


 Sau khi được tin đối phương đưa thêm lực lượng lên Điện Biên Phủ, Na-va thấy 9 tiểu đoàn bộ binh và dù cùng với 3 cụm pháo binh khó có thể “đứng vững” trước lực lượng hùng hậu của Việt Minh, viên tướng Pháp đã hạ một quyết tâm mới, nâng toàn bộ binh lực ở Điện Biên Phủ lên 12 tiểu đoàn bộ binh và dù, 2 tiểu đoàn pháo 105, 1 đại đội pháo 155, 2 đại đội súng cối 120, 2 đại đội xe tăng, 2 đại đội công binh. Vật chất dự trữ gồm 5 cơ số đạn và 5 ngày lương thực. Lực lượng tăng viện ở đồng bằng, từ 3 tiểu đoàn dù nâng lên 5 tiểu đoàn. Không quân Bắc Việt có nhiệm vụ chi viện trực tiếp cho Điện Biên Phủ.

 Mọi điều kiện để “nghìn nát” chủ lực đối phương tưởng như vậy là đủ. Vậy thì Na-va còn điều gì phải đắn đo, do dự ? Nguyên nhân chỉ vì hai chuyện: máy bay và pháo binh. Về máy bay tướng Đờ-sô tư lệnh không quân Đông Dương (được sự đồng tình của tướng Lô-danh, chỉ huy không quân Miền Bắc) than phiền rằng không quân không đủ sức đảm đương quá nhiều nhiệm vụ: chi viện cho Điện Biên Phủ: ưu tiên, chi viện cho “At-lăng”, cũng ưu tiên. Trong khi đó thì còn đồng bằng và nhất là còn hàng loạt tập đoàn cứ điểm mới mọc lên ở Miền Trung Đông Dương. Chuyện thứ hai là pháo binh. Không phải pháo binh của Pháp mà là tin tức về sự có mặt của trọng pháo Việt Minh trên chiến trường Điện Biên Phủ. Biết được nỗi lòng của Na-va, cơ quan tham mưu thấy cần phải có ý kiến “thầy dùi” để chủ tướng yên tâm. Người ta góp ý rằng:

 1) Về tinh thần, cuộc thăm viếng ngày 17-12 của Na-va đã có tác dụng tốt đối với binh sĩ ở tập đoàn cứ điểm. Vậy nhân dịp lễ Chúa giáng sinh, tổng chỉ huy nên lên dự lễ để động viên ba quân.

 2) Về vấn đề không quân, Đờ-Cát phải hiệp đồng với Lò-danh để được chi viện tối đa. Riêng cơ quan tổng hành dinh sẽ báo cáo gấp về Pa-ri để yêu cầu Hoa Kỳ viện trợ gấp.

 3) Vấn đề pháo binh của đối phương là việc hệ trọng hơn. Phải mở một cuộc họp tại chỗ để nghiên cứu một cách nghiêm túc.

 Thế là ngày 29-12, theo chỉ thị của Na-va, tướng Cô-nhi triệu tập một cuộc họp tại hầm chỉ huy của Đờ-Cát để bàn chuyên đề về pháo. Để chuẩn bị cho cuộc họp quan trọng này, người ta đã xin ý kiến chỉ đạo của thanh tra pháo binh Pháp Pê-nac-ki-ô-ni (Pecnac-chioni), đã nghiên cứu những kinh nghiệm nóng hổi của các chuyên gia đồng minh Hoa Kỳ, “những người đã từng đối mặt với cao xạ pháo 37mm của Nga trên chiến trường Triều Tiên”. Điểm mặt, người ta thấy khá đầy đủ những tay tầm cỡ đến dự cuộc họp: Bô-đê, phó tướng và đại diện của Na-va. Cô-nhi, chỉ huy Bắc Bộ (vốn xuất thân từ lính pháo). Đờ-Cát chỉ huy trưởng tập đoàn cứ điểm Pi-rốt, phó của Đờ-Cát chuyên trách pháo binh.

 Tranh luận sôi nổi và kết luận cũng rõ ràng:

 Về pháo của Pháp ở Điện Biên Phủ: Số lượng đã đủ, không cần tăng thêm. Việc hiệp đồng giữa bộ binh và pháo binh trong tập đoàn cứ điểm đã được nghiên cứu kỹ. Để đề phòng tổn thất, đề nghị bổ sung thêm vài sĩ quan pháo binh dự bị.

 Về pháo binh bên tiến công: Trước đây tướng Xa-lăng đã từng kết luận rằng Việt Minh không thể dùng vũ khí nặng vì không khắc phục được những khó khăn về vận chuyển, cơ động. Tại Điện Biên Phủ điều kiện địa hình càng không cho phép pháo binh (cả pháo mặt đất và pháo cao xạ) chiếm lĩnh được trận địa và càng không thể phát hoả mà không bị quân không quân và pháo binh bên phòng ngự phản kích lại một cách có hiệu quả.

  Kết luận riêng về pháo cao xạ của Việt Minh:

 - Đối phương sẽ gặp những khó khăn rất lớn để đưa những khẩu 37mm vào tới tầm có thê ruy hiếp được sân bay và bãi thả dù. Nếu khả năng đó có xảy ra thì họ sẽ lập tức bị pháo binh của Pháp tiêu diệt ngay. Có chăng là họ chỉ đưa cao xạ vào chiếm lĩnh trận địa trước ngày mở màn trận tiến công. Như vậy thì trước đó, việc tiếp tế bảng không quân vẫn có thể tiến hành tự do. Sau ngày cuộc tiến công của đối phương bắt đầu, có thể dùng cách phản pháo và những biện pháp phòng thủ thụ động (như chọn vùng thả dù ngoài tầm pháo của đối phương, thu hẹp vòng bay...) mà vẫn bảo đảm được tiếp tế đồng thời tránh được “thiệt hại quá đáng”. Ít ra là ban đêm vẫn đảm bảo tiếp tế đều đặn.

  Kết luận riêng về pháo mặt đất của Việt Minh:

 - Rất khó tin pháo của đối phương có thể bắn vào trận địa của quân đồn trú giữa ban ngày và khi thời tiết tốt. Chúng sẽ bị pháo binh và không quân Pháp trả đũa ngay lập tức. (Điều đáng chú ý là khi thảo luận về khả năng chọn trận địa và khả năng phát hoả của pháo binh đối phương, đại tá Đờ-cát đã đứng lên lớn tiếng tuyên bố: Tôi xin cam đoan với các ngài rằng khi Việt Minh bắn pháo, tôi sẽ đứng giữa cánh đồng với chiếc ca-lô đỏ của tôi để làm mục tiêu cho họ chỉnh phần tử bắn! Tiếp lời Đờ-Cát, tư lệnh pháo binh của tập đoàn cứ điểm Pi-rốt đã bảo đảm với cấp trên là hắn sẽ làm câm họng pháo binh Việt Minh ngay sau khi phát đạn đầu tiên của họ ra khỏi nòng. Những người có mặt trong cuộc họp đã ghi nhận mọi lời tuyên bố (rất hùng hồn) đó và người ta cũng dại dột tin rằng sự thật sẽ diễn ra như vậy. Điều đó chỉ được thực tế sau này chứng minh.

 Tranh luận về vấn đề pháo không thể tách rời vai trò của không quân. Thế là Lô-danh bị lôi vào cuộc. Kết luận về phối hợp giữa không quân với lực lượng đồn trú ở Điện Biên Phủ cũng khá rõ ràng; 1) Nếu Việt Minh có pháo lớn thì không quân được miễn nhiệm vụ oanh tạc các trận địa pháo của họ để có thể tập trung lực lượng bảo đảm tiếp tế 100 tấn/ngày cho tập đoàn cứ điểm, 2) Lực lượng đồn trú phải bảo đảm đường bay của sân bay Điện Biên Phủ thật tố không để đối phương dùng hoả lực bắn thẳng uy hiếp sân bay 3) Tăng cường cho cứ điểm Ga-bri-en (tức cứ điểm đồi Độc Lập – Gabrielle) có đủ khả năng bảo vệ đường trục máy bay cất cánh và hạ cánh cũng như bảo vệ khu vực thả dù. 4) Không để cho Việt Minh đặt pháo cao xạ trên các điểm cao hay trên cánh đồn trong lòng chảo để uy hiếp hoạt động của máy bay. Nếu sân bay bị bắn hỏng, phải bảo đảm sửa chữa ngay (chậm là hai ngày) để máy bay có thể thường xuyên lên xuống...

 Xem ra Na-va đánh giá cao cuộc họp của các nhà chuyên môn thuộc quyền ông ta, vì viên tướng cho rằng cuộc họp đã “giúp tháo gỡ những vấn đề hóc búa nhất, với những kết luận rõ ràng chắc chắn nhất. Cấp dưới đã thảo luận và kết luận vấn đề một cách nghiêm túc. “Kết luận thật là lạc quan”. Na-va thốt lên như vậy khi nhận dược báo cáo của cấp dưới. Và bây giờ viên tổng chỉ huy Pháp lại thấy chỉ lệnh ngày  22-12 của mình là đúng đắn. Việt Minh tập trung nhiều đơn vị chủ lực lên đây. Được, họ có giỏi cứ “húc” vào đây. Bấy lâu, quân viễn chinh vẫn chờ đợi một cuộc giao tranh mặt đối mặt đàng hoàng theo kiểu chiến tranh qui ước với họ. Thời đã đến...

 Tính toán lại toàn bộ lực lượng. Na-va thấy yên tâm: 1) Điện Biên Phủ có 12 tiểu đoàn bộ binh – dù và 13 đại đội binh chủng kỹ thuật, 2) Lực lượng dự bị sẵn sàng tăng viện cho tập đoàn cứ điểm: 5 tiểu đoàn dù. 3) Lực lượng bảo vệ đồng bằng gồm 6 binh đoàn cơ động (G.M), 2 binh đoàn thiết giáp, 1 binh đoàn xe lội nước. 4) Lực lượng bổ sung cho “At-lăng” 3 tiểu đoàn dù, 1 G.M và 1 binh đoàn không vận số 1. Thế là mặc dù “At-lăng vẫn là một mục tiêu chiến lược quan trọng, nhưng rõ ràng là ở Điện Biên Phủ. Đờ-Cát đã có trong tay một lực lượng khá mạnh với hai thứ vũ khí lợi hại là trọng pháo và xe tăng. Mặt khác, tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ vẫn ưu thế tuyệt đối về máy bay.

 Chính trên cơ sở phân tích mọi điều kiện giành thắng lợi “trong cuộc giao tranh mặt đối mặt” sắp tới mà Na-va yên tâm phân công: Cô-nhi tập trung chỉ đạo Điện Biên Phủ, Na-va tập trung chỉ đạo “At-lăng”.

 Sau khi được “khoán trắng” tập đoàn cứ điểm. Cô-nhi đã bổ sung vào chỉ lệnh của Na-va những yếu tố vật chất để “bảo đảm chắc chắn giành phần thắng”:

 + Về lực lượng dự trữ tại chỗ: 9 ngày lương thực, 8 cơ số xăng, 6 cơ số đạn cho bộ binh, 6 – 7 cơ số đạn cho lựu pháo 105, 7 cơ số đạn cho lựu pháo 155, 8 cơ số đạn cho cối 120, 9 cơ số đạn cho  xe tăng.

 + Về tiếp tế trong chiến đấu: Từ kinh nghiệm Nà Sản, Cô-nhi qui định: chiến đấu bình thường, bảo đảm tiếp tế 70 tấn/ngày, chiến đấu ác liệt, 96 tấn/ngày.

 Na-va được biết những qui định trên đây của Cô-nhi, đã không phản đối. Viện trợ Mỹ thiếu gì. Không nên hẹp hòi với cấp dưới khi họ quyết giành thắng lợi, vì mình mà giành thắng lợi. Còn Đờ-Cát thì càng yên tâm. Cấp trên đã thấy tầm quan trọng của tập đoàn cứ điểm mà hắn ta được giao đứng mũi chịu sào.

 Trong những ngày cuối tháng 12-1953 – đầu tháng 1-1954, khi mọi lực lượng của ta đang được tập trung lên Tây Bắc và về phía địch, mọi việc dường như đã được chuẩn bị xong xuôi trong lòng chảo Mường Thanh để quân viễn chinh sẵn sàng “nghênh chiến”, thì tại bản doanh của tướng Na-va đang diễn ra cuộc “tranh cãi thì thầm”. Người ta tranh cãi, vì tồn tại những bất đồng chưa thể dung hoà được. Người ta thì thầm vì chủ tướng đã quyết, công khai bàn ra tán vào không tiện.

 Những ý kiến bất đồng chia thành 3 phái rõ rệt:
1. Tán thành chấp nhận giao chiến ở Điện Biên Phủ.
2. Phản đối chủ trương đó.
3. Nghi ngờ triển vọng của kế hoạch Na-va, dù xảy hay không xảy ra trận giao chiến tỏng lòng chảo Điện Biên.

 Trước hết là lập luận của những người ủng hộ Na-va, quyết “nghiền nát” chủ lực Việt Minh ở Điện Biên Phủ: Họ cho rằng Việt Minh trước sau cũng dùng đường Tuần Giáo – Điện Biên Phủ - Mường Khoa để uy hiếp Thượng Lào. Quân Pháp chiếm Điện Biên Phủ, chặn bước chân đối phương sang hướng Luông Pha bang là việc làm cần thiết và cấp bách.

 Những người này rất tin tưởng vào biện pháp phòng thủ bằng tập đoàn cứ điểm mà họ cho là bất khả xâm phạm. Nhiều sĩ quan, nhất là đại tá Bec tây (Berteil), chỉ huy phó phụ trách hành quân của tổng chỉ huy Na-va, “bị ám ảnh bởi tiền lệ Nà Sản”, một tập đoàn cứ điểm mà đối phương đã không công phá nổi năm trước. Rõ ràng biện pháp phòng ngự này bày ra trước đối phương một mục tiêu khá hấp dẫn, có khả năng thu hút các sư đoàn Việt Minh đến để công kích, nhưng lại là một mục tiêu đủ cứng để nghiền nát họ. Béc-tây và những người đồng tình với hắn ta cho rằng tập đoàn cứ điểm còn gợi lại một lý thuyết về tính bất khả xâm phạm của các phòng tuyến liên tục đã từng được ca tụng trong quân đội Pháp trước năm 1939, tức hình ảnh chiến tuyến Ma-gi-nô.

 Những ý kiến tác động nhiều nhất đến quyết tâm của tổng chỉ huy Na-va là lập luận của Phòng Nhì. Họ cho rằng tại miền Thượng du Tây Bắc, đối phương không thể duy trì quá hai sư đoàn và hai vạn dân công. Vẫn chưa hết, ý kiến cho rằng đường giao thông thiếu vững chắc không cho phép Việt Minh đưa đến vùng này những khẩu pháo cỡ lớn hơn 75mm với số đạn cần thiết cho một tuần chiến đấu. Mặc dù có những tin tức nói rằng đã có nhiều sư đoàn Việt Minh, kể cả “sư đoàn nặng” 351 lên Tây Bắc, nhưng Phòng Nhì vẫn “kết luận một cách lạ lùng” rằng: không có gì cho phép khẳng định về tính chính xác và tầm quan trọng của những lực lượng tăng viện đó của Việt Minh trên hướng Tây Bắc...

 Với những cứ liệu đó, lúc đầu Phòng Nhì cho rằng tổng chỉ huy chấp nhận giao chiến với chủ lực đối phương là điều hoàn toàn lô-gich. Họ cho rằng đối phương chỉ có thể tiến hành cuộc giao chiến trong thời gian ngắn với một bộ phận chủ lực và một lực lượng pháo binh cỡ nhỏ không đủ sức phá huỷ các công sự dã chiến.

 Như vậy là Na-va có tất cả những biện pháp để đối phó với mối uy hiếp chỉ ở mức vừa phải như năm trước ở Nà Sản.

 Những người phản đối chủ trương chấp nhận giao chiến của Na-va đã viện nhiều lý lẽ để bác bỏ các lập luận trên đây. Người  tiêu biểu trong số này là tham mưu trưởng lục quân Bắc Việt, đại tá Bat-xti-a-ni (Bastiani).

 Họ cho rằng Điện Biên Phủ không thể chặn được đường của đối phương tiến quân sang hướng Luông Pha bang. “Ở đất nước này, người ta không thể ngăn chặn trên một hướng. Đó là khái niệm châu Âu, một khái niệm xa lạ, không có chút giá trị đối với chiến trường này, nơi mà quân “Việt” có thể đặt chân lên bất cứ đâu”. Bat-xti-a-ni khẳng định rằng nếu không có những hoạt động toả ra chung quanh. Điện Biên Phủ sẽ trở thành một vực thẳm nuốt chửng các tiểu đoàn quân viễn chinh, bị chôn chân chết cứng trong lòng chảo Mường Thanh.

 Những người phản đối chủ trương chấp nhận giao chiến đã lên án Na-va là không nhạy bén khi tình hình đã thay đổi rõ rệt từ trung tuần tháng 12, mở đầu bằng thất bại của cuộc hành binh Pô-luých, rú  chạy khỏi Lai Châu. Sự tiếp cận nhanh chóng của sư đoàn 316 đã buộc bộ chỉ huy Pháp ở Bắc Kỳ hạ lệnh cho quân đồn trú ở Lai Châu rút chạy. Khốn nỗi, mệnh lệnh đưa ra quá đột ngột, thời gian quá gấp khiến cho binh đoàn biệt kích hỗn hợp không vận (G.C.M.A) không kịp thu quân, 25 đại đội biệt kích Thái đóng rải rác trong rừng chỉ nhận được lệnh tìm mọi cách rút chạy về Điện Biên Phủ với tốc độ nhanh nhất. Phải vượt qua chừng 100km theo con đường mòn Pa-vi (Lai Châu – Điện Biên) đã bị đối phương làm chủ, các đơn vị nguỵ Thái này bị đánh tan tác và “mất hút”, ngoài 10 người Pháp và hơn 100 biệt kích nguỵ sống sót chạy về tới Mường Thanh. Ba tiểu đoàn quân dù từ Điện Biên Phủ lên đón cũng bị chặn đánh tơi bời, buộc phải lui quân, không sao tiến lên giải nguy cho đồng bọn ở Mường Pổn.

 Với việc mất Lai Châu, căn cứ không quân –lục quân đang được xây dựng ở Điện Biên Phủ đã mất thêm một lý do để tồn tại. Không ai còn tin rằng tập đoàn cứ điểm này còn đóng được vai trò “chiếc cọc neo tàu”, làm căn cứ xuất phát để mở rộng các hoạt động quân sự chính trị rộng ra cả xứ Thái.

 Một thực tế khác được những người phản đối chủ trương chấp nhận giao chiến bám lấy để lên án sự thiếu nhạy bén của Na-va là những hoạt động của đối phương mà phía Pháp đã nắm được. Từ cuối tháng 12, Phòng Nhì đã cung cấp nhiều tin tức về việc chuyển quân của Việt Minh lên hướng Tây Bắc. Nhưng Na-va vẫn không lường trước được hậu quả của việc tập trung hầu như toàn bộ khối chủ lực cơ động của đối phương chung quanh lòng chảo Điện Biên. Viên tổng chỉ huy vẫn bám lấy nhận xét cũ rích cho rằng đối phương không đủ khả năng về hậu cần tiếp tế, rằng tập đoàn cứ điểm có đầy đủ sức mạnh phòng thủ trước một đối thủ đã từng phải lùi bước trước Nà Sản.

 Nhiều ý kiến khẳng định rằng vào cuối tháng 12, quân Pháp vẫn có thể rút khỏi tập đoàn cứ điểm bằng máy bay như họ đã từng làm hồi tháng 8, rút khỏi Nà Sản. Rõ ràng là lúc đó tổng chỉ huy Na-va vẫn còn đủ thời gian để hoàn toàn tự do hành động, hoàn toàn chủ động từ bỏ cuộc giao chiến khi mà trong kế hoạch cơ bản, ông ta chủ trương tránh một cuộc đụng đầu quyết định ở miền Bắc và khi mà Pa-ri đã khước từ mọi yêu cầu tăng viện. Trong điều  kiện đó, tự do xem xét lại và chấp nhận phương án rút quân khỏi Điện Biên Phủ là điều hoàn toàn lô-gich. Nhưng tướng Na-va đã hành động ngược lại sau một thời gian do dự khá dài. Ngày 22-12, với quyết định tăng thêm 3 tiểu đoàn bộ binh, 1 đại đội xe tăng và đặt Điện Biên Phủ ưu tiên trước chiến trường đồng bằng Bắc Kỳ, tướng Na-va đã bỏ lỡ thời cơ để hành động đúng đắn. Đối phương đã lợi dụng được điều đó. Vòng vây ở cự ly gần quanh Điện Biên Phủ đã được các đơn vị chủ lực Việt Minh hình thành nhanh chóng. Đến đầu tháng 1-1954, mọi cuộc rút lui bằng đường không đều không còn khả năng thực hiện. Cuộc đọ sức ở Điện Biên Phủ đã trở nên không thể tránh khỏi.

 Loại ý kiến thứ ba thuộc về những người nghi ngờ triển vọng của việc thực hiện kế hoạch Na-va, dù có hay không có trận giao chiến ở Điện Biên Phủ.

 Với việc bắt lính và dồn quân, tướng Na-va đã đưa quân lực Pháp – Đông Dương lên tới 45,5 vạn, trong đó quân đội ngoại quốc (Pháp, Bắc Phi. Lê Dương) chiếm 24,4%. Vậy mà 7 tháng đã trôi qua kể từ ngày tổng chỉ huy nhậm chức, cục diện chiến trường vẫn không chuyển biến đáng kể.

 Tổng chỉ huy muốn bắt cả hai tay, cả ở Tây Bắc (Điện Biên Phủ) cả ở miền trung Trung Kỳ (cuộc hành binh At-lăng), trong đó cuộc giao chiến ở Điện Biên Phủ được ông ta coi là thứ yếu. Trên thực tế với sự có mặt của gần như toàn bộ khối chủ lực cơ động của Việt Minh, có gì chứng tỏ rằng cuộc đụng đầu trên cánh đồng Mường Thanh không phải là trận đánh chủ yếu của mùa khô? Vì không thấy được điều đó nên chỉ lệnh ngày 7-12, tổng chỉ huy đã cho thấy toàn bộ sự chỉ đạo các cuộc hành binh 6 tháng đầu năm 1954 sẽ phụ thuộc vào At-lăng, chiếm đóng lãnh thổ Liên khu V của đối phương. Và Na-va đã tỏ ra trung thành từng ly từng tý với kế hoạch đó, bất chấp mọi trở ngại.

 Trong lúc At-lăng chỉ mới còn là một dự kiến và chưa có gì hứa hẹn kết quả thì cục diện vùng Tây Bắc đang là một nguy cơ. Toàn bộ chủ lực đối phương đã có mặt. Vòng vây đã khép chặt. Không quân đã thừa nhận sự bất lực của họ trên cả hai mặt vận tải tiếp tế và chi viện chiến đấu. Với giới hạn về tầm hoạt động, máy bay chỉ có được 10 phút bay chi viện trên bầu trời Điện Biên. Muốn bảo đảm cho cầu hàng không tiếp tế 80 tấn/ngày cho tập đoàn cứ điểm, phải huỷ bỏ mọi kế hoạch phục vụ cho các chiến trường khác. Tướng Đờ-sô, tư lệnh binh đoàn không quân chiến thuật và đại tá Ni-cô, chỉ huy các phi đoàn vận tải, đều không giấu giếm điều đó. Tướng Cô-nhi thì xảo quyệt hơn, lúc đầu giữ thái độ nhập nhằng đối với Điện Biên Phủ, sẵn sàng tranh công nếu thắng lợi nhưng cũng sẵn sàng đổ lỗi nếu thất bại.

 Tướng Na-va có dự kiến một cuộc rút chạy bằng đường bộ từ Điện Biên Phủ sang hướng Thượng Lào. Phải chăng đây là một sự khôn ngoan mang tính ngu đần (sotle sagesse) khi mà mọi khả năng tháo chạy bằng đường không đã không còn? Để chuẩn bị cho cuộc rút chạy theo kế hoạch Xê-nô-ơn này, trong những ngày No-en lạnh buốt thiếu tá Vô-đrây (Vaudrey) từ hướng Mường Khoa sang, trung tá Lăng-le (Langlais) men rừng từ phía Tây Trang xuống gặp nhau ở Sốp Nao, chụp chung một tấm ảnh để báo  cáo (lừa bịp) với tổng chỉ huy rằng hành lang Điện Biên Phủ - Thượng Lào đã thông. Nhưng trong cơ quan tổng hành dinh, người ta không lạ gì vở hài kịch này vì biết rằng toán quân dù biệt kích của Lăng-gle trên đường trở về Điện Biên Phủ đã gặp khó khăn đến nỗi chính họ cũng phải thú thật rằng việc thành lập đường liên lạc thường xuyên –Điện Biên – Mường Khoa là việc không thể làm được. Trong khi đó, điều đáng buồn có tin là đối phương đang mở hết tốc độ để mở cuộc tiến công càng sớm càng tốt, càng nhanh càng tốt. Họ lo quân Pháp rút, họ lo mất mục tiêu.

 Đến đầu tháng 1 này, tập đoàn cứ điểm bị dồn vào thế không còn bất kỳ khả năng rút chạy nào, không còn có thể được giải toả bằng bất kỳ cuộc hành binh đường bộ nào, quân Pháp ở đây buộc phải chiến đấu chỉ bằng phương tiện của bản thân mình là chủ yếu. Thực tế đó cho thấy số phận của trên 10 tiểu đoàn – chất lượng nòng cốt của khối chủ lực đang được thành lập – đã được định đoạt. Người ta thấy tổng chỉ huy Na-va đang đi sâu vào hành động mâu thuẫn với bản kế hoạch chiến lược của chính mình, mâu thuẫn giữa tác chiến và xây dựng, giữa chủ trương tránh giao chiến với tình thế buộc phỉa chấp nhận giao chiến. Liệu ông ta có lường hết hậu quả của cuộc đối đầu có tính chất quyết định này không?

 Những người tỏ ra nghi ngờ với tiền đồ của kế hoạch chiến lược mang tên Na-va rút ra một kết luận mang tính hình ảnh: Trong lịch sử và trong cuộc sống của con người, có những lúc mà tương lai xuất hiện như một cục sáp mềm. Người ta có thể nhào nặn nó theo ý muốn của mình. Đó là lúc mọi việc đều có thể làm được nếu nắm được thời cơ. Nhưng một khi giây lát hiếm hoi đó trôi qua đi, sáp kho cứng lại không còn nhào nặn được nữa thì sự lựa chọn đã dứt khoát, tương lai đã được định đoạt. Đối với tướng Na-va và cả với cuộc chiến tranh Đông Dương, tháng 12-1953 chính là những giây phút chủ chốt đó. Tấn thảm kịch Điện Biên Phủ được định hình chỉ trong vòng mấy ngày đó.

 Nếu tại tổng hành dinh của tướng Na-va ở Sài Gòn đang vo ve những tiếng thì thào bất tận về chủ trương chiến lược của viên tổng chỉ huy Pháp thì ngược lại một khí khí hào hứng, nòng lòng chờ đợi quyết tâm của trên,chờ đợi nhiệm vụ, đang bao trùm Sở chỉ huy mặt trận Thẩm Púa. Tại đây đang diễn ra cuộc họp phổ biến kế hoạch tác chiến chiến dịch.

 Thẩm Púa, một cái hang lớn ở chân vách đá của ngọn Pú Hồng Cáy, cạnh km 15 đường Tuần Giáo – Điện Biên.

 Thẩm Púa, một bức tranh thiên nhiên còn lưu lại trong hồi ức của đồng chí chỉ huy trưởng mặt trận Điện Biên Phủ:
“...Dòng suối lấp lánh ánh trăng.
“Những hòn núi đã hiện lên dưới trăng như những công trình kiến trúc, điêu khắc đồ sộ của con người đã tạo nên để tô điểm cho thiên nhiên.
“...Trong đêm trăng, đất nước ta tại miền Tây này quả là đẹp như một bức tranh...”.

 Chính tại nơi đây, mấy hôm trước bộ tư lệnh đại đoàn 316 nhận lệnh trong điều kiện hết sức khẩn trương để rồi đem lại chiến thắng đầu tiên của mùa khô này: giải phóng Lai Châu.

 Hôm nay, 14-1, những gương mặt quen thuộc trên các chặng đường kháng chiến lại gặp nhau dưới mái hội trường tre nứa vừa được dựng lên dưới tán xoẻ rộng của hai cây sấu già trên một bãi đất rộng. Một bàn cát lớn toàn cảnh Điện Biên Phủ, được cơ quan tham mưu tiền phương đắp ngay cạnh hội trường.

 Kẻ địch hẳn không hề nghĩ rằng đối phương của chúng, ngay tại cơ quan chỉ huy cao nhất của chiến dịch, đến khi phổ biến kế hoạch tác chiến vẫn chưa có  trong tay tấm bản đồ chi tiết về lòng chảo Mường Thanh. Bàn cát được đắp trên cơ sở những cảnh đồ, những ảnh chụp của các tổ trinh sát, những lời khai và sơ đồ của tù binh bắt tại trận trong những ngày chuẩn bị chiến trường.

 Đây là lần đầu tiên cán bộ các đơn vị, từ đồng chí tư lệnh đại đoàn mới qua tuổi thanh niên đến những cán bộ tiểu đoàn còn trẻ măng, được thảo luận kế hoạch tác chiến và nhận nhiệm vụ chiến đấu ngay trên bàn cát.

 

 Mọi người đã nhất trí về ý nghĩa mục đích, tính chất của chiến dịch, một chiến dịch lớn nhất trong lịch sử 10 năm xây dựng, trưởng thành và chiến thắng của quân đội ta, không những chỉ nhằm tiêu diệt lực lượng địch với qui mô lớn nhất mà còn làm thất bại các mục tiêu chiến lược, cả về xây dựng và tác chiến được nêu trong kế hoạch Na-va của đế quốc Pháp-Mỹ, làm phá sản hình thức phòng ngự mà địch cho là mầu nhiệm.

 Như thường lệ, vấn đề được thảo luận sôi nổi  nhất vẫn là cách đánh. Ai nấy đều nhất trí với tư tưởng chỉ đạo tác chiến của Trung ương là “đánh chắc thắng” nhưng vấn đề đặt ra là đánh như thế nào. Hai lập luận rõ rệt và cuộc thảo luận đã xoay quanh hai cách đánh.

 Cách thứ nhất:  Địch mới nhảy dù xuống. Nhân lúc trận địa phòng ngự của chúng chưa được củng cố, bố trí ở một số mặt còn sơ hở, ta tập trung binh lực, hoả lực chia làm nhiều hướng, có hướng chính, có hướng phối hợp, đánh sâu vào trong lòng địch, chia cắt tập đoàn cứ điểm ra từng bộ phận, tập trung binh lực hoả lực hơn địch, đánh vào chỗ sơ hở nhất, tiêu diệt bộ phận quan trọng nhất của chúng, sau đó, tiếp tục giải quyết những bộ phận còn lại, hoàn thành nhiệm vụ tiêu diệt toàn bộ tập đoàn cứ điểm. Đó là cách đánh nhanh, giải quyết nhanh.

 Cách đánh thứ hai: Ta sẽ tập trung binh lực, hoả lực hơn hẳn địch trong từng trận đánh, tiến đánh từng bước, tiêu diệt từng bộ phận địch, bảo đảm chắc thắng cho từng trận đánh, dùng một loạt trận đánh công sự vững chắc kế tiếp nhau trong một thời gian dài để tiêu diệt toàn bộ tập đoàn cứ điểm. Đó là cách đánh chắc, tiến chắc.

 Phân tích quyết tâm và trình độ chiến đấu của bộ đội sau chỉnh quân chính trị và chỉnh huấn quân sự phân tích chỗ mạnh, chỗ yếu của địch, những khó khăn trở ngại của ta về tiếp tế, về sức khoẻ bộ đội... nhiều ý kiến nghiêng về cách đánh thứ nhất.

 Tuy nhiên, hội nghị vẫn cân nhắc kỹ lợi hại của từng cách đánh. Đánh nhanh giải quyết nhanh có một điều bất lợi rất lớn là, mặc dù đã được chuẩn bị về tư tưởng và chiến thuật để đánh tập đoàn cứ điểm, nhưng quân ta chưa có kinh nghiệm thực tế. Lần đầu tiên đánh tập đoàn cứ điểm lại gặp một tập đoàn cứ điểm mạnh. Còn đánh chắc tiến chắc  thì bảo đảm chắc thắng nhưng chiến dịch sẽ kéo dài, địch sẽ tăng cường lực lượng, củng cố hệ thống phòng ngự của chúng, bộ đội ta có thể bị tiêu hao mệt mỏi, vấn đề hậu cần tiếp tế vốn đã khó khăn, càng trở nên khó khăn hơn.

 Dựa vào nguyên tắc đánh chắc thắng, hội nghị nhất trí chủ trương: Tuỳ theo tình hình chuẩn bị của ta và sự phát triển của tình hình địch để áp dụng một trong hai cách đánh này. Trước mắt ta tích cực chuẩn bị để tranh thủ khả năng “đánh nhanh giải quyết nhanh”. Nếu tình hình thay đổi, ta sẽ chuyển sang “đánh chắc tiến chắc”.

 Chủ trương hợp lý. Cách đánh tiếp tục được  cân nhắc ngay trong quá trình bám sát mọi chuyển biến về địch và chuẩn bị khẩn trương theo phương châm đánh nhanh giải quyết nhanh.

 Các đại biểu phấn khởi ra về. Hàng loạt công việc đang chờ đợi ở đơn vị, trong đó có những việc hoàn toàn mới mẻ, lần đầu đặt ra trong đời người cán bộ: làm đường kéo pháo và kéo pháo vào trận địa, hợp đồng bộ pháo qui mô lớn, chuẩn bị chiến đấu liên tục theo yêu cầu đánh công sự vững chắc qui mô lớn chưa từng thấy.

 Ngay sau hội nghị cán bộ này, cơ quan bộ chỉ huy mặt trận từ Thẩm Púa chuyển vào Mường Phăng ở km 62 đường Tuần Giáo – Điện Biên. Tại đây, trong không khí hết sức khẩn trương, ba cơ quan tham mưu, chính trị và hậu cần gấp rút chỉ đạo các đơn vị bắt tay vào công việc chuẩn bị chiến dịch.

 Tiếp tục bám sát mọi động tĩnh của địch trong lòng chảo, bảo đảm thông tin thông suốt để chỉ đạo các chiến trường chia lửa với Điện Biên, giải quyết những vấn đề cón lại về kỹ thuật chiến thuật, tư tưởng và tổ chức cho bộ đội, huy động khả năng tiếp tế tại chỗ và tiếp nhận nguồn chi viện của hậu phương để đáp ứng yêu cầu chiến dịch có thể kéo dài... hàng loạt công việc cấp bách phải được giải quyết trong vòng ít ngày để bộ đội có thể nổ súng vào cuối tháng.

 Chiến trường đòi hỏi phải dốc sức. Cuộc chạy đua thầm lặng tiếp tục diễn ra giữa một bên đang ra sức tận dụng mọi phương tiện hiện đại để củng cố tập đoàn cứ điểm, với một bên là quyết tâm và ý chí con người, với sức mạnh chủ yếu là bàn tay và khối óc, để không lỡ thời cơ tiêu diệt địch. Trước mắt, có những việc mà ngay lúc đó ta chưa lường hết những khó khăn, phức tạp, gian khổ. Dùng sức người kéo pháo vào trận địa là một trong những việc thuộc loại này. Đây không chỉ là một nhiệm vụ lao động chiến đấu thông thường mà là một thử thách lớn lao lần đầu tiên đặt ra trước quân đội ta.

 Một đặc tính nổi lên trong con người của Na-va là viên tướng này rất nhạy cảm với những lời khen chê của các sĩ quan thuộc quyền và nhất là của những người có chức có quyền quyết định số phận cuộc đời binh nghiệp của ông ta.

 Sau khi đi thăm căn cứ Xê-nô ở Trung Lào rồi lên Điện Biên Phủ dự lễ No-en với binh lính, trở về Sài Gòn Na-va đã nắm được những điều qua tiếng lại chung quanh quyết tâm chiến lược của mình. Những lời bàn ra tán vào trong tổng hành dinh khiến cho viên tổng chỉ huy Pháp lưu ý từ lâu, từ khi hình thành kế hoạch Ca-xto cũng như sau đó, khi Na-va hạ quyết tâm tăng cường lực lượng lên Điện Biên Phủ, chấp nhận giao chiến với chủ lực đối phương. Mặc dù vậy, viên tướng này vẫn tự tin và lòng tin tưởng  càng được củng cố khi Na-va biết rằng hắn được sự hậu thuẫn rất mạnh mẽ của Béc-tây, người giúp tổng chỉ huy điều hành kế hoạch hành quân, và nhất là hậu thuẫn của Phòng Nhì, cơ quan có khả năng “bám sát từng bước đi của đối phương (?!)”. Na-va cũng rất tin vào tài năng và quyết tâm của đại tá Đờ-Cát, người đứng mũi chịu sào trên lòng chảo Điện Biên xa xôi. Trong một bản báo cáo gửi lên tổng chỉ huy, viên đại tá này đã khẳng định rằng: Cảm tưởng chung của các chiến binh là tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ rất vững chắc, rằng họ tin rằng Việt Minh biết rõ điều đó và sẽ không dám mở cuộc tiến công. Đờ-Cát tỏ ý lo ngại rằng đối phương bỏ cuộc và như vậy sẽ không có điều kiện để cho họ một bài học (!) cũng tức là không “dứt điểm” được với chủ lực của họ. Ông ta chỉ mong sao dụ được Việt Minh xuống lòng chảo khi đó “họ sẽ nằm trong tay chúng ta, chúng ta sẽ có cái đã chờ đợi từ lâu, tức là một mục tiêu tập trung mà chúng ta có thể dùng dùi cui mà nện (!)”.

 Để một tai nghe ý kiến của cấp dưới, còn một tai Na-va dành để nghe ngóng dư luận của các vị khách quí từ Pa-ri xa xôi bớt thì giờ sang thăm viếng con nhím Điện Biên Phủ ngay từ những ngày nó bắt đầu xù lông trên cánh đồng Mường Thanh. Những cuộc viếng thăm kèm theo những lời trầm trồ khen ngợi. Từ các vị bộ trưởng quan rộng như Plê-ven, Đờ Sơ-vi-nhê. Giắc-kê đến các quân nhân cỡ bự của nền Cộng hoà Đại Pháp như tham mưu trưởng E-ly, các tham mưu trưởng các quân chủng như Phay, Blăng, Nô-my, lên thăm tập đoàn cứ điểm vào những thời điểm khác nhau nhưng đều có chung một nhận xét. Điện Biên Phủ quả là một pháo đài không thể công phá nổi. Người ta hồi tưởng lại, không những trong 8 – 9 năm qua trên chiến trường Đông Dương mà cả suốt những năm thế chiến hai, ngay trên đất Pháp, chưa bao giờ (kể từ ngày chiến tuyến Ma-gi-nô bị quân phát xít Đức “bước qua”) quân đội Pháp dựng lên được một hệ thống phòng thủ mạnh như tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Người ta thật lòng khen ngợi công trình của Na-va và người ta cũng thật lòng tin rằng Việt Minh không dại gì mà húc đầu vào một cái bẫy khổng lồ và phức tạp, lởm chởm những mũi nhọn, sần sùi những công sự đầy mìn như vậy.


 Cuộc viếng thăm Đông Dương đã để lại cho bộ trưởng quốc phòng Plê-ven một “ấn tượng sảng khoái”. Sau khi mò lên Điện Biên Phủ, tận mắt chiêm ngưỡng “Véc-đoon châu Á”, trở về Pa-ri, ngài bộ trưởng đã lớn tiếng tuyên bố trước Quốc hội Pháp rằng: “Tôi không tìm thấy người nào nghi ngờ tính vững chắc của tập đoàn cứ điểm. Tôi đánh giá cao tinh thần và lòng tin của binh sĩ Pháp ở đây. Họ đang mong đợi cuộc công kích của Việt Minh...”.

 Những lời khen càng làm cho Na-va yên tâm. Viên tổng chỉ huy ghi nhận và cảm ơn mọi lời khích lệ đầy thiện chí đó.

 Thế rồi người ta thấy lòng tin tưởng của các nhân vật cỡ bự của Pa-ri đã dần dần làm thay đổi thái độ nghi ngờ trước đây của nhiều sĩ quan tổng hành dinh. Họ binh chinh phục bởi lập luận cho rằng ưu thế của quân viễn chinh trong phòng ngự, với những vị trí phòng thủ mạnh, là một sự thật hiển nhiên, rằng trong công sự dã chiến, người ta có thể lấy 1 chọi với 3 – 4. Quân Pháp sẽ tiến hành trận đánh bài bản với các sư đoàn  Việt Minh, một đối thủ đã từ lâu không thể nắm bắt được, và việc quân Pháp sẽ kết thúc thắng lợi trận đánh là điều không còn nghi ngờ. Chủ lực đối phương, nếu trước đây tỏ ra khéo cơ động và chiến đấu bất ngờ trong rừng rậm thì lần này họ sẽ bị tan vỡ trước một pháo đài khổng lồ, “một siêu Nà Sản”.

 Thế rồi, ở Sài Gòn cũng như ở Hà Nội, người ta chờ đón một trận giao chiến có tính chất quyết định số phận của cuộc chiến tranh.

 Khốn nỗi, trận đánh chưa đến thì đã xẩy ra biết bao điều làm cho Na-va đau đầu. Đó là những hoạt động kỳ lạ “ngoài lề” của đối phương từ cuối tháng 12, những hoạt động làm cho khối cơ động của ông ta cứ teo mãi, teo mãi.

 Cuộc tiến công bất ngờ của đối phương ở Trung Lào (với kết quả là 3 tiểu đoàn Âu Phi cơ động và 1 tiểu đoàn pháo bị diệt cùng với Thà Khẹt bị chiếm) tuy được coi là thất bại “khu vực và có mức độ” nhưng đã gây tiếng vang lớn. Giới báo chí la lên rằng Đông Dương bị cắt làm đôi. Việt Minh không những đã giáng một đòn mới vào dư luận công chúng Pháp mà họ còn thu hút thêm lực lượng cơ động từ đồng bằng Bắc Kỳ vào Xê-nô.

 Trong suốt tuần cuối tháng 12, việc tăng viện và tiếp tế cho Điện Biên Phủ đã bị ảnh hưởng.

 Những tưởng căn cứ Xê-nô có thể chặn được bước tiến của Việt Minh xuống phía Nam Lào. Nào ngờ ngay sau đó đã thấy họ xuất hiện ở A-tô-pơ, mở rộng vùng kiểm soát trên cao nguyên Bô-lô-ven. Hạ Lào. Ba tiểu đoàn cơ động (đang được xây dựng ở Cam-pu-chia) cấp tốc bị điều lên cùng với một tiểu đoàn cơ động ở Bắc Bộ vào để đóng chốt ở Pắc-Xế.

 Trong khi đó, hoạt động tại chỗ của Việt Minh ở đồng bằng sông Hồng vẫn là một nguy cơ kéo dài đối với Cô-nhi. Các phòng tuyến sông Đáy và sông Luộc lại bị rung chuyển. Cuộc càn Giéc-phô bị bỏ dở.  Nhiều vùng tự do quân viễn chinh kiểm soát ở Thái Bình. Ninh Bình bị thu hẹp. Đường số 5, con đường chiến lược huyết mạch, luôn trong trạng thái bị uy hiếp. Lực lượng cơ động tập trung vào tay Cô-nhi mau chóng vợi đi, từ chỗ trên 40 tiểu đoàn, nay chỉ còn chừng 20 tiểu đoàn.

 Vậy mà trên hướng chính, hướng mà Na-va chờ đợi cuộc tiến công, đối phương vẫn im lặng, một sự im lặng “khó chịu” đối với viên tổng chỉ huy Pháp.

 Phải chăng các hoạt động “ngoài lề” đã thu hút hết sự cố gắng của họ? Phải chăng những nỗ lực của họ đã lên đến đỉnh cao? Hay là họ do dự trước sức mạnh của con nhím Điện Biên Phủ?

 Cân nhắc, suy tính, để rồi đi đến quyết định bắt đầu cuộc hành binh At-lăng vào ngày 20-1. Na-va rất khó chịu nhận thấy Cô-nhi “ngây thơ và dại dột, cục bộ và thiển cận”, chỉ biết bo bo giữ quân để bảo vệ vùng đồng bằng sông Hồng. Hắn ta đã bao lần nằng nặc yêu cầu bỏ cuộc tấn công vào vùng Việt Minh kiểm soát ở Liên khu 5 mà không biết rằng với tổng chỉ huy, không có At-lăng tức là không có chủ động tiến công cũng tức là không có Na-va. Bị động chống đỡ mãi rồi, hết Lai Châu, đến Trung Hạ Lào. Đã đến lúc phải ra tay.

 Thế là gần 30 tiểu đoàn các loại được tung ra. Giữa lúc Na-va đang say sưa rạp mình xuống tấm bản đồ chiến sự theo dõi các mũi tiến quân đổ bộ lên Tuy Hoà, Phú yên và giữa lúc tướng Blăng, chỉ huy trực tiếp cuộc hành binh At-lăng, còn đang nghi hoặc không hiểu vì sao cuộc tiến quân không gặp chủ lực đối phương thì bỗng có tin nhiều vị trí trên đường 14 bị tiêu diệt. Công Tum bị tràn ngập. Tướng Bô-pho (Beaufort) phải cho quân di tản, không chiến đấu, để chuyển hướng về giữ Plây-cu vì đường 19 bị uy hiếp nặng. Thế là cái quái thai At-lăng vừa lọt lòng đã bị nghẹt thở. Na-va buộc phải hạ lệnh rút lực lượng đang tham gia chiến dịch này và điều thêm mấy G.M từ Nam Bộ và Bình Trị Thiên đến để chữa cháy ở Bắc Tây Nguyên.

 Tất cả diễn ra quá nhanh, quá bất ngờ ngoài tầm dự kiến của tướng Na-va. Viên tổng chỉ huy đành ngậm bồ hòn tự nhủ lòng sẽ quyết tâm trở lại At-lăng. Phải chiếm bằng được vùng này và giao cho chính quyền Bảo Đại để tạo nên một ảnh hưởng chính trị sâu rộng đã được dự kiến từ thời Xa-lăng.

 Mục tiêu chiến lược ở miền Nam Đông Dương nguồn hy vọng hàng đầu của Na-va, tạm thời không thành. Viên tổng chỉ huy chuyển hướng suy nghĩ lên Tây Bắc, nơi đã được giao phó cho Cô-nhi – Đờ-Cát.

 Những gì đang diễn ra chung quanh lòng chảo Mường Thanh trong những ngày qua không khỏi khiến cho viên tướng Pháp lo lắng.

 Qua các trang sách viết về Điện Biên Phủ ba chục năm qua, các tướng lĩnh, sử gia, ký giả Pháp và phương Tây không sao nói lên được một thực tế là: bằng cách gì quân ta đã đưa được pháo vào trận địa để trút lửa xuống tập đoàn cứ điểm và để hạ hàng loạt máy bay của Pháp trên bầu trời Điện Biên.

 Nhìn cuộc chiến tranh Đông Dương qua lăng kính của quân viễn chinh Pháp, một quân đội được Mỹ cung cấp từ điều thuốc lá đến chiếc dây giầy, họ làm sao hình dung nổi những việc làm vượt trên sức chịu đựng của con người, những con người bình thường theo nếp suy nghĩ của họ.

 Sau hội nghị Thẩm Púa, trong lúc các chiến trường đẩy mạnh hoạt động phối hợp với mặt trận chính, thì trên mặt trận Điện Biên Phủ mọi công tác chuẩn bị được triển khai hết sức khẩn trương, trong đó nổi lên là việc kéo pháo vào trận địa.

 Chủ trương dùng sức người kéo pháo đã được quán triệt khi bàn kế hoạch tác chiến. “Chúng ta chủ trương mở đường kéo pháo không phải vì chúng ta không làm dược đường cho xe chạy, mà chính là để giữ bí mật để giành lấy yếu tố bất ngờ”.

 Pháo được xe kéo dừng lại ở km 69, đường 41. Từ đó, phải mở một con đường vượt qua một hệ thống núi dài 15km, từ phía Đông Bắc sang phía Tây Bắc Điện Biên Phủ. Chỗ cao nhất phải vượt qua là đỉnh Pú Pha Sỏng. 1.150m. Chỗ thấp nhất là vực Nậm Kho Hu, ở độ cao 600m so với mặt biển. Đường kéo pháo lại trọng tâm pháo địch. Đoàn cán bộ đi tỉnh sát địa hình, lập phương án làm đường kéo pháo và chọn trận địa pháo phải qua những nơi chưa có dấu chân người. Trong tay không có một tấm bản đồ chi tiết, không một khí tài đo ngắm hiện đại.

 Sau khi mạng đường đã được xác định trên sơ đồ, yêu cầu đặt ra với hai trung đoàn của đại đoàn 308 là trong một ngày đêm phải mở xong con đường  trên 10km để kéo pháo vào trận địa. Cán bộ công binh tính toán và lo ngại. Trong 24 giờ, phải hàng vạn dân công mới làm kịp. Nếu chỉ có hai trung đoàn, ít nhất phải tăng thời gian lên gấp 5 lần.

 Vậy mà quân ta đã đạt được một kết quả không hề lường trước: Chỉ sau 20 giờ lao động khẩn trương và chỉ với cuốc xẻng, dao, choòng và mìn phá đá. 5.000 chiến sĩ đại đoàn 308 đã hoàn thành tuyến đường vượt kế họach của Bộ tham mưu mặt trận. Thêm một thành tích nổi bật, tô thắm truyền thống mở đường thắng lợi của quân đội ta.

 Đi trên con đường quân sự làm gấp, người cán bộ pháo binh đã thấy trước những khó khăn của bước thứ hai: kéo pháo vào trận địa. Độ dốc trung bình: 30 đến 40 độ. Đột xuất, có dốc 60 độ. Cả lựu pháo và cao pháo đều nặng trên 2,5 tấn. Một khối thép khổng lồ phải vượt núi trên trục đường sát địch, có chỗ qua 7 đợt dốc liên tục. Phần lớn được cây cao che kín nhưng cũng có đoạn đường trống trải. Pháo địch thường bắn cầm canh vu vơ ra chung quanh cứ điểm để ngăn chặn công tác chuẩn bị của ta. Đường kéo pháo trong tầm đại bác của địch. Mấy yêu cầu đồng thời được nêu lên, không thể thiếu một: Bảo đảm bí mật, an toàn cho người, cho pháo và kịp thời gian qui định là 2 ngày, 3 đêm.

 Tư tưởng phải thông. Cứ nhìn khí thế bộ đội đủ thấy điều đó, không khó lắm. Nhưng tổ chức thế nào? Bện dây, tổ chức lực lượng kéo, đặt tới ở những dốc đứng, tổ chức thông tin, nguỵ trang giữ bí mật, kế hoạch tránh phi pháo địch, tổ chức ăn uống đảm bảo sức khoẻ sẵn sàng bước vào chiến đấu. Một loạt công việc đặt ra cho các cơ quan tham mưu. chính trị và cung cấp của mặt trận, các bộ tư lệnh đại đoàn bộ binh 312 và đại đoàn công pháo 351.

 Một đường dây điện thoại được mắc từ bộ chỉ huy kéo pháo đến thẳng Sở chỉ huy chiến dịch. Cán bộ trực ban  nắm và báo cáo tình hình từng bước đi của đoàn voi thép.

 Bộ đội bắt đầu kéo pháo vào trận địa.

 Chúng ta hãy theo dõi một đơn vị, đi sát một thanh niên mới nhập ngũ, chưa đầy một tuổi quân, hôm nay cũng có mặt trong đoàn quân kéo pháo.
Những chiến sĩ bộ binh trẻ măng lúc đầu chưa biết thế nào là kéo pháo vượt đèo. Nghe nói mỗi đại đội bố trí một trăm người kéo một khẩu, có người cho là “bở ăn” quá. Một trăm con người! Mỗi người chỉ cần bám vào một tí cũng đủ cho pháo chạy băng băng!

 Quả thật có khẩu xuất phát từ quãng đường bằng lúc đầu pháo đi nhanh vùn vụt. Nhưng rồi, ngay từ cái dốc đầu tiên, chưa lấy gì làm dốc lắm, nhiều anh bạn trẻ đã thấy là mình lầm. Hai tay miết chặt, căng xoạc ra, người rạp xuống, thế mà “nó” chỉ nhích lên từng tấc. Hô hét khản cổ. Thở hổn hển bằng mũi, bằng mồm và cả bằng tai. Nhích lên tí nào chèn ngay bánh, nếu không pháo sẽ tụt. Ỳ ạch mãi rồi cũng lên đến đỉnh dốc. Lên đã khó, xuống dốc, càng khó hơn vì pháo dễ tuột, dễ chệch đường và lăn kềnh xuống vực. Phải kéo ngược chiều, kìm hãm từng bước, chèn pháo từng bước.

 Một đêm đầu, với một trăm con người kéo, pháo đi chưa được một nghìn mét. Các chàng trai thú thật: Người mệt bã ra. Nghe nói còn phải qua hơn 10km nữa, thật không dễ ăn như suy nghĩ lúc đầu. Rồi chàng trai kết luận: Tôi cho rằng cái gian nan đệ nhất là cái gian nan của việc kéo pháo. Nếu không phải là quân đội cách mạng thì không thể nào kéo nổi những khối thép khủng khiếp để vượt qua bao đèo dốc vào trận địa.

 Nhưng rồi quen sức, quen tay, tổ chức có thêm kinh nghiệm kéo nhanh hơn, đỡ vất vả hơn. Đó cũng là lúc hai bàn tay dã chai cứng, dày như da gót chân, các ngón tay to bè ra, vuông lại. Có chàng đũng quần thủng hẳn. Đó là kết quả những lần ngồi miết xuống đất để nghìm pháo. Pháo trôi, người bị kéo theo tuồn tuột.

 Cầm vào dây pháo, đổ mồ hôi trên đường kéo pháo, các chàng trai bộ binh càng khâm phục các bạn pháo thủ làm nhiệm vụ lái pháo, chèn bánh pháo. Suốt trong những ngày kéo pháo căng thẳng, các chiến sĩ pháo binh luôn luôn ở vị trí nguy hiểm nhất. Khi lên dốc, bám dằng sau, khi xuống dốc, đi đằng trước, kể cả những lú bom đạn địch nổ trên đường kéo pháo. Chính trong những giây phút căng thẳng đầy thử thách đối với sự an toàn cho người, cho pháo, chỉ cần người kéo lỏng tay một chút là có thể gây thương vong cho pháo thủ, làm thiệt hại đến khẩu pháo. Thế mà các chàng trai họ nhà pháo vẫn bình tĩnh chèn pháo, bình tĩnh lái pháo, tỉnh táo hướng dẫn cho “voi” tới đích an toàn.

 Tờ báo của quân đội, xuất bản ngay tại mặt trận, đưa tin hàng ngày, giới thiệu những sáng kiến, biểu dương những gương hy sinh quên mình bảo vệ pháo. Bài Hô kéo pháo ra đời, lan truyền rất nhanh, trước hết là trong đại đoàn 312, đơn vị bộ binh kéo pháo.

 Thực tế ngày càng chứng tỏ kéo pháo là việc vừa mới, vừa khó, chứng tỏ kế hoạch lúc đầu của cơ quan không sát. Dự kiến ba đêm pháo phải vào trận địa sẵn sàng nổ súng tiến công, rõ ràng là việc không thể thực hiện được. Đêm thứ nhất: hàng ngàn con người quần quật suốt đêm mới đưa được 7 khẩu lựu pháo vào tới cửa rừng, trong khi theo kế hoạch là cả 24 khẩu. Ngày thứ hai, lợi dụng rừng cây kín đáo, đoàn quân kéo pháo hỳ hục suốt từ sáng đến tối mới đưa vào sâu thêm được một km nữa. Bảy đêm trôi qua, nặng nề, căng thẳng và cũng chậm chạp như bước đi của đoàn quân kéo pháo. Lác đác đã có thương vong. Vậy mà những khẩu lựu pháo vẫn chưa tới được bên phía đường Lai Châu – điện Biên. Chưa nói gì đến cao pháo.

 Suốt trong tuần lễ bộ đội kéo pháo, không khí trong Sở chỉ huy chiến dịch nhộn nhịp, sôi nổi nhưng cũng thật là căng thẳng. Tiếng điện thoại luôn vang lên, vọng về tin tức kéo pháo của các đơn vị. Từng đêm, từng buổi, các đồng chí lãnh đạo theo dõi sát bước chân đi của đoàn voi thép. Cán bộ chủ trì các cơ quan tác chiến, tuyên huấn, bảo vệ đều xuống tận nơi giúp vào việc chỉ đạo kéo pháo.

 Thời gian đã kéo dài gấp ba lần so với dự kiến kế hoạch. Ngày nổ súng đã đến.

 Mười ngày đã qua đi, kể từ cuộc hội nghị phổ biến kế hoạch tác chiến. Báo cáo của các tổ trinh sát bám địch ngày càng khẳng định: Tình hình địch trong lòng chảo Mường Thanh đã có những thay đổi đáng kể.

 Đúng là từ sau khi số phận của tập đoàn cứ điểm được Na-va giao cho Cô-nhi thì viên tướng chỉ huy quân viễn chinh ở Bắc Bộ không còn giữ thái độ lừng chừng nữa. Hắn thấy quân đồn trú ở Điện Biên Phủ đứng trước một đối thủ không thể coi thường. Kết quả của trận đánh trên cánh đồng Mường Thanh này không những ảnh hưởng lớn đến cục diện cuộc chiến tranh mà còn quan hệ trực tiếp đến uy tín của hắn đối với Na-va, thậm chí quyết định cả tiền đồ cuộc đời binh nghiệp của chính hắn ta, người được uỷ thác bảo vệ “Véc-đoong châu Á”. Nếu Na-va muốn lấy thắng lợi của At-lăng làm nấc thang danh vọng thì hắn – Cô nhi – con đường tiến thủ sẽ là đây, tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ.

 Đồng bằng có khó khăn, nhưng là chiến trường rộng. Trừ sư đoàn 320, ở đây đối phương chỉ có những lực lượng tại chỗ, trong khi phía Pháp còn trên dưới 20 tiểu đoàn cơ động chiến lược. Kế hoạch mở cuộc tiến công ra vùng trung du Bắc kỳ không những không còn cần thiết mà còn không thể thực hiện được. Đưa quân đi xa, vùng châu thổ sẽ sơ hở. Rõ ràng chỉ có Điện Biên Phủ mới là nơi diễn ra cuộc đọ sức chủ yếu.

 Cô-nhi quyết ra tay. Hắn tuyên bố với hãng thông tấn Mỹ U.P: “Tôi mong muốn cuộc đọ sức này – Tôi sẽ làm tất cả để Việt Minh thất bại và để họ phải chừa cái thói mạo hiểm về chiến lược lớn”.

 Trong thâm tâm, Cô-nhi còn muốn dùng thắng lợi thực tế để trả lời một số nhân vật quân sự cao cấp ở Pa-ri, như các viên tham mưu trưởng quân chủng (tướng Phay –không quân; tướng Blăng – lục quân), sau khi sang thăm Điện Biên Phủ còn ít nhiều hoài nghi về kết quả trận đánh. Họ cho rằng mùa mưa sắp đến, đề phòng quân đồn trú có thể bị chết chìm !

 Tất cả những suy nghĩ trên đã trở thành động lực thúc đẩy Cô-nhi dồn sức cho tập đoàn cứ điểm, trực tiếp đôn đốc Đờ Cát củng cố hệ thống phòng ngự trong lòng chảo Điện Biên.

 Phía Bắc, Ga-bri-en (Gabrielle – cứ điểm đồi Độc Lập) không thể chỉ là một vị trí tiền tiêu mà phải được tăng cường thành “một trong những tổ chức phòng ngự tốt nhất của tập đoàn cứ điểm”, do tiểu đoàn lính An-giê-ri tinh nhuệ (5/7 è RTA) đảm nhiệm. Ga-bri-en phải cùng Bê-a-tơ-ri-xơ (Beatrice – Him Lam) bảo đảm che chở khu trung tâm đề kháng, cho sân bay từ hướng Bắc – Đông Bắc. Do vị trí của nó, ở chính hướng bắc của sân bay, Ga-brri-en phải được tăng cường mọi phương tiện cần thiết, đủ sức bảo vệ đường trục máy bay hạ cánh và khu vực nhảy dù.

 Phía Nam: I-da-ben (Isabelle – Hồng Cúm), phải được mở rộng, từ một cứ điểm thành một cụm cứ điểm, một trung tâm đề kháng lớn, có sân bay phụ, có pháo binh và xe tăng riêng. Hai tiểu đoàn Âu-Phi phải đủ sức đứng vững ở vị trí này. Hoả lực pháo binh của vị trí phải được dùng để yểm trợ cho cả khu trung tâm Mường Thanh.

 Toàn bộ số phận của quân đồn trú phụ thuộc vào việc bảo đảm cho sân bay được tự do phát huy tác dụng. Hướng phòng ngự chủ yếu tập trung vào các vị trí trung tâm, tức là vào việc bảo vệ trực tiếp đường băng hạ cánh của máy bay. Hai phần ba tổng số quân đồn trú phải bảo đảm tính vững chắc của phân khu trung tâm, gồm 5 cụm cứ điểm nằm hai bên bờ sông Nậm Rốm, lại phân khu này có sở chỉ huy tập đoàn cứ điểm và cũng là nơi xuất phát của lực lượng phản kích, gồm 3 tiểu đoàn dù và 7 xe tăng. Các điểm cao phía Đông của hai cụm điểm tựa Đo-mi-nich và Ê-li-an (Dominique – Enane) đóng vai trò quan trọng khống chế toán khu trung tâm. Quân đồn trú dưới cánh đồng thuộc khu trung tâm có thể dựa vào sự yểm trợ của đô-mi-nich và Ê-li-an để tăng cường sức đề kháng.

 Cô-nhi cũng phát hiện phía Tây sân bay còn sơ hở. Phải tổ chức thêm 2 cứ điểm nữa ở Bản Ban và Bản Ong Pét, “để tăng thêm độ dày" phía Tây sân bay...

 Thế là mọi công việc tăng cường phòng thủ của tập đoàn cứ điểm được bổ sung khẩn trương tỏng những ngày cuối tháng 1-1954. Và ngày 26, tập đoàn cứ điểm được đón tiếp một phái đoàn cỡ bự do bộ trưởng Quốc gia Liên kết Giắc-kê dẫn đầu vừa từ Pa-ri sang. Ngoài những con số khổng lồ mà các vị khách được nghe báo cáo (12 tiểu đoàn bộ binh và dù, 5 tiểu đoàn binh chủng bảo đảm, 3.000 tấn dây thép gai...), phái đoàn còn được xem mọi thứ trang bị hiện đại khác: súng phun lửa – mìn đĩa, mìn thường, na-pan chôn dưới đất, phương tiện chống đạn khói, máy hồng ngoại...
Được dẫn đi xem các cứ điểm, phái đoàn đã tận mắt chứng kiến tất cả các vị trí đều có mạng lưới dày đặc hầm trú ẩn, hào giao thông, lô cốt... tất cả được che chở bằng những lớp dây thép gai rộng ít nhất 50 mét và những bãi mìn...

 Trong phái đoàn, không phải không có ý kiến về một số điểm cần được nghiên cứu, bổ khuyết. Nào là sức chịu đựng của hầm trú ẩn liệu có bảo đảm nếu đối phương có pháo lớn? Nào là an toàn của sân bay quá mỏng manh; việc tổ chức phản kích chưa được chuẩn bị chu đáo để chiếm lại các vị trí bị mất trong đêm; nào là cây cối bị chặt hết, làm cho tập đoàn cứ điểm bị lộ ra trơ trụi trên cánh đồng bao la, hoàn toàn thiếu nguỵ trang, giữa bãi trống bị cày xới lên, tạo thành lớp bụi vàng mênh mông, tương phản với các điểm cao chung quanh với rừng là xum xuê, đối phương không thể bị phát hiện. Trong khi đó thì “mọi động tĩnh dù nhỏ nhất bên trong tập đoàn cứ điểm cũng không thể lọt khỏi mắt các đài quan sát của đối phương từ trên cao nhìn xuống”...


 Nhưng mọi ý kiến về những sơ xuất đã được bỏ qua đi nhanh chóng, khi mà mọi người đang nhấm nháp cái cảm giác khoái trá bên những họng súng, những rào dây thép gai, những công sự dã chiến. Người ta được nghe Pi-rốt cam đoan làm câm họng pháo binh đối phương ngay sau loạt đạn đầu tiên. Người ta cũng được nghe Cô-nhi cam đoan giữ cho được, bằng bất cứ giá nào, tập đoàn cứ điểm hay ít nhất cũng giữ được khu phòng thủ thu hẹp, gồm những cứ điểm Clô-đin. Ê-li-an, Đô-mi-ních, Huy-ghét và An-nơ Ma-ri, tóm lại là toàn phân khu trung tâm.

 Sau này, khi trắng đen đã rõ ràng, thắng bại đã ngã ngũ, chính người PHáp mới nhận xét rằng: trong buổi tiếp hôm đó, cả chủ và khách “đều tin tưởng thái quá vào ưu thế về phương tiện vật chất của chúng ta cũng như sự đánh giá hết sức sai lầm về lòng dũng cảm của đối phương và về những khả năng pháo binh của họ”.

 Nhiều chi tiết trên đây, sau này chúng ta mới biết.

 Nhưng rõ ràng là trong mười ngày qua, trước ống kính của các đài quan sát, qua những sơ đồ mà các tổ quân báo vẽ được trong khi luồn sâu trinh sát tỏng lòng địch, tất cả đều nói lên một thực tế là địch đã tăng cường lực lượng, đã củng cố hệ thống phòng ngự của chúng. Phải chăng chúng đã sẵn sàng chờ đợi cuộc tiến công của ta? Trận đánh liệu có kết thúc thắng lợi giòn giã nếu một loạt câu hỏi sau đây chưa được giải đáp thoả đáng:

 - Các khẩu đội pháo chiếm lĩnh trận địa chậm, liệu công tác chuẩn bị kết hoạch hoả lực và phần tử bắn có bảo đảm?

 - Trong chuẩn bị, pháo và trận địa đã khó như vậy, thì trong chiến đấu, nếu cần cơ động thì cơ động thế nào?

 - Xuống cánh đồng, địa hình bằng phẳng, bộ đội sẽ chiến dấu thế nào dưới hoả lực phi pháo địch? Làm thế nào để hạn chế chỗ mạnh đó của chúng?

 - Khi ta đánh sâu vào trong lòng địch rồi, nếu chúng tập trung về cố thủ trên các điểm cao phía Đông hoặc tăng cường lực lượng cho phân khu Nam (Hồng Cúm) thì làm thế nào để chiến dịch kết thúc nhanh gọn được?

 Đó là những suy nghĩ của một số không ít cán bộ đã từng đặt ra trong và sau hội nghị Thẩm Púa chung quanh một câu hỏi: Đánh thế nào? Và mười ngày qua, việc kéo pháo thêm một buổi là cũng thêm một lần câu hỏi về cách đánh lại được Đảng uỷ mặt trận và đồng chí tư lệnh chiến dịch nghiên cứu cân nhắc để tìm ra lời đáp, nhất là khi nhận được những tin tức địch tăng cường lực lượng, củng cố trận địa phòng ngự của chúng.

 Mười ngày qua, Bắc Tây Nguyên, đồng bằng sông Hồng và các chiến trường khác đã hoạt động tốt, phối hợp và chia lửa với chiến trường trọng điểm Điện Biên Phủ. Vậy thì, tại cánh đồng Mường Thanh, nơi đối mặt giữa hai lực lượng chủ yếu của ta và của địch, đánh thế nào để bảo đảm chắc thắng?

 Theo kế hoạch cũ, ngày dự định nổ súng tiến công đã đến, cũng tức là đến lúc câu hỏi nóng bỏng duy nhất đó phải được giải đáp.

 Trong lịch sử chiến dịch Điện Biên Phủ, ngày 25-1 là một ngày đáng ghi nhớ. Đó là ngày ta dự kiến nổ súng tiến công tập đoàn cứ điểm, theo phương châm “đánh nhanh giải quyết nhanh”, đã được xác định trong hội nghị Thẩm Púa.

 Ít nhiều địch đã đánh hơi thấy điều đó. Chúng phán đoán ta sẽ tiến công vào khoảng cuối tháng 1 này.

 Suốt mấy tháng qua. Đờ Cát cố làm cho bọn sĩ quan và binh lính thuộc quyền có một cuộc sống “bình thường” ngoài những giờ lao động khổ sai để xây dựng trận địa. Viên chỉ huy tập đoàn cứ điểm hy vọng cấp dưới có những giây phút lãng quên cảnh tù túng, chôn chân ở cái thung lũng giữa nơi rừng xanh này.

 Chiều chiều, bọn lính Thái lao vào sòng bài sửu để sát phạt nhau, hoặc giải phiền trong tiệm thuốc phiện. Còn bọn quan lính người nước ngoài thì hoặc mò đến các “nhà chứa dã chiến lưu động” với bọn gái làm tiền được đưa từ Hà Nội lên, hoặc ngồi trước cửa hầm, hút thuốc, đánh bài, uống rượu trên những bộ ghế sắt nhà binh. Rượu và bia là những món hàng đắt khách. Bọn lái máy bay đánh hơi rất nhạy điều đó. Thế là, mỗi chuyến bay chúng kiếm những món tiền lớn. Giá bán ở Điện Biên Phủ thường gấp ba lần giá ở Hà Nội.

 Lính dù và lê dương thường được “cưng” hơn. Bọn chỉ huy làm ngơ trước những hành vi lính tẩy của tụi lính đi mò gái, cướp gà, cướp lợn, bắn trâu của dân bản. Bọn tay sai Đèo Văn Long và “cha” Đông ra sức dùng những lời lừa bịp, ru ngủ, nhưng hành động thực tế của binh lính trong tập đoàn cứ điểm đã sớm vạch trần chân tướng quân xâm lược trước nhân dân.

 Nhưng từ 22.1, cuộc sống “bình thường hoá” giả tạo của quân Pháp trong lòng chảo  Mường Thanh không còn nữa. Hôm đó, cả Na-va và Cô-nhi bay lên Điện Biên Phủ để đôn đốc một cách gay gắt việc chuẩn bị đối phó với cuộc tiến công “sắp tới” của Việt Minh.

 Từ đó, binh lính và sĩ quan sống trong trạng thái đợi chờ căng thẳng. Hàng ngày, sương vừa tan, Đờ-Cát lại cho máy bay trinh sát lượn hết vòng này vòng khác trên các triền núi quanh lòng chảo, chụp ảnh những nơi chúng nghi ngờ ta tập trung quân, chuẩn bị tiến công. Đờ Cát và Pi-rốt, chỉ huy pháo binh tập đoàn cứ điểm, cũng nhiều lần đích thân bay lên, nhòm ngó, xoi mói tìm trận địa pháo của ta.

 Hôm nay, 25.1, tình hình có vẻ căng thẳng hơn. Lính bị cấm trại toàn bộ. Bọn sĩ quan hỏi nhau: Việt Minh tiến công? Cũng có thể. Nhưng cũng có tin phái đoàn từ Pa-ri sang kiểm tra chiến trường. Lạy Chúa! Mong sao hai việc không xảy ra cùng một lúc!

 Nhưng rồi một ngày sắp trôi qua. Mặt trời nhạt dần rồi khuất hẳn sau dãy Pú Tà Cọ. Màn đêm trùm xuống cánh đồng. Đèn trong các vị trí bật sáng. Trong hầm chỉ huy Ê-péc-vi-ê, đại tá Đờ - Cát bồn chồn, chờ đợi.

 Trời hửng sáng. Vẫn im ắng. Một sự im ắng khó chịu. Buổi sáng, họ bắt tay chào nhau, kèm theo một cái nhún vai nhiều ý nghĩa.

 6 giờ. Một bức điện ngăn gọn từ hầm chỉ huy của Đờ-Cát bay về Hà Nội và Sài Gòn: RAS¹⁷. Thế là qua một đêm bình yên vô sự. Việt Minh chưa tiến công.

 Ngay sau khi nhận được điện báo cáo của Đờ-Cát, tổng chỉ huy Na-va cùng với Cô-nhi yên tâm đưa ngài bộ trưởng Giắc-kê cùng phái đoàn vừa từ Pa-ri sang bay lên Điện Biên Phủ.
------------------------
 17. Rien và signaler – Không có gì để thông báo, báo cáo.

 Một trung đội lê dương bồng súng chào các vị khách bệ vệ từ máy bay bước xuống. Bộ trưởng mặc quần áo đi săn màu “be”, miệng ngậm tẩu. Cao uỷ Đờ-Giăng ăn mặc theo kiểu đi dạo mát trên đường phố Sài Gòn. Na-va nhỏ bé, vẻ mặt bồn chồn đi một bên Cô-nhi oai vệ chững chạc như con gà trống tốt mã. Cả hai đều chống loại gậy leo núi, một thói quen mang tính truyền nhiễm của tướng tá Pháp.

 Cuộc viếng thăm kéo dài ba giờ. Bữa ăn trưa có cả cua bể và rau sống do vợ Đờ Cát gửi lên cho chồng thết khách. Trời sắp về chiều. Một thời điểm báo động. Nếu Việt Minh chưa tiến công tối hôm qua, không có nghĩa là họ không nổ súng hôm nay, 26.1. Na-va ghé tai Mắc Giắc-kê thì thầm:

 - Thưa ngài bộ trưởng, có thể chiều nay Việt Minh tiến công. Chúng tôi có trách nhiệm bảo vệ ngài...

 Máy bay của cái bộ tứ kênh kiệu ấy cất cánh, để lại một Đờ Cát đứng mũi chịu sào trước cơn giông tố mà họ dự đoán là sẽ nổi lên đêm nay. Viên đại tá trở về hầm chỉ huy, dáng tư lự. Vẫn chiếc ca-lô màu tiết dê đội lệch một cách hờ hững. Đi bên là trung tá Pi-rô, mặt tròn trĩnh, một ống tay áo của cánh tay cụt cài lòng thòng vào thắt lưng.

 Lệnh phát ra cho ba quân: Sẵn sàng nghênh chiến.

 Nhưng rồi đêm 26 lại lặng lẽ trôi qua. Sáng hôm sau, lại một bức điện ngắn: R.A.S.

 Cả hai cơ quan tham mưu của Cô-nhi ở Hà Nội và của Na-va ở Sài Gòn đều ngơ ngác. Thế là thế nào? Rõ ràng Phòng Nhì cho biết Việt Minh sắp tiến công. Phải chăng họ bỏ cuộc? Không nổ súng ở Điện Biên Phủ thì họ tiến công ở đâu?

 Ngay lúc đó, một bức điện của tướng Blăng bay về Sài Gòn, như để trả lời câu hỏi vừa được nêu lên. Việt Minh đánh mạnh ở Bắc Tây Nguyên. Kông Tum bị uy hiếp nặng nề từ phía Bắc.

 Na-va lo cho số phận của Át-lăng. Phải đối phó sao đây. Liệu Blăng xoay xở ra sao khi cuộc hành binh A-rê-tuy-đơ (bước I của Át-lăng) vừa bắt đầu được mấy ngày ?

 Đối với Na-va và bộ tham mưu của ông ta, hoạt động của đối phương “thật là khó hiểu”. Sau này khi đã về vườn, viết hồi ký biện bạch cho những chuyện đã qua, viên tướng Pháp này vẫn chưa giải đáp được nhiều điều, ngay từ hồi đó đã từng là những ẩn số. Mãi hai mươi chín năm sau, trên tờ Người quan sát mới số ra ngày 8 tháng 4-1983, căn cứ một phần vào sách báo công khai của ta, nhà sử học Bu-da-ren (G.Bouda-el) mới hé mở một vài điều mà lúc đó phương Tây chưa hề biết. Ông ta đưa ra những luận chứng để thuyết minh về những gì đã xảy ra ngày 25-1 tại Sở chỉ huy chiến dịch của ta ở Mường Phăng. Trong những luận chứng đó, có cái đúng và cũng không ít điều không đúng. Không đúng cũng là điều dễ hiểu và không đến mức cần cải chính.

 Mười ngày qua, hàng vạn chiến sĩ và dân công đã không quản hy sinh gian khổ, nỗ lực đến cùng để chuẩn bị chiến đấu theo tinh thần hội nghị Thẩm Púa.

 Mờ sáng hôm nay, 25.1, khẩu lựu pháo cuối cùng đã chiếm lĩnh xong trận địa. Những quả trái phá vàng óng đã được lau chùi sạch bóng. Đài quan sát pháo binh bắt đầu hoạt động. Các đơn vị cao xạ 37 và 12,7mi-li-mét, nguỵ trang kín đáo đã nằm chờ sẵn trên cánh đồng Na Hi, Bản Tô. Khí tài quan sát và đo đạc đã được tháo khỏi hộp. Đường dây thông tin giữa đài và các trận địa pháo đã thông suốt. Ở các đơn vị bộ binh, không khí động viên chiến đấu rất sôi nổi. Lá cờ  Quyết chiến – Quyết thắng của đại đoàn 312 đã được chính uỷ trao cho đơn vị xung kích. Các chiến sĩ 308 ở hướng Tây đã đào xong công sự. Cơm nắm, bánh chưng đã được phân phối. Mỗi chiến sĩ đang hoàn thành những công việc cuối cùng với khí thế nô nức lập công.

 Từng đoàn dân công tiếp tục luồn rừng tải đạn, tải gạo vào hoả tuyến. Tiếng cười xen với tiếng chân rộn rã.

 Trong khi đó, tại Sở chỉ huy chiến dịch, Đảng uỷ Mặt trận bắt đầu cuộc họp quan trọng.

 Tin tức những ngày qua cho thấy tình hình địch đã có nhiều thay đổi. Tổ chức phòng ngự của chúng không còn ở tình trạng lâm thời chiếm lĩnh trận địa nữa. Trên cả ba phân khu, chúng đã tăng cường lực lượng, củng cố công sự. Cũng trong thời gian này, công tác chuẩn bị chiến đấu của ta không những chậm lại chưa hoàn chỉnh. Thời gian kéo pháo dài gấp ba lần dự kiến. Về mặt chiến thuật, còn nhiều vấn đề chưa được giải quyết cụ thể, nhất là cách đánh khi vào sâu bên trong tập đoàn cứ điểm.

 Đồng chí tham mưu trưởng Hoàng Văn Thái vừa đi kiểm tra công tác chuẩn bị chiến đấu của hai đại đoàn bộ binh và pháo binh. Về tới Sở chỉ huy đêm hôm trước, đồng chí đã báo cáo tình hình với đồng chí chỉ huy trưởng Mặt trận.

 Từ sau hội nghị Thẩm Búa và nhất là trong mấy ngày gần đây, vấn đề thu hút tâm trí của các đồng chí vẫn là cách đánh. Thực tế ngày càng khiến các đồng chí suy nghĩ, cân nhắc: trong điều kiện cụ thể như hiện nay, đánh nhanh giải quyết nhanh liệu còn phù hợp? Liệu còn bảo đảm mười phần chắc thắng?

 Hội nghị Đảng uỷ họp hôm nay, 25 tháng 1, chính là để bàn thêm về phương châm tác chiến, một vấn đề có tầm quan trọng quyết định thắng lợi của chiến dịch.

 Đồng chí Võ Nguyên Giáp, Bí thư Đảng uỷ kiêm chỉ huy trưởng,báo cáo tình hình thay đổi của địch và công tác chuẩn bị chiến đấu của ta. Theo đồng chí, cần nghiên cứu thay đổi cách đánh. Tình hình thực tế không cho phép vận dụng phương châm tác chiến đã được xác định ở hội nghị Thẩm Púa. Trong điều kiện hiện nay, “đánh nhanh giải quyết nhanh” không bảo đảm thắng lợi. Cần lui thời gian mở màn chiến dịch, chuẩn bị thêm, đầy đủ hơn và theo phương châm “đánh chắc tiến chắc”...

 Không phải ngay từ đầu mọi người đã nhất trí với nhận định trên đây.

 Có đồng chí cho rằng tập đoàn cứ điểm đang trong quá trình củng cố, cần tranh thủ đánh ngay. Càng để lâu, mục tiêu càng “cứng”, khó đánh và lực lượng ta có thể bị tiêu hao. Bộ đội đã sẵn sàng đợi lệnh nổ súng. Anh em đang náo nức lập công. Lui trận đánh lại, công tác chính trị tư tưởng sẽ khó khăn phức tạp. Chiến dịch kéo dài, vấn đề hậu cần vốn đã khó khăn càng trở nên khó khăn gấp bội. Đánh lâu, thời tiết khắc nghiệt, sức khoẻ bộ đội sẽ giảm sút, nhất là khi mùa mưa đến. Tóm lại,còn có đồng chí chủ trương theo phương châm tác chiến cũ, đánh nhanh giải quyết nhanh để hạn chế bớt khó khăn về nhiều mặt. Thực chất đó cũng chỉ là những ý kiến đã từng được nêu lên trong hội nghị cán bộ trước đây, ở Thẩm Púa.

 Đảng uỷ tiếp tục thảo luận. Ý kiến chân tình, rành rẽ, nhằm đạt tới nhất trí cao của cấp lãnh đạo chiến dịch.

 Trước khi bước vào Đông Xuân này, trình độ tác chiến của bộ đội mới đạt tới mức tiêu diệt một tiểu đoàn địch trong công sự vững chắc, bắt đầu và kết thúc trận đánh trong một đêm. Trong chiến dịch này, khi tổ chức phòng ngự của địch đã được củng cố vững chắc, để tiêu diệt gần 20 tiểu đoàn các loại trong một tập đoàn cứ điểm mạnh nhất Đông Dương, phải chọn cách đánh thế nào để bộ đội có thể chiến đấu liên tục ngày đêm trên cánh đồng bằng phẳng rộng hơn 100 kilômét vuông.

 Tại hội nghị Thẩm Púa, ta có cơ sở khách quan để xác định phương châm đánh nhanh giải quyết nhanh. Lúc đó, bố trí của địch còn tương đối sơ hở, binh lực hoả lực của chúng chưa được tăng cường nhiều, công sự chưa được củng cố thật vững chác. Đến nay, tình hình đã thay đổi. Cách đánh đó không còn phù hợp với trình độ tác chiến của bộ đội trong một chiến dịch công kiên mang tính chất trận địa quy mô lớn chưa từng thấy trong lịch sử quân đội ta.

 Một trong những nguyên tắc chỉ đạo tác chiến của Đảng là đánh chắc thắng. Nguyên tắc đó đã được nhấn mạnh trong hội nghị tháng 1-1953 của Trung ương và hội nghị tháng 9 của Bộ Chính trị. Trong chỉ thị trước khi bộ đội lên đường đi chiến dịch. Bác Hồ cũng nhắc lại nguyên tắc đó.

 Đành rằng thay đổi phương châm chiến dịch thành “đánh chắc tiến chắc”, việc chỉ đạo chỉ huy sẽ phải giải quyết nhiều khó khăn mới, nhất là về hậu cần tiếp tế. Nhưng bắc cân lên, giữa một bên khó khăn tăng thêm, đòi hỏi quyết tâm khắc phục để bảo đảm chắc thắng, với một bên khó khăn có thể ít đi nhưng không bảo đảm 10 phần thắng lợi, ta nên chọn bên nào? Ấy là chưa nói, khi đã không chắc thắng, chiến dịch bị “sượng” thì sẽ nảy sinh rất nhiều khó khăn mà hiện nay ta chưa lường trước được...

 Cuối cùng, Đảng uỷ hoàn toàn nhất trí: lui ngày mở màn chiến dịch, rút quân về nơi tập kết, kéo pháo ra vị trí an toàn, chuẩn bị thêm theo phương châm “đánh chắc tiến chắc”, bảo đảm đánh là thắng.

 Thức tế sau này chứng minh: đây là một quyết định táo bạo nhưng sáng suốt, trong điều kiện ở xa Trung ương và Bộ Chính trị và trong điều kiện bộ đội đã triển khai, sẵn sàng đợi lệnh nổ súng theo kế hoạch, chiều 25-1. Trách nhiệm trước Đảng, trước sinh mạng hàng vạn chiến sĩ, trước ý nghĩa trọng đại của chiến dịch lịch sử, không cho phép những người cầm quân khinh xuất.

 Một bức thư hoả tốc được gửi về báo cáo Bộ Chính trị và Bác Hồ đề nghị phê duyệt chủ trương tác chiến mới và đề nghị động viên hậu phương chi viện bộ đội ăn no đánh thắng trong điều kiện chiến dịch có thể kéo dài. Đảng uỷ quyết tâm chỉ đạo chỉ huy bộ đội thực hiện bằng được nhiệm vụ Trung ương trao cho là tiêu diệt toàn bộ quân địch ở Điện Biên Phủ.

 Cán bộ các đại đoàn được gọi vào máy trực tiếp nhận mệnh lệnh mới của Bộ chỉ huy chiến dịch.

 Không phải không có cán bộ đại đoàn ngạc nhiên, sửng sốt trước mệnh lệnh đột ngột. Nhưng sau khi biết quyết tâm chung không thay đổi, nhớ lại phương châm "tích cực –chủ động – cơ động – linh hoạt" đã được thảo luận tháng 11 ở Việt Bắc và hai cách đánh đã được dự kiến ở Thẩm Púa, các đồng chí chỉ huy các đại đoàn đã đoán được ý định của cấp trên.

 Riêng với đồng chí đại đoàn trưởng 308 ngoài mệnh lệnh chung ra, còn mệnh lệnh đặc biệt. Bằng một ngôn ngữ riêng mà chỉ người trong cuộc mới hiểu, đồng chí tham mưu trưởng chiến dịch đã truyền đạt cho đại đoàn trưởng nhiệm vụ mới, đột xuất, ngoài dự kiến của đại đoàn. Và chỉ sau 24 giờ chuẩn bị, đêm 26.1 toàn đại đoàn lên đường, vượt các triền núi phía Tây sang đất bạn. Các chiến sĩ, bước chân thần tốc, hiểu thế nào là ý nghĩa việc phá sập phòng tuyến sông Nậm Hu, triệt mọi khả năng rút chạy của địch khỏi Điện Biên Phủ trói chặt chúng trong lòng chảo Mường Thanh để tiêu diệt.

 Có sử gia Pháp đã đồng tình một cách sai lầm với lập luận của Na-va cho rằng chính phủ Pháp đã giao cho quân viễn chinh sứ mệnh “bảo vệ nước Lào”. Trong cuốn sách của mình, cuốn  "Đông Dương hấp hối", viên tổng chỉ huy Pháp đã tốn nhiều công sức dùng vấn đề Lào để biện bạch cho việc chọn Điện Biên Phủ làm cái chốt chặn bước đối phương tiến quân sang hướng Thượng Lào. Ông ta gọi đó là ngăn chặn cuộc xâm lăng của cộng sản.

 Thực ra thì khi Hội đồng quốc phòng Pháp thông qua kế hoạch Na-va cũng như khi viên tổng chỉ huy gặp phái viên của Pa-ri là đô đốc Ca-ba-niên bốn tháng sau đó, về Lào đều không được đặt ra. Mặc dù đã có lúc (15.10.1953) vào dịp hiệp ước Pháp – Lào sắp được ký kết, bộ trưởng các Quốc gia liên kết Mắc Giắc-kê đã nói với Na-va rằng: “Sự sụp đổ của Luông Pha-bang sẽ buộc phải kết thúc chiến tranh”, nhưng Na-va chưa hề nhận dược lệnh chính thức của Pa-ri về vấn đề Lào.

 Đối với Na-va cũng như với 6 viên tổng chỉ huy trước hắn, ngay từ những ngày đầu sang Đông Dương, mọi hoạt động thực tế đều chứng tỏ rằng Bắc Bộ bao giờ cũng là chiến trường chính, quyết định số phận quân viễn chinh Pháp ở Đông Dương. Vào mùa khô này cũng vậy. Đưa quân lên Điện Biên Phủ để yểm trợ cho Lai Châu, để thu hút chủ lực đối phương, đỡ gánh nặng nghẹt thở cho đồng bằng sông Hồng và đồng thời cũng nhằm bảo vệ cho Thượng Lào nữa. Kết quả, như sau này chính người Pháp thú nhận, cái lòng chảo lớn nhất trong số các lòng chảo ở vùng Tây Bắc sẽ là trận thất bại lớn nhất trong những thất bại của quân viễn chinh Pháp ở Đông Dương.

 Điều đáng chú ý là, trong các trang sách của họ, tướng lĩnh, ký giả và sử gia Pháp không muốn hoặc không biết nói sao cho đúng mối quan hệ Việt Lào và ý nghĩa hoạt động của lực lượng vũ trang tình nguyện Việt Nam trên đất Lào.

 Điện Biên Phủ là một huyện biên giới của một tỉnh biên giới Việt – Lào. Với huyện Mường Khoa tỉnh Phong Sa Ly của bạn, ta có chung một con đường, một dòng sông, một đỉnh núi. Đứng trên đỉnh dãy Pủ Xam Xao có thể quay phía này ngắm phong cảnh của Lào, ngoảnh phía kia, ngắm phong cảnh của Việt. Từ Luông Pha-bang có thể theo sông Nậm Hu của bạn vào sông Nậm Nứa của ta để lên phía Bắc vào sông Nậm Rốm đến chợ Mường Thanh.

 Điện Biên – Tây Bắc và Mường Khoa – Thượng Lào gần nhau đến mức:

 Sau khi thả quân dù xuống Điện Biên, Na-va cho Cre-vơ-cơ (De Crevecoeur) chỉ huy quân Pháp ở Thượng Lào), rải 6 tiểu đoàn, lập thành phòng tuyến dọc sông Nậm Hu. Với cái gọi là “hành lang chiến lược” đó Điện Biên Phủ được nối liền với Luông Pha bang một điều kiện để, khi cần quân Pháp có thể rút chạy khỏi tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ sang hướng Thượng Lào.

 Về phía ta, kế hoạch giải phóng Lai Châu sau đó phát triển sang hướng Thượng Lào đã được Bộ tổng tư lệnh của ta và Bộ chỉ huy Quân đội Pha-Thét lào thống nhất từ tháng 8 và cụ thể thêm một bước vào tháng 11. Khi quân ta tập trung nỗ lực chuẩn bị trên chiến trường trọng điểm Điện Biên Phủ, ta và bạn đã phối hợp chiến đấu trên các hướng Trung và Hạ Lào. Sau khi phương châm chiến dịch Điện Biên Phủ thay đổi, hai bộ tư lệnh hai quân đội kháng chiến Việt – Lào lại nhất trí mở cuộc tiến công sang hướng Thượng Lào, tranh thủ tiêu diệt địch, mở rộng vùng giải phóng của bạn, đập tan phòng tuyến sông Nậm Hu, vừa đánh lạc hướng chú ý của địch, thu hút lực lượng không quân sang đối phó trên chiến trường Lào, tạo điều kiện thuận lợi cho quân ta tiếp tục công tác chuẩn bị trên chiến trường Điện Biên Phủ hoàn toàn bị cô lập, tạo thêm nhân tố thắng lợi cho chiến dịch sắp tới.

 Nhân dân nước bạn đã chuẩn bị sẵn sàng bảo đảm tiếp tế cho quân ta kịp hành quân thần tốc sang phối hợp chiến đấu trên cả hai hướng lưu vực sông Nậm Hu và Phong Sa Ly.

 Trước đòn tiến công mạnh mẽ và bất ngờ của Liên Quân Lào – Việt, 17 đại đội của Cre-vơ-cơ vội vã đốt đồn bốt tháo chạy cũng không thoát khỏi bị diệt và bị bắt. Phòng tuyến sông Nậm Hu bị phá sập. Na-va vội vã ra lệnh chuyển ưu tiên sử dụng cầu hàng không cho mặt trận Thượng Lào để ném 9 tiểu đoàn xuống, thành lập thêm 2 tập đoàn cứ điểm ở Luông Pha-bang và Mường Sài.

 “Hành lang chiến lược” không còn, Điện Biên Phủ trở nên hoàn toàn bị cô lập và, một lần nữa cái túi quân cơ động của Na-va ở đồng bằng sông Hồng lại bị teo thêm.

 Báo chí Pháp và phương Tây sôi nổi đưa tin về cuộc hành quân thần tốc của đại đoàn 308 và trung đoàn 148 sang Thượng Lào. Họ gọi đây là một “cuộc chạy việt dã quái đản xuyên rừng rậm, vượt trên sức bất cứ quân đội nào”. Các nhà bình luận quân sự thì coi “Mặt trận Lào quả là một cái bơm, bơm cạn hết nguồn sinh lực của các mặt trận khác. Đồng bằng (Bắc Bộ), Át – Lăng (Liên khu 5) và cả Trung Lào nữa đều phải rút bớt quân đi để ném cho cái chiến trường bị đe doạ là Mường Sài và Luông Pha-bang”... “Những đơn vị tinh nhuệ của Na-va (các binh đoàn cơ động, lính lê dương, lính dù) nay thả chỗ này, mai ném chỗ kia, tuỳ theo cục diện chiến tranh (do đối phương chi phối), thoắt từ chiến trường này sang chiến trường khác và đến nay đã bị sử dụng đến mức chịu đựng cuối cùng của chúng rồi...”.

 Sau Lai Châu. Trung-Hạ Lào và Bắc Tây Nguyên, đây là đòn thứ 5 làm cho Na-va bị giằng xé trong một đống mâu thuẫn chiến lược: bảo vệ chiến trường, rừng núi và giữ vững chiến trường đồng bằng, tiến công và phòng ngự, chiến trường chính (Bắc Bộ) và các chiến trường khác...

 Chỉ đến ngày 23-2, khi đại đoàn 308 trở lại chiến trường Điện Biên Phủ, sau mùa xuân chiến thắng trên đất bạn. Na-va mới tỉnh táo nhận ra nhiều điều có ích. Thì ra Điện Biên Phủ không thể là cái chốt chặn chân đối phương tiến quân sang Thượng Lào. Thì ra đối phương không bỏ ý định tiến công Điện Biên Phủ. Điều đáng tiếc đối với ông ta, là những kết luận rút ra quá muộn!

 Như sau này tướng Pháp Y. Gras nhận xét, đến cuối tháng 2-1954, người Pháp không thể nào còn nuôi ảo tưởng đối với tình hình. Chắc chắn  tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ sẽ bị tiến công. Và lúc đó tướng Na-va mới thực sự lo lắng. Ông ta lại vội vã tăng cường lực lượng để đối phó. Lực lượng dự bị không vận (quân dù dự bị ở Hà Nội) đã từ 3 tiểu đoàn tăng lên 5 tiểu đoàn. Quyền ưu tiên được chi viện bằng không quân đang từ hướng Thượng Lào lại được trao trả cho tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Chỉ mấy ngày qua, khi quyền ưu tiên sử dụng không quân bị chuyển sang cho chiến trường Lào thì việc tiếp tế cho Điện Biên Phủ bị sững lại. Khẩu phần của binh lính trong tập đoàn cứ điểm bị rút bớt. Mức tiêu thụ xăng bị hạn chế. Số đạn dược trong kho vợi hẳn đi. Phải có ngay 700 chuyến máy bay để cho tập đoàn cứ điểm trở lại hoạt động bình thường. Cuộc tranh cãi về ưu tiên không quân cho chiến trường nào đã trở thành một trong những nguyên nhân mâu thuẫn ngấm ngầm giữa Na-va và Cô-nhi.

 Na-va đã phạm một sai lầm lớn khi vừa được tin đại đoàn 308 rời chiến trường Điện Biên Phủ sang hướng Thượng Lào đã vội cho là đối phương từ chỗ do dự đến chỗ bỏ cuộc, không dám tiến công tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Thực ra thì sau ngày 25-1, guồng máy chiến đấu chung quanh lòng chảo Mường Thanh tiếp tục quay với tốc độ mới, khẩn trương và từng bước vững chắc.

 Khi nghe lệnh tạm ngừng tiến công và kéo pháo ra, không ít chiến sĩ và cả cán bộ cơ sở sững sở, không tin ở tai mình nữa. Rồi những tiếng thở dài, những lời phản ứng và cả những câu châm biếm nữa. Nhưng thực ra, đằng sau thái độ “bất bình” đó là một tâm hồn kỳ diệu, mang bản chất cách mạng của quân đội. Lính ta là như vậy, nhất là những chàng lính cũ, đã lẫn lộn trên mình cả chiến công và thương tích nhưng vẫn chưa hết tính bồng bột của tuổi trẻ. Lần này cũng vậy. Chai tay kéo pháo vào, chai tay đào công sự để rồi lại kéo pháo ra, để rồi ngừng cuộc tiến công?

 Phút thắc mắc dù có kéo dài nhưng rồi cũng tiêu tan. Và đến khi đó thì những lá truyền đơn khiêu khích mà Đờ Cát cho máy bay ném trắng rừng Điện Biên (để thách thức ta tiến công) chỉ còn là trò hề lố bịch. Anh em đã biết rằng quyết tâm của trên không thay đổi chúng ta không “bỏ cuộc” như quân thù lầm tưởng, rằng chúng ta chuyển hướng kế hoạch để chuẩn bị điều kiện chắc thắng hơn. Những bộ mặt lại rạng rõ hẳn lên, mặc dù biết trước bao nhọc nhằn đang chờ đợi.

 Trước mắt, việc kéo pháo ra được coi như một nhiệm vụ chiến đấu. Và ngay đêm 25 đáng ghi nhớ đó, công việc nặng nhọc này bắt đầu.

 Lại những tiếng mõ tre cốc cốc gióng giả gõ nhịp cho từng bước đi chậm chạp của từng con voi thép. Lại những địa danh kỳ lạ nhưng đã trở thành quen thuộc: Bãi Chuối... Lại thêm những gương hi sinh, quên mình bảo vệ pháo trước những chùm đạn đại bác những cụm lửa na-pan của địch.

 Lại thêm chín đêm nặng nhọc trôi qua.

 Sáng 3 tháng 2, mồng một Tết.

 Trời sáng dần. Ánh nắng đầu xuân xuyên qua khe lá chiến vào những nét mặt gầy tọp nhưng hết sức hân hoan. Những chú voi thép cuối cùng đã về đến địa điểm tập kết.

 Theo dõi từng giờ việc kéo pháo suốt gần 10 ngày qua, nhận được tin vui sáng nay, các đồng chí trong Sở chỉ huy mặt trận thở phào, nhẹ nhõm. Có đồng chí thốt lên: “Các chiến sĩ ta đã làm được một kỳ công...”

 Thắng lợi của việc kéo pháo ra càng làm cho các đồng chí lãnh đạo chiến dịch thêm vui, sau hàng loạt tin chiến thắng dồn dập những ngày qua. Đó là chiến công của 32 dũng sĩ thuộc đại đoàn 312 bảo vệ Đồi Xanh, chiến công của dũng sĩ Hoàng Văn Nò thuộc đại đoàn 316 trong trận Tà Lèng. Trên các chiến trường phối hợp, đó là tin thắng lợi ở các mặt trận Bắc Tây Nguyên, Thượng Lào và đồng bằng sông Hồng... Tất cả hoà thành bài ca chiến thắng chung vào những ngày Xuân.

 Ra đi từ những ngày đầu kháng chiến, anh lính cũ đã qua gần 10 cái Tết xa nhà, nhưng chưa năm nào Tết vui như Tết chiến hào xuân Giáp Ngọ này. Trong hầm tiểu đội, anh em đọc chung thư chúc Tết của Bác Hồ, thư hậu phương báo tin thắng lợi cải cách ruộng đất ở quê nhà, thư của các đoàn thể và nhân dân địa phương, của anh em bầu bạn năm châu, những bức thư đượm tình quốc tế, vượt hàng ngàn hàng vạn ki-lô-mét đến tận chiến hào Điện Biên. Anh em uống chung nước trong chiếc ca quà Tết của Bác Hồ, ngắm chung bó hoa bộ ban đủ mầu tím hồng vàng đỏ, ăn chung miếng bánh chưng đượm hương vị quê hương. Anh em bộ đội pháo binh được vinh dự đón đồng chí Tổng tư lệnh đến thăm và chúc mừng năm mới. Vừa hoàn thành nhiệm vụ kéo pháo ra, anh em được thưởng một chầu tắm nước nóng, một bữa ăn tươi và đặc biệt là một giấc ngủ bù. Bộ đội sơn pháo 75 vừa lập chiến công đầu Xuân: sáng mồng 2 Tết bắn cháy chiếc máy bay đầu tiên trên sân bay Mường Thanh.

 Trên mỗi đoạn hầm trú quân của từng đơn vị, không khí Tết đến mang một nét riêng. Nhưng tất cả đều cùng chung một ý nghĩ: Phải làm gì để Xuân này là một mùa Xuân chiến thắng...

 Từ cuối tháng 1 đến cuối tháng 2, tức là khi quân ta kéo pháo ra đến khi đại đoàn 308 trở lại chiến trường Điện Biên Phủ sau cuộc hành quân thần tốc quét sạch địch dọc sông Nậm Hu, phía Pháp vẫn tin rằng ta bỏ cuộc, không tiến công tập đoàn cứ điểm.

 Có nhiều yếu tố khiến họ tin như vậy và tin một cách thực sự, cả về chủ trương chiến lược cả về khả năng tiếp tế của hậu phương. Về  chủ trương chiến lược, họ cho rằng ta không dại gì húc vào một tập đoàn cứ điểm “siêu Nà Sản”. Việc đó càng trở nên mạo hiểm khi hoạt động của ta đã lên đến đỉnh cao (!) trên các chiến trường khác suốt mấy tháng qua. Ta đã hụt hơi (!) Chẳng thế mà Cô-nhi đã đề nghị với Na-va không tăng thêm lực lượng lên Điện Biên Phủ nữa kéo đối phương thấy mục tiêu tiến công quá, họ sẽ “ngợp” trước sức mạnh của tập đoàn cứ điểm mà không dám tiến công. Vẻ hậu cần tiếp tế, họ nhấn mạnh chiến trường quá xa, hậu phương quá nghèo, phương tiện vận tải cơ giới không đủ để đáp ứng yêu cầu cho mấy vạn con người chiến đấu với một đối thủ được tiếp tế đầy đủ bằng đường hàng không hàng trăm tấn một ngày.

 Những tờ truyền đơn khiêu khích của Đờ Cát thả chung quanh Điện Biên Phủ để thách thức ta tiến công cũng như những lời tuyên bố huênh hoang của Cô-nhi với các phóng viên Pháp – Mỹ, đều bắt nguồn từ cách suy nghĩ và đánh giá trên đây.

 25 năm sau, tướng Pháp Y. Gras đã có giải thích tương đối đúng đắn vì sao chúng ta chưa mở cuộc tiến công. Theo Gras trong cuốn "Lịch sử cuộc chiến tranh Đông Dương" thì:

...Bao giờ Việt Minh cũng xác định chiến lược của họ một cách hết sức thận trọng. Họ không coi chiến lược là một canh bạc (được ăn cả - ngã về không). Vấn đề đặt ra với họ là: Liệu có nên liều dốc toàn bộ lực lượng ưu tú của quân đội nhân dân vào  một cuộc phiêu lưu mà thắng lợi không phải là chắc chắn. Ông Giáp đã hạ quyết tâm với những lý do chiến lược cao tay hơn... Ông suy nghĩ cân nhắc nhiều về kế hoạch Na-va, một kế hoạch mà sự tồn tại có thực đã được báo chí rêu rao (như một hãng buôn quảng cáo chiêu hàng) Cần phải đập tan kế hoạch đó bằng mọi giá, nhất là khi ông đã nhín thầy tình thế phiêu lưu của quân Pháp khi họ bị ném xuống Điện Biên Phủ Ông đã nắm lấy cơ hội đó để hạ quyết tâm tập trung lực lượng tiêu diệt đối phương trong lòng chảo Điện Biên. Một thắng lợi quân sự giành được sẽ hỗ trợ một cách thiết thực cho sáng kiến về một giải pháp hoà bình mà Cụ Hồ Chí Minh đã mở ra khi trả lời phỏng vấn tờ báo Thuỵ Điển Expressen (11-1953). Nhưng để giành thắng lợi quân sự đó phải xem xét các vấn đề chiến thuật. Không phải là do dự trước một cuộc phiêu lưu mà là cân nhắc cách đánh để giành thắng lợi.

... Cuộc tiến công tập đoàn cứ điểm đặt ra vấn đề hậu cần tiếp tế cùng một lúc – nếu không phải là đặt ra trước – vấn đề chiến thuật. Liệu có thể bảo đảm về mặt hậu cần cho một khối chủ lực quan trọng chiến đấu cách xa hậu phương của nó đến như vậy hay không? nhiều người – nhất là trong bộ tham mưu Pháp – cho rằng Việt Minh không thể làm được điều đó.

 ... Từ cuối tháng 1, sau khi lựa chọn cách tiến công và vây hãm dài ngày, vấn đề chiến thuật và vấn đề hậu cần gắn chặt với nhau. Vây hãm dài ngày làm nảy sinh những khó khăn mới rất to lớn, về tiếp tế lương thực và đạn dược. Cuộc giao chiến kéo dài trước hết phải được giải quyết về mặt bảo đảm hậu cần cần bằng một trục đường bộ duy nhất. Đối với một chỉ huy Việt Minh phải có sự làm chủ và niềm tin khác thường mới có thể mở một chiến dịch quy mô như vậy, trong những điều kiện bảo đảm như vậy. Nhưng ông Giáp quan niệm rằng “cả một dân tộc sẽ tìm ra giải pháp cho vấn đề hậu cần”. Không nghi ngờ gì nữa, đó là quan niệm táo bạo nhất và kết quả đã nói lên sự thực hiện xuất sắc của bộ chỉ huy Việt Minh.
Và giải pháp “cả một dân tộc...” đã làm thất bại mọi tính toán và dự kiến của Bộ tham mưu Pháp những người từ lâu đã nuôi hy vọng cắt đứt hoặc ít nhất là làm chậm lại một cách có hiệu quả dòng tiếp tế hậu cần của đối phương, bằng cách ném bom con đường vận chuyển duy nhất của họ. Toàn bộ máy bay có thể huy động đều được sử dụng vào việc tiến công con đường tiếp tế đường 13 và đường 41. Thế nhưng trong các chuyến bay trinh sát cũng như ném bom, các phi công chỉ thấy toàn là rừng rậm đơn điệu, bạt ngàn vô tận. Bay trên lãnh thổ của Việt Minh, họ có cảm giác về một sự trống rỗng (chân không tuyệt đối. Đôi khi trong chớp mắt, họ bắt chợt bắt gặp một đoàn dân công trên một đoạn đường vòng. Nhưng ngay lập tức dân công bỏ lại hàng hoá và chạy tản ra dưới các lùm cây. Máy bay quay lại, ném bom bắn phá, nhưng sau đó, khi máy bay đã đi khuất “đàn kiến” lại trở về với công việc... Người ta nghĩ ràng trút hàng trăm tấn bom xuống hàng chục địa điểm có thể ngăn chặn bước đi của dòng dân công bất tận đó. Nhưng ngay sau khi con đường bị cắt đứt thì họ đã chuyển tải, mở những đường đi vòng, trong lúc một lực lượng chuyên trách cứ lấp các hố bom và sửa chữa con đường. Thế là chung quanh những quãng đường bị cắt, con đường đương được nhân lên thành một mạng đường vòng giống như một con sông mà người ta cố ngăn chăn, lại tìm được dòng chảy của nó bằng cách uốn quanh và biến thành những con suối. Không quân Pháp đã bất lực trong việc chống lại sự thô sơ của hậu cần Việt Minh: con đường không bao giờ dứt.

 ... Đêm đêm, dưới ánh  đuốc và ngày ngày dưới rừng cây, những đàn kiến khổng lồ kiên trì chăm chỉ làm việc trên những con đường, đường lớn cũng như đường mòn. Hàng ngàn hàng vạn người, trai cũng như gái, vận chuyển hàng hoá, dắt  ngựa và đẩy xe đạp thồ, đánh xe trâu, hướng dẫn các xe vận tải. Trong khi đó, những người khác,với xẻng cuốc trong tay, nhẫn nại hàn gắn những đoạn đường...

 Đấy là mấy đoạn tóm tắt những nhận xét và miêu tả của một viên tướng  Pháp. Ông ta công nhận: Hậu cần của ta thô sơ nhưng không quân Pháp đã bất lực trước những “đàn kiến” dân công vận tải tiếp tế cho chiến trường Điện Biên Phủ. Nhận xét đó đúng với thực tế 9 năm kháng chiến và càng đúng với mùa khô 1950-1954.

 Sau khi phê duyệt phương châm “đánh chắc tiến chắc” Bộ chính trị Trung ương Đảng đã động viên toàn dân dốc sức chi viện cho bộ đội phía trước thực hiện cho bằng được quyết tâm tiêu diệt toàn bộ quân địch ở Điện Biên Phủ, phá tan kế hoạch Na-va.

 Về mối quan hệ hậu phương – tiền tuyến, xã luận báo Nhân dân (26-4-1954 đã chỉ rõ: “Mỗi khi tiền tuyến cần gì, chúng ta trả lời: Có ! không trả lời: Không ! Mỗi khi tiền tuyến đề ra việc gì, chúng ta phải trả lời: Làm được ! Không thể trả lời: Không làm được”.

 Khắp nơi nô nức hưởng ứng khẩu hiệu do Trung ương đề ra: “Tất cả cho tiền tuyến, tất cả để chiến thắng”.

 Trước yêu cầu của mặt trận 300 cán bộ của một lớp tập huấn công tác phát động quần chúng được chọn lên đường phục vụ tiền tuyến. Phong trào tòng quân rầm rộ chưa từng thấy. Từng đợt từng đợt tân binh, sau khi được huấn luyện, phấn khởi lên đường ra mặt trận. Cùng với thắng lợi của công cuộc phát động quần chúng nông dân, vùng tự do vừa qua hai vụ bội thu. Trong vùng tạm bị chiếm, địch bị buộc phải co hẹp phạm vi kiểm soát của chúng, diện tích cày cấy được mở rộng. Hướng về các chiến sĩ ngoài mặt trận, bà con nông dân xã này thi đua với xã khác đội này thi đua với đội khác, gặt nhanh, gặt gọn, phơi khô quạt sạch, đóng thuế nông nghiệp vượt yêu cầu, trước thời gian¹⁸. Bà con hát rằng:


 Từ các kho thóc hậu phương, từng đoàn dân công, từng đoàn ô tô đưa thóc ngược lên Tây Bắc, rót vào các kho thóc tiền phương như một dòng thác bất tận, hết lại có, vơi lại đầy.

 Có được hạt thóc đóng góp cho bộ đội ngoài tiền tuyến, bà con nông dân vùng tạm chiếm đã phải qua những ngày đấu tranh gay go với địch, từ lúc cầy cấy, gặt hái, đến lúc đưa được thóc ra vùng tự do. Mọi thủ đoạn dã man của địch, bắn giết trâu bò, phá lúa cướp thóc, ngăn đường chặn lối... cũng không cản nổi người nông dân yêu nước cùng hạt thóc vượt tuyến ra cung cấp cho anh bộ đội Cụ Hồ. Được binh tuyển đi thanh niên xung phong, đi dân công Điện Biên Phủ và nhất là đi bộ đội là một vinh dự lớn lao đối với mỗi người dân, mỗi gia đình yêu nước trong vùng địch tạm chiếm.
------------------------
 18. Con số 35 vạn tấn thóc thuế nông nghiệp thu được từ khu IV trở ra là một kết quả chưa từng có. Thuế nông nghiệp đã chiếm trên ¾ tổng số thu của ngân sách Nhà nước năm 1953. Được mùa, mặc dù đời sống còn khó khăn, nhưng không gia đình nào nộp dưới yêu cầu. Có gia đình nộp vượt mức 100%.

 Sau này, trong cuốn Đông Dương hấp hối, chính Na-va cũng phải nhận rằng quân viễn chinh không thể nào làm giảm sút được tinh thần yêu nước của người dân sống trong vùng gọi là do Pháp kiểm soát. Họ luôn luôn hướng về cách mạng, về kháng chiến. Họ luôn luôn hướng về cách mạng, về kháng chiến. Ông ta viết: “Trong vùng quân ta (quân viễn chinh Pháp) kiểm soát thì họ (Việt Minh) vẫn có một uy quyền bí mật, đánh bại được uy quyền của ta và cho phép họ thu được một quân bổ sung ở đó, họ chở ra rất nhiều gạo, muối vải mà họ cần dùng, họ mua sắm ở đó những chiếc xe đạp có tác dụng lớn trong công việc tiếp tế, các loại thuốc men cần thiết cho ngành y tế của họ, những hòm pin điện lắp vào mìn để giết hai binh sĩ chúng ta...”

 Đi đôi với việc động viên sức người của từ hậu phương xa đến, việc huy động khả năng tại chỗ, nhất là về lương thực, thực phẩm vẫn là một phương hướng được coi trọng. Một tấn gạo, tấn thịt do nhân dân đóng góp tại chỗ đặc biệt quý giá vì không những có giá trị gấp chục lần số lượng tương đương huy động từ hậu phương xa đến mà còn đáp ứng được nhanh chóng kịp thời cho bộ đội đang chiến đấu tại chỗ 32 vạn đồng bào Tây Bắc, phần lớn mới được giải phóng năm trước, mặc dù kinh tế nghèo nàn, dân cư thưa thớt, giao thông không thuận lợi nhưng với tấm lòng yêu nước vốn có, đã đóng góp cho bộ đội Điện Biên Phủ 7.310 tấn gạo (chiếm 29,1% tổng số gạo huy động, tức ½ tổng số yêu cầu của bộ đội), 800 tấn rau tươi, 389 tấn thịt.

 Người nông dân góp thóc cho bộ đội và cũng chính bằng đôi vai và cánh tay của mình, bà con lại đưa thóc ra tiền tuyến. Đáng chú ý là đồng bào Tây Bắc, nhất là trên các rẻo cao, rất ít khi xa nhà, “xuống núi, nghe ếch nhái kêu cũng nhức đầu không ngủ được”, vậy mà theo lời kêu gọi của Cụ Hồ, đã hăng hái lên đường  đi dân công, kề vai sát cánh cùng đồng bào miền xuôi phục vụ chiến dịch. Con số 31.818 dân công (thành 1.296.678 ngày công) nói lên sự cố gắng rất lớn, một thành tích rất lớn của nhân dân Tây Bắc góp vào thắng lợi chung của quân và dân cả nước mùa khô 1953-1954.

 Để kịp phục vụ yêu cầu của chiến dịch, Hội đồng Cung cấp mặt trận cố tranh thủ vận chuyển bằng cơ giới đến mức cao nhất, nhưng vai trò dân công vẫn không kém phần quan trọng¹⁹.

 Từng đoàn, từng đoàn dân công ở vùng tự do và cả vùng địch tạm chiếm, miền ngược có trai gái, già trẻ, ra đi như chảy hội lên hướng Điện Biên Phủ “Binh chủng dân công” thật nhiều  loại hợp thành: ngựa thồ, xe ngựa, thuyền mảng, nào gồng gánh, nào xe đạp thồ. Bom đạn địch đánh phá dọc đường, thời tiết khắc nghiệt mùa đông của núi rừng Tây Bắc, ăn uống kham khổ, trèo đèo lội suối... Không một trở ngại nào ngăn nổi bước chân người chiến sĩ dân công.
------------------------------
 19. Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, ta huy động:
  - Gạo: 25.056 tấn (riêng Tây Bắc đóng góp 7.311 tấn)
  - Thịt: 907 tấn (riêng Tây Bắc đóng góp 389 tấn)
  - Thực phẩm khác: 917 tấn
  - Dân công: 261.453 người (riêng Tây Bắc đóng góp 31.818 người)  Bằng: 18.301.570 ngày công (riêng Tây Bắc đóng góp 1.296.078 ngày)
  - Xe đạp thồ: 20.991 xe
  - Ô-tô: 628 xe
  - Ngựa thồ: 17.400 lượt con
  - Thuyền mảng ca-nô: 11.800 chiếc.

 Trong các đoàn dân công hoả tuyến vận chuyển bằng phương tiện thô sơ, xe thồ có một vị trí quan trọng dẫn đầu về năng suất.

 Chiếc xe đạp thồ phục vụ tiền tuyến đã xuất hiện từ những năm đầu kháng chiến, khi mà những trục đường lớn bị nhân dân phá hoại để làm chậm bước quân thù. Qua nhiều chiến dịch trước, chiếc xe thồ trở thành phương tiện vận tải tiện lợi, với năng suất không ngừng tăng lên, đã góp phần không nhỏ vào chiến công của anh bộ đội. Trải qua nhiều lần cải tiến, đến chiến dịch này, chiếc xe đạp thồ càng hoàn chỉnh và được huy động với số lượng chưa từng có: hơn hai vạn chiếc. Trong kháng chiến, đối với anh em xe đạp thồ, chiếc xe là đầu cơ nghiệp, nuôi sống cả gia đình. Trước yêu cầu phục vụ tiền tuyến, nhiều anh em, cũ có, mới có, hăng hái đến trụ sở ghi tên xung phong đi chiến dịch. Nhiều chiếc xe mang nhãn hiệu khác nhau, được bổ sung những bộ phận kỳ dị ngoài thiết kế  ban đầu, như “tay ngai, phuốc phụ, đuôi phụ, cọc thồ... để tăng thêm sức chịu đựng  trên những chặng đường rừng núi hiểm trở. So với một dân công gánh trung bình 25 kilô thì một xe đạp thồ năng suất gấp 7 – 8 lần. Đột xuất là kỷ lục của các anh Cao Văn Tý, Ma Văn Thắng, 325 ki-lô - tức là gấp 13 lần dân công gánh.

 Anh em được tổ chức thành từng đội, từng đoàn, có “xưởng sửa chữa” lưu động với bộ đồ nghề, với phụ tùng thay thế và cả với bếp than để vá chín. Dọc đường, “xưởng sửa chữa” sẵn sàng thay lốp, lên vành, hàn khung, bảo đảm toàn đội không bị  rơi rớt. Đêm đi, ngày nghỉ. Chiều chiều xe đã được bảo dưỡng,ra trạm nhận hàng rồi toàn “binh đoàn ngựa sắt” lại lên đường. Câu hò vang lên:

 Mỗi lần lên đèo xuống dốc, phải “đấu” 6 người một xe và tiếng hò lại vang lên:

 
 Có anh tinh nghịch đã “xuyên tạc” bài Hò kéo pháo của bộ đội để động viên “binh đoàn ngựa sắt”.


 “Đối tượng” mà các anh hay chạm trán trên đường ra trận là các chị, các cô dân công. Đôi bồ, đôi sọt đè trĩu vai nhưng các cô vẫn không ngừng trêu chọc. Một cô mở đầu: “Ơ, mấy cái ông kia dại nhỉ, có xe chẳng nhẩy lên mà đi, lại đẩy”. Cô khác tiếp luôn: “Khốn nỗi, người ta có biết đi đâu mà chẳng đẩy”. Rồi cô thứ ba: “Xin chào mấy ông “cán bộ tay ngai” ra trận”...

 Và cứ thế, kèm theo những tiếng cười hồn nhiên...

 Cũng có khi trong đoàn dân công gái vọng lên một câu hò, một lời tâm tình, gửi ai:

 Vui chân trên đường ra mặt trận, các cô không hề biết rằng công việc bình thường của người dân kháng chiến như các cô, đã khiến ký giả nước ngoài hết sức khâm phục. Trong cuốn sách "Mắt thấy ở Việt Nam", nữ ký giả Pháp Y-von Pa-nhi-nét đã vẽ lên một hình ảnh mang tính so sánh đầy ý nghĩa. Y-von viết: “Than ôi máy bay của ta lại thua đôi bồ dân công của Việt Minh...!” Đôi bồ dân công thẳng không quân địch! Câu nói có vẻ quá lời, nhưng lại là sự thật. Còn đối với anh em dân công thuộc “binh đoàn ngựa sắt”, thì Giuyn Roa tác giả cuốn "Trận Điện Biên Phủ" lại nêu một nhận xét khác: “Tướng Na-va bị thua, chính là vì những chiếc xe đạp thồ những kiện hàng 200 – 300 ki-lô, được điều khiển bởi những con người ăn không thật no và ngủ thì nằm ngay trên những mảnh ni lông trải trên đất... Không phải các phương tiện khác đánh đánh bại tướng Na-va mà chính là trí thông minh và ý chí quyết thắng của đối phương đã quật ngã ông...”.

 Từng cung độ, từng chặng đường, anh dân công thồ, chị dân công gánh đi lại an toàn, thông suốt vì sát cánh với dân công là những binh đoàn bảo đảm giao thông ngay trên mặt đường.

 Na-va và đồng bọn tìm mọi thủ đoạn để đánh giá tuyến đường tiếp tế của ta. Không  quân địch tập trung oanh tạc những nơi xung yếu như đầu mối giao thông, những đoạn đường hiểm trở khó chữa, câu phà và những đoạn đường chạy qua đồi trống, bãi lầy. Các đèo Pha Đin, Lũng Lô, ngã ba Cò Nòi bến phà Tạ Khoa... đều là những mục tiêu đánh phá hàng đầu của  máy bay địch. Riêng ở Cò Nòi – nơi mà một kế hoạch của không quân địch quy định hàng ngày phải trút đủ xuống 69 tấn bom – sau mỗi đợt oanh tạc, đường biến thành những hố sâu, phải làm đường vòng. Địa hình ở đây thay đổi hàng ngày. Chỉ trong hai tháng đầu 1954 tổ quan sát đã phải vẽ lại sơ đồ con đường 19 lần. Ngoài việc dùng bom đánh phá, gồm cả bom nổ ngay và nổ chậm, địch còn thả mìn nhảy bom bướm, chông sắt... hòng cản trở bước chân của dân công gây khó khăn cho các đoàn vận tải cơ giới.

 Để bảo đảm đường tiếp tế luôn thông suốt, ta đã dùng mọi biện pháp  làm thất bại thủ đoạn đánh phá của địch. Một nửa lực lượng phòng không được điều về tăng cường bảo vệ những đoạn đường xung yếu nhất nên đã hạn chế một phần quan trọng hoạt động của không quân địch.

 Trên các vùng trọng điểm, bộ đội công binh, thanh niên xung phong và dân công là lực lượng thường xuyên sửa chữa đường sá, sẵn sàng vận động nhanh chóng đến những nơi địch đánh phá. Ở từng khu vực xung yếu địch thường thả bom đạn nổ chậm. Thủ đoạn này ảnh hưởng nhiều nhất đến hoạt động trên tuyến đường vận tải. Thật là căng thẳng khi trên mặt đường đầy những hố bom nham nhở, những cờ cắm báo nơi có bom nổ chậm. Vì vậy, phá bom nổ chậm trở thành một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu. Trên cả hệ thống hơn 3.000 ki-lô-mét đường từ khắp các miền hậu phương lên Điện Biên Phủ, hơn 5.000 chiến sĩ công binh được rải ra làm nòng cốt phá bom nổ chậm ở những nơi xung yếu: 1.200 thuỷ thủ chuyên bảo đảm giao thông trên 60 bến phà.

 Trước thủ đoạn thâm hiểm của địch, các chiến sĩ xung kích bảo vệ cầu đường giữ vững quyết tâm:


 Thành tích và kinh nghiệm phá bom nổ chậm của chiến sĩ thi đua Chu Văn Khâm được phổ biến rộng rãi, đã trở thành động lực thúc đẩy phong trào thi đua phá bom, tháo bom trong thanh niên xung phong, dân công, kể cả dân công các dân tộc ít người. Hàng chục tấn thuốc nổ tháo từ các quả bom phá đường của địch được dùng vào việc sửa đường của ta.

 Trong suốt mấy tháng tổ chức và thực hành chiến dịch bộ đội, dân công và thanh niên xung phong đã giữ vững quyết tâm, thực hiện được yêu cầu đề ra cho các tuyến đường.

 - Không để tắc đêm, hạn chế tắc giờ

 - Không một đêm để lỡ kế hoạch vận chuyển

 - Không bỏ sót một quả bom nổ chậm.

 Như Giuyn Roa sau này thú nhận trong cuốn "Trận Điện Biên Phủ": “Đã có hàng trăm tấn bom được ném xuống các tuyến giao thông và những con đường tiếp vận của Quân đội nhân dân Việt Nam, nhưng chưa bao giờ cắt đứt nổi những con đường ấy”. Còn tham mưu trưởng quân đội Pháp, tướng Ê-ly, sau khi sang điều tra nguyên nhân thất bại của Pháp ở Điện Biên Phủ, đã phải rút ra kết luận: “Một lần nữa, kỹ thuật lại bị những con người có tâm hồn và một lòng tin đánh bại”.

 Thật ra, tầm mắt của họ mới nhìn thấy kết quả các thủ đoạn đánh phá của không quân Pháp, trên các trục đường bộ. Có những nơi khác, cuộc đấu tranh để đưa được hạt gạo tới tay người chiến sĩ nuôi quân cũng không kém phần ác liệt. Ví dụ như trên dòng sông Nậm Na, phía Bắc Lai Châu.

 Đưa gạo từ Bản Nậm Cúm ở sát biên giới về Lai Châu bằng dòng sông Nậm Na là con đường thuận lợi nhất nhanh nhất. Nhưng vận chuyển trên dòng sông nay là một việc mà đồng bào địa phương coi là một việc lạ “xưa nay chưa ai dám làm”. Vì sao vậy?

 Dòng sông Nậm Na, từ Phòng Tô về Lai Châu, dài hơn 100 ki-lô-mét. Riêng đoạn từ Bản Nậm Cúm đến Pa-tăng chỉ dài chừng 20 ki-lô-mét, nhưng lại là đoạn sông dữ, với rất nhiều thác. Lòng quãng sông, đoạn không rộng lắm. Nó như một kẽ nứt, quanh co dưới chân những triền núi cao sừng sững. Từ đó những dòng suối tuôn nước xuống không ngừng, khiến dòng sông đục ngầu. Nước réo ầm ầm khi chảy qua thác, như sẵn sàng đập tan và nhấn chìm mọi thứ trôi theo dòng sông.

 Làm thế nào đưa hàng ngàn tấn gạo từ Bản Nậm Cúm về Lai Châu rồi về Điện Biên, giữa lúc yêu cầu lương thực của chiến trường đang là vấn đề nóng bỏng? Bộ chỉ huy mặt trận quyết tâm đưa công binh lên phá thác, đưa dân công lên đóng một vạn cái mảng để đưa gạo về Lai Châu bằng đường sông.

 Trung đội công binh của Phan Tư đã lập công đầu trong việc phá thác. Dầm mình dưới nước giữa thời tiết mùa đông của núi rừng Tây Bắc và phá được gần 100 cái thác trên dòng sông, anh em đã góp phần quyết định chinh phục dòng sông hung dữ. riêng một mình Phan Tư đã vượt qua những khó khăn tưởng chừng như không khắc phục nổi để phá 9 cái thác lớn nhất.

 Khi hơn 100 thác hung dữ đã chịu khắc phục trước lòng dũng cảm của các chiến sĩ công binh, 120 ki-lô-mét đường sông đã được khai thông, dòng gạo từ Phòng Tô bắt đầu rót về Lai Châu.

 Việc vận chuyển trên khúc sông từ Bản Nậm Cúm về Pa Tầng được giao cho đại đội Thanh Thuỷ. “Xê” này gồm toàn dân công gái huyện Thanh Thuỷ, Phú Thọ. Lớn lên trên đồng ruộng trung du, nhiều lắm cũng chỉ biết chở thuyền nan trên dòng sông Thao phẳng lặng, các cô rất xa lạ với thác ghềnh miền ngược. Vậy mà, chỉ qua mấy ngày, toàn “xê” Thanh Thuỷ đã thạo chèo chống, khéo léo điều khiển chiếc mảng lách theo luồng lạch an toàn tới đích, gạo không ướt mảng không dập khi bàn giao cho cung dưới.

 Lúc đầu, từ chỗ 4 người phụ trách một mảng, chở 1,2 đến 1,5 tạ mất 2 ngày xuôi về giao hàng ở Pa Tầng, 1 ngày đi bộ ngược trở lên Bản Nậm Cúm. Rõ ràng là năng suất quá thấp, quân binh 10 ki-lô-gam/đầu người/ngày. Từng bước rút ra kinh nghiệm và nhất là khi được biết yêu cầu khẩn trương về lương thực của tiền tuyến, số người phụ trách một mảng rút xuống 2 rồi 1 người, mỗi mảng nâng năng suất chở lên 3 tạ và thời gian rút ngắn lại, mỗi ngày một chuyến, cả đi và về.

 Thành tích tăng năng suất 30 lần của “xê” Thanh Thuỷ đã góp phần đưa gần 2.000 tấn gạo về Lai Châu trước thời gian quy định 2 ngày.

 Biết bao thực tế chứng minh sự đóng góp của hậu phương quả là một nguồn tiếp tế vô tận. Nó vượt xa tầm nhận xét của Béc-na Phôn khi tác giả này viết (trong cuốn Việt Minh 1945-1960) rằng: Chiến thắng Điện Biên Phủ “trước hết và trên hết là những chiến thắng về tổ chức tiếp tế...” Còn tướng Na-va cũng như nhiều tướng lĩnh Pháp khác, cũng đã thấy được vấn đề. Từ chỗ họ chủ quan đánh giá sai sức mạnh khắc phục những khó khăn về bảo đảm tiếp tế của nhân dân và quân đội ta, đến chỗ họ phải thừa nhận sức mạnh đó. Nhớ lại đêm 24-12-1953, trong ánh lửa trại lễ Thiên chúa giáng sinh tổ chức ở Điện Biên Phủ, viên tổng chỉ huy Pháp đã nói với ba quân: “Việt Minh đưa quân lên đây nhưng họ phải lo việc cung cấp quá lớn, trên một chặng đường quá dài, qua những vùng hiểm trở, nghèo xác xơ và đường giao thông hầu như không có. Vận tải của Việt chỉ toàn bằng đi bộ, do “phu” gánh, nếu có bằng ô-tô chăng nữa thì cũng phải đi trên những đoạn đường rất xấu, luôn luôn bị không quân Pháp cắt đứt...”.

 Ba năm sau Điện Biên Phủ mặc dù viết quyển "Đông Dương hấp hối" với mục đích là biện bạch cho thất bại của mình trong một năm cầm quân xâm lược Đông Dương, nhưng viên tướng Pháp này vẫn không thể không đổi giọng. Ông ta buộc phải nhận xét rằng: “Bộ chỉ huy kháng chiến Việt Minh đã phác hoạ thật hay về công việc vận chuyển của họ. Họ tin rằng những kết quả đạt được là nhờ sự cố gắng của nhân dân chi viện quân đội. Chúng ta phải thừa nhận sự cố gắng lớn lao đó và khâm phục khả năng của Bộ chỉ huy và của Chính phủ đối phương đã biết cách đạt được kết quả đó...”.

 Rất tiếc, một lần nữa thực tế lại chứng tỏ đó là một kết luận đúng đắn, nhưng có điều... quá muộn!

 Sau thắng lợi của việc kéo pháo ra khỏi trận địa, bộ đội nóng lòng chờ đợi chủ trương của trên. Được biết quyết tâm không thay đổi, nhưng anh em thường hỏi nhau: bao giờ và phải làm gì để thực hiện quyết tâm đó?

 Cũng vào thời gian này, không khí làm việc trong Sở chỉ huy mặt trận khẩn trương, sôi nổi. Ba cơ quan tham mưu, chính trị, hậu cần đang dồn hết tinh lực chuẩn bị kế hoạch theo phương châm tác chiến mới.

 Sáng 7 tháng 2, mồng 5 Tết, hội nghị phổ biến kế hoạch tác chiến khai mạc. Sau những ngày chờ đợi cán bộ các đơn vị lên nhận nhiệm vụ chiến đấu.

 Đồng chí Đại tướng Tổng tư lệnh kiêm tư lệnh chiến dịch trình bày chủ trương tác chiến mới của Đảng uỷ mặt trận. Bản báo cáo bắt đầu bằng việc kiểm điểm hoạt động của các chiến trường trong đợt một của chiến cuộc Đông Xuân. Mọi người phấn khởi trước thắng lợi to lớn trong hai tháng qua.

 Ngoài hơn hai vạn tên địch bị tiêu diệt, nhiều vùng đất đai rộng lớn được giải phóng một thắng lợi nổi lên trong thời gian qua là ta đã buộc địch phải phân tán lực lượng trên khắp các chiến trường. Na-va muốn xây dựng và tập trung khối cơ động chiến lược mạnh. Ông ta gọi đó là “quả đấm chiến lược”, công cụ để giành lại thế chủ động. Nhưng các đòn tiến công của ta, từ Trung, Hạ Lào, Tây Nguyên đến Thượng Lào cùng với chiến tranh du kích được đẩy mạnh trong vùng sau lưng địch đã làm cho khối cơ động của địch bị chia năm xẻ bảy. Như các nhà bình luận quân sự phương Tây nhận xét, “quả đấm chiến lược” của Na-va đã bị đối phương vô hiệu hoá, bị biến thành một bàn tay xoè”. Những ngón tay rời rạc bị căng kéo lên Điện Biên Phủ, rồi Xê-nô. Pắc-Xế đến Plây-cu, An Khê và Mường Sài, Luông Pha bang. Số còn lại, chừng 30 phần trăm, càng bị phân tán để đối phó với chiến tranh du kích đến mức không còn là cơ động nữa.

 Kế hoạch tập trung quân của Na-va bị phá sản, kéo theo sự thất bại của âm mưu “bình định” đồng bằng Bắc Bộ và của cuộc hành binh Át-lăng. Kế hoạch chiến lược của địch bước đầu bị thất bại.

 Về chủ trương tác chiến sắp tới, bản báo cáo chỉ rõ: bước sang đợt hai của chiến cuộc Đông – Xuân. Điện Biên Phủ là mặt trận chính, quan trọng nhất trên toàn quốc, nhằm thực hiện quyết tâm của Trung ương Đảng là tiêu diệt toàn bộ quân địch trong tập đoàn cứ điểm này.

 Trước đây, vì ta dự định đánh nhanh giải quyết nhanh. Nhưng vì trong thời gian chuẩn bị tình hình địch thay đổi nên ta quyết định chuyển sang phương châm “đánh chắc tiến chắc”. Phương châm đó cần được quán triệt ngay trong thời kỳ chuẩn bị hiện nay: Phải chuẩn bị đầy đủ đồng thời phải tranh thủ thời gian, khẩn trương hoàn thành kế hoạch làm đường sá, kế hoạch cung cấp  và xây dựng trận địa. Sang các bước tiếp theo, quân ta sẽ tiến hành bao vây địch, khống chế sân bay, tiêu hao tiêu diệt từng bộ phận lực lượng địch, tạo điều kiện tiến tới tổng công kích, tiêu diệt toàn bộ quân địch trong tập đoàn cứ điểm.

 Thời kỳ chuẩn bị rất quan trọng, phải được coi như một giai đoạn chiến đấu. Chuẩn bị chu đáo mới tạo điều kiện cho thắng lợi các bước thực hành chiến đấu tiếp theo.

 Hội nghị thảo luận sôi nổi và phấn khởi, nhất trí tin tưởng vào cách đánh theo phương châm mới. Như bản báo cáo đã nêu lên, đánh theo phương châm này, quân ta có nhiều điều lợi. Đánh từng bước thì ta có thể tập trung tuyệt đối ưu thế binh lực hoả lực vào từng trận, bảo đảm chắc thắng cho từng cuộc chiến đấu. Chúng ta muốn đánh lúc nào thì đánh, muốn đánh nơi nào thì đánh, lúc nào chuẩn bị đầy đủ và chắc thắng thì đánh, không thì không đánh; nơi nào cần giữ và có thể giữ thì giữ, không thì không giữ. Chúng ta có điều kiện khoét sâu nhược điểm lớn nhất của địch là việc vận tải tiếp tế hoàn toàn dựa vào đường hàng không: chúng ta sẽ từng bước hạn chế  đi đến triệt hẳn nguồn tiếp tế của chúng, và điều lợi lớn nhất là “đánh chắc tiến chắc” phù hợp với trình độ tác chiến của bộ đội, với khả năng tổ chức chỉ huy của ta.

 Về công tác chuẩn bị chiến đấu, nhiều vấn đề nêu lên được cơ quan giải đáp và hướng dẫn tỉ mỉ: làm đường cho xe pháo, xây dựng trận địa bộ binh, pháo binh, chuẩn bị phần tử  bắn cho pháo... Về tiếp tế vật chất, mặc dù phải đáp ứng một khối lượng lương thực đạn dược lớn hơn gấp nhiều lần so với kế hoạch cũ để hàng vạn bộ đội chiến đấu dài ngày, các cán bộ cung cấp mặt trận cũng hạ quyết tâm khắc phục mọi khó khăn bảo đảm cho bộ đội ăn no đánh thắng.
 
Kể từ hội nghị tháng 11-1953 ở Việt Bắc và hội nghị tháng 1 – 1954 ở Thẩm Púa, chưa bao giờ các cán bộ ra về phấn khởi tin tưởng như lần này, một sự tin tưởng có cơ sở vững chắc vào thắng lợi to lớn sắp tới. Mọi người đều nhất trí: “Đánh chắc tiến chắc” là cách đánh phù hợp với trình độ bộ đội ta hơn.

 Đúng vào lúc quân ta bắt tay vào chuẩn bị chiến đấu theo phương châm tác chiến mới, một tổ thuộc tiểu đoàn trinh sát của Bộ bám địch trong khu vực giữa cứ điểm Him Lam và đồi Độc Lập đã đoạt được một kiện hàng từ máy bay địch thả xuống, trong có  bộ bản đồ Điện Biên Phủ. Đây là bộ bản đồ chi tiết do máy bay địch mới chụp và thả xuống cho bịn chỉ huy tập đoàn cứ điểm. Đã mấy tháng nay, tấm bản đồ loại này là mục tiêu săn lùng của tiểu đoàn trinh sát 426. Thật là “khát nước tìm được dừa”. Biết cơ quan tham mưu mặt trận đang ngày đêm mong đợi, đại đội trinh sát 81 cử ngay người mang bộ bản đồ lên Sở chỉ huy mặt trận. Một phần thưởng xứng đáng: tiểu đoàn được tặng thưởng Huân chương chiến công một trong những huân chương đầu tiên của chiến dịch.

 In ngay ở mặt trận, nhanh nhưng giấy xấu lại không bảo đảm kỹ thuật. Một chiếc xe “gíp” cấp tốc lên đường. Cán bộ tham mưu mặt trận đưa bộ bản đồ về hậu phương để Phòng Bản đồ của Bộ Tổng tham mưu sao lại. Trong điều kiện phương tiện còn hết sức thô sơ, cán bộ và nhân viên kỹ thuật đồ bản đã làm việc liên tục ba ngày đêm để có ngay 300 tấm bản đồ in lại trên giấy “ngoại”, kịp đưa ra mặt trận. Cần những tấm bản đồ mới in, mùi giấy còn thơm phức, cán bộ tham mưu trong Sở chỉ huy chiến dịch vô cùng phấn khởi. Chúng ta đã có  đúng lúc một phương tiện rất cần thiết cho việc chuẩn bị chiến đấu của bộ đội, nhất là việc xác định đội hình chiến đấu và chuẩn bị phần tử bắn của pháo binh mặt đất. Anh em nói vui với nhau: bản đồ của Tây, in trên giấy Tây, chuẩn bị hoả lực chính xác để bắn trúng vào đầu Tây. Thật là “gậy ông, đập lưng ông”.

 Điều tra địa hình, xác định trận địa pháo và vạch các tuyến đường cho xe kéo pháo là một nhiệm vụ nặng nề khó khăn, đòi hỏi nhiều thời gian, đã được triển khai hết sức khẩn trương.

 Ngay sau hội nghị, cán bộ tham mưu mặt trận cùng cán bộ pháo binh, công binh, cán bộ các đại đoàn 312 và 316 len lỏi xuyên sâu vào những khu rừng hiểm trở chưa in dấu chân người, leo lên những mỏm núi cao trung điệp của dãy Pú Hồng chim trong mây để điều tra và xác định tuyến đường cho xe kéo pháo, xác định các trận địa pháo mặt đất. Các tuyến đường hình thành dần. Và từ ngày 10 tháng 2, tiếng búa tạ nện vào coong, tiếng mìn phá đá... đã đánh thức các khu rừng từ ngàn xưa im lìm bao quanh cánh đồng Mường Thanh.

 Quy mô làm đường lần này rất lớn. Nếu lần trước, làm đường để dùng sức người kéo pháo, ta chỉ mới mở 15 ki-lô-mét đường quân sự làm gấp ở hướng Bắc Điện Biên Phủ thì lần này phải làm 60 ki-lô-mét đường lớn, vắt trên những sườn núi cao từ phía bắt. Đông Bắc sang phí Đông lòng chảo Mường Thanh, trong đó có một trục đường vượt đỉnh Pú Hồng Mèo xuống phía Nam để trận địa pháo có thể vươn nòng tới sân bay và các trận địa pháo địch ở phân khu Hồng Cúm. Mặt đường  phải rộng, đủ để xe kéo pháo có thể đi lại dễ dàng. Cứ vài ki-lô-mét lại phải làm một chiếc cầu qua suối, chịu được sức nặng 12 tấn và sức tàn phá của dòng lũ mùa mưa sắp tới.

 Tiết trời xuân còn giá lạnh. Rừng sâu dầy vắt xanh, ruồi vàng. Pháo địch thỉnh thoảng lại bắn vu vơ lên các mỏm núi cao. Nhưng không gì ngăn nổi tinh thần hăng say lao động của các chiến sĩ. Anh em làm việc liên tục 12 – 13 giờ trong một ngày. Kỷ lục quai búa tạ từ 1.700 nhát lúc đầu, cuối cùng có người đạt tới 3.000 búa liền một hơi. Một sức khoẻ kỳ lạ.

 Lao động khẩn trương nhưng yêu cầu giữ bí mật rất cao. Mỗi khi dùng mìn phá đá, anh em phải lợi dụng tiếng pháo địch bắn để tránh tiếng nổ lớn. Phải đắp hàng loạt kè lọc nước để đất súi phá xuống không làm đục các dòng suối chảy về cánh đồng Mường Thanh. Qua những đồi trọc, đồi lau thưa và cánh đồng trống, đường làm đến đâu phải nguỵ trang ngay đến đó. Có đơn vị chuyên trách  việc thay lá nguỵ trang hàng ngày, bảo đảm mặt đường luôn một mầu xanh tươi, không bị máy bay địch phát hiện.

 Sau một tuần lao động cật lực, 6 trục đường kéo pháo dài hơn 60 ki-lô-mét và 6 trận địa đại đội lựu pháo đã hoàn thành. Một kỳ công lao động để trọng pháo lần đầu xuất trận lập công. Từ đêm 1 tháng 3 những chiếc xe 3 cầu đã có thể đi thông đến các khu vực trận địa theo những mạch đường mới mở.

 Hai tháng sau, khi địch đã đầu hàng, từng đoàn tù binh lũ lượt đi qua những con đường kéo pháo rộng thênh thang giữa đèo cao vực sâu, vắt từ sườn núi này qua sườn núi khác, họ đã phải kinh ngạc thốt lên: “Chỉ riêng việc làm đường để kéo những khẩu “ca nông” này, các ông cũng đủ thắng chúng tôi rồi...”.

 Trận địa lựu pháo cũng được xây dựng cùng một lúc với việc làm các tuyến đường kéo pháo.

 - Pháo này là vốn quý của quốc gia, của quân đội. Các đồng chí phải làm hầm kiên cố để bảo vệ nó.

 Chấp hành chỉ thị trên đây của đồng chí Tư lệnh chiến dịch, anh em đã đục núi, khoét hầm, đắp đất, lát gỗ đường kính từ 30 cm trở lên để hầm pháo có thể chịu đựng được bom ta và đạn xuyên của pháo địch. Để bảo đảm bí mật, các “công trường khai thác gỗ” được tổ chức xa trận địa 9 – 10 ki-lô-mét. Bài thơ trên báo tường của một đơn vị đã nói lên sự mệt nhọc của anh “bộ đội sơn tràng”:


 Chuyển gỗ vất vả bao nhiều thì đào hầm hào cũng gian khổ bấy nhiêu. Để xây dựng một trận địa khẩu đội, anh em đã moi từ 200 đến 300 mét khối đất đá sâu vào lòng núi rồi lại đổ lên nắp hầm đủ  khối đất đá đã đào. Nắp hầm pháo dày 3 mét, gồm nhiều lớp đất xen kẽ với những bố trúc. Mỗi khẩu đội còn có hẩm chỉ huy, hầm đạn. Mỗi đại đội chung một hầm ăn hầm nghỉ, hầm thương binh, hầm nấu ăn, hầm giấu xe, hầm hội họp hoặc vui chơi. Nối liền các hầm pháo là giao thông hào khá rộng và sâu, có rãnh thoát nước và hố tránh bom lửa. Gần khu vực mỗi trận địa thật lại có một trận địa giả, tổ chức để đánh lừa địch, thu hút bom đạn của chúng.

 Một khối công việc khổng lồ đã được hoàn thành đúng thời gian quy định cùng với hệ thống đài quan sát và mạng thông tin nối liền đội hình chiến đấu của toàn trung đoàn lựu pháo. Một tuần trước ngày nổ súng, một khẩu đội pháo được kéo thử vào trận địa. Các tổ trinh sát mang theo máy nói, bí mật tiến vào sát hàng rào cứ điểm địch để theo dõi. Nếu nghe tiếng động cơ xe kéo pháo từ ngoài vọng vào, lập tức báo về phía sau để xe tắt máy, dùng sức người bí mật kéo tiếp vào trận địa. Nhưng không một tổ trinh sát nào báo về. Thế là ổn. Yếu tố bí mật được bảo đảm. Đêm sau chia thành nhiều mũi trên các trục đường, đoàn “voi thép” lặng lẽ tiến vào trận địa.

 Nếu các đơn vị lựu pháo chọn những sườn núi cao để đặt trận địa phía trên cứ điểm địch thì cao pháo lại buộc phải tìm trận địa dưới thấp, ngay trên mặt ruộng. Lúc đầu, dựa theo sách vở đã học, anh em báo cáo với cấp trên: trong 8 điều kiện cần có để chọn trận địa cao xạ thì ở Điện Biên này thiếu mất 7, chỉ còn một điều kiện là “không gần đường dây điện cao thế”! Trên chỉ thị đừng lệ thuộc hoàn toàn vào những quy tắc, phải cố gắng phát huy tinh thần sáng tạo của pháo binh quân đội nhân dân. Vấn đề được đem ra thảo luận. Cuối cùng mọi người nhất trí là phải khắc phục mọi khó khăn để bố trí cho được trận địa yểm hộ cho bộ binh và pháo mặt đất tiêu diệt địch. Thế là ngay trên lòng chảo Mường Thanh, bốn bề núi cao bao bọc, trận địa pháo cao xạ được đặt ngay cánh đồng Na Hi Bản Tố.

 Đào công sự ngay sát đồn địch, vấn đề bí mật an toàn được đề ra rất nghiêm ngặt. Phải đào ban đêm. Để tránh bổ cuốc vào đầu nhau, anh em lấy những mảnh nứa mục, có lân tinh, cài lên mũ. Dựa lưng vào nhau, đào từ trong đào ra, vừa an toàn, vừa tăng năng suất, vì yên tâm bổ nhát cuốc hết sức mình.

 Trời hửng sáng. Trận địa đào dở được nguỵ trang thành những đụn rơm, đến tối lại đào tiếp.

 Trong khi pháo thủ đào trận địa thì các chiến sĩ trinh sát bí mật luồn vào các điểm cao phía Bắc sân bay địch để tìm hiểu các loại máy bay, để có cơ sở tính toán tính năng, tốc độ từng loại phi cơ địch.

 Đêm 8 tháng 3, sau bao ngày gian khổ chuẩn bị đến lượt các khẩu đội cao xạ tiến vào cánh đồng, chiếm lĩnh trận địa, an toàn, bí mật, trước thời hạn quy định.

 Xây dựng trận địa đối với bộ binh cũng là một công việc mới lạ. Trước yêu cầu của trận đánh công sự vững chắc quy mô lớn, lần đầu tiên anh em xây dựng trận địa cho các cơ quan chỉ huy, trận địa tiến công, với quy mô lớn và tính chất ác liệt chưa từng thấy.

 Hàng vạn chiến sĩ dốc hết tâm sức, đổ mồ hôi và đổ cả máu để tạo nên “một thành phố ngầm” dưới đất. Bộ máy chỉ huy được đặt trong những hầm lớn, khoét sâu vào lòng núi thành những trận địa kiên cố, đủ sức chịu đựng phi pháo địch, lại có đủ phương tiện làm việc, nghỉ ngơi cứu chữa thương binh. Một bộ phận của “thành phố ngầm” đó là khu vực chiến đấu, là trận địa xuất phát tiến công của các đơn vị. Gần 100 ki-lô-mét chiến hào và giao thông hào vươn lên phía trước để bộ đội tiếp cận địch an toàn, chuẩn bị trận địa xuất phát xung phong, từ đó lao vào vị trí địch.

 Để có nơi ăn, ngủ, học tập và chiến đấu lâu dài, mỗi tổ ba người có một hầm chữ nhật trên lát gỗ và đổ đất dày đủ sức chịu đựng pháo địch. Một hệ thống giao thông hào liên tục nối liền các căn hầm của tổ ba người, của tiểu đội đến các hầm lớn của các cơ quan chỉ huy.

 Mạch máu chính của “thành phố ngầm” là một đường hào trục, vắt mình từ đồi này sang đồi khác, từ 4 mặt rừng, ngoằn nghèo bò xuống cánh đồng, được nguỵ trang kín đáo, bí mật tiến gần về phía địch. Nếu đối với bộ đội ta, đường trục là nơi trụ bám của các đường hào nhỏ và các trận địa, tạo thành một thế liên hoàn vững chắc thì đối với địch, đến trước ngày trận đánh bắt đầu đường trục và các chiến hào, giao thông hào, lại là một hệ thống thông lọng nhiều tầng, từ 4 phía từng bước xiết chặt cổ họng hàng vạn tên địch trong tập đoàn cứ điểm.

 Thấy trước nguy cơ đó, địch tung xe tăng, xe ủi đất và bộ binh ra để lấp các đường hào của ta. Việc xây dựng trận địa không còn là công việc lao động bình thường mà thực sự đã bước sang một giai đoạn mới, vừa lao động vừa chiến đấu ác liệt. Trong lửa đạn, các chiến sĩ phân công nhau, vừa kiên quyết chiến đấu đẩy lùi bọn địch xông ra phá hào, vừa ra sức dùng xẻng khoét đất cho thật nhanh, giấu mình xuống dưới mặt ruộng sớm phút nào hay phút ấy. Cuộc chiến đấu quyết liệt diễn ra suốt ngày đêm. Đêm ta đào, ngày địch cho xe ra lấp. Đem sau ta lại đào. Địch thường dùng hảo lực pháo binh hòng sát thương ta. Càng đào gần về phía địch, chúng càng phản ứng quyết liệt, việc xây dựng trận địa càng gian khổ, ác liệt không kém gì những trận chiến đấu thực sự, kéo dài liên tục đến trước ngày chiến dịch mở màn. Cuối cùng, một mạng chiến hào liên hoàn, hoàn chỉnh vây quanh  tập đoàn cứ điểm đã hình thành. Âm mưu địch ngăn cản quân ta xây dựng trận địa đã thất bại.

 Với phương châm “đánh chắc tiến chắc”, chiến dịch sẽ kéo dài. Vấn đề được Đảng uỷ mặt trận đặc biệt quan tâm là làm thế nào bảo đảm sức khoẻ cho bộ đội đánh lâu dài liên tục.

 Hậu phương chi viện không tiếc sức đã là nhân tố rất cơ bản. Bình thường hoá sinh hoạt của bộ đội cả về vật chất và tinh thần là biện pháp quan trọng đã được vận dụng tích cực triệt để tỏng suất quá trình chuẩn bị và thực hành chiến dịch. Để bảo đảm tiếp tế cho bộ đội sinh hoạt và chiến đấu, bộ máy hậu cần chiến dịch lên tới trên 3.000 người một con số chưa từng thấy trong các chiến dịch trước.

 Hồi đầu Đông Xuân, trong những ngày hành quân, bộ đội đã thực hiện đúng yêu cầu của Bộ Tổng Tư lệnh: ăn tốt, đi tốt, nghỉ tốt. Chính do yêu cầu ba tốt đó mà hàng vạng con người đi bộ vác nặng, leo đèo lội suối, vượt chặng đường năm sáu trăm ki-lô-mét, đã tới đích đầy đủ quân số, khoẻ mạnh, đúng thời gian. Bước vào chuẩn bị và thực hành chiến đấu dài ngày, “khoét núi, ngủ hầm, mưa dầm, cơm vắt”, yêu cầu mới được đặt ra là tích cực chỉ đạo chặt chẽ việc nuôi quân, phòng bệnh, bảo đảm cho bộ đội sống, vệ sinh, sạch sẽ, thoải mái, phấn khởi “gan không núng, chí không sờn” để chiến thắng địch.

 Sau khi phương châm chiến dịch thay đổi trong Mệnh lệnh tác chiến số 1. Bộ tổng tham mưu đã nhấn mạnh: “Bộ đội phải hoạt động một  thời gian tương đối dài trong những điều kiện khó khăn về địa hình, về tiếp té và khí hậu. Cần phải tăng cường phòng bệnh và cải thiện sinh hoạt để giữ vững sức khoẻ cho bộ đội...”.

 Bình thường hoá đời sống trong chiến hào đã trở thành một cuộc vận động sâu rộng trong các đơn vị. Nó bao gồm mọi mặt: tổ chức chỗ ở, chỗ ngủ, tổ chức ăn uống nóng, sạch, tổ chức vệ sinh tắm rửa, giải quyết vấn đề đại tiểu tiện, vệ sinh nơi đóng quân, phòng trừ dịch tễ, truyền nhiễm... Bình thường sinh hoạt thực chất là một cuộc đọ sức giữa ta và địch về mặt tổ chức đời sống để giành thắng lợi trong chiến đấu đồng thời cũng là cuộc đấu tranh giữa con người với thiên nhiên trong điều kiện chiến đấu khẩn trương, ác liệt.

 Chỉ đạo chặt chẽ việc bình thường hoá đời sống của bộ đội trong chiến hào cũng chính là thực hiện lời dạy của Hồ Chủ tịch về trách nhiệm đối với sức khoẻ của chiến sĩ. “Lúc ra trận, việc đặt mìn phá  lô cốt đều do tay anh em đội viên làm. Nếu anh em tư tưởng vững, chính trị vững, kỹ thuật khá, thân thể khoẻ mạnh thì nhất định thắng. Trái lại nếu anh em chính trị khá, nhưng quân sự kém, hoặc chính trị quân sự đều khá nhưng thân thể yếu đuối thì cũng không thắng được”. Trước yêu cầu về sức khoẻ cho bộ đội chiến đấu trong điều kiện như ở chiến trường Điện Biên Phủ này, cán bộ các cơ quan trong Sỏ chỉ huy chiến dịch càng thấm thía lời dạy của Bác, càng quyết tâm thực hiện cho bằng được.

 Bảo đảm dinh dưỡng, cụ thể là bảo đảm chất đạm, chất tươi cho bộ đội đủ sức khoẻ chiến đấu liên tục dài này là mục tiêu phấn đấu và cũng là chiến công thầm lặng của các chiến sĩ quân nhu, của anh chị em dân công, từ hậu phương xa xôi, kiên trì cần mẫn “chỉ huy” hàng ngàn trâu bò, lợn... vượt mấy trăm ki-lô-mét ra mặt trận. Số lượng thực phẩm tiêu thụ hàng ngày ở mặt trận rất lớn: hàng chục tấn rau, hàng trăm con lợn... Bảo đảm  chất đạm đã khó, cung cấp chất tươi lại càng khó hơn. Cơ quan hậu cần mặt trận chủ trương tích cực đưa hạt giống các loại lên để hướng dẫn đồng bào địa phương cùng trồng rau cung cấp cho bộ đội, đưa hàng chục tấn đấu xanh lên để ngâm giá, đưa đậu tương lên để làm đậu phụ, đồng thời động viên các đơn vị tận dụng rau rừng để bữa ăn luôn luôn có rau tươi. Tổ chức đào củ mài, đánh cá ở suối và nhất là cử người về hậu phương dắt lên từng đàn gia súc hoặc làm thịt ướp đưa lên mặt trận... hậu cần các đại đoàn đã góp phần quan trọng cải thiện bữa ăn cho bộ đội.

 Nhờ sự hoạt động tích cực của cơ quan Hậu cần các cấp, sự giúp đỡ của nhân dân địa phương, quân ta đã được bảo đảm sức khoẻ chiến đấu liên tục trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt của cả ba mùa đông, xuân và hè trên vùng rừng núi Tây Bắc.

 Bình thường hoá và cải thiện sinh hoạt cho bộ đội trong chiến hào không chỉ dừng ở chỗ bảo đảm ăn uống, vệ sinh phòng bệnh. Nhiều vấn đề cụ thể khác, như tờ báo, cỗ bài tu-lơ-khơ, điều thuốc lào, đến việc cắt tóc, và quần áo, nghỉ ngơi cho anh em đều được quan tâm.

 Trải qua hơn nửa tháng lao động khẩn trương, tích cực, ngày 20-2, một cuộc hội nghị được triệu tập để kiểm tra lại các mặt chuẩn bị chiến đấu của các đơn vị và giải quyết thêm những vướng mắc tồn tại của cán bộ trước khi mở màn chiến dịch.

 Qua hội nghị nhận thấy, nếu về mặt vật chất kỹ thuật đã được tiến hành chuẩn bị tốt và đạt thành tích cao thì việc quán triệt phương châm tác chiến mới còn có mặt chưa thật đầy đủ. Cán bộ còn những lo ngại cần được thảo luận để quán triệt thêm trước ngày nổ súng: đánh lâu, địch sẽ tăng cường thêm lực lượng: bộ đội sẽ bị thương vong vì phi pháo địch: mùa mưa sắp đến sẽ ảnh hưởng đến sinh hoạt và chiến đấu của bộ đội, v.v...

 Dựa vào những điều lợi của cách đánh chắc tiến chắc mà Đảng uỷ mặt trận đã ra trong hội nghị trước những khó khăn sẽ xuất hiện và biện pháp khắc phục, mọi người thảo luận sôi nổi và sau đó dược giải đáp và kết luận cặn kẽ. Hội nghị nhất trí rằng toàn quân đang đứng trước một nhiệm vụ lớn lao chưa từng có. Nhìn về mọi mặt, ta có những khó khăn do chiến dịch kéo dài đặt ra và phải được giải quyết. Nhưng rõ ràng là địch còn khó khăn hơn nhiều. Tìm mọi biện pháp hạn chế khó khăn của ta, khoét sâu khó khăn và nhược điểm của địch, nhất định ta sẽ vượt qua cuộc thử thách lớn lao này. Cùng với chiến thắng to lớn mà quân và dân ta quyết tâm giành được trong mùa xuân này, quân đội ta sẽ lớn thêm lên một bước mới, vững chắc hơn.

 Như sau này Na-va thú nhận ông ta và cơ quan tham mưu quân viễn chinh Pháp không thể lường hết nỗ lực và khả năng của ta vượt qua những khó khăn tưởng chừng như không thể khắc phục nổi để bước vào trận chiến đấu quyết định này.

 Mặc dù đến cuối tháng 2, khi đại đoàn 308 đã trở lại chiến trường Điện Biên Phủ, phía Pháp tin rằng ta sẽ tiến công tập đoàn cứ điểm, nhưng họ không hình dung nổi chúng ta làm thế nào để giải quyết vấn đề hậu cần tiếp tế cho cuộc tiến công. Họ cũng không đánh giá hết nguy cơ của quân Pháp trong tập đoàn cứ điểm khi quân ta mở màn chiến dịch. Chẳng thế mà trong huấn lệnh ngày 25 tháng 2. Na-va vẫn tin rằng ta sẽ phải lui quân sau vài ngày chiến đấu. Ông ta nhấn mạnh nhiệm vụ của quân Pháp trong tập đoàn cứ điểm là phải kịp thời truy kích khi ta rút lui, phải  đánh phá căn cứ Tuần Giáo, cắt mọi đường rút chạy của ta, phải khai thác mọi tình thế thuận lợi để tiêu diệt chủ lực ta. v.v...

 Mãi 10 ngày sau, ngày 4 tháng 3, khi cùng Cô-nhi lên kiểm tra tình hình, Na-va nghi hoặc giả thuyết tập đoàn cứ điểm có thể đứng trước một đối thủ không thể coi thường, có cả quyết tâm và sức mạnh vật chất. Ông ta ngỏ ý muốn đưa thêm 3 tiểu đoàn lên để lập thêm một trung tâm phòng ngự nữa ở giữa hai phân khu Mường Thanh và Hồng Cúm để bảo đảm chi viện hoả lực cho cụm cứ điểm đồi Độc Lập (Gabrielle) và để có thêm lực lượng phản kích có hiệu lực hơn. Nhưng cả Cô-nhi và Đờ-Cát đều thấy không cần vì “càng thấy ta dâng thêm lực lượng. Việt Minh càng do dự và hoãn cuộc tiến công; cần phải khích họ tiến công ngay mới được”. Đờ Cát còn quả quyết: “Thật là một tai hoạ đối với tinh thần binh sĩ nếu Việt Minh không tiến công nữa ! Tất cả mọi người, từ sĩ quan đến binh sĩ đều sẵn sàng chở đối phương đánh vào. Chúng tôi không e ngại gì hết...”.

 Thấy quyết tâm của cấp dưới như vậy. Na-va yên tâm trở về Sài Gòn. Hai ngày sau đài phái thanh quân viễn chinh tung đi một bức thư ngỏ của tổng chỉ huy gửi tướng sĩ, khẳng định lòng tin vào chiến thắng sắp tới, tin rằng đối phương không thể đạt được mục tiêu chiến lược nào Na-va cũng để lộ ý đồ tiếp tục cuộc hành binh tiến công vào Liên khu 5. Hắn nói: “Từ nay đến lượt chúng ta tiến công...”.

 Thật ra, không phải Na-va không có cơ sở tuyên bố như vậy. Con chủ bài không quân mà ông ta yêu cầu Mỹ tăng viện đã bước đầu được thoả mãn. Thực hiện lời hứa cuối tháng 1 của họ, các tướng lĩnh ở Lầu Năm Góc đã gửi sang Đông Dương 200 kỹ thuật viên hàng không cùng với 10 máy bay B.26, loại máy bay ném bom cỡ lớn mà Na-va khao khát. Các đợt viện trợ về không quân sẽ còn tiếp tục. Người Mỹ hứa tìm mọi cách để kế hoạch Na-va không bị đổ vỡ.

 Nhưng có điều tổng chỉ huy Pháp không lường tới, đó là mục tiêu tiến công của các lực lượng vũ trang dối phương trên các chiến trường phối hợp với Điện Biên Phủ. Theo chỉ thị của Bộ Tổng tư lệnh của ta phải đánh mạnh trên các trục giao thông chiến lược quan trọng, đánh các phương tiện vận tải tiếp tế đường bộ và đường không của địch, góp phần cắt cái “nhau” tiếp máu cho tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, hỗ trợ đắc lực cho bộ đội trên chiến trường trọng điểm này hoàn thành những công việc chuẩn bị cuối cùng và tạo thêm nhân tố giành thắng lợi trong cuộc đọ sức quyết định sắp tới.

 Chiến tranh du kích được đẩy mạnh trong các chiến trường sau lưng địch chính là nhằm vào mục tiêu chiến lược đó. Đặc biệt là trên chiến trường đồng bằng Bắc Bộ, nơi xuất phát nguồn tiếp tế mỗi ngày gần trăm tấn lương thực đạn dược cho tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, quân ta đã đánh mạnh trên các đường giao thông thuỷ bộ của địch. Chỉ trong mấy tháng đầu năm, hàng loạt trận đánh trên sông Hồng, sông Thái Bình, sông Luộc, sông Đáy, đã nhấn chìm trên 40 tầu chiến và ca nô địch. Đường chiến lược số 5, cuống họng chính mà địch dùng để bảo đảm cho cả chiến trường Bắc Bộ và riêng cho Điện Biên Phủ, luôn luôn bị uy hiếp, mặc dù địch đã rải quân ra và tìm trăm phương nghìn kế để đối phó. Lực lượng vũ trang ta ở đồng bằng coi việc đánh giao thông trên con đường này là một sự phối hợp thiết thực nhất với chiến trường trọng điểm Điện Biên Phủ. Ba tháng đầu năm, ta đã phá 35 đầu tầu, 340 toa tầu, hơn 100 xe tăng và xe cơ giới khác: đã phá hoại đường sắt làm tê liệt sự vận chuyển của địch trên đường sắt Hải Phòng – Hà Nội suốt một tuần lễ giữa tháng 3. Chiến công đặc biệt nổi lên là các trận tiến công hai sân bay Cát Bi và Gia Lâm. Trong hai trận đánh liên tiếp đầu tháng 3, quân ta đã phá huỷ gần 80 máy bay địch, trong đó không những gồm các máy bay phóng pháo B.26 mà cả những máy bay vận tải cỡ lớn C.47 mới được Mỹ viện trợ cũng bị phá huỷ.

 Đập thẳng vào lực lượng không quân, chỗ dựa duy nhất của Na-va để nuôi sống hàng vạn quân trong tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ quân dân ta trong vùng sau lưng địch đã góp phần quan trọng thực hiện chủ trương hạn chế chỗ mạnh, khoét sâu chỗ yếu của địch, đã chia lửa một cách có hiệu quả với chiến trường trọng điểm trước ngày quân ta nổ súng mở màn chiến dịch.

 Được sự chi viện và động viên của cả nước, bộ đội và dân công trên chiến trường Điện Biên Phủ đã hoàn thành mọi công tác chuẩn bị.

 Từ hậu phương, Hồ Chủ tịch và Trung ương Đảng theo dõi từng bước hoạt động của bộ đội. Ngày 11 tháng 3, trong chiến hào Điện Biên, các chiến sĩ lắng nghe từng lời thư của Bác gửi bộ đội: “...Các chú sắp ra trận. Bác tin chắc rằng các chú sẽ phát huy thắng lợi vừa qua, quyết tâm vượt mọi khó khăn gian khổ để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang sắp tới...”

 Dịp Tết, Bác đã gửi quà ra mặt trận. Hôm nay anh em lại được nghe những lời ân cần tha thiết của Người trước giờ nổ súng.

 Một luồng gió phấn khởi tràn ngập từng căn hầm, từng đoạn chiến hào. Các tổ 3 người, các tiểu đội, trung đội, đại đội đều hạ quyết tâm thi đua lập công xuất sắc để chúc thọ Bác vào dịp ngày sinh sắp tới của Người.

 Với quyết tâm đó, số phận hàng vạn tên địch đang lúc nhúc trong lòng chảo Mường Thanh đã được định đoạt.

 Đến trước ngày quân ta nổ súng mở màn chiến dịch, tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ đã được xây dựng hoàn chỉnh với 49 cứ điểm, quây lại thành 8 trung tâm đề kháng, hay gọi nôm na là cụm. Mỗi cụm mang tên một thiếu nữ²¹.

 Quân số địch trong tập đoàn cứ điểm đã lên tới 16.000 tên, trong đó có 12 tiểu đoàn và 7 đại đội bộ binh.

 Bộ chỉ huy của Đờ-Cát mang tên Ê-pec-vi-ê (Epervier).

 Bắt chước quan thày Na-va, Đờ Cát cũng sinh chơi chữ. Tiếng Pháp, từ Ê-pe-viê có nghĩa là một loài chim cắt, loài chim ác. Nhưng cũng còn một nghĩa khác là cái lưới bổ vây. Vì vậy, có người đặt vấn đề: cái tên Ê-pec-vi-ê đã phản lại Đờ Cát. Phải chăng hắn đã thấy trước sẽ bị từng từng lớp lớp chiến hào của đối phương bổ vây, như chiếc thòng lọng khổng lồ siết chặt cổ hay sao mà lại tự giam mình vào cái hầm mang tên “lưới bổ vây” như vậy?

 Về cái thòng lọng chiến hào, tôi sẽ có dịp kể với các bạn ở những trang sau. Bây giờ xin trở lại hình thù cái tập đoàn cứ điểm.

 Cửa ngõ của tập đoàn cứ điểm là 3 trung tâm đề kháng, từ phía Bắc chụp xuống như một cái nón, hay cái dấu (^). Từ phải qua trái, phía Đông Bắc là vị trí Him Lam, phía Bắc là vị trí đồi Độc Lập, phía Tây Bắc là vị trí Bản Kéo.
------------------------------
 21.
1. Ga-bri-en (Gabrielle) tức đồi Độc Lập.
2. Bê-a-tơ-ri-xơ (Beatrice), tức Him Lam
3. An-nơ Ma-ri (Annê Marie) gồm các cứ điểm ở tây bắc sân bay như Bản Kéo, Cảng Na...
4. Huy-ghét (Huguelte), cụm cứ điểm tây sân bay Mường Thanh hữu ngạn sông Nậm Rốm.
5. Clô-đin (Claudine), cụm cứ điểm nam sân bay Mường Thanh hữu ngạn  sông Nậm Rốm.
6. Ê-li-an (Êliane), cụm cứ điểm phía đông, tả ngạn sông Nậm Rốm, khu vực Sở chỉ huy của Đờ-Cát.
7. Đô-mi-nich (Dominique) cụm cứ điểm đông sân bay, tả ngạn sông Nậm Rốm.
8. I-da-ben (Irabelle) tức Hồng Cúm

 Để quân ta có thể tiến xuống cánh đồng, tiếp cận và tiêu diệt 4 cụm cứ điểm ở trung tâm Mường Thanh. Bộ chỉ huy mặt trận chủ trương, trong đợt tiến công đầu tiên, tiêu diệt ba vị trí vành ngoài, cũng tức là đập tan tấm lá chắn che chở cho tập đoàn cứ điểm từ Đông Bắc đến Tây Bắc.

 Trong tất cả các vị trí của tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, Him Lam được quân Pháp xây dựng đầu tiên, mấy ngày sau khi chúng nhảy xuống cánh đồng Mường Thanh.

 Người địa phương gọi bản Him Lam và đồi Him Lam là Hin-Lăm. Tiếng Thái, hin là đá, lăm là đen; cái tên Hin-Lăm có liên quan đến vấn đề địa lý và địa chất trong một câu chuyện cổ tích – thần thoại của đồng bào Điện Biên. Trên sách báo, bản đồ, cho đến nay cái tên được dùng đã trở thành quen thuộc, nhất là từ chiến dịch Điện Biên Phủ, là Him Lam.

 Vị trí Him Lam được xây dựng trên điểm cao gần 500 mét, nằm ngay cửa ngõ Đông Bắc của cánh đồng Mường Thanh, án ngữ con đường Tuần Giáo – Điện Biên.

 Là cửa ngõ, ở vào vị trí “đầu sóng ngọn gió” nhằm đỡ đòn cho tập đoàn cứ điểm nếu đối phương tiến công từ hướng Đông Bắc vào cho nên Him Lam được coi là vị trí kiên cố nhất của tập đoàn cứ điểm. Đơn vị được Đờ Cát giao cho “đứng mũi chịu sào” ở vị trí Him Lam là tiểu đoàn 3 thuộc bán lữ đoàn Lê Dương thứ 13 (III/13 è DBLE). Trong lịch sử quân đội Pháp, 13e DBLE là một đơn vị có truyền thống, đã được xây dựng gần 100 năm. Nói truyền thống đây, xin hiểu là truyền thống xâm lược của quân viễn chinh Pháp.

 Vị trí xây dựng kiên cố vào bậc nhất. Đơn vị chiếm giữ lại là đơn vị thiện chiến hàng đầu. Vì thế mà Đờ Cát cũng như các cấp trên của hắn ta, từ Cô-Nhi đến Na-va đều tin rằng Him Lam sẽ đủ sức đương đầu với mọi cơn giông tố.

 Sự đánh giá chủ quan đó lan đến cả các sĩ quan cấp dưới.

 Trước khi nổ súng mở màn chiến dịch, các chiến sĩ của ta bắt một viên sĩ quan địch, khai thác những điều cần biết thêm để bổ sung cho kế hoạch tiến công Him Lam. Viên thiếu uý tù binh tên là Giắc-cơ khai rằng: Him Lam là một pháo đài bất khả xâm phạm. Pháo đài này do chính tay một cố vấn Mỹ ở chiến trường Triều Tiên về vẽ kiểu và trực tiếp đôn đốc xây dựng, tổ chức phòng ngự Tướng Mỹ Ô-Đa-ni-en đã cùng tướng Na-va thân chinh đến góp ý kiến và cả bộ trưởng quốc phòng Pháp Plê-ven cùng các tham mưu trưởng các binh chủng cũng đã đến tận nơi kiểm tra. Cuối cùng, với giọng tỏ ra thành thật, Giắc-cơ “khuyên” quân ta:

-... Tôi xin phép được khuyên các ngài một điều các ngài đừng có đụng vào Bê-a-tơ-ri-xơ!

 Có thể địch đã ít nhiều đánh hơi thấy quân ta sắp tiến công vị trí Him Lam, nhưng ngày giờ nào thì chúng chưa nắm được.

 Hàng ngày, cứ vào 17 giờ, các sĩ quan chỉ huy các cụm đều đến hầm chỉ huy của Đờ Cát để báo cáo tình hình, nghe thông báo và nhận chỉ thị mới. Trong sinh hoạt quân sự, người ta gọi đó là chế độ giao ban.

 Cuộc giao ban chiều 12 tháng 3 cho thấy Đờ Cát và cấp dưới chưa hay biết là sắp đến ngày quân ta tiến công.

 Trong lúc trao đổi và phán đoán, họ có hai ý kiến trái ngược. Kẻ cho rằng ngày 13 ta sẽ tiến công thì viện lẽ rằng Việt Minh đánh vào ngày thứ bảy, vì ngày đó lính tây hay nhậu nhẹt, say sưa, không sẵn sàng chiến đấu. Đó là thời cơ để đối phương nổ súng. Kẻ khác thì cho rằng ai lại bắt đầu chiến dịch vào ngày 13, con số xúi quẩy.

 Ai cũng có lý. Nhưng là người chỉ huy cao nhất nên Đờ Cát cảnh giác hơn Hắn ta dặn bộ hạ: 1. Phải sẵn sàng đối phó để không bị bất ngờ; 2. Nếu đêm nay (12), Việt Minh chưa tiến công thì cuộc giao ban ngày mai vẫn bắt đầu vào 17 giờ như thường lệ.

 Nhưng còn 5 giờ nữa mới đến giờ như thường lệ tình hình đã thay đổi rồi.

 Từ sáng, bọn lính trong các vị trí có vẻ bồn chồn khác thường. Máy bay từ Hà Nội lên gầm rít từ sớm.

 Tám giờ. Hai chiếc Đa-cô-ta vừa hạ cánh xuống sân bay liền bị sơn pháo của ta bắn cháy. Ba giờ sau, thêm một chiếc khác ăn đạn cối 120 ly.

 Máy bay địch lồng lộn. Chúng trút bom xuống các cửa rừng, nơi nghi có quân ta tập kết. Máy bay trinh sát vè vè lượn nhiều vòng quanh lòng chảo Mường Thanh.

 Từ trên cao, bọn lái máy bay trinh sát báo cho Đờ Cát biết rằng chúng phát hiện một đoạn chiến hào của Việt Minh chỉ cách Bê-a-tơ-ri-xơ chừng vài trăm mét.

 Viên đại tá hỏi lại cả thiếu tá Pê-gô chỉ huy Him Lam và các phi công. Họ báo cáo: đây có thể là trận địa xuất phát xung phong của đối phương.

 Hai xe tăng và một đại đội bộ binh được lệnh tiến lên hướng Him Lam. Phải phá, phải lấp ngay trận địa của đối phương.

 Đường 41 từ Mường Thanh ra hướng Tuần Giáo là con đường lớn nhưng xe tăng bò chậm chạp. Bộ binh dò dẫm từng bước lên phía trận địa của ta. Các đài quan sát pháo binh báo cáo về. Và hầu như cùng một lúc, sở chỉ huy mặt trận nhận được báo cáo của bộ tư lệnh các đại đoàn 312 và 351. Các đơn vị yêu cầu cho lựu pháo lên tiếng, chặn bước chân địch bảo vệ trận địa.

 Từ mấy tháng nay, bộ chỉ huy chiến dịch chủ trương giữ bí mật đến phút cuối cùng sự có mặt của pháo lớn. Địch đã không tin rằng ta đưa được trọng pháo vào chiến trường và đưa được pháo lên núi Pháo chỉ lên tiếng khi trận mở màn bắt đầu để giành được yếu tố bất ngờ.

 Nhưng tình hình đã thay đổi. Trong khi lực lượng xung kích còn ở cả phía sau thì xe tăng và bộ binh địch ra phá trận địa. Phải bảo vệ trận địa để trận đánh bắt đầu vào chiều nay đúng theo kế hoạch. Đại đoàn 351 được lệnh cho pháo bắn 20 phát vào Him Lam, chặn xe tăng và bộ binh địch đồng thời kiểm tra độ chính xác của pháo. Đại đội 806 lựu pháo vinh dự được lên tiếng đầu tiên.

 Từ đài quan sát trên điểm cao 674, trinh sát viên báo cáo về: trừ hai phát bắn thử, 18 viên rơi rất chụm trên cứ điểm Him Lam. Hai xe tăng vừa lùi vừa bắn vung vít. Bộ binh địch chạy theo, vượt lên, lao về phía Mường Thanh. Trong khi lựu pháo bắn vào Him Lam thì sơn pháo tập kích vào sân bay, sở chỉ huy của Đờ-Cát và trận địa pháo địch. Một kho xăng bốc cháy. Hai máy bay chưa kịp cất cánh chạy trốn đã bị phá huỷ.

 Đờ Cát quát trong máy, hỏi Pi-rốt chỉ huy pháo binh: Ca-nông 105 của Việt Minh phải không? Sao không phản pháo cho nó câm họng đi?

 Khốn nỗi, ngay từ khi mấy viên đạn pháo đầu tiên rót xuống Him Lam, cả máy bay trinh sát và máy bay ném bom đều vội vã cất cánh, lượn đi lượn lại trên bầu trời Điện Biên, nhưng giữa cảnh rừng núi bao la, tìm đâu ra khói đầu nòng của những khẩu pháo đang nhả đạn. Thế thì phản pháo vào đâu. Chính vào giờ phút này, người ta nhớ lại những lời tuyên bố huyênh hoang được nhắc đi nhắc lại nhiều lần của Pi-rốt: “Tôi sẽ khoá mõm pháo Việt Minh ngay từ loạt đạn đầu...”

 Tâm trạng của Pi-rốt lúc này được Rê-côn, tác giả cuốn "Vì sao Điện Biên Phủ?" nhận xét như sau: “Từ giờ phút ấy, trung tá Pi-rốt đã cảm thấy bất lực và đêm hôm ấy, nhiều khẩu pháo của ông ta bị phá huỷ, càng làm cho ông ta không tin vào khả năng phản pháo của mình nữa...”

 Chiến trường, sau cơn bão lửa đầu tiên, đã trở lại yên tĩnh. Nhưng dư âm của cơn kinh hoàng vừa qua còn lởn vởn trong đầu óc Đờ Cát, Pi-rốt và cả chỉ huy phó tập đoàn cứ điểm Lăng-gie. Sự kiện mà trước kia người ta đã từng phán đoán, nhưng không ai tin, không ai mong là có thật nay đã xảy ra. Việt Minh đã mang được pháo lớn vào đây. Một điều không tốt lành đang đe doạ tập đoàn cứ điểm.

 Đờ Cát thông báo cho cấp dưới: cuộc giao ban buổi chiều hoãn lại vì có triệu chứng đối phương tiến công.

 Buổi chiều 13 tháng 3.

 Sương xuống mỗi lúc một dày.

 Cấp chỉ huy các đại đoàn 312 và 351 trao đổi với nhau và nhất trí đề nghị lên trên cho nổ súng sớm kẻo sương mù che mục tiêu, pháo binh khó hiệu chỉnh đạn.

 Người cầm máy trực tiếp trả lời chính là đồng chí Tổng tư lệnh, kiêm chỉ huy trưởng mặt trận. Trong chiến dịch này, đồng chí lấy bí danh là Ngọc. Sau khi dùng điện thoại kiểm tra tình hình chuẩn bị, được biết cả bộ binh và pháo binh đều đã sẵn sàng đồng chí chấp nhận đề nghị của các đơn vị, cho nổ súng sớm trước giờ quy định.

 17 giờ, Trận pháo hoả chuẩn bị mở màn chiến dịch bắt đầu.

 Hơn 40 khẩu pháo dội lửa xuống cứ điểm Him Lam phân khu trung tâm, sân bay và trận địa pháo địch.

 Trưa nay bọn địch trong tập đoàn cứ điểm mới được nếm thử chừng hai chục viên lựu pháo rót xuống Him Lam. Giờ đây, mặc dù chúng đang nơm nớp chờ đợi nhưng đòn phủ đầu của pháo binh quá mạnh, đã trở thành nỗi bất ngờ đối với chúng.

 Cứ điểm Him Lam ngập khói. Năm chiếc máy bay trên sân bay Mường Thanh bị tan xác. Thêm một kho xăng bốc cháy. Các trận địa pháo của tập đoàn cứ điểm hầu như bị tê liệt, pháo bị trúng đạn, pháo thủ chết gục bên càng pháo.

 Trung tá Lăng-gle đang tắm ở sông Nậm Rốm, bỗng nghe những tiếng xoèn xoẹt trên đầu, tiếp đến là những tiếng nổ inh tai. Không còn kịp mặc quần áo, hắn lao vào một cái hầm gần đó, ướt như chuột lụt.

 Từ hầm chỉ huy Ê-pec-vi-ê, người ta nghe tiếng Đờ Cát thét trong điện thoại. Đầu dây bên kia là trung tá chỉ huy pháo binh Pi-rốt, “một người vốn được Đờ Cát tin cậy và kính nể”.

 - A-lô, Pi-rốt, Pi-rốt... Bọn chúng từ đâu bắn tới thế?...

 Viên sĩ quan pháo binh cụt tay đang gần như phát điên. Hắn ấp úng và cuối cùng cũng thét lên:

 - Chúng nó ở... ở trên những đỉnh núi chung quanh.

 - Làm cách nào cho chúng im đi chứ!

 Làm cách nào? Câu hỏi giản đơn nhưng câu trả lời thật hắc búa. Làm thế nào để “phản pháo theo kế hoạch” khi mà các trận địa pháo của tập đoàn cứ điểm đang bị chế áp, máy bay trinh sát tê liệt không dám cất cánh và không một chút gợn khói đầu nòng pháo đối phương xuất hiện. Nhìn lên sườn lòng chảo chỉ thấy cây và rừng.

 Địch không nhìn thấy ta, nhưng ta lại nhìn rất rõ chúng.

 Sau này, chính uỷ đại đoàn 312 Trần Độ đã gợi lại một hình ảnh: “Khi pháo binh của ta bắt đầu giội xuống cụm cứ điểm Him Lam, tôi ở đài quan sát nhìn thấy rõ những đồn địch như những cái đe khổng lồ đang nằm chịu những nhát búa lửa liên tiếp”.

 Đờ Cát vẫn cầm máy nói. Hắn chờ đợi tin pháo binh của tập đoàn cứ điểm “trả lời” đối phương, nhưng chỉ nhận được những tin chẳng lành từ khắp nơi báo về. Trung tá Gô-sê, chỉ huy phân khu trung tâm, đồn trưởng Pê-gô và đồn phó Pác-đi của Bê-a-tơ-ri-xơ đều chết ngay từ những loạt pháo đầu tiên. Một viên đạn pháo 105 đã lọt vào hầm chỉ huy của họ...

 ... Pháo dứt, bộ binh đối phương đã đột nhập cứ điểm 2 và 3. Cả trung tâm đề kháng không còn sự chỉ huy chung.

 Pê-gô và Pác-đi chết, Bê-a-tơ-ri-xơ như rắn không đầu. Từng cứ điểm tự lo phận mình. Pháo từ Mường Thanh chi viện lên khó khăn vì không nắm được tình hình diễn biến trận đánh.

 Đờ Cát đứng trước bản đồ cụm cứ điểm Him Lam. Ông ta suy nghĩ lung lắm. Đối phương đã bí mật làm cầu từ bao giờ mà họ nhanh chóng vượt qua sông Nậm Rốm để lao vào mỏm bắc và mỏm tây. Thế ba mỏm đồi ở Him Lam vững như kiềng ba chân. Chà! Những đại đội Lê dương tinh nhuệ vào bậc nhất. Sao đại đội lê dương 11 ở mỏm bắc để cho đối phương thọc sâu vào làm rối loạn đội hình, khống chế sở chỉ huy nhanh như vậy? Sau khi pháo đối phương ngừng bắn chừng một giờ, Đờ Cát không còn liên lạc được với mỏm này nữa. Có thể đại đội 11 đã bị tiêu diệt, mỏm bắc đã bị tràn ngập.

 Ở mỏm đông, theo tin tức đầu tiên thì đối phương đã bị chặn từ ngoài. Đó là một tin đầy hy vọng. Nhưng rồi những hoả lực bắn thẳng, những khẩu sơn pháo “tép” của Việt Minh đã lần lượt diệt các hoả điểm lợi hại trong các lô cốt. Những cuộc giáp lá cà cũng không cứu được mỏm đông khỏi bị mất.

 Đờ-Cát dồn hi vọng vào mỏm tây. Pi-rốt cho biết một phần trận địa pháo của hắn đã hồi phục và bắt đầu chi viện cho mỏm tây chiến đấu. Bước tiến của đối phương đã bị chặn đứng từ cửa ngõ mỏm tây. Rõ ràng những ụ súng ngầm và những hoả điểm di động đã phát huy tác dụng, nhờ sự chi viện của pháo Mường Thanh.

 Mong sao mỏm tây kéo dài trận đánh, đứng vững đến sáng. Quân từ Mường Thanh sẽ lên phối hợp phản kích.

 Nhưng rồi các hoả điểm di động và mai phục cũng lần lượt bị diệt.

 Đối phương đã mở được cửa, nhanh chóng thọc sâu và chỉ 15 phút sau, Đờ Cát mất liên lạc hoàn toàn với Bê-a-tơ-ri-xơ. Lúc đó là 22 giờ 30 phút.

 Tâm trí viên đại tá rối bời.

 Trưa nay, khi đối phương bắn vài chục phát “ca nông xăng xanh” hắn ta đắn đo chưa báo cáo về Hà Nội cho Cô-nhi. Thật là khó nói khi mà pháo tập đoàn cứ điểm buộc phải im tiếng” trước sự xuất hiện của trọng pháo đối phương. Liệu cấp trên (cụ thể là Cô-nhi) sẽ suy nghĩ và đánh giá như thế nào khi nhớ lại những lời phô trương trước đây, nhất là của Pi-rốt về khả năng phản pháo.

 Chuyện buổi trưa, không báo cáo cũng được. Nhưng mất Bê-a-tơ-ri-xơ, một trung tá, hai thiếu tá, một tiểu đoàn thiện chiến của bán lữ đoàn 13... là chuyện không nhỏ. Liệu báo cáo thế nào đây. Không báo cáo thì không được tăng viện. Mà báo cáo thì...

 Hai mươi lăm năm sau, trong giới quân sự Pháp có người nhận xét như thế này: “Sự thất thủ nhanh chóng của trung tâm đề kháng Bê-a-tơ-ri-xơ là một tai hoạ như đã từng xảy ra  trong chiến tranh. Nhưng điều cần nói là đáng lẽ phải phản ứng tức khắc một  cách kiên quyết thì đại tá Đờ Cát lại để cho mình bị chìm đắm trong không khí bi quan mà sự kinh hoàng đã gây nên trong sở chỉ huy của ông ta. Chẳng những không tung ra bất cứ một cuộc phản kích nào để chiếm lại vị trí đã mất mà ông ta còn chấp nhận một cuộc ngừng bắn do Việt Minh đề xướng để cho phép người Pháp có thể thu nhặt thương binh của họ...”

 Chẳng là, sáng 14, giữa lúc Đờ Cát còn đang trong cơn bối rối, ôm đầu suy nghĩ bên cạnh cốc cà phê đã nguội lạnh do cô thư ký Pôn-lơ Buốc-giát-đơ mang lại từ lâu, thì một viên sĩ quan vào báo cáo có trung uý Tuyếch-panh từ Him Lam về.

 Viên đại tá vội lao ra. Nhưng rồi trông thân hình tiều tuỵ của viên quan hai thất trận này. Đờ Cát vừa bực tức, vừa kinh hoàng. Hắn cứ lùi dần, lùi dần.

 Sự việc xảy ra như thế này.

 Sau khi quân ta tiêu diệt vị trí Him Lam, Bộ chỉ huy mặt trận chỉ thị cho chính uỷ trung đoàn 141 Mạc Ninh viết một bức thư cho Đờ Cát, cho phép hắn sớm mai lên Him Lam lấy thương binh về. Bức thư viết xong, nhưng khi chọn tên tù binh thứ nhất, giao cho hắn đưa về Mường Thanh, hắn van nài “xin tha cho”. Đến tên thứ hai cũng vậy. Họ muốn vào trại tù binh hơn là trở về tập đoàn cứ điểm, nơi mà trận đánh đêm qua cho thấy, trước sau họ cũng không thoát chết.

 Trời sắp sáng. Thời gian không còn nhiều. Anh Mạc Ninh hạ lệnh cho một sĩ quan cầm lá thư đi. Hắn cầm thư xuống đường cái, lững thững đi về hướng sở chỉ huy của Đờ Cát, dáng lủi thủi như đi vào cõi chết.

 Tên sĩ quan của đơn vị Lê dương “nổi tiếng” vừa bị tiêu diệt ở Him Lam chính là trung uý Tuyếc – panh, bằng xương bằng thịt đang đứng trước mặt đại tá Đờ Cát.

 Đọc hay không đọc thư? Đối phương nói cái gì?

 Các sĩ quan tham mưu lúc đó đều đủ mặt. Không khí trong sở chỉ huy căng thẳng, mọi người im phăng phắc. Họ đứng như bị chôn chân trong hầm chỉ huy.

 Cuối cùng, Đờ Cát, tay run run đón nhận bức thư. Trên đầu hắn, từ chiều, cái mũ ca-lô mầu tiết dê đã được thay bằng chiếc mũ sắt, chính hiệu U.S.A.

 Hắn liếc mắt, lướt nhanh tờ giấy được xé từ một cuốn sổ nhỏ:

 “Gửi Đờ Ca-xtơ-ri, chỉ huy quân viễn chinh Pháp tạm thời chiếm đóng Điện Biên Phủ.
Được lệnh của cấp trên, tôi báo cho các người biết: Đúng 8 giờ sáng mai: các người được phép đưa một trung đội không vũ khí, có ô tô chữ thập đỏ, người đi đầu phải mang cờ trắng, đến Him Lam nhận thương binh về.
24 giờ ngày 13 tháng ba năm 1954”.

 Với lối suy nghĩ rất thực dân, hắn hỏi vu vơ:

 - Lòng nhân đạo hay một đòn tâm lý?

 Biết không phải hỏi mình, nhưng Tuyếc-panh thấy cần nói lên sự thật:

 - Lòng nhân đạo. Sau khi chúng tôi hạ súng, không một ai trong số hơn hai trăm con người sống sót bị họ đối xử tàn nhẫn. Họ còn cứu chữa cho thương binh của chúng ta.

 - Phải đón họ về thôi và chữa chạy cho họ. Chúng ta sẽ thiếu quân nếu Hà Nội không tăng viện. Câu nói phát ra trong đám sĩ quan tham mưu.

 Buổi trưa, một chiếc xe có cờ chữ thập đỏ và một chiếc xe tải theo đường 41 từ Mường Thanh tiến lên phía Him Lam. Viên đại uý quân y nhận một số thương binh.

 Và họ chỉ nhận một chuyến. Số thương binh còn lại bị đồng bọn bỏ rơi. Họ chửi Đờ Cát nhưng lại nói thẳng ra rằng ở lại là điều may. Mường Thanh đâu còn là nơi an toàn...

 Sau khi đắn đo, cuối cùng mọi việc xảy ra hai ngày qua đều được Đờ Cát điện về Hà Nội cho Cô-nhi. Tin mới nhất là một máy bay trinh sát đầu tiên bị hạ trên bầu trời Điện Biên. Pháo bị cháy trên sân bay là do pháo đất. Còn bị hạ trên không phận sáng nay là do pháo trời. Như vậy là có mặt cao xạ pháo 37 của Nga trên thung lũng Mường thanh, chứ không chỉ có pháo 105 mà thôi. Lại thêm một bất ngờ, một mối lo âu.

 Cô-nhi điện an ủi và hứa: Sẽ có một tiểu đoàn dù bản xứ ném xuống tăng viện. Sẽ bù số pháo bị phá huỷ, số đạn bị tiêu hao. Nhưng “phải phản kích lấy lại Bê-a-tơ-ri-xơ”.

 Lạy chúa ! Trong cuộc đời binh nghiệp của hắn ta, chưa bao giờ Đờ Cát nhận một mệnh lệnh trái khoáy như lần này. Phơi quân trên 2,5 kilômét đường trống trải đã là không an toàn. Phản kích lấy lại một vị trí mà tiểu đoàn 3 Lê dương tinh nhuệ nhường ấy còn không giữ nổi thì quả là một việc không thể làm được. Đã bắn hết 6.000 viên đại bác 105, tức một phần tư tổng số đạn trong kho, mà không giữ nổi Bê-a-tơ-ri-xơ. Muốn chiếm lại, liệu phải mất bao nhiêu đạn pháo nữa. Và lấy gì để đối phó với cuộc tiến công sắp tới?

 Đờ Cát do dự. Cơ quan tham mưu của hắn ta cũng do dự. Thế rồi cuộc phản kích lên Him Lam không được đặt ra nữa. Trước mắt, phải tập trung đối phó với cuộc tiến công thứ hai có thể xảy ra đêm nay. Có thể đến lượt Ga-bri-en.

 Trong lúc Đờ Cát và đồng bọn đang hoang mang sau khi vị trí Him Lam bị tiêu diệt, thì trên báo tường của bộ đội, một bài ca dao mới được dán lên:

 Đờ Cát đoán đúng.

 Ga-bri-en – vị trí đồi Độc Lập được chọn làm mục tiêu tiến công đêm 14.

 Đồi Độc Lập có tên cũ là Pú Vắng, tiếng Thái có nghĩa là Đồi Vực vì dưới chân đồi có một cánh đồng sâu. Giữa thế kỷ 18, giặc Phẻ tràn đến tàn sát nhân dân Điện Biên và dùng cánh đồng này làm hố chôn tập thể. Xương người trắng cánh đồng trũng. Từ đó, nhân dân đặt cho cánh đồng một tên mới, cái tên mang ý nghĩa hận thù: Tông Khao (cánh đồng trắng).

 Chính tại Đồi Vực này, nghĩa quân của Hoàng Công Chất đã giết tên trùm giặc Phẻ là Chẩu Phạ Tin Toòng, năm 1754. Đồi Vực – Tòng Khao từ chỗ là một dấu tích đau thương đã trở thành dấu tích chiến công của  ông cha mà mọi người dân Mường Thanh không mấy ai không biết.

 Đấy là câu chuyện đúng 200 năm trước.

 Sau khi nhảy dù xuống Điện Biên, quân Pháp phá trụi cây để xây dựng vị trí trên đồi Độc Lập này, ngọn đầu bầu dục dài 700 mét, rộng 150 mét và cao gần 500 mét. Vì ở riêng biệt trên phía Bắc, cách trung tâm Mường Thanh 4 kilômét, nên khi đặt tên cho các mục tiêu tiến công, điểm cao này được ta đặt cho cái tên là đồi Độc Lập. Với chiến công đêm 14 này, ngọn đồi đã cùng các địa danh khác của Điện Biên đi vào lịch sử.

 Đơn vị địch chiếm giữ đồi Độc Lập là một tiểu đoàn Âu – Phi tinh nhuệ, được tăng cường một đại đội nguỵ Thái, có nhiệm vụ án ngữ quân ta theo đường 12 tiến công từ hướng Bắc xuống.

 Cũng như đối với vị trí Him Lam, Đờ Cát có nhiều lý do để tin rằng quân của hắn ta có thể đứng vững được ở Ga-bri-en. Nào là vị trí này được tổ chức phòng ngự kiên cố không kém gì Bê-a-tơ-ri-xơ. Nào là tiểu đoàn 5 thuộc trung đoàn An-giê-ri thứ 7 (V/7e/RTA) cũng là một đơn vị tinh nhuệ rất đáng tin cậy. Sau trận thất bại ở Bê-a-tơ-ri-xơ, sáng 14 Đờ Cát đã ra lệnh tiếp tế đầy đủ cho Ga-bri-en “đến mức trung tâm đề kháng đủ sức cầm cự ít nhất được 4 ngày”. Về mặt chi viện pháo binh từ kinh nghiệm hôm trước và để lấy lại uy tín đã bị sứt mẻ sau thất bại trận đầu, trung tá Pi-rốt đã bảo đảm với viên chỉ huy Ga-bri-en rằng pháo Mường Thanh sẽ yểm trợ trung tâm đề kháng này “tới mức đối phương không thể gãi được cứ điểm”.

 Trước khi trận tiến công của ta bắt đầu, tại vị trí này có hai viên thiếu tá chỉ huy, Méc-cơ-nem hết hạn sắp rời tập đoàn cứ điểm để về nước. Cát - thiếu tá chỉ huy mới, vừa được cử lên thay thế. Họ chưa kịp bàn giao thì trưa nay theo lệnh của Đờ Cát, họ tổ chức báo động diễn tập đối phó với cuộc tiến công sắp tới của ta.

 Thật ra thì Méc-cơ-nem muốn bàn giao cho nhanh rồi chuồn, hòng thoát khỏi số phận của Pê-gô đêm trước. Nhưng Cát thấy trước nguy cơ vị trí sắp bị tiến công nên nấn ná, trần trừ, để Méc-cơ-nem vẫn chịu trách nhiệm về số phận của Ga-bri-en.

 Họ ra vẻ chủ động đề phòng trước. Nhưng thực tế cho thấy vừa vào trận đánh cả hai viên thiếu tá và cấp trên của họ ở sở chỉ huy Mường Thanh là Đờ Cát và Pi-rốt đều bị bất ngờ.

 Chẳng là đêm 14 trời đổ mưa rất to. Sơn pháo  được điều đến tham gia trận đánh tới chậm. Đại đoàn trưởng Vương Thừa Vũ thấy đến giờ nổ súng mà sơn pháo chưa đến đủ đã hạ lệnh cho lựu pháo 105 bắn vào cứ điểm để phá một phần công sự và uy hiếp tinh thần địch.

 Méc-cơ-nem báo cáo về sở chỉ huy Ê-pec-vi-ê. Đờ Cát hạ lệnh cho Pi-rốt sẵn sàng cho pháo bắn vào các đầu chiến hào của ta. Từ kinh nghiệm hôm trước hắn cho là cứ pháo ta chuyển làn là quân ta xung phong.

 Thế rồi, mấy lần pháo ta ngừng bắn là mấy lần pháo binh địch dội xuống trận địa xuất phát xung phong của ta. Đờ Cát và Pi-rốt đinh ninh rằng “đã nghiền nát hoặc ít nhất cũng chặn đứng được cuộc tiến công của đối phương”. Nhưng cứ mỗi lần như vậy, Méc-cơ-nem lại báo cáo về Mường Thanh: Chẳng thấy bóng Việt Minh tiếp cận hàng rào.
 
Thì ra hàng ngàn phát pháo đã rót xuống chỗ không người. Xung kích của ta vẫn ở lui về phía sau. Đờ Cát và cấp dưới không hề hay biết rằng do sơn pháo đến chậm, đối phương đã tương kế tựu kế thay đổi quy luật pháo hoả chuẩn bị. Sót vì số đạn mất toi tức vì bị mắc lừa. Hắn không ngờ đúng vào thời điểm đó, 3 giờ 30 sáng 15, trăng non vừa lặn, sơn pháo đã đến đủ và đã chuẩn bị xong quân ta chính thức mở cuộc tiến công.

 Đờ Cát vừa kịp lệnh cho Pi-rốt chi viện hoả lực thì đã được tin chừng nửa tiểu đội quân Việt Minh đã thọc thẳng lên mỏm Đông Nam. Đó chính là lúc tổ mũi nhọn của ta đã diệt trận địa súng cối 120 và đang đánh chiếm trung tâm thông tin của Méc-cơ-nem.

 Thấy quân ta ít, bọn địch bảo vệ hầm chỉ  huy tới tấp ném lựu đạn và xông lên đẩy lùi đối phương, giải vây cho bọn chỉ huy. Trước tình hình nguy ngập, Đờ Cát đích thân sang hầm của Pi-rốt, trực tiếp điều khiển hoả lực chi viện cho Ga-bri-en, giải toả sở chỉ huy của cứ điểm.

 Nhưng rồi, khoảng 4 giờ 30, một viên trái phá đã xuyên xuống hầm chỉ huy. Méc-cơ-nem bị thương nhẹ. Cát mất hẳn một chân. Liên lạc giữa Ga-bri-en với sở chỉ huy ở Mường Thanh bị gián đoạn.

 Ở mỏm Đông Bắc, ngay từ đầu Đờ Cát được báo cáo: sức ép của đối phương không đáng kể. Sau đó họ chỉnh lại hướng mở cửa. Rồi lại một mũi xung kích đầu tiên lao lên phối hợp với mỏm Đông nam diệt sở chỉ huy của Méc-cơ-nem. Ngay sau đó, lực lượng xung kích lao lên diệt các hoả điểm địch, chia cắt đội hình của chúng và làm chủ vị trí trước khi trời sáng.

 Sau này, khi đã bị thương và bị bắt làm tù binh, viên đại uý Giăng-đrơ đã nói với đồng bọn trong trại giam những suy nghĩ của anh ta về trận đánh trên đồi Độc Lập: “Các anh hãy nghe tôi. Một quân đội (ý nói quân đội thực dân xâm lược) không thể chống lại cả một dân tộc. Đó là chân lý. Người ta cứ giết họ, giết bao nhiêu lại có bấy nhiêu. Suốt đêm, hết đợt sóng này đến đợt sóng khác, họ lao lên đồi Ga-bri-en, hàng ngũ chặt chẽ...”.

 Thế là sau hai đêm, hai trung tâm đề kháng được coi là hai cánh cửa sắt của tập đoàn cứ điểm bị đập tan.

 Đờ Cát bất chợt nhớ lại lời răn đe của tướng Gin khi viên tướng này bàn giao cánh đồng Mường Thanh cho hắn ta ngày 7 tháng 12 năm ngoái: “Để mất một tấc đấc là cậu bỏ đời...!”.

 Viên đại tá thấy cần phải phản kích chiếm lại Ga-bri-en, không phải chỉ vì chấp hành lệnh gay gắt của Cô-nhi mà còn ví hắn bị ám ảnh bởi câu nói của Gin. Cả hai trung tâm đề kháng Bê-a-tơ-ri-xơ và Ga-bri-en đâu phải là “một tấc đất”?


 Trung tá Pa-di được lệnh đưa hai tiểu đoàn ứng chiến (trong đó có tiểu đoàn dù nguỵ thứ 5 – 5e B.P V.N – vừa được ném xuống hôm trước) cùng 8 chiếc xe tăng lên hướng đồi Độc Lập. Hắn không ngờ rằng quân ta đã dự kiến địch lên phản kích. Một đại đội thuộc đại đoàn 308, có sơn pháo yểm trợ, đã triển khai ngay đội hình trước khi trời sáng. Được pháo binh chi viện đắc lực, đại đội này đã đập tan cuộc phản kích. Hai tiểu đoàn của Pa-di, đội hình rối loạn tháo chạy về Mường Thanh.
 
 Ngày 15-3 đối với Đờ Cát thật là một ngày ảm đạm “Phần còn lại của ngày hôm đó, có yên tĩnh ở mặt trận nhưng không có yên tĩnh ở ban tham mưu của tập đoàn cứ điểm. Ở đó, một sự hoang mang – nếu không nói là một cái gì hơn thế nữa – đã thể hiện rõ. Trong hành lang của cái hầm dài có nóc kiên cố nơi có các bộ phận của ban tham mưu làm việc, những con người bối rối đi đi lại lại, mũ sắt chụp lút đầu mặt xám đi vì sợ hãi...”. Đó là nhận xét của Lăng-gle chỉ huy phó tập đoàn cứ điểm, sau khi ra khỏi trại tù binh của ta và viết cuốn sách nhan đề Điện Biên Phủ.

 Có những người bối rối nhất trong số những người bối rối mà Lăng-gle nói trên đây. Trước hết là tham mưu trưởng tập đoàn cứ điểm, trung tá Ken-le. Viên sĩ quan này hoảng loạn tưởng như phát điên. Hắn đến gặp Đờ Cát, đòi xin về Hà Nội “để được nhìn thấy mặt vợ con”. Trung tá Đuy-crúych được cử thay tham mưu trưởng Ken-le ngay ngày hôm đó. Cô thư ký riêng của ngài đại tá “xinh đẹp và hay son phấn” được coi như “bông hoa trong hầm chỉ huy” Ê-pec-vi-ê cũng không chịu nổi không  khí chiến trường căng thẳng đã xin chia tay với Đờ Cát để lên máy bay về Hà Nội.

 Sau khi vị trí đồi Độc Lập bị mất, sự kiện làm cho không khí trong sở chỉ huy tập đoàn cứ điểm đã bi đát lại càng bi đát hơn đó là cái chết của Pi-rốt.

 Viên trung tá pháo binh cụt tay này được giới quân sự Pháp ở Đông Dương coi là một sĩ quan lão luyện. Một giai thoại được lan truyền là hắn có kinh nghiệm dùng một khẩu pháo 155 để diệt một trận địa pháo 105 của đối phương nếu hắn nắm chắc toạ độ của cụm pháo đó. Có điều mà giai thoại không nói đến là sau khi sang Đông Dương, Pi-rốt đã buộc phải bỏ hàng chục khẩu pháo để tháo chạy khỏi Lạng Sơn cuối năm 1950, để rồi ít ngày sau, nhận những lời xỉ vả không thương tiếc của tổng chỉ huy mới, tướng Đờ-Lát Đờ Tát-xi-nhi.

 Na-va tin vào tài của Pi-rốt, đưa hắn lên Điện Biên Phủ làm chỉ huy phó, đặc trách binh chủng pháo binh, một binh chủng đối với hắn đã trở thành nghề nghiệp.

 Người ta còn nhớ, ngày 26 tháng 1, khi bộ trưởng Giắc-kê lên thăm tập đoàn cứ điểm, có hỏi Pi-rốt về tình hình pháo binh. Viên trung tá đã hợm hĩnh trả lời rằng hắn có quá số pháo cần thiết ở Điện Biên Phủ. Và một lần nữa, trước mặt ngài bộ trường, Pi-rốt lại nhắc lại lời cam kết (đã trở thành một điệp khúc) rằng hắn sẽ khoá mồm pháo binh đối phương ngay từ loạt đạn đầu. Chẳng những riêng Giắc-kê mà cả phái đoàn tháp tùng ngài bộ trưởng đều trầm trồ khen ngợi và yên tâm. Vậy mà...

 Sau khi Bê-a-tơ-ri-xơ bị san phẳng, người ta thấy Pi-rốt đã khóc trước mặt Lăng-gle. Trung tá chỉ huy phó Lăng-gle khuyên trung tá chỉ huy phó Pi-rốt hãy mang tài năng vốn có, giúp cho Ga-bri-en “đứng vững”. Nhưng rồi cả đêm hôm 14, cả Pi-rốt và những khẩu pháo của hắn đã tỏ ra bất lực. Hơn nữa mới qua hai trận đấu, vốn liếng của Pi-rốt đã hao mòn quá lớn: một đại đội cối 120, 2 khẩu 105, một trong 4 khẩu 155. Số đạn vãi ra vô tác dụng lên tới gần 2,7 vạn viên.

 Ngày 15, bị Đờ Cát xỉ vả, Pi-rốt lủi thủi về hầm. Mấy phút sau một tiếng nổ khô khan phát ra. Tên lính cần vụ của hắn kêu cứu. Mọi người xô đến hầm của Pi-rốt. Một cảnh tượng khiến Đờ Cát và đồng bọn bàng hoàng, rùng rợn: đầu và ngực Pi-rốt nát nhừ. Cánh tay độc nhất bị đứt phăng. Bằng một quả lựu đạn, viên sĩ quan pháo binh đã trả giá cho những lời huênh hoang trước đây của hắn.

 Một cái hố được đào ngay dưới gầm giường. Xác Pi-rốt được vùi dưới một lớp đất, trên rắc vôi bột. Một bức điện bay về cơ quan tham mưu của Cô-nhi: “Trung tá Pi-rốt đã hi sinh trên chiến trường danh dự” (!)

 Đờ Cát muốn chôn vùi xác của Pi-rốt cũng như chôn vùi tin về cái chết của hắn. Nhưng tai vách, mạch rừng. Quan và lính ở phân khu trung tâm chỉ mấy phút sau đã rỉ tai nhau về cái gì vừa xẩy ra.

 Hàng loạt sự kiện xảy ra trong mấy ngày khiến cho Đờ Cát cũng phải nao núng. Hắn vốn nuôi hy vọng rằng chỉ mấy ngày sau khi thay tướng Gin, cái cơ ngơi đồ sộ mà hắn ra công đốc thúc xây dựng trên cánh đồng Mường Thanh này sẽ là nấc thang để hắn với tới ngôi sao cấp tướng. Vậy mà chỉ ba ngày, mọi việc đã đảo lộn hết.

 Đáng buồn là thái độ của Cô-nhi và Na-va trước lời yêu cầu khẩn thiết của hắn xin được tăng viện. Đờ Cát được cấp trên cho biết: sau khi tiểu đoàn dù nguỵ thứ 5 được thả xuống và tiểu đoàn dù biệt kích thứ 6 (6e B.C.P của thiếu tá Bi-gia) đang chuẩn bị lên Điện Biên Phủ, ở Hà Nội chỉ còn một tiểu đoàn và toàn Đông Dương chỉ còn 2 tiểu đoàn dù mà thôi.

 Tập đoàn cứ điểm “đứng vững” thế nào đây?

 Nếu kẻ tỏ ra náo núng là Đờ Cát thì viên chỉ huy phó của hắn là Lăng-gle lại tỏ ra “cứng cựa”. Viên trung tá “kỳ cựu Đông Dương” này được chỉ định kiêm chỉ huy phân khu trung tâm sau khi Gô-sê bỏ mạng. Hắn tự động viết một bản nhật lệnh để cho Đờ Cát ký, gửi cho ba quân trong tập đoàn cứ điểm. Bản nhật lệnh chứa đựng những lời hứa bịp mà sau này trong cuốn sách của hắn, chính Lăng-gle đã vô tình phủ định.

 “Chúng ta đã phải trải qua một vài trận gay go và bị mất nhiều quân, nhưng số quân này đã được bù đắp ngay bằng hai tiểu đoàn  dù. Còn năm tiểu đoàn dù nữa đã sẵn sàng nhảy xuống tăng viện... Pháo của ta còn nguyên vẹn (!), sẵn sàng thực hiện mọi nhiệm vụ bắn chặn có bảo đảm. Đã có thêm nhiều đại bác và pháo thủ vừa được thả dù xuống... Như vậy là số viện binh hiện có đang bù đắp rộng rãi những thiệt hại của chúng ta. Quân Việt thì không được như thế... Chỉ còn vài ngày nữa là chúng ta sẽ thắng...”.

 Những lời lẽ có dụng ý che giấu sự thật của bản nhật lệnh đã không có tác dụng hâm lại tinh thần cho binh lính trong tập đoàn cứ điểm, nhất là các đơn vị nguỵ. Tiểu đoàn lính nguỵ Thái đóng ở Bản Kéo là một ví dụ.

 Bản Kéo là một bản nhỏ ở tây bắc sân bay, tây nam đồi Độc Lập. Vị trí An-nơ Ma-ri được xây dựng trên ba điểm cao phía bắc Bản Kéo, do tiểu đoàn nguỵ người Thái chiếm giữ. Tiểu đoàn 3e B.A.T này do viên thiếu tá người Pháp tên là Thi-mon-niên chỉ huy.

 Trên bản đồ phân vùng trong tập đoàn cứ điểm, An-nơ Ma-ri thuộc khu trung tâm nhưng ở biệt lập trên phía tây – bắc, có nhiệm vụ bảo vệ sân bay trên hướng này và cũng là vị trí tiền tiêu che chỗ sườn tây – bắc của khu trung tâm Mường Thanh.

 Tiểu đoàn Thái 3e B.A.T. gồm một số lính nguỵ mới chạy thoát từ Lai Châu về hồi tháng 12. Cũng như các tiểu đoàn nguỵ Thái khác ở vùng Tây Bắc, đơn vị này được mang cái tên lừa bịp là tiểu đoàn Thái tự trị thứ ba. Họ là những người bị Pháp bắt buộc lựa chọn giữa hai con đường: hoặc là vào lính nguỵ, hoặc là vào tù. Buộc phải cầm súng cho địch, tất nhiên họ không có tinh thần chiến đấu.

 Hai trận đánh ở Him Lam và đồi Độc Lập dã làm cho tinh thần của họ thêm nao núng. Nhất là đêm 14, khi vị trí đồi Độc Lập - ở gần Bản Kéo – bị tiến công, lính nguỵ ở An-nơ Ma-ri hầu như không ngủ. Viên thiếu tá Thi-mon-niên ra lệnh nhưng họ nằm để nghe tiếng súng, tiếng pháo từ Đồi Độc Lập vọng về. Họ rì rầm nói chuyện, lo sợ cho thân phận lính đánh thuê của mình.

 Chiếc máy bay bị cao xạ hạ, rơi xuống Bản Nà – Lời buổi sáng, tiếp đến là vị trí đồi Độc Lập bị diệt, cuộc phản kích lên đồi Độc Lập bị đánh tan, tất cả những sự thật đó khiến họ suy nghĩ về sức mạnh của quân ta. Họ biết trước sau vị trí Bản Kéo cũng bị tiến công.

 Từ ngày 15, tiếng loa nói bằng tiếng Thái và tiếng Kinh của quân ta từ đồi Độc Lập vọng về kêu gọi họ ra hàng, cùng với những tờ truyền đơn đã lọt vào tay họ từ những ngày trước đó, đã khiến anh em biết rằng quay về với kháng chiến sẽ được nhân dân khoan hồng, sẽ được cùng các dân tộc Mèo, Xá, Kinh... đánh giặc cứu nước.

 Suy nghĩ, thì thầm trao đổi, dần dần họ đã tìm thấy hướng đi, lối thoát. Đánh hơi thấy hiện tượng bồn chồn khác thường trong hàng ngũ lính Thái viên chỉ huy Pháp vừa tức, vừa sợ. Hắn thấy trước; An-nơ Ma-ri không thể đứng được. Đã có dấu hiện cho thấy đối phương đang từ phía Bắc phát triển chiến hào tiếp cận vị trí.

 Sáng 17, khi lựu pháo của trung đoàn 45 và súng cối của trung đoàn 36 rót vào vị trí Bản Keo. Thi-mon-niên hạ lệnh cho lính Thái bắn trả. Lệnh không được thi hành hoặc thi hành bằng những nòng súng ngẩng cao. Buổi chiều, lại thêm 20 viên pháo 105 rơi vào cứ điểm. Vừa kịp báo với sở chỉn huy ở trung tâm Mường Thanh, viên sĩ quan Pháp cho binh lính mở cửa đồn chạy về phía sân bay.

 Những người lính Thái chỉ đợi có thế. Vừa ra khỏi đồn, họ chạy ngược lên hướng Bắc, hướng núi. Pháo địch từ Mường Thanh bắn chặn. Xe tăng từ hướng sân bay lao theo đường cái. Nhưng các trận địa pháo của ta đã kịp thời hỗ trợ cho bước đường quay về của binh lính Thái. Trận địa pháo địch ở Mường Thanh bị chế áp. Xe tăng bị bắn chặn. Các chiến sĩ ta từ đồi Độc Lập dùng loa chỉ hướng chạy cho hàng binh và tối hôm đó, hầu hết anh em đã có mặt ở nơi tập trung.

 Tin binh lính Thái ở đồn Bản Kéo ra hàng đã sớm bay về Mường Thanh, đến tai những người thuộc tiểu đoàn 2e B.A.T. Đề phòng bất trắc, Đờ Cát vội cho tiểu đoàn nguỵ Thái này đóng lui vào vị trí phía trong đưa một đơn vị lê dương ra thay thế.

 Ba trung tâm đề kháng vành ngoài đã bị xoá sổ. Cửa ngõ tập đoàn cứ điểm, từ đông bắc sang tây bắc đã bị mở toang.

 Các đơn vị cao pháo đã tiến sâu vào cánh đồng Nà Hi ngay sau chiến thắng Him Lam và hôm sau, khi vị trí đồi Độc Lập bị tiêu diệt, đã tiến sâu xuống cánh đồng giữa ban ngày, vừa di chuyển đội hình vừa chiến đấu với máy bay địch. Khi địch ở Bản Kéo ra hàng cũng là lúc cao xạ đã hạ chiếc máy bay thứ 9 của địch trên bầu trời Điện Biên.

 Cũng vào ngày đó, ngày 17, cán bộ đang dự hội nghị sơ kết đợt 1 của chiến dịch tại sở chỉ huy mặt trận ở Mường Phăng. Áo còn vương mùi thuốc súng, cán bộ bắt tay nhau, chúc mừng chiến công đầu tiên. Ai cũng thấy phương châm “đánh chắc tiến chắc”, diệt gọn từng vị trí trong mỗi đêm, là cách đánh phù hợp với trình độ bộ đội.

 Hai trận Him Lam và Độc Lập được đánh giá cao trong bản báo cáo sơ kết của Đảng uỷ mặt trận. Đó là hai trận mở màn đánh vào tập đoàn cứ điểm của địch, hai trận đánh công sự vững chắc theo lối chính quy có hiệp đồng binh chủng quy mô lớn nhất từ trước đến nay của quân ta. Kết quả hai trận đầu nói lên bước tiến bộ mới của bộ đội.

 Thay mặt Đảng uỷ. Đại tướng Võ Nguyên Giáp, tư lệnh chiến dịch đã biểu dương các đơn vị. Đại đoàn 312 tiến bộ rõ rệt về đánh công sự vững chắc: đại đoàn 308 mới ở chiến trường xa về chuẩn bị chiến đấu khẩn trương nhưng đã hoàn thành tốt nhiệm vụ; đại đoàn 316 mặc dù chưa trực tiếp tham chiến cũng tích cực hoạt động nhỏ và kiềm chế pháo binh địch, giúp đơn vị khác hoàn thành nhiệm vụ; đại đoàn 351 lần đầu pháo lớn ra trận, đã hoàn thành nhiệm vụ và tiến bộ khá nhanh.

 Đại biểu các đơn vị đứng lên nhiệt liệt hoan nghênh đại đoàn 351, đơn vị đầu tiên được vinh dự nhận lá cờ luân lưu của Bác Hồ. Mọi người đều thấy đại đoàn xứng đáng với phần thưởng cao quý của Hồ Chủ tịch. Các đơn vị sơn pháo 75, lựu pháo 105, cao pháo 37, súng cối 120, công binh..., trong chuẩn bị cũng như trong chiến đấu đợt 1 đều hoàn thành tốt nhiệm vụ trong điều kiện rất khó khăn.

 Hội nghị sơ kết nhất trí nhận định rằng thắng lợi to lớn trong đợt 1 là cơ sở cho bước phát triển tiếp theo của chiến dịch. Nhưng rõ ràng là nhiệm vụ còn rất nặng nề.

 Sau khi bị mất 3 vị trí vành ngoài, địch đã ném xuống hai tiểu đoàn dù tăng viện cùng một số trang bị kỹ thuật. Quân số của địch còn đông. Hoả lực của chúng còn mạnh.

 Xuống chiến đấu giáp mặt với địch trên cánh đồng, trước mặt bộ đội không còn là một vài cứ điểm riêng lẻ, đột xuất, mà là gần 40 vị trí liên kết với nhau trên cánh đồng. Hệ thống điểm cao phía Đông vẫn là chỗ mạnh, là khu vực phòng ngự then chốt của địch.

 Qua đài phát thanh quân viễn chinh và đài nước ngoài, có tin Pa-ri đã lên tiếng kêu gọi cầu cứu Oa-sinh-tơn. Đây là một dịp để những con “diều hâu” Hoa kỳ nhúng tay sâu hơn nữa vào cục diện chiến tranh Đông Dương.

 Vui mừng trước thắng lợi vừa qua. Nhưng một vấn đề khiến mọi người có mặt trong hội nghị đều suy nghĩ là sắp tới, tiếp tục đánh địch như thế nào.

 Cuộc đấu trí, đấu lực trong những nước cờ tiếp theo thật không đơn giản.

 Những sự kiện xảy ra trung tuần tháng ba trên thung lũng Mường Thanh khiến cả Na-va và Cô-nhi không những chỉ bất ngờ mà còn có những điều chính họ cũng không giải thích nổi.

 Trình độ thiện chiến của các tiểu đoàn III/23e D.B.L.E và V/7e R.T.A, là điều đã quá rõ ràng, ai cũng biết. Người ta đã nói nhiều đến tính bền vững của các trung tâm đề kháng Bê-a-lơ-ri-xơ và Ga-bri-en. Trong hội nghị chuyên đề về pháo binh ngày 29 tháng 12, người ta đã rút ra những kết luận cần thiết  về khả năng pháo binh của tập đoàn cứ điểm cũng như đối  phương. Vậy mà chỉ trong mấy ngày, tất cả đã đảo lộn.

 Nhớ lại những lời tuyên bố gần đây và đối chiếu với thực tế chua xót đã xảy ra, mới thấy xa nhau một trời một vực.

 Ngày 26 tháng 1, tại cứ điểm Him Lam.

 Hôm đó bộ trưởng Quốc gia Liên kết Giắc-kê cùng một đoàn tháp tùng cỡ bự từ Pa-ri sang được Na-va, Cô-nhi dẫn lên thăm tập đoàn cứ điểm.
Nhìn những hầm trú ẩn của binh lính, ngài bộ trưởng hỏi trung tá Gô-sê xem liệu những người trú ẩn trong hầm có được bảo đảm an toàn không. Gô-sê tự đắc trả lời:

 - Chà ! Thưa ngài bộ trưởng, xin ngài đừng lo. Đã có 5 mét gỗ, đất và vật liệu khác trên đầu họ. Bảo đảm vững chắc lắm. (Thật ra lúc đó, không chỉ Đờ-Cát mà cả Na-va và Cô-nhi đều đồng tình và hài lòng về câu trả lời của Gô-sê).

 Vậy mà cả Pê-gô và Pac-đi đều toi mạng trong hầm chỉ huy vì đạn pháo đối phương (mà hầm chỉ huy thì kiên cố hơn hầm chiến binh đó là thường tình).

 Đến khi Giắc-kê tỏ ra lo ngại về sự an toàn của sân bay thì Pi-rốt lên tiếng:

 - Thưa ngài bộ trưởng, xin ngài hãy tin vào kế hoạch hoả lực pháo binh của tôi. Chúng tôi có số pháo quá đủ so với yêu cầu...

 Vậy mà sân bay đã mấy lần bị pháo kích. Những máy bay đỗ ở đường băng tan xác, còn pháo của Pi-rối thì...im lặng...

 Chưa hết.

 Ngày 4 tháng 2, sau khi Đờ-cát thả truyền đơn thách thức đối phương tiến công, sơn pháo Việt Minh lên tiếng đúng vào dịp Tết. Kho bị cháy. Máy bay bị phá huỷ. Vậy mà viên đại tá chỉ huy tập đoàn cứ điểm còn lớn tiếng tuyên bố với phóng viên A-mu-ru “Người ta bắn ư? Thưa ông. Rồi sao nữa nhỉ? Tôi sẽ đội cái mũ ca-lô đỏ của tôi để Việt Minh trông rõ mục tiêu hơn”...

 A-mu-ru kể lại chuyện này với Cô-nhi. Là người đã từng “nổi tiếng về những lời tuyên bố”. Cô-nhi cũng cảm thấy sự khoác lác của Đờ-Cát là quá đáng. Hắn phải điện lên “uốn nắn” cấp dưới. Có lẽ cũng nhận thấy mình đã quá lời nên bị cấp trên nhắc nhở, viên đại tá phải ra một thông tri gửi cho ba quân nói rằng;

 “...Trong trận pháo kích của Việt Minh ngày 5 tháng 2, bên ta có người chết và người bị thương nặng.
Nay ra lệnh: khi có hiệu lệnh báo động, tất cả mọi người phải vào hầm trú ẩn cho đến khi có hiệu lệnh báo yên.
Cần nhắc lại rằng trong thời gian báo động, viện đội mũ sắt là bắt buộc, đặc biệt đối với những người có việc phải đi lại...”

 Nhớ lại tất cả những chuyện tương tự và những gì mới xảy ra, Cô-nhi không vui.

 Gô-sê và Pi-rốt đều đã đánh giá sai lầm và cả hai đều đã bị vùi sâu cùng với những lời khoác lác của họ. Còn Đờ-Cát, người đứng mũi chịu sào, cũng đã từng nhiều lần huênh hoang, thì có nhiều triệu chứng cho thấy đang lâm vào  trạng thái dao động. Dẫn chứng gần nhất là sau khi bị mất Bê-a-tơ-ri-xơ và Ga-bri-en, Cô-nhi đã vét túi ném xuống Điện Biên Phủ hai tiểu đoàn tăng viện. Vậy mà mới đây Đờ-Cát điện về cho biết khả năng tập đoàn cứ điểm bị tiêu diệt và đã nghĩ đến chuyện cho phân khu Nam (I-da-ben – Hồng Cúm, do trung tá La-lăng chỉ huy) tìm đường rút sang Lào!

 Cô-nhi thấy cần phải kéo Đờ-Cát ra khỏi cơn hoảng loạn này, phải cứu tập đoàn cứ điểm vì dù sao hắn, Cô-nhi, cũng đã được Na-va giao trách nhiệm về số phận “con nhím” Điện Biên Phủ. Cần lên bàn bạc để giúp Đờ-Cát tìm ra lối thoát. Nếu không, do quan hệ không tốt đẹp gì với Na-va, viên tổng chỉ huy có thể nhân cơ hội này mà... kiếm chuyện.

 Ngày 17, Cô-nhi đáp máy bay lên Điện Biên Phủ. Nhưng vừa tới nơi, từ trên cao, Cô-nhi đã chứng kiến cảnh sân bay đang chịu sự trừng phát của pháo đối phương. Hạ cánh rõ ràng là không an toàn, mà bay lâu trên bầu trời đang bị cao xạ uy hiếp cũng không được Viên tướng “số 1 Bắc kỳ” đánh dùng vô tuyến trao đổi đôi lời với Đờ-cát rồi cho máy bay chuồn về Hà Nội. Cô-nhi nhắc cho Đờ Cát biết rằng tiểu đoàn dù biệt kích của Bi-gia vừa được ném xuống là  một đơn vị cự phách, là một công cụ chữa cháy hiệu nghiệm. Phải giao cho Bi-gia nhiệm vụ phản kích. Phải kiên quyết phản kích lấy lại bất kỳ cứ điểm nào bị đối phương đánh chiếm.

 Trong mấy mấy ngày sau “sự kiện Bê-a-lơ-ri-xơ và Ga-bri-en” Na-va cũng mò ra Hà Nội. Viên tổng chỉ huy cũng bối rối và bực tức mà bực tức nhất là mỗi khi nhớ lại cái hội nghị chuyên đề pháo binh do chính Cô-nhi chủ trì hồi cuối tháng 12. Những chuyên gia pháo binh mà rút ra toàn những kết luận sai lầm về pháo.

 Mấy viên thuốc an thần không giúp lấy lại thăng bằng, Na-va bay về Sài Gòn. Không một chỉ thị gì sáng sủa cho cấp dưới trong mấy ngày lưu lại Hà Nội. Bản thân ngài tổng chỉ huy cũng chưa biết xử trí ra sao để thoát khỏi thế “gà mắc tóc” ở đồng bằng khu 5. Cái chiến dịch Át-lăng chết tiệt, xấu số.

 Vừa vào tới phòng, đã thấy đại tá Phlơ-răng xuất hiện. Viên đại tá trưởng Phòng Nhì đã dẫn xác đến không đúng lúc. Na-va không muốn nghe giọng lưỡi của cái cơ quan tình báo bất lực luôn đánh giá sai đối phương. Chưa biết cấp dưới định báo cáo gì – thực ra Phlơ-răng cũng chưa kịp mở miệng - viên tổng chỉ huy đã đập bàn:

 - Thôi đừng có ảo tưởng nữa. Hỏng bét rồi.

 Như bị giội gáo nước lạnh, viên đại tá Phòng Nhì rón rén bước ra khép cửa, lặng lẽ rút lui.

 Thật ra, Phlơ-răng khấp khởi mừng thầm vì định đem lại cho tổng chỉ huy một tin vui mới từ Pa-ri vọng về.

 Một tin khá quan trọng và cũng khá hấp dẫn.

 Chẳng là trong lúc bầu không khí đượm màu tang tóc đang bao phủ cơ quan chỉ huy quân viễn chinh, ở Hà Nội cũng như ở Sài Gòn thì tại Pa-ri bộ trưởng Sơ-vi-nhê và tổng tham mưu trưởng Ê-ly được vời đến Điện Ma-ti-nhông gặp thủ tướng.

 La-ni-en than phiền rằng Bộ Chiến tranh và hội đồng tham mưu đã báo cáo sai tình hình, đã đánh giá sai khả năng chống đỡ của Bê-a-tơ-ri-xơ và Ga-bri-en. Nhưng thôi, việc đã qua. Vấn đề cấp bách là bàn cách cứu vãn tình hình.

 Ngài thủ tướng khêu gợi và mọi người đều thấy cần phải gõ cửa Oa-sinh-tơ. Không quân, phải có thêm không quân thì Điện Biên Phủ mới đứng vững được. Bài học của Xa-lăng năm xưa ở Nà Sản là như thế. Bức điện mới đây của Na-va cũng nói như thế. Muốn giữ, phải có thêm máy bay ném bom. Muốn rút bằng đường hàng không như Nà Sản – phải có nhiều máy bay vận tải. Đối phương đã áp sát rồi. Rút an toàn hay không là chuyện tiếp sau. Trước mắt, máy bay, phải thêm nhiều máy bay.

 Về tiền, chính phủ vừa chấp nhận cho Đông Dương một ngân sách đặc biệt 626 tỷ phrăng. Nhưng Pa-ri chỉ đủ sức gánh vác một phần năm. Còn 500 tỷ ph-răng phải thuyết phục Nhà Trắng và Lầu Năm Góc giúp.

 Hôm sau, Hội đồng Quốc phòng đồng tình với thủ tướng. Ngày 20, tướng Ê-ly lên đường thuyết khách. Ra sân bay tiễn tổng tham mưu trưởng, người ta hy vọng máy bay và đô la sẽ là cứu tinh đối với Điện Biên Phủ.

 Đặt chân lên đất Mỹ, tướng Ê-ly liên tiếp bị bất ngờ, như ở Nhà Trắng, ở Lầu Năm góc và cả ở phòng ăn của tổng thống Hoa Kỳ.

 Trước hết, ngay trong ngày 20 nhiều nhân vật chóp bu, những con “diều hâu” cỡ bự Mỹ đã đón tiếp viên tướng Pháp một cách hết sức ân cần: phó tổng thống Nich-xơn, chủ tịch Hội đồng tham mưu liên quân Rát-pho, trùm C.I.A. A-len Đa-lét, tham mưu trưởng lục quân Rít-uây... Thì ra họ đang theo dõi với một sự quan tâm sâu sắc những gì đang xảy ra ở Đông Dương, ở Tây Bắc Việt Nam. Những tiếng sấm đầu tiên từ Điện Biên đã vang đến Nhà Trắng và Lầu Năm Góc. Ê-ly dần dần vỡ lẽ vì sao ngay từ đầu cuộc gặp gỡ Pháp – Mỹ diễn ra đầy hứa hẹn.

 Hai ngày sau, thêm những bất ngờ tới từ Tổng thống Ai-xen-hao đích thân gặp Ê-ly và mời ăn cơm tại nhà riêng. Dự tiếp khách, còn có bộ trưởng ngoại giao Phô-xtơ Đa-lét Tổng thống tỏ ra xởi lởi:

 - Tiền, 500 tỷ phờ-răng có là bao. Máy bay thì phải bàn. Không phải bàn việc Mỹ có giúp không mà bàn dùng thế nào cho nó có hiệu quả. Phải thống nhất với nhau trên nguyên tắc: Phải nghiền nát Việt Minh quanh lòng chảo Điện Biên để cứu lấy tập đoàn cứ điểm. Còn cụ thể, xin mời bàn riêng với Rát-pho.

 Tiếp lời Ai-xen-hao, ngoại trưởng Đa-lét khẳng định:

 - Hoa Kỳ không bỏ rơi kế hoạch Na-va, không bao giờ. Trước đây nửa tháng, cuộc họp của Hội đồng an ninh quốc gia ngày 6 tháng 3 đã quyết định: dùng mọi biện pháp cần thiết để ngăn chặn không cho cộng sản kiểm soát vùng bán đảo Đông Dương...

 Được lời như cởi tấm lòng, Ê-ly vội bắt tay làm việc với chủ tịch hội đồng tham mưu liên quân Hoa Kỳ. Và lại thêm những bất ngờ mới. Phía Mỹ đề nghị dùng máy bay, xuất phát từ căn cứ không quân Mỹ ở Phi-lip-pin, số lượng theo yêu cầu của Pháp, ném bom nhiều đợt, mỗi đợt chừng 450 tấn, chung quanh Điện Biên Phủ. Người lái là các phi công Mỹ, đang nghỉ phép được gọi về. Để bảo đảm bí mật, họ sẽ mặc thường phục; máy bay không sơn phù hiệu không lực Hoa Kỳ.

 Kế hoạch mang tên “Diều hâu” này sẽ được tiến hành ngay sau khi chính phủ Pháp đồng tình và tổng thống Mỹ chấp thuận...

 Ê-ly khấp khởi mừng thầm. Cuộc công cán đã vượt mức yêu cầu. Ngày 27, viên tướng Pháp vượt đại dương bay về nước báo cáo lên chính phủ.

 Tuần lễ vừa qua, Pa-ri hy vọng rất nhiều vào chuyến đi của tham mưu trưởng Ê-ly mà không hay biết những gì đang xảy ra ở Đông Dương ở Điện Biên Phủ.

 Giới báo chí Pháp và phương Tây gọi 3 trung tâm đề kháng trên đường vòng cung bắc tập đoàn cứ điểm vừa bị quân ta tiêu diệt là cái vỏ cứng của một cái hạt. Vỏ đã bị đập vỡ, nhân ắt bị “trơ thổ địa”. Đó là ý nói quân ta đã đánh theo lối “bóc vỏ”. Vỏ đã dày nhưng gặp phải móng tay nhọn.

 Trong hội nghị sơ kết ngày 17, ta nhận định thắng lợi vừa qua là to lớn, nhưng mới là bước đầu.

 Nhìn lên bản đề tác chiến treo ở cơ quan tham mưu chiến dịch, ta thấy khu trung tâm Mường Thanh còn bốn cụm cứ điểm lớn, bốn trung tâm đề kháng vây quanh sở chỉ huy của Đờ Cát: Huy-ghét và Clô-đin ở phía tây bắc và tây nam: Đô-ni-nich và Ê-li-an ở phía đông bắc và đông nam, liên kết chặt chẽ với nhau, từ các điểm cao phái đông xuống cánh đồng bằng phẳng hai bờ sông Nậm Rốm. Dãy đồi phía đông, với những cứ điểm được xây dựng vững chắc trên các điểm cao, là khu vực phòng ngự then chốt, yểm trợ cho toàn khu trung tâm. Lúc nhúc trong khu trung tâm Mường Thanh này là trên một vạn quân, rải ra trên hơn 30 vị trí. Tại phía Nam. Hồng Cúm như một tập đoàn cứ điểm nhỏ với trên 3.000 quân.

 Bài toán đặt ra với cấp chỉ huy chiến dịch trong đợt tiến công sắp tới là chọn cách đánh như thế nào để hạn chế chỗ mạnh, khoét sâu chỗ yếu của chúng, tạo điều kiện tiến tới tổng công kích tiêu diệt toàn bộ quân địch.

 Địch còn đông quân. Hoả lực của chúng còn mạnh. Chúng có thể phát huy sức mạnh của phi cơ, pháo binh, xe tăng trên địa hình bằng phẳng và trống trải của cánh đồng Mường Thanh. Chúng có khả năng hỗ trợ bằng hoả lực và quân ứng cứu giữa các cứ điểm, các trung tâm đề kháng. Trước mắt chúng còn phát huy được đường hàng không để tiếp tế, tăng viện...

 Khắc phục tất cả những điểm mạnh đó của địch như thế nào?

 Muốn đánh một kẻ địch như vậy, bộ đội phải xuống cánh đồng, chiến đấu ngay cả trong điều kiện chúng sẵn sàng chờ đón các cuộc tiến công của ta, chiến đấu liên tục cả ngày lẫn đêm.

 Trong hội nghị ngày 17, mọi người đã thảo luận và nhất trí với bản báo cáo kết luận của Đảng uỷ mặt trận. Nhiệm vụ trước mắt được xác định là: Phải nhanh chóng tiếp cận bao vây quân địch, đồng thời tiếp tục khống chế sân bay, tích cực tiêu diệt và tiêu hao sinh lực địch, tiến tới giành ưu thế tuyệt đối binh lực hoả lực, tạo điều kiện tiến tới giai đoạn tổng công kích. Cụ thể là:

 - Phải tiếp tục xây dựng trận địa tiến công và bao vây quân địch khắp các mặt đông, tây, nam, bắc trong cự ly có hiệu quả của tất cả các loại pháo lớn nhỏ của ta, đồng thời chia cắt khu nam với khu trung tâm của địch.

 - Tiếp tục “bóc” thêm một số cứ điểm bên ngoài theo nguyên tắc là bảo đảm chắc thắng.

 - Khống chế sân bay có hiệu quả hơn.

 - Phải chuẩn bị sẵn sàng đánh địch phản kích, có pháo binh, phi cơ và cơ giới yểm trợ.

 - Phải tăng cường những hoạt động nhỏ của các đội “dũng sĩ”, luồn sâu đánh hiểm, tiêu hao quấy rối trong tung thâm địch.

 Trong những nhiệm vụ trên, việc xây dựng trận địa tiến công và bao vây là nhiệm vụ trước mắt quan trọng hơn hết. Vì có dựng được trận địa vững chắc bộ đội ta mới tiếp cận được quân địch, mới tiếp tục tiêu diệt được chúng, mới khống chế sân bay có hiệu quả, mới chia cắt được quân địch giữa phân khu nam và phân khu trung tâm Mường Thanh, mới hạn chế được tác dụng của pháo binh và không quân địch.

 Ngoài việc quán triệt trong hội nghị cán bộ, đồng chí chỉ huy trưởng chiến dịch - Đại tướng Võ Nguyên Giáp, còn gửi thư kêu gọi bộ đội. Lời lẽ ân cần, dễ hiểu của bức thư đã giúp anh em thấy rõ công việc sắp tới là mệt nhọc, gian khổ nhưng là nhiệm vụ rất quan trọng, nhất thiết phải làm để tiêu diệt lực lượng địch, hạn chế thương vong của ta.

 Bức thư nêu rõ: địch còn mạnh  không những vì số lượng của chúng hiện còn một vạn tên mà chúng còn thả dù tiếp tế và tăng viện được, ta không chế sân bay nhưng chưa hoàn toàn cắt được tiếp tế và tăng viện của chúng: pháo binh và không quân của chúng còn hoạt động mạnh, pháo 105 và pháo cao xạ của ta chỉ mới hạn chế có mức độ hoạt động của pháo binh và không quân địch. Như vậy chúng ta cần làm gì để địch mất ba chỗ mạnh nói trên của chúng? Muốn cho địch không thả dù tiếp tế được nữa hoặc có thả thì chí ít cũng phải là một nửa thuộc về ta, chúng chỉ lấy được một nửa; muốn cho viện binh của chúng không nhảy dù xuống được hoặc nếu có nhảy thì ta cũng có điều kiện để tiêu diệt; muốn cho máy bay và pháo binh địch, mặc dù hoạt động mạnh nhưng hiệu lực bị hạn chế; muốn cho công sự địch tiếp tục bị phá huỷ, sinh lực của chúng luôn bị tiêu hao tiêu diệt..., muốn làm được tất cả những việc đó, cần nhận rõ nhiệm vụ trung tâm trước mắt là việc xây dựng trận địa tiến công và bao vây cho nhanh chóng và đúng tiêu chuẩn...

 Hoạt động của bộ đội bước sang một giai đoạn mới.

 Từng trung đoàn, hướng theo các mục tiêu đã được dự kiến, từ trên núi cao, phát triển các chiến hào đổ xuống cánh đồng Mường Thanh, vây quanh tập đoàn cứ điểm trên khắp các hướng.

 Đêm đêm, hàng vạn chiến sĩ toả ra các sườn đồi các cửa rừng và trên cánh đồng. Anh em đã thảo luận bức thư động viên của cấp trên. Người người biết rằng đào thêm một thước khối đất trong lúc này tức là giành toàn thắng cho chiến dịch. Mỗi nhát cuộc nhát xẻng đều mang ý nghĩa đào huyệt chôn vùi kẻ thù.

 Từ một đường hào trục như cái thòng lọng khổng lồ vây quanh hai phân khu trung tâm và Hồng Cúm, những tuyến hào ngang dọc chạy thẳng xuống cánh đồng, hướng về các cứ điểm địch mà đơn vị sẽ tiến hành công kích. Bám vào các đường hào châu đầu chạy ngang chạy dọc, gấp khúc quanh co. Đó là những trận địa địa đội, tiểu đoàn, đối mặt với trận địa địch. Tại đây, bộ đội sẽ chiến đấu phòng ngự bảo vệ trận địa nếu địch đánh ra. Đây cũng là vị trí xuất phát xung phong khi ta tiến công cứ điểm địch. Dọc theo các đường hào là hàng ngàn, hàng ngàn hầm hố tránh pháo, tránh phi cơ địch.

 Công cuộc lao động khẩn trương diễn ra liên tục mười ngày, mỗi ngày đêm 14 đến 18 tiếng. Lúc đầu khi còn xa địch, đường hào phát triển đến đâu, nguỵ trang chu đáo, che được mắt địch. Nhưng rồi, khi mà hàng trăm ki lô mét hào ngang dọc ngày càng tiến gần về phía địch thì ta không còn cách nào hoàn toàn được giữ bí mật công trình quy mô to lớn của hàng vạn con người.

 Thấy trước nguy cơ bị từng từng lớp lớp chiến hào như chiếc thòng lọng khổng lồ ngày càng siết chặt quanh tập đoàn cứ điểm, địch dùng mọi thủ  đoạn hòng ngăn chặn bước phát triển của các trận địa ta: đạn pháo nổ dưới đất, đạn pháo nổ trên không, xe tăng, xe ủi đất, bộ binh lấn ra cản phá, lấp hào, rải mìn... Chúng đã gây cho quân ta không ít khó khăn. Chiến đấu bảo vệ chiến hào trở thành một yêu cầu cấp bách. Có bảo vệ được chiến hào mới tiếp tục phát triển được trận địa. Những trận chiến đấu liên tiếp diễn ra. Đúng như Bộ chỉ huy mặt trận đã dự kiến, “nhiệm vụ xây dựng trận địa là một nhiệm vụ chiến đấu vinh quang không kém các cuộc chiến đấu xung phong giết giặc”.

 Thêm vào đấy, khi trời nắng, không một bóng cây. Khi trời mưa, đường hào biến thành những con kệnh nhỏ. Quần áo bộ đội ướt rồi lại khô, khô rồi lại ướt. Ướt vì sương đêm, vì mồ hôi, vì mưa rào.

 Bom đạn địch và bệnh tật đã đẩy lùi một số đồng chí về tuyến sau. Tư tưởng ngại xây dựng trận địa, nôn nóng đòi đánh ngay cũng lác đác xuất hiện. Những buổi sinh hoạt của tổ 3 người, của tiểu đội được tiến hành chặt chẽ thường xuyên hơn, đã góp phần uốn nắn những nhận thức và tư tưởng lệch lạc. Các biện pháp đánh địch, biện pháp bảo đảm sức khoẻ bộ đội được đem ra bàn bạc và thực hiện tích cực.

 Nhắc lại với nhau lời thư động viên của đồng chí tư lệnh chiến dịch là một biện pháp để “hâm” lại nhận thức đúng đắn đối với nhiệm vụ trọng tâm trước mắt và tìm ra cách khắc phục khó khăn để hoàn thành công cuộc xây dựng trận địa nhanh chóng và đúng tiêu chuẩn.

 “Tôi được báo cáo các đồng chí đã làm trận địa mấy ngày liền, lại phải chiến đấu, rồi lại phải liên tục bắt tay vào làm trận địa, như thế có đồng chí mệt nhọc. Nhưng ta mệt nhọc thì cần phải nhớ rằng thằng Tây ở trong Điện Biên Phủ còn căng thẳng và mệt nhọc hơn ta, thương binh không có hầm mà nằm, không đủ thuốc để chữa, công sự một phần bị sập, một phần bị rung chuyển, tiếp tế không đầy đủ thỉnh thoảng lại ăn một quả đại bác của ta, lại thêm thương vong.

 Như vậy chúng ta nên nghỉ ngơi để cho kẻ địch có thì giờ mà nghỉ ngơi chấn chỉnh, có thì giờ mà tăng viện, mà thả dù tiếp tế, mà phát huy hoả lực pháo binh và không quân của chúng, hay là chúng ta, chiến sĩ của Quân đội nhân dân, đảng viên của Đảng, lúc này phải nêu cao tinh thần chịu đựng gian khổ, khắc phục khó khăn, chịu mệt mỏi một phần để gây thêm mười phần mệt mỏi và khó khăn cho địch. Giữa hai con đường đó, nên đi con đường nào? Tôi chắc các đồng chí đều đồng thanh trả lời nên phát huy truyền thống  chịu đựng gian khổ khắc phục khó khăn, truyền thống chiến đấu anh dũng của quân đội ta để liên tục làm trận địa, liên tục chiến đấu với địch.

 Nói như vậy không phải chúng ta không chú trọng đến sức khỏe của anh em. Ngược lại cán bộ phải hết sức lo cho sức khỏe của chiến sĩ, chiến sĩ phải tự lo cho sức khỏe của mình và của đồng đội. Đặc biệt các “anh nuôi” cần phải cố gắng. Chỗ ăn, chỗ ngủ ở trận địa phải tốt, đừng có bừa bãi. Phải có cơm nóng, nước nóng cho bộ đội. Anh em quân y phải tăng cường việc phòng bệnh. Cán bộ các cấp đều phải kiểm tra việc này, vì nó là cơ sở vật chất cho sự chiến đấu liên tục. Đó là một việc rất quan trọng…”

 Những khuynh hướng lệch lạc của một số anh em được dần dần khắc phục. Không khí lao động hăng say trở lại với tất cả mọi người. Thêm những gương điển hình xuất hiện.

 Anh em nói với nhau về gương lao động của chiến sĩ Phạm Viết Nghĩ ở đại đoàn 304, đang xây dựng trận địa bao vây vị trí địch ở Hồng Cúm. Phạm Viết Nghĩ đã đào trận địa suốt 18 đêm liền, mỗi đêm đào từ bốn đến sáu mét chiến hào, một mình đã đào 18 hầm cá nhân.

 Trên báo tường xuất hiện những bài ca dao mới nói lên sự quán triệt chủ trương của trên và tinh thần lạc quan cách mạng trong lao động và chiến đấu.

 Bộ binh phát triển chiến hào đã mở đường cho các đại đội lựu pháo đưa những con voi thép “hạ sơn” đến sát các vị trí Him Lam. Bản Kéo và xuống những trận địa mới gần Hồng Cúm. Các đài quan sát chiếm lĩnh các vị trí gần địch hơn, ngay ở trên các điểm cao mấy hôm trước còn là vị trí địch
 Tầm bắn của lựu pháo đã rút ngắn được nửa cự ly, ở tầm bắn tốt nhất.

 Các đơn vị sơn pháo và cối cũng mở rộng đội hình chung quanh khu trung tâm Mường Thanh và phân khu Nam, Hồng Cúm.

 Riêng ở các đơn vị phòng không, tình hình có khác. Sau đợt chiến đấu thắng lợi trung tầm tháng 3, máy bay địch thay đổi thủ đoạn hoạt động, bay cao trên tầm hỏa lực của ta. Bộ chỉ huy mặt trận vạch ra kế hoạch mới, rút một số đơn vị ra phía sau, số còn lại hoạt động thưa thớt để nhử máy bay địch xuống thấp, tạo một thế bất ngờ mới.

 Khi hệ thống trận địa tiến công đã căn bản hoàn thành,bộ binh chuẩn bị bước vào đợt chiến đấu mới, nhiều đơn vị pháo cao xạ và súng máy phòng không lại bí mật vào chăng một lưới lửa mới, dày đặc hơn và cũng sát địch hơn trước, sẵn sàng yểm trợ cho bộ binh trong đợt tiến công thứ hai.

 Các đơn vị bộ binh quyết tâm bảo vệ trận địa, phát triển hệ thống chiến hào. Các cuộc xuất quân đánh phá của địch đều bị đẩy lùi.

 Bức thư ngày 23 của Đờ Cát gửi Cô-nhi đã nói lên sự bất lực của địch không ngăn nổi bước phát triển của chiếc thong lọng nhiều tầng đang ngày càng siết chặt hàng vạn quân địch trong tập đoàn cứ điểm. Bức thư viết:

 “Từ tám hôm nay, trận địa bao vây của đối phương cứ tiếp tục thít chặt thêm… Những hoạt động của pháo binh và không quân đã không làm chậm trễ sự tiến triển nhanh chóng của công việc tổ chức phòng ngự và những đường giao thông ngầm… Những cuộc xúc xạo ra ngoài đều bị ngăn chặn lại… Với I-da-ben, sự liên lạc hang ngày mỗi lúc một khó khăn hơn; muốn liên lạc với khu nam, phải tổ chức chiến đấu thực sự. Phải dự kiến I-da-ben sẽ bị cô lập… Từ hai hôm nay, một đơn vị cao xạ nhẹ đã dần dần xâm nhập sát hệ thống phòng ngự. Tôi đã vận dụng mọi phương tiện có trong tay để cản trở những mưu toan của đối phương… Nhưng nhận thấy cho đến nay, những hoạt động cản phá đó không đạt được kết quả cụ thể đáng kể…"

 Điều đáng chú ý là cũng trong thư số 44/Cab ngày 23 nói trên. Đờ Cát còn phàn nàn với Cô-nhi rằng:

 “…Trong khi đối phương bố trí được chung quanh lòng chảo một cái bao lơn quan sát tuyệt vời, không vị trí nào, hành động nào của chúng ta lọt khỏi mặt họ, thì tôi mù. Tôi thiếu các phương tiện trinh sát và quan sát trên không”.

 Thực tế  trên cánh đồng Mường Thanh ngày càng chứng minh sự bất lực của địch. Đến những ngày cuối tháng 3, hàng trăm ki lô mét chiến hào đã bao kín tập đoàn cứ điểm.

 Tại phía Đông, trận địa xuất phát xung phong của các trung đoàn 174, 98, 209, 141 đã tiến sát chân các trung tâm đề kháng Đô-mi-nich và Ê-li-an của địch.

 Tại phía Tây, các chiến sĩ 308 đã kéo dày một mạng lưới chiến hào phía tây sân bay; một số mũi chiến hào đã tiến sát trực tiếp uy hiếp sân bay Mường Thanh.

 Tại phía Nam, trung đoàn 57 đã hoàn thành trận địa bao vây Hồng Cúm từ hướng Bắc, với đường hào trục cắt ngang cánh đồng, với những mũi chiến hào đâm thẳng vào hướng sân bay cứ điểm I-da-ben từ 25 tháng 3, đường liên lạc của địch giữa phân khu Nam và phân khu trung tâm Mường Thanh theo trục đường cái 41, đã bị chiến hào của ta cắt ngang. Điều này, Đờ Cát đã tính đến trong thư gửi Cô-nhi mấy ngày trước nhưng y đã bất lực không ngăn chặn nổi.

 Sự bất lực đó và hậu quả của nó sau này đã được một viên tướng Pháp nhận xét như sau:

 “Họ (ý nói quân đội Việt Nam) bắt đầu xây dựng chung quanh tập đoàn cứ điểm cả một mạng lưới hầm hào. Đây không phải là những chiến hào nhằm vây hãm và cô lập quân đồn trú – rừng núi đã đủ để làm việc đó – mà là một hệ thống chiến hào để tiến công, cho phép quân đội của họ tiếp cận các vị trí Pháp bằng cách vượt qua những khoảng đất rộng, trống trải mà không bị hỏa lực ngăn chặn và như vậy, họ có thể tổ chức những đợt xung kích từ cự ly gần hơn. Đêm đêm, hàng nghìn người tiến hành công việc thực sự như những con mối, kháp triển các chiến hào tiếp cận đến ngay trước các vị trí của quân Pháp. Tập đoàn cứ điểm (của Pháp) trở thành bị bao vây từ xa bởi một “tập đoàn cứ điểm” khác đang ngày càng siết chặt chiếc thòng lọng của nó."

 “Quân Pháp cố ngăn cản sự phát triển của mạng lưới hầm hào đang bắt đầu bóp nghẹt Điện Biên Phủ. Nhưng cả những loạt đạn pháo nổ trên không, cả những đợt đạn súng cối bắn tập trung vào ban đêm cũng không cản nổi cấu trúc của quân Việt phát triển từng đêm. Những  đơn vị (Pháp) trực tiếp tiếp xúc tiến hành xuất kích, lấp hào hoặc gài mìn… Nhưng những hầm bị lấp, đêm hôm sau lại được đào lên. Quân Pháp phải cầu cứu đến không quân. Những chiếc Pri-va-tơ thuộc lực lượng không quân của hải quân và những máy bay B26 tiến công quyết liệt nhưng vô hiệu quả vào những đường hào vây hãm này. Các loại bom, kể cả bom na-pan, từng khối khổng lồ thả xuống, đều không làm chậm được sự phát triển của những chiến hào đó. Toàn bộ không quân chiến thuật được sử dụng vào việc yểm trợ trực tiếp theo yêu cầu của viên chỉ huy tập đoàn cứ điểm…” (Xem lịch sử cuộc chiến tranh Đông Dương của Y.Gras).

 Chuẩn bị đối phó với cuộc tiến công sắp tới của ta. Đờ Cát đã cố gắng lợi dụng “tình trạng lắng dịu kéo dài” trong nửa cuối tháng ba để tăng cường lực lượng, củng cố công sự phòng ngự. Nhiều điểm tựa được xây dựng thêm ở phía Đông Bắc, nhiều giao thông hào được đào thêm nhiều hầm trú ẩn được củng cố vững chắc hơn. Khu trung tâm Mường Thanh được tách ra thành hai phân khu đông và tây, lấy ranh giới là sông Nậm Rốm. Những điểm phòng ngự then chốt được tăng cường quân dù và lê dương. Từ 25, Bi-gia được trao chuyên trách tổ chức các cuộc phản kích.

 Sau này, các tướng lĩnh Pháp nhận xét rằng Đờ Cát sớm gặp khó khăn về tiếp tế và tăng viện, do sự phát triển của các chiến hào của ta. Theo họ vấn đề cấp bách là bổ sung đạn dược cho tập đoàn cứ điểm. Nhưng đường băng sân bay đã hoàn toàn trong tầm hỏa lực của quân ta. Nếu như một vài chiếc máy bay còn có thể hạ cánh ban đêm để chở đi những người bị thường, thì cầu hàng không đã hoàn toàn bị gián đoạn. Tập đoàn cứ điểm chỉ còn có thể được tiếp tế bằng những cuộc thả dù bấp bênh và tốn kém, lầm sai lạc mọi dự tính về hậu cần. Nếu như lúc đầu dự kiến nhu cầu chiến đấu thông thường cho mỗi người là 7 kilôgam/ngày thì thực tế tháng ba, con số đó đã lên 12 kilôgam/ngày. Việc thả dù càng trở nên khó khăn khi mà từ cuối tháng 3, hảo lực phòng không của Việt Minh trở nên dữ dội đến mức các máy bay phải thả dù từ độ cao lớn hoặc trong những điều kiện rất nguy hiểm.

 Chủ trương xây dựng trận địa tiến công và bao vây đã gây cho Đờ Cát những khó khăn ngày càng lớn, nhưng cuối cùng viên  đại tá này không có lối thoát nào khác ngoài biện pháp đối phó thụ động như đã được nêu trong thông tri số 294 ngày 28 tháng 3 gửi cho quân sĩ thuộc quyền Bản thông tri viết:

 “… Quân Việt Minh đã đẩy công việc đào chiến hào đến sát vị trí ta và có khi đến tận hàng rào dây thép gai của ta. Để tránh mọi bất ngờ, các ngài chỉ huy các khu vực phải có những huấn luyện cần thiết để kiểm tra hàng ngày xem màng lưới dây thép gai và những chỗ đặt mìn của ta có còn nguyên vẹn không. Các nhóm tuần cảnh hàng ngày phải xác minh rõ xem Việt Minh đã đào đến đâu. Đồng thời họ phải chú ý đến khả năng Việt Minh đặt mìn và đào hầm đến gần vị trí ta hay ở những nơi ta thường qua lại…”.

 Như vậy là Đờ Cát đã thấy trước việc gì sẽ xẩy ra khi mà hệ thống trận địa của ta hoàn thành.

 Từ 25 đến 27 tháng 3, khi công trình lao động của quân ta đã được thực hiện đúng kế hoạch và đạt tiêu chuẩn, cán bộ các đơn vị đã tề tựu ở sở chỉ huy Mường Phăng để nhận nhiệm vụ tác chiến đợt 2.

 Hướng tiến công chủ yếu của ta trong đợt này là các điểm cao phía Đông, khu vực phòng ngự then chốt của địch. Quy mô đợt tiến công sắp tới cho thấy chưa bao giờ quân đội ta nhận một nhiệm vụ đánh công sự vững chắc to lớn như vậy.

 Quân ta có nhiều điều kiện thuận lợi khi bước vào đợt 2. Trận địa tiến công và bao vây đã được xây dựng vững chắc, sát vị trí địch. Bộ đội đã có kinh nghiệm chiến đấu trong đợt 1 và trong những ngày xây dựng và bảo vệ trận địa vừa qua. Tinh thần địch trải qua mấy tháng bị vây hãm và sau mấy trận thất bại đầu tiên, đã giảm sút nhiều.

 Tuy nhiên, do quy mô trận đánh công sự vững chắc lần này rộng lớn chưa từng thấy trong lịch sử xây dựng, trưởng thành và chiến thắng của quân đội ta, cho nên bộ đội cũng đứng trước những khó khăn mới.

 Trong đợt tiến công trước, quân ta tiêu diệt từng vị trí địch cô lập riêng lẻ. Sự ứng cứu của chúng khó khăn, không những vì trận đánh diễn ra và kết thúc gọn trong từng đêm mà còn vì quân ứng cứu lên phản kích phải vượt qua một chặng đường từ 2 đến 4 ki-lô-mét để đánh chiếm lại vị trí đã mất.

 Trong đợt tiến công thứ hai này, tình hình có khác.

 Do các vị trí địch trong khu trung tâm Mường Thanh liên kết với nhau trong 4 trung tâm đề kháng, hình thành một vòng tròn khép kín ở hai bờ sông Nậm Rốm, ôm lấy sở chỉ huy của địch, cho nên, ta tiến công một hoặc một số cứ điểm là rung chuyển đến toàn bộ mạng lưới phòng ngự của địch trong khu trung tâm. Lần này, mục tiêu tiến công chủ yếu của phần lớn lực lượng ta là các vị trí trên các điểm cao phía Đông chỗ “rắn” nhất của địch. Một số đơn vị khác tiến công các cứ điểm dưới cánh đồng là nơi địa hình trống trải và bằng phẳng, thuận lợi cho địch phát huy sức mạnh của máy bay, pháo binh, xe tăng để đối phó với ta quyết liệt hơn. Cuộc chiến đấu sẽ diễn ra liên tục cả ngày lẫn đêm.

 Gặp riêng trung đoàn trưởng 174, Đại tướng chỉ huy trưởng nói thêm tính chất quan trọng của A1, nhắc trung đoàn phải hoàn thành việc xây dựng trận địa xuất phát xung phong cho tốt và làm kế hoạch hợp đồng thật chu đáo.

 Cán bộ ra về.

 Những công việc chuẩn bị chiến đấu cuối cùng được hoàn tất khẩn trương trong vài ngày cuối tháng 3.

 Bộ đội nao nức chờ đợi nhiệm vụ mới.

 Như hội nghị cán bộ cuối tháng 3 nhận định, những điểm cao phía Đông là khu vực phòng ngự then chốt của địch, là chỗ mạnh của tập đoàn cứ điểm. Nếu ta tiêu diệt được những vị trí lợi hại này thì phân khu trung tâm sẽ không đủ sức chống đỡ và tập đoàn cứ điểm cũng bị uy hiếp nghiêm trọng.

 Năm ngọn đồi này thuộc hai cụm Đô-mi-nic và Ê-li-an, kể lần lượt từ Bắc xuống Nam, được Đờ Cát đặt tên là Đô-ni-nic 1. Đô-mi-nic 2, Ê-li-an 1, 3 và 2. Về phía ta, kế hoạch tác chiến của cơ quan tham mưu gọi là đồi E. D1. C1. C2 và A1.

 Đồi A1 gồm hai mỏm, nằm dài theo hướng Đông Bắc – Tây Nam. Do vị trí lợi hại của nó, ngọn đồi này được quân Pháp đánh giá cao từ hồi Điện Biên Phủ còn thuộc “Đạo quan binh thứ tư" thời thuộc Pháp. Hồi đó, người dân Điện Biên gọi nó là “Đồi Đồn Tây”, vì trụ sở của viên sĩ quan cai trị người Pháp và đồn lính đều đóng  trên điểm cao này.

 Từ hồi đó, dinh cơ của viên đại úy người Pháp được bố trí theo kiểu thành lũy, đồn trại. Ngay dưới tòa nhà gạch, nơi ở và làm việc của viên quan Tây, có một hầm ngầm đào sâu xuống lòng đất. Hầm có trần cuốn, bốn tường gạch kiên cố, có thể dùng làm nơi ẩn nấp 5 – 7 chục người. Hầm thông lên trên bằng hai cửa lớn, lên xuống dễ dàng.

 Sau năm 1940, quân đội Nhật cũng đã từng đóng trên đồi này, hầm ngầm được củng cố sửa sang lại vững chắc hơn trước.

 Ngày 20 tháng 11 năm 1953, ngay khi nhảy dù xuống bãi trống sát phái Nam “Đồi Đồn Tây”, viên thiếu tá Bi-gia, chỉ huy tiểu đoàn dù biệt kích 6, đã cho quân lên chím lĩnh ngọn đồi ngay từ những ngày đầu đặt chân xuống Điện Biên Phủ.

 Năm quả đồi phía Đông, trong đó có A1, là mục tiêu tiến công chủ yếu của quân ta trong đợt 2.

 17 giờ ngày 30 tháng 3, sau những trận mưa như trút nước, trời vừa quang, pháo ta bất ngờ khai hỏa dội vào các cứ điểm địch trong khu trung tâm, nhất là trên các ngọn đồi phía Đông.

 Trên sở chỉ huy mặt trận, các đồng chí lãnh đạo đang cùng cơ quan tác chiến tập trung theo dõi trận đánh. Đồng chí tư lệnh chiến dịch, vừa dứt cơn sốt cũng có mặt ở phòng trực ban tác chiến.

 Phía trước báo cáo về: Sau hơn 40 phút chiến đấu trung đoàn 98 đã hoàn toàn làm chủ cứ điểm C1 ở cạnh đồi A1 và đang phát triển sang C2 ở sâu phía trong.

 Trong mấy giờ đầu, trận đánh tiến triển thuận lợi. Quân ta liên tiếp chiếm được các mục tiêu tiến công. Sau 1 giờ 30 phút, quân ta tiêu diệt một bộ phận tiểu đoàn dù ngụy, tiếp đó đánh chiếm đồi E là điểm cao ở về phía Bắc, bên kia đường 41. Sau 2 giờ, quân ta tiêu diệt một tiểu đoàn địch và làm chủ vị trí D1, điểm cao thứ 2 và cũng là điểm cao quan trọng hơn hết từ phía Bắc xuống. Tiếp đó quân ta chiếm luôn đồi D2 (Đô-mi-nic 5), sát đường 41.

 Riêng trên hướng đồi A1, cuộc chiến đấu diễn ra ác liệt ngay từ đầu. Xuất phát từ Đồi Cháy ở phía Đông Nam A1, quân ta tiếp cận mục tiêu trong những đường hào ngập nước. Sau một giờ bộc phá mở cửa, qua lớp dây thép gai dày, hai tiểu đoàn của 174 hình thành hai mũi nhọn lao lên nhưng không sao tiếp cận được đỉnh đồi. Bộ đội vừa diệt toán địch này đã thấy toán địch khác xuất hiện. Cũng có khi trước đợt tiến công mãnh liệt của ta, địch thoắt biến đi và lập tức pháo từ Mường Thanh và Hồng Cúm dội xuống cứ điểm. Pháo vừa dứt, quân địch ở đâu lại bất ngờ xuất hiện và phản kích quyết liệt. “Chúng thoắt ẩn thoắt hiện như ma chơi”.

 Lúc này, cái hầm ngầm trên đỉnh đồi A1 đối với quân ta còn là một ẩn số. Vấp phải hỏa điểm lợi hại trong hầm ngầm, quân ta không sao chiếm được phần còn lại trên đỉnh đồi.

 Gần sáng viên thiếu tá Bi-gia dẫn tiểu đoàn dù 6 có xe tăng yểm trợ, từ Mường Thanh lên phản kích. Những trận đánh giáp lá cà diễn ra ác liệt, nhưng cuối cùng các đợt phản kích của địch đều bị đánh lui. Như sau này địch thú nhận, tiểu đoàn dù không thể trụ lại mà không bị tổn thất nên Bi-gia đành phải lui về hướng cứ điểm C2, nơi ta và địch cũng đang giằng co quyết liệt.

 Suốt đêm, các vị trí khu Đông liên tiếp kêu cứu, đòi Đờ Cát cho quân lên tăng viện. Đờ Cát điện xin Cô-nhi tăng viện gấp một tiểu đoàn dù. Hà Nội không trả lời.

 Sáng hôm sau, trong buổi giao ban ở Sở chỉ huy, cấp lãnh đạo chiến dịch của ta nhận thấy trung đoàn 174 đã bị tiêu hao nên quyết định điều trung đoàn 102 đến thay thế, tiếp tục thực hiện quyết tâm tiêu diệt vị trí A1.

 Từ đêm đó, công kích và phản kích nối tiếp nhau. Tiểu đoàn dù của Bi-gia cùng những tên sống sót ở vị trí C1 phối hợp với bọn địch trên đỉnh A1, dựa vào thế cao và hầm ngầm, được hỏa lực pháo binh ở Mường Thanh và Hồng Cúm yểm trợ, quyết giữ A1 bằng mọi giá. Nhưng, như nhận xét của địch sau này do bị tổn thất nặng nên những cuộc phản kích đêm 31 được coi là những trận phản kích cuối cùng của  tiểu đoàn dù 6 lên hướng A1.

 Cuộc chiến đấu giằng co trên bị trí này diễn ra liên tiếp trong suốt 4 ngày đầu tháng 4. Ta và địch giành giật từng thước đất. Bọn địch trên đỉnh đồi không đủ sức đánh bật quân ta  khỏi cứ điểm. Bộ đội ta cũng không phát triển lên phía hầm ngầm, phải dừng lại. Cuối cùng mỗi bên chỉ làm chủ nửa đồi A1.

 Trong khi cuộc chiến đấu diễn ra quyết liệt trên 5 quả đồi phía Đông thì một số đơn vị của đại đoàn 308 hoạt động phối hợp ở hướng Tây sân bay.
Ngày từ 2 đêm đầu, trung đoàn 36 đựt sơn pháo 75 trên đồi Bản Kéo diệt dần từng lô cốt địch ở vị trí 106 Tây sân bay. Ngày 1 tháng 4, khi chiến hào của ta đã tiến sát vị trí, hàng rào thép gai của cứ điểm 106 đã bị mở toang, trung đoàn 36 được lệnh từ nhiệm vụ đánh dương công, chuyển sang tiêu diệt vị trí 106. Lệnh vừa dứt, đơn vị chủ công của trung đoàn vượt qua tuyến bắn chặn của pháo binh địch, vận động dưới chiến hào bùn nước ngập ngang lưng, nhanh chóng tiêu diệt các hỏa điểm đầu cầu, rồi một mũi nhanh chóng thọc sâu vào sở chỉ huy của cứ điểm, bắt sống tên chỉ huy, tiêu diệt tiểu đoàn lê dương của địch và làm chủ cứ điểm trong vòng nửa giờ.

 Lúc này, anh em không hề nghĩ rằng việc tiêu diệt vị trí 106 đã mở ra cách đánh mới trên chiến trường Điện Biên Phủ những ngày tiếp theo của chiến dịch. Đó là cách đánh lấn, dùng đơn vị nhỏ, diệt từng lô cốt địch, phá từng đoạn hàng rào dây thép gai, tạo thành cửa mở rồi bất thần lao lên dứt điểm vị trí.

 Tại hầm chỉ huy Ê-pec-vi-ê. Đờ Cát và bộ tham mưu của hắn dồn tâm trí vào đối phó với các cuộc tiến công trên các cao điểm phía Đông nên không hề hay biết gì. Đến khi được tin 106 bị tiêu diệt cũng là lúc hai đại đội ở vị trí 311 Tây-nam sân bay ra hàng. Viên đại tá vội ra lệnh cho một số khẩu đội pháo chuyển nòng pháo từ phía Đông về bắn chặn quân của hắn tháo chạy khỏi 311, nhưng đã muộn. Quân ta đã chiếm lĩnh vị trí và nhanh chóng phát triển trận địa về phía trung tâm Mường Thanh.

 Đêm hôm sau, lợi dụng sơ hở của địch, hai đội dũng sĩ của các đại đoàn 312 và  308 đã đột nhập sân bay Mường Thanh, tiêu diệt một số địch, bắt 10 tù binh Âu Phi.

 Hoạt động của các đội dũng sĩ của các trung đoàn bắt đầu phát huy tác dụng trong đợt tiến công thứ hai này. Đó là hình thức luồn sâu, đánh hiểm của các phân đội nhỏ trong lòng địch.

 Theo kế hoạch, các tiểu đoàn 11 và 115 của đại đoàn 312 và tiểu đoàn 54 của đại đoàn 308 có nhiệm vụ đi sâu vào phía trong, tiêu diệt trận địa pháo địch ở cứ điểm 210 tả ngạn sông Nậm Rốm và các đơn vị dù ứng chiến của địch. Các tiểu đoàn 115 và 54 đã nhanh chóng luồn qua khe hở giữa các điểm cao phái Đông, vượt đường 41 tiến sâu vào lòng địch. Riêng tiểu đoàn 11 mang danh hiệu truyền thống “tiểu đoàn Phủ Thông” đã lợi dụng hướng tiến công của đơn vị đánh đồi E bất ngờ một mũi thọc sâu vào đội hình tiểu đoàn dù 5, tiêu diệt nhiều địch. Thừa thắng ta tiến công cứ điểm pháo hình 210 và 2 đơn vị quân dù khác của địch. Đại đội 243 đã đuổi địch tới sát sông Nậm Rốm. Trời sáng anh em trú lại suốt ngày 31, đánh lui được nhiều đợt tiến công của địch và đêm đó được lệnh quay về.

 Đã 5 ngày đêm liên tiếp, Bộ chỉ huy chiến dịch theo dõi sát hoạt động của bộ đội trên các hướng mà trọng điểm là các trận đánh phía Đông.

 Cho đến đêm 3 tháng 4, cuộc chiến đấu trên cứ điểm A1 vẫn diễn ra giằng co quyết liệt, Trung đoàn 102 vẫn chưa giải quyết được ụ súng đặt trên đỉnh đồi mà anh em khi thì gọi là hầm ngầm khi thì gọi là lô cốt cố thủ.

 Sáng ngày 4 các đồng chí Tham mưu trưởng và Chủ nhiệm chính trị sang lán đồng chí tư lệnh chiến dịch báo cáo tình hình. Cuộc hội ý đi đến nhận định: Các đơn vị trên cứ điểm A1 cũng như ở các nơi khác đã chiến đấu hết sức dũng cảm. Nhưng trong trận A1, cán bộ chưa nắm chắc tình hình địch và cũng chưa nắm chắc được bộ đội. Đơn vị còn có một số khó khăn chưa giải quyết được. Lệnh cho đơn vị ở A1 để lại một bộ phận nhỏ trong đồn, xây dựng trận địa vững chắc, giữ phần đất đã chiếm được trong cứ điểm để chuẩn bị cho trận đánh sau này. Cho đại bộ phận rút ra ngoài. Tạm ngừng cuộc tiến công. Bổ sung đạn cho đơn vị kiềm pháo địch ở phía Nam để hạn chế pháo binh địch ở Hồng Cúm bắn lên A1, tạo điều kiện cho bộ phận bám trụ ở cứ điểm này xây dựng trận địa.

 Từ sáng hôm đó, cuộc chiến đấu của ta trên đồi A1 tạm dứng. Trạng thái giằng co quyết liệt tiếp diễn trong suốt một tháng liền. Quân ta vẫn giữ vững được trận địa trên phần đồi đã chiếm được.

 Theo nhận xét của tướng lĩnh Pháp sau này thì “Cuộc giao chiến trên năm quả đồi đã khiến cho phía Pháp bị những tổn thất rất cao”. Các cấp chỉ huy địch lo lắng “làm sao hạn chế được những thiệt hại không có cách nào bù đắp được”. Một chi tiết sau này được tướng Pháp Y.Gras tiết lộ, cho thấy: đợt tiến công thứ 2 của ta đã làm cho mỗi tiểu đoàn lê dương và lính dù trong phân khu trung tâm chỉ còn  300 người (tức là non một nửa quân số theo biên chế). Pháo binh chỉ còn số đạn cho một đêm chiến đấu. Hà Nội chưa đáp ứng yêu cầu tăng viện nên Đờ Cát không còn lực lượng để giao cho Bi-gia tổ chức những trận phản kích. Một ít ngày “lắng dịu” đã trở nên cần thiết để tăng viện, tiếp tế và củng cố hệ thống phòng ngự…

 Sau khi cuộc tiến công tạm ngừng, mấy cán bộ thuộc các trung đoàn 174 và 102 vừa chỉ huy chiến đấu ở A1 được mời lên sở chỉ huy mặt trận. Các anh bắn khoăn không biết trên gọi lên để làm gì. Có người cho rằng có thể bị khiển trách vì đơn vị chưa hoàn thành nhiệm vụ.

 Nhưng rồi thực tế diễn ra đã khác hẳn điều mấy anh dự đoán.

 Cơ quan mặt trận đã nhận chỉ thị chuẩn bị chu đáo để “tiếp khách”. Nước nóng để tắm, một bữa ăn tươi và nhất là một giấc ngủ bù đã làm cho cả bốn đồng chí như trút được mọi nỗi mệt nhọc căng thẳng trong suốt tuần lễ vừa qua.

 Buổi chiều, các anh được mời lên gặp đồng chí tư lệnh mặt trận và một số đồng chí trong Đảng ủy. Ngay phút gặp gỡ đầu tiên, thái độ ân cần của các đồng chí lãnh đạo đã khiến các anh thật cảm động.

 Các anh bảo các diễn biến của cuộc chiến đấu vừa qua, nói lên những suy nghĩ của mình trong quá trình trận đánh. Sau khi chăm chú nghe cán bộ báo cáo, cuối cùng đồng chí Đại tướng hỏi:

 - Theo các đồng chí, nếu tiếp tục đánh A1 thì nên đánh thế nào ?

 Câu hỏi bất ngờ. Các cán bộ nhìn nhau. Rồi một đồng chí đáp:

 - Báo cáo anh, phải diệt được hầm ngầm, mới tiêu diệt được A1. Mà muốn đánh sập hầm ngầm, không cần và không thể dùng nhiều bộ đội. Chỉ một số chiến sĩ tinh nhuệ, do cán bộ có quyết tâm cao chỉ huy, mang một lượng bộc phá cần thiết bí mật tiếp cận cửa hầm.

 Trả lời một câu hỏi khác của cấp trên cả 4 cán bộ đều đồng thanh xung phong nhận nhiệm vụ tiếp tục hoàn thành trận tiến công tiêu diệt cứ điểm này.

 Đồng chí tư lệnh chiến dịch cười đôn hậu. Đồng chí biết cấp dưới giữ vững quyết tâm, không lùi bước trước khó khăn. Qua nghe báo cáo và ý kiến đề đạt của cán bộ, đồng chí đã ở thêm cơ sở thực tế để suy nghĩ phải tiếp tục đánh như thế nào, ở A1 cũng như các mục tiêu còn lại trong tập đoàn cứ điểm.

 Quân đội ta đã từng bước lớn lên trong chiến đấu, chiến trường là trường rèn luyện có hiệu quả nhất. Mỗi thử thách mới trên bước đường chiến đấu gian khổ lại đòi hỏi cán bộ phải suy nghĩ, suy nghĩ chín chắn, phải rút kinh nghiệm từ thực tế chiến đấu, tìm ra phương hướng giải quyết để tiếp tục dẫn dắt bộ đội vươn lên. Riêng trong chiến dịch này, phương châm “đánh chắc tiến chắc” càng cho phép làm điều đó.

 Thắng lợi nhưng có khó khăn, khuyết điểm. Hai mặt đó không phủ định nhau. Làm sao cho cán bộ  và bộ đội thấy hết được thắng lợi trong đợt chiến đấu vừa qua, đồng thời thấy những khuyết điểm, thậm chí những khuyết điểm nghiêm trọng cần khắc phục và khắc phục thế nào để tiếp tục hoàn thành nhiệm vụ trong chiến dịch lịch sử trọng đại này.

 Đồng chí tư lệnh chiến dịch chỉ thị mấy đồng chí nên ở lại sở chỉ huy ít nữa, trao đổi với các cơ quan. Mấy ngày chiến đấu vừa qua trên A1, có nhiều điều bổ ích đối với cả 3 cơ quan tham mưu, chính trị và hậu cần.

 Cán bộ rời lán đồng chí Đại tướng.

 Không một lời khiển trách của cấp trên nhưng mỗi người đều thấy trách nhiệm của mình trong những ngày chiến đấu vừa qua và đều một dòng suy nghĩ: nếu tiếp tục được giao nhiệm vụ tiêu diệt A1 thì sẽ đánh thế nào. Mọi nỗi băn khoăn đã tiêu tan cũng thấy trong người thoải mái, sức khỏe được phục hồi, có thể bắt tay ngay chuẩn bị cho trận chiến đấu mới.

 Các cơ quan đang tập trung hoàn thành bản báo cáo để kịp tổ chức hội nghị sơ kết đợt 2.

 Sau khi đợt tiến công kết thúc, cán bộ 3 cơ quan đã xuống ngay đơn vị nắm tình hình, nghe ý kiến đơn vị rút ra những kết luận cần thiết có liên quan đến nghiệp vụ cơ quan. Cuộc chiến đấu vừa qua đã giúp cho cán bộ trong 3 cơ quan mặt trận thấy được những vấn đề mới mẻ phải giải quyết để thực hiện tốt hơn chức năng cơ quan chỉ đạo chỉ huy.

 Qua theo dõi, thấy biết bao gương chiến đấu mưu trí, dũng cảm, sáng tạo của bộ đội. Nhiều đơn vị và cá nhân đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, trong điều kiện đặc biệt khó khăn. Tinh thần quyết chiến quyết thắng thể hiện dưới nhiều hình nhiều vẻ, phong phú, đa dạng. Nhưng bên cạnh đó, cũng xuất hiện không ít những hiện tượng không bình thường khiến cán bộ cơ quan càng thấy rõ trách nhiệm phải suy nghĩ và đề đạt phương hướng giải quyết. Bộ pháo hợp đồng, nắm địch nắm ta trong chiến đấu tung thâm, tinh thần trách nhiệm ý thức chấp hành mệnh lệnh, tiết kiệm đạn dược, giữ gìn vũ khí, giữ vững quân số và bảo vệ sức khỏe của bộ đội để chiến đấu lâu dài liên tục… Hàng loạt vấn đề được đặt ra trong đợt chiến đấu vừa qua và đòi hỏi phải được giải quyết gấp, trước khi bắt tay vào nhiệm vụ mới.

 Hội nghị sơ kết đợt 2 do Đảng ủy Mặt trận triệu tập đã diễn ra hai ngày làm việc khẩn trương. Các đồng chí lãnh đạo các đơn vị báo cáo tình hình thực hiện nhiệm vụ, nói lên ưu khuyết điểm của mình trong chỉ đạo chỉ huy từng trận đánh. Đại đoàn này đã nhận thấy tinh thần trách nhiệm của mình chưa đầy đủ, tác phong của một số cán bộ còn thiếu sâu sát nên đã ảnh hưởng đến kết quả trận đánh A1. Đại đoàn khác tự phê bình về tư tưởng chủ quan tự mãn chuẩn bị không tốt không tập trung binh hỏa lực đúng mức cho trận đánh nên đã không hoàn thành nhiệm vụ tiêu diệt cứ điểm 105.

 Sáng ngày 8 đồng chí Bí thư thay mặt Đảng ủy mặt trận kết luận hội nghị.

 Bản báo cáo khẳng định thắng lợi của đợt chiến đấu vừa qua là rất to lớn. Quân ta đã tiêu diệt một bộ phận quan trọng lực lượng địch gồm 2.300 tên, trong đó có một tiểu đoàn và chín đại đội bị diệt gọn; đã chiếm bốn vị trí địch trên các điểm cao phía Đông là khu địa hình có lợi nhất trực tiếp bảo vệ khu vực sở chỉ huy của địch; đã kiểm soát thêm một bộ phận phía Tây và phía Bắc cánh đồng Mường Thanh tới sát sân bay của địch.

 Giành được thắng lợi đó là do chủ trương phương châm và kế hoạch tác chiến chính xác và do tinh thần chiến đấu dũng cảm của cán bộ và bộ đội. Tiêu biểu hơn hết là các đơn vị đánh thọc sâu vào trong lòng địch; là các đại đội chủ công chiến đấu trên các điểm cao phía Đông; là những đơn vị đánh địch phản kích; là đơn vị tuy nhiệm vụ chưa đề ra từ trước  nhưng đã tiêu diệt vị trí 106 và buộc địch phải rút khỏi vị trí 311; là một số đơn vị phòng không 12,7; cao pháo 37, lựu pháo 105; là các đại đội chiến đấu phòng ngự ở phía Tây: là các đơn vị cắt đứt đường liên lạc của địch giữa Mường Thanh và Hồng Cúm.

 Giành được thắng lợi đó còn do cán bộ có nhiều ưu điểm, tinh thần trách nhiệm được nâng cao hơn trước, chịu khó nghiên cứu tỉ mỉ và bố trí kế hoạch chu đáo, sâu sát kiểm tra đôn đốc bộ đội, nhất là trong những giờ phút chiến đấu gay go ác liệt.

 Giành được thắng lợi đó còn do bộ đội tiến bộ về chiến thuật, kỹ thuật, trong việc xây dựng trận địa xuất phát xung phong, mở cửa đột phá nhanh, hợp đồng bộ pháo chặt chẽ, kể cả trong đánh địch phản kích, giữ vững trận địa.

 Các binh chủng đều có những bước tiến bộ mới…

 Bản báo cáo đã đưa ra nhiều dẫn chứng nói lên tinh thần chiến đấu dũng cảm của bộ đội và bước trưởng thành  của các đơn vị trong mấy ngày chiến đấu đầy thử thách ác liệt vừa qua. Chính nhờ có tinh thần quyết chiến quyết thắng và bước tiến bộ đó mà nhìn chung, bộ đội đã thực hiện được phần lớn nhiệm vụ đề ra cho đợt  2 của chiến dịch.

 Nhưng vì có những đơn vị không hoàn thành nhiệm vụ tiêu diệt các cứ điểm A1 và 105 cho nên nhiệm vụ chung thực hiện không đầy đủ.

 Trong hai ngày đầu hội nghị, qua kiểm điểm, cán bộ các đơn vị đều đã thấy sự cần thiết phải phân tích sâu sắc nguyên nhân không hoàn thành nhiệm vụ nói trên để mỗi người, mỗi đơn vị đánh giá đúng chỗ mạnh chỗ yếu của mình. Bởi vậy, hội nghị hết sức tập trung theo dõi phần tiếp theo của bản báo cáo nói về những thiếu sót đã hạn chế thắng lợi của đợt chiến đấu vừa qua.

 Sang phần nhận xét về khuyết điểm, vẫn bằng những lời ấm áp, chân tình nhưng có phần trở nên nghiêm khắc, đồng chí Bí thư Đảng ủy Mặt trận nói:

 - Trong khi kiểm điểm, một số đồng chí có khuyết điểm đã tự nhận là không làm đúng yêu cầu của trên. Nhưng nếu chỉ nói thiếu quyết tâm, thiếu tinh thần trách nhiệm, tư tưởng lập trường không vững… thì các đồng chí không thấy hết trách nhiệm và sai lầm của mình.

 …Đảng tin cậy các đồng chí. Đảng giao cho các đồng chí những đảng viên trung thành của Đảng, những chiến sĩ anh dũng của Quân đội mà Đảng đã tốn bao nhiêu công phu giáo dục, rèn luyện. Mỗi cán bộ tiểu đoàn chỉ huy hàng trăm chiến sĩ, nghĩa là chịu trách nhiệm trước tính mệnh và tương lai của hàng trăm chiến sĩ. Mỗi cán bộ trung đoàn chịu trách nhiệm trước hàng ngàn chiến sĩ. Mỗi cán bộ đại đoàn chịu trách nhiệm trước hàng vạn chiến sĩ, thanh niên ưu tú của Đảng và của Quân đội thế nhưng các đồng chí chưa hiểu thật đầy đủ trách nhiệm nặng nề đó.

 Sau cùng, bản báo cáo của Đảng ủy đã khêu gợi trách nhiệm và lương tâm người đảng viên cộng sản, người cán bộ quân đội cách mạng đã được Đảng giáo dục bao nhiêu lâu; phê phán sâu sắc những khuyết điểm về tư tưởng và tác phong của cán bộ đã ảnh hưởng như thế nào đối với chiến dịch vĩ đại này trước sự tin cậy của Đảng, sự hy sinh vô bờ bến của nhân dân, của quân đội.

 ….

 Hội trường im phăng phắc.

 Nhiều đồng chí cán bộ chưa bao giờ nghe đồng chí Đại tướng nói với mình những lời nhận xét nghiêm khắc như vậy, nghiêm khắc nhưng rất chí tình, rành rõ và cần thiết để tiếp sức cho từng người vững bước trước yêu cầu của những ngày chiến đấu đầu thử thách sắp tới.

 Sang phần chủ trương tác chiến mới, bản báo cáo của Đảng ủy khẳng định: quyết tâm tiêu diệt tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ là không thay đổi. Để tiến tới đợt tổng công kích, tiêu diệt toàn bộ quân địch, giành toàn thắng cho chiến dịch, chúng ta phải tiếp tục hoàn thành nhiệm vụ đề ra cho đợt 2 vừa qua: tiếp tục củng cố và phát triển trận địa tiến công và bao vây vào sát địch hơn nữa: cải tạo địa hình, đánh chiếm thêm một số vị trí quan trọng  của địch để triệt hẳn tiếp tế và tăng viện của địch, uy hiếp mạnh hơn nữa phía trong của chúng.

 Riêng trên khu vực phòng ngự then chốt phía Đông, các đơn vị được phân công tiêu diệt các điểm cao còn lại phải chuẩn bị thật chu đáo để chiếm lĩnh nốt hai vị trí A1 và C2. Giải quyết xong các điểm cao phía Đông, chúng ta mới tạo điều kiện tiến tới tổng công kích tiêu diệt toàn bộ quân địch trong tập đoàn cứ điểm.

 Qua thảo luận bản báo cáo kết luận của Đảng ủy, mọi người đã nhanh chóng nhất trí với những nhận xét và chủ trương của trên. Suy nghĩ lại, mọi người càng sáng tỏ một thực tế là trong đợt tiến công vừa qua, bên cạnh những gương chiến đấu cực kỳ anh dũng và mưu trí, cũng đã xuất hiện một số hiện tượng tư tưởng chưa tốt. Những biểu hiện thiếu tinh thần trách nhiệm chấp hành mệnh lệnh không nghiêm, tư tưởng dao động… cũng đã lẻ tẻ xuất hiện. Một số cán bộ đã từ chủ quan tự mãn lúc thuận lợi chuyển sang bi quan dao động lúc khó khăn.

 Cần khẳng định, mặc dù những hiện tượng lệch lạc đó không phải là mặt chủ yếu nhưng nếu không được kịp thời và kiên quyết khắc phục sẽ trở ngại rất nhiều cho nhiệm vụ sắp tới.

 Sau cuộc họp chung, một số cán bộ đơn vị được mời làm việc thêm với các cơ quan Mặt trận, bàn biện pháp triển khai mọi mặt công tá cấp thiết trước mắt theo tinh thần nghị quyết của Đảng ủy và bản báo cáo kết luận trong hội nghị vừa qua. Công tác giáo dục tư tưởng cho cán bộ và chiến sĩ, sơ kết rút kinh nghiệm đợt chiến đấu vừa qua, chấn chỉnh lực lượng, đề cao sức chiến đấu của bộ đội, vệ sinh phòng bệnh cấp dưỡng để giữ vững sức khỏe chiến đấu liên tục tổ chức triển khai các mặt công tác chuẩn bị cho đợt chiến đấu sắp tới… hàng loạt công việc đang chờ đợi ở đơn vị.

 Sáng ngày 9 tháng tư, cán bộ ra về, nhẹ nhõm, thoải mái. Thấy trước nhiệm vụ sắp tới còn rất nặng nề, nhưng ba ngày hội nghị đã làm cho mỗi người như trút bỏ được những nỗi băn khoăn trong tâm trí. Những thử thách trong đợt chiến đấu vừa qua đã làm bộc lộ rõ chỗ mạnh chỗ yếu của từng người, từng đơn vị, đồng thời cũng đặt ra yêu cầu cần phải vươn lên với một cố gắng phi thường mới hoàn thành được nhiệm vụ.

 Trên đã vạch ra hướng suy nghĩ và hành động cho mỗi người, mỗi tập thể lớn nhỏ.

 Bộ đội đang đứng trước một nhiệm vụ lịch sử trọng đại.

 Chỉ có quyết tâm lãnh đạo chỉ huy đơn vị đi theo phương hướng trên đã vạch ra mới thắng được kẻ địch trong cuộc đọ sức quyết định này.

 Trong một năm, khi hậu ở Điện Biên Phủ chia làm hai mùa rõ rệt: mùa mưa và mùa khô. Tháng tư và tháng mười dương lịch là hai tháng chuyển tiếp: Tháng tư nối mùa khô với mùa mưa; tháng mười nối mùa mưa với mùa khô.

 Thời tiết tháng tư ở Điện Biên khá đặc biệt. Đó là tháng được đồng bào địa phương gọi là tháng bốn mùa. Buổi sáng lạnh mát như mùa xuân. Từ trưa, nóng nực oi ả như mùa hè, nhất là những ngày cuối tháng, chiều đến, mang theo tiết thu. Và đêm, nhất là gần sáng, là cái giá lạnh của mùa đông.

 Quân ta kết thúc đợt tiến công thứ hai khi mà trên núi rừng Điện Biên Phủ còn lớt phớt đôi cánh hoa ban, xen kẽ với những đốm lửa của hoa vông, báo hiệu mùa mưa đã đến. Vào năm 1954 này, ở Điện Biên mưa sớm và mưa nhiều. Đột ngột, có những trận mưa vừa hoặc mưa to kéo dài.

 Như sau này người Pháp tiết lộ, sau ngày 4, khi quân ta tạm ngừng cuộc tiến công, phía Pháp lại nảy sinh hi vọng cứu vãn tập đoàn cứ điểm. Một trong những chỗ mà họ dựa vào để mà hi vọng, đó là thời tiết, cụ thể là mưa. Họ hi vọng mưa sẽ chặn đứng các cuộc tiến công của ta, sẽ buộc ta phải nới rộng cái thòng lọng chiến hào đang siết chặt quanh tập đoàn cứ điểm; mưa sẽ làm chậm bước chân chiến sĩ dân công tiếp lượng tải đạn, làm trượt bánh xe các đoàn vận tải cơ giới. Thấy ta giảm bớt hoạt động sau tuần đầu tháng tư, từ Điện Biên Phủ đến Hà Nội, từ Sài Gòn đến Pa-ri, họ hí hửng báo cho nhau rằng tháng tư là “tháng lắng dịu” ở Điện Biên Phủ. Mãi về sau này, họ mới vỡ lẽ ra rằng hiện tượng lắng dịu bề ngoài ấy chẳng qua chỉ là một “quá trình vận động của những đợt sóng ngầm, chuẩn bị lật nhào con thuyền tập đoàn cứ điểm".

 Khách quan mà xét, mưa đã gây cho ta và cho địch ở Điện Biên Phủ thêm rất nhiều gian lao, khó khăn. Nhưng điều khác nhau là ở chỗ ta còn bám vào triền núi,  còn dựa vào thế đất cao của thành lòng chảo, còn địch thì hoàn toàn ở trên mặt ruộng, trong thung lũng. Và điều khác nhau cơ bản là ta và địch ai có khả năng và tinh thần vượt lên trong cái tháng tư đáng ghi nhớ này.

 Chuyện mưa, ta sẽ có dịp trở lại ở những trang sau.

 Một chỗ dựa thứ hai cả quân và tướng Pháp bám lấy để hy vọng cứu vãn tập đoàn cứ điểm là lời hứa của mấy ông bạn Hoa Kỳ, cụ thể là cái “kế hoạch Diều hâu”.

 Như chúng ta đã biết, tướng Ê-ly trở lại Pa-ri ngày 27 tháng 3, mang theo những ý kiến khêu gợi của giới cầm quyền Mỹ về việc dùng không quân Hoa Kỳ ném bom rải thảm quanh lòng chảo Điện Biên để cứu quân Pháp đang bị vây chặt trong tập đoàn cứ điểm.

 Từ cuối tháng 3, cả phía Pháp và phía Mỹ, nổi lên là những hoạt động khá vội vã, tuy không ồn ào, “để cho Diều hâu cất cánh”.

 Ê-ly vừa về đến Pa-ri, thủ tướng Pháp La-ni-en triệu tập cấp tốc cuộc họp của Hội đồng Quốc phòng để nghiên cứu những điều kiện mà Hoa Kỳ đưa ra cho cuộc hành binh đường không quy mô lớn này.

 Nghe Ê-ly báo cáo xong, các ủy viên Hội đồng nêu lên những ý kiến đối lập nhau rõ rết. Người này đặt vấn đề tại sao Hoa Kỳ sốt sắng như vậy? Phải chăng đã đến lúc họ lộ tim đen muốn “phỗng tay trên” cái bán đảo Đông Dương này? Diều hâu đâu, phải là một hành vi “ra tay tế độ với người trầm luân”? Chẳng qua chỉ là lợi dụng thời cơ đã quá tồi tệ của quân viễn chinh Pháp ở Đông Dương để thực hiện mưu đồ “giậu đổ bìm leo”. Người khác phản đối. Đề nghị của Hoa Kỳ chẳng có gì là khó chấp nhận cả. Máy bay Mỹ, người lái Mỹ, bom Mỹ, để cứu quân Pháp. Giải tỏa xong Điện Biên Phủ, mọi việc hạ hồi phân giải. Tình hình cấp bách như lửa cháy, dầu sôi…

 Kết luận cuối cùng: đã túng thì phải tính. Đến nông nỗi này thì cũng phải đánh liều nhắm mắt đưa chân. Quân Pháp ở Điện Biên Phủ đang như người sắp chết đuối, kế hoạch Diều hâu như cái cọc. Sắp chết đuối vớ được cọc, ai còn buông cọc ra?

 Thế là chánh văn phòng của Hội đồng Tham mưu, đại tá Brô-hong được phái cấp tốc sang Đông Dương gặp cao ủy Đờ-giăng và tổng chỉ huy Na-va. Cuộc họp giữa bộ bốn (có cả phó tướng của Na-va là Bô-đê tham dự) diễn ra vội vã ngày 2 tháng 4. Không những kế hoạch được chấp nhận mà những người cầm đầu ở Sài gòn còn nhấn mạnh: Diều hâu phải cất cánh chậm nhất là trong vòng một tuần. Tình hình cấp bách lắm rồi. Đối phương đang mở đợt tiến công mới.

 Phái viên Brô-hông vội vã bay về Pháp.

 Ê-ly đề nghị La-ni-en triệu tập giới tướng lĩnh có thẩm quyền họp ngay, bất chấp tối chủ nhật. Qua lời tường trình của Brô-hông, tình hình bi đát đến mức tồi tệ của quân Pháp ở Điện Biên Phủ đã quá rõ ràng.

 Đại sứ Mỹ Đi-lơn được mời tới. Các tướng lĩnh Pháp lặng lẽ rút lui, một mình La-ni-en ngồi lại, nhân danh chính phủ đề nghị ngài đại sứ chuyển ngay lời yêu cầu của Pa-ri, cho bắt đầu ngay cuộc hành binh đường không.

 Đi-lơn sốt sắng nhận lời. Hắn rời phòng làm việc của La-ni-en khi đồng hồ điện Ma-ti-nhông điểm hai tiếng. hai giờ sáng ngày 5 tháng tư.

 Lời yêu cầu được chuyển ngay về Oa-sinh-tơn. Và trong những ngày tiếp theo, ngoại trưởng Hoa Kỳ Đa-lét bay đi bay lại như con thoi giữa Oa-xinh-tơn, Lơn-đơn và Pa-ri. Nhưng hắn đã vấp phải cái cửa đóng kín của người Anh. Thủ tướng Sóc-sin không tin rằng Diều hâu có thể giải quyết được cuộc chiến tranh. “Dù người Pháp đánh tồi đến đâu họ cũng không thể thua trong mùa mưa”. Hãy chờ đợi. Vấn đề Đông Dương sẽ được giải quyết ở Giơ-ne-vơ. Nếu không, sang mùa khô, quân Pháp vẫn đủ sức mạnh để thay đổi tình thế.

 Bay đi, bay về, tranh luận, thuyết phục. Vô ích. Con cáo già Ăng-lê Sớc-sin đã thấy trái tim đen của ông bạn Hoa Kỳ muốn kéo người Anh vào cuộc, muốn đội lốt “hành động chung” để ăn mảnh. Và thủ tướng Anh đã thẳng thừng gạt mọi lời đường mật của ngoại trưởng Đa-lét.

 Trong khi đó Na-va vẫn nuôi hy vọng, mà hy vọng có căn cứ hẳn hoi. Trước hết, viên tổng chỉ huy được báo cáo rằng giới báo chí Mỹ đặc biệt quan tâm đến Điện Biên Phủ. Họ săn tin tức như săn một món hàng đang được giá trên thị trường. Hãng thông tấn UP điện cho nữ y tá Pháp tại tập đoàn cứ điểm là Giơ-ne-vi-e-vơ gạ mua với giá “một ngàn đô la vài trang viết về Điện Biên Phủ”. Hai là, tầu sân bay, và tầu tuần dương Mỹ đã thấp thoáng ngoài khơi vịnh Bắc kỳ. Viên đô đốc chỉ huy hạm đội Thái Bình Dương  đã cùng một số sĩ quan hải quân Hoa Kỳ dùng máy bay phản lực bay trên bầu trời Điện Biên để quan sát chiến trường. Ba là, cũng trong tháng tư, những cuộc “viếng thăm” Sài Gòn và Hà Nội của tư lệnh Hải quân Mỹ Pa-tơ-rít-giơ và tướng Mỹ Gan-đê-ra đã dẫn đến những chi tiết cần thiết cho kế hoạch Diều hâu khi được Oa-xinh-tơn bật đèn xanh. Và bốn là những lời tuyên bố (hơi nhiều) của phó tổng thống Ních-xơn về quyết tâm của Hoa Kỳ không bỏ rơi Đông Dương…

 Nhưng rồi, càng về cuối tháng tư, niềm hy vọng của Na-va cũng đi đến giới hạn của nó. Người ta đã nói đến Diều hâu hàng tháng nay kể từ khi Ê-ly đặt chân lên đất Mỹ. Vậy mà rốt cuộc, quân Pháp vẫn một mình tiếp tục chịu cảnh sa lầy (theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng) trên cánh đồng Mường Thanh.

 Sốt ruột, ngày 24, viên tổng chỉ huy Pháp gửi về Pa-ri một bức điện nói rằng tình thế quân Pháp ở Điện Biên Phủ đã trở nên tuyệt vọng. Na-va đề nghị: Hoặc là Diều hâu, hoặc là yêu cầu ngừng bắn.

 Ngoài trưởng Bi-đôn chuyển bức điện cho ngoại trưởng Đa-lét (đang có mặt ở Pa-ri) xem để gây sức ép. Vô ích. Không được sự đồng tình của ông bạn già Sớc-sin và không được quốc hội chấp thuận, tổng thống Ai-xen-hao không dám đơn phương hành động.

 Diều hâu bị chết từ trong trứng trước khi quân ta mở đợt tiến công thứ ba.

 Thật ra thì để nổ súng được vào đầu tháng 5, quân ta đã phải trải qua những ngày nỗ lực phi thường suốt ba tuần cuối tháng tư. Đó là những ngày đấu tranh với mình, với địch, với thiên nhiên để vượt qua biết bao khó khăn, gian khổ.

 Hậu phương vững chắc được Đảng động viên dốc sức chi viện tiền tuyến; ý chí quyết chiến quyết thắng của quân đội; sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng ủy Mặt trận, tất cả những nhân tố cơ bản đó là điều kiện tất thắng của quân ta trong những ngày tháng tư đầy thử thách này.

 Như Đảng ủy Mặt trận đã từng dự kiến, chiến dịch kéo dài, khó khăn nổi lên hàng đầu là vấn đề hậu cần tiếp tế.

 Sau chiến thắng đợt 1, trong thư gửi về báo cáo Bác và Trung ương, đồng chí Võ Nguyên Giáp có dự kiến khả năng chiến dịch có thể chưa kết thúc trong tháng tư. Trong một cuộc hội nghị hồi đó. Trung ương đã nhận định vai trò của chiến dịch Điện Biên Phủ quan trọng có tính chất quyết định đối với tình hình chính trị và quân sự ở Đông Dương và dự kiến vấn để cung cấp sẽ ảnh hưởng rất lớn đến tiến trình của chiến dịch. Vấn đề động viên lực lượng toàn Đảng toàn dân bảo đảm mọi nhu cầu cho bộ đội ở phía trước đã được hội nghị đặt ra một cách cấp bách.

 Ủy ban Chi viện tiền tuyến dự tính: từ tháng tư đến tháng sáu, phải đưa ra mặt trận chừng 10.000 tấn gạo, 5-600 tấn thịt, 5-600 tấn rau, tức là gấp đôi dự tính ban đầu. hàng vạn dân công, hàng ngàn xe đạp thồ và nhiều phương tiện vận tải thô sơ khác cũng cần được huy động thêm ra tiền tuyến.

 Nhiều đồng chí ủy viên Trung ương đã được Bộ Chính trị cử về các địa phương đôn đốc việc huy động sức người sức của chi viện chiến trường Điện Biên Phủ. Sau khi được thỉ thị của trên, các Khu ủy, Tỉnh ủy cử các đồng chí bí thư hoặc thường vụ trực tiếp chỉ đạo động viên nhân dân dốc sức bảo đảm cho bộ đội ăn no, đánh thắng. Nhân dân các địa phương chạy đua với thời gian, với mưa lũ, quyết tâm cùng bộ đội phía trước thắng địch trong cuộc đọ sức có ý nghĩa quyết định này.

 Để gây thêm khó khăn cho ta trong việc phát triển chiến dịch hòng cứu đồng bọn đang sa lầy ở Điện Biên Phủ, không quân địch ngày càng ra sức đánh phá các tuyến đường vận chuyển để tiếp tế của ta. Chúng tập trung bom đạn vào những đoạn đường xung yếu, những đèo cao, những bến phà.

 Mấy con số về bom được ghi trong “kế hoạch trận đánh giao thông” của không quân Pháp đầu tháng tư đã nói lên mưu đồ của địch quyết cắt đứt mạch máu giao thông tiếp tế của ta: Chặng Yên Bái – Cò Nòi:  114 tấn (riêng Cò Nòi 69 tấn); chặng Lai Châu-Sơn La: 17 tấn; chặng Tuần Giáo – Điện Biên; 15 tấn… Có ngày, có điểm xung yếu như đèo Lũng Lô, Pha Đin, ngã ba Cò Nòi chịu đựng tới 300 quả bom. Riêng ngã ba Cò Nòi (địch gọi là “ngã ba sống chết”) từ 1 đến 5 tháng 4, đã phải chịu 36 tấn bom. Bản sơ đồ khu vực ngã ba xung yếu này, do phân đội trinh sát gửi về cơ quan tham mưu mặt trận, cho thấy địch quyết  biến Cò Nòi thành “một bãi lầy”. Hình dáng ngã ba thay đổi hàng tuần nếu không nói là hàng ngày.

 Ngoài bom cỡ lớn, nổ ngay và nổ chậm, máy bay địch còn rải bừa bãi bom bướm và chõng sắt xuống khắp nẻo đường hòng làm hỏng lốp ô tô, làm què chân các chiến sĩ dân công tiếp lương tải đạn.

 Nhưng rồi, như Na-va sau này thừa nhận, con chủ bài máy bay và bom đạn địch một lần nữa lại tỏ ra bất lực trước “sự bền vững không tưởng tượng nổi) của các tuyến đường. Trong cuốn Đông Dương hấp hối, viên tổng chỉ huy Pháp nhận xét rằng: Không quân, đã hết sức hoạt động để ngăn trở việc tổ chức và bảo vệ các tuyến đường giao thông và công kích các đoàn xe tải đi lại trên các tuyến đường ấy, nhưng vô hiệu. “Những đoạn đường bị máy bay phá hoại nhanh chừng nào thì cũng được sửa chữa lại nhanh chừng ấy”. Còn Giuyn-lơ-Roa, tác giả cuốn Trận Điện Biên Phủ, thì đưa ra những lời châm biếm sau đây khi nói về đánh giá sai lầm của Pháp đối với khả năng tiếp tế bằng đường lối hậu cần nhân dân của ta: “Trưởng ban tham mưu, phó trưởng ban tác chiến, các nhà kỹ thuật, các nhà chuyên môn trong bộ máy của Na-va đều nhiều lần nói với ông ta rằng Việt Minh ở xa căn cứ của họ như thế thì không thể nào họ trụ lại (ở Điện Biên Phủ) lâu được. Giọng quả quyết, môi hơi bĩu ra khinh khỉnh, các sĩ quan Phòng Nhì cho ông ta biết rằng các  sư đoàn của ông Giáp muốn sinh sống được phải cần đến gạo do cu li chuyển không công lên cho họ… Cái điều mà không ai tính đến ở Trường quân sự là sự tồn tại của cả một quân đoàn có thể bảo đảm bởi 50 ngàn cu-li mang mỗi người mấy cân gạo; cái điều mà một ông tướng tổng chỉ huy (ý nói Na-va) đã cả cuộc đời hành nghề tình báo… cũng không thể tưởng tượng nổi, là trọng lượng vận tải của những người cu-li có thể tăng lên gấp hơn mười lần, do việc dùng những phương tiện thô sơ và sáng tạo: những chiếc xe đạp ở các nhà máy  Xanh-tê-chiên hay Pơ-giô mà ra, Việt Minh dùng từ 1951 làm những công cụ có thể chờ tới 300 kilôgam gạo, thế mà bộ chỉ huy Pháp không thèm để ý gì lắm…”.

 Sự nhận định sai lầm của Na-va và Phòng Nhì của ông ta cũng như sự bất lực của không quân Pháp đã được các anh chị dân công hỏa tuyến (mà họ gọi là cu-li) đánh giá trong câu hò ngay trong lúc vui châu trên đường ra mặt trận:

 Không quân Pháp gây cho ta không ít khó khăn trong công tác vận chuyển tiếp tế từ hậu phương ra tiền tuyến và ta đã khắc phục được. Nhưng còn một “kẻ thù” khác đồng lõa với địch để ngăn cản công tác hậu cần của ta, đó là những trận mưa nguồn. Những trận mưa đầu mùa như trút nước đã phá hoại biết bao đoạn đường vận chuyển của ta. Có những khúc đường tụt hẳn xuống vực sâu. Có những khúc bị núi lở lấp kín. Những dòng suối trong vắt hiền hòa mùa khô, lội qua không ướt bắp chân, nay bỗng trở thành những dòng lũ hung dữ.

 Mưa đã làm đảo lộn kế hoạch vận tải trên nhiều cung đoạn.

 Sau đợt hai trong ngày đầu tháng tư, đã có lúc vấn đề hậu cần tiếp tế trở thành nóng bỏng. Đảng ủy mặt trận và các đồng chí có trách nhiệm trong các cơ quan chiến dịch trong lòng rất băn khoăn. Có đêm gạo vào kho không đầy một tấn. Đã có trường hợp đồng chí tham mưu trưởng chiến dịch Hoàng Văn Thái phải duyệt từng viên đạn pháo.

 Đồng chí tư lệnh mặt trận đã giành nhiều thời gian cùng các đồng chí hậu cần và tham mưu bàn bạc, tìm biện pháp khắc phục. Tăng cường lực lượng công binh cao xạ, dân công để bảo vệ và sửa chữa các tuyến đường xung yếu, với quyết tâm không để một đêm giao thông bị gián đoạn.
Tăng cường việc động viên thu mua tại chỗ. Tận dụng tuyến vận chuyển trên dòng sông Nậm Na từ Bản Nậm Cúm về. Đẩy mạnh phong trào đoạt dù tiếp tế của địch để giải quyết một phần nhu cầu của ta, nhất là đạn pháo lớn. Động viên tinh thần tự túc của các đơn vị về lương thực, thực phẩm.

 Đúng vào những ngày khó khăn này, tinh thần chủ động của các đơn vị thật là đáng quý.

 Chỉ trong một thời gian ngắn, chiến sĩ đại đoàn 312 đã đào được 52 tấn củ mài, đánh được 12 tấn cá, kiếm được 36 tấn rau các loại. Đại đoàn còn tổ chức một đoàn xe thồ từ hậu phương chở vật phẩm ra cho bộ đội.

 Đại đoàn 351 làm thịt ướp ở hậu phương và chuyển ra cho các đơn vị được hơn 100 tấn.

 Chiến sĩ đại đoàn 316 kiếm được hàng ngàn hoa chuối rừng để thay rau, đã đào được hàng chục tấn củ mài. Đại đoàn cho người về hậu phương đánh từng đàn bò, lợn lên để có thịt tươi cho bộ đội.

 Nhiều đơn vị đem đậu xanh từ hậu phương lên ngâm giá để bữa ăn của bộ đội luôn có chất tươi. Trung đoàn 88 (308) có những tuần trung bình mỗi ngày một chiến sĩ có 150 gam giá.

 Các đơn vị đều tổ chức trồng rau, kiếm rau rừng đánh cá, ngâm giá, tổ chức mua rau mua thịt quanh vùng, tổ chức tiếp tế thuốc hút, đường kẹo, thuốc đánh răng, xà phòng cho bộ đội.

 Tinh thần chủ động khắc phục khó khăn của các đại đoàn đã góp phần quan trọng bảo đảm mức sinh hoạt tối thiểu cần thiết cho bộ đội trong điều kiện chiến đấu và lao động khẩn trương giữa cánh đồng Mường Thanh trong những ngày hè tháng tư.

 Đúng vào dịp này, phái viên của Trung ương, đồng chí Hoàng Tùng được Ban bí thư cử ra mặt trận để thông báo cho Đảng ủy biết tình hình ở “nhà” và lấy tin tức của mặt trận. Hôm 9 tháng tư, chia tay với đồng chí Hoàng Tùng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đề nghị đồng chí phái viên báo cáo với Trung ương; Vấn đề gạo và đạn dược hiện nay đối với mặt trận là quyết định. Toàn thể bộ đội ở Điện Biên Phủ quyết tâm hoàn thành bằng được nhiệm vụ mà Trung ương trao cho là đánh thắng trận này. Chúng tôi sẽ dồn hết sức lực để kết thúc số phận quân địch tại đây trước khi mùa mưa tới…

 Đồng chí phái viên về tới khu căn cứ ngày 18. Ít ngày sau, một công văn hỏa tốc được chuyển tới Sở chỉ huy mặt trận. Đồng chí Bí thư Đảng ủy tự tay mở ra. Đó là bản nghị quyết ngày 19 tháng tư của  Bộ Chính trị, kèm theo bức viết tay của đồng chí Tổng bí thư Trường Chinh.

 Bản nghị quyết khẳng định: “Toàn dân, toàn Đảng và chính phủ nhất định đem toàn lực chi viện cho chiến dịch Điện Biên Phủ và nhất định làm mọi việc cần thiết để giành toàn thắng cho chiến dịch này”.

 Qua bức thư đề ngày 21, đồng chí Tổng bí thư báo tin cho Đảng ủy mặt trận biết: “Bộ Chính trị đã đôn đốc Hội đồng cung cấp và các khu, các tỉnh thực hiện cho được việc động viên nhân lực, vật lực phục vụ chiến dịch. Đã phái đồng chí Trần đi mặt trận, đồng chí Dũng đi Khu IV, đồng chí Thanh đi Việt Bắc để kiểm tra, đôn đốc. Ở nhà, đồng chí Lương lo đôn đốc chung…”.

 Đọc xong nghị quyết của Bộ Chính trị và bức thư của đồng chí Trường Chinh, đồng chí Bí thư Đảng ủy ngồi yên lặng, rất xúc động. Từ khi hạ quyết tâm chọn Điện Biên Phủ làm điểm quyết chiến chiến lược đến nay, mặc dù phải lo lắng bao nhiều công việc nặng nề khác. Trung ương vẫn luôn luôn theo dõi sát sao và chỉ đạo Đảng ủy Mặt trận. Trung  ương không bỏ qua  bất kỳ yêu cầu nào của bộ đội phía trước, dù là những yêu cầu khó khăn nhất. Sự quan tâm của Trung ương nhiều khi đã vượt quá cả điều mong đợi của Đảng ủy Mặt trận.

 Càng suy nghĩ, đồng chí càng thấy trách nhiệm rất nặng nề của tập thể những người có trách nhiệm trước Đảng, trước nhân dân trong chiến dịch lịch sử này.

 Trao bản nghị quyết và bức thư cho một đồng chí Đảng ủy viên có mặt tại đó, đồng chí Bí thư xúc đông nói:

 - Trung ương đã làm đủ mọi việc. Trận này, Đảng yêu cầu chúng ta chỉ được thắng…

 Quyết tâm của Đảng và sức mạnh của hậu phương một lần nữa lại thể hiện trên đường ra tiền tuyến.

 Cả nước vẫn hàng ngày hướng ra mặt trận.

 Thêm mười vạn dân công, từ vùng đồng bằng trù phú của tỉnh Thanh đến các bản mường hẻo lánh của Tây Bắc, từ vùng tự do Cao Lạng xa xôi đến vùng đồng bằng trung du còn bị tạm chiến, nô nức lên đường, tiếp tục đợt phục vụ mới.

 Từ Khu IV ra, từ Bản Nậm Cúm về, từ Việt Bắc sang, hướng về một điểm: Điện Biên Phủ. Một dòng vô tận dân công, xe đạp thồ, xe vận tải các loại, chỉ trong một thời gian ngắn đã rót ra tiền tuyến trên 4.000 tấn gạo, trên 300 tấn gà, vịt, lợn, bò…

 Trong đợt huy động này, tỉnh Thanh Hóa đã chứng minh là một địa phương vừa đông người nhiều của vừa giầu lòng yêu nước của một tỉnh hậu phương hết lòng vì tiền tuyến. Trong một cuộc họp của tỉnh ủy bàn về việc huy động lực lượng chi viện chiến trường Điện Biên Phủ, đồng chí Văn Tiến Dũng, ủy viên Trung ương, Tổng tham mưu trưởng đã nói:

 - Các chiến sĩ Điện Biên Phủ không ngần ngại hy sinh xương máu để tiêu diệt quân địch và đã hứa quyết tâm thực hiện bằng được nhiệm vụ Trung ương giao cho. Chiến dịch đang trên đà thắng lợi, chúng ta không thể để bộ đội vì thiếu lương thực mà phải rút quân trong khi sắp giành được thắng lợi. Đảng đã quyết định tập trung mọi khả năng dốc ra tiền tuyến để tiêu diệt toàn bộ quân địch, giành thắng lợi hoàn toàn trong chiến dịch này. Các đồng chí phải quyết tâm cùng với Trung ương, cùng với bộ đội anh dũng của chúng ta tại Điện Biên Phủ khắc phục mọi khó khăn để chiến thắng quân địch.

 Số người và của mà tỉnh Thanh dốc ra phục vụ tiền tuyến trong đợt này thật là to lớn: 80% tổng số dân công, 80% xe đạp thồ, 50% tổng số gạo, 40% tổng số thực phẩm…

 Đồng bào Tây Bắc, đất rộng người thưa, kinh tế nghèo nàn lại vừa thoát khỏi cảnh vơ vét của địch, cũng góp từng thúng thóc, từng con gà để nuôi bộ đội.

 Từ khoảng trung tuần tháng tư, nhờ sự chi viện hết lòng của nhân dân hậu phương, những dòng kẻ trên những biểu đồ theo dõi hậu cần nhích dần lên bao nhiêu thì nỗi băn khoăn lo lắng của các đồng chí lãnh đạo mặt trận giảm đi bấy nhiêu. Các kho đạn, kho gạo dần dần đầy ắp. Lượng dự trữ thực phẩm dồi dào. Những ngày nóng bỏng của công tác hậu cần tiếp tế đã trôi qua.

 Cùng với cuộc đấu tranh thắng địch, thắng thiên nhiên để có cơ sở vật chất chiến đấu lâu dài liên tục, một yêu cầu khác không kém phần quan trọng đòi hỏi phải giải quyết cấp bách là sức khỏe của bộ đội.

 Sau 5 tháng hành quân, chuẩn bị chiến đấu và chiến đấu liên tục, sức khỏe bộ đội đã giảm sút. Thời tiết bất thường của tháng tư trên đất Điện Biên này càng gây thêm nhiều khó khăn cho đời sống trong chiến hào của anh em. Nếu trên đường vận chuyển ra mặt trận mưa đã “tiếp tay’ cho địch gây trở ngại cho ta thì trong lòng chảo Điện Biên này, mưa cũng đem lại những khó khăn không nhỏ đối với sinh hoạt và chiến đấu của bộ đội.

 Có một lần, mới sau một trận mưa đầu mùa, đồng chí tư lệnh chiến dịch gọi điện thoại xuống hỏi tình hình hầm hào của bộ đội phía Tây, từ đầu dây đằng kia, đồng chí đại đoàn trưởng 308 Vương Thừa Vũ trả lời:

 - Báo cáo anh, nước đến ngang bụng bộ đội rồi.

 Mưa đã ngập cả chiến hào. Bộ đội vận động dưới đường hào bùn và nước ngập ngang thắt lưng. Có đơn vị bộ đội đi chiến đấu về, phải đứng dưới hào đầy nước, đội súng đạn lên đầu để khỏi ướt. Hầm ngủ bị sụt lở.

 Sau những trận mưa nguồn, nắng hình như lại càng dữ dội hơn. Cánh đồng Mường Thanh rộng là thế mà không khí oi ả, ngột ngạt. Cần đề phòng dịch bệnh mùa hè có thể xẩy ra và uy hiếp sức chiến đấu của bộ đội.

 “Phải bình thường hóa sinh hoạt của bộ đội trong chiến hào”. Đó là chủ trương đã từng được đề ra, nay trở thành vấn đề cấp bách để giữ sức khỏe cho bộ đội chiến đấu lâu dài.

 Cán bộ các cơ quan mặt trận và các đại đoàn ra tận chiến hào sát địch để kiểm tra và hướng dẫn tổ chức nơi ăn, chốn ngủ, chỗ giải trí cho anh em. Khẩu hiệu được đề ra cho các đơn vị. Quyết không chịu sống lúi xùi.

 Khi đề ra yêu cầu bình thường hóa sinh hoạt, không ít ý kiến cho rằng không thể thực hiện được vì chiến đấu liên tục, lao động mệt mỏi. Nhưng rồi, mọi người đều nhất trí với chủ trương của trên. Không bình thường hóa sinh hoạt thì ăn không tốt, ngủ không tốt, càng thêm mệt nhọc. Yêu cầu khẩn trương nhưng kế hoạch đề ra thực hiện từng bước.

 Trước hết phải lo củng cố công sự. “Đêm nằm – năm ở”. Chỗ ngủ tốt; ngủ đẫy giấc là cần thiết để phục hồi sức khỏe sau những ngày chiến đấu căng thẳng.

 Công sự được đào sâu, mở rộng thêm. Đất moi lên, đắp cho công sự thêm dày, thêm vững. Nền hầm của tổ 3 người, hầm tiểu đội được lát gỗ, lát tre. Trần và bốn mặt hầm được nẹp vải dù, trang trí thêm những bức tranh cắt từ họa báo những bông hoa rừng cắm vào đui đạn đồng.

 Ngoài hầm được tổng vệ sinh đào thêm rãnh thoát nước. Các hố tiêu, hố tiểu cũ được lấp đi, đào hố mới, có nắp đậy kín. Rác rưởi trống hào quét sạch. Các đường hào khó đi được sửa lại, dốc thì có bậc lên xuống có tay vịn, chỗ hẹp được mở rộng, đi lại dễ dàng.

 Chỉ sau vài buổi, anh em có chỗ ngủ, chỗ nghỉ thoải mái.

 Sau giờ đi bắn tỉa về hoặc sau mỗi buổi đào công sự, ngoài đồng chí canh gác, từng tổ, từng tiểu đội có chỗ đọc sách báo, tin tức đánh cờ, đánh tu-lơ-khơ hoặc ghếch chân lên nhau khẽ hát một bài cho đỡ nhớ những buổi liên hoan, hát “hết cỡ” khi còn ở hậu phương.

 Thứ hai là cải thiện bữa ăn.

 Trước đây, anh nuôi ở phía sau, đường tiếp tế khó khăn. Bộ đội phải ăn cơm nắm, thức ăn nguội, canh không đủ, nước uống thiếu.

 Do sáng kiến của đồng chí Xuân Yến, bếp “Hoàng Cầm” (một kiểu bếp đào, chống khói, xuất hiện từ các chiến dịch trước) được cải tiến. Bếp đào sâu gần 2 mét, rộng 3 mét, nắp dày 1 mét rưỡi. Ống khói không thẳng mà gấp khúc, đào vào thành hào, lấy đất ướt trát kín thành ống dẫn khói.
Khói tỏa ra bạc như sương. Máy bay trinh sát ban ngày không phát hiện được. Ban đêm, chỉ cần một chiếc chăn che ngoài ánh lửa không hắt ra, anh nuôi ung dung nấu nướng. Từ ấy, anh em đàng hoàng hai bữa cơm nóng, canh nóng, nước chín ngon lành. Có người thay nhau giúp anh nuôi “cải thiện”. Cua Mường Thanh nổi tiếng là nhiều, to và ngon, nấu với khế Long Pếch. Cả tiểu đội có bát canh chua mát ruột.

 Thứ ba là lo việc tắm giặt. Đào thêm giếng. Giếng đào  càng sâu mạch nước càng nhiều. Dần dần, mỗi tiểu đội có một giếng. Nước rửa đủ. Hàng tuần, anh em thay nhau tắm, mỗi người được từ một đến hai lần. Không còn tình trạng buổi sáng xô nhau quanh một vũng nước con để rửa mặt, đánh răng. Ngoài ra, các “giếng Na-va” (hố bom của địch, sau cơn mưa, nước rất trong) đều được khai thác triệt để. Đồng chí nào có việc về sau, tranh thủ tắm giặt thoải mái. Khi ra, vác theo một ống bương, hoặc gánh đôi sọt lót ni-lông, góp thêm phần nước sạch cho anh nuôi.

 Bỏ sức ra, thắng cái ngại, cái mệt mỏi, uể oải, đời sống trong chiến hào dần dần trở lại bình thường. Không còn sợ mưa uy hiếp.

 Yêu cầu của trên đã  thành hiện thực: Quân số ốm chỉ được giảm, không được tăng.

 Quân ta ở vòng ngoài, ở thế chủ động bao vây, tiến công địch. Sức lao động và trí thông minh sáng tạo cho phép anh em bình thường hóa và cải thiện sinh hoạt. Nhưng giữ mình, đi đôi với diệt địch. Theo chỉ thị của trên, trước khi bước vào đợt 3, phải làm sao khoét sâu khó khăn của địch, dồn chúng vào thế không còn chịu nổi để rồi bị tiêu diệt.

 Yêu cầu đó làm nảy sinh nhiều hình thức hoạt động thật phong phú, đa dạng, làm cho cuộc đấu trí đấu lực mấy tuần cuối tháng tư thật sôi nổi, hào hùng.

 Phong trào bắn tỉa – săn Tây đã làm cho địch không dám ló ra ngoài công sự. Vòng vây của ta ngày càng khép chặt sát địch. Chúng ở ngay trong tầm súng các cỡ của ta và trở thành những “bia sống” của những tay thiện xạ náu mình tại những chỗ bất ngờ ngay sát vị trí của chúng.

 Ở một đơn vị thuộc đại đoàn 308 ở phía Tây, chỉ trong vòng 10 ngày, bốn tổ thiện xạ hạ được 110 tên địch. Ở Hồng Cúm, chỉ 15 ngày sau khi phát động phong trào bắn tỉa, trung đoàn 57 đã diệt ngót 100 tên. Quanh phân khu trung tâm, đại đoàn 312 diệt gần 120 tên. Riêng chiến sĩ Lục Văn Thông, trung đoàn 165, trong một ngày hạ 30 tên địch; Chiến sĩ Lâm Văn Vượng, với 15 viên đạn diệt 13 tên. Đó là chỉ kể những tên bị chết mà ta trông thấy, còn những tên chết dúi trong bụi, trong hào, không kể. Anh em đã thực hiện được yêu cầu đề ra trong lời kêu gọi ngày 22 tháng tư của Bộ Tổng Tư lệnh, một viên đạn, một tên địch, một viên đạn mấy tên địch.

 Phong trào bắn tỉa – săn Tây đã làm cho quân số  địch tiêu hao, tinh thần của chúng luôn căng thẳng; Ở một ví trí hướng Tây, có tên địch vừa ngủ dậy, đang gấp chăn màn, quân ta trông thấy, nổ một phát, tên địch gục tại chỗ. Những ngày không mưa, nước lã đối với chúng cũng là vấn đề căng thẳng. Có những vị trí ở sát sông Nậm Rốm mà địch cũng không dám xuống sông lấy nước.

 Giăng Pu-tiên, sĩ quan giúp việc của Na-va, bị bắt trong những ngày cuối chiến dịch, đã kể lại rằng: Ngày 16, một đoàn 35 lính ngụy do một đại úy Pháp chỉ huy, tải nước đến vị trí Huy –ghét 6 (ta gọi là cứ điểm 105, bắc sân bay). Họ đi trên con đường ngoằn nghèo, gò lưng xuống vì phải mang nặng và cũng vì sợ sệt. Tới đích, sau khi vượt quãng đường hơn một kilômét, chỉ còn 7 người sống sót, cõng 5 can nước. Tính ra, mất 28 mạng để đổi lấy cho mỗi người trong cứ điểm một phần tư lít nước giữa nắng hè trên cánh đồng Mường Thanh.

 Một chuyện khác: Đêm 16 rạng ngày 17, muốn ra sông lấy một vài can nước và thu chừng nửa tá hòm quân nhu được thả xuống, hai đại đội phải chiến đấu trong vòng 10 tiếng đồng hồ.

 Cuối cùng những tên địch ở sát bờ sông phải buộc dây dù vào những cái “phuy” quẳng xuống sông, rồi từ trong vị trí hò nhau kéo lên. Nhưng chiếc thùng đã bị chiến sĩ thiện xạ ta bắn thủng. Kéo lên chỉ là thùng không.

 Về tiếp tế và tăng viện, địch không ngờ rằng cầu hàng không, cái mà chúng cho là chỗ mạnh tuyệt đối so với phương tiện của ta, lại trở thành chỗ yếu chí mạng của chúng.

 Đêm đêm, những chiếc máy bay là xuống thấp để thả dù người và tiếp tế. Các đơn vị cao pháo của ta đã áp sát khu trung tâm, bất thần cùng các cỡ súng bộ binh nổ đồng loạt. Chiếc máy bay nào không dính đạn bốc cháy thì cũng bị hất lên cao, vội vã thả dù để nhẹ cánh quay về căn cứ ở đồng bằng. Buộc phải thả dù ở độ cao trên 3.000 mét, máy bay đã tung một nửa số dù tiếp tế vào trận địa ta hoặc ở những nơi xa hẳn vị trí địch.

 Một hình thức hoạt động khác của quân ta đã xuất hiện. Đó là đoạt dù tiếp tế của địch để bổ sung một phần tiếp tế của ta nhưng chủ yếu là để bóp chết dạ dày của chúng.

 Có đơn vị chỉ trong một tuần đã thu được 776 chiếc dù với các loại hàng tiếp tế do địch ném xuống: đạn pháo và đạn súng cối, gạo, bánh mì, đồ hộp, dầu hỏa, huyết thanh khô… Có đơn vị đoạt được cả lon tướng và rượu cô-nhắc của vợ Đờ Cát ở Hà Nội gửi lên cho chồng nhân dịp hắn được thăng cấp.

 Quân ta đã kết hợp hoạt động bắn tỉa với đoạt dù tiếp tế của địch. Mang được một hòm chở đồ tiếp tế do máy bay thả xuống, về được cứ điểm, địch phải giả giá đắt. Như sau này Lăng-gle thú nhận, lính địch đã mệt mỏi và khiếp sợ tới mức “không đủ sức lực và tinh thần để nhặt những kiện hàng ném xuống ngay sát hàng rào thép gai của cứ điểm”. Hắn ước tính, máy bay Pháp – Mỹ đã tiếp tế cho pháo binh Việt Minh trên 5.000 viên đạn 105.

 Tướng Pháp Y.Gras nói rõ hơn thảm cảnh cái dạ dầy tập đoàn cứ điểm bị bóp chết. Ông ta thừa nhận. Việc tiếp tế đã trở nên quyết liệt vào thời kỳ cuối (tháng tư) khi khu vực thả dù đã bị thu hẹp lại như một tấm da thuộc, chỉ còn rộng khoảng 100 héc-ta (mỗi chiều một kilômét) và hầu như hoàn toàn nằm trong tầm hỏa lực của đối phương. Như vậy, rút cục chính là vì hành động của các sư đoàn Việt Minh nhiều hơn là vì tác động của lực lượng phòng không mà Điện Biên Phủ bị chết ngạt. Những khó khăn lớn nhất trong việc tiếp tế bằng đường không cho Điện Biên Phủ chính là ở dưới đất. Việc thu góp những kiện hàng được thả xuống rải rác trên mặt đất đòi hỏi nhiều nhân lực. Chỉ riêng việc đó cũng là một nhiệm vụ nặng nề và tập đoàn cứ điểm giống như một cái cổ thực sự bị bóp nghẹt… Trong những ngày cuối tháng tư, mỗi ngày cố ném xuống chừng 145 tấn phương tiện vật chất nhưng cao nhất cũng chỉ thu được 100 tấn…

 Trước tình cảnh cái “cuống họng đường không” bị cắt đứt, cái “dạ dày Điện Biên Phủ” có nguy cơ bị lép kẹp, ngày 10 tháng tư, Đờ Cát phải ra thông tư 239/PC nói rằng: “…Những nhu cầu về tiếp tế đạn dược bắt buộc phải rút xuống đến mức tối thiểu yêu cầu hàng ngày về lương thực… Các ông chỉ huy các cứ điểm chịu trách nhiệm về việc thu hồi trong phạm vi của mình… Mỗ cứ điểm phải cử ra một trung đội có một sĩ quan chỉ huy chịu trách nhiệm giữ trật tự về việc thu hồi. Kẻ nào bị bắt quả tang ăn cướp sẽ bị bắn ngay, không cần xét xử gì cả. Lệnh này phải được thi hành một cách nghiêm ngặt ngay lập tức…”.

 Đờ Cát phải ngăn ngừa việc ăn cắp các dù tiếp tế vì, trong cảnh thiếu thốn nguy kịch đó, một loạt “chợ trời” đã xuất hiện, nhất là dọc hai bờ sông Nậm Rốm. Chẳng là có hàng ngàn tên lính mất tinh thần, bỏ chiến đấu. Chúng chưa dám sang hàng quân ta mà khoét bờ sông thành những cái hang và sống trong đó (như Y.Gras nhận xét) như những con chuột. Trong số này, quân lê dương và Bắc Phi có, quân ngụy có. họ tìm cách cướp các hòm tiếp tế được thả dù xuống và tổ chức “chợ đen”. Cái gì cũng có. Đồ hộp, thuốc lá Mỹ, rượu, bánh mì… Và trong cái chợ đó, có một thứ rất “được giá” mà bọn “chuột Nậm Rốm” coi là bùa hộ mệnh. Đó là những tờ truyền đơn của quân ta. Có một tờ truyền đơn trong túi, nếu có lọt vào tay quân ta chúng cũng… dễ ăn nói. Vì vậy, truyền đơn trở thành một mặt hàng trên “thị trường sông Nậm Rốm”.

 Bọn lính trốn chiến đấu và trở thành những con chuột trong hang vì chúng không thể sống nổi trong “địa ngục”. Từ địa ngục là do chính sĩ quan và lính Pháp ở Điện Biên Phủ dùng để tả cuộc sống của họ trong tập đoàn cứ điểm trong những ngày tháng tư. Từ đó, sau này được Béc-na Phôn dùng để đặt tên cho một cuốn sách viết về Điện Biên Phủ (Một góc  địa ngục – Un coin denfer, Laffoat. Paris, 1968).

 Một đặc điểm nổi bật mà viên thiếu tá quân y Gra-uyn ở Điện Biên Phủ nhớ mãi trong cái địa ngục đó là nạn ruồi.

 Trong cuốn "Tôi đã là thầy thuốc ở Điện Biên Phủ", viên sĩ quan quân y này tả lại như sau: Những nóc nhà, những nắp hầm sũng nước (mưa) trở nên rất nặng, đè lên những thành vách đã bị yếu đi vì ngấm nước. Hàng loạt gian hầm xây dựng vội vã đã đổ ụp, đè cả lên đám người bên trong… Đến tháng 5, bùn ngập lên đến đầu gối, việc đi lại càng trở nên khó khăn… Khi nóng, hơi ẩm và những vật thối rữa đẻ ra một tai họa mới: ruồi ! Nguồn ruồi đầu tiên ở bãi để xác lính chết. Nhưng dần dà, nó tràn vào cả trạm quân y và những gian hầm lân cận. Ruồi đẻ trứng khắp nơi: trên vách đất, trong chiến hào, trong lớp bông băng đẫm máu vứt bừa bãi chung quanh trạm quân y, trên giường, trong vải băng và lớp bột bao bọc vết thương. Trứng ruồi vỡ ra giòi. Giòi bọ lúc nhúc trong chăn bẩn, trên đệm, trên vải băng vết thương, chui cả vào những vết thương bó bột, những chỗ cứ tưởng không gì lọt vào nổi… Đêm đến, thật là một cảnh tượng kinh khủng khi nhìn những con giòi màu trắng, kinh tởm, bò nhởn nhơ trên bàn tay, trên mặt, trên tai bọn lính bị thương đang ngủ…

 Thiếu lương ăn, nước uống, thuốc chữa bệnh, đã đành. Điều đáng sợ khác đối với địch là lực lượng của chúng không ngừng bị tiêu hao do kết quả phong trào bắn tỉa của các chiến sĩ thiện xạ của ta. Lính bị chết, bị thương và đào ngũ đã dẫn đến nạn khủng hoảng quân số nghiêm trọng.

 Theo một bản báo cáo của thiếu tá Lê-ớt trưởng ban quân lực tập đoàn cứ điểm, chỉ riêng trong tuần lễ từ 17 đến 24 tháng tư, khoảng 1.000 lính chết và bị thương nặng chỉ được bù lại bằng 432 lính được ném xuống trong những cuộc thả dù lén lút, nhỏ giọt. Tuần lễ tiếp theo đó (được coi là “tuần lễ tương đối im ắng”), địch mất thêm 427 người, đổi lấy 251 lính tăng viện.

 Thiếu tá quân y Gra-uyn nêu lên một nhận xét tổng quát: “Việc thả dù tăng viện ban đêm không lấp nổi cái hố thiệt hại ban ngày”.

 Còn tướng  Y.Gras thì nhận xét rằng vào cuối tháng tư tổn thất hàng ngày của tập đoàn cứ điểm là từ 100 đến 120 người chết hoặc bị thương cần được thay thế. Việc thả dù người tốn nhiều thời gian và cần nhiều lực lượng không quân hơn là thả dù hàng.Thế là vấn đề được đặt ra để bọn chỉ huy Pháp lựa chọn là thả hàng tiếp tế hay thả quân tăng viện. Mặt khác, quân dù chuyên nghiệp ở Hà Nội không còn. Phải huy động đến những lính gọi là “quân nhảy dù tình nguyện” chưa từng nhảy dù bao giờ. Cuối tháng  tất cả có 475 “lính dù” loại đó đã được thả xuống. Nhưng vì khu vực có thể thả dù đã bị thu lại quá hẹp nên trung tá Lăng-gle quyết định cho nhảy trực tiếp xuống khu trung tâm tập đoàn cứ điểm, không kể gì đến tình trạng là đất đã bị cầy với, không đúng với quy cách của một bãi nhảy dù.

 Có điều mà tướng tá Pháp không tiện nói rõ ra là, do các chiến hào của ta càng về cuối tháng càng áp sát các vị trí trong khu trung tâm nên không ít những tên “lính dù tình nguyện” khốn khổ này bị ném lén lút xuống ban đêm, đã đặt chân xuống… khu vực trận địa của ta.

 Như sau ngày tướng Y.Gras tính sổ, nạn khủng hoảng quân số dẫn đến kết quả là, đến cuối tháng tư, ở phân khu trung tâm chỉ còn chừng 3.000 quân đủ sức chiến đấu; ở phân khu Nam – Hồng Cúm – 1.200 tên. Đó là tất cả quân số còn lại so với 16.000 lính khi ta bắt đầu mở màn chiến dịch đêm 13 tháng 3. Về vũ khí, pháo 105 còn 19 khẩu; pháo 155; 1 khẩu: cối 120: 15 khẩu với số đạn đủ cho một đêm hoặc hai ngày chiến đấu liên tục. Tất cả các xe cơ giới đều bị các trận pháo kích phá hủy, chỉ còn 3 chiếc xe tăng thì 2 cái đặt ở I-da-ben – Hồng Cúm.

 Vì sao nên nông nỗi này.

 Viên tướng Pháp xác nhận rằng phạm vi của “quân đồn trú” không ngừng bị thu hẹp, người và vũ khí bị tiêu hao vì “các sư đoàn Việt Minh đã để ba tuần lễ (cuối tháng) để vây lấn liên tục, nhằm xiết chặt quân Pháp trong một khu đất vuông mỗi cạnh một kilômét… Trong những ngày này, “ông Giáp không chủ trương mở những cuộc công kích quy mô lớn đòi hỏi nhiều người và đạn dược… Ông thực hiện tiêu hao đối phương bằng cách quấy rối và đánh chiếm các điểm tựa bên ngoài khu trung tâm, diệt từng cái một nhằm xiết chặt thêm vòng vây, ông dùng phương pháp vây lấn thay cho phương pháp vây hãm và tiến công các điểm tựa bằng một hệ thống chiến hào giống như một mạng nhện quây chặt để rồi bắt một con côn trùng nằm lọt thỏm trong mạng nhện. Như vậy, vị trí của Pháp trở nên bị cô lập, phong tỏa và nhanh chóng bị bóp nghẹt vì thiếu đạn dược, thực phẩm và nhất là thiếu nước.

 Chính do phương pháp đánh này mà chỉ trong vòng mấy ngày, các vị trí Huy-ghét 1 và Huy-ghét 6 (ta gọi là các cứ điểm 105 và 206) lần lượt bị bao vây và đánh chiếm. Đờ Cát tung tiểu đoàn dù lê dương 2 (2e B.E.P) ra phản kích”. Cuộc phản kích thất bại. Tiểu đoàn lê dương bị mất 150 người. Đối phương đánh chiếm sân bay. Từ đó, khu vực thả dù bị thu hẹp lại chỉ còn trong khu trung tâm. Với thất bại này (mất sân bay) – thất bại lớn  nhất và nghiêm trọng nhất từ khi Đô-mi-nic (ta gọi là các vị trí D1 và D2 ở phía Đông) bị đánh chiếm đêm 30-3 – thời kỳ suy tàn của quân đồn trú bắt đầu…”.

 Như vậy là trong những ngày cuối tháng tư này, với việc tiêu diệt các vị trí Tây và Bắc sân bay, ta đã thực hiện được chủ trương cắt ngang và hoàn toàn làm chủ sân bay, triệt hẳn nguồn tiếp tế của địch.

 Phương pháp phát triển chiến hào, dùng hỏa lực bắn thẳng và bộc phá của phân đội nhỏ tiếp cận diệt từng hỏa điểm, từng lô cốt, từng đoạn chiến hào của địch rồi bất thần lao lên tiêu diệt cơ quan chỉ huy của địch, nhanh chóng chiếm vị trí khiến địch không kịp trở tay như các trận tiêu diệt các cứ điểm 106 trong đợt 2 và các cứ điểm 105, 206 trong tháng tư này, là một sáng tạo về cách đánh của ta trong chiến dịch Điện Biên Phủ. Ta gọi là cách đánh lấn.

 Địch rất “ớn” về cách đánh này, cũng như việc xây dựng trận địa tiến công và bao vây của ta, một lối đánh mà chúng cho là cổ điển (chiến tranh chiến hào) nhưng lại rất kỳ lạ, chúng không có cách nào đối phó. Lăng-gle, chỉ huy phó tập đoàn cứ điểm sau này viết rằng: “Lính bộ binh (Việt Minh) áp dụng đúng quy tắc Vô-băng (Vauban) và đào trong 50 ngày 400 kilômét đường hào trên cánh đồng. Và bộ chỉ huy (Pháp) phát hiện ra rằng xẻng và cuốc là những vũ khí cũng mạnh như xe tăng và máy bay…”.

 Tóm lại, trong cuộc đấu trí đấu lực những ngày cuối tháng tư, bằng hệ thống trận địa bao vây và tiến công, bằng các hoạt động bắn tỉa, đánh lấn, đoạt dù… ta đã dồn địch vào một tình thế khốn quẫn đến nỗi sau này (khi đã bị bắt làm tù binh). Đờ Cát đã phải thú nhận rằng quân lính của hắn “không còn chịu đựng nổi” và không thể tránh khỏi bị tiêu diệt.

 Trong Vài hồi ức về Điện Biên Phủ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp viết: “Hàng ngày, ở sở chỉ huy, khi nghe báo cáo số địch chết vì bị bắn tỉa, số lương thực, đạn dược của địch thả dù mà bộ đội ta đã đoạt được, tôi chẳng khỏi nghĩ, chúng ta đang cho kẻ địch nếm những đòn cay đắng nhất”.

 Phải nhận rằng trong những ngày tháng tư. Na-va đã cố tìm mọi cách để quân Pháp trong tập đoàn cứ điểm tránh khỏi nguy cơ bị tiêu diệt. Nhưng mọi thủ đoạn đã bị thất bại, kể cả trên tuyến tiếp tế vận tải của ta và cả trong lòng chảo Mường Thanh. Thất bại của kế hoạch làm “mưa nhân tạo” cũng là thất bại cuối cùng của âm mưu dùng kỹ thuật hòng cản bước chân chiến sĩ dân công và vòng quay của bánh xe vận tải cơ giới.

 Còn nhiều chuyện xảy ra đối với địch trong tháng tư, cũng nằm trong mưu đồ cứu nguy cho tập đoàn cứ điểm của Na-va. Ở đây, chỉ xin kể thêm với các bạn câu chuyện thăng cấp cho các sĩ quan chỉ huy tập đoàn cứ điểm, thăng đồng loạt, từ Đờ Cát, Lăng-gle đến Bi-gia và dưới nữa.

 Trong quân đội nào cũng vậy, việc thăng cấp là chuyện bình thường. Nhưng riêng với Đờ Cát, việc hắn ta được đề bạt thiếu tướng đã làm nẩy sinh khá nhiều giai thoại.

 Sau khi hạ quyết tâm xây dựng Điện Biên Phủ thành lập đoàn cứ điểm để “chấp nhận giao chiến” với chủ lực ta, vấn đề đặt ra với Na-va là phải chọn một tay chỉ huy có tài. Tướng Gin hết hạn nằng nặc đòi về. Suy nghĩ và trao đổi với Cô-nhi, cuối cùng Na-va chọn Đờ Cát.

 Nếu có ai đặt vấn đề: tại sao tổng chỉ huy không chỉ định một sĩ quan cấp tướng đứng mũi chịu sào ở mảnh đất Điện Biên này thì quả thật người đó chưa đánh giá đúng “tài” của đại tá. Đờ Cát, một người có cái tên quý tộc dài dằng dặc (Christian Marie Ferdinad de la Croix de Castries), xuất thân từ một dòng họ đã từng vang bóng một thời với một lô trung tướng, đô đốc, thống chế, bộ trưởng…

 Năm 1953, khi lên nhận chức chỉ huy tập đoàn cứ điểm, viên sĩ quan “con nhà nòi binh nghiệp" ấy mới 51 tuổi. Hắn thạo nghề lính cũng như thạo nghề ăn chơi. Mê đua ngựa, mê đánh bạc và mê gái. Về binh nghiệp, hắn đã tham gia thế chiến 2 ở châu Âu. Khi Na-va chỉ huy trung đoàn kỵ binh thứ 3 ở Châu Phi thì Đờ Cát là đại úy trong trung đoàn này. Biết nghề xe tăng là sở trường của Đờ Cát, mà lòng chảo Điện Biên mệnh mông lại là đất dụng võ của xe tăng nên càng thêm lý do để Na-va chọn Đờ Cát đưa lên đây. Về “thâm niên Đông Dương”, viên đại tá đã có một quá khứ gắn bó với bán đảo này. Không phải ngẫu nhiên mà những vị tổng chỉ huy trước Na-va đã đưa hắn sang chiến trường này vào những thời điểm quan trọng: 1946, khi mở rộng chiến tranh ra toàn Đông Dương, 1951 sau đòn Biên Giới và 1953, khi quân viễn chinh đang lao sâu vào ngõ cụt.

 Dưới thời Đờ-Lát đờ Tát-xi-nhi, để góp phần chữa cháy trên chiến trường Trung du, binh đoàn Ta-bo do hắn chỉ huy được điều từ Lục Nam lên Vĩnh Yên. G.M.I này vấp phải mìn và viên đại tá què cẳng (cái chân tập tễnh theo hắn lên Điện Biên từ 7 tháng 12 năm ngoái).

 Không những Đờ Cát được bọn chỉ huy quân viễn chinh Pháp “cưng” mà hắn đã từng lọt qua mắt xanh của phó tổng thống Huê Kỳ Nich-xơn. Đó là vào ngày 4 tháng 11, trong chiến dịch “Hải Âu”. Ngày đó nhân một cuộc sang “thăm” Đông Dương, ngài phó tổng có ra Tây nam Ninh Bình để chứng kiến đô la và súng Mỹ đã giúp cho viên tổng chỉ huy mới của quân viễn chinh “chủ động tiến công” như thế nào. Bỗng trong ống nhòm của Ních-xơn xuất hiện một viên sĩ quan mang lon đại tá, đầu đội ca-lô đỏ, cổ quàng chiếc khăn sặc sỡ, tay cầm can bịt bạc, chân tập tễnh nhưng tỏ ra rất xông xáo. Hỏi ra mới biết chính là Đờ-Cát. Tác phong ngang tàng của viên đại tá đã được ngài phó tổng thống Nich-xơn ca ngợi.

 Đó là đường binh nghiệp.

 Còn con đường phong tình, Đờ Cát cũng chẳng kém ai.

 Chỉ riêng những ngày ở Điện Biên cũng đủ chứng minh điều đó.

 Trước tháng ba, tức là trong những ngày máy bay lên xuống sân bay Mường Thanh còn chưa khó khăn lắm, cứ tuần hai lần, mụ nhân ngãi của hắn lại lên thăm. Ngay tại hầm chỉ huy Ê-pec-vi-ê, cô thư ký riêng, xinh đẹp, hay son phấn, luôn sực mùi nước hoa, là nguồn vui cho ngài đại tá trong những ngày căng thẳng khiến mụ tình nhân không dám bén mảng lên Mường Thanh nữa. Vài ngày sau khi ta nổ súng, đến lượt cô thứ ký Pôn-lơ Buốc-giát cũng phải chia tay vì không chịu nổi không khí chiến trận. Ít ngày sau, Đờ Cát đề nghị với Cô-nhi, trong số quân dù tăng viên, nên thả xuống một nữ y tá. Sự có mặt của một lính gái trên cánh đồng Mường Thanh đang như cái lòng chảo bị rang nóng này là “một tượng trưng cho lòng dũng cảm của quân viễn chinh; nơi đầu sóng ngọn gió. Cô-nhi “thông cảm” với cấp dưới. Và ít ngày sau một phụ nữ cũng có cái tên “quý tộc họ Đờ” (Giơ-nơ-vi-e-vơ Đờ Ga-la) xuất hiện trong sở chỉ huy tập đoàn cứ điểm.


 Với con người mang đủ đặc tính sĩ quan thực dân chính hiệu như vậy, cả về quá khứ và hiện tại, cả về gia đình và bản thân, cấp trên của hắn chọn để giao trọng trách trấn giữ cái lòn chảo Điện Biên này cũng là phải lẽ trong đạo lý viễn chinh.

 Bây giờ xin trở lại chuyện cấp bậc.

 Ở Đông Dương hồi chín năm, tướng Pháp không nhiều lắm. Nhất là những viên tướng đã từng được đề cao lên tận mây xanh như Gin ở Nà Sản năm trước lại càng không nhiều. Nhưng đó chỉ là một lẽ. Với cách nhìn con người qua đôi mắt tình báo, Na-va đi đến đánh giá Đờ Cát là một đại tá có tài. Mà như vậy thì thua gì một viên tướng bất lực. Na-va được Cô-nhi đồng tình. Tổng chỉ huy đã khéo chọn mặt gửi vàng. Thế là cái mũ đỏ Xpa-hi xuất hiện trên cánh đồng Mường Thanh. Chặt hết cây, phá hết nhà dân để xây công sự. Tập đoàn cứ điểm  phình ra càng nhanh, lời khen càng nhiều. Khen “có nội dung” hẳn hoi. Ví dụ trường hợp bộ trưởng quốc phòng Plê-ven. Ngày 19 tháng hai, ngài bộ trưởng kinh lý Điện Biên. Đứng trước quang cảnh “con nhím” đã xù lông hết cỡ, ngài bộ trưởng đã hỏi viên chỉ huy tập đoàn cứ điểm: “Liệu đại tá có biết rằng cả nước Pháp đang chăm chú chiêm ngưỡng ngài không?” Và quay lại nói nhỏ với Na-va đứng cạnh – nói nhỏ nhưng cố tình cho “đương sự” nghe thấy: “Đã đến lúc cần có cái gì mới trên vai người hùng của chúng ta”.
 
 Đúng một tháng sau, tức là vào thời điểm mà “người hùng” vừa nướng ba tiểu đoàn ở mấy cứ điểm vòng ngoài, khi Ê-ly sang cầu viện Oa-xinh-tơn, đã có lúc viên tướng Pháp này không tin ở tai mình nữa, khi đột nhiên nghe thấy tổng thống Mỹ vâng chính ngài Ai-xen-hao chứ không phải cấp thấp nào khác – hỏi: “Tại sao một người chỉ huy lỗi lạc như Đờ - Cát mà lại chưa được thăng lên cấp tướng nhỉ?” Hôm sau, trong một cuộc họp báo, tổng thống Hoa Kỳ không úp mở, tuyên bố thẳng thừng: “Nếu là quyền hạn của tôi, tôi đã thăng cấp thiếu tướng cho Đờ Cát lâu rồi”.

 Đang lúc cần tiền cần súng để cứu nguy cho quân viễn chinh ở Điện Biên Phủ nên tổng tham mưu trưởng Ê-ly không hề nghĩ rằng đồng đô la đã để cho những kẻ ngồi trong Nhà Trắng có những lời can thiệp trắng trợn quá cụ thể vào quân đội Pháp. Hắn chỉ thấy đây là một sự “gợi ý quan trọng”, nghe theo chỉ có lợi cho kế hoạch Na-va, có lợi cho tập đoàn cứ điểm. Hắn thấy  Ai-xen-hao đã nói đúng những gì mà trong một cuộc họp của nội các Pháp không ít người đã bàn tới: “nếu cho Đờ-Cát mấy ngôi sao (cấp tướng) hẳn ông ta sẽ bảo vệ Điện Biên Phủ có hiệu quả hơn”.

 Trước sinh mạng của hàng vạn lính đang bị quây chặt trong lòng chảo Mường Thanh, Pa-ri hẹp hòi gì mấy ngôi sao bạc? Nhất là việc này đã được người cầm đầu nước Mỹ nói toạc móng heo trước dư luận. Điều đắn đo là ở chỗ: đưa “củ cà rốt thiếu tướng” ra nhử Đờ Cát (nói theo luận điệu bất mãn của vợ hắn) để rồi tập đoàn cứ điểm cứ bị tan tành và trong trại tù binh của đối phương có một ngài sĩ quan cấp tướng thì ôi thôi, còn đâu là uy danh của quân đội Cộng hòa Đại Pháp?

 Thế rồi vào trung tuần tháng tư, tình thế đã chín muồi. Người Mỹ đã gợi ý. Na-va đã đồng tình. Vợ Đờ Cát đã bất mãn nói ra miệng. Riêng Đờ Cát ngày đêm hy vọng. Và nhất là tập đoàn cứ điểm đã lâm vào thế “thập tử nhất sinh”. Đã đến lúc Pa-ri quyết định.

 Ngày 14, Na-va báo cho Đờ Cát tin vui. Hôm sau, tin vui lại được Cô-nhi nhắc lại, kèm theo lời chúc mừng và lời yêu cầu: giữ cho tập đoàn cứ điểm đứng vững. Lăng-gle, La-lăng, Bi-gia và vân vân, đều được lên một cấp. Lon tướng của Đờ Cát đã được gửi lên cùng với 200 chai rượu cô nhắc. Cố đón dù thả xuống. Hơn 50 nhà báo đang có mặt ở Hà Nội để tường thuật về sự kiện quan trọng này. Hãy gửi tin về…

 Vậy mà, sau khi những chiếc dù sặc sỡ được ném tung tóe xuống cánh đồng Mường Thanh. Đờ Cát xô quân ra lượm về được một số, nhưng rồi lục tìm hết kiện này kiện khác, chẳng thấy sao cấp tướng và các loại mề đay, cũng chẳng thấy rượu cô-nhắc.

 Phải vượt lên cái số phận hẩm hiu này. Lính thợ được giao nhiệm vụ lấy mấy mảnh thiếc trắng tự tạo cho ngài tân thiếu tướng mấy ngôi sao. Bạc hay thiếc cũng đều là kim loại trắng cả. Không cố cô nhắc thì thay bằng rượu vang. Nhạt hoét, nhưng cũng còn có cái gì đổ vào cốc để “chén chú chén anh” trong cái ngày Tháng tư đáng ghi nhớ này.

 Đèn bão treo lên, pháo nổ lẹt đẹt. Nâng cốc, chúc tụng. Mọi người hỉ hả. Chỉ căm một điều là những cái dù “đáng giá” nhất đối với buổi liên hoan lại rơi vào khu vực đối phương.

 Vào lúc đang chén tạc chén thù này họ không hề nghĩ rằng chặng đường từ đại tá lên thiếu tướng của Đờ Cát chỉ ít ngày sau thôi, được kế tiếp bằng chặng đường từ hầm chỉ huy Ê-pec-vi-ê đến trại tù binh.

 Chặng đường hắn không bao giờ muốn nhưng không sao cưỡng nổi.

 Những nỗ lực phi thường của quân ta trong những ngày cuối tháng tư đã chuẩn bị đầy đủ yếu tố kết liễu số phận của tập đoàn cứ điểm.

 Một tháng chờ đợi và hy vọng vào “kế hoạch Diều Hâu” đối với các giới quân sự và dân sự, cả ở Pa-ri và Sài –Gòn, thật quá dài. Nó càng dài đối với bọn chỉ huy tập đoàn cứ điểm. Nhưng rồi đến cuối tháng tư, mối hy vọng đó đã trở thành tuyệt vọng.

 Nhân cuộc họp nội các Anh ngày 25, Mỹ đã giật dây Pháp đốc đại sứ của mình tại Lơn-đơn gạn hỏi ý kiến của Anh về việc Mỹ định dùng máy bay can thiệp vào Điện Biên Phủ. Lập trường của Lơn-đơn không thay đổi. Sau cuộc họp, ngoại trưởng Anh Lơn-đơn lên đường đi Giơ-ne-vơ dự hội nghị các nước lớn khai mạc vào hôm sau, 26 tháng tư.

 Sau thất bại bất ngờ trong mưu đồ kéo người Anh vào “hành động thống nhất”, ngày 29 tổng thống Ai-xen-hao buồn bã tuyên bố trước Hội đồng an ninh quốc gia Mỹ: “Chúng ta không thể có biện pháp gì giúp người Pháp ở Đông Dương khi chưa biết kết quả của hội nghị Giơ-ne-vơ”.

 “Kế hoạch Diều Hâu” bất thành, lại thêm lời tuyên bố trên đây của người cầm đầu nước Mỹ khiến Na-va càng lo ngại cho số phận của tập đoàn cứ điểm. Sự bế tắc về giải pháp cứu đồng bọn ở Điện Biên Phủ càng khoét sâu mâu thuẫn đã quá gay gắt giữa Na-va và Cô-nhi từ cuối tháng ba, khi cuộc tiến công của ta sắp bước vào đợt hai.

 Sự việc xảy ra bắt nguồn từ việc khủng hoảng máy bay, con chủ bài và chỗ dựa của bộ thống soái Pháp hòng cứu nguy cho tập đoàn cứ điểm.
Chằng là hồi đó, khi nghe ta sắp mở đợt tiến công mới, Cô-nhi bấn lên, vội điện cho Na-va xin thêm máy bay để chi viện cho Điện Biên Phủ. Bức điện dọa rằng nếu hắn không được tăng cường không quân, thì số phận tập đoàn cứ điểm khó tránh khỏi bị đối phương địch đoạt. Na-va đã quá ngán về chuyện này. Hắn đã dồn cho Cô-nhi hơn 400 máy bay để yểm trợ cho Điện Biên Phủ. Tính ra hàng tháng đã có tới 6.000 lần chiếc xuất kích lên Tây Bắc để ném bom, bắn phá, thả dù tiếp tế và tăng viện. Hai trăm lần chiếc/ngày, một con số quá lớn. Kho dù đã cạn. Máy bay không được Mỹ cho thêm. Lính nhảy dù cũng không còn. Vậy mà vừa nghe tin đối phương sắp mở đợt tiến công mới, Cô-nhi lại đòi máy bay! Lấy đâu ra? Vét sạch túi rồi.

 Nhận được điện, Na-va tức tốc bay ra Hà Nội để xem sự thể thế nào.

 Ngồi trên máy bay, viên tổng chỉ huy hồi tưởng lại lời của Xa-lăng hôm bàn giao tháng 5 năm trước: Cô-nhi có tham vọng lớn là trở thành nhân vật số 1 ở Bắc Việt, lại có thói quen không chấp hành mệnh lệnh và thường làm nảy sinh nhiều chuyện lủng củng. “Tướng quân có thể sử dụng ông ta, nhưng phải cẩn thận, phải quản lý chặt…”.

 Từ khi được giao quyền chỉ huy ở Bắc kỳ và sau đó lại được thêm một sao, “con ngựa bất kham” nay càng tỏ ra coi thường Na-va, thường hay nhấn mạnh là tổng chỉ huy thiếu kinh nghiệm Đông Dương. Biết bao chuyện đã xảy ra, từ thu vén quân cho đồng bằng sông Hồng đến phản đối kế hoạch Át-lăng…

 Và lần này cũng vậy…

 Một giờ sáng 31 tháng 3, máy bay chờ Na-va hạ cánh xuống Gia Lâm. Cô-nhi lánh mặt không ra đón. Đó là một biểu hiện khác thường, nói lên quan hệ không hay ho gì. Na-va nén giận, lặng lẽ về bộ tham mưu nghe báo cáo tình hình quân Pháp ở Điện Biên Phủ đối phó ra sao. Cho gọi Cô-nhi đến, nhưng mãi gần 8 giờ sáng, “con gà trống tốt mã” mới dẫn cái xác đồ sộ vào phòng. Tổng chỉ huy vất vả đêm hôm như thế, còn hắn thì đã qua một giấc ngủ no nê!

 Nghe Cô-nhi báo cáo tình hình nát bét ở Điện Biên Phủ, Na-va trút mọi nỗ bực dọc lên đầu cấp dưới. Được trao nhiệm vụ trực tiếp chỉ đạo Đờ Cát giữ cho được tập đoàn cứ điểm, vậy mà Cô-nhi chỉ bo bo bám lấy đồng bằng. Còn đối với Điện Biên Phủ, hắn để tâm gì ngoài những lời tuyên bố huênh hoang rỗng tuếch cho nên mới nên nông nỗi này. Thật là cục bộ, thiển cận, thiếu nhãn quan chiến lược toàn cục…

 Càng nghĩ, Na-va càng thấy mọi chuyện đều do Cô-nhi mà ra.

 Thế là một cuộc đấu khẩu quyết liệt nổ ra ngày 31 và kéo dài đến tận hôm sau.

 Đỏ mặt, đập bàn. Cuối cùng Cô-nhi xin từ chức. Lập tức Na-va hạ một câu: “Ông ra đi cũng phải vì không đủ khả năng ở cái đất Bắc kỳ đầu sóng ngọn gió này”.

 Nếu lời sau này Cô-nhi kể lại là có thật thì lúc đó, sự tức giận dâng lên tận cổ, hắn thét lên: “Nếu ngài không hơn tôi một sao thì tôi đã cho ngài một cái tát”.

 Chao ôi! Đến nông nỗi này thì còn đâu là trên dưới, còn đâu là mặt mũi ngài tổng chỉ huy thay mặt nước Đại Pháp cầm quân trên mảnh đất này nữa?

 Vốn có thói quen của con nhà tình báo, trong hoàn cảnh phải bơi ngược dòng ấy, Na-va đã biết trấn tĩnh, làm chủ được mình. Mặt tái đi, nhưng rồi hắn tỉnh khô, khẽ nói với đối thủ: “Thôi, tôi mong rằng chuyện vừa qua, chỉ riêng hai chúng ta biết. Trước mắt chúng ta là “con nhím” đang hấp hối trên đất Điện Biên Phủ…”.

 Thấy cấp trên lùi bước Cô-nhi cũng dừng lại ở đó. Hắn dập gót “đốp” một cái, người ngay như chết đứng: “Thưa tướng quân, tôi coi việc giữ kín chuyện đó là bổn phận hàng đầu của tôi…”.

 Và từ ấy, giáp mặt nhau là điều bắt buộc.

 Mỗi khi Na-va ra Hà Nội, mặc dù buồng làm việc của hai người không xa nhau lắm, nhưng cần trao đổi gì, hai viên tướng chỉ dùng điện thoại, những mẩu giấy hoặc qua sĩ quan liên lạc. Chỉ đôi lần gặp phái viên của Pa-ri hay của Oa-xinh-tơn là hai người có vẻ cố quên chuyện cũ. Những lúc ấy Diều hâu chi phối toàn bộ suy nghĩ của họ.

 Nhưng giờ đây, “kế hoạch Diều Hâu” chỉ còn là tờ giấy trong hồ sơ lưu trữ trong Lầu Năm Góc và ba quân đang ngoắc ngoải trên cánh đồng Mường Thanh. Mọi thủ đoạn không cho phép cứu vãn được tình thế. Việc tàn sát trên 400 người trong trại tập trung ở bản Long Nhai không những không làm đối phương nao núng mà chỉ khơi thêm chí căm thù của họ khiến họ càng quyết tâm san phẳng tập đoàn cứ điểm. Việc thăng cấp hàng loạt cho các cấp chỉ huy tập đoàn cứ điểm xem ra cũng khó xốc được tinh thần đã quá nao núng của binh lính. Đối phương cứ diệt dần từng cứ điểm. Những “vòi bạch tuộc chiến hào” ngày càng bám chặt lấy các vị trí. Cuộc tranh chấp trên các đồi Ê-li-an 2 và Ê-li-an 1 (A1 và C1) đang diễn ra hàng ngày trong điều kiện đối phương có quân thay thế còn quân đồn trú thì đã qua 48 ngày kiệt sức.

 Làm thế nào đây.

 Suy đi tính lại, cuối cùng Na-va nhận thấy chỉ còn một cách cho quân rút chạy khỏi lòng chảo Điện Biên. Không phải đến lúc này vấn đề tháo chạy mới được nêu lên. Ngay từ khi quân ta bắt đầu bao vây Điện Biên Phủ, một kế hoạch mang tên “Xô nô phôn” đã được vạch ra. Để chuẩn bị cho việc thực hiện kế hoạch này đại tá Cre-vơ-Cơ đã rải quân dọc sông Nậm Hu làm cái cầu nối liền Điện Biên Phủ với Luang Pha bang. Khi cần thiết, quân đồn trú có thể bỏ tập đoàn cứ điểm chạy sang Thượng Lào.

 Nhưng giờ đây tình hình đã khác. Phòng tuyến sông Nậm Hu đã bị quét sạch. Quân ở Điện Biên Phủ chỉ còn chừng 5.000 tên đủ sức cầm súng. Số còn lại đã kiệt sức. Nhưng tình thế không cho phép ở lại. Cứu được mấy ngàn người này – dù bằng giá đắt – còn hơn để họ bị bắt hoặc đầu hàng. Không thể để cho thiếu tướng Đờ Cát chui vào trại tù binh đối phương được. Hãy vì “uy danh’ quân đội Đại Pháp và dòng họ binh nghiệp “nhà nòi” của Đờ Cát mà cứu lấy những người sống sót, cứu lấy viên thiếu tướng.

 Thế rồi một kế hoạch khác, mang tên Chim ưng ra đời từ giữa tháng tư. Đờ Cát được thông báo: chuẩn bị sẵn sàng thực hiện kế hoạch này nếu vì lý do nào đó Mỹ không dùng không quân can thiệp.

 Theo kế hoạch Chim Ưng, 6 tiểu đoàn bộ binh từ Thượng Lào sẽ vượt biên giới lên hướng Điện Biên, phối hợp với 3 tiểu đoàn quân dù nhảy xuống Mường Nha, cùng kéo lên giải vây cho tập đoàn cứ điểm. Nhưng kế hoạch không thực hiện được. Lý do: thiếu máy bay để chở quân dù và Cô-nhi trừ trừ do dự không muốn vét quân ở đồng bằng đi khi mà chiến tranh du kích đang làm cho lực lượng ở đồng bằng phải chia năm xẻ bảy đi đối phó khắp nơi. Như sau này người Pháp tiết lộ, lý do chủ yếu khiến Chim Ưng bị thối từ trong trứng vì Đờ-cát cho biết: tập đoàn cứ điểm đã ở vào thế “trong không ra được, ngoài không vào được”.

 Chim Ưng không cất cánh được, trong khi tin tức dồn dập bay về cho biết hội nghị Giơ-ne-vơ sắp họp trong bối cảnh quân Pháp đang ở vào thế bất lợi trên chiến trường.

 Na-va suy nghĩ đến một nước cờ khác. Vừa phải tiếp tục tìm cách cứu tập đoàn cứ điểm, hắn vừa nghĩ đến một cuộc chiến tranh khác. Hội nghị Giơ-ne-vơ không thể kết thúc một sớm một chiều. Phải xây dựng gấp một quả đấm chiến lược mới, với trang bị mới do Mỹ viện trợ với một số đơn vị do Pa-ri tăng viện. Dù số phận tập đoàn cứ điểm thế nào, Việt Minh chắc chắn phải qua một thời gian nghỉ ngơi, củng cố. Phía Pháp sẽ ra tay trước vào mùa thu tới để xoay chuyển tình thế bằng những đòn chiến lược mới, Người Mỹ chắc chấp thuận chủ trương “làm lại từ đầu” này.

 Cuối tháng tư, Na-va báo cáo chính phủ Pháp về dự kiến của mình và đề đạt phương hướng giải quyết quân tăng viện và viện trợ. Hắn không hề nghĩ rằng lúc này ở Pa-ri, trừ một số nhân vật hiếu chiến nhất, cỡ La-ni-en, Bi-đôn, còn số đông, rất đông, đã quá mệt mỏi và chán ngán. Người ta đang dồn mắt sang Giơ-ne-vơ. Cuộc chiến tranh sẽ được giải quyết bên hồ Lê-man ở Thụy Sĩ chứ không phải trên chiến trường.

 Sau khi gửi thư về Pa-ri, Na-va đang chìm đắm trong những ý nghĩ về mưu đồ mới, lòng đầy hy vọng, cũng là lúc được tin đối phương bắt đầu đợt tiến công mới.

 Để tiến tới đợt tiến công có ý nghĩa quyết định cuối cùng vào đầu tháng 5, quân ta đã trải qua những ngày nỗ lực phi thường.

 Sau hội nghị cán bộ ngày 8 tháng 4, đợt giáo dục chính trị tư tưởng đã góp phần quyết định nâng cao quyết tâm của bộ đội. Qua những cuộc đấu tranh thân tình nhưng thẳng thắn, cán bộ và chiến sĩ đã giúp nhau phân tích những biểu hiện ngại thương vong, mệt mỏi, nhất là những hiện tượng thiếu trách nhiệm trong cán bộ.

 Một luồng gió mới tràn đến các đơn vị, mang theo một khí thế lập công mới. Tiếp đến cuộc hội nghị do Tổng quân ủy triệu tập, gồm các đồng chí bí thư Đảng ủy các đại đoàn và các đồng chí chủ trì các cơ quan mặt trận nhằm khắc phục tư tưởng hữu khuynh tiêu cực, đã đặt nền tảng vững chắc loại trừ “một số hiện tượng không bình thường xuất hiện trong việc chấp hành nhiệm vụ chiến đấu của cán bộ”.

 Các đơn vị đã dựa vào báo cáo kết luận của Tổng quân ủy triển khai một đợt giáo dục sâu rộng cho toàn thể bộ đội, từ cấp ủy đến đảng viên, từ cán bộ đến chiến sĩ để mọi người nhận rõ tình hình, nâng cao quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ. Một khí thế mới dâng lên khắp nơi sau đợt học tập này. Như sau này Đại tướng Võ Nguyên Giáp nhận xét trong Vài hồi ức về Điện Biên Phủ, “đấy là một thành công rất lớn của công tác chính trị trên mặt trận Điện Biên Phủ, một trong những thành công lớn nhất của công tác chính trị trong lịch sử chiến đấu của quân đội ta”.

 Về mặt chiến thuật, nói lên trong việc chuẩn bị chiến đấu của bộ đội trên các điểm cao phía Đông là nhằm thực hiện bàng được chủ trương tiêu diệt cứ điểm A1, một “cái đinh” mà địch ngoan cố chốt chặt và ta quyết tâm nhổ đi.

 Đã một tháng nay, cuộc giành giật giữa ta và địch trên điểm cao này diễn ra hàng ngày. Chúng vẫn giữ được phần lớn cứ điểm, ta chỉ giữ được một mỏm nhô ra, bằng một phần ba diện tích quả đồi. Địch đã bao lần thất bại trong ý đồ phản kích hòng đánh bật quân ta khỏi cứ điểm. Cuối cùng, địch không còn sức phản kích nữa mà quân ta cũng chưa có cách gì giải quyết được ụ súng trên hầm ngầm đỉnh điểm cao. Hai bên mặt đối mặt.

 Vào trung tuần tháng tư, một buổi sớm, đại đoàn trưởng 316 Lê Quảng Ba đến Đồi Cháy²² để trực tiếp quan sát lên hướng A1. Điều khiến đồng chí suy nghĩ mấy tuần qua là làm sao đánh sập được cái hầm ngầm của địch, mở đường cho bộ đội tiến vào nhổ cái đinh A1.

 Quan sát đỉnh điểm cao, tìm hiểu tình hình chiến đấu của quân ta trong suốt tháng tư, liên hệ suy nghĩ về những chiến hào của ta từ nhiều hướng đâm thẳng vào từng cứ điểm địch, trong đầu óc đồng chí vấn vương một câu hỏi: tại sao ta không vận dụng cách đào hào hiện nay, đào một giao thông hào ngầm dưới đất xuyên thẳng vào lòn A1 đến tận dưới hầm ngầm của chúng?

 Hình ảnh chiếc giao thông hào đó cứ theo dòng suy nghĩ của đồng chí ngay trong lúc ngồi ăn cơm với bộ đội. Trong bữa ăn, trước mặt đại đoàn trưởng là Trần Văn Hảo, một chiến sĩ trẻ măng, du kích Bắc Ninh mới nhập ngũ. Qua câu chuyện được biết người chiến sĩ quê hương quan họ này đã từng tham gia đào hào ngầm, xuyên cánh đồng, luồn qua hàng rào thép gai đặt mìn phá sập lô cốt địch, tiêu diệt một bốt giặc đã bị ta bao vây hai tháng ròng mà không chịu hàng. Anh em gọi đó là cách đánh độn thổ.

 Anh em nghe Hào kể như nghe bất kỳ chuyện chiến đấu mưu mẹo nào khác của du kích địch hậu. Nhưng đối với đại đoàn trưởng, trên đường từ Đồi Cháy trở về, một quyết tâm, một kế hoạch đã hình thành rõ rệt.

 Bàn bạc và được sự đồng tình của chính ủy Chu Huy Mân, kế hoạch hình thành và được báo cáo lên trên: Đào một đường hầm sâu trong lòng đồi A1, phía dưới hầm ngầm của địch, bí mật đưa một lượng bộc phá lớn vào đánh sập lô cốt cố thủ của địch.

 Kế hoạch được Bộ chỉ huy chiến dịch chấp nhận.
------------------------
 22. Một ngọn đồi Đông Nam A1, chừng 100 mét, địch gọi là đồi Hói, ta gọi là đồi Cháy. Trên điểm cao nàykhông còn một gốc cây ngọn cỏ.

 Thế là từ ngày 20, một phân đội công binh, với những chiếc cuốc chim, những lưỡi xẻng mài sắc, đã bắt đầu xuyên sâu vào lòng đất đồi rắn như đá non. Từ một điểm xuất phát ở sườn đồi, ngay dưới mũi súng địch, cái hầm ngầm dần dần hình thành và như một mũi khoan, kiên trì nhích từng tấc, thọc thẳng vào lòng điểm cao. Công trình “độn thổ” được giao cho trung đoàn trưởng 174 Nguyễn Hữu An, nhưng thực ra thì được cả bộ tư lệnh đại đoàn 316 chỉ đạo chặt chẽ và Sở chỉ huy mặt trận theo dõi sát sao hàng ngày.

 Anh em đã phải vượt qua rất nhiều khó khăn không lường trước được.

 Chọn hướng nào phát triển thuận lợi hơn cả? làm sao giữ được bí mật, tránh được thương vong khi họng súng địch chỉ cách điểm xuất phát chừng mười mét? Làm thế nào để đi đúng hướng, thọc trúng phía dưới hầm ngầm địch, khi mà càng vào sâu, kim chỉ nam của địa bàn càng dao đông? v.v… Anh em đã có sáng kiến dùng ống tiêm làm chuẩn thủy bình để giữ vững mặt phẳng của đường hầm và dùng ba nén hương làm cọc chuẩn, giữ đúng hướng xác định. Càng vào sâu, dưỡng khí càng không đủ, khó thở, tức ngực chóng mặt. Có đồng chí đang đào, gục xuống, ngất lịm. Phải khắc phục bằng phương pháp rất thủ công, một người đào, mấy người dùng quạt nan quạt từ ngoài vào để hầm sâu đủ dưỡng khí. Những chiếc đèn “xô lếch”, những thỏi pin được huy động để phục vụ “công trình độn thổ”, vì vào càng sâu, cũng do thiếu dưỡng khí, đèn dầu không cháy nổi trong hầm tối, tốc độ đào chậm và dễ gây tai nạn. Đào đến đâu, đất được đổ vào những chiếc túi khâu bằng vải dù chuyển đi xa để khỏi lộ bí mật.

 Nhưng rồi hầm càng vào sâu trong lòng đất, địch ở trên, ta đào ở dưới, tiếng cuốc bổ xuống, tiếng xẻng nạo đất, dần dần cũng lọt vào tai địch, ngày càng rõ. Địch biết ta đào, nhưng chúng không có cách gì cản nổi, các trận địa hỏa lực của ta luôn sẵn sàng nhả đạn, bảo vệ đường hầm.
“Họ đang đào”. Cái điệp khúc ấy đã trở thành tiếng than tuyệt vọng của những kẻ nghe thấy tiếng đào mồ chôn chúng.

 Sau này, các ký giả Pháp kể lại rằng đào ngày 30 tháng 4, nhân ngày kỷ niệm Ca-mơ-run của quân đội lê dương, bọn lính quây quần trong hầm ngầm A1 để nhậu nhẹt 40 tên một chai rượu. Mỗi tên lính hai điếu thuốc lá Luých-ky. Đang nhậu, viên đại úy Ca-pây-ròng bỗng gióng tai, rồi nói. “Này, nghe xem. Họ lại tiếp tục rồi…” Và bọn lính không còn cảm thấy vui thú gì về cái ngày kỷ niệm của đội quân đánh thuê nữa, vì “tất cả đã bị những tiếng động khe khẽ của xẻng cuốc át đi, át đi cả trong không gian, cả trong tâm trí của bọn lính…”.

 Hơn hai tuần trôi qua.

 Đợt tiến công thứ ba đang diễn ra trong thế áp đảo ở phân khu trung tâm đã mấy ngày nay. Thời gian thúc giục anh em phải đào nhanh tay cho kịp thời cơ chuyển sang tổng công kích trên toàn mặt trận.

 Thế rồi cái “công trình độn thổ” phảng phất tính thần thoại cuối cùng đã hoàn thành. Trên 40 mét đường hào ngầm đã thọc sâu vào lòng điểm cao A1, gần phía dưới “lô cốt cố thủ” của địch.

 Khi những nhát xẻng cuối cùng đang nhích dần tới đích, các cấp chỉ huy đã lo đến chuyện tìm thuốc nổ. Kho dự trữ của mặt trận không đủ. Chuyển từ  hậu tuyến lên thì chậm. Làm sao có được một tấn thuốc nổ để kịp ngày có lệnh tổng công kích? Công binh hiến kế và cũng lại chính anh em công binh thực hiện. Ban đêm, quân ta bí mật mò ra cánh đồng Căng Na phía Tây sân bay. Chiếc máy bay Pri-va-tơ bị bắn rơi từ những ngày đầu chiến dịch, với 4 quả bom chưa nổ, đã cung cấp cho quân ta đúng một tấn thuốc nổ cần thiết.

 Tháo bom lấy thuốc nổ mang về đóng gói xong vừa kịp ngày anh em nạo những nhát xẻng cuối cùng ở cuối đường hầm. Khối bộc phá nằm gọn ngay trong lòng cứ điểm. Địch không hề nghĩ rằng chúng đang ngồi trên miệng núi lửa.

 Hôm xếp thuốc nổ vào hầm lại là một ngày mưa. Anh em phải đội lên đầu từng gội bộc phá vuông vắn như những chiếc bánh chưng để lội dọc đường hào tiếp cận đường hầm để tránh cho thuốc nổ khỏi bị ướt. Đề phòng trường hợp bấm điện và giật nụ xòe bộc phá vẫn không nổ, trong cuộc họp chi bộ, hai đồng chí đảng viên đại đội 317 chủ công đã xung phong nhận mang mỗi người 20 ki-lô-gam thuốc nổ lao vào làm nổ khối thuốc trong hầm ngầm.

 Mấy đường dây dòng từ khối bộc phá xuống chân đồi. Mặc dù đã kiểm tra kỹ lưỡng, đồng chí đại đội trưởng vẫn không khỏi lo lắng. Trong “nghề” công binh của anh, chưa bao giờ được nổ một lượng bộc phá lớn như thế, càng chưa bao giờ tiếng nổ lại có ý nghĩa quan trọng như ở điểm cao A1 này.

 Đúng 12 giờ ngày 1 tháng 5, pháo ta bắt đầu  phát hỏa. Các trận địa pháo địch ở phân khu Nam là một trong những mục tiêu chủ yếu của đợt pháo kích mở màn đợt tiến công mới. Trong toàn tập đoàn cứ điểm, chỉ còn các trận địa pháo địch ở Hồng Cúm là còn khả năng hoạt động có ít nhiều hiệu lực.

 Khác với đợt trước, ngoài đơn vị lựu pháo ở phía Nam, đại đoàn 304 còn cho ra quân gần một trăm khẩu cối các cỡ với quyết tâm làm tê liệt các trận địa pháo 105 của viên đại tá La-lăng. Ngay từ đầu, pháo địch hầu như không bắn trả được phát nào. Kho đạn gần 3.000 viên nổ tung, làm cháy luôn cả kho thực phẩm.

 Đêm đó, trên tất cả các hướng, cuộc tiến công thứ ba của quân ta bắt đầu.

 Đại đoàn 316 có nhiệm vụ đập tan các kiềng ba chân (C1, C2, A1) trên khu cao điểm phía Đông. Đại đoàn 312 diệt các cứ điểm còn lại giữa tả ngạn sông Nậm Rốn đến sát chân các điểm cao nói trên. Đại đoàn 308 diệt các vị trí ở phía Tây, phát triển trận địa bao vây và tiến công về hướng sở chỉ huy địch. Đại đoàn 304 diệt khu C ở Hồng Cúm và siết chặt vòng vây quanh phân khu Nam. Nhìn vào cứ điểm còn lại trong hai phân khu của địch bị vây chặt trong vòng đai lửa của quân ta.

 Tháng năm, như thường lệ, là tháng lập công mừng thọ Bác Hồ.

 Khí thế ra quân đợt này mang đậm nét ý nghĩa tôn kính đối với Bác kính yêu đang ngày đêm theo dõi từng bước đi của các cháu.

 Các đơn vị pháo binh rất yên tâm bước vào đợt 3. Số lượng đạn của từng khẩu đội khá rôm rả. Ngoài số đạn được bổ sung, kết quả đoạt dù tiếp tế trong suốt tháng qua đã góp phần làm cho hầm đạn của các đơn vị khá sung túc. Tham mưu trưởng đại đoàn 304 Nam Long rất hài lòng về lượng dự trữ đạn pháo của đơn vị. Trong tháng qua, chính anh cũng trực tiếp tham gia việc vào sát hàng rào địch cắt dù vác đạn về. Ngoài việc bổ sung cho kho của đại đoàn, các đơn vị đã góp một phần đáng kể vào kho đạn pháo, cối của mặt trận. Khác với đợt trước, anh không còn lo tham mưu trưởng đại đòan 316 “kêu” vì quá dè sẻn đạn trong nhiệm vụ kiềm chế pháo địch ở Hồng Cúm.

 Trên các điểm cao phía Đông, ngay sau khi pháo chuẩn bị vừa dứt, hai đại đội xung kích thuộc trung đoàn 98 như hai mũi dao nhọn được mài rất sắc, đã từ hai hướng lao thẳng lên hướng mỏm cột cờ, diệt và bắt sống toàn bộ quân địch, chiếm nốt nửa phần cứ điểm C1. Từ thực tế 32 ngày qua, để chuẩn bị diệt cứ điểm này, trung đoàn đã đưa hai khẩu sơn pháo lên đồi D tiêu diệt trận địa đại liên của địch. Suốt thời gian dài giằng co trên cứ điểm, chúng đã dựa vào lợi thế trên cao và trận địa đại liên lợi hại này, gây cho quân ta không ít khó khăn.

 Bị mất cứ điểm C1, quân địch từ cứ điểm C2 sát ngay phía tây nam, chưa kịp lên ứng cứu thì quân ta đã triển khai một bãi mìn dày đặc, bịt kín đường tiến quân của chúng, tạo điều kiện cho quân ta xây dựng trận địa vây lấn chuẩn bị tiêu diệt nốt cứ điểm C2.

 C1 bị diệt, chiếc “kiềng ba chân” phía Đông trở nên khập khiễng.

 Trên hướng tả ngạn sông Nậm Rốm, sau khi mở cửa hai đại đội thuộc trung đoàn 209 đã diệt từng ổ đề kháng của địch ở các cứ điểm 505 và 505A (địch gọi là Đô-mi-nic 3) sát đường 41. Dựa vào địa hình bằng phẳng và hỏa lực yểm trợ của các cứ điểm chung quanh, địch phản kích liên tiếp Trận đánh diễn ra ác liệt. Các chiến sĩ đại đội 606 đã liên tục đột kích chia cắt bao vây, tiêu diệt từng bộ phận địch, đánh lui các đợt phản kích của chúng và làm chủ hai cứ điểm.

 Trên cánh đồng phía Tây lợi dụng thời cơ địch thay quân ở cứ điểm 311A (Huy-ghét 5), trung đoàn 88 đã lập tức tiến công tiêu diệt toàn bộ quân địch làm chủ cứ điểm sau 30 phút.

 Ngoài nhiệm vụ kiềm chế trận địa ở phía nam trung đoàn 57 đã đánh lấn từng bước khu C của phân khu Hồng Cúm (I-da-ben 5), tiêu hao nhiều sinh lực địch.

 Thế là ngay đêm đầu của đợt tiến công mới, phân khu trung tâm của tập đoàn cứ điểm địch càng bị thu hẹp trên cả hai bờ sông Nậm Rốm.

 Các đơn vị liên tiếp gọi điện về bộ tư lệnh 304 thông báo kết quả kiềm pháo rất tốt, tạo điều kiện thuận lợi cho xung kích của các đơn vị hoàn thành nhanh gọn nhiệm vụ tiêu diệt các cứ điểm địch quanh khu trung tâm Mường Thanh.

 Đêm 2 tháng 5, địch buộc phải rút chạy khỏi khu C ở phía Nam. Đêm hôm sau, một đơn vị của đại đoàn 308 tiêu diệt thêm cứ điểm 311B (Huy-ghét 4) của địch. Mạng lưới chiến hào của đại đoàn tràn nhanh về phía Đông, hướng về phía sở chỉ huy của địch.

 Các điểm cao mà quân ta làm chủ đã trở thành trận địa hỏa lực trực tiếp uy hiếp các đơn vị trí địch còn lại ở phía Đông (A1, C2) đồng thời uy hiếp các vị trí còn lại ở phân khu trung tâm, kể cả hầm chỉ huy của Đờ Cát. Sau này địch thú nhận rằng khu Ê-pec-vi-ê đã bị bao vây từ 4 phía, trong thế cá nằm trên thớt, giữa một vùng đất được chúng gọi là “ô vuông cuối cùng” hay là “cái bãi bóng còn lại trong tập đoàn cứ điểm”.

 Từ chỗ đặt nhiều hy vọng vào các trận địa pháo còn lại ở I-da-ben. Đờ Cát và Lăng-gle không hiểu nổi sự hoạt động yếu ớt của chúng. Từ phân khu trung tâm, tiếng Lăng-gle thét trong máy:

 - A-lô, I-da-ben, La-lăng đâu? Pháo bắn mạnh lên chứ! Khắp nơi Việt Minh lọt vào cứ điểm rồi…

 Lăng-gle hoàn toàn thất vọng, vì không một lời đáp lại. Lực lượng dự bị để phản kích không còn. Pháo ở Mường Thanh đã bị tê liệt. Pháo ở Hồng Cúm cũng hầu như im lặng, cũng im lặng như đại bác La-lăng vậy. Thật ra thì lúc này viên chỉ huy phân khu I-da-ben đang lo cho thân phận mình. Pháo bị kiểm chế ác liệt, Khu C bị tiến công từng đợt, bị diệt từng hỏa điểm, từng lô cốt. Còn hỏa lực pháo đâu mà vươn lên chi viện cho phân khu trung tâm.

 Từ mấy tuần trước, những khẩu pháo hỏng ở phân khu trung tâm không nhận được bộ phận thay thế, không được tiếp tế đạn. Cô-nhi chưa đáp ứng yêu cầu tăng viện thêm một tiểu đoàn. Có thể lực lượng dự bị đã hết. Cũng có thể Hà Nội không còn nuôi hy vọng cứu sống tập đoàn cứ điểm. Những bức điện gửi đi không một chút tiếng vang trở lại. Cô-nhi đã cảm thấy bất lực trước số phận của tập đoàn cứ điểm. Hắn đợi quyết định cuối cùng của Na-va.

 Biết rằng ra Hà Nội cũng không có phép mầu nhiệm gì cứu sống tập đoàn cứ điểm đang giãy giụa trong lòng chảo nóng bỏng, tổng chỉ huy thấy cũng không thể ngồi lì mãi ở Sài Gòn. Sáng 2 tháng 5, ông ta bay ra Hà Nội.

 Diều Hâu và Chim Ưng bất thành. Át-lăng có nguy cơ bị phá sản hoàn toàn, Pa-ri chưa trả lời về phương hướng chiến lược mới. Cái quả đấm chiến lược trải qua nhiều lần giật gấu vá vai cũng chỉ còn lại vài ba tiểu đoàn dù cuối cùng. Mấy nghìn con người ném xuống lòng chảo lúc này chẳng qua chỉ là “túm bông ném vào bếp lò”.

 Nhưng để cho tập đoàn cứ điểm bị tiêu diệt. Mấy ngàn quân còn sống sót buộc phải đầu hàng, điều đó cũng có nghĩa là cuộc đời binh nghiệp của tổng chỉ huy bị tiêu tan, mà lạy Chúa, tiêu tan giữa những ngày sắp kỷ niệm một năm nhậm chức cầm quân ở Đông Dương.

 Lòng Na-va trăm mối tơ vò.

 Cuộc họp được triệu tập cấp tốc vào buổi chiều, có mặt hàng loạt sĩ quan cao cấp nhất của Bắc Kỳ và Đông Dương.

 Bàn bạc, tranh luận, cướp lời nhau. Và cuối cùng, lại một kế hoạch mới ra đời, một kế hoạch tháo chạy khỏi tập đoàn cứ điểm, kế hoạch Albatros – Chim biển.

 Theo kế hoạch này, không có quân bộ từ Thượng Lào sang giải vây cho tập đoàn cứ điểm mà chỉ có quân đón ở Mường Nhạ. Một tiểu đoàn dù được thả xuống,cùng quân đồn trú còn sống sót tự giải vây rồi chia làm nhiều hướng, mở đường máu chạy sang Thượng Lào. Tiểu đoàn dù phải được thả xuống vào ngày 5 hoặc, nếu thời tiết xấu, chậm là ngày 6. Toàn bộ thương binh cùng nhân viên y tế ở lại. Chắc chắn sẽ được đối phương đối xử tử tế và sẽ được trao trả. Vũ khí không mang theo sẽ bị phá hủy.

 Bàn bạc nhưng, như sau này tướng lĩnh Pháp thú nhận, không mấy ai có mặt trong “cuộc họp đầy tang tóc” đó lại tin rằng đến nông nỗi này mà quân đồn trú sống sót còn đủ sức phá vây và chạy thoát.

 Mọi người im lặng. Cuối cùng, có ý kiến lo ngại rằng bỏ lại thương binh là xúc phạm đến thể diện (!) quân đội Tháo chạy sẽ làm tiêu tan những lời khen ngợi (!) của bạn bè trong mấy tháng qua.

 Vậy thì làm thế nào? – Na-va hỏi lại.

 Im lặng.

 Cuối cùng, mọi người phải đồng tình với kết luận của tổng chỉ huy. Tam thập lục kế, lúc này chỉ có Chim biển là thượng sách.

 Báo chí Hà Nội săn đón gặp Na-va và Cô-nhi mà không được. Nếu trước đây, hai viên tướng giống nhau ở những lời tuyên bố huênh hoang về tập đoàn cứ điểm thì giờ đây, họ lại giống nhau ở chỗ rất sợ gặp các phóng viên. Trong lúc thảm cảnh của tập đoàn cứ điểm càng trở nên bi đát mà trong những ngày qua, báo chí đưa lên trang nhất những tin chẳng có gì đáng gọi là khích lệ. Đại loại họ nói: “Với sức mạnh của công sự phòng thủ của  hỏa lực phi cơ và pháo binh, mà quân đội Pháp, một quân đội có danh tiếng của một cường quốc phương Tây (!), đang bị bao vây và bóp nghẹt ở một vùng núi, nơi mà các trận chiến đấu gợi lại hình ảnh ác liệt của Thế chiến 2, nơi mà những người lính không được luyện tập cũng buộc phải nhảy dù xuống giữa những hàng rào thép gai vào ban đêm, không một chút tín hiệu từ dưới báo lên v.v…

 Ngày 4, nhận được kế hoạch tháo chạy do Cô-nhi thông báo. Đờ Cát lặng người đi hồi lâu. Thế là hết. Quân đồn trú thân cô thế cô, chỉ cần ra khỏi công sự là lập tức gặp lưỡi hái của Tử thần. Nhưng còn cách nào khác.

 Một cuộc họp bất thường lập tức được triệu tập để bàn thực hiện kế hoạch Chim biển. Mọi người đều thấy tình hình đã đến “đỉnh cao của sự tồi tệ”.

 Phải chạy thôi. Cả ba hướng chạy đều nguy hiểm cả, và ai cũng muốn chạy theo hướng ít nguy hiểm hơn: hướng Nam.

 Một cuộc tranh cãi. Đã đến cảnh “thập tử nhất sinh” này và khi mà tân tướng quân Đờ Cát không còn lời nói có sức nặng để làm trọng tài thì còn ai chịu nhường ai. Giải pháp cuối cùng: rút thăm, một việc làm hiếm thấy nếu không nói là chưa thấy trong lịch sử quân đội đông tây, kim cổ (nhưng lần này lại thấy ở quân đội Đại Pháp!).

 Kết quả:

 - Quân dù do đại tá Lăng-gle và trung tá Bi-gia rút chạy theo hướng Đông Nam.

 - Quân lê dương và Bắc Phi do đại tá Lơ-mơ-niên và trung tá Vê-đô chỉ huy chạy theo hướng Nam, “hướng có nhiều hy vọng”.

 - Quân hỗn hợp ở I-da-ben do đại tá La-lăng chỉ huy chạy theo hướng Tây.

 - Thời gian Chim biển cất cánh: 20 giờ ngày 7. Như vậy, phải “đứng vững” 72 tiếng đồng hồ nữa !

 Họ phân chia hướng chạy. Họ quy định ngày giờ chạy. Cứ làm như lúc này họ vẫn làm chủ trên cánh đồng Mường Thanh.

 Họ có biết đâu rằng tại Mường Phăng, mọi người đều biết câu phương ngôn Việt Nam: chó cùng dứt giậu. Khả năng địch tháo chạy đã được Sở chỉ huy dự kiến!

 Không cho chúng nó thoát đã trở thành tư tưởng chỉ đạo hành động của quân ta trên các hướng.

 Phía Đông, đại đoàn 316 sẽ diệt nốt A1 và C2, những vị trí cuối cùng trong khu phòng ngự then chốt của địch. Đại đoàn 312 sẽ diệt nốt 506, 507, ở chân các cao điểm phía Đông; áp sát sông Nậm Rốm. Phía Tây, đại đoàn 308 diệt cứ điểm 310 – Nà Noọng, vị trí được địch coi là con mắt của phân khu trung tâm; từ đó thọc thẳng vào sườn tây nam sở chỉ huy địch. Phía Nam, trước đây một tháng, đại đoàn 304 đã được lệnh phái một bộ phận đóng một cái chốt ở Tây Trang, sẵn sàng truy kích nếu địch chạy sang Thượng Lào. Nay cái chốt đó đẩy lên phía Bản Nà Ti, sát phía Nam Pom Lót.

 Thế là trên các hướng, các nẻo đường đã bị khóa chặt.

 Toàn quân đợi hiệu lệnh cuối cùng: tiếng nổ của khối bộc phá 1000 ki-lô-gam trên điểm cao A1.

 Chiều ngày 6, sau những ngày mưa kéo dài, trời đã lạnh. Chiến trường im ắng, một sự im ắng nuôi hy vọng tháo chạy đối với kẻ địch, còn đối với quân ta, sự im ắng báo hiệu một cơn giông tố sắt thép sắp nổi lên.

 Các chiến sĩ đã phòng ngự trên đồi A1 hơn một tháng nay, được lệnh rời trận địa, lui về phía sau. Các chiến sĩ gác bộc phá ở cửa hầm ngầm cũng đã trở về khu vực an toàn. Mọi người đều biết: số phận “chiếc chìa khóa của tập đoàn cứ điểm” sắp được định đoạt.

 17 giờ, các đơn vị thuộc trung đoàn 174 theo các đường hào ngập nước, tiến vào sát khu đồi A1.

 Tại sở chỉ huy đại đoàn 316, không khí trang nghiêm khác thường. Đại đoàn đã báo lên Bộ tư lệnh mặt trận: tất cả đã sẵn sàng.

 Chính ủy Chu Huy Mân ngồi cạnh đại đoàn trưởng Lê Quảng Ba. Thỉnh thoảng các đồng chí lại liếc nhìn đồng hồ. Hôm nay, hình như thời gian trôi đi chậm chạp hơn thường lệ.

 20 giờ 15… rồi 20 giờ 30.

 Đại đoàn trưởng liếc nhìn chính ủy. Hai người cùng lặng lẽ gật đầu.

 Một mệnh lệnh ngắn gọn được truyền xuống cho đại đội trưởng công binh. Cả sở chỉ huy im phăng phắc, hồi hộp chờ đợi.

 Một tiếng nổ nặng chịch từ xa vọng về, trầm chứ không vang như mọi người chờ đợi.

 Trung đoàn trưởng 174 báo cáo về: Bộc phá đã nổ. Xung kích đang tiến vào cứ điểm A1.

 Chưa bao giờ địch bị bất ngờ và choáng váng như vậy. Chúng chờ đợi một cái gì xảy ra mà chưa hình dung được sẽ xảy ra cụ thể thế nào.

 Chúng ta hãy nghe viên đại tá Lăng-gle kể lại: “Cái đó hầu như không gây tiếng nổ lớn, nhưng đã gây một chấn động dữ dội làm sụp cả đường hào. Như một suối nước nòng khổng lồ phụt lên, đất tung lên rất cao rồi rơi thẳng xuống. Tôi chỉ kịp nhảy vào cái lô cốt của Ha-méc. Đất đã bắt đầu rơi từng tảng lớn làm rung chuyển cả nóc lô cốt… Rồi có tiếng hô hét, tiếng súng liên thanh nổ khắp nơi, xen tiếng nổ của lựu đạn. Làn sóng xung phong ào vào  những chỗ đất vỡ tung… Tôi không biết sự việc đã diễn ra bao nhiêu lâu. Chúng tôi bị một loạt đạn súng cối 120 làm tan tác cả lô cốt…”.

 2 giờ 30 phút ngày 7 – 5, “chiếc chìa khóa của tập đoàn cứ điểm đã lọt vào tay quân ta”.

 Sau này ta được biết, vài hôm trước, hai đại đội thuộc tiểu đoàn dù thuộc địa 1 (ler B.E.P) do Pu-giê chỉ huy được thả xuống theo kế hoạch Chim biển. Pa-giê là sĩ quan hầu cận của Na-va, đã từng theo chủ tướng lên Điện Biên nhiều lần. Đã đến lúc tổng chỉ huy chìa tay với viên sĩ quan giúp việc, ném hắn xuống Mường Thanh. Vừa đặt chân xuống đất, Pu-giê bị đẩy lên A1 mà không hề hay biết rằng mình dấn thân vào miệng núi lửa.

 Khi hai gọng kìm của hai tiểu đoàn 1 và 9 của ta khép lại trước hầm chỉ huy A1, Pu-giê lóp ngóp bò ra, hai tay giơ cao và cho biết 200 tên sống sót đã hạ vũ khí.

 Lúc đó, hắn đã quên câu chuyện nói với Na-va trên máy bay hồi cuối tháng 11 năm trước nhân một chuyến theo tổng chỉ huy lên công cán Điện Biên Phủ. Buổi đó hắn có một nhận xét rằng tập đoàn cứ điểm quá gần Hà Nội tới mức có thể từ Mường Thanh đáp máy bay về Hà Nội chữa răng ăn cơm trưa, làm một giấc la-xiết rồi trở lại Điện Biên Phủ bằng chuyến Đa-cô-ta cuối cùng. Hắn những tưởng cuộc đời binh nghiệp trong quân viễn chinh luôn có những cảnh an nhàn như vậy!

 Xin mời các bạn theo dõi tiếp cuộc chiến đấu trên các điểm cao phía Đông và các hướng khác.

 Mất A1, chiếc kiềng ba chân trên khu vực phòng ngự then chốt này thế là chỉ còn lại vị trí C2.

 Trên cánh đồng phía Tây, cứ điểm 310, “con mắt của khu trung tâm” đã bị trung đoàn 102 chọc thủng. Đơn vị đã đối mặt với hầm chỉ huy Ê-pec-vi-ê của Đờ Cát, cách chừng 300 mét.

 Theo kế hoạch Chim biển, Na-va còn “nợ” Đờ Cát một đại đội thuộc tiểu đoàn dù 1. Viên tổng chỉ huy “sòng phẳng”, cho nốt đại đội này lên đường.
Năm chiếc Đa-cô-ta bay lên và lượn nhiều vòng trên bầu trời Điện Biên tối om. Quân tăng viện từ trên nhìn xuống chỉ thấy những tia lửa đạn.
Lăng-gle không dám cho bắn pháo sáng làm tín hiệu cho máy bay ném quân xuống nữa. Bắn pháo hiệu lúc này chẳng khác gì nói với đối phương: lạy ông, tôi ở bụi này.

 Bay lượn mãi trên bầu trời tối om, bọn phi công chửi tục mấy câu rồi quay hướng về xuôi. May mắn cho đại đội dù cuối cùng không phải nhảy xuống địa ngục. Lạy Chúa, hú vía.

 Sáng 7 tháng 5. Trời quang đãng. Những ánh mặt trời đầu tiên lóe trên đỉnh Pú Hồng Mèo.

 Từ những đường hào trên cánh đồng, hướng về phía Đông, quân ta thấy lá cờ Quyết chiến quyết thắng trên đỉnh A1 im đậm nét trên màu xanh của triền núi. Từ vị trí C2, tiếng súng vẫn vang vọng. Chừng 500 tên địch còn cụm lại ở đây, đang ra sức chống đỡ, chống đỡ một cách tuyệt vọng khi biết cái gì đã xảy ra ở phía Nam, cách đó không xa, trên đồi A1. Chúng càng kinh hoàng khi những khẩu đại liên và cả sơn pháo của trung đoàn 174 từ trên đỉnh A1 đang dội lửa xuống C2, yểm trợ cho bước tiến của đơn vị đang tiến công C2, trung đoàn 98.

 Để đẩy nhanh tốc độ tiến công, dứt điểm C2, Bộ chỉ huy Mặt trận báo cho trung đoàn trưởng 98 Vũ Lăng biết: sẽ cấp tập 200 viên 105 xuống đầu địch ở C2; phải lợi dụng kết quả đợt pháo kích, kết thúc nhanh trận đánh. Đội dự bị thuộc trung đoàn 9 (304) được tung vào phối hợp. Trước sức tiến công như vũ bão sau trận hỏa pháo, toàn bộ quân địch sống sót trên cứ điểm C2 bỏ súng xin hàng.

 Khu phòng ngự then chốt ở phái Đông bị xóa sổ. Ta đã hoàn toàn ngồi trên đầu địch.

 10 giờ, các vị trí 507 và 508 ở sát sông Nậm Rốm lần lượt bị trung đoàn 209 tiêu diệt. Trận địa súng cối phía Đông sở chỉ huy của Đờ Cát hoàn toàn bị tê liệt. Trung đoàn 209 đã đối mặt với Ê-pec-vi-ê ở bên kia sông.

 Các đài quan sát báo cáo về: bọt trắng nổi lên trên dòng Nậm Rốm. Có thể địch ném trang bị xuống sông. Đây đó, trên các vị trí địch còn lại, những lá cờ trắng lác đác xuất hiện.

 15 giờ.

 Từ Sở chỉ huy ở Mường Thanh một mệnh lệnh đặc biệt được truyền xuống; Địch đã đến lúc tan rã. Thời cơ tổng công kích đã đến. Không cần đợi đến tối, trên tất cả các hướng, các đơn vị mở cuộc tổng công kích ngay vào trung tâm Mường Thanh. Phải đánh thật mạnh, bao vây thật chặt, không cho Đờ Cát hoặc bất cứ tên địch nào chạy thoát.

 Theo đài trinh sát kỹ thuật. Đờ Cát đang nói chuyện với Cô-nhi. Hà Nội đồng ý cho tháo chạy đêm nay (!) Riêng Đờ Cát ở lại "chỉ huy" bọn bị thương!

 Nếu như ít ngày trước đây. Bi-gia luôn tỏ ra là “người hùng” trong những trận phản kích thì giờ đây hắn lại tỏ ra bối rối nhất. Viên sĩ quan dù này đã đề nghị Đờ Cát cho hắn rút chạy trước tối. Đờ Cát chấp nhận. Đến giờ phút này, ai chạy được theo hướng nào, vào lúc nào cứ chạy!

Khối nỗi, pháo ta đang dập xuống các vị trí trong khu vực sở chỉ huy của Đờ Cát ở bờ tây sông Nậm Rốm. Từ các hướng, các mũi khoan đang khoan nhanh về Ê-pec-vi-ê. Các trung đoàn 209 và 141 từ hướng Đông, trung đoàn 36 từ hướng Tây, trung đoàn 88 từ hướng Tây Bắc. Trong khi đó, trung đoàn 174 đã từ vị trí A1 tiến xuống cứ điểm A3.

 Từ các vị trí ở tả ngạn sông, bọn địch bỏ cứ điểm chạy thục mạng sang bên kia cầu sắt. Có tên hoảng loạn, lao cả xuống dòng Nậm Rốm. Nhưng số khá đông vẫn ở lại vị trí. Chúng không còn sức để chạy và nhất là biết rằng không chạy đâu cho thoát.

 Các cánh quân của ta, như vũ bão, tiến đến đâu thì cờ trắng xuất hiện ở đó, lúc đầu còn như ngập ngừng, cuối cùng thành từng cụm, từng cụm. Gọi là cờ trắng, nhưng hoàn toàn không phải thế. Trong cơn hoảng hốt, bọn địch cố tìm một dấu hiệu để tỏ rõ chúng đã đầu hàng: may ô, khăn mặt, vài dù… treo trên những gậy tre, những cái ba-toong, những cọc ăngten.

 Vượt qua cầu Mường Thanh, một mũi nhọn của trung đoàn 209 bỏ qua các trận địa pháo địch đã tê liệt, lao nhanh vào hướng sơ chỉ huy của Đờ Cát. Đến một ngã ba, giữa những ụ súng không người và đường hòa chi chít, tổ mũi nhọn dừng lại định hướng. Tóm được một tên lính ngụy, hắn vội chỉ hầm của Đờ Cát ở phía cái ụ dài cách đấy chừng 200 mét, về phía tay trái. Mấy chiếc xe tăng cạnh hầm chỉ huy địch vẫn ngoan cố nhả đạn hòng chặn bước tiến của tổ mũi nhọn.


 Trong hầm chỉ huy của Đờ Cát, các sĩ quan đang vội vã đốt giấy tờ, tài liệu. Ngài tân thiếu tướng đang trao đổi những lời cuối cùng với cấp trên ở Hà Nội:

 Cô-nhi: Tướng quân không được đầu hàng. Không được treo cờ trắng. Ông phải vì danh dự quân đội Pháp mà tự sát tại trận.

 Đờ Cát: Xin lấy danh dự một sĩ quan cấp tướng đã hy sinh suốt đời cho quân đội Pháp (!) mà hứa với ngài như thế. Xin gửi ngài lời chào vĩnh biết.

 Cô-nhi: Được. Tôi tin vào lời hứa danh dự của tướng quân. Tổ  quốc sẽ coi tướng quân như một người anh hùng trong sạch. Vĩnh biệt!
 …

 Bên ngoài, hai chiến sĩ Vinh và Nhỏ đi đầu tổ mũi nhọn, bò nhanh tiếp cận mấy chiếc xe tăng. Một chùm thủ pháo nổ. Có chiếc xe tăng mở hết tốc lực bỏ chạy. Có chiếc đứng khựng, im tiếng súng.

 Phát hiện hầm Đờ Cát có hai cửa vào, hai chiến sĩ phân công mỗi người chịu một cửa. Hai quả thủ pháo cùng một lúc ném vào.

 Đại đội trưởng Tạ Quốc Luật đã cùng tổ mũi nhọn lao đến.

 Bốn người bước vào. Đi đầu là Vinh, chiến sĩ 18 tuổi trẻ nhất trong nhóm, lưỡi lê sáng quắc.

 Đờ Cát tiến ra, khom lưng giơ tay toan bắt tay Vinh.

 Một tiếng quát: Giơ tay lên ! (Hô-lê-manh)

 Mũi lê của Vinh đã đi sát ngực, viên thiếu tướng như bị điện giật, nói trong hơi thở: Xin đừng bắn tôi!

 Sự việc diễn ra quá nhanh, nhanh đến nỗi Đờ Cát quên cả “lời hứa danh dự” mà hắn vừa thề thốt với cấp trên mới cách đây vài phút: Tôi sẽ không đầu hàng!

 Bọn cầm đầu cái trại lính khổng lồ trên lòng chảo Điện Biên lũ lượt ra khỏi hang ổ, rất tôn ti trật tự, đi đầu là Đờ Cát. Mặt viên tướng Pháp tái xanh, mầu xanh của sắc thái hoảng loạn và thất vọng đến cực điểm. Không biết tự bao giờ, như để chuẩn bị cho sự đầu hàng, hắn đã thay bộ quần áo khá tươm tất. Từ xa, người ta dễ nhận ra hắn: chiếc mũ mầu tiết dê vẫn chụp lên đầu. Có điều là lúc này nó không còn cái vẻ vênh váo như khi chủ nó huênh hoang dùng mầu đỏ của để làm điểm chuẩn thách thức pháo binh ta. Nó vẫn ngự trên đầu Đờ Cát, nhưng hình thù méo mó một cách thảm hại, như để chứng minh sự sống sót của chủ nó, một viên tướng bại trận.

 Việc bắt Đờ Cát và toàn bộ cơ quan chỉ huy tập đoàn cứ điểm được bộ tư lệnh đại đoàn 312 báo cáo xác định với bộ chỉ huy mặt trận.

 Từ Mường Phăng, một bức điện khẩn được chuyển về hậu phương, báo cáo với Bác Hồ và Trung ương tin vui chiến thắng.

 Hoàng hôn.

 Giữa khung cảnh hoàn toàn đổ nát của chiến trường đã im tiếng súng, trong khi từng đoàn, từng đoàn tù binh, tang thương, bệ rạc, lũ lượt lê bước theo sự hướng dẫn của các chiến sĩ ta về địa điểm tập trung thì trên bầu trời, một chiếc Đa-cô-ta lạc lõng, vô duyên, bay lượn mấy vòng, vứt vội xuống mấy chiếc dù, lủng lẳng những kiện hàng, rồi quay mũi cút thẳng.

 Từ Hà Nội, Cô-nhi liên lạc thẳng với La-lăng, ra lệnh cho viên đại tá chỉ huy phân khu Hồng Cúm cho vài ngàn tên lính sống sót ở I-da-ben “thực hiện một phần kế hoạch Chim biển” (!)

 La-lăng không cần đợi lệnh của Hà Nội. Hắn vẫn hy vọng chạy thoát khi biết những gì đã xảy ra ở phân khu trung tâm. Hắn hy vọng là phải. Hồng Cúm gần Tây Trang hơn Mường Thanh. Chỉ cần vượt qua Tây Trang, đặt chân sang bên kia biên giới là mọi việc sẽ ổn. Đồng bọn đang chờ bên đó. Nhưng một lần nữa, hắn đã lầm.

 Khoảng nửa đêm, giữa lúc ở Sở chỉ huy Mường Phăng chưa ai muốn chợp mắt thì một bức điện từ đại đoàn 304 báo cáo về: Quân địch ở Hồng Cúm, lợi dụng đêm tối, chia thành từng nhóm, xuyên rừng định chạy xuống phía Nam, đã lần lượt bị tóm. Cuộc truy lùng tàn binh đang tiếp tục. Đại đoàn quyết thực hiện chỉ thị của trên: Không để tên địch nào chạy thoát.

 Quyết tâm đó đã được thực hiện.

 Tám giờ sáng hôm sau, 8 tháng 5, những tên tàn binh cuối cùng đã được dồn vào khu tập trung của hơn 2.000 tù binh I-da-ben. Tất nhiên, trong số đó, không thiếu mặt đại tá La-lăng.

 Đối với nhân dân tiến bộ thế giới, ngày 8 tháng 5 là ngày kỷ niệm Đồng minh chiến thắng phát xít Đức (8.5.1945). Đúng vào ngày ấy chín năm sau, tin nóng hổi chiến thắng Điện Biên Phủ được Đài phát thanh Tiếng nói Việt Nam ở Việt Bắc, đài địch ở Hà Nội và Sài Gòn truyền đi và lan nhanh, rất nhanh đến Pa-ri, Oa-xinh-tơn và các thủ đô khác trên thế giới, gây tiếng vang mạnh mẽ trong dư luận năm châu bốn biển.

 “Lừng lẫy Điện Biên – chấn động địa cầu”

 Xin mời các bạn trẻ theo dõi những gì đã xảy ra trong cái ngày 8 tháng 5 đáng ghi nhớ ấy, xảy ra từ gần đến xa, từ Điện Biên Phủ, Hà Nội, Sài Gòn đến Pa-ri, Oa-xinh-tơn và nhiều nơi khác.

 Trước hết là ở Điện Biên Phủ.

 Các chiến sĩ, vừa rời khỏi trận địa, áo còn vương khói súng, thì một tin vui truyền đến: Bác Hồ gửi thư khen. Bức thư đề ngày 8 tháng 5. Bác khen ngợi mọi người “đã làm tròn nhiệm vụ một cách vẻ vang”. Bác căn dặn: “Thắng lợi to lớn nhưng mới là bắt đầu. Chúng ta không nên vì thắng mà kiêu, không nên chủ quan khinh địch…”.

 Ngay lúc ấy, cũng không mấy ai nghĩ rằng lời tiên tri bằng hai từ "bắt đầu" đó lại có nghĩa là 21 năm. Hai mươi mốt năm, từ chiến dịch Điện Biên Phủ đến chiến dịch Hồ Chí Minh. Hai chiến dịch, hai mốc của một chặng đường gần một phần tư thế kỷ để đi đến độc lập thống nhất hoàn toàn.

 Rồi Bác làm thơ.

 Bài thơ, không biết Bác làm ngày nào²³ dưới bút danh C.B đăng trên tờ Nhân dân số 184 ngày 12 tháng 5 tức chỉ 5 ngày sau chiến thắng, khi chiến trường Điện Biên vừa im tiếng súng.

 Bài thơ thế này:

---------------------
23. Có người nói, Bác làm bài thơ này cũng vào ngày 7 tháng 5.
24. Nhiều sách báo in lại bài thơ này, nơi thì dũng chữ mơ nồng, nơi thì mơ mồng. Chúng tôi dùng chữ mơ mòng như đã đăng trên báo Nhân Dân, kể cả khi báo này đăng lại (7.5.1983). Từ mơ mòng cũng phù hợp với chữ dùng trong Từ điển tiếng Việt, Nxb Khoa học Xã hội, 1977, trang 520.

 Chiến sĩ văn hóa của các đơn vị nhanh chóng chép lại bài thơ và đóng khung ở một vị trí trang trọng trên tờ báo tường.

 Cứ mỗi buổi, sau những giờ thu dọn chiến trường anh em lại đọc, lại ngâm. Khoái nhất là cái câu châm biếm thói chủ quan của địch:

 …Việt Minh ắt thua chạy quýnh cẳng…

 Anh em nhận xét: Báo còn biết cả cách đánh của chúng mình:

 … Ta chiếm một đồn, lại một đồn…

 Đúng là phương châm “Đánh chắc tiến chắc” rồi còn gì.

 Tại Sở chỉ huy chiến dịch ngày 8 tháng 5 này vẫn mang không khí bận rộn. Chiến thắng đã để lại bao nhiêu việc phải làm, những việc rất lớn và cũng rất mới.

 Đảng ủy mặt trận họp. Chưa vội bàn việc tổng kết công tác lãnh đạo thời gian qua, cũng chưa vội bàn vấn đề lui quân. Vấn đề nổi lên trong chương trình cuộc họp đầu tiên sau chiến thắng là việc thu dọn chiến trường.

 Từ trên núi cao nhìn toàn cảnh tập đoàn cứ điểm của địch sau ngày chiến thắng mới thấy cảnh phơi bày trên cánh đồng Mường Thanh ngổn ngang như thế nào. Đi vào chiều sâu của  từng căn hầm, từng đoạn hào của địch, càng thấy biết bao thứ chúng còn để lại vẫn có thể gây tác hại đến sinh mạng con người, từ bom mìn chưa nổ đến mọi thứ uế tạp, nguy hiểm khác. Thu dọn một chiến trường trên 130 kilômét vuông, nơi 5-7 vạn quân vừa chiến đấu liên tục suốt hai tháng ròng, quả là công việc không thể hoàn thành ngày một, ngày hai.

 Một trong những việc đầu tiên được Đảng ủy bàn kỹ là nhanh chóng tạo điều kiện để đồng bào Điện Biên sớm trở lại cuộc sống bình thường, cuộc sống mà kẻ thù đã cướp đi hơn nửa năm qua.

 Tại hậu phương Việt Bắc.

 Trong không khí tràn ngập niềm vui trong cả nước, bản tin Thông tấn xã Việt Nam và báo chí đăng lời ca ngợi của tờ Sao đỏ Liên Xô số ra ngày 8 tháng 5. Đây là một trong những tờ báo của quân đội anh em chào mừng chiến thắng lịch sử của quân và dân ta sớm nhất. Bài báo viết:

 “…Việc giải phóng cứ điểm (Điện Biên Phủ) này đã chứng tỏ lực lượng của Quân đội nhân dân Việt Nam và ý chí không gì lay chuyển nổi của nhân dân Việt Nam, kiên quyết bảo vệ nền tự do độc lập của mình…”.

 “…Bài học Điện Biên Phủ nói lên rằng: mọi âm mưu giải quyết vấn đề Đông Dương bằng cách tiếp tục chiến tranh thuộc địa đều bị thất bại. Trái với ý muốn của các nhóm phản động, chúng không tài nào tìm được tiếng nói của dư luận tất cả các nước đang đòi phải lập lại hòa bình ở Đông Dương trên cơ sở tôn trọng quyền tự do dân tộc của các dân tộc Đông Dương…”.

 Từ hậu phương Việt Bắc, chúng ta theo dõi không khí chính trị ở Hà Nội và Sài Gòn sau ngày chiến thắng như thế nào.

 Tại Hà Nội.

 Tin “pháo đài Điện Biên Phủ thất thủ” bay về từ chiều hôm trước. Cô-nhi và cơ quan tham mưu Bắc Việt muốn bịt tin này đi mà không được. Báo chí Tiếng Việt không đợi đài “Con nhạn” mà từ lâu họ đã săn đón tin này. Với tờ báo kinh doanh cá nhân, tin càng giật gân, tung ra càng nhanh, báo càng đắt, lãi càng nhiều.

 Một đặc điểm của những tờ báo tay sai (những tờ “lá cải”) là hôm qua và hôm nay, họ thay đổi giọng lưỡi khá dễ dàng. Chỉ mới mấy ngày trước đây, đọc trên mấy tờ Liên Hiệp, Tia Sáng, Giang Sơn… người ta thấy họ viết thế này.

 “…Việt Minh đã mắc cạm quân đội viễn chinh Pháp. Chiến thuật của Na-va là nhử Việt Minh lên Điện Biên Phủ để tiêu diệt. Điện Biên Phủ là một chiến lũy kiên cố bậc nhất. Việt Minh không tài nào chiếm được. Mất Điện Biên Phủ tức là mất cả Đông Dương và mất cả Đông Nam Á. Không bao giờ nước Mỹ bỏ Đông Dương rơi vào tay cộng sản, Mỹ sẽ can thiệp, Mỹ có thể dùng đến trái phá nguyên tử…”.

 Và đến hôm nay 8 tháng 5, khi cả thành phố đang rộn lên về tin “Điện Biên Phủ thất thủ”, họ lại cố săn tìm (hoặc hư cấu) những “pha” thật ly kỳ về những giờ phút cuối cùng của quân viễn chinh Pháp trong lòng chảo Mường Thanh.

 Ngoài những tin giật gân, hấp dẫn, họ còn hy vọng đầu độc dư luận bằng những lời của bọn cầm đầu bộ máy chiến tranh xâm lược Pháp và tay sai sau khi đã buộc phải chấp nhận thất bại.

 - Họ đăng “thông điệp gửi những người Pháp ở Đông Dương” của cao ủy Đờ Giăng, nói rằng:

 “Cuộc thất thủ ở Điện Biên Phủ là một thất bại. Chúng ta có đủ can đảm để thừa nhận điều đó.
… Ngày hôm nay (8-5) đối với chúng ta là một ngày đau đớn. Bị đè bẹp về số quân và về pháo binh (!), Điện Biên Phủ không còn nữa ! Chẳng việc gì mà ta phải giấu giếm cái đòn ta đã chịu… Nước Pháp, nước Việt Nam (ý nói ngụy tay sai) và “thế giới tự do” đã thua một trận nhưng chưa thua cả cuộc chiến tranh”.

 - Họ đăng lời tuyên bố của tổng chỉ huy Na-va:

 “…Cuộc hy sinh ở Điện Biên Phủ không phải là vô ích.
Trong 5 tháng 12 tiểu đoàn Pháp đã cầm chân được 30 tiểu đoàn Việt Minh, cứu được Lào và bảo vệ đồng bằng Bắc Việt…”.

 - Họ đăng cả những lời của bọn tay sai, cả tay sai Pháp và tay sai Mỹ.

 “…Sau khi Điện Biên Phủ thất thủ, chúng ta có bổn phận siết chặt hàng ngũ hơn nữa để tiếp tục cuộc tranh đấu…”

 “…Mất Điện Biên Phủ không phải là tuyệt vọng. Nước Mỹ không bỏ chúng ta. Chúng ta nhất định bảo vệ Bắc Việt. Chính phủ quốc gia nhất định không điều đình với Việt Minh. Chính phủ Pháp không thể thương lượng với Việt Minh nếu không được sự đồng ý của chính quyền quốc gia…”

 Mặc cho báo chí đăng những lời thiên địa của bọn cầm đầu chính quyền Pháp Nguỵ, bộ mặt Hà Nội đã thay đổi hẳn, thay đổi theo thái độ chính trị của từng lớp người đối với sự kiện Điện Biên Phủ.

 Chúng ta hãy nghe một người kể lại không khí Hà Nội ngày 8 tháng 5:

 “Cái cảnh phồn vinh giả tạo của “Hà thành hoa lệ” nhờ vào bộ máy chiến tranh của địch đã sút trông thấy. Các cửa hàng cửa hiệu không dám mở cửa khuya như trước nữa, để đề phòng bọn lính lê dương xông vào cướp phá Khác hàng cũng vắng hẳn đi…

 “Chợ trời đã bắt đầu mọc ra ở hồ Ha-le rồi đến Lò Đúc. Sập gụ, tủ chè xa-lông, quần áo, giầy dép, đồng hồ, đồ sứ bày la liệt trên đường. Nhà cửa, ô tô bán rất rẻ. Kẻ khóc người cười, kẻ đi người ở, kẻ bán người mua, tấp nập, nhộn nhạo…

 “Nhiều cuộc diễn thuyết xung phong, ném truyền đơn, tung cờ đỏ sao vàng nổ ra ngay ở giữa đường phố. Cảnh binh trông thấy cũng lờ đi hoặc chỉ huýt còi chiếu lệ. Nhiều tin đồn đại lan ra như sóng biển: “Việt Minh” xuất hiện nơi này, “Việt Minh” xuất hiện nơi khác. Ở đâu cũng có “Việt Minh”, họ xuất quỉ nhập thần. Anh ấy, ông nọ cũng là “Việt Minh”!... Rồi người ta đi tìm “Việt Minh”. Muốn gặp “Việt Minh”, muốn hỏi tin tức và nói chuyện với cán bộ “Việt Minh”. Những người trước kia rất nhát, bây giờ cũng giấu “Việt Minh” ở trong nhà, cũng dám nhận đi ném truyền đơn hay đi vận động binh lính địch…”

 Dư luận trong thành phố bàn tán rất sôi nổi vì chuyện “quân ta sắp đánh vào Hà Nội”. Đi đến đâu cũng thấy kháo nhau:

 - Quân ta sẽ đánh vào đâu bây giờ?

 - Bao giờ giải phóng Hà Nội?

 - Đánh Hà Nội trước hay là đánh Hải Dương, Hải Phòng và cắt Đường số 5 trước?

 - Liệu có điều đình không? Pháp mất Điện Biên Phủ, chắc phải điều đình.

 - Tại sao ta chưa đưa máy bay ra nhỉ? Đánh về Hà Nội chắc mới dùng đến máy bay…

 Ai cũng tỏ ra rất am hiểu thời sự. Những người có con cái đi lính cho Pháp, bụng vừa mừng, vừa lo;

 - Thằng bé nhà tôi không biết bây giờ ở đâu, sống hay chết. May mà biết đường ra hàng thì phúc đức, vào tay ta thì mới thoát chết.

 Đồng bào Hà Nội coi cuộc duyệt binh ở thành phố này ngày 8 tháng 5 là chuyện nực cười nhất. Một cuộc duyệt binh mà người am hiểu gọi là “quái đản” vì nó lập lờ đánh lận con đen giữa chiến thắng (của Đồng Minh chống phát xít) với chiến bại (của Pháp ở Điện Biên Phủ). Cái vở bi hài kịch đó được Cô nhi phương Tây dàn dựng lên khá công phu. Qua sách báo Pháp và phương Tây, xin kể lại các bạn trẻ nghe về cuộc duyệt binh kỳ quặc đó.

 Lễ đài được dựng lên ở vườn hao gần Cột Cờ. Những lá cờ tam tài của Pháp xen kẽ cờ ba que của ngụy được trưng lên những cây to dọc các phố chính. Quan chức dân sự, quân sự, Pháp và ngụy, tề tựu đong đủ.

 Tướng Cô-nhi, vóc người to lớn, nét mặt đượm màu tang tóc, đến đặt vòng hoa ở mộ người lính vô danh. Buổi lễ được tiến hành với đủ mọi nghi thức nhà binh. Nhưng trên nét mặt cử chỉ và trong đáy lòng mọi người có mặt trên lễ đài và các quan chức to nhỏ. Pháp cũng như ngụy, đều toát lên một nỗi đau xót, ê chề về những gì vừa xảy ra ngày hôm trước.

 Theo ký giả Pháp Luy-xiêng Bô-đa, trước mặt mọi người một cuộc diễu binh đã diễn ra, nặng nề, lơ đễnh, “cuộc diễu binh của những cái bóng, của những kẻ may mắn sống sót vì không bị tống lên Điện Biên Phủ”. Họ thuộc mấy đơn vị dự bị cuối cùng: một tiểu đoàn dù đã “vàng hóa”²⁵ cao độ, vài đơn vị lê dương, mấy chiếc xe tăng… Đây là những người lính còn lại của trung đoàn bộ binh lê dương thứ 3 “tử vì Đông Dương”, đã từng chết hụt trên đường số 4 mấy năm trước và cũng là những người sống sót trong trận phục kích khủng khiếp vừa xảy ra trên đường số 5. Kia là những sĩ quan dù, quần áo rằn ri, lê bước tập tễnh vì những vết thương chưa lành.

 Dân chúng Hà Nội thờ ơ với cuộc duyệt binh của những người lính mà nhiều ký giả Pháp đã đặt cho cái tên mới: những mảnh vải đã bị cắt vụn.

 Một viên đại tá đứng bên Luy-xiêng Bô-đa bỗng bật lên tiếng khóc nức nở: “Tôi không thể nào tin được rằng, chỉ trong một đêm, quân đội Việt Minh có thể tiêu diệt gọn mười hai ngàn chiến binh ưu tú nhất của chúng ta”. Chính ký giả Bô-đa, trong tác phẩm của mình (Cuộc chiến tranh Đông Dương) cũng không giải thích nổi vì sao “đội quân viễn chinh tuyệt vời” của nước Pháp lại có thể bị những chiến sĩ Việt Nam “thiếu thốn đủ mọi thứ” đánh cho tan tác trong suốt bằng ấy năm trời như thế. Và nhà báo này tự hỏi: Bây giờ đây (sáng 8 tháng 5 ở Hà Nội), giữa tiếng kèn đồng và những nghi thức của cuộc diễn binh kỳ lạ này, liệu ai có nghĩ đến những đoàn người dài dằng dặc vừa thoát chết đêm trước ở “địa ngục Điện Biên Phủ”, đang lê bước trên những chặng đường Tây Bắc – Việt Bắc, để về các trại tù bình?...
------------------
25. Một từ nói lên thành phần quân ngụy biên chế trong quân viễn chinh Pháp.

 Tại Sài Gòn.

 Tại tổng hành dinh quân viễn chinh, tướng Na-va sáng nay nhận được bức thư (126/cab/MIL/S) của cao ủy Đờ Giăng. Thư viết:

 “Quân đội phải giữ lấy những vị trí chủ yếu của chúng ta trong các miền khác nhau ở Đông Dương và tướng quân tổng chỉ huy cũng cần nhận thức đúng đắn tình hình đen tối hiện nay là tinh thần dân chúng và quân đội của chúng ta, nhất là “quân đội các quốc gia liên kết” (ngụy Đông Dương) đang bị choáng váng do Điện Biên Phủ gây nên…"

 Hôm nay, 8 tháng 5, tướng Na-va không vui và cũng không có nhiều thời gian. Phải chuẩn bị cho cuộc họp báo (trả lời những câu hỏi hóc búa của các ký giả ra sao đây) nên tổng chỉ huy chỉ kịp liếc qua bức thư của cao ủy.

 Cuộc họp báo diễn ra ngay trong tổng hành hình.

 Trả lời câu hỏi về trách nhiệm trước việc thất thủ của pháo đài Điện Biên Phủ, Na-va tuyên bố một cách khá nghiêm túc, mặt tỉnh khô:

 - Thưa các bạn, đâu phải chỉ có mình tôi “đội chiếc mũ Điện Biên Phủ”.

 Viên tổng chỉ huy bác bỏ mọi lời chỉ trích (mạnh mẽ và chua chát) đối với vai trò của ông ta trong thất bại vừa qua. Na-va phớt lờ ý kiến khêu gợi của một nhà báo nói rằng ngài tổng chỉ huy đã từng vỗ ngực tự hào nhận rằng chính mình chứ không phải ai khác là “cha đẻ của pháo đài bất khả xâm phạm Điện Biên Phủ”.

 Tướng Na-va nói thẳng ra rằng: Đờ Cát ở Điện Biên, Cô-nhi ở Hà Nội và xa hơn nữa, những người ở Điện Ê-ly-dê, ở lâu đài Ma-ti-nhông và cả những người ở Lầu Năm Góc và Nhà Trắng, đều liên quan đến số mệnh của “Véc-đoong châu Á…”.

 Nghe nói đến tên Cô-nhi, một ký giả chớp luôn thời cơ hỏi về quan hệ giữa hai viên tướng. Người ta nhắc lại câu chuyện ở biệt thự bên bờ Hồ Tây đầu tháng trước (không hiểu sao lại lọt ra ngoài được. Cô-nhi đã hứa giữ bí mật về “câu chuyện cái tát” rồi cơ mà?). Người ta lại dẫn chứng một tin giật gân khác, “bí mật có tính cung đình”, đó là tin khẩu súng lục. Chẳng là mới hôm qua thôi, khi số phận pháo đài Điện Biên Phủ coi như đã được định đoạt Na-va nhận được một bưu phẩm. Giở ra, viên tướng tái mặt, lùi lại. Đó là một khẩu súng ngắn tặng tổng chỉ huy, với lời “yêu cầu tướng quân tự xét xử cho phù hợp với việc gì vừa diễn ra ở miền thượng du Bắc kỳ”.

 Thật khó mà trả lời. Chẳng lẽ lại nói toạc ra rằng: theo phán đoán của tôi – Na-va – tác giả của món quà tặng đó chẳng phải là ai khác ngoài hắn ta – Cô-nhi.

 Càng úp mở, các nhà báo càng hỏi. Càng trả lời lúng túng càng đẻ ra nguy cơ những cột báo dài rất bất lợi.

 Cuối cùng, lối thoát của tổng chỉ huy là Xê-nô-phôn + Công-đo + Anbai rôt trước các nhà báo, tức là tuyên bố cuộc họp báo chấm dứt để… chuồn!

 Từ Sài Gòn, mời các bạn lên máy bay, vượt đại dương, sang Pa-ri và Oa-xinh-tơn, xem không khí hai thủ đô này vào cái ngày 8 tháng 5 này là thế nào. Trên đường đi, chúng ta tạm dừng xuống một thành phố, thủ đô một nước cũng cảnh ngộ với chúng ta trước đây.

 Đó là thủ đô An-giê.

 Trong các nước thuộc địa cũ của Pháp, ngày 8 tháng 5 đối với nhân dân An-giê-ri có một ý nghĩa đặc biệt.

 Nhớ lại chín năm trước, đúng vào ngày này, sau khi nghe tin phát xít Đức đầu hàng và tin tổng thống Pháp Đờ Gôn tuyên bố trên đài phát thanh Pa-ri, nhân dân An-giê-ri, nhất là nhân dân xứ Công-xtăng tin thuộc miền Đông nước này, hoan hỉ xuống đường mít tinh, hô khẩu hiệu đòi độc lập. Chính quyền thực dân Pháp điều cảnh sát và quân đội đến đàn áp. Riêng ở Công-xtăng-tin. 45.000 thanh niên bị tàn sát, ngày 8 tháng 5 trở thành ngày quốc hận của nhân dân An-giê-ri. Trải qua 9 năm, giữa lúc phong trào An-giê-ri còn đang trong thời kỳ “tiền cách mạng” thì tin chiến thắng Điện Biên Phủ bay tới. Ngày 8 tháng 5 không còn là ngày quốc hận mà mang một tên mới: “ngày chiến thắng”, ngày nhân dân Việt Nam rửa hận cho nhân dân An-giê-ri”.

 Đến thủ đô An-giê-ri hôm nay, 8 tháng 5 năm 1954, chúng ta sẽ thấy nhà nhà mở tiệc. Trong từng gia đình, trong từng khách sạn món ăn nào ngon nhất được đặt tên là “món Điện Biên Phủ”, để mọi người ăn mừng chiến thắng.

 Như sau này các ban An-giê-ri kể lại trong những chuyến sang thăm nước ta: “Nhân dân An-giê-ri chúng tôi đã thực sự ăn mừng chiến thắng đích đáng. Những người anh em Việt Nam đã trả thù cho các liệt sĩ của chúng tôi… Thế là người An-giê-ri bước lên con đường mà những người anh em Việt Nam đã vạch ra… Chúng tôi đánh giá rất cao cuộc đấu tranh vũ trang của nhân dân Việt Nam. Lúc đầu chúng tôi thấy cần thiết phải làm theo nhưng còn do dự, có thái độ chờ xem. Tin chiến thắng Điện Biên Phủ đến với chúng tôi cho thấy rõ con đường dẫn đến thắng lợi nên chúng tôi quyết tâm tiến hành cuộc đấu tranh vũ trang… Cũng như nhân dân Việt Nam, nhân dân An-giê-ri đã viết những dòng chữ máu lên nhiều trang sử anh hùng của mình. Nhân dân chúng tôi đã rửa sạch nỗi nhục về sự bất lực kéo dài 124 năm dưới gông xiềng của chủ nghĩa thực dân Pháp… Không thể nào đánh giá được những ảnh hưởng của Điện Biên Phủ. Thật vậy, Điện Biên Phủ đã giúp cho các dân tộc thuộc địa hãnh diện ngẩng cao đầu…

 Chia tay với những người bạn An-giê-ri, chúng ta tiếp tục chuyến bay.

 Và hạ cánh xuống Pa-ri, thủ đô nước Pháp, một thủ đô đang “khoác bộ đồ tang”.

 Từ sáng sớm ngày 8 tháng 5, các công sở đều treo cờ rũ, “như để nhớ tiếc giấc mộng xâm lăng vừa bị chôn vùi ở Điện Biên Phủ”.

 Báo Nhân đạo của Đảng Cộng sản Pháp số ra sáng hôm đó viết: “Điện Biên Phủ, trung tâm trận chiến đấu lớn nhất của cuộc chiến tranh đã trở thành bãi tha ma lớn nhất (của quân viễn chinh Pháp). Sự thất thủ của pháo đài đã tỏ rõ tham vọng điên rồ của những kế hoạch xâm lược vào thời đại mà các dân tộc đã nắm chắc trong tay cuộc chiến đấu chính nghĩa vì độc lập… Không một ưu thế về trang bị nào có thể làm cho những viên chỉ huy nhiều kinh nghiệm nhất có trong tay những đơn vị lớn và được sự yểm trợ của lực lượng không quân hùng mạnh, tránh khỏi thất bại… Không một sức mạnh nào và không một ai có thể bắt cả một dân tộc đã vùng lên phải quỳ gối trở lại…”

 Chiều hôm đó, thủ tướng Pháp La-ni-en, trong bộ quân phục màu đen, nét mặt nhăn nhúm vì xúc động nặng nề bước lên diễn đàn quốc hội Pháp, công bố “sự thất thủ của pháo đài Điện Biên Phủ”. Giọng thủ tướng chậm chạp, đứt quãng, tan đi trong bầu không khí tang tóc của hội trường quốc hội, “nghe như những tiếng nức nở của người quả phụ ở chốn xa xăm nào đó”. Tất cả các nghị sĩ, trừ những đảng viên cộng sản, đều đứng dậy trong sự im lặng nặng nề, cúi đầu nghĩ đến những người lính viễn chinh bị đẩy đi bỏ xác tại “Véc-đoong châu Á”.

 Đó là bài tường thuật trên tờ Pa-ri Mát, ngày 8 tháng 5.

 Vào cuối buổi chiều hôm đó, khi bộ trưởng quốc phòng Plê-ven đến cúi đầu trước mồ người lính vô danh, giữa lúc “cả thủ đô Pa-ri sống trong chân không”, một cuộc biểu tình đã nổ ra để đón chào “ngài bộ trưởng”. Người ta thấy có mặt các đại biểu công nhân và nhân dân lao động Pa-ri, các hội viên hội Liên hiệp cựu viên chức Đông Dương, nhiều nhân vật quân sự, những học sinh trường tham mưu và Học viện chiến tranh; người ta cũng thấy cả những "phần tử Đờ Gôn" từ lâu đã thấy sự thật và đã lên tiếng chỉ trích gay gắt chính phủ về cuộc chiến tranh Đông Dương. Cả phu nhân các thống chế Lơ-cle và Đờ Lát cũng có mặt trong cuộc biểu tình.

 Vừa ra khỏi nghĩa trang, lập tức ngài bộ trưởng Plê-ven bị đoàn biểu tình xô đẩy. Những lời thóa mạ, những câu chất vấn nổi lên khắp nơi. Ồn ào. Náo động. Vì vội vã, vì run sợ, vì xấu hổ, ngài bộ trưởng rơi cả kính trong lúc tháo chạy. Trước sức mạnh của đám đông cảnh sát cũng “đứng vòng ngoài” im lặng không can thiệp.

 Giữa lúc đó, tiếng chuông nhà thờ Đức Mẹ đổ hồi như cố xua đuổi đám mây tang tóc phủ đen bầu trời Pa-ri đang trong cơn giông tố.

 Buổi tối, không khí thành phố rối loạn đến nỗi chính phủ phải huy động toàn bộ cảnh binh đến bảo vệ các công sở. Mười năm sau ngày giải phóng, lần đầu tiên toàn thủ đô Pa-ri phải sống một đêm căng thẳng vì lệnh thiết quân luật.

 Cũng vào ngày này, chuyện gì đã xảy ra ở Oa-xinh-tơn?

 Ngay từ mờ sáng 8 tháng 5 đã hàng chục lần, người ta đến gõ cửa hoặc gọi điện thoại hỏi người Pháp về “cách phát âm từ Điện Biên Phủ như thế nào?” Thật khó mà trả lời cho đúng ý nghĩa bóng gió của câu hỏi vừa giản đơn, vừa hóc búa này.

 Sáng cũng như chiều, các báo đua nhau đăng tin và sơ đồ “pháo đài Điện Biên Phủ”, với các cụm cứ điểm mang những tên kiều diễm như A-nơ, Ma-ri Huy-ghét, Clô-đin… bên trong những thòng lọng chiến hào siết chặt. Kèm theo là những lời bàn, những lời chê bai.

 Sau khi nghe tin tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ bị tiêu diệt việc làm đầu tiên của tổng thống Hoa Kỳ Ai-xen-hao là triệu tập cuộc họp khẩn cấp của Hội đồng an ninh quốc gia vào chiều thứ bảy 8 tháng 5 một cuộc họp "vi phạm tính chất thiêng liêng của buổi nghỉ việc cuối tuần".

 Người ta nghe các vị tướng soái báo cáo về diễn biến của trận đánh. Người ta không tiếc lời phê phán những sai lầm về chiến lược của các tướng lĩnh Pháp. “những sai lầm mà các tổng chỉ huy Pháp ở Đông Dương thay nhau phạm phải trong nhiều năm qua”, trong đó, “chủ trương phòng ngự chiến lược bằng bê-tông đã làm cho quân viễn chinh Pháp bị tê liệt như trong thời kỳ hưng thịnh của thuyết Ma-gi-nôt, một chủ trương chỉ đạo chiến tranh đầy rẫy những phương thức cổ hủ”.

 Một câu hỏi được đặt ra: phải chăng người Mỹ chóng quên quá khứ dù chỉ là quá khứ gần, thậm chí rất gần?

 Họ quên rằng năm trước, 1953 khi được biết nội dung kế hoạch Na-va, họ đã xoa tay hoan hỉ: “Với kế hoạch này, thắng lợi của người Pháp đã ở trong tầm tay”. Và một lúc, họ đổ ra gần 400 triệu đô la để viện trợ cho kế hoạch đó. Gần hơn, mới cách đây ba tháng, vào tháng 2-1954, khi lên thăm con nhím Điện Biên Phủ  trung tướng Hòa Kỳ O-Đa-ni-en đã hết lời khen ngợi công trình vĩ đại của Đờ Cát trên cánh đồng Mường Thanh.

 Bấy giờ, Oa-xinh-tơn chê bai Pa-ri, cụ thể là giới quân sự Hoa Kỳ chê bai tướng lĩnh Pháp, ngay sau thất bại ở Điện Biên Phủ.

 Điều đó không có gì là khó hiểu.

 Họ đã phải bỏ tiền ra đảm nhận tới 78,25 phần trăm chiến phí của Pháp ở Đông Dương. Mặc dù vậy, họ vẫn tự coi là “người đứng ngoài cuộc” để áp dụng công thức tiền và súng Mỹ cộng với máu Pháp – ngụy.

 Nhưng rồi, như thiên hạ đều biết, mười năm sau khi đã đem quân vào trực tiếp xâm lược Đông Dương, họ không có cách nào khác là lần theo vết xe đổ của Pháp, để rồi phải chấp nhận thất bại cay đắng trong cuộc chiến tranh lâu dài nhất trong lịch sử Hợp chúng quốc Hoa Kỳ, một cuộc chiến tranh – sáu đời tổng thống.

 Trong cuốn sách được tái bản nhân dịp kỷ niệm 25 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, vị chỉ huy chiến dịch lịch sử này đã nhìn lại chặng đường xâm lược Đông Dương của thế lực đế quốc phản động mấy chục năm qua, từ thực dân Pháp đến đế quốc Mỹ và nêu lên một nhận xét xác đáng. Tôi xin mạn phép dừng lời nhận xét đó để kết thúc ở đây câu chuyện của tôi với các bạn trẻ;

 “…Bọn đế quốc cũng như các thế lực phản động khác, kể cả các thế lực bành trướng ngày nay, vẫn luôn luôn mù quáng và ngoan cố, luôn luôn ôm ấp những mưu đồ đen tối và phiêu lưu. Bởi vì, đó là vấn đề thuộc  về bản chất của chúng. Chúng đều là những tên học trò dốt, không bao giờ biết tiếp thu và không có khả năng tiếp thụ những bài học của lịch sử và cho đến ngày chúng bị loại ra khỏi vũ đài của lịch sử.

 “Vì vậy, chúng ta nhất thiết phải luôn luôn cảnh giác và sẵn sàng, và trong những cuộc đụng độ mới trên mọi quy mô có thể diễn ra giữa cách mạng và phản cách mạng, quy luật lịch sử sẽ diễn ra theo hướng tất yếu của nó là: địch nhất định thua, ta nhất định thắng”²⁶.

-------------------------
26. Võ Nguyên Giáp, Điện Biên Phủ, in lần thứ VI, Nxb QĐND, H.1979, trang 60.