Trang để in - Muôn vàn tình thân yêu

LỜI DI CHÚC CỦA CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH

VIỆT NAM DÂN CHỦ CỘNG HÒA
ĐỘC LẬP – TỰ DO – HẠNH PHÚC

Cuộc chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh qua nhiều gian khố, hy sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn.

Đó là một điều chắc chắn.

Tôi có ý định đến ngày đó, tôi sẽ đi khắp hai miền Nam Bắc, để chúc mừng đồng bào, cán bộ và chiến sĩ anh hùng; thăm hỏi các cụ phụ lão, các cháu thanh niên và nhi đồng yêu quý của chúng ta.

Kế theo đó, tôi sẽ thay mặt nhân dân ta đi thăm và cảm ơn các nước anh em trong phe xã hội chủ nghĩa, các nước bầu bạn khắp năm châu đã tận tình ủng hộ và giúp đỡ cuộc chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta.

*
* *

Ông Đỗ Phủ là người làm thơi rất nổi tiếng ở Trung Quốc đời nhà Đường, có câu rằng “Nhân sinh thất thập cổ lai hy”, nghĩa là “người thọ 70, xưa nay hiếm”.

Năm nay, tôi vừa 79 tuổi, đã là lớp người “xưa nay hiếm”nhưng tinh thần, đầu óc vẫn rất sáng suốt, tuy sức khỏe có kém so với vài năm trước đây. Khi người ta đã ngoài 70 xuân, thì tuổi tác càng cao, sức khỏe càng thấp. Điều đó cũng không có gì lạ.

Nhưng ai mà đoán biết tôi còn phục vụ cách mạng, phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân được bao lâu nữa?

Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ đi gặp các cụ Các Mác, cụ Lê-nin và các vị cách mạng đàn anh khác, thì đồng bảo cả nước, đồng chí trong Đảng và bầu bạn khắp nơi đều khỏi cảm thấy bất ngờ.

TRƯỚC HẾT NÓI VỀ ĐẢNG – Nhờ đoàn kết chặt chẽ, một lòng một dạ phục vụ giai cấp, phục vụ nhân dân, phục vụ Tổ quốc, cho nên từ ngày thành lập đến nay, Đảng ta đã đoàn kết, tổ chức và lãnh đạo nhân dân ta hăng hái đấu tranh tiến từ thắng lợi này đến thắng lợi khác.

Đoàn kết là một truyền thống cực kỳ quý báu của Đảng và của dân ta. Các đồng chí từ Trung ương đến các chi bộ cần phải giữ gìn sự đoàn kết nhất trí của Đảng như giữ gìn con ngươi của mắt mình.

Trong Đảng thực hành dân chủ rộng rãi, thường xuyên nghiêm chỉnh tự phê bình và phê bình là cách tốt nhất để củng cố và phát triển sự đoàn kết và thống nhất của Đảng. Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau.

Đảng ta là một đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liên chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân.

ĐOÀN VIÊN VÀ THANH NIÊN ta nói chung là tốt, mọi việc khó khăn đều hăng hái xung phong, không ngại khó khăn, có chí tiến thủ. Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa “hồng” vừa “chuyên”.

Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và cần thiết.

NHÂN DÂN LAO ĐỘNG ta ở miền xuôi cũng như ở miền núi, đã bao đời chịu đựng gian khổ, bị chế độ phong kiến và thực dân áp bức bóc lột, lại kinh qua nhiều năm chiến tranh.

Tuy vậy, nhân dân ta rất anh hùng, dũng cảm, hăng hái, cần cù. Từ ngày có Đảng, nhân dân ta luôn luôn đi theo Đảng, rất trung thành với Đảng.

Đảng cần phải có kế hoạch thật tố để phát triển kinh tế và văn hóa, nhằm không ngừng nâng cao đời sống của nhân dân.

CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ có thể kéo còn kéo dài. Đồng bào ta có thể phải hy sinh nhiều của, nhiều người. Dù sao, chúng ta phải quyết tâm đánh giặc Mỹ đến thắng lợi hoàn toàn.

Còn non, còn nước, còn người
Thắng giặc Mỹ, ta sẽ xây dựng hơn mười ngày nay!

Dù khó khăn gian khổ đến mấy, nhân dân ta nhất định sẽ hoàn toàn thắng lợi. Đế quốc Mỹ nhất định phải cút khỏi nước ta. Tổ quốc ta nhất định sẽ thống nhất. Đồng bào Nam Bắc nhất định sẽ sum họp một nhà. Nước ta sẽ có vinh dự lớn là một nước nhỏ mà đã anh dũng đánh thắng hai đế quốc to – Là Pháp và Mỹ; đã góp phần xứng đáng vào phong trào giải phóng dân tộc.

VỀ PHONG TRÀO CỘNG SẢN THẾ GIỚI. – là một người suốt đời phục vụ cách mạng, tôi các tự hào với sự lớn mạnh của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế bao nhiêu, thì tôi càng đau lòng bấy nhiêu vì sự bất hòa hiện nay giữa các đảng anh em!

Tôi mong rằng Đảng ta sẽ ra sức hoạt động, góp phần đắc lực vào việc khôi phục lại khối đoàn kết giữa các đảng anh em trên nền tảng chủ nghĩa Mác – Lenin và chủ nghĩa quốc tế vô sản, có lý, có tình.

Tôi tin chắc rằng các đảng anh em và các nước anh em nhất định sẽ phải đoàn kết lại.

*
* *

VỀ VIỆC RIÊNG – Suốt đời tôi hết lòng phục vụ Tổ quốc, phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân. Nay dù phải từ biệt thế giới này, tôi không có điều gì phải hối hận, chỉ tiếc rằng không được phục vụ lâu hơn nữa, nhiều hơn nữa.

Sau khi tôi qua đời, chớ nên tổ chức điếu phúng linh đình, để khỏi lãng phí thì giờ và tiền bạc của nhân dân.

BẠC PHƠ MÁI TÓC NGƯỜI CHA

Con lặng lẽ theo dòng người tiến vào lễ trường Ba Đình viếng Bác. Dòng người dài vô tận, trang nghiêm. Không ai nói với ai, mắt đỏ hoe, trĩu nặng. Trời mưa, lúc to, lúc nhỏ sụt sùi. Con đi dưới mưa. Mưa ướt nhòe mặt con. Đó là nước mắt hay nước mưa con cũng không biết nữa. Con đã khóc, xung quanh con ai cũng khóc, hàng cây ướt lá xanh, trời mọng nước, đất trời, hoa lá, cỏ cây, và đến cả hàng sỏi trên đường cũng đầm đìa nước mắt. Con đi, chẳng thấy gì xung quanh, chỉ thấy một mái tóc bạc phơ của Người Cha…

*
* *

Bác ơi!

Khi chưa tròn 6 tuổi, bắt đầu có trí khôn thì hình ảnh đầu tiên xộc đến trong trí nhơ con là một thằng Tây, mũi quặp vào mồm, mắt xanh lét, mặt đỏ bự, một tay cầm súng lăm lăm, một tay, cái bàn tay như lông lá, gớm guốc, ngón tay nầm nẫm như những quả chuối, nắm lấy vai con, nghiến răng giằng khỏi tay mẹ đang ghì chặt. Con khóc thét lên. Hắn xách con như con nhái ném vào góc nhà, lôi mẹ con ra, đẩy vai người:

- Mau… đi khiêng đạn cho quan lớn.

Mẹ con sợ quá, mặt tái xanh, vừa khóc, vừa nhào lại phía con. Một chiếc báng súng giáng đánh hự và giữa ngực gầy. Mẹ con ngã giúi xuống, rồi lại cố nhỏm dậy, lếch thếch đi ra đường, khiêng những hòm đạn giết người nặng gẫy vai, đến cổng còn cố nhìn lại, mắt mọng nước…

Năm con 9 tuổi, vào một tối đầu thu, trời rất trong, sao long lanh, dầy như chiếc bánh đa vừng, con đang ngủ, bỗng rộ lên những tràng súng kéo dài từ cái bốt đầu làng, rồi có tiếng nổ lốp đốp. Mẹ con thét lên:

- Cháy! Trời ơi! Nó đốt nhà mình rồi!

Ngoài sân, lửa đỏ bốc bùng bùng. Mẹ con không biết làm gì, đứng trân trân nhìn ngọn lửa thiêu cháy cơ nghiệp. Súng vẫn nổ. Đạn lửa đan chéo như chớp, rạch nhằng nhằng trên bầu trời. Hôm sau, vẫn thằng mũi lõ, hống hách vào làng. Chúng nói oang với lũ Việt gian, lý trưởng, chánh tổng:

- Quan lớn đốt nhà cho sáng, kẻo Việt-minh luồn vào bốt. Từ đấy, đằng đẵng mấy năm trời, thằng Tây mũi lõ ám ảnh đời con, đè nặng lên trí nhớ trẻ thơ của con, như trăn tinh trong truyền Thạch Sanh mẹ con vẫn kể. Nào con có biết gì? Con cứ ngỡ mình sinh ra đã như thế, thì cứ suốt đời cắn răng chịu đựng thế.

Đến năm 11 tuổi, một ngày thu tuyệt đẹp. Hòa bình trên nửa nước, lần đầu trong đời, từ miệng trẻ thơ, con được gọi to, trìu mến: “Bác Hồ”. Năm ấy, Bác về Hà Nôi, con trông thấy bác dẫn đầy… Bác ơi! Đến bây giờ con mới hiểu, đời con bắt đầu từ ngày hôm ấy, nỗi đau mất nước chẳng còn, thằng Tây mũi lõ, con trăn tinh của đời con đã bị búa rìu Thạch Sanh chém chết. Đời con giở sang trang mới. Đất trời của con, hoa cỏ xứ này của con, cuộc đời nô lệ hôm nào đã chấm dứt. Đổi đời rồi!

Ôi! Bác đã khai sinh cho đời con, cho thế hệ thanh niên chúng con, đến muôn sau chúng con vẫn giữ chân lý giản đơn mà vô cùng vĩ đại, chân lý Bác Hồ: “Không có gì quý hơn độc lập, tự do”.

*
* *

Bác ơi!

Không hiểu từ bao giờ, có lẽ từ những ngày mẹ ru trên võng kẽo kẹt, con đã thuộc câu ca dao ngọt lự ân tình:

Công cha như núi thái sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra

Những người con thường nhìn mái tóc mẹ cha mình mà biết hết ơn nuôi dưỡng sinh thành. Màu tóc ngày một ngả trắng xóa, ấy là sâu thêm, nặng thêm ơn nghĩa. Bác Hồ, người Cha của thế hệ thanh niên chúng con, mái tóc bạc phơ, công ơn, nghĩa tình có gì đo nổ, sánh nổi.

Mái tóc của người cha bạc phơ! Con nhớ đến ngày bác ra đi – năm 1911 – để tìm kế cứu nước, cứu dân, làm bồi tàu vất vả, hèn mọn. Sóng con tàu trắng xóa, sóng Thái Bình Dương, sóng Ấn Độ Dương, sóng Đại Tây Dương trắng xóa, sóng cảng Mác- xây ở Pháp, sóng bờ biển châu Phi, châu Mỹ trắng xóa… Những ngày bôn ba ấy làm trắng mái tóc người.

Mái tóc người Cha bạc phơ. Chính tuyết trắng thành Luân-đôn ngày nào Người quét, chính tuyết Pa-ri lạnh ghê người, đêm đêm Người hơ những viên gạch trên lửa nóng để sưởi ấm mình. Chính tuyết nước Nga, tuyết Trung Quốc suốt mấy chục năm Người lăm lội sương gió tìm đường cho dân tộc. Đời cách mạng của người trắng trong như mái tóc Người.

Mái tóc người Cha bạc phơ! Con hiểu, chính những ngày Người ở tù “Bốn tháng cơm không no”, “Nằm bên hố xí đợi ngày mai”; những ngày người sống kham khổ ở Pắc Bó, như ông ké hiền lành của núi rừng Cao Bằng, những năm tháng kháng chiến chống Pháp trường kỳ, Người ở rừng, nếp nhà đơn sơ, toàn tre nứa, trúc, mai, vầu đã làm trắng mái tóc Người. Vì nước, vì dân, suốt đời người hy sinh, vất vả, từ lúc tóc Người con xanh cho đến lúc phơ phơ trắng bong màu tuyết.

Mái tóc người Cha bạc phơ! Con biết, những đêm người: “Trằn trọc băn khoăn giấc chẳng thành” để tìm cách đánh Pháp, đuổi Nhật giành lại màu xanh cho Tổ quốc; những ngày Người: ”ung dung yên ngựa trên đường suổi reo” để chỉ đạo cuộc kháng chiến chống Pháp trường kỳ, vĩ đại để cho chúng con có lấy một ngày: “Mây của ta, trời thắm của ta”, khiến mái tóc Người đã bạc càng bạc thêm. Mà nào Người có được yên, nước ta còn nghèo, dân ta còn nghèo, mái tóc Người lại thêm bạc để đưa cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc tiến lên, chúng con có cơm ăn, áo mặc, được học hành, được cất lời ca, tiếng hát. Miền Nam còn đấy – nửa mình còn lửa bỏng nước sôi – Bác Hồ ăn không ngon, ngủ không yên, Người lo cho cách mạng miền Nam, Người lo đánh Mỹ giữ nền tự do, độc lập… mái tóc Người ngả màu bóng trắng xóa.

Mái tóc người Cha bạc phơ! Ôi! Chính vì Người muốn cho đời con xanh mái tóc tuổi trẻ, cho các cô gái giữ trọn bộ tóc óng mượt hạnh phúc, cho em bé có nơ, có bướm cài trên mái tóc xanh, cho đôi lứa giữ trọn mái tóc thề chung thủy, cho các cụ già lâu bạc tóc, nên tóc Người cứ mỗi ngày mỗi bạc. Và đến khi, đất nước đã xanh cây lá do tay Người vun trồng, thì mái tóc người đã trắng bông…

Bác ơi, năm nay con 25, 26 tuổi, 14, 15 năm trời, tóc Bác lại bạc thêm để con nên người. Con đã lớn lên, tương lai rộng mở, tươi sáng. Hôm nay, nhìn mái tóc Người, con không cầm được nước mắt. Suốt đời Người vì nước, vì dân, vì hạnh phúc của con, của thế hệ chúng con. Cuộc đời Người là bài học lớn. Con nguyện suốt đời soi mình trong Người để trong sáng hơn, xứng đáng hơn. Đời Người là một giáo khoa dạy con, dậy mọi thế hệ biết làm người. Ơn nào lớn hơn? Nghĩa nào sâu hơn?

*
* *

Bác ơi!

Con bỗng trở thành con thuyền nhỏ đi ngược lại tìm dòng lịch sử suốt bốn nghìn năm. Con sống lại những ngày bà Trưng, bà Triệu “phất cờ nương tử, thay quyền tướng quân” đánh tan tác quân Hán, quân Ngô, trên bành voi trận, vung kiếm tung hoành, giải phóng đất nước. Con gặp lại Trần Hưng Đạo với các chiến sĩ của Người, cánh tay hằn sâu hai chữ “Sát Thát”, đã ba lần đánh tan tác quân Nguyên, nước đỏ ngầu căm giận. Con trở lại những ngày gian khổ, nếm mật nằm gai ở núi Lam Sơn, Thanh Hóa, thấy Lê Lợi, Nguyễn Trãi trằn trọc đêm ngày, định kế hoạch bình định giặc Minh, cứ nước, cứu dân. Con đã theo con ngựa chiến, sạm khói thuốc đạn của Nguyễn Huệ vào Nam, đánh tan hoang 2 vạn lũ giặc Xiêm trên khúc sông Rạch Gầm – Xoài Mút; ra Bắc trong 10 ngày quét sạch 20 vạn lũ quân Thanh, trả lại cho Thăng Long, cho đất nước mùa hoa đào bất diệt.

Giờ đây, trước linh cữu Bác, dòng lịch sử vẻ vang của dân tộc bỗng cuồn cuộn chảy về. Con thấy Người là tất cả, trong Người có bà Trưng, bà Triệu, có Lê Lợi, Trần Hưng Đạo, Quang Trung, lại có cả thơ Nguyễn Du,văn Nguyễn Trãi, tầm trí tuệ thông kim bác cổ của Nguyễn Bỉnh Khiêm, Lê Quý Đôn – Bác là tinh hoa của dân tộc. Con người Bác là kết tinh những gì tốt đẹp nhất của non sông, đất nước ta.

Con bỗng trở thành cánh chim bay khắp không gian. Con ngỡ mình với Mạc Tư Khoa, xứ sở của Lê-nin, từng đánh bại Na-pô-lê-ông kiêu hùng, nghiêng mình trước anh linh Bác, cờ rủ, hoa vân tươi nhưng không hề cười. Người bạn lớn của họ không còn nữa, dể lại trên khuôn mặt Nga nỗi tiếc thương vô hạn. Con lại tới Bắc Kinh, vẫn cờ tang ủ rũ, vẫn những vòng hoa buồn, hàng chục vạn người nghiêm trang xếp hàng đi viếng Bác, người bạn chiến đấu thân thiết nhất của họ mất đi, nhưng không bao giờ họ quên những ngày đồng cam, cộng khổ. Người đã cùng họ chiến đấu khi cách mạng Trung Quốc còn trứng nước. Con ngẩng cao đầu, đàng hoàng bước tới Pa-ri đầy hoa lệ. Con không đếm được bao người khóc Bác, có người là bạn, là đồng chí, và không ít người, vốn bị Bác đuổi khỏi mảnh đất Việt Nam, chết chìm theo cái đế quốc Pháp hung hãn. Con lại tới 49 bang nước Mỹ với chiếc mũ tai bèo của anh Giải phóng quân, với bộ quân phục màu rêu bạc nắng, với đôi dép Hồ Chí Minh thần kỳ. Bác ơi, lưỡi lê, họng súng, những con mắt cú vọ gườm gườm, không ngăn nổi dòng nước mắt nóng hổi trên khuôn mặt Mỹ chân chính, không ngăn nổi tiếng hô bật ra từ trái tim chân thành của lương tâm con người: “Hồ Chí Minh bất tử”. Ngay cả trên mảnh đất của lũ diều hâu, chúng vẫn phải cụp mỏ, thu vuốt, trước tầm lớn của phượng hoàng. Con tưởng mình bay suốt châu Á, châu Phi, sang châu Mỹ, châu Âu, rồi tới châu Đại Dương tít tắp… đâu đâu con cũng thấy loài người dành những lời đẹp nhất, những vòng hoa thành kính nhất cho anh linh Người. Cái vĩ đại của bậc vĩ nhân không hề có biên giới. Bác Hồ đi vào nhân loại, đi vào thế giới, đi vào bất tử cùng với Việt Nam, Điện Biên Phủ.

Có gì đáng ngẩng cao đầu hơn khi thế hệ thanh niên chúng con có người Cha lớn như Người. Có gì đáng tự hào hơn, khi chính người Cha ấy đã cho con mình được sống trong thời đại vô cùng oai hùng, không một quãng lịch sử nào, không một thời đại nào có thể sáng nổi, thời đại Hồ Chí Minh.

*
* *

Những người có trái tim lớn không bao giờ tự nói về mình. Người đời có thể dành cho Bác những vòng hào quang rực rỡ nhất, nhưng riêng Người, khong một phút dành cho bản thân. Trên 50 năm tranh đấu, người trải qua đủ mọi thứ gió bụi cuộc đời, nhưng không một hạt bụi nào có thể bám nổi trên Người, một phần tư thế kỷ làm nguyên thủ một nước, nhưng không giây nào Người nghĩ đến tiền bạc, dinh thự, bia đá, tượng đồng. Và đây, lúc về với Các Mác, Le-nin, người chỉ dành cho mình bộ ka-ki sờn cũ, đôi dép lốp của những người vô sản và chiếc hòm kính trong suốt, không một vết bụi mờ.

Bác ơi! Cuộc đời Bác là bài học lớn cho thế hệ thanh niên chúng con. Người danh yêu thương cho tất cả mọi người. Cũng bởi vậy tất cả mọi người không phân biệt màu da, lứa tuoir, không phân biệt chủng tộc, tôn giáo đều yêu kính Người, gọi Người là Cha, là Bác, là Anh với tất cả sự trìu mến, chân thực, xuất phát từ trái tim mình.

Người không dành gì cho bản thân, vì Tổ quốc, vì nhân dân, vì nụ cười của loài người, khước từ tất cả những gì thuộc về bản thân. Cũng bởi thế, Người trở nên tất cả. Nhìn núi biếc, sông xanh, biển rộng, đồng bằng chói nắng ta đều thấy có Bác, có tình Người, bóng Người. Một nụ cười trên khuôn mặt hồng hào của con trẻ, một chút thảnh thơi của bác công nhân già sau 8 giờ làm việc, một nồi cơm thơm bốc khói ở một gia đình “thợ cày” sau vụ gặt, một lời ca dìu dặt, một tiếng nhạc trong vắt… tất cả đều gợi ta nhớ tới Bác và ai cũng nghĩ rằng trong đó có một cái gì của Người. Và em ơi, ngay khi chúng ta yêu nhau, ấy là lúc có mái tóc bạc phơ của người Cha. Tóc Bác bạc đi cho chúng mình đấy…

Bác ơi! Bài học từ cuộc đời của bác lớn quá, đời con cố sao học cho hết. Bởi yêu thương lớn nên người người ai cũng kính yêu, bởi giản dị, đơn sơ, nên vĩ đại không gì sánh nổi.

*
* *

Bây giờ con đang đứng trước linh cữu Bác, lúc này con mới tin Bác mất thật rồi. Đời con mồ côi. Người Cha đã sinh ra con, sinh ra thế hệ thanh niên chúng con không còn nữa. Con nhìn Bác, mắt nhòe đi, chỉ thấy mái tóc bạc phơ phơ của Người Cha.

Đường cách mạng do Người chỉ ra đi chưa hết. Miền Nam còn đó, Người chửa được một ngày vào thăm. Hạnh phúc của mọi người, việc học hành của con cháu, Người muốn nhiều hơn, tốt hơn. Cách mạng xã hội chủ nghĩa phải thành công để miền Bắc rồi miền Nam sẽ có: “đường lên hạnh phúc rộng thênh thênh”, đó là ước muốn của Người. Thế giới này sẽ tốt hơn, đẹp hơn, cách mạng phải toàn thắng, bốn phương vô sản phải là anh em, phút cuối cùng Người vẫn tin như thế!

Bác ơi! Chúng con đây, lớp măng tháng Tám do Người khai sinh và vun trồng xin đi tiếp trên con đường cách mạng Người đã vạch ra, thực hiện bằng xong ước mơ sự nghiệp của Người.

Bác ơi! Con rời khỏi Ba Đình, chẳng còn nhìn được Bác nữa. Dòng người lặng lẽ, bàng hoàng cứ đi tiếp dài mãi, lớn mãi, trùng trùng điệp điệp.

Bác ơi! Thế hệ thanh niên chúng con sung sướng, tự hào sống trong thời đại Hồ Chí Minh, mãi mãi noi gương người, trung thành với Người.

Con đi, con khóc, con gạt nước mắt, con thầm gọi Bác Hồ và bàn tay con nắm chặt. Thưa Bác, thế hệ thanh niên chúng con sẵn sang làm theo lời Người.

Thu 1969

QUỐC XUYÊN.

“VƯỜN BÁC HỒ” TRÊN QUÊ HƯƠNG BÁC

Đội 4 nông trường Nghĩa Đàn Nghệ An nằm trên một thung lũng rộng, giữa hai hòn núi Vạc và Hươu. Con đường ô-tô từ Thanh Hóa vào, xuyên qua những lô cà-phê chè xanh rợp. Một con đường ô-tô, chạy thốc vào khu nhà ở của đội rồi mất hút vào cánh rừng già ven sông Hiếu.

Tâm và anh đội trưởng Hảo được tin Bác Hồ ốm nặng khi đi trên chặng đường này. Hôm đó, cô và anh đi dự lễ Quốc khánh ở nông trường bộ trở về. Hai người đi nhờ một chiếc xe tải xuống đội chở cà. Cùng đi nhờ còn có một anh cán bộ kỹ thuật. Anh ta vừa mở chiếc đài Hung đón tin buổi sáng thì bỗng nghe thông báo của Trung ương Đảng về tình hình sức khỏe Bác Hồ. Tâm không tin là Bác đang ốm nặng. Năm ngoái đây, Tâm vừa vinh dự được gặp Bác, thấy Bác còn rất hồng hào.Dạo tháng 4 năm nay, xem ảnh Bác đi bỏ phiếu ở Hà Nộ, Bác vẫn còn khỏe mạnh. Nhưng sự thực là mấy tháng gần đây Bác Hồ rất mệt. Và chỉ sáng hôm sau, Tâm, Hảo nhận được tin Bác Hồ mất qua chiếc loa phóng thanh trước nhà văn phòng đội.

Không chờ nghe hết bản thông báo đặc biệt của Ban chấp hành Trung ương Đảng, Tâm òa lên khóc. Đội trưởng Hảo ngồi thụp xuống cạnh cột loa, cuốn tròn cuốn sổ tay, gạt nước mắt, không nói một lời. Thọ, Sức và nhiều anh chị công nhân khác trên đường đi làm cỏ cũng chạy xúm lại nhìn chăm chăm trên chiếc loa phóng thanh màu sữa đục. Nhưng chẳng ai nhìn chiếc loa được lâu và cũng chẳng mấy ai đủ bình tĩnh để nghe trọn vẹn bản thông cáo đó. Họ cúi xuống nức nở. Cảm giác đau đớn dữ dội đang cồn lên trong lòng họ. Trong giây phút lặng im, hình ảnh thân mật, giản dị của Bác hiện lên chói lọi trong trí nhớ mọi người hơn bao giờ hết. Hầu hết những người trong đội đều đã có hạnh phúc lớn gặp Bác ít nhất một lần. Đó là lần Bác về thăm nông trường vào cuối năm 1961.

Hôm ấy, Thọ, phó bí thư chi đoàn, thường kể lại với Tâm rằng, trời rét lắm. Mới quá nửa đêm, giấc ngủ đương nồng, Thọ bỗng được đồng chí đội trưởng đánh thức dậy và báo cho một tin mừng: Phái đoàn Chính phủ về thăm.. Thọ vội tung chăn, chạy đi gọi anh chị em công nhân trong tổ nấu cơm ăn rồi kéo xuống tập trung ở nông trường bộ trước khi trời sáng. Anh cứ đinh ninh trong dạ, chuyến này thế nào cũng gặp được Thủ tướng Phạm Văn Đồng. Nhưng khi chiếc máy bay lên thẳng vừa hạ cánh xuống bãi cỏ rộng cạnh nhà kho, thì anh biết rằng mình đã đoán sai. Người đến thăm nông trường anh và các nông trường bạn chung quanh là Bác Hồ kính yêu. Trên bậc thang thứ nhất nối liền với khung cửa máy bay, Bác Hồ hiện ra trong bộ quần áo lụa nâu và chiếc áo khoác bằng ka-ki mỏng, rất phong phanh, vẫy tay chào tất cả. Mọi người hô vang “Hồ Chủ tịch muôn năm” rồi chạy ùa tới vây quanh Bác. Bác đứng hỏi chuyện thân mật mọi người bên một chiếc bàn mộc đơn sơ trên bãi cỏ. Thọ lách khỏe tới sát chân bàn để được nhìn thật rõ từng sợ râu bạc, nghe thật rõ từng lời Bác dạy. Bỗng Bác cười chỉ vào Thọ, hỏi:

- Cháu làm gì?

Thọ cảm động, luống cuống, nhưng nhìn vẻ mặt nhân hậu, dịu hiền của Bác, anh bình tĩnh đáp:

- Thưa Bác, cháu làm công nhân trồng cà-phê a

- Chú có nghiện cà-phê không?

- Thưa Bác, cháu không nghiện ạ

Bác lại cười:

- Thế là tốt. Bác cũng không nghiện cà-phê. Cà-phê bán ra nước ngoài rất quí. Các cô các chú cần sản xuất và tiết kiệm nhiều cà-phê để đổi về sắt thép và máy móc xây dựng công nghiệp nước nhà…

Tâm không nhớ Thọ đã kể câu chuyện gặp Bác năm đó đến bao lần. Nhưng cô cảm thấy rõ rằng, mỗi lần nghe kể lại, Tâm đều thấy mới. Thọ kể mạch lạc, sôi nổi, khiên Tâm bấy giờ chưa vào nông trường, không có vinh dự gặp Bác, vẫn cảm thấy như chính minh trông thấy Bác, trực tiếp nghe từng lời Bác dạy.

Vào lúc này đây, trong trí Thọ hẳn đang lung linh lên hình ảnh Bác Hồ. Với giọng nói ấm cúng của miền Trung: “Cháu có nghiện cà-phê không?” – “…” – “Thế là tốt… các cô chú phải…”. Còn đối với Tâm, tuy vào nông trường muộn, nhưng theo lời dạy của Bác Hồ, ra sức sản xuất và góp nhặt từng hạt cà-phê một, nên cô cũng lớn lên nhanh chóng với tầm vóc của nông trường. Cô trở thành tổ trưởng kỹ thuật xuất sắc của nông trường. Và cô đã có diễm phúc được gặp Bác Hồ giữa thủ đô Hà Nội thân yêu.

Lần ấy vào cuối năm 1967, đầu năm 1968, máy bay Mỹ ném bom ở Nghệ An và trên miền Bắc rất ác liệt. Tâm được Tỉnh ủy cho đi tham quan và học tập kinh nghiệm sản xuất nông nghiệp ở Thái Bình. Một sáng sau lúc tham quan xong, đoàn đang chuẩn bị lên dường trở về quê Nghệ, bỗng được tin Bác Hồ gọi gặp. Xe đưa đoàn tới nhà riêng của Bác. Trên bàn đã bày sẵn bánh kẹo, nhưng chẳng thấy Bác đâu. Tâm còn mê mải nhìn những cây bưởi và khóm nhài xanh mỡ quanh nhà, thì từ phía cửa trái, một cụ già chống gậy bước ra, vồn vã hỏi:

- Các các các chú ở Nghệ An ra có phải không?

- Dạ

- Bác cũng dân Nghệ An đây. Ngồi đây ta nói chuyện quê nhà.

Cả đoàn “dạ” ra và chạy tới đỡ Bác ngồi vào ghế. Tâm được ngồi đối diện với Bác, cạnh đồng chí thường vụ Tỉnh ủy, trưởng đoàn. Cổ Bác vấn một chiếc mùi-soa trắng. Bác đang bị viêm họng, tiếng nói nhỏ nhưng vẫn rõ và ấm cúng. Bác hỏi tình hình sản xuất và phòng tránh địch tỉnh nhà có tốt không? Trong nhà và ngoài đồng có đủ hầm hố không? Hầm hố cho trâu bò đã đào được bao nhiêu cái? Chợt Bác hỏi đồng chí trưởng đoàn:

- Đồng bào có đủ nón đội không?

Trời ơi! Bác bận trăm côn ngàn việc mà vẫn lo lắng đến việc nhỏ nhặt của chúng cháu ư? Hai ba tháng rồi, nhiều chị em công nhân đội cháu đầu không nón, có ai van vỉ đâu. Thế nhưng Bác biết. Tâm nén xúc động liếc nhìn đồng chí trưởng đoàn. Người cán bộ lãnh đạo đứng tuổi này cũng đang lúng túng. Hình như anh đã dự kiến tất cả những câu Bác hỏi, chỉ thiếu câu này. Hình như anh đã chuẩn bị trả lời tất cả, chỉ thiết câu này. Anh lo lắng. Song trước cái nhìn bao dung và cũng không kém phần nghiêm nghị của Bác, anh đã thẳng thắn đứng lên:

- Thưa Bác còn thiếu ạ?

Bác liền hỏi tiếp:

- Vì sao thiếu? Thiếu nứa hay thiếu lá?

Trời ơi! Trả lời Bác ra sao được chứ? Lá và nứa ư? Hai thứ ấy ở đất Nghệ mình kể có thiếu gì! Ở chỗ đội Tâm, dịch ra khỏi đường mấy bước, đụng phải nứa rồi? Vậy thì làm sao thiếu chứ? Chỉ vì tổ chức sản xuất và phân phối chưa tốt đấy thôi. Đồng chí trưởng đoàn thưa với Bác, trở về sẽ quan tâm lãnh đạo giải quyết tốt khâu này. Bác gật đầu bảo thêm:

- Nón là cái che nắng, che mưa. Có che được nắng mưa, mọi người mới khỏe mạnh để sản xuất, chiến đấu và học tập.

Chỉ ba tuần lễ sau, Tâm thấy phòng cung ứng nông trường chở về đầy ắp một ô-tô nón. Tất nhiên không ai giải thích “lý do” của chuyến nón này. Riêng Tâm thì Tâm hiểu lắm. Khi được phân phối một chiếc, Tâm liền đặt tên: Chiếc nón Bác Hồ. Cho đến bây giờ chiếc nón vẫn còn như mới nguyên đây. Năm rưỡi trời nay, Tâm đã giữ gìn nó như giữ gìn hai tờ giấy gói kẹo Hải Châu. Hai tờ giấy này Tâm giữ từ hôm gặp Bác năm qua. Hôm đó hỏi chuyện xong, Bác tự tay cầm phát cho mỗi người một điếu thuốc và một chiếc kẹo mềm. Tâm không hút thuốc, Bác cho thêm một chiếc. Kẹo thì Tâm đã ăn rồi. Còn giấy thì Tâm cất kín như một báu vật. Thình thoảng Tâm giở ra xem và phô với chị em trong đội. Bây giờ hai mảnh trơn bóng và vuông vức vẫn còn nằm gọn trong ve áo Tâm kia, mà Bác.. Nghĩ tới đây Tâm khóc nức lên khiến Hảo phải vỗ vai khẽ bảo:

- Thôi nào, ta phải lo liệu để tang thôi chứ?

Bọn Tâm chia nhau đi cắt vải may băng, đi lập bàn thờ và đặt ngôi mộ Bác. Trong khi chờ đợi lễ tang chính thức do Đảng ủy nông trường tổ chức, chi Đoàn Tâm đảm nhiệm việc hương khói, và ngày ngày tổ chức anh chị em công nhân trong đội đứng quanh bàn thờ và ngôi mộ tượng trưng, mặc niệm Bác trước khi ra lô cà sản xuất. Năng suất đánh cỏ, ép xanh nhảy vọt lên sau ngày Bác mất. Trên bảng đồ thị ở văn phòng đội, số công ốm tụt hẳn xuống. Số công trực tiếp lao động trên các mặt lô bắn vọt lên như một mũi tên.

Vào một buổi trưa, sau lúc toàn đội đứng nghiêm chỉnh dưới cọt loa nghe đài phát thanh truyền đi bài điếu văn của Ban chấp hành Trung ương Đảng và Lời di chúc của Bác Hồ, do đồng chí Lê Duẩn đọc trước lễ tang trọng thể ở quảng trường Ba Đình lịch sử, Hảo kéo Tâm lên văn phòng họp ban chi ủy. Hảo nói:

Hôm nay, lễ tang Bác đã xong, nhưng đội 4 ta còn để tang Bác suốt đời. Không phải chúng ta treo mãi cờ rủ, mang mãi băng tang. Chúng ta phải xây dựng một cái gì đó thật thiêng liêng ngay trên mảnh đất màu mỡ của đội ta đây, để muôn đời nhớ Bác.

Anh trình bày dự kiến của anh xây dựng khu vườn tưởng niệm. Vốn xuất thân từ một học sinh nông thôn, trưởng thành qua phong trào phá hoang, xây dựng cơ sở vật chất, trồng cây đặc sản ở nông trường, đội trưởng Hảo có cái “màu mè” của một thanh niên trí thức, lại có cái chắc chắn, thiết thực của người lao động. Anh vừa trình bày ý nghĩa văn hóa, ý nghĩa truyền thống, ý nghĩa tượng trưng, lại vừa chứng minh tác dụng kỹ thuật thúc đẩy sản xuất của khu vườn. Vừa trình bày hình dáng kích thước, anh lại trình bày cả dự kiến bố trí các thứ cây cỏ trong khu vườn nữa. Tâm ngồi nghe, lúc càng thấy mênh mông ra. Đợi Hảo nói xong, cô đề nghị chốt lại mấy điểm ý nghĩa, yêu cầu và kế hoạch xây dựng khu vườn đó. Ý kiến Tâm được mọi người nhất trí trở thành quyết nghị. Liền ngay đó, một cuộc hội ý gọn giữ chi ủy ban chỉ huy chi đội, thanh niên và công đoàn được triệu tập. Chỉ sau khoảnh khắc người ta đã thấy đội trưởng Hảo xỏ chân vào ủng cầm lăm lăm trên tay một chiếc rìu, thống kê Thủ thì vác chiếc thước dài, cuốn gọn cuốn sổ và chiếc bút chì vào túi… Tất cả chừng sáu, bảy người kéo ra khu Bãi Sắn xem xét địa hình.

Chính nơi này lúc trời vừa sập tối đã bật lên những ánh cuốc mờ đỏ, những tiếng búa bổ vào gốc cây nghe cục và khô, những tiếng nạo cỏ xoàn xoạt và tiếng xới đất lúc khoan lúc nhặt. Vào mấy đêm sau, quang cảnh đó vẫn còn diễn ra nơi Bãi Sắn. Cho đến hôm nay Tâm lên đường đi họp ban chấp hành Đoàn, Hảo nói:

- Tâm à. Trước khi xây dựng khu vườn, tôi đã xin ý kiến Đảng ủy rồi. Đối với bên Đoàn, chúng ta sẽ mời các anh về thăm sau khi đã hoàn thành đợt một. Bữa rày, đi họp, cô hãy giữ kín cho nghe.

Đó là lý do vì sao đối với Sửu, khu vườn tưởng niệm đội 4 này còn là điều bí mật. Sauk hi nhảy xuống một bậc thềm gọi Tâm không được, Sửu cứ băn khoăn…

*
* *

Mười ngày sau, Sửu đạp xe tắt qua phòng cung ứng nông trường để về đội 4. Xe Sửu nhảy long tong trên một đoạn đường lô dát đầy liếp nứa. Anh rẽ qua một ngã ba có gốc cây hà mục, nằm chỏng chơ từ ngày mới mở nông trường. Rồi theo đường rải đá anh đạp miết tới khu nhà của đội.

Thấy bóng Sửu, Tâm đang ngồi ăn gọi gióng ra:

- Anh nào đó ơi! Đi đâu mà lạc vào đội em thế kia?

Trông thấy Tâm, Sửu phá lên cười. Anh tựa xe trước cửa rồi ngồi vào chiếc ghế băng trước mặt.

- Sao ăn cơm muộn thế?

- Hôm nay ba mươi ngày Bác, làm việc xong, chúng em vào Vườn Bác thắp hương, quét dọn, hóa nên về muộn.

Sửu ngả mũ, quạt lia lịa:

- Chúng ta là việc ngay được chứ? Tôi muốn hoạch tội o đây. Tại sao có thành tích lại giấu “cấp trên” nào? Tôi biết hết cả rồi. Khu vườn lưu niệm ấy…

- Em giấu đâu? Tại các anh “quan liêu” thì có.

- Oan tôi. Nông trường rộng mênh mông, mà Đoàn chỉ còn hai anh trực. Chị Thảo ốm, tôi vừa đi họp tỉnh lại phải đi vây dịch lợn ở đội chăn nuôi. Hôm nay thì tôi dứt khoát về đây. Thôi ta đi ra vườn chứ?

Hai người thu dọn bát đĩa vào một chiếc chảo rồi vội vã ra đi. Tâm đi trước. Vẫn cái dáng thâm thấp, to bè, đôi khuyên tàu trên tai cô vung vẩy, lấp lánh. Sứu cảm thấy gần đây, sau khi Bác mất, Tâm lại lớn lên một bước mới. Tâm sẽ còn lớn đến tầm cỡ nào nữa thì Sửu chưa đoán được. Nhưng rõ ràng qua chỉ đạo đợt “biến đau thương thành hành động cách mạng” thì cô đã tỏ ra xuất sắc, hơn hẳn bí thư của các chi đoàn.

Tuy không về đây luôn được, Sửu vẫn theo dõi sát chi đoàn này. Những hình thức giáo dục sâu sắc nhẹ nhàng, những sáng kiến mới của anh chị em tăng năng suất 200 phần trăm trong việc cạo mủ cao su, hái cà, làm cỏ, những tấm gương khắc phục bệnh tật, bám gốc, bám lô… Sửu đều biết cả. Hôm qua sang báo cáo công tác bên Văn phòng Đảng ủy nghe nói đội 4 đã phát quang 4 héc-ta để xây dựng khu vườn lưu niệm Bác Hồ, thì Sửu nôn nao muốn bổ về ngay, để xem cái khu vườn mà anh định “gà” cho Tâm làm thử ra sao.

- Kìa, anh coi!

Tâm vừa nói vừa rẽ sang một lối đường mòn. Sửu ngước nhìn ra phía trước. Một bãi rộng hun hút tầm mắt đã phát sạch cây. Đất đỏ nâu bầm đã được xới lên, tơi nỏ. Khu vườn hình chữ nhật, nằm dọc theo con đường rải đá lên nông trường bộ, cách con đường rải đá nửa bề ngang của một lô cà.

Tâm nói:

- Ở phía bên kia, 6 tháng nữa đội chúng em sẽ cất lên khu nhà ở mới. Phía đầu vườn có con suối nhỏ không bao giờ cạn. Phía dưới kia, sang năm tới nghe nói sẽ mở một con đường.

Sửu không đáp. Anh nhìn bao quát khắp chung quanh. Chính trưa. Ánh nắng rọi thẳng xuống đỉnh đầu. Chim tìm nơi nghỉ đã lâu, và cây rừng im phắc như ngừng thở. Chỉ có những lớp đất mới xới, lấp lóa dưới nắng, những cọc gỗ mốc trắng cắm dọc theo bốn bên bờ là như còn cười nói. Đứng trước vùng đất rừng mới phát, hừng hực nắng lửa, Sửu như đã nhìn thấy cái màu xanh mát mẻ khu vườn tương lai; như cảm thấy mùi thơm của hoa, vị ngọt của trái. Anh hỏi:

- Tại sao các đồng chí không cho vườn nằm sát con đường cái, lại lùi mãi vào đây?

- Ấy, chúng em đã bàn nát ra rồi. Cuối cùng thì phải nghe ông Hảo. Ông ấy nói: Bác Hồ có thích phô trương đâu mà chúng ta đặt vườn ngoài đó. Mấy lại, đặt cạnh đường cái cũng khó bề bảo vệ cây, trái, cỏ, hoa.

- Đến chịu ông Hảo nhà o. Bây giờ o nói cho tôi các đồng chí định trồng ở đây những thứ cây gì? Nói cách khác, khu vườn sẽ được bố trí ra sao. Điều này suốt tháng nay tôi đang nghĩ ngợi.

Tâm thoáng nhìn Sửu một cái khẽ cười; như muốn bảo với anh rằng, điều anh muốn hỏi đây chúng tôi đã bàn kỹ lắm rồi, đã thuộc kỹ lắm rồi. Và sự thực chính là như thế. Suốt hai đêm chi ủy, ban chỉ huy đội, chấp hành chi đoàn và tổ trưởng sản xuất đã tranh luận mãi về vấn đề này. Có đến hơn 100 loại cây cối, cỏ hoa, được đề nghị trồng ở khu vườn. Hàng chục kiểu bố cục khác nhau trên khu đất đó. Cuối cùng, đội trưởng Hảo đã nêu được một ý kiến có tình chất nguyên tắc, giúp cho cuộc tranh luận kết thúc chóng vánh và hợp lý. Đó là căn cứ vào lúc còn sống Bác Hồ thường yêu thích cái gì, thường nhắc tới cái gì mà xác định cái gì sẽ có mặt ở khu vườn. Theo anh, Bác thường nhắc tới miền Nam, Bác rất yêu quí miền Nam, vậy thì, bốn chung quanh vườn phải trồng kín những dừa. Bác rất yêu thích lao động, Bác thường kêu gọi mọi người nâng cao năng suất lao động, làm việc bằng hai, vậy thì kế theo những hàng dừa phải dành những khu đất rộng làm “Khu thí nghiệm cây năng suất cao”: cây cà-phê và cây cao-su, hai nguồn kinh doanh chính mà nông trường giao cho đội. Rồi tiến vào khu trung tâm, nơi dành cho các loại hoa lạ. Bác Hồ rất yêu hoa. Bác thường tặng hoa cho các chiến sĩ, anh hùng. Các em thiếu nhi cũng thường mang hoa dâng Bác. Hoa cũng là thứ tượng trưng cho đàn em nhỏ “Trẻ em như búp trên cành”. Lúc còn sống Bác rất yêu quí nhi đồng, các cháu nhi đồng, thường vây quanh Bác. Giờ Bác mất rồi, hoa sẽ nở chung quanh tượng Bác, tháng tháng, ngày ngày…

Tâm kể tường tận từng ý kiến nhỏ đã được nêu ra trong khi tranh luận. Đoạn, cô hỏi Sửu:

- Anh thấy như vậy có được không? Chúng em động nói là làm ngay. Anh coi đó, dọc theo dãy bờ rào, chúng em đào hốc và lấp phân cả rồi thôi. Ra giêng hai, chúng em sẽ đặt dừa. Mùa xuân tới là mùa nảy lộc.

Sửu theo Tâm xem xét mấy gốc dừa. Anh không ngờ tập thể đội 4 vẻn vẹn trong có mấy ngày đã tạo nên một sự bố trí thật là hợp lý trong khu vườn rộng lớn và thiêng liêng đó. Sửu nói:

- Cái mà tôi đang nghĩ ngợi cho khu vườn lớn của nông trường, các đồng chí đội ta đã phác hộ cho rồi. Tôi rất thích cách bố trí này. Thế nghĩa là rồi đây, vào khu vườn này, thoạt tiên là đụng phải dừa. Dừa không chỉ tượng trưng cho miền Nam, không chỉ đẹp, đối với đất rừng núi này trong dừa còn là thí nghiệm một loại giống mới. Dừa trồng vây quanh các luống cà, các luống cao-su còn là lớp đai chắc gió thay thế bạch đàn. Sinh ở đất dừa, tôi còn lạ gì sức chịu gió dẻo dai của thứ cây này nữa. Thật đến chịu ông Hảo nhà o. Anh chàng sao mà “kinh tế”.

Tâm cố giấu khéo sự sung sướng trước lời khen ngợi của đồng chí bí thư Đoàn trong niềm băn khoăn chân thực:

- Em thì lại nghĩ ngợi nhiều đến “khu đất thí nghiệm cây năng suất cao” mà chi bộ thì đã giao hẳn cho chi đoàn bảo quản và chăm sóc ngoài giờ. Trên khu đất này chúng em sẽ thí nghiệm luôn mấy đề tài: “tạo hình cây đẹp”, “hạt lắm, nhựa nhiều” và “tiện lợi cho cơ giới hóa”…

Tâm kéo Sửu tiến sâu vào khu vườn tưởng niệm. Những khoảnh dành cho khu thí nghiệm cây năng suất cao bây giờ mới vỡ vạc ra. Nhưng Sửu biết rằng, chẳng bao lâu nữa cà-phê sẽ tỏa rợp, cao-su vút thẳng lên trời. Hai loại cây đó vào đây không còn là cây nguyên sinh mà được lai ghép và chăm sóc qua bàn tay khoa học. Hình dáng chúng sẽ đẹp hơn. Hoa trái sẽ sai hơn. Nhựa cũng tứa ra mỗi sáng cũng nhiều hơn… Nghĩa là chúng sẽ cho một hiệu suất lý tưởng hơn. Và như vậy, biết đâu từ mảnh đất này, giữa khu vườn tưởng niệm, chúng lại chẳng nở ra một phương thức hoạt động mới cho các chi đoàn?

Sửu trầm ngâm nghĩ ngợi. Mãi tới khi Tâm đưa vào khu đất trung tâm, ngẩng lên nhìn anh liền bắt gặp pho tượng Bác. Bác ngồi đó, quanh những khóm hoa mới trồng, được che chắn bằng những lá cọ và lá nón. Trên bệ gỗ còn dấu đỏ tím của những chân hương mới thắp. Sửu đứng lặng đi một phút. Một cái gì đó xót xa, trang trọng và thiêng liêng ập đến trong anh. Anh ngắm nhìn pho tượng Bác, tạc bằng thứ gỗ hồng vân, khỏe khoắn, nhẵn nhụi. Bỗng anh chợt tỉnh ra: pho tượng đẹp quá đi! Nó vừa mang tính chất cách điệu của tạo hình điêu khắc, lại vừa mang tính chất thực của những bức ảnh hằng ngày. Pho tượng sao mà giống!

- Ai đã tạc pho tượng này đây? – Sửu hỏi.

- Thọ đấy.

- Thọ nào kia? Thọ Củi ấy à?

Đúng là Thọ Củi. Có cái tên ghép nghe ngồ ngộ ấy là do một lẽ giản đơn: Thọ đốn củi giỏi nhất nông trường. Người ta đốn một buổi hai tạ, thì anh đốn được năm. Bao giờ anh cũng đốn nhiều hơn mọi người ít nhất hai lần. Anh sinh ra ở một xã vùng núi huyện Thanh Chương, theo bố làm nghề sơn tràng từ thưở bé. Bố anh ngã xuống bởi một tai nạn đổ gỗ. Mẹ anh đã được cách mạng cứu sống qua trận đói 1945. Anh theo học hết lớp năm, thì lên nông trường. Thoạt đầu anh làm thợ mộc, rồi sau thuyên chuyển thế nào sang tổ chồng cây. Bây giờ thì anh trở thành một công nhân trồng cà-phê giỏi.

Năm 1961, sau khi gặp Bác, được Bác hỏi han và khuyên bảo, Thọ về nằm mơ thấy Bác luôn. Anh tìm một thứ gỗ dai thớ và mịn mặt, dùng dao trổ tạc hình Bác theo trí nhớ. Thành công đã đến với anh trong pho tượng đầu tiên. Anh em trong đội khen ngợi Thọ và gạ gẫm Thọ tạc chộ cho mình một pho đặt cạnh đầu giường. Những năm gần đây, các pho tượng thạch cao để bàn sáng trắng đã làm mọi người chú ý hơn những pho tượng gỗ nâu hồng của Thọ. Song lần này, Bác mất, cần có một pho tượng gỗ lớn đặt ở giữa khu vườn, tự nhiên mọi người lại nghĩ ngay đến Thọ.

Thọ cảm kích, chọn gỗ, mài dao, hì hục suốt mấy buổi trưa. Pho tượng đầu tiên mà Thọ tạc nên, Tâm thấy đã giống lắm rồi. Nhưng mà theo trí nhớ của mình, mỗi người trong đội còn góp thêm ý kiến. Thêm bớt chỗ này, sửa chữa chỗ kia, Thọ đã chiều ý họ tạc sang pho tượng thứ hai, và pho tượng thứ ba là pho đang đặt ở đây. Tâm nhìn Sửu, nói:

- Tạc xong pho này, Thọ không dám nhận là pho tượng của mình nữa. Đó là công trình tập thể của anh chị em toàn đội, anh thấy thế nào?

Sửu thấy thế nào ư? Một cái gì đó chạy rân ran khắp người anh. Một cái gì đang nở nang tâm hồn anh. Anh ngây ngất và anh đang tỉnh táo. Bác Hồ của anh đã mất rồi ư? Không. Từ hôm Bác mất đi, anh thấy Bác hiển hiện hơn bao giờ hết. Suốt dọc chặng đường từ nông trường đến xã Nam Liên, suốt các nẻo đường đã đến, đã đi, đâu đâu anh cũng thấy ảnh Bác, nghe tên Bác, vang dội công ơn và đạo đức cao sâu của Bác. Và lúc này, trước mặt anh đây, Bác vẫn ngồi đó. Chung quanh Bác sẽ nở đầy hoa thơm và quả ngọt. Cây vườn sẽ lớn lên nhanh như lớp anh đã lớn lên, như lớp đàn em nhỏ đang lớn lên để thực hiện trọn vẹn lời Di chúc thiêng liêng của Bác. Bảo rằng anh thấy thế nào ư? Anh quay lại phía Tâm:

- Tâm à, tôi sẽ đề nghị với Đảng ủy cho thanh niên của nông trường mình nhận xây dựng một khu vườn tưởng niệm theo kiểu mẫu này. Khu vườn đó theo tôi ít nhất phải đạt 3 yêu cầu. Một là tượng trưng cho sự đoàn kết quây quần của ba thế hệ. Hai là tượng trưng cho năng suất lao động cao. Ba là tượng trưng cho vẻ đẹp. Còn tỉnh ta – Sửu ngừng lại một chút. Anh cảm thấy giọng mình khẽ rung lên và hơi đứt ra – giá tỉnh ta là một nông trường lớn, có lẽ khu vườn tưởng niệm ở Nam Liên, quê Bác, cũng nên bố trí theo cách này. Tất nhiên nó phải lớn hơn ba bốn hay bảy tám lần gì đó. Nhưng pho tượng ở giữa cũng là pho tượng do bàn tay Thọ, công nhân nông trường ta tạc…

Nghĩa Đàn, tháng 10-1969
BÙI NGỌC TRÌNH

HÌNH ẢNH BÁC HỒ TRONG LÒNG NGƯỜI PẮC BÓ

Núi rừng Pắc Bó ơi! Bác Hồ không còn nữa! Này “Ngọn núi Các Mác”, này “Dòng suối Lê-nin”, những khúc đường mà Bác đã đi qua, gốc cây già mà Bác đã đến ngồi nghỉ chân, tảng đá bằng mà Bác đã kê làm bàn viết, cho đến cái đám mây trời chờn vờn trên đỉnh núi kia đã từng in bóng vào đôi mắt sáng và hiền của Bác một chiều rong ruổi trên đường hoạt động… tất cả, tất cả có biết chăng: Bác Hồ không còn nữa!

Cái tin đau lòng đó từ thủ đô vọng tới núi rừng Pắc Bó, thoạt đầu chỉ như không thể nào tin được. Một trăm năm, một ngàn năm quê hương này vẫn mang hình bóng, dấu chân, niềm thương nỗi nhớ của Bác Hồ và chờ Bác về thăm, thân tình, vui nhộn, như sau một chuyến đi xa.Nhưng… cái chuyện đau đớn bất ngờ như sét đánh đã là sự thật mất rồi! Tiếng người phát thanh viên nghẹn ngào đã lan khắp núi rừng, đến cả những màn sương trắng màu tang và những bụi cỏ run run. Các đồng chí cán bộ đã đến từng bản, báo tin với từng nhà. Nước mắt của các đồng chí ấy, có giấu được ai đâu?

*
* *

Ngày Bác Hồ từ biên giới trèo đèo vượt suối trở về Pắc Bó lãnh đạo phong trào cách mạng, thì hầu hết lớp trẻ tuổi của quê hương Pắc Bó chưa ra đời hoặc chỉ mới là những em bé lên một lên hai. Nhưng, năm năm tháng tháng, những cụ già ở đây, khi lên nương lên rẫy, khi quây quần quanh bếp lửa đồ xôi, trong một cuộc họp, một đêm trăng… đã kể lại cho cháu chon mình, bao giờ cũng với một giọng xúc động, những câu chuyện về Bác Hồ, từ chuyện Bác vừa bước chân đến biên giới, ôm hôm nắm đất của Tổ quốc đến những nỗi gian truant mà Bác chịu dựng, tấm tình sông biển của Bác đối với dân bản dân làng… Cho nên có người thanh niên nào ở đây lại không cảm thấy rằng chính mình đã gặp Bác Hồ, sống với Bác Hồ từ cái ngày lịch sử bồi hồi và rạng rỡ đó. Một bạn trẻ người Pắc Bó, sau khi nhập ngũ, có món quà đầu tiên cho cái gia đình tiểu đội trẻ măng của anh là những câu chuyện rất hấp dẫn về Bác Hồ ở Pắc Bó, kể rằng bằng một thứ tiếng kinh lơ lớ pha tiếng Tày. Câu chuyện dài tưởng không bao giờ hết đến nỗi từ anh em trong tiểu đội muốn biết thêm một điều gì về cuộc sống của Bác Hồ ở Pắc Bó, ở cả Việt Bắc, đều đến hỏi anh mà không hề nghĩ rằng, anh mới mười tám tuổi đầu.

Khi tin Bác Hồ từ trần dội đến, thì ở Pắc Bó này, người già người trẻ, các mẹ và các em đề khóc như nhau. Gia đình nào cũng dành chỗ trang nghiêm nhất để lập bàn thờ Bác Hồ. Các em bé tự làm lấy băng tang đeo lên ngực mình, và khi các em vừa khóc vừa hỏi các anh chị phụ trách:

“Bác Hồ không còn về nữa à?” thì các anh chị cũng chỉ còn biết ôm lấy em mà khóc.

Núi rừng Pắc Bó ơi! Bác Hồ mất thật rồi!

*
* *

Nhiều thế hệ nối tiếp nhau ở đây đã mang nặng công ơn và ghi khắc trong tâm khảm những kỷ niệm bất tử về Bác Hồ.

Hôm nay cả gia đình bẩy anh em họ Dương, bùi ngùi đứng tưởng niệm trước tấm ảnh Bác tặng nhân dịp người về thăm lại Pắc Bó vào tháng 2-1961. Nước mắt ròng ròng trên gò má của người gia trưởng nhiều tuổi nhất cho đến cháu bé còn phải đứng tựa vào tay bố. Gia đình người Nùng bản Bó, bản này vốn là cơ sở bảo vệ cách mạng, bảo vệ Bác Hồ từ buổi đầu khi Bác về Pắc Bó. Chính Bác đã đặt tên cho bẩy anh em họ Dương: Dương Đại Vinh, Dương Đại Phong, Dương Đại Long, Dương Đại Lâm, Dương Đại Hoa, Dương Thị Liễu và Dương Thị Bẩy. Bác đặt tên cho và Bác cũng trực tiếp dìu dắt, dạy dỗ họ. Mỗi lời nói, mỗi cử chỉ, từng tiếng cười và cái nhìn hiền hậu của Bác mấy chục năm trời qua không bao giờ xa rời họ trên những chặng đường họ chiến đấu và công tác dưới lá cờ của Đảng, của Bác. Đồng chí Dương Đại Phong, năm nay sáu mươi tuổi, vào Đảng từ năm 1941 tại núi rừng Pắc Bó, hiện là chủ tịch mặt trận tổ quốc Việt Nam huyện Quảng Hà, về công tác ở quê hương trong những ngày tang tóc này. Mái tóc bạc đã gần hết, đồng chí không ngờ rằng mình lại còn có thể khóc trên đường về quê mẹ. Nhưng đồng chí bao giờ quên lời dạy của Bác Hồ là phải làm gì trong những giờ phút như thế này. Đồng chí đi đến từng gia đình trong các bản an ủi, động viên. Đồng chí nói: “Thương tiếc lắm… Nhưng thương tiếc Bác Hồ bao nhiêu thì dân Pắc Bó mình hãy cố gắng sản xuất, công tác, học tập để đền đáp công ơn to lớn của người. Nhiều điều ta đã hứa với Bác nhưng ta chưa làm được…”.

Chị Dương Thị Phí, con gái đồng chí Dương Đại Phong, ghì đứa con nhỏ vào lòng mà nước mắt lã chã. Con ơi! Lớn lên con sẽ chẳng bao giờ có cái chuyện may mắn như mẹ ngày trẻ. Ngày ấy, gia đình làm lễ cưới cho chị, Bác Hồ đã đến trao tặng chị một chiếc mền chăn làm “của hồi môn” về nhà chồng. Ôi còn ngọc vàng châu báu nào quý bằng quà tặng đó của Bác Hồ.

Đồng chí Vương Thị Vũ, vợ đồng chí Dương Đại Lâm, được Bác Hồ đặt tên là Vương Kim Liên và được Bác nhận làm cô dâu hiền ngày Bác về Pắc Bó năm 1942. Đứa con đầu lòng của chị sinh tại Khuối Nậm, nơi Bác Hồ ở và làm việc, cũng được đặt tên là Dương Chí Thân. Có những lần Dương Chí Thần ốm, “ông cụ già” lo từng viên thuốc, từng bát cháo loãng và từng mảnh áo vải sô màu xám cho Thần. Năm nay, Dương Chí Thần đã 27 tuổi. Hai bố con đều là bộ đội. Mỗi lần đi làm nương đốn rẫy gần lán Khuối Nậm, chị Liên lại nhớ tới Bác Hồ, nhớ tới chồng con ở xa. Chị tự nhủ: “Mời ngày nào, Bác ở đây, bác sinh thành cho cả gia đình mình. Chồng con mình hẳn không bao giờ quên ơn nghĩa Bác mà gắng sức lập công đánh cho tan quân giặc…”

Biết bao nhiêu người ở đây, nay làm ông, làm mẹ đã từng có một thời trẻ được gần gũi Bác Hồ. Và những đêm này, ánh điện tỏa ra một màu sáng dìu dịu trong các nhà ở bản làng Pắc Bó, bà con lại họp mặt nhau, bồi hồi nhắc lại chuyện cũ. Chuyện cũ tưởng như mới hôm qua hôm kia đấy thôi. Các bà mẹ Ngụy Thị Kháng, Lân Thị Ba, Lục Thị Khoằn… vẫn nhớ những bộ quần áo Nùng màu xám, những đôi giầy vải thô sơ do bàn tay các cụ vá may cho Bác dùng đi hoạt động: “Bác Hồ giản dị lắm. May cái gì đẹp quá là Bác không thích đâu”.

Các đồng chí Bế Hải, Nhân Hán, Lục Văn Dính, Lục Văn Sòi, Sầm Cân Rèn… là những người được tham gia các tổ chức canh gác, bảo về, truyền tin, giao thông liên lạc cho Bác Hồ, cho cách mạng từ thời kỳ đầu. Bây giờ càng thấy những ngày được gặp Bác, được ngồi bên Bác, nghe Bác nói, thật là hạnh phúc bằng nào? Lục Văn Sồi, cùng lứa tuổi và cùng hoạt động với Kim Đồng. Còn nhớ rõ hình ảnh của Bác Hồ đi vào mảnh vườn nhỏ gần lán Khuối Nậm chọn hái quả dưa chuột lớn nhẩt của Bác trồng để cho mình. Ngần ấy năm trời qua đi, từ khi ăn những lát dưa mát rượi của Bác Hồ, cuộc đời của Lục Văn Sòi và bạn bè đã thay đổi biết bao nhiêu. Hôm nay, Lục Văn Sòi nhìn đàn con ngồi quanh nhà mình, ngậm ngùi nói: “nếu không có Đảng, và Bác thì ngày nay những người dân nghèo khổ như chúng tôi ở Pắc Bó này sẽ không bao giờ có vợ con, nhà cửa, mà chỉ là những cái thân gầy rộc lê đi trên những ngọn núi. Bây giờ, nhìn lũ con lũ cháu hằng ngày cắp sách đến trường học, càng thấy công ơn Bác Hồ, công ơn Đảng… chúng nó lớn lên, làm người thanh niên, có mắt biết nhìn, thì con đường Bác, Đảng vạch ra đã rõ rồi…”

Cụ Mạc Văn Khôi, chín mươi tuổi, từng ở bên bờ suối Lê-nin, cùng Bác Hồ câu cá, mò ốc, ăn cháo bẹ rau măng, kêu lên: “Tiếc già Hồ quá! Thương già Hồ quá! Nhờ có già Hồ, Pắc Bó ngày nay có điện, có máy, có đường ô-tô vào làng, sao Bác không sống nữa mà về thăm?”. Rồi cụ bỗng đọc bài thơ của Bác Hồ làm ở Pắc Bó ngày nọ:

Sáng ra bờ suối tối vào hang.
Cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng
Bàn đá chông chênh dịch sử Đảng
Cuộc đời cách mạng thật là sang!

Cụ biết cụ già rồi, sức vóc không còn là bao.

Cụ hứa với già Hồ, động viên hai mươi nhăm đứa con cháu của mình ra sức công tác, học tập như ý muốn của Bác Hồ. Còn những chuyện về già Hồ, cụ sẽ kể đi kể lại cho chúng nó nghe để bọn trẻ ngày nay cũng hiểu Già, nhớ Già như là chúng được sống với Già vậy.

*
* *

Trong những ngày này, từ tờ mờ sáng, sương còn đọng đầy rừng, có lẽ xưa kia là lúc Bác Hồ vừa dậy đỏ đèn xem sách trong lán Khuổi Nậm, thì thanh niên và nhân dân các bản Pắc Bó đã có mặt trên nương rẫy đông hơn hẳn ngày thường để làm tăng thêm lượt cỏ, bón phân, trừ sâu cho lúa… hơn thế năm nay, phải quyết vỡ thêm đất cho thêm nhiều vạt rau, nương sắn, cho cả cái vùng này xanh mườn mượt đi như Bác Hồ vẫn thích thế. Ngày nào cũng vậy, bà con dồn sức làm xong việc đã định trong ngày, rồi sau đó, từng nhóm từng nhóm vào viếng thăm hang Pắc Bó. “Mảnh vườn Bác Hồ” cạnh lán Khuối Nâm còn đây, bà con đến xới cào, làm cỏ. Những gốc trúc Bác trồng lại từng gốc trên đường vào hang. Các cụ già chỉ tay, nói rõ hơn cho lớp trẻ: Đây là phiến đá Bác ngồi làm việc, cây ổi Bác lấy lá thay chè, gốc cây lớn bên bờ suối Bác làm bếp nấu ăn và cột đá giống hình người trong hang Cốc Bó, Bác tự tay sửa và tạc lại thành “Tượng Các Mác”. Kia là ngọn núi cao trước cửa hang và con suối Pắc Bó xinh đẹp chạy dưới chân hang mà Bác đặt tên là “núi Các Mác”, “suối Lê-nin”… Các cụ nói:

- Sau này, chúng tao chết đi chúng mày lại kể cho con cháu chúng mày nghe lớp thanh niên nào ăn lúa trên nương Pắc Bó, uống nước ở suối Pắc Bó cũng không bao giờ được quên công ơn Bác Hồ…

Các cụ già ơi! Núi rừng Pắc Bó ơi! Trên mảnh đất quê hương cách mạng này, trời đất cỏ cây còn đó thì những kỷ niệm của Bác Hồ còn đó, lời nói và ân tình của bác thấm đọng muôn đời trong từng nắm đất, ngọn lá nơi đây. Tuổi trẻ Pắc Bó, tưởng nhớ tới Bác, nghe theo lời Bác, lớp lớp đi lên, in dấu chân quả cảm của mình lên rừng núi thiêng liêng làm cho Pắc Bó, cho quê hương ta sạch bóng quân thù, và mọc đầy những ngôi nhà mới, những vườn hoa đẹp, những con suối nước vừa trong vừa sáng như mắt Bác Hồ. Bác lại về với ta trong ngày hội ấy.

Theo VNTTX

MUÔN VÀN TÌNH THÂN YÊU KÍNH DÂNG BÁC

Hôm nghe tin Bác ốm nặng, rồi được tin Bác từ trần, lòng tôi như muối sát, không làm sao cầm được nước mắt. Suốt mấy đêm liền tôi cứ bàng hoàng thao thức. Những mảnh đời hoạt động hơn 40 năm qua lại lần lượt hiện rõ lên trong ký ức của tôi. Ngay hôm được biết Bác ốm nặng, tôi đã vụt nhớ đến một cử chỉ anh hùng của cụ Lê Đại, một văn thân phong trào Đông kinh nghĩa thục, diễn ra trước phiên tòa đại hình thực dân Pháp xử án cụ Phan Bội Châu vào một buối sáng mùa thu năm 1925.

Hôm đó, sau khi phiên tòa buộc cụ Phan vào tội “hoạt động lật đổ chính phủ” và kết án tử hình, bỗng có một cụ già mặc áo dài đen quần trắng từ trong đám đông thính giả phía trước chỗ tôi ngồi, đứng vụt lên dõng dạc nói:

“Cụ Phan Bội Châu là vĩ nhân của Việt Nam, nếu chính phủ các ngài có buộc án tử hình thì tôi xin chịu tội chết thay cụ!”.

Bác Hồ chúng ta cũng đã từng bị giặc Pháo khép án tử hình vắng mặt nhưng Bác vẫn sống, để lái con tàu cách mạng Việt Nam cập bến như ngày nay. Hôm nay cách mạng giải phóng miền Nam đã gần đến ngày thắng lợi. Bác lại giã từ chúng ta ra đi. Bác lại từ giã chúng ta ra đi. Đau xót và bất hạnh cho chúng ta biết chừng nào! Tôi không là cụ Lê Đại trước phiên tòa đại hình mùa thu năm ấy, nhưng tôi muốn là cụ Lê Đại của mùa thu năm nay. Giá tôi được đau thay, chết thay cho Bác thì tốt bao nhiêu! Chắc tất cả chúng ta, nhất là các bạn thanh niên chúng ta đều muốn được làm như thế và dám làm như thế. Nhưng nếu làm được, tôi sẽ xin các bạn dành cho tôi cái vinh dự đó. Vì dù sao số tuổi tôi cũng nhiều hơn các bạn, tôi xin “ra đi” trước các bạn cũng là hợp lý hợp tình. Lá vàng rụng xuống cho lá xanh càng xanh thắm hơn là hợp với lẽ đời. Nhưng sao tôi vẫn không muốn để Bác Hồ chúng ta thuộc vào lẽ tự nhiên đó. Vẫn biết rằng còn sống một ngày Bác còn khó nhọc một ngày.

Đã nhiều lần thương đồng bào miền Nam, Bác khóc. Bác bảo: “Miền Nam là thành đồng Tổ quốc! Miền Nam đi trước về sau!”. Nhưng chính Bác đã ra đi từ buổi mờ đất chưa thấy rõ mặt người, từ lúc bầu trời Việt Nam còn tăm tối. Bác quyết lên đường làm nhiệm vụ người gieo giống. Bác đã gieo hạt giống đầu tiên cho phong trào cộng sản nước ta. Hành động anh hùng, phẩm đức gương mẫu cao đẹp của Bác đã ăn sâu vào lớp thanh niên chúng tôi cách đây 40 năm về trước

Không thể nào tôi quên được lần đầu tiên trong đời tôi được gặp Bác, trong những ngày mưu toan việc nước ở chốn hải ngoại xa xăm ngày đại hội thành lập Đảng năm 1930.

Như chúng ta đã biết vào khoảng đầu năm 1924, Bác từ Pháp sang Liên Xô nhằm hai mục đích: Tìm gặp Lê-nin và dự đại hội lần thứ V quốc tế cộng sản ở Mạc Tư Khoa. Nhưng không may sang đến nơi thì Lên-nin mới mất. Bác rời Liên Xô về Trung Quốc tìm gặp đồng chí Hồ Tùng Mậu, Lê Hồng Sơn trong nhóm “Tâm tâm xã”, một tổ chức cách mạng của người Việt Nam ở Trung Quốc hồi đó. Bác đã lấy “Tâm tâm xã” làm cơ sở tổ chức ra “Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội”. Cũng từ đó các lớp huấn luyện đào tạo cán bộ được mở liên tục ở Quảng Châu. Bác là người giữ trọng trách tổ chức và giảng dạy những lớp đó. Riêng về tôi bước sang năm 1927 cũng được đoàn thể chọn sang học và đến tháng 5 năm đó sau khi bế mạc lớp học, tôi là một trong số học viên được kết nào vào “Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội”. Cũng từ đó, tôi cứ đinh ninh rằng mình đã thực thụ là một đảng viên cộng sản, vì “Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội” là do ông Vương (tức Bác Hồ) lập ra. Thực ra trước đây Bác đã dó ý định lựa chọn những hội viên ưu tú để tổ chức ra “cộng sản đoàn” làm hạt nhân cho “Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội”.

Và trên thực tế, trong những lần họp kỳ bộ trong nước hoặc những lúc ra nước ngoài họp trù bị đại hội chúng tôi đã từng ngỏ ý với các đồng chí ở tổng bộ là muốn xúc tiến việc tổ chức Đảng cộng sả và có lần đã được đồng chí Lê Hồng Sơn nhắc lại ý kiến của Bác trước khi Bác rời Trung Quốc: việc tổ chức Đảng là rất cần thiết, nhưng khi chưa có cơ sở, chi bộ chưa có, phong trào đấu tranh chưa có thì chưa thể nào tổ chức Đảng cộng sản ngay được. Quả, với tình hình trong nước lúc bấy giờ chưa thể tổ chức ra Đảng được, song vì tính hăng hái bồng bột của một số thanh niên chúng tôi hồi đó nên trong kỳ đại hội “Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội”, tháng 5-1929 đại biểu của kỳ bộ Bắc Kỳ đã nêu lên vấn đề tổ chức Đảng một cách đột ngột. (Thực ra trước đó các đồng chí ở Bắc Kỳ đã bí mật tổ chức Đảng rồi). Hơn nữa, Lâm Đức Thụ một đối tượng mà không nên cho y biết vấn đề đó cũng có mặt ở đại hội này. Vì thế vấn đến đại biểu Bắc Kỳ nêu lên bị cấn không được đại hội bàn đến. Rút cuộc các đại biểu Bắc Kỳ bỏ đại hội ra về. Và cũng từ sau lần đại hội đó ở nước ta đã có ba tổ chức khác nhau: Bắc Kỳ thì tổ chức ra Đông Dương cộng sản Đảng; Nam Kỳ thì tổ chức ra An Nam cộng sản Đảng; còn Tân Việt cách mạng Đảng ở Trung Kỳ và một phần ở Nam Kỳ và Bắc Kỳ thì đổi ra là Đông Dương cộng sản liên đoàn. Tất nhiên cả ba tổ chức đó đều dựa vào đường lối “vô sản hóa” đi vào các nhà máy hầm mỏ, để gây cơ sở phong trào phát triển đảng viên mới cho Đảng mình. Nhưng dù sao trong quá trình phát triển cũng xẩy ra tình trạng tranh giành ảnh hưởng nhau. Tình hình đó được báo cáo ra tổng bộ, đồng chí Lê Hồng Sơn đã đồng ý tổ chức một Đảng cộng sản cho cả nước nhưng rồi không thành. Về sau Quốc tế cộng sản có chỉ thị kêu gọi những người cộng sản ở Đông Dương cần phải chấm dứt chia rẽ, phải hợp lại thành một Đảng cộng sản thống nhất và đến cuối năm 1929 đồng chí Hồ Tùng Mậu vừa ở tù ra lại gửi thư về mời đại biểu ba tổ chức ra Hương Cảng bàn việc hợp nhất nhưng lại vẫn không thành.

Không thể để tình trạng ba bè bảy mối kéo dài mãi như thế được, Bác phải về Hương Cảng bàn bạc với đồng chí Lê Hồng Sơn và tự tay Bác viết thư triệu tập đại biểu của các tổ chức ra Hương Cảng họp. Tôi nhớ gần như nguyên văn bức thư:

Hiện nay, tình hình có sự phân liệt, mời các đồng chí cử hai đại biểu ra bàn chuyện thống nhất.

VƯƠNG

Nhận được thư Bác chúng tôi rất phấn khởi. An Nam cộng sản Đảng họp, nhất trí cử đồng chí Châu Văn Liêm và tôi đi dự đại hội thống nhất Đảng. Chờ một tuần, Trọng con (tức Lý Tự Trọng) liên hệ được tàu thủy bảo chúng tôi đóng vai công nhân làm tàu, xuống tàu “Đại Lợi Hoa” rời Sài Gòn đi Hương Cảng. Tàu cập Hương Cảng vào những ngày giáp tết. Hai chúng tôi đáp xuồng máy lên bờ thì được đồng chí Lê Hồng Sơn đón lên ô-tô buýt về khách sạn và gặp hai đại biểu Đảng cộng sản Đông Dương là Nguyễn Đức Cảnh và Trịnh Đình Cửu ở đó. Ăn Tết nguyên đán xong, tới ngày 6 tháng giêng Âm lịch (tức mồng 3 tháng 2 dương lịch) thì đại hội khai mạc. Cuộc họp được tiến hành rất bí mật. Lâm Đức Thụ lúc này cũng là một vai “trọng yếu” của tổng bộ nhưng cũng không biết và không được dự họp. Theo đồng chí Lê Hồng Sơn cho biết lần này về Hương Cảng, Bác cũng không gặp y. Như thế là lần này, về đại biểu Quốc tế cộng sản có Bác và bốn chúng tôi đại biểu cho Đông Dương cộng sản Đảng và An Nam cộng sản Đảng.

Tới Hương Cảng đã hơn tuần lễ nhưng đến hôm nay và cũng là lần đầu tiên trong đời tôi được gặp Bác. Hồi ở trong nước tôi nghe đồn Nguyễn Ái Quốc là con người mà ai chưa gặp thì hi vọng, gặp rồi thì kính phục. Uy tín tên tuổi Người vang dội đến nỗi kẻ địch rất sợ. Chúng ra lệnh ai nhắc đến tên tuổi Nguyễn Ái Quốc là phạm tội quốc cấm. Bây giờ ra đây được gặp Bác chúng tôi rất ngạc nhiên. Hôm đó chúng tôi đến được một lúc thì có một người trạc tuổi 40 dáng người cao cao thanh thanh. Mình mặc bộ đồ dạ tím kiểu Tôn Trung Sơn đã sờn cũ, chân đi giày da, đầu đội mũ phớt. Tôi nhớ hình như Bác cũng có một cái áo khoác dạ dài đã tàng tàng cũ cũ đúng với vai ký giả Lý Thụy (1) đã ở Trung Quốc hồi đó. Chúng tôi được đồng chí Lê Hồng Sơn giới thiệu cho biết là đồng chí Vương. Thật không ngờ Bác giản dị đến thế!
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
(1) Lý Thụy là tên công khai của Bác ở Trung Quốc hồi đó

Vào cuộc họp, phiên đầu chúng tôi tửng chừng sẽ rất sóng gió. Vì đại biểu 2 bên đều mang theo định kiến trước đây cứ muốn giữ lấy tên tổ chức cũ của mình. Phía Đông Dương cộng sản Đảng thì cho An Nam là phong kiến Trung Quốc đặt ra, phía An Nam cộng sản Đảng thì cho Đông Dương là Đông Dương thuộc Pháp (Indochine francaise) gồm cả Miên, Lào rộng quá không thực tế. Cứ kiểu gà tức nhau tiếng gáy, chẳng bên nào chịu bên nào. Bác biết, nếu cứ để cho hai bên tranh luận thì sẽ kéo dài, và có khi cuộc họp sẽ không thành.

Lường được sự diễn biến của công việc, nên từ đầu Bác đã phân tích ngay: “Tôi thấy thật ra bên nào cũng có cái sai, cái phải, một khi đã đồng ý hợp nhất thì lấy một tên cũ nào đó vẫn được, nhưng nếu chưa thông với nhau về quan niệm cứ cho rằng lấy tên cũ là có hàm ý bảo tổ chức ka phải giải tán để sát nhập vào tổ chức mình. Đã thế, chi bằng ta tổ chức cái mới, đătj cho nó một tên mới là ổn nhất. Các đồng chí xem lấy tên là “Đảng cộng sản Việt Nam” có được không? Và Bác nói tiếp: “Về mặt tổ chức, ta cũng không nên quá cầu toàn. Phải như cái sàng sàng gạo. Hạt nào xuống thì xuống, hạt nào ở lại được trên sàng thì mới ở lại. Phải sàng đi lọc lại mới được. Chúng ta rửa tay, cầm đũa cũng vậy thôi. Một tay tự rửa lấy có bao giờ sạch được, phải là hai tay mới rửa sạch được cho nhau. Một ngón tay có cầm nổi đôi đũa đâu. Phải là hai ngón! Có khi phải nhờ đến các ngón an hem khác giúp sức vào thì mới cầm chắc được. Nhiều tay vỗ nên bộp! Phải kết lại thành một khối, phải sàng lọc qua đấu tranh, có đấu tranh mới có sức mạnh!...”

Nghe Bác nói mộc mạc chân tình, tất cả chúng tôi đều thở phào nhẹ nhõm. Đại biểu Đông Dương thì than phục, đại biển An Nam thì phấn khởi và sau này Tân Việt đảng nhập vào cũng sướng bụng. Chúng tôi nghĩ, nếu không được Bác phân tích cho, cứ để hai bên trương gân cổ cãi nhau thì chưa biết đến bao giờ mới sáng rõ vấn đề, có khi lại cắp cặp ra về như lần trước.

Thế là qua hai buổi họp, đại hội đã thành công một cách êm thắm rực rỡ. Trước hôm ra về chúng tôi hỏi Bác khi về nước, lấy danh nghĩa gì để làm việc (để tiến hành tổ chức cái mới vì bây giờ chúng tôi không còn là đại biểu của tổ chức cũ nữa). Bác bảo: “Các đồng chí cứ nói là thay mặt cho tôi”. Nhưng chúng tôi còn muốn biết cặn kẽ hơn nên lại gạn hỏi Bác: “Nói là thay mặt nhưng nói tên là gì được?” Bác cười vui vẻ đáp: “Là đại biểu của đại biểu quốc tế. Tất cả là bình đẳng có gì các đồng chí cứ viết thư cho tôi biết!”.

Hôm chúng tôi xuống tàu về nước, cầm tay Bác mà lòng rưng rưng. Ngồi trên tàu gió to sóng dữ, người mệt mà vẫn thấy khoan khoái tin tưởng lạ thường. Đúng là Bác đã tiếp cho chúng tôi sức mạnh. Từ bấy đến nay, mấy chục năm trời liên tục Bác đã ngày đêm quên tình riêng mưu nghiệp lớn. Bác đã dành tất cả tuổi xanh, tất cả cuộc đời vun vén cho thanh niên ta, cho tân tộc ta. Bác đã đau tất cả nỗi đau của những ai phải thương đau khổ nhục.

Giữa lúc này Bác ra đi, nửa nước còn bóng giặc, đồng bào và các chau thanh thiếu niên nhi đồng miền Nam chưa được đón Bác vào thăm. Ra đi Bác còn phải đau lòng vì cái sứt mẻ về tình đoàn kết ở một vài nước anh em. Tôi nghĩ Bác đã khổ nhiều vì đói vì rét, vì đời tù tội nhưng Bác vẫn cảm thấy không đau khổ bằng nỗi mất mát về tình cảm tâm hồn. Nghe lời trối trăng của Bác mà làm tôi ứa nước mắt. Nỗi lòng thương nhớ Bác đã làm tôi hồi tưởng lại bao kỷ niệm xa xưa – một buổi chiều thu năm 1928 tôi và ba anh em thanh niên trong kỳ bộ Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội vì có việc cần hỏi ý kiến các bậc cách mạng lão thành nên chúng tôi đã rủ nhau từ Sài Gòn ra Huế xin gặp cụ Phan Bội Châu, trên một lá đò sông Hương. Như một người mẹ hiền, cụ Phan đã thân thiết dịu dàng nói với lớp thanh niên chúng tôi rằng:

“Tôi biết, tôi không còn sống được bao lâu nữa, nhưng tre già măng mọc, trước sau tôi vẫn nguyện làm cái trống để anh em đánh và chỉ xin làm cái biển để đón nước bốn phương chảy về”.

Bác Hồ chúng ta không nói là cái trống nhưng Bác đã thề nguyện làm người đầy tớ trung thành của nhân dân. Bác nguyện bạc một mái đầu cho triệu triệu mái đầu xanh. Bác nguyện làm tròn trách nhiệm của một người gieo giống. Bác đã là người gieo giống đầu tiên cho phong trào cách mạng vô sản ở đất nước ta. Những hạt giống đó đã được gieo, được nảy mầm đơm bông kết trái từ hai bàn tay Bác.

Nay ra đi Bác vẫn không quên gửi cho đồng bào ta, cho thanh thiếu niên nhi đồng, cho nhân dân thế giới muôn vàn tình thân yêu của Bác.

“Uống nước nhớ nguồn
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây”

Hai câu cách ngôn mà người Việt Nam ta ai lại không biết. Để thương nhớ Bác tôi xin kể lại một vài hình ảnh, vài điều khuyên bảo của Bác, trên đây để chúng ta cùng nhau khóc Bác, cùng chia sẻ nỗi thương đau và niềm tự hào với Bác. Khóc Bác chúng ta không tiếc nước mắt. Biết thương Bác, biết khóc Bác là ta trút được cái yếu mềm là ta có thêm được muôn vàn tình thương, muôn vàn sức mạnh.

Đời đời nhớ ơn Bác, nhớ ơn Người Cha kính yêu vĩ đại, chúng ta nguyện làm đúng lời di huấn của Người, để bất cứ trên trận tuyến nào trên mảnh đất nào hạt giống cách mạng của Bác đều được nảy mầm, được đơm bông kết trái và sẽ mãi mãi ngàn đời bất diệt

CHU THÀNH

(Ghi theo cảm nghĩ của đồng chí Lý Minh Nghĩa, Viện bảo tàng Cách mạng Việt Nam)

TẤM LÒNG THỢ MỎ

Bác thợ lò Nguyễn Văn Thìn từ từ bước về phía bàn thờ Hồ Chủ tịch. Người công nhân mỏ đứng im, cúi đầu xuống, rồi như không nén nổi xúc động khóc òa lên:

- Bác Hồ ơi!...

Quay về phía anh em thanh niên đang nước mắt rưng rưng ngồi dưới hội trường, bác Thìn nghẹn ngào nói:

- Mười sáu tuổi tôi đã đi làm mỏ. Nhà tôi có năm anh em thì mỗi người lưu lạc một nơi, chết mất bốn rồi. Xác chú tôi, bố tôi cũng đều gửi ở mỏ Mạo Khê. Đến tôi nữa tưởng cũng chết đói nốt thì may mắn cách mạng thành công cứu cho sống lại. Đến nay tôi được làm người, làm chủ đất mỏ. Bốn con tôi được học hành đầy đủ sung sướng. Công ơn của Bác, tôi không thể nói hết, không biết đến bao giờ mới đền đáp nổi.

Những tưởng Bác còn khỏe mạnh, Bác còn nhiều lần ra thăm khu mỏ, thăm anh em công nhân chúng tôi cải tiến quản lý đẩy mạnh sản xuất rồi đến ngày nước nhà thống nhất, Bác sẽ vào thăm đồng bào miền Nam.

- Nào ngờ hôm qua đột ngột nghe tin Bác mệt. Đến sáng nay thì tin dữ truyền ra. Bác mất rồi! Cứ mỗi lần bưng bát cơm lên là tôi lại giàn giụa nước mắt không thể nào nuốt được.

Cả hội trường cùng bật lên nức nở. Có người khóc to:

- Bác ơi! Từ nay chúng cháu chẳng được nhìn thấy Bác nữa rồi!

Mùng bốn tháng chín năm một ngàn chín trăm sáu mươi chín. Vùng mỏ chịu tang Bác với nỗi đau thương vô hạn trong lòng. Phố than Hồng Gai, Cẩm Phả, Hà Lầm đứng lặng dưới những ngọn cờ tang, máy ngẩn ngơ trên mặt tầng Đèo Nai, cọc 6. Ở nhà sàng, các chị công nhân ngồi bên băng chuyền tải than chốc chốc lại thổn thức rút khăn lau nước mắt. Sáng nay, tại lễ truy điệu ở nhà máy, nhiều chị đã sổ tóc chit khăn trắng lăn khóc dưới chân ảnh Bác. Dọc đường lớn, không một em thiếu nhi chạy nhảy nô đùa, một đoàn tàu kéo than ra bến cảng. Còn tàu mang trên mình dòng chữ lớn: “Vô cùng thương tiếc Chủ tịch Hồ Chí Minh kính mến”. Nó đau đớn thét lên một hồi còi dài như muốn báo tin buồn của thể kỷ đến tận những nơi xa nhất. Tiếng còi xe ruột đập vào vách núi ngân dài trên sông nước biển cả, núi biển cùng tối sầm dưới những đám mây đen bay vất vả. Mưa rào đổ xuống từng trận. Trời khóc cùng người.

Những người thợ mỏ trẻ tuổi tuy mới bước vào nghề xúc đất đào than nhưng cũng được cha, anh kể lại nhiều lần cho biết khi chưa có Bác, có Đảng thì vùng mỏ cực nhục như thế nào. Ở đây, ngày xưa là địa ngục trần gian. Ở đây, ngày xưa công nhân là nô lệ. Vỉa thàn càng dày bao nhiêu thì những bãi tha ma của phu mỏ càng mở rộng mãi ra… Nhưng có Bác Hồ, Bác đã lên án và tố cáo trước toàn thế giới tội ác dã man của thực dân Pháp đối với công nhân mỏ. Cờ đỏ búa liềm bay trên đỉnh núi bài thơ. Cả vùng mỏ bất khuất sôi sục đi biểu tình, đình công, đấu tranh.

Là một người công nhân, Bác Hồ đã xúc than dưới hầm tàu, đứng quét tuyết giữa từng cơn gió bắc cực thổi về cóng buốt. Bác phải nung nóng hòn gạch, ôm vào người ngủ cho qua mỗi đêm giá lạnh. Bác quý hòn than. Bác thông cảm và thương yêu công nhân mỏ vô cùng. Kháng chiến thắng lợi, vùng mỏ vừa được giải phóng, Bác Hồ ra thăm vùng mỏ ngay. Rồi từ đó cho đên nay Bác luôn theo dọi, động viên từng bước đi của phong trào thi đua công nhân vùng mỏ. Và công nhân mỏ mỗi lần nghe lời Bác kêu gọi bao giờ cũng là những người hưởng ứng sôi nổi nhất. Thanh niên vùng mỏ đưa phong trào thi đua “mỗi người làm việc bằng hai vì miền Nam ruột thịt” mạnh mẽ liên tục. Tự vệ khu mỏ là những người đầu tiên bắn cháy máy bay phản lực Mỹ, bắt sống giặc lái.

Thợ mỏ nâng niu ấp ủ biết bao kỷ niệm thân yêu về Bác những lần Người ra thăm khu mỏ. Đặc biệt, sáng mồng một tết năm Ất Tỵ (1965) Bác Hồ đã ra vui xuân với công nhân mỏ than. Gần đây nhất, ngày 15-11-1968 công nhân mỏ được cử một đoàn đại biểu về thủ đô thăm sức khỏe vào báo cáo với Bác thành tích mới nhất trong sản xuất than.

Vũ Văn Tắm đoàn viên thanh niên mỏ Hà Lầm cảm động nhớ lại những giờ phút sung sướng nhất của đời mình. Hôm ấy Bác hiền từ đôn hậu ngồi trước mặt anh. Mái tóc Bác bạc trắng. Chòm râu Bác từng sợ óng ánh rung rinh. Mỗi lần Bác cười đôi mắt hơi nhíp lại, vừa anh minh sáng suốt vừa tràn đầy độ lượng yêu thương. Tắm còn nhớ Bác hỏi rất tỷ mỷ về sản xuất, về đời sống của công nhân. Thấy Bác có ý không vừa lòng vì vùng mỏ còn thiếu rau tươi, công nhân mua hàng còn phải đi xa chờ đợi lâu, đồng chí phụ trách tỉnh Quảng Ninh đứng đậy, xin hứa với Bác từ nay sẽ sửa chữa thiếu sót, phục vụ ngành than tốt hơn. Bác cười chỉ tay:

- Chú hứa với công nhân chứ!

Quay về phía anh chị em công nhân, Bác dặn dò ân cần: “Ngành sản xuất than cũng như quân đội đánh giặc, phải có nhiệt tình cách mạng cao, ý chí quyết đánh quyết thắng rất vững. Phải đẩy mạnh ngành than trở thành một ngành gương mẫu…”

Trước bàn thờ Bác, Vũ Văn Tắm khóc nấc lên. Anh cố gắng kể lại một lần nữa những lời dặn dò của Bác cho tất cả anh em trong chi đoàn. Đối với mỗi công nhân ngành than thì ngoài lời Di chúc chung cho cả nước, những lời Bác nói trên đây là những lời dặn dò riêng mà sau này thợ mỏ thế hệ sau nối tiếp thế hệ trước sẽ mang hết sức mình ra thực hiện cho thật tốt.

Những giọt nước mắt chân thành phần nào làm dịu nỗi đau thương trong lòng. Và lời dặn của Bác có sức mạnh nâng mọi người hăng hái vững vàng tiến lên. Vũ Văn Tắm nhìn lên ảnh Bác. Hình như Bác đang tươi cười khuyên anh cố gắng chế ngự tình cảm mình. Đôi mắt Bác sáng. Vừng trán của Bác mênh mông. Không Bác có mất đâu, Bác vẫn còn sống đây, sống mãi cùng với toàn thể nhân dân, công nhân, thanh niên khu mỏ, Bác theo dõi từng bước chân Tắm đi vào lò. Bác đứng trước mương than khuyến khích anh khoan sâu bắn nặng, làm một thợ lò toàn năng.

Tắm nói:

- Mấy ngày hôm nay tôi luôn luôn tự hỏi mình đã làm được những gì để thực hiện lời Bác dạy và từ nay trở đi cần phải làm gì, làm như thế nào để xứng đáng với công ơn Bác.

Từ sau ngày Bác mất không riêng Vũ Văn Tắm mà tất cả thanh niên công nhân vùng mỏ đều cùng suy nghĩ như trên. Sau giờ phút đau thương, mỗi người đều thấy rõ mình phải hăng hái vươn lên, phải biến đau thương thành hành động cách mạng để xứng đáng với muôn vàn tình thân yêu mà Bác đã để lại. Từng người đều tự kiểm điểm lại xem mình đã thật luôn luôn hăng hái xung phong, không ngại khó khăn, có chí tiến thủ chưa? Vừa “hồng” vừa “chuyên” chưa? Nguyễn Khắc Trọng thao thức cả đêm không ngủ. Anh ngồi nhìn ảnh Bác, đọc lại di chúc của Bác. Từ một thiếu niên quàng khăn đỏ được vinh dự mang hoa đi đón Bác ra thăm khu mỏ năm 1956 cho đến khi trở thành đoàn viên thanh niên, trở thành một thợ lò đứng nghe Bác nói chuyện ở cọc 3, năm 1965 và cho đến hôm nay đây, Trọng luôn luôn ghi nhớ và quyết tâm thực hiện tốt tất cả những lời dạy của Bác Hồ. Nhưng sự cố gắng của anh chưa được bao nhiêu. Năm nay anh chưa có một sáng kiến nào. Năng suất của anh lên không đều. Tổ sản xuất thanh niên mà anh là tổ trưởng hoàn thành vượt mức kế hoạch khá cao nhưng trong phân xưởng vẫn còn một số tổ ì ạch, chưa tiến kịp phong trào chung.

Trọng viết một thư quyết tâm. Anh đọc to những lời viết trong bản quyết tâm thư trước hội nghị toàn chi đoàn: “Từ này tôi xin cố gắng học tập rèn luyện nhiều hơn nữa để năm 1969 sẽ trở thành một lao động tiên tiến, một chiến sĩ thi đua. Tôi cũng sẽ quyết tâm phấn đấu rèn luyện để cóm thể vào ngày này năm 1970, kỷ niệm một năm Bác mất, tôi sẽ được đứng trong hàng ngũ của Đảng. Đề nghị tất cả các đồng chi trong chi bộ, chi đoàn hết sức giúp đỡ tôi…”.

Mỗi người một lá thư quyết tâm. Không phải thứ quyết tâm chỉ viết bằng mực thường. Phan Văn Nghị, thợ mỏ Đèo Nai đã trích máu tay làm mực. Máu trong người anh cũng là máu được Bác đã truyền, đã lọc cho đỏ thắm. Nghị viết: “Kính thưa Bác, cháu nguyện là một đoàn viên suốt đời trung thành với lý tưởng của Đảng. Cháu sẽ suốt đời gắn bó với đất mỏ, yêu nghề thợ mỏ…” Nghị viết sôi nổi thiết tha: “Đề nghị các đồng chí phụ trách cho tôi vào bộ đội trực tiếp chiến đấu tiêu diệt giặc Mỹ, giải phóng miền Nam để thỏa lòng mong ước của Bác Hồ. Trong khi chưa được đi chiến đấu, có việc gì khó nhất xin các đồng chí cứ giao cho tôi…”.

Bác Hồ ơi! Thế hệ thanh niên Hồ Chí Minh đang cố gắng vươn lên để nối chí Người. Trên tháp khoan cao, ngọn cờ chít dải băng tang đen dài, nhưng nó vẫn bay. Những ngày vùng mỏ chịu tang Bác là những ngày đau thương nhất, cũng là những ngày mọi người đoàn kết, thương yêu nhau lao động quên mình để đạt năng suất cao nhất. Trên tầng 19-5, mỏ than Hà Tu, ba chiếc máy khoan BU 10, BU 4, BU 5 đập choòng liên tục. Ở tầng dưới, đồng chí Minh sau khi “cá” lại hai mét cuối cùng của lỗ khoan sâu đang cho máy chạy lùi ra để chuẩn bị bắn mìn. Và tầng dưới nữa, giữa moong than đen nhánh, cái máy xúc thanh niên E1. 251 đang quay cần hối hả. Nó không phải gọi nhiều như mọi ngày vì đàn xe gấu vào ra, ra vào rất đều đặn. Trong mười ngày để tang Bác, mỗi ngày ba lần đổ ca, anh em lái máy xúc trẻ tuổ lái ra đứng xếp hàng trên mặt tầng. Ba người thợ trẻ kính cẩn nghiêng mình. Bên cạnh họ, cỗ máy xúc cùi gần xuống, lặng yên. Một phút tưởng nhớ Bác. Sau đó, họ leo lên máy ấn nút điện quay cần… “Bác đã dạy làm than như đánh giặc. Vậy thì đã đánh là phải thắng, đã sản xuất phải hoàn thanh vượt mức kế hoạch”. Nguyễn Văn Vân vừa điều khiển máy vừa nghĩ như vậy.

Máy xúc E1. 251 của anh trước đây là máy chạy điện. Kháng chiến chống Mỹ các anh đã chuyển nó thành máy chạy dầu để có thể giữ vững sản xuất trong mọi tình huống sẵn sàng đánh giặc 5 năm 10 năm 20 năm như lời Bác kêu gọi. Bây giờ, trước tình hình mới, E1. 251 lại trở lại máy chạy điện với công suất cao. Và trong những ngày này, nó là một trong những cỗ máy có năng suất cao nhất.

Hồ Chủ tịch kính yêu đã không còn nữa! Vùng mỏ nén đau thương như thuốc mìn ghim chặt trong lòng đất để khi nổ có sức công phá đất đá thật mãnh liệt, bóc được thật nhiều than. Đêm nay trước hội trường Ba Đình, dòng người vẫn xếp hàng dài chờ đến lượt vào viếng Bác. Ở vùng than, những người thợ mỏ vẫn đang sản xuất đều. Xin Bác cứ ngủ yên. Tất cả những lời Bác di chúc lại, chúng cháu nguyện sẽ làm tròn! Trên mặt trận sản xuất than chúng cháu sẽ xông lên hàng đầu mang về những thắng lợi vinh quang nhất để góp phần cũng giai cấp công nhân, nhân dân và thanh niên cả nước xây dựng nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, thỏa lòng Bác mong ước bấy lâu.

9-1969

LÊ VĂN BA

ĐẦU MÁY MI-CA-ĐÔ

Công việc sửa chữa đầu máy xe lửa ở nhà máy xe lửa Gia Lâm vẫn đang vào giai đoạn khẩn trương. Sáng mồng 4-9, theo kế hoạch sản xuất, tổ 5 bước vào kế hoạch đầu tháng bằng chiếc đầu máy Mi-ca-đô hỏng hóc khá nặng. Chiều hôm mồng 3, toàn tổ đã khảo sát mày và đã có kế hoạch phân công. Nhưng lúc này ai còn tâm trạng nào nghĩ đến làm ăn được nữa, anh chị em ủ rũ, kéo nhau tới xưởng. Dọc đường, loa các các đài công cộng cứ nhắc mãi bản thông cáo của Đảng, Quốc hội và Chính phủ vào tai. Anh nào, chị nấy cứ bàng hoàng như trải qua một cơn ác mộng dữ dội. Xi cũng đi trong đám người làm ca sáng đó. Từ nhà tập thể tới xưởng, Xi không tài nào bỏ được chiếc mùi-xoa cầm ở tay trào ra chảy thành dòng trên đôi má đến nỗi chiếc khăn ướt đẫm.

Trong xưởng lặng lẽ, sau cái đầu tàu nằm trên bệ. Như mọi hôm, giờ đó là tiếng kim khí đã chạm nhau choang choang váng cả tai, rồi tiếng hô, tiếng gọi của anh em trong xưởng. Nhưng hôm nay thì anh em cứ cầm cờ-lê vặn ốc vít mà tay cứ long ngóng như thợ học việc. Nhìn cái đầu Mi-ca-đô rồi nhìn nỗi xúc động của anh em, của bản thân mình đang rạo rực trong cơ thể, tổ trưởng Mai đâm hoảng. Tuy đang buồn, anh cũng lẩm bẩm.

- Chết cháy, nếu cứ tình trạng này thì chiếc Mi-ca-đo này phải tới giữa tháng mới xong nổi. Chẳng ai buồn làm việc nữa. Vào giữa buổi,người thì chia đi làm bàn thờ, người thì chia đi làm băng tang. Chuyện sản xuất gần như gác lại, họ hỏi nhau về tin Bác mất. Họ thì thầm bên tai nhau những mẩu chuyện lượm lặt chưa chính xác. Trong giờ lễ mặc niệm, cả gian phòng vang lên tiếng khóc.

Mất ngày mồng 4, ngày mồng 5 buổi sáng cũng vẫn tình trạng đó. Nhưng tới trưa Xi mới gặp Mai và nói:

- Anh liệu xem có thể hoàn thành Mi-ca-đô đúng kế hoạch không? Tôi chỉ sợ dồn toa là nguy đấy.

- Cô có ý gì khác không! Tôi lo từ ngày qua kia

- Anh đã hỏi ý kiến chi bộ và phân xưởng chưa.

- Đã! Nên cho ý kiến là cần có kế hoạch hành động.

- Tôi cũng nghĩ vậy! Tình cảm của người cách mạng không sướt mướt, mềm yếu được. Thương Bác là một việc trong tim ta. Nhưng nhiệm vụ là một việc trong đầu ta. Chính lúc này hành động đúng nhất là phải làm việc thật tốt để tỏ tình cảm thật sự của mình.

- Ý rất hay!

- Anh báo cáo với các đồng chí trên đi, còn tôi có lẽ tôi cho họp chi đoàn để xác định thái độ. Trong buổi hop, Xi đã nói lên tất cả nhiệt tình sâu nặng của Xi, chị đã nói đúng cái lý của chị. Cả chi đoàn đều nhất trí với ý kiến của Xi.

Chiều đó, trong không khí tình cảm thì lặng lẽ, nhưng lao động con người đã trở lại bình thường. Tiếng kim khí đã vang rất đều. Mọi người lại thấy thèm một sự việc mà họ tự khám phá ra. Đó là làm việc càng hăng thì nỗi đau đớn càng dịu lại tan vợi đi và trong lòng từng người đều thấy hơi dễ chịu. Ngày hôm sau Xi mạnh dạn đề nghị với Mai là tăng năng suất để bù lại ngày rưỡi ể oải buổi đầu, quyết tâm bảo đảm cho Mi-ca-đô đúng kế hoạch.

Mi-ca-đo đốt lò vào ngày mồng 8, chậm mất hai giờ.

Mồng 9 là ngày lễ truy điệu Bác. Nhưng mồng 9 cũng là ngày tổ 5 bắt tay vào chiếc đầu xe 196, đầu xe hai của kế hoạch tháng 9. Lưu Hách Mai họp cán bộ tổ lại. Mai đề nghị một hình thức tưởng nhớ Bác bằng hành động của tổ mình. Trong ngày mồng 9 phải đốt xong đầu xe 196 bằng bất cứ giá nào, Xi là người tán thành ý kiến Mai đầu tiên. Chị nói, giọng run rung:

- Anh Mai đã nghĩ đúng! Lòng chúng ta tưởng niệm Bác, nhưng máu chúng ta phải dồn vào nhiệm vụ. Đó là một trong muôn vàn sự nghiệp và công lao mà Bác đã để lại. Chúng ta là thanh niên chúng ta phải tiếp tục không thể để ngừng một giây phút nào.

Ngày mồng 9 bắt đầu. Sau giờ truy điệu Bác trước máy phóng thanh, khi những đội máy bay vút qua thủ đô chào vĩnh biệt xong, toàn bộ tổ 5 trật tự lặng lẽ đi vào phân xưởng và bắt đầu hành động của mình. Tiếng búa choan lên, tiếng kim khí chạm nhau rầm rầm như chưa từng bao giờ nghe thấy. Cao Thị Xi đứng trên buồng lái, buồng lái đã cao, mà bệ tàu lại còn kích cao lên, do đó cô gái như làm việc ở trên cao chót vót. Áo quần, tay chân dầu mỡ, than bụi bê bết anh chị em chỉ còn thấy ở Xi đôi mắt. Một đôi mắt to, sáng, tròn đượm những nét buồn. Thỉnh thoảng Xi lại nghiêng người ra ngoài chỗ chiếc cần ra khoảng không xả hơi. Hơi phụt mạnh đẩy cả những lớp bụi than lơ lưởng trong xưởng ra ngoài xa lắc.

Đợt hành động đầu tiên của tổ 5 thành công. Đúng 9 giờ 30 phút tối ngày mồng 9 tháng 9, mười sáu con người của tổ 5 lặng lẽ đứng trước bàn thờ Bác trong phòng làm việc của tổ. Sau lễ mặc niệm, Xi được toàn tổ cử ra báo cáo với Bác công việc mà tổ đã làm trong ngày hôm đó. Xi run run, câu cuối cùng của chị là:

- Thưa Bác, chúng con đã làm theo lời Bác dạy, vượt kế hoạch từ 36 giờ xuống còn 8 giờ… Và từ nay trở đi chúng con sẽ tiếp tục làm như vậy, vì chúng con là tuổ trẻ của gia cấp công nhân, đã được Bác đào tạo và rèn luyện.

LÊ NGỌC QUÝ

ĐỂ BÁC VUI LÒNG

Hôm đó, vào buổi chiều mùa xuân năm 1965, tôi vừa đi làm về thì cứ nghe rào rào, rào rào như một cơn mưa lớn xuất hiện, tiếp đó, tiếng reo hò lan mãi, lan mãi đến tận khu nhà tập thể. Tôi chưa hiểu gì, và vội vàng chạy như bay xuống thang gác.

- Bác đến! Bác đến! – Ai đó bật lên những tiếng reo vui vẻ và hình như nghẹn lại vì xúc động.

Ôi! Bác kia rồi! Ước mơ gặp Bác đến với tôi quá ư đột ngột. Tôi như không bước nổi nữa, cứ đứng sững lại nhìn Bác. Bác đang bước đi, hiền hậu trong bộ quần áo ka-ki và đôi dép cũ. Bác tươi cười nhìn chúng tôi và đi thẳng vào khu nhà trẻ, nhà vệ sinh.

Thấy chúng tôi ăn ở luộm thuộm, Bác hỏi:

- Cô chú nào là người lãnh đạo công nhân ở đây?

Một đồng chí trong ban giám đốc bước ra:

- Thưa Bác, cháu ạ!

Bác phê bình:

- Các cô chú lãnh đạo, phải chú ý đến đời sống của công nhân. Không nên để chỗ ở của công nhân bẩn như thế này. Muốn sản xuất tốt thì phải có sức khỏe tốt. Muốn có sức khỏe tốt thì phải giữ gìn vệ sinh thật tốt.

Bác dặn thêm chúng tôi phải chăm sóc các cháu nhỏ, giữ gìn sạch sẽ chỗ ăn ở của các cháu nhỏ.

Bác quay về nhà máy. Anh chị em công nhân ùa ra vây lấy Bác ngay khi Người mới vào đến cổng nhà máy.

Bác gọi tôi và chị Nga:

- Cháu Nga và cháu Thư đâu, lên đứng bên cạnh Bác.

Nhưng thật rủi ro cho tôi, lúc Bác gọi thì tôi chưa làm sao chen chân lên được. Khi anh em nhường cho tôi vào thì tôi thấy Bác đang quay sang nói chuyện với những người bên cạnh. Tôi cứ đứng sững lại mà nhìn Bácm, nghe Bác nói, quên cả đi lên.

Bác cười rất vui rồi khen ngợi và dặn dò chúng tôi, đại ý lời Bác là: Bác phấn khởi vô cùng khu thấy các cô, các chú, đặc biệt là các cháu gái đã xây dựng thành công nhà máy dệt lớn nhất miền Bắc nước ta. Các cô, các chú, nhất là các cháu gái, phải cố gắng hơn nữa, đưa nhà máy vào sản xuất được tốt để xứng đáng là công nhân nhà máy dệt 8-3, nhà máy lấy tên ngày phụ nữ quốc tế.

Bác lấy một số huy hiệu trong túi ra, cho tôi, chị Nga và mấy người nữa. Còn một số, Bác đưa cho đồng chí lãnh đạo và dặn:

- Bác gửi lại một số huy hiệu, các cô các chú phát hiện thêm, ai là người có thành tích giỏi thì Bác cho mỗi người một cái.

Lúc gần ra về, Bác hỏi:

- Tối nay cắt băng khánh thành nhà máy, các cô các chú cử ai?

Chúng tôi thưa với Bác là chúng tôi có ý định mời đồng chí Phó Thủ tướng Lê Thanh Nghị cắt băng. Bác chú ý nghe và lắc đầu:

- Không được! Phải cử cháu nào trẻ nhất, có nhiều thành tích trong việc xây dựng lên cắt băng.

Xong, Bác ra về. Chúng tôi cứ đứng tần ngần, chưa muốn tản ra. Ai cũng còn thấy hồi hộp, sung sướng như những phút đầu gặp Bác.

Năm đó, tôi thuộc lớp thanh niên trẻ của nhà máy. Và, một điều thật bất ngờ đến với tôi: người cắt băng khánh thành nhà máy lại là tôi.

Cho đến bây giờ, tôi vẫn nhớ như in cái cảm giác tối hôm khánh thành nhà máy. Tôi cảm thấy tôi sắp khóc những giọt nước mắt sung sướng khi cầm kéo cắt vào dải băng đỏ.

Từ một công nhân bình thường, tôi đã lớn lên trong sự yêu thương và dạy bảo tận tình của Bác. Sau lần ấy, tôi càng cố gắng hơn trong tất cả nhiệm vụ của mình. Vì thế, một năm sau, tôi được đi dự học lớp bồi dưỡng “Đảng viên trẻ”của Thành ủy mở.

Và lại bất ngờ hơn nữa, tôi được Bác lần thứ hai. Lần này, Bác ở với chúng tôi lâu hơn, tôi được trông thấy Bác nhiều hơn. Bác giảng cho chúng tôi nghe: “Thế nào là người cộng sản” – uống từng lời Bác, tôi thấy mình lớn lên rất nhiều.

Đó là hai lần hạnh phúc nhất của đời tôi.

Thế mà bây giờ Bác đã mất. Tôi khóc lặng người đi khi nghe cái tin phũ phàng ấy. Một phần vì thương tiếc Bác, một phần tôi thấy mình chưa xứng đáng với sự chăm sóc, dạy dỗ hết mực của người.

Tôi cùng với chị em lao vào đợt sản xuất “Biến đau thương thành hành động cách mạng”. Số vải chúng tôi dệt tăng lên so với mức quy định rất nhiều. Chúng tôi đang còn khắc phục nhiều khó khăn hơn, cải tiến kỹ thuật để đưa số vải lên nữa.

Tôi có người yêu đi chiến đấu ở mặt trận. Mỗi lần gặp Bác, tôi thường viết thư khoe với anh ấy. Không ai bảo ai, nhưng chúng tôi ngầm thi đua với nhau trên các lĩnh vực công tác của mình. Nay nghe Bác mất, chắc anh ấy sẽ cùng đồng độ xốc lên nữa, tiêu diệt kẻ thù. Và chắc anh ấy sẽ tin rằng, tôi, vợ của anh ấy đang cùng bao nhiêu người con gái, dùng bàn tay khéo léo của mình dệt thêm vải cho miền Nam, cho những người làm nên chiến thắng.

Trong mỗi công việc hôm nay chúng ta làm đều mang theo một ý nghĩa hết sức giản dị nhưng cũng vô cùng thiêng liêng, cao quý: Để Bác kính yêu vui lòng.

LÊ THỊ MINH KHUÊ
(Ghi theo lời kể của chị Đào Thị Thư, công nhân nhà máy dệt 8-3 Hà Nội)

NGUYỆN SUỐT ĐỜI LÀM THEO LỜI BÁC HỒ DẠY

Cuối năm 1966 tôi vinh dự được đi trong đoàn đại biể công nhân nhà máy dệt Nam Định lên Hà Nội tiếp đoàn đại biểu công nhân nhà máy dệt Bình Nhưỡng, Triều Tiên sang thăm nước ta.

Một buổi tối, đồng chí lãnh đạo cho biết sáng mai chúng tôi được đến thăm Bác Hồ. Lòng tôi xốn xang, hồi hộp sung sướng quá. Ôi! Bao nhiêu là cảm xúc, bồi hồi. Đêm ấy tôi gặp Bác, lo không biết nói câu gì để tỏ hết tấm lòng kính yêu và biết ơn vô hạn đối với Bác, khi Bác hỏi thì trả lời ra sao để Bác vui… Tôi mong trời mau sáng, nhưng làm sao mà đêm dài thế.

Sớm hôm sau chúng tôi ngồi ở phòng ngoài hồi hộp đón Bác. Một lát, Bác vén tấm rèm trúc bước ra. Bác béo khỏe, hồng hào, râu tóc bạc trắng. Trông Bác hiền từ, phục hậu như ông tiên trong truyện cổ tích. Bác mặc bộ quần áo ka-ki vàng đã bạc màu, đi đôi dép cao su quai to. Chúng tôi đứng cả dậy chào Bác. Bác tươi cười bắt tay từng người rồi kéo chúng tôi cùng ngồi xuống. Bác hỏi chị công nhân Triều Tiên ngồi bên:

- Cháu tên là gì?

- Thưa Bác tên cháu là Lý Xuân Hoa ạ!

- Cháu đứng bao nhiêu máy?

- Thưa Bác cháu đứng 51 máy ạ.

Bác gật đầu cười rồi hất hàm hỏi chị Đào Thị Hào ngồi phía trước:

- Cháu Hào đứng bao nhiêu máy?

- Thưa Bác cháu đứng 24 máy ạ.

Rồi Bác quay lại cầm tay tôi. Hơi ấm từ bàn tay Bác truyền sang chạy rần rật khắp người làm tôi thổn thức, sung sướng ứa nước mắt. Nhìn những ngón tay thon nhỏ của Bác tôi bùi ngùi xúc động. Những ngón tay này đã phải chịu không biết bao nhiêu cực nhọc, vất vả: phải bửa củi, nấu cơm, rửa bát, truyền ảnh, viết báo, bán báo… bị tù đày, bị đánh đập đau đớn. Tôi se sẽ nâng niu bàn tay của Bác. Bác hỏi:

- Tên cháu là gì?

- Thưa Bác tên cháu là Liên ạ.

- Cháu liên đứng mấy máy?

- Thưa Bác cháu đứng 16 máy ạ

Bác cười bảo tôi:

- Cháu Lý Xuân Hoa đứng 54 máy, cháu mới đứng 16 máy, vậy cháu phải cố gắng thao tác sao cho nhanh, phải giảm những động tác thừa. Có thế mới đứng được nhiều máy, mới sản xuất được nhiều vải. Nhưng sản xuất ra nhiều vải lại phải bảo đảm chất lượng thật tốt, thế mới gọi là nhanh, nhiều, tốt, rẻ. Cháu có hứa với Bác sẽ cố gắng không nào?

- Thưa Bác cháu xin hứa với Bác sẽ đứng 20 máy ạ.

Bác vỗ vỗ nhẹ vào vai tôi cười rất hiền, rất tươi. Bác bảo:

- Cháu chỉ nên đứng 18 máy thôi. Bác thấy cháu yếu cần phải lo giữ gìn sức khỏe cho tốt. Có sức khỏe mới phục vụ cách mạng được lâu dài.

Tôi nhìn Bác, nước mắt rưng rưng. Bác ơi, nhà con mấy đời khổ sở, cơm không đủ ăn, áo không đủ mặc, bị bọn địa chủ bóp hầu, bóp cổ. Ngày còn bé, nhà nghèo, cháu phải lam lũ, vất vả, mò của bắt ốc, rau cháo qua ngày nên ốm yếu gầy còm. Nhờ có Bác, có Đảng gia đình con mới được no ấm, sung sướng, bố mẹ con có việc làm, chúng con được học hành tiến bộ. Bác lo mọi việc lớn lao cho dân cho nước, Bác lo cả tới sức khỏe của con. Công ơn của Bác như trời bể, chúng con biết lấy gì đền đáp được…

Những lời dạy bảo gần gũi chân tình và sâu sắc của Bác tôi đã ghi rất đầy đủ, nắn nót vào nhật ký và luôn luôn nâng niu trân trọng, giữ gìn như báu vật. Lúc nào tôi cũng ghi nhớ, tâm niệm và làm theo những lời giáo huấn ấy. Ngót ba năm qua, tôi đã tình nguyện đứng 20 máy và năm nào cũng dệt vượt mức kế hoạch. Tôi vẽ sơ đồ máy vào sổ tay, đêm nằm tưởng tượng nghiên cứu rút ngắn đường đi và giảm các động tác thừa…

Hôm mồng 2 tháng 9 tôi ra cửa hàng mậu dịch bác hóa, thấy bà con truyền tay nhau tấm vải do nhà máy tôi sản xuất. Có người chê: “Vải xấu xấu là, dệt lỗi khối ra thế này này”. Tôi thấy nóng bừng cả mặt, cả tai. Mặc dầu không ai biết tôi là thợ dệt nhưng tôi cứ cảm thấy như mọi người đang chê trách tôi, phê bình tôi vậy. Tôi xấu hổ lắm và đêm ấy về, tôi không sao ngủ được. Tôi nhìn lên ảnh Bác. Đôi mắt Bác vẫn hiền từ, trìu mến nhìn tôi mỉm cười. Nhưng trong thâm tâm, tôi thấy như Bác đang thầm trách móc tôi. Tôi ân hận quá, giở nhật ký đọc lại lời Bác dạy và tôi gục đầu xuống bàn khóc.

Nỗi băn khoăn và ân hận còn day dứt thì sáng hôm sau đài phát thanh báo tin Bác ốm. Tôi thương Bác quá chỉ lo Bác mệt nặng. Tối hôm ấy tôi viết thư thăm Bác, bày tỏ nỗi lòng ân hận vì chưa làm được đầy đủ lời Bác dạy và hứa với Bác sẽ sửa chữa.

Thư chưa kịp gửi thì Bác đã mất… Tôi đau đớn bao nhiêu thì nỗi ân hận lại càng tăng bấy nhiêu.

Tôi đứng loại máy hai go, dệt loại vải này rất lỗi mà lại khó thấy. Tôi ra công tìm tòi và hai ngày sau mới phát hiện ra lỗi ở mặt trái của vải. Nhờ vậy cả tổ đã bàn bạc và tìm cách bổ khuyết kịp thời. Trước đây trong khi dệt nếu có đôi ba sợi đứt, tôi ngại nối cứ cho máy chạy. Nhưng từ nay tôi không bao giờ làm thế vì tôi nghĩ: giá có hụt mức thì còn phấn đấu bù lại, chứ nếu chất lượng xấu thì không thể sửa chữa được. Mấy tuần nay hình ảnh của Bác lúc nào cũng hiện về trong óc tôi, những lúc tôi đứng bên máy, những lúc họp hành… Tôi cảm thấy như lúc nào cũng có Bác ở bên.

*
* *

Hôm nay tôi trân trọng dán ảnh Bác viền tang đen và bút tích lời Di chúc của Bác vào nhật ký. Bác mất rồi! Từ nay không bao giờ tôi được gửi thư thăm Bác nữa. Bác mất đi nhưng hình ảnh Bác, những lời dạy bảo của Bác vẫn sống mãi trong trí óc tôi. Tôi xin nguyện suốt đời làm theo lời dạy của Bác.

ĐẮC TRUNG
(Ghi theo lời kể của chị Bích Liên)

BÁM MÁY LIÊN TỤC

Tôi vốn có một ước mơ thầm kín và to lớn. Được gặp Bác Hồ. Muốn vậy, tôi nghĩ, chỉ có cách là phấn đấu làm một công nhân, một thanh niên ưu tú của nhà máy.

Năm 1966, bất ngờ tôi nhận được tin chồng tôi hy sinh trong chiến đấu. Tôi đã ôm lấy bốn đứa con nhỏ mà khóc “Các con ôi, thế là từ nay các con trở thành côi cút”. Bản thân tôi cũng cảm thấy cô đơn lạ lung. Nhưng cũng chính trong những giờ phút đau khổ đó, tôi đã nghĩ đến Bác Hồ và những lời khuyên dạy của Bác. Đúng là còn giặc Mỹ thì nhân dân ta còn gian nan vất vả. Con đường duy nhất là đem hết sức mình, lòng mình làm tốt công tác để góp phần đánh đuổi chúng đi. Không được quỵ ngã, không phút nào được quỵ ngã. Tôi cố gắng thu xếp công việc gia đình, cho các cháu sơ tán, và làm sao bảo đảm ngày công ở xí nghiệp, tăng năng suất, góp phần nhỏ vào những mét vải gửi tặng đồng bào miền Nam. Cố gắng của tôi đã được Bác Hồ biết đến. Bác gửi tặng tôi một chiếc huy hiệu. Sung sướng biết bao! Tôi thầm nghĩ rằng nếu mình cố gắng không ngừng, rồi sẽ có ngày tôi được đeo tấm huy hiệu này lên gặp Bác Hồ thật. Hẳn là phải có nhiều chuyện hay báo cáo với Bác, và cầu mong sao cho đỡ lúng túng…

Ngờ đâu… Bác không còn nữa! Gia đình tôi đau đớn vô cùng. Hai con gái của tôi, cháu Hằng và cháu Hà đều đang học trường Nguyễn Viết Xuân. Các cháu vẫn mong sẽ được đón Bác đến thăm trường, được Bác xoa đầu và cho kẹo. Mấy hôm nay các cháu cứ hỏi tôi: “Bác Hồ mất rồi, con biết là cháu ngoan của ai?”. Nghe cháu hỏi, tôi không sao cầm được nước mắt. Cứ ngồi mà nghĩ thì chỉ khóc suốt ngày suốt đêm. Nhưng đến nhà máy, chị em nhắc nhở, an ủi lẫn nhau, nỗi đau thương cũng vợi đi nhiều. Giờ đây, tốt nhất là biết thỏa mãn lòng mong ước của Bác bằng cách hăng hái thi đua sản xuất. Phân xưởng dệt kín của tôi đã phát động phong trào thi đua mới ngay sau khi Bác từ trần. Ở tổ đảo sợi ba của chúng tôi, chị em đã cố gắng rõ rệt. Trước đây, chúng tôi thường chỉ đi sớm 15 phút trước khi nhận ca, nay tất cả đều đến sớm 30 phút. Giờ bám máy của cả tổ cũng tăng từ 6 lên 7 giờ hoặc cao hơn. Như vậy bình quân mỗi ngày tổ chúng tôi đã sản xuất vượt chỉ tiêu từ 25 đến 30 kg sợ. Riêng tôi trong mấy ngày vừa qua đã đạt mức bám máy 7 giờ 30 phút mỗi ca, và năng suất của tôi cũng đạt mức cao nhất từ trước tới nay: Mỗi ca vượt chỉ tiêu từ 10 đến 13 kg sợi.

Mỗi lần trông các con đi học về, nhớ tới Bác Hồ, tôi lại thầm bảo với chúng: “Thế là mẹ con ta sẽ chẳng bao giờ được gặp Bác Hồ nữa, nếu biết nghe theo lời Bác mà mẹ làm giỏi, con học ngoan, mẹ con ta cũng đỡ ân hận đi nhiều, phải không các con?”.

Theo lời chị ĐOÀN THỊ HỢI
Nhà máy dệt kim Đông Xuân, Hà Nội

VẪN NHƯ NGÀY CÒN BÁC

Năm 1955, sau ngày tiếp quản Hà Nội ít lâu, Bác Hồ đến thăm nhà máy điện Yên Phụ của chúng tôi. Bác rất giản dị, thân mật, cởi mở. Tôi cố nhìn cho thật rõ Bác. Hôm đó, Bác giảng giải cho chúng tôi về vai trò lãnh đạo của giai cấp công nhân vinh quang, về tinh thần làm chủ nhà máy. Vấn đề còn rất mới lạ đối với một số người như tôi, nhưng sau khi nghe Bác nói tôi thấy cứ sáng dần ra, và thấm thía về những nỗi nhục nhã cũ. Nước mắt tôi chảy ra giàn giụa trên má. Tôi nghĩ đến năm đói Ất Dậu, đến những ngày thất nghiệp, đến phút phải bấm bụng cho không đi đứa con duy nhất để khỏi phải thấy cái cảnh bố mẹ nhìn con chết đói.

Từ hôm đó, tôi lần mò đi kiếm các sách, báo nói về cuộc đời làm cách mạng của Hồ Chủ tịch, về tác phong, đạo đức của Người. Gương sáng của Bác Hồ, đức tính cần kiệm liêm chính của Bác thúc đẩy, động viên tôi tìm bằng được mọi cách phát huy vai trò đầu tàu của người công nhân dưới chế độ mới.

Ở nhà máy điện Yên Phụ hồi đó, bọn chủ Pháp đi, vất lại rất nhiều những chiếc tăm-pông cũ mòn vẫn dung cho nồi hơi phát điện. Vật liệu này, chúng vẫn chở từ bên Pháp sang, loại tăm-pông hình bầu dục đúc sẵn. Hồi đại chiến thứ hai, phương tiện chở bị cắt đứt, kỹ sư Pháp có đứa đã nghĩ đến cái núi tăm-pông cũ chất đống, muốn đem dung lại, nhưng không thành công.

Nhà máy điện trở về ta, lò hơi cần rất nhiều tăm-pông để tăng năng suất, để khỏi lãng phí hơi. Thấm thía lời Bác dạy, bước đầu thấy được cái vị trí quan trọng của người thợ, tôi hay dừng lại trước đống tăm-pông cũ, suy nghĩ, băn khoăn. Ngày một, ngày hai, nhờ lãnh đạo khuyến khích tôi nẩy ra ý kiến đắp tăm-pông cho to ra, rồi bắt tay vào tiện thử. Tôi chế ra một lưỡi dao nhọn lượn bắt lò-xo, có bánh xe nhỏ, làm một cái khuôn mẫu tăm-pông hình bầu dục, cho dao lượn theo khuôn. Kết quả là tôi đã tận dụng được tất cả số tăm-pông bỏ đi, tiết kiệm được hàng triệu đồng cho nhà máy.

Tôi được Bác thưởng huy hiệu, hôm Người đến thăm nhà máy điện lần thứ hai vào cuối năm 1957. Hôm đó, cũng như lần trước, đang chăm chú theo dõi từng cử chỉ của Bác, tôi giật mình vì có tiếng hỏi:

- Chú Kang có đấy không?

Tôi run rẩy hồi hộp: “Thưa Bác, có ạ”. Rồi tôi bước đến chỗ Bác đứng. Bác đặt tay lên vai tôi, bắt tay tôi: Bác nói, giọng ấm cúng, thân mật:

- Chú là Hoa kiều phải không? Bác nghe nói chú có góp được nhiều sáng kiến, Bác thưởng cho chú chiếc huy hiệu của Bác.

Rồi Bác quay sang nói chuyện với anh chị em chúng tôi. Đại ý Bác khen chúng tôi về một số thành tích, căn dặn chúng tôi tránh chủ quan, tự mãn, luôn luôn cố gắng vươn lên với tinh thần làm chủ tập thể.

Qua hai lần gặp Bác, qua hành động thực tế trong sản xuất, tôi càng cảm thấy thấm thía về ý nghĩa hai tiếng “làm chủ” mà trước đây tôi hiểu còn chưa thấu đáo. Trước đây, tôi không có cả đến lưỡi dao tiện là cái “cần câu cơm” cho cuộc sống hàng ngày. Lưỡi dao gắn vào máy, và máy là tự liệu trong tay chủ. Tôi đứng máy thuê, cứ rời máy ra là y sắp chết đói, mặc dầu tôi đã cố gắng tiện cho nhanh, cho giỏi để vừa lòng chủ. Họa hoằn trước đâu có lúc kiếm được tiền chút ít, tôi lại có ý nghĩ ăn tiêu cho “bõ lúc phong trần”. Đời sống đã bấp bênh, tính tình người thợ thời xưa cũng lại bấp bênh nốt.

Được sống trong thời đại do Bác Hồ khai sinh, nuôi dưỡng, bài học sâu sắc, tôi lĩnh hội được ở Lãnh tụ vĩ đại là đức tính giản dị, cần kiệm. Bác là kết tinh của đức tính giản dị, trong sạch ở người công nhân cao quý. Suốt đời lớn lao 79 năm của mình, Bác chưa hề lãng phí một giờ phút nào có ích.

Có lần, đau dạ dày, được nằm ở bệnh viên, tôi thoáng có ý nghĩ buồn bã. Nhưng chỉ một thoáng thôi, hình ảnh Bác hơ nóng một hòn gạch, cầm trong tay cho đỡ lạnh trong thời tiết băng giá phương Tây, lập tức xua đuổi ngay trong tôi cái giây phút ngần ngại.

Bằng việc nhỏ cũng như việc lớn, tác phong, đức tính của Bác trở thành nguồn động viên kỳ diệu cho giai cấp công nhân chúng tôi tiến lên chống Mỹ, cứu nước, xây dựng chủ nghĩa xã hội và hoàn thành sự nghiệp giải phóng miền Nam.

- “Chú Kang có đấy không?”

Mỗi lần trong tâm tư tôi vang lên câu hỏi của Bác, thì bất giác do bản năng chấp hành của người thợ, tôi đều thầm kín trả lời: “Thưa Bác có ạ”.

Đúng là tôi đã có mặt, anh chị em thợ điện chúng tôi đề có mặt vào những lúc quân thù dội bom ác liệt nhất vào khu vực nhà máy điện, hòng cắt đứt dòng sinh khí trong sinh hoạt sản xuất. Nhưng chúng tôi đã tự hào là những người thợ điện – những Nguyễn Văn Trỗi của miền Bắc – “một tấc không đi, một ly không dời” khỏi cái vị trí vinh quang, dù đầy hy sinh, nguy hiểm.

Có được sự dũng cảm nói trên, chính là nhờ công ơn giáo dục, dìu dắt của Bác. Tôi đã góp phần hoàn sinh lại hàng nghìn chiếc tăm-pông phế phẩm đã sử dụng vào lò hơi, nhưng chính Bác Hồ, là Đảng tiền phong, là chế độ xã hội chủ nghĩa đã cứu sống chúng tôi, đưa chúng tôi từ chỗ đứng thấp hèn của một người thợ làm thuê lên vị trí của người công nhân làm chủ cuộc đời, làm chủ nhà máy. “Không có gì quý hơn Độc lập, Tự do”, câu nói của Bác Hồ quả là một chân lý vĩnh viễn, thấm thía vào lòng những người thợ đã chịu mấy chục năm mất nước, mất nhân phẩm, mất chỗ đứng trong xã hội cũ như anh chị em công nhân chúng tôi. Bác chính là một người thợ, người thợ vĩ đại, đã xây dựng nên cả một chế độ không có người bóc lột người, càng ngày càng phồn vinh, hạnh phúc.

Hôm cử hành tang lễ Bác, tôi được vinh dự túc trực bên linh cữu của Người. Tôi được vinh dự cũng đội ngũ đứng chiêm ngưỡng Bác trong 5 phút. 5 phút thật là quý báu. 5 phút của người thợ bình thường được phép đứng hướng mặt vào giấc ngủ lâng lâng của vị lãnh tụ thiên tài, của người thầy vĩ đại. Nhưng 5 phút cô đọng tất cả niềm tiếc thương, tôn kính đó, mắt tôi cứ nhòa đi vì nước mắt chảy xuống hết lớp này đến lớp khác. Và cho đến khi nhận phiên đứng túc trực bên linh cữu Người, tối cố gắng giữ vững tư thế, song nước mắt cứ trào ra. Có những lúc người ta sung sướng được khóc, nhưng sung sướng nhất là cho tôi được khóc thương Bác, những dòng nước mắt đền đáp trong muôn một lòng thương yêu bao la của Bác đối với giai cấp công nhân chúng tôi.

Vĩnh biệt Bác Hồ vô cùng kính mến! Tôi đứng lặng người bên cạnh chỗ Bác yên nghỉ, tâm trí bỗng nổi lên hình ảnh trìu mến của Bác Hồ. Nhưng Bác Hồ không còn nữa! “Trong gang tấc bỗng gấp nghìn quan san”!

Trở lại nhà máy điện Yên Phụ, anh chị em chúng tôi ngày ngày đến mặc niệm trước bàn thờ Bác. Bác vẫn là người Cha vĩ đại theo dõi săn sóc bước đi của đàn con. Chúng tôi hứa với Bác những điều hứa thiêng liêng. Phân xưởng cơ khí do tôi phụ trách đã không còn tình trạng chuẩn bị chiếm mất dăm phút giờ đầu vào ca như trước. Tất cả chúng tôi đã khẩn trương bước thẳng vào sản xuất ở ngay phút đầu tiên. Hằng tuần, chúng tôi đến báo cáo với Bác những thành tích đạt được sau 7 ngày làm theo Di chúc của Bác.

Chúng tôi đã có ngay được một số sáng kiến nóng hổi. Đáng chú ý là sáng kiến cải tiến lại quả lò bằng than, trước đây đưa gia công chế tạo phải mất hai ngày và cần khá nhiều nguyên liệu. Nay cũng là quả lò, nhưng cách làm đã đơn giản, chỉ cần một ngày làm xong, lại giảm hơn được một nửa nguyên liệu, có triển vọng sử dụng được lâu hơn.

Chắc chắn rằng, với lòng yêu thương, tôn kính vô cùng đối với Hồ Chủ tịch, giai cấp công nhân nói chung, nhà máy điện của chúng tôi nói riêng, sẽ ngày càng có nhiều đóng góp, đúng như lời Người đã nói ở Đại hội Đảng bộ Hà Nội năm 1961:

“Đảng bộ Thủ đô và đồng bào, trước hết là công nhân Thủ đô, phải gương mẫu làm đầu tầu, để đưa toàn miền Bắc giành lấy thắng lợi”.

H.D.
(Ghi theo cảm nghĩ của anh hùng lao động Hoa Kiều Mai Linh Kang).

BẢN DI CHÚC VIẾT TAY CỦA BÁC

Từ lúc đi viếng linh cữu Bác lần cuối cùng về, Hưng cứ lanh quanh bên chiếc máy chụp ảnh mà lòng biết bao đau đớn xót xa, chính chỗ này đây năm 1959 khi đến thăm nhà máy, Bác đứng chụp ảnh chung với Hưng. Bác chỉ tay vào máy và hỏi Hưng:

- Máy này của nước nào sản xuất, chú?

- Dạ thưa Bác, máy của nước Cộng hòa dân chủ Đực viện trợ ạ.

Bác quay sang nói đùa một câu với đồng chí nhiếp ảnh đi theo Bác. Mọi người cười vui vẻ. Ai cũng muốn được đứng gần Bác để ngắm Bác và nghe Bác dạy bảo. Kỷ niệm ấy cách đây đã 10 năm, nhưng Hưng vẫn cảm thấy như mới hôm qua. Hưng cứ tâm niệm và thầm nghĩ, mình phải làm một việc gì có ý nghĩa sâu sắc để báo hiếu Bác kính yêu, tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với Bác, thì bất ngờ, lúc 16 giờ 36 phút, đồng chí giám đốc gọi Hưng lên phòng làm việc và trao cho Hưng một tài liệu chụp trong 2 bìa cứng. Đồng chí giám đốc nói:

- Đây là một tài liệu vô cùng quý giá, Đảng tin cậy đồng chí, giao cho đồng chí. Đồng chí cố gắng chụp thật tốt, in thật đẹp.

Hưng mở tập bìa cứng ra, nét chữ run run của Bác hiện lên. Hưng sững sờ không hiểu đây là thật hay mơ. Hưng áp chặt tờ Di chúc vào ngực, niềm thương, nhớ, đau xót, sung sướng tự hào khiến Hưng hồi hộp cuống quýt khó tả. Khác với những lần được gặp Bác, cổ Hưng cứ tắc nghẹn lại, nước mắt chảy giàn giụa. Hưng cố ghìm không cho những giọt nước mắt rỏ xuống bản Di chúc quý vô vàn.

Hưng bình tĩnh đọc từng câu, nhìn từng nét chữ của Bác mà lòng xiết bao đau đớn tự hào. Bác viết lời Di chúc lịch sử đó. Bác viết lời Di chúc lịch sử đó trên trang giấy một mặt của Bản tin Việt Nam thông tấn xã. Bác viết bằng mực xanh nhạt chữa bằng mực đỏ. Đây là khó khăn trong đời làm thợ Hưng chưa từng gặp. Thường thường bản thảo mang đến chụp ảnh phải là giấy trắng viết bằng mực đen đậm, đằng này lại có hai màu. Hưng bàn với Phúc tìm đủ mọi loại kính tách màu để chụp, cố gắng lấy cho rõ từng nét, từng cái gai của chứ để đồng bào chiến sĩ ở khắp nơi một lần nữa thấy rõ sự cần kiệm vĩ đại của Bác, luôn tiết kiệm dù chỉ là trang giấy nhỏ. Trong suốt 4 tiếng đồng hồ Hưng làm việc với tất cả trí tuệ, tình cảm và lòng thương tiếc, biết ơn vô hạn đối với Bác Hồ kính mến. Càng đau đớn, tự hào bao nhiêu Hưng càng nhớ đến công ơn trời biển của Bác, đến những hạnh phúc của đời mình khi được gặp Bác. Ngày ấy, vào những năm nhân dân ta anh dũng chống Pháp, Phạm Quang Hưng được vào làm công nhân nhà in Trần Phú (miền Nam) từ năm 13 tuổi. Lần đầu tiên Hưng được nhìn thấy ảnh Bác chính là lúc bàn tay Hưng xếp chữ in cuốn “Sửa đổi lề lối làm việc” của Bác trên những trang giấy moi (giấy bản loại xấu) ở trong rừng U Minh miền Nam. Từ cái phút thiêng liêng ấy Hưng đã ghi khắc trong tâm khảm mình bao lời dạy bảo của Bác, rèn luyện phấn đấu theo con đường Bác đã vạch ra.

Năm 1954, Hưng được Đảng và Bác cho ra Bắc, Hưng chuyển về nhà in Tiến Bộ làm việc, học tập và tiếp tục làm nghề chụp ảnh mà khi hoạt động ở Pháp, Bác đã làm.

Suốt 15 năm làm việc ở nhà in, Hưng rất vinh dự được nhiều lần chụp ảnh Bác, chụp thư chúc tết và những tài liệu chính tay Bác viêt Bác ký. Từng giờ, từng phút Hưng được gần Bác, ngắm nhìn Bác. Có lúc hai tay cầm tấm ảnh Bác đặt vào máy chụp khi ánh đèn hồ quang bật sáng, hình ảnh Bác mới đẹp làm sao, mái tóc bạc, chòm râu trắng với những nụ cười hiền từ, đôi mắt sáng ngời nổi bật lên trông đẹp như ông Tiên trong chuyện cổ tích, mà mẹ Hưng thường kể. Ai làm nhiều điều tốt sẽ được gặp Tiên. Còn Hưng, rất sung sướng tự hào đã được gặp Bác nhiều lần được nghe Bác dạy bảo. Niềm hạnh phúc ấy Hưng càng thấy thấm thía quyết tâm và nguyện phấn đấu theo lời Bác. Từ một thanh niên bình thường, Hưng đã trở thành đảng viên và là cán bộ kỹ thuật chủ chốt của nhà máy in Tiến Bộ. Trong những ngày cả nước đau thương vĩnh biệt Bác Hồ, Hưng lại vinh dự là người thanh niên công nhân đầu tiên được đọc và cầm bản Di chúc viết tay của Bác.

Làm xong Di chúc của Bác, Hưng lại thấy bang khuâng, Hưng tình nguyện nhận với Trung ương, Ban giám đốc, chụp và cho in lại bức ảnh mà khi còn sống Bác thích nhất treo ở phòng làm việc. Hưng say sưa nghiên cứu, tìm tòi các biện pháp kỹ thuật làm chân dung Bác thật đẹp, thật tốt để chiến sĩ đồng bào miền Nam cũng như nhân dân cả nước, bầu bạn khắp năm châu có ảnh Bác để tương niệm và phấn đấu hành động theo lời Bác dạy, tiến lên theo con đường cách mạng mà Bác đã vạch ra.

QUANG CƯỜNG

GIỮ VẦNG ÁNH SÁNG ĐIỆN NỚI BÁC AN NGHỈ

Đêm nay – đêm 9-7-1969 – tôi vừa được bổ sung đi làm việc đột xuất thì Hậu cũng nhận được lệnh đột xuất: mắc thêm 3 nguồn điện dự phòng nữa ở nơi đặt linh cữu Bác Hồ. Lập tức, Dương Văn Hậu chuẩn bị gấp các cầu dao, bóng và sẵn sàng đợi giờ vào làm nhiệm vụ. Mọi việc đã chuẩn bị xong nhưng Hậu vẫn lo lắng hoài. Anh biết rất rõ công việc này phải hoàn thành trong vòng một giờ, không những phải làm trong khi có điện mà khi làm thì tuyệt đối không được để mất điện. Anh quyết làm bằng được.

Tiếng nhạc “Hồn tử sĩ” trang nghiêm từ nơi Bác nghỉ vọng tới lại càng khiến anh đau đớn, xót xa vô hạn. Nỗi thương xót ấy như quá sức chịu đựng của anh. Cả đời anh, chưa bao giờ anh đau đớn xót xa như những phút phải nghe tin Bác không còn nữa. Gần 15 năm nay – từ ngày anh còn là thợ sửa điện mới hai mươi tuổi – Hậu đã được vào sửa chữa điện trong nhà Bác ở, luôn luôn được gần Bác. Đấy là điều hạnh phúc lớn của Hậu. Nhiều lần, Hậu cùng với bác Bội, anh Kỉnh, anh Tôn được Bác giao nhiệm vụ mắc điện để Bác tiếp khách quốc tế. Cả bốn người, ai cũng lo lắng tìm mọi cách làm thật tốt công việc Bác giao để mong vừa ý Bác và để Bác vui. Bao giờ, lưới đèn lần sau cũng được họ mắc khác hơn và đẹp hơn lần trước. Có lần, Bác cũng ra bê đèn cho Hậu mắc. Mắc xong, Bác đi duyệt và lần nào Bác cũng vừa lòng. Một hôm sau ngày tiếp vị Chủ tịch của một nước xã hội chủ nghĩa, Bác gọi Hậu lại, Bác bảo: - Đèn các chú mắc đẹp lắm. Chịu khó cải tiến là tốt. Khách của Bác khen các chú đấy.

Một giây sau, Bác lại hỏi tiếp:

- Chú có là chiến sĩ thi đua không?

- Dạ, thưa Bác, có ạ.

- Các chú luôn luôn sáng tạo, thế là tốt. Tốt lắm.

Lần Bác đi thăm 12 nước xã hội chủ nghĩa về dẫu bận nhiều công việc, Bác vẫn nhớ từng người thợ điện và Bác còn gọi cho cả quà của Bác. Một lần khác nữa, Bác lại thưởng cho Hậu thuốc lá xì-gà Cu Ba của đồng chí Phi-đen Cát-tơ-rô gửi sang biếu Bác. Nhiều lần khác, hai đứa con trai nhỏ của Hậu được Bác cho ngồi cùng xem phim với Bác. Riêng anh – một đảng viên – anh cũng tự nhủ mình phải luôn luôn nhớ lời Bác, làm theo lời Bác để đền đáp công ơn lớn lao vô cùng vô tận của Bác. Và bảy năm liền anh đã trở thành chiến sĩ thi đua xuất sắc của Sở quản lý và phân phối điện Hà Nội.

Ngày Bác mất, cả nhà anh thật sự có tang lớn. Các con anh, đứa lớn may băng tang cho đứa bé để tang Bác. Ngay hôm Bác mất, anh được phân nhiệm vụ vào giữ nguồn ánh sáng điện ở Hội trường Ba Đình để nhân dân cả nước và bè bạn khắp năm châu đến viếng Bác. Hơn bao giờ hết, anh càng thấy mình phải có tinh thần trách nhiệm cao hơn nữa của một đảng viên. Bác mất, anh đau đớn khôn cùng, anh xót thương vô hạn, anh càng nhớ lời Bác căn dặn, dạy bảo và quyết tâm làm đúng như lời Bác dạy. Đã năm ngày liền, suốt đêm ngày anh không nghỉ, không ngủ, tự nguyện túc trực để giữ vứng vầng ánh sáng điện nơi Bác nghỉ. Khi anh hạ thấp máy đèn 18 bóng để nhân dân và khách quý được nhìn thấy rõ Bác. Khi thì anh đấu dây cho máy hút bụi xung quanh linh cữu của Bác. Và bây giờ, anh sẵn sang bước vào một trận thắng quá sức mình ở ngay sát nơi Bác an nghỉ.

Được lệnh vào, Hậu phải cắn chặt môi để khỏi bật lên tiếng khóc. Kỹ sư Đỗ Hữu Thăng cũng vừa đến, kịp cùng anh ôm cầu dao điện, dây, bong. Cả hai người khẽ nhón bước bước vào, sợ làm động giấc của Bác. Đúng 45 phút sau, Dương Văn Hậu đã lập công mới trực tiếp dâng viếng hương hồn của Bác với tấm lòng vô cùng thành kính ngay nơi Bác an nghỉ nghìn năm…

NGUYỄN ĐÌNH HỒNG

LỜI HỨA CỦA NGƯỜI THỢ ĐỊA CHẤT

Tôi đến Mông Dương vào một chiều cuối thu. Tuy vậy không khí ở đây vẫn cứ oi nồng như thời tiết mùa hạ. Chiếc com-măng-ca chồm lên lao xuống qua các đốc dựng đứng đưa chúng tôi đến đoàn 9A liên đoàn 9 của Tổng cục địa chất. Trước đoàn cán bộ là những khối thép đồ sộ cao vút khá bề thế. Những tiếng vít đanh và nhổ rú lên từ các khối tháp ấy như chứa chất nỗi xót tủi, ai oán và thâm trầm. Đó là các cỗ máy K.300, K.500, K.690… đang hối hả xoáy sâu xuống lòng đất tìm tài nguyên xây dựng Tổ quốc. Nhưng cỗ máy vô tri kia như cũng đồng cảm với nỗi thương đau của người công nhân trước sự kiện trọng đại: Bác Hồ từ trần. Nhìn lên cỗ máy K.300 đồ sộ trước mặt, tôi thấy nơi lưng chừng tháp có một tấm khẩu hiệu viền khung đen mang hàng chữ: “Đời đời nhớ ơn Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại”. “Biến đau thương thành hành động cách mạng, công nhân tổ K.5 quyết tâm làm theo lời Bác, ra sức phấn đấu hoàn thành vượt mức kế hoạch Nhà nước năm 1969 trước thời hạn”.

Hôm ấy tôi gặp Hoàng Đình Hùng, tổ trưởng K.5. Từ một chú bé côi cút bơ vơ ở huyện Ứng Hòa, Hà Đông giờ đây Hoàng Đình Hùng đã trở thành đảng viên. Hùng cũng đã là một cán bộ tổ trưởng sản xuất gương mẫu của đoàn 9A. Cái dáng người xương xương khô gầy hình như không ăn khớp lắm với cặp mắt đen láy luôn ánh lên những tia sáng sắc sảo tỏa ra từ khuôn mặt xanh xao của Hùng. Hai hình ảnh tương phản ấy vừa chứa đựng nỗi u ất phiền muộn vừa biểu thị một quyết tâm lớn của người thợ địa chất. Non ba tuần nay, Hùng rất ít ngủ. Nỗi đau thương này còn lớp gấp muôn vạn lần so với cảnh tang tóc chia lìa hồi đầu năm 1954 khi mẹ của Hùng bị giặc Pháp bắn chết. Sáng mồng 4 tháng 9, cả tổ K.5 của anh vừa tập thể dục xong thì bỗng nghe từ Đài phát thanh tiếng nói Việt Nam truyền đi bản thông cáo đặc biệt. Nghe đến chỗ Hồ Chủ tịch đã từ trần anh em tổ K.5 và toàn thể cán bộ, công nhân đoàn 9A, ai cũng không còn cầm được nước mắt. Tất cả mọi người không muốn chấp nhận một sự thật đau đớn quá lớn ấy! Nhưng nghe đồng chí phát thanh viên đọc tới lần thứ hai thì tất cả mọi người đều òa khóc thành tiếng. Cả tổ K.5 của Hùng sáng hôm ấy đều bỏ cơm! Năm ngoái cũng vào giữa quý bốn, tổ K.5 đã được vinh dự cử đại biểu về trung ương báo cáo thành tích địa chất với Bác. Hôm ấy là ngày 15-11—1968. Chiếc xe du lịch đưa đoàn đại biểu công nhân ngành than từ trụ sở bộ công nghiệp nặng đến Phủ Chủ tịch. Trong đoàn đại biểu ngành than lên báo cáo với Bác chỉ có Bùi Xuân Đảo và Hoàng Đình Hùng là công nhân máy khoan của Tổng cục địa chất. Ngồi trên xe, Hùng với Đảo đưa mắt nhìn nhau như thầm nhủ: ta sẽ báo cáo như thế nào để nói hết được những thành tích của ngành địa chất với Bác. Bởi vì thì giờ rất có hạn nhưng cả ba mươi con người ai cũng muốn được báo cáo thành tích của địa phương mình của ngành mình lên Bác Hồ kính yêu. Khi đoàn đang hồi hộp mong đợi ở phòng khách thì Bác Hồ ung dung bước vào. Tất cả mọi người đứng lên vỗ tay hồi lâu. Bác giơ tay làm hiệu bảo tất cả hãy ngồi xuống nhưng những tràng pháo tay vẫn nổ giòn vang động cả phòng khách. Đến khi đoàn đại biểu đã ngồi xuống, Bác vẫn còn đứng nhìn bao quát một lượt. Sau đó Bác mới từ từ ngồi xuống chiếc ghế dựa. Bác gọi anh hung Voòng Nải Hoài và một công nhân gái trẻ nhất được lên ngồi cạnh Bác. Thấy Bác khỏe mạnh, hồng hào, Hùng rất mừng. Bác cháu gặp nhau trong không khí vui vẻ đầm ấm. Buổi gặp gỡ đã kéo dài ba giờ liền. Các đại biểu ngành than đã được ăn bánh kẹo của Bác. Bác thăm hỏi từng người. Và từng bộ phận được cử đại biểu báo cáo thành tích tỉ mỉ với Bác. Đến đại biểu địa chất báo cáo, Bác hỏi: “Hiện nay đời sống của các cháu công nhân gái địa chất ra sao?...”. Cảm động quá, Bùi Xuân Đảo lúng túng mãi không thưa với Bác được! Bác dặn hãy chuyển lời Bác về hỏi thăm các cô các chú công nhân ở nhà.

Cuối cùng Bác căn dặn:

- Về địa phương các cô các chú cố gắng làm cho tốt. Lần sau các cô các chú cố gắng làm thật tốt. Lần sau các cô các chú lại lên đây báo cáo với Bác. Hôm nay Bác tặng mỗi cô mỗi chú đại biểu một tấm ảnh. Lần sau Bác sẽ tặng mỗi người một tấm ảnh có chữ ký của Bác…

Khi Hoàng Đình Hùng trở về đến đất mỏ thì cả tổ K.5 của anh đã chủ động đề ra một chương trình phấn đấu mới. Qua đài phát thanh, anh em ở nhà đã biết tin đại biểu của tổ vinh dự được gặp Bác tại Phủ Chủ tịch. Anh em bảo nhau phải xây dựng tổ thành đơn vị tiên tiến để Bác vui lòng và đền đáp lại sự yêu thương chăm sóc của Bác. Một phong trào thi đua mới lập tức được phát động ở đoàn 9A. Thực hiện chủ trương mới, đoàn 9A đang từ bảy may khoan đã tăng lên mười ba máy. Số máy tăng nhưng các loại phụ tùng chỉ có hạn. Vấn đề đặt ra là muốn cho các cỗ máy bước vào sản xuất thì số phụ tùng hiện có phải được chia đều cho nhau. Các dụng cụ của máy như: cần, da mốc, lưỡi khoan hạt, lưỡi khoan bi… thiếu nhiều. Tổ K.5 bàn phải tận dụng triệt để vật liệu cũ. Bác đã dạy: sản xuất phải đi đôi với tiết kiệm. Thế là một cuộc đi tìm kiếm bắt đầu. Những lưỡi khoan chỉ còn vài ba hạt vất rải rác đây đó, trước kia thì bỏ đi, nay anh em lại thu về rửa thật sạch, cho dầu để chuẩn bị dùng lại. Rồi bãi bi vụn đưa từ xà-lam lên mà dùng. Anh em còn chế lấy dung dịch cho máy, không ỷ lại vào trạm bơm của Đoàn. Toàn tổ còn xác định loại đất đá nào thì cần tới lưỡi khoan thật thích hợp nhằm giảm bớt hao phí vật liệu mà vẫn có thể đảm bảo kỹ thuật. Từ cấp bảy trở lên thì dùng lưỡi khoan bi. Từ cấp bảy trở xuống anh em sử dụng lưỡi khoan hạt… Nhờ có cách cải tiến ấy mà sáu tháng cuối năm 1969, tổ K.5 đã đạt 838 mét khoan sâu bảo đảm yêu cầu kỹ thuật địa chất. Năm 1968, tổ K.5 đã là tổ dần đầu toàn Đoàn. Bước sang năm nay, tổ K.5 vẫn trên đà tiến triển vững chắc. Các năm trước bình quân tháng, máy khoan tổ K.5 chỉ đạt 105 mét. Năm nay tổ K.5 đã đạt 137 mét khoan sâu bình quân. Giữa lúc tổ K.5 đang náo bước vào tổng kết thành tích bốn năm chống Mỹ, cứu nước của công tác địa chất để báo cáo lên Bác thì tin buồn đột ngột ập đến. Bác từ trần đã để lại niềm thương nỗi nhớ cho mỗi người thanh niên công nhân. Sau những ngày xúc động đau đớn, anh em tổ K.5 bảo nhau phải nén đau thương, dồn sức phấn đấu làm việc nhiều hơn và tốt hơn theo đúng lời Di chúc của Bác. Tấm ảnh mang chữ ký của Bác mãi mãi không còn được nhận nữa những hình ảnh và công ơn cao dầy của Bác thì sống trong lòng mỗi người thợ địa chất. Vì thương tiếc Bác mà anh em tổ K.5 đã bỏ bữa cơm sáng mồng 4 tháng 9. Hôm ấy cô máy khoan của tổ đang chuẩn bị chuyển dịch vị trí. Theo thường lệ công việc căn đặt máy phải mười này mới xong. Hơn nữa trong lúc này nền san chưa xong, tháp chưa dựng được. Nhưng với quyết tâm biến đau thương thành hành động cách mạng, anh em đã cắn chặt vành môi, lao vào việc chuyển máy. Và công việc của mười ngày ấy tổ K.5 đã hoàn thành trong ba ngày. Mồng 4 làm lễ truy điệu Bác thì mồng 6 tháng 9, máy khoan K.300 đã bắt đầu sản xuất được. Hôm nay, 25 tháng 9, tổ K.5 đã đạt 166 mét khoan sâu, vượt mức kế hoạch trước thời hạn ba mươi lăm ngày.

Lúc gặp chúng tôi, Hoàng Đình Hùng rủ rỉ tâm sự:

- Trong đoàn địa chất 9A có anh Hoàng, đoàn trưởng vốn là người miền Nam. Cũng như hầu hết số cán bộ, công nhân miền Nam hiện công tác ở liên đoàn địa chất 9, anh Hoàng đã nhiều đêm thao thức không ngủ. Miền Nam quê hương anh chưa được gặp Bác! Đó là một thiệt thòi lớn và là nỗi xót tủi day dứt khôn nguôi trong lòng mỗi đứa con miền Nam sống trên đất Bắc. Là một công nhân đã vinh dự được gặp Bác được Bác thăm hỏi và cho quà, tôi nghĩ bản thân mình phải cố gắng làm việc tốt hơn nữa, nhiều hơn nữa sao cho xứng đáng với mười bốn triệu anh hung của khúc ruột miền Nam.

Mông Dương cuối tháng 9-1969

TRẦN THÉ TUẤN

ẤM LỜI BÁC DẶN

Cách đây bảy năm về trước, vào đêm ba mươi tháng Chạp. Ngoài trời gió hun hút, giá buốt thấu xương. Khi tôi ở nhà máy về đến nhà thì đường phố cũng vừa lên đèn. Cơm nước xong, tôi lên phố mua được hai cành đào về đang hí hoáy treo ảnh Bác, soạn bàn thờ Tết thì có tiếng gõ cửa và sauu đó có người bước vào. Tôi quay ra phía cửa, quá đỗi ngạc nhiên kêu lên: Ơ Bác! Bác! Vì mừng quá, quýnh lên tôi chỉ biết theo hiệu tay của Bác lùi và mé giường đến nỗi quên cả mời Bác ngồi, ngay ấm chè loại một mới pha cũng quên không mời Bác uống.

Thấy vợ tôi mắt kém lúc đó đang bế cháu Chung ngồi trên giường, Bác liền đến vừa giơ tay đón cháu lên ngực vừa hỏi: “Các cháu có ngoan cả không?” và Bác đưa mắt nhìn các cháu khắp lượt hỏi: “Tết nhất thế nào, bố các cháu có mua tranh tết cho các cháu không? Các cháu có quần áo không? Các cháu có bánh chưng ăn tết không?... Bác hỏi câu nào các cháu cũng đều trả lời: “Thưa Bác có ạ!” một cách thông suốt nên Bác quay lại nhìn kỹ mặt bàn thời cười bảo: “Ừ,có bánh chưng thật nhưng tranh tết và quần áo mới đâu?”. Trong lúc chờ cháu gái lớn chạy đến mở hòm lấy quần áo và tranh tết, Bác lại hỏi vợ chồng tôi: “Thế có đong được đủ gạo cho các cháu ăn không? Có đủ tiền mua hết tiêu chuẩn phiếu thịt hằng tháng không?”

- Thưa Bác, mua được hết cả ạ!

Nghe tôi trả lời, Bác gật đầu tỏ ý vui lòng.

Nhà tôi mắt kém đã mấy năm nay, nghe Bác hỏi cặn kẽ ân cần như cha mẹ chăm sóc con cái, tiếc một nỗi không nhìn thấy Bác đành ngồi yên, cố nén xúc động mà nước mắt cứ chạy vòng.

Hỏi xong chuyện nhà chuyện cửa. Bác thơm vào má cháu Chung trao cháu cho nhà tôi và chia kẹo cho các cháu, trước lúc ra về Bác còn khen nhà tôi đảm đang, trông nom các cháu được sạch sẽ ngoan ngoãn. Khi bước ra cửa xuống thang gác, Bác hỏi: Nhà này, ai quản lý, nền nhà lở rộp, cầu thang sụp đổ hết thế này sao không cho sửa chữa? Tiếp lời đồng chí Trần Duy Hưng, tôi chỉ vào đống vôi cát dưới nhà báo cáo với Bác là phòng sửa nhà cửa đã chuẩn bị đầy đủ vôi vữa để sửa chữa cùng mấy nhà bên cạnh. Bác lại bảo: “Chuẩn bị đầy đủ rồi thì sửa ngay đi, còn chờ gì nữa, để thế ngộ chị ấy đi xuống ngã thì sao?...”.

Thật, hơn 50 năm sống trên đời, hơn 30 năm sống dưới chế độ dã man của thực dân Pháp, Nhật, tôi đã làm bao nhiêu nghề, từ một chú bé bán nước vối rong đường phố, một chú bé kéo quạt thuê cho trại lính tây đến một tay thợ phụ quay bề rèn; hết nghề quay bễ lại đến nghề thợ sửa chữa ô-tô, thợ máy chè, thợ hỏa xa, thợ làm xi-măng… Với bao nhiêu năm tháng, bấy nhiêu nghề ngỗng, hết làm mướn cho Tây, đến làm không công cho Nhật cuối cùng vợ chồng tôi vẫn phải sống cảnh quần rách áo ôm, đói cơm, đói chữ.

Cho mãi đến năm 1954, Chính phủ ta về tiếp quản thủ đô, có Đảng, có Bác, gia đình tôi mới thực sự được sống kiếp người. Bản thân tôi năm nay dù đã đứng tuổi nhưng cũng được học văn hóa hết cấp một phổ thông. Mặc dù mức thu nhập gia đình tôi còn thấp so với một số gia đình công nhân khác, song cả sáu cháu đề theo học đều đặn. Riêng cháu Viên, cháu gái lớn năm vừa qua đã được kết nạp vào Đoàn thanh niên và được chuyển sang lưu học ở nước bạn Cộng hòa dân chủ Đức.

Thật công ơn trời bể của Đảng của Bác không tài nào kể xiết. Mỗi lần đi làm về bước lên cầu thang gác nhớ lại nụ cười hiền hòa, lời Bác dặn dò ấm cúng của Bác, tôi càng thương Bác, nhớ Bác.

Hôm nghe tin Bác ốm vì đau tim nặng, tôi bang hoàng cả người, suốt đêm đó tôi cứ thao thức và không sao ngủ yên được. Tôi ước, giá lấy được tim mình lắp được cho Bác thì tốt bao nhiêu. Cho đến hôm nay, Bác đã ra đi hơn tháng rồi mà đêm đêm tôi vẫn nằm mơ thấy Bác về thăm. Thấy Bác về tôi lại ngồi vụt dậy nhưng chỉ còn biết bồi hồi nhìn lại ảnh Bác trên bàn thờ và nhớ đến lời Bác dặn. Tôi nghĩ Bác ra đi đã để lại cho gia đình tôi, cho đồng bào cả nước ta muôn vàn tình thân yêu. Để khỏi phụ lòng thương yêu chăm sóc của Bác, tôi chỉ biết dốc hết sức động viên đồng chí, bạn bè trong tổ sản xuất, khuyên bảo con cái trong nhà, làm việ học hành làm sao góp phần xứng đáng, chóng đuổi được hết giặc Mỹ để nước nhà mau thống nhất, giàu mạnh đúng như lòng mong muốn của Bác:

“Còn non, còn nước, còn người,
Thắng giặc Mỹ, ta sẽ xây dựng hơn mười ngày nay!”

THÀNH CHÂU

(Ghi theo cảm nghĩ của đồng chí Nguyễn Văn Mộc tổ trưởng sản xuất 12 năm liền chiến sĩ thi đua của nhà máy cao-su Hà Nội).

XA QUÊ HƯƠNG, THƯƠNG NHỚ BÁC

Trời chưa sáng, giọng đọc của chị phát thanh viên đài Mạc Tư Khoa trầm xuống lạc hẳn đi báo tin Bác đã từ trần. Tôi giật mình, bàng hoàng, không thể tin đây là chuyện có thật. Nhưng tâm trí rối bời, ruột quặn đau từng khúc, nước mắt trào ra. Suốt ngày tôi không ăn, chỉ nghĩ đến Bác. Bác ơi! Bác đã cứu sống cuộc đời tôi. Bác đã chăm lo dạy bảo tôi nên người, Bác dạy tôi làm người cộng sản chân chính. Tôi được Bác và nhân dân cho đến đất nước của Lê-nin nghỉ mát. Những ngày ở đây giờ nào phút nào tôi cũng nghĩ đến Bác. Tôi rất tự hào là có Bác kính yêu.

Ở Liên Xô, nhân dân cứ nhắc đến Lê-nin là nhắc đến Bác, đến Việt Nam. Học nhắc lại rất chi tiết: ngày 23 tháng 1-1924, Bác vừa đặt chân đến thành phố mang tên Lê-nin vĩ đại, thì được tin Lê-nin qua đời. Bác đã về Mạc Tư Khoa viếng Lê-nin và ở đại hội lần thứ 5 quốc tế cộng sản, Bác đã đọc một bài tham luận nổi tiếng, mà nhân dân Liên Xô còn nhớ rõ.

Năm 1959, Bác đến thăm Liên Xô và nghỉ mát ở thành phố Xô-si này, nơi chúng tôi đang ở đây. Nhân dân thành phố này rất tự hào được đón Bác đến. Tại nơi Bác ngồi nghỉ, trước khi vào vườn trồng cây hữu nghị, các đồng chí bạn đã trồng những khóm tre xanh tốt dưới lùm cây có một cái chõng tre Việt Nam, khách các nước đến nghỉ, các đồng chí bạn giới thiệu “Đây là cây tre Việt Nam” và chính chỗ này cách đây 10 năm, Chủ tịch HỒ CHÍ MINH đã ngồi. Mới hôm qua, chúng tôi còn được ngồi dưới bóng mát của lùm tre mà bạn trộng để ghi nhớ và kỷ niệm.

Cành cam Bác ghép năm 1959 khi đến thăm vườn này, mọc ở chính giữa cửa vườn, cành lá xum xuê và lá cây cam to nhất vườn, quả núc nỉu có tới bốn, năm chục. Khách du lịch đến ai cũng phải dừng chân ngắm cây cam HỒ CHÍ MINH. Ở đất nước bạn lúc này, chúng tôi đau đớn xé lòng, ân hận không được về nhìn Bác lần cuối cùng, nhưng nhìn những kỷ niệm Bác để lại đây, chúng tôi càng thấy tự hào, có Bác Hồ vĩ đại, Bác đem lại vẻ vang cho chúng tôi, làm rạng rỡ cho nhân dân, cho đất nước ta.

Suốt ngày đêm chúng tôi theo dõi đài, muốn biết từng tin chi tiết ở đất nước. Chúng tôi chuẩn bị cờ khẩu hiệu, băng tang và hoa để làm lễ truy điệu Bác.

16 giờ 30 phút ngày 5 tháng 9, chúng tôi làm lễ truy điệu, lòng xót thương vô hạn, toàn thể ban chấp hành Thành đoàn Xô-si, Ban phụ trách và cán bộ nhân viên trại nghỉ mát cũng đến viếng. Rất nhiều khách ở các nước tư bản, thuộc địa cũng đến viếng và chia buốn với chúng tôi.

Nhiều khách du lịch đã ngừng hoạt động, không đi tắm, đi chơi để tưởng nhớ Bác. Chúng tôi chuẩn bị nhiều băng tang cho các đồng chí bạn nhưng vẫn không đủ.

Trong những ngày đau thương ấy, chúng tôi ít ra đường, nhưng đồng chí nào có nhiệm vụ phải ra phố, được chứng kiến rất nhiều cảnh xúc động. Nhân dân Liên Xô gặp chúng tôi đeo băng tang, nhiều người vừa khóc vừa nói:

- Hồ Chí Minh!

- Việt Nam!

Có những cụ già vừa khóc vừa chắp tay vái, có người ngả mũ để tưởng niệm Bác và xin chúng tôi băng tang. Chúng tôi xúc động cảm ơn họ, nhưng trong người thổn thức nghẹn thở không nói được câu gì. Chúng tôi chỉ cúi đầu đáp lễ họ mà trong lòng đau đớn xiết bao nhưng rất tự hào vì có Bác Hồ vĩ đại.

Thế là suốt thời gian nghỉ ở nước bạn, không đêm nào tôi ngủ trọn. Nằm ở đây, nhưng tâm hồn, trí tuệ dồn cả về Bác, về Tổ quốc, trông nom từng giờ để về nước. Lúc nào tôi cũng tưởng ttooi đang ở quảng trường Ba Đình, đứng ở cửa Chủ tịch phủ chờ vào thăm Bác lần cuối cùng. Nhưng ước mơ đó không đến với tôi.

Rồi bao nhiêu kỷ niệm sâu sắc, tình thân yêu của Bác cứ bám riết tâm trí tôi, khiến tôi đau đớn vô cùng. Từ buổi đầu tiên biết Bác, khi tôi còn học lớp 6 ở Hà Nội, rồi ở hội nghị đảng viên 4 tốt của các huyện ngoại thành, Bác căn dặn tôi nhiều điều. Nhưng là sao tôi quên được buối sáng mùa thu năm ấy: 1964. Khi nước sông Hồng lên to, đê quai Khuyến Lương sắp vỡ, chúng tôi cố giữ, thức suốt ba, bốn đêm liền coi bờ đắp thêm con chạch quyết giữ không cho nước tràn vào. Tôi đang nằm ngủ ở quán canh ven đê, thì Bác đến! Tôi giật mình tỉnh dậy nửa tỉnh nửa mơ vừa chạy ra đã thấy Bác đến.

Đồng chí Trần Duy Hưng, vỗ vai tôi giới thiệu với Bác:

Đây là đồng chí Lương Văn Nghĩa, chủ nghiệm hợp tác xã Việt - Trung.

Người tôi lúc ấy nóng ran lên, sung sướng vì được gặp Bác ngay lúc khó khăn này.

Bác vỗ vai tôi và hỏi:

- Các cháu có mệt không?

- Thưa Bác, không mệt lắm!

Bác gặng hỏi lại:

- Có thật không? Làm suốt đêm mà không mệt thì giỏi thật!

Bác bảo với tôi: các chú dẫn Bác ra ngoài đê. Bác xắn quần đi bộ với chúng tôi ra đê. Trời nóng, Bác mệt, đi đến cái lều ở gốc cây gạo, Bác định vào nghỉ, nhưng thấy đồng chí công nhân phụ trách máy phát điện đang ngủ, chúng tôi định gọi anh em dạy, Bác xua tay: “Làm việc cả đêm mệt, để các chú ấy ngủ”. Vâng theo lời Bác anh em không ai dám gọi và kéo đi theo Bác. Bác xắn quần, đi rất nhanh, anh em bảo vệ thấy Bác nóng, cầm quạt quạt cho Bác, Bác cầm lấy quạt tự tay quạt lấy.

Mặt trời nắng, Bác đã đi bộ hơn 700 mét ra tận đoạn đê quai nhìn mực nước. Bác hỏi chúng tôi:

- Các chú có quyết tâm bảo vệ không?

- Thưa Bác quyết tâm ạ!

Bác vui vẻ nói:

- Các chú quyết tâm bảo vệ là rất tốt nhưng có khi phải hy sinh cái nhỏ để bảo vệ cái lớn.

Bác động viên nhân dân và anh chị em đang thường trực chống lụt rồi bác quay về.

Đến gốc gạo, Bác dừng chân vào cái lều nghỉ thì mấy đồng chí công nhân đã dậy.

Bác vào lều ngồi với anh em, Bác cầm quạt tự quạt và hỏi anh em công nhân:

- Các chú ngủ có ngon không?

Anh em công nhân thưa với Bác:

- Thưa Bác ngủ ngon ạ!

- Chú trực đến mấy giờ?

- Thưa Bác! Gần đến sáng để giải quyết điện cho bà con làm.

Bác cười và nói: các chú tận tình giúp nông dân thế là tốt. Công nhân phải đoàn kết để xây dựng chủ nghĩa xã hội, các đồng chí ở hợp tác xã đã bồi dưỡng gì cho các chú chưa?

- Thưa Bác, các đồng chí bận chưa kịp bồi dưỡng và đây cũng là nhiệm vụ của chúng cháu ạ!

Bác quay lại hỏi chúng tôi:

- Sao các chú không bồi dưỡng cho các chú ấy?

- Thưa Bác, có ạ!

Bác cười vui vẻ:

- Ừ thế chứ, phải đoàn kết xây dựng quan hệ công nông cho tốt!

Nói chuyện với anh em công nhân xong, Bác cùng với đồng chí Trần Duy Hưng đi bộ r axe. Chúng tôi nhìn theo bước đi của Bác xiết bao trìu mến thân thương.

Và xúc động biết bao, sau đó hai tháng Bác có viết thư cho Thành ủy và hỏi các đồng chí công nhân hợp tác xã chúng tôi có bồi dưỡng cho anh em không!

Từ đó đến nay đã 5 năm rồi, tôi vẫn còn nhớ rõ từng bước đi, giọng nói hiền từ của Bác. Tôi rất ân hận không được ở nhà để tiễn đưa Bác lần cuối cùng.

Trên đường về tôi càng thương Bác bao nhiêu tôi càng nghĩ đến trách nhiệm lo cho hợp tác xã ở nhà có khó khăn không, nhất là mùa lũ lụt vừa qua. Và những ngày để tang Bác, bà con hợp tác xã Việt – Trung chúng tôi đã hành động đền ơn Bác như thế nào?

Sinh thời, Bác như người ông, người cha trong gia định như cột trụ để chúng tôi dựa, cái gì làm chưa đúng đã có cha lo, nhất là đối ngoại, Bác giải quyết rất sáng suốt, có tình có lý. Bây giờ Bác mất, tôi phải ra sức phấn đấu hơn nữa, đùm bọc lấy nhau đoàn kết giúp đỡ nhau để sống và chiến đấu theo lời Bác dạy, tuyệt đối trung thành với Đảng, xây dựng Đảng vững mạnh, đó là cơ sở tôt nhất để chống Mỹ cứu nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Đối với Đảng, toàn dân, Bác để lại muôn vàn tình thân yêu qua bản Di chúc lịch sử. Riêng đối với chúng tôi, ngoài những lời Di chúc quý báu đó, còn được Bác dành cho những lời chỉ bảo cặn kẽ ân tình trong điều lệ hợp tác xã. Tôi nguyện suốt đời làm theo lời Bác, thực hiện đầy đủ nghị quyết của Trung ương Đảng, lãnh đạo bà con xã viên đoàn kết nhất trí xây dựng hợp tác xã Việt – Trung vững mạnh về mọi mặt.

QUANG CẢNH
(Ghi theo lời kể của Anh hùng lao động Lương Văn Nghĩa)

BÁC HỒ VẪY GỌI ĐẠI XUÂN!

Những người trẻ tuổi của Đại Xuân không thể nào quên được buối sáng hôm ấy. Cả Đại Xuân bàng hoàng! Đài tiếng nói Việt Nam truyền đi bản thông cáo số một, rồi bản thông cáo số hai. Những bản thông cáo lành ít dữ nhiều. Ai cũng muốn gạt phắt cái phần dữ…

Nhưng sớm hôm sau, đồng chí Nguyễn Văn Khe giật giọng:

- Các đồng chí ơi! Đài nói là Bác mất, Bác mất rồi…

Cô đội trưởng Nguyễn Thị Thêm cũng chợt tỉnh. Cô ngồi bật lên mà rồi không sao đứng dậy được. Nước mắt cứ ứa ra. Ông Nguyễn Văn Huấn mù lòa cứ nhẩm mãi cái giờ Bác mất: chín giờ bốn mươi bảy phút. Hai dòng nước mắt chảy ra từ đôi mắt hàng chục năm, không biết, không biết gì tới ánh sáng. Các cụ tổ “thất hiền” cũng khóc không ngớt. Những hàng cây các cụ trồng theo lời Bác Hồ còn đây trên đường làng Đại Xuân, mà nay Bác đi rồi…

*
* *

Cả làng Đọ, cả huyện Ninh Giang đang chống úng. Đó là vụ chống úng đầu tiên của một thôn to chưa từng biết đến cây lúa mùa. Riêng ở cánh Triều Vôi, người đông nghịt, cờ rực trời, guồng gầu tới hàng ngàn. Một cụ già và một đoàn người từ đường cái đi vào. Ông cụ dừng lại bên một chiếc guồng. Bác Hồ! Đúng là Bác Hồ về rồi! Tay Bác vẫy gọi. Bà con ào ào chạy tới. Bác hỏi đủ điều về chống úng. Bác khen Đại Xuân. Bác bảo: “Cố gắng, cố gắng lên. Nước rút, ta cấy lúa tốt, bà con no…”

Mãi về sau này, thanh niên Đại Xuân vẫn nhắc lại cái buổi sáng Bác Hồ về thăm đồng đất quê nhà đó. Nhiều cuộc họp liên tiếp của chi đoàn thảo luận việc thực hiện nghị quyết của chi ủy làm theo lời Bác dạy. Với mảnh đất “rốn nước” này, chống úng là việc sống còn. Con rồng xanh chín mươi chín khúc chỉ là con song chạy loằng ngoằng khắp các cánh đồng, hằng năm gây úng lụt. Phải làm thủy lợi! Mà làm thủy lợi thì thanh niên phải đi đầu…

Bàn tay thanh niên ở đây, đã góp phần làm cho quê hương đổi thay từ hòn đất đến con người, đổi hẳn làng Đọ xưa kia thành Đại Xuân ngày nay. Ở làng Đọ, dưới chế độ xã hội cũ, dân nhiều đất ít, bà con bán mặt cho đất, bán lưng cho trời mà không sống nổi. Gánh con lên rừng, rừng chẳng chiều người. Bồng nhau ra mỏ, mỏ không chịu chứa. Bây giờ Đại Xuân đó, có những cánh đồng nắn lại đẹp như tranh, có lớp lớp những hàng cây, có hàng nghìn lợn, hàng chục vạn cá. Có ánh điện làm chạy đủ các thứ máy, làm sáng những mái nhà. Có nghề dệt dũi, làm chiếu, làm thợ mộc, thợ nề, thợ nguội.

Làng Đọ xưa có ông Hai Mây giỏi nghề đóng cối. Có trí thông minh, không học thầy mà ông Hai Mây vẫn biết chữ nôm, lại biết làm thơ. Ngày lại ngày ngồi trong túp lều tranh, mặc áo vải gai, tay đóng cối, ông Hai Mây cứ hát hay ngâm thơ cho trẻ làng nghe đến thuộc. Làng Đọ dạo ấy còn một chú bé tên là Huấn, mù từ mười hai tuổi. Hằng ngày chú bé lân la ra nghe thơ ông Hai Mây, thuộc cả những bài thơ dài. Ông Hai Mây thương tình, vạch vẽ rằng: “Cháu ạ, tốt nhất là đi ăn mày…”. Huấn đã đi ăn mày, và cả tuổi thanh niên của con người mù lòa đó đã đi qua đầu đường xó chợ. Rồi anh lấy vợ, một người đàn bà cũng bị gậy như anh…

Có Đảng, có Bác, cuộc đời đổi thay, ông Nguyễn Văn Huấn mù lòa ngày nào nay là một xã viên, lại là một nhà thơ của Đại Xuân. Đôi mắt không trông thấy gì mà ông biết đủ mọi đổi thay của quên hươgn và ghi lại trong bài thơ dài “Đại Xuân vào hợp tác”. Ông dọn ra ở ngoài rìa làng. Ai ngờ vợ chồng ông nên người, có con gái đi ở riêng, có con trai đi bộ đội, thì Bác Hồ mất rồi. Đôi mắt không biết nhìn nhưng biết khóc, khóc mãi. Và ông Huấn lại làm thơ…

*
* *

Thanh niên Đại Xuân bảo nhau: “Vụ mùa này hệt như vụ mùa năm Bác về”. Và: “Thương tiếc Bác trước hết là làm sao cho vụ này thật tốt”. Theo chỉ thị của Đảng ủy, lập tức có cuộc tông kiểm tra đồng ruộng. Thanh niên cùng bà con tủa ra đồng. Lúa được đánh giá ở từng thửa. Lúa tốt từ chân sống lên và tốt đều. Nhưng không khỏi không có những chân mạ được mấy mẫu giáp ranh với đồng xã bạn có xấu hơn. “Bác Hồ không muốn thế đâu…” – Ai cũng nghĩ vậy. Và các đội đổ xô ra vá đồng, với những cào có cải tiến, với những cỗ xe bánh hơi chạy vội vã trên khắp cánh đồng, chở thêm phân bón cho lúa. Chợt có tin báo: “Có sâu, lẻ tẻ mấy chân ruộng trũng đã bị sâu hút nhựa”. Thế là từng đôi một, thanh niên nam nữ đeo bình bơm và mang thuốc trừ sâu ra đồng.

Mấy hôm nay, đồng đất Đại Xuân đăm chiêu. Người làm đồng cũng đăm chiêu. Vắng hẳn tiếng nô đùa. Chỉ thấy sự cần cù.

Nhiều thanh niên và bà con được điều ra Triều Vôi, cánh đồng hồi nào đang được khoanh vùng chống úng thì Bác về thăm. Người kín cả con trạch lẫn con mương. Đó chính là con mương mà Đại Xuân đào, con chạch mà Đại Xuân đắp đúng hôm Bác về. Nay mang tang Bác, bà con mở rộng, đào sâu con mương, cơi cao đắp rộng cho con chạch từ đây thành bờ vùng to rộng thẳng tắp. Hợp tác xã những tưởng làm việc này phải mất hai ngày. Đêm hôm trước, trời lại mưa như trút, nước đầy ắp con mương, việc lấy đất đâm ra khó khăn. Chiếc máy bơm phun nước không biết mệt. Thanh niên lấy cờ tang làm tuyến, thi đua nhau rút ngắn thời hạn làm xong phần việc của mình. Các cụ già trong tổ “thất hiền” đã ươm sẵn hàng vạn cây để trồng giữa con mương và bờ vùng.

Công trình ghi nhớ công ơn Bác của thanh niên và bà con Đại Xuân không phải chỉ là bờ vùng mà còn bao gồm nhiều công trình, biến hơn mười mẫu ruộng quá trũng thành vườn cây ao cá trong đó có cả mấy gian nhà ngói mà bà con sắp xây biếu các cụ “thất hiền”. Và sát ngay khu này, bên kia sông thủy nông Hồng Dực là một trại tập trung nuôi lợn nái, lợn con; bên kia đường số mười bảy là cống ba cửa mà sau hồi Bác về, bà con đã tự vẽ tự xây lấy. Như vậy, công trình tổng hợp ấy sẽ là một di tích lịch sử, một danh lam thắng cảnh. Và cũng là một vùng kinh tế mở ra những triển vọng mới không chỉ làm lợi cho đời này mà còn cho mai sau. Mai sau, nhìn lại những ngày hôm nay, tuổi trẻ Đại Xuân có thể nói với anh linh Bác Hồ rằng: “Trong giờ phút đau thương phải vĩnh biệt Bác, chúng cháu đã biết làm theo lời Bác”.

Theo TRẦN MINH TẤN

NHỮNG NGÀY TANG BÁC Ở MỘT VÙNG NGOẠI THÀNH HÀ NỘI

HÁI QUẢ DỪA CÚNG BÁC

Mãi đến ngày 23 tháng 9 chúng tôi mới về nhà mẹ Kha. Gian nhà trên vẫn còn trang trí tôn nghiêm. Ở giữa đặt chiếc bàn thờ, trền bàn thờ đặt chân dung Bác viền vải den, lọ hương trầm nghi ngút, hai ngọn nến leo heo và một quả dừa trên cái đĩa sứ cổ.

Nghe tin chúng tôi đến, mẹ vội vàng bước ra. Đầu mẹ chít khăn tang. Mặt mẹ buồn rầu. Chúng tôi hỏi chuyện ngày xưa Bác về đây. Mẹ không trả lời. Nước mắt mẹ bỗng dưng chảy giàn giụa trên hai gò mà nhăn nheo. Tay mẹ run run đốt thêm nén hương cắm trước chân dung Bác, rồi cúi đầu vái ba vái. Một chốc lâu, mẹ mới trấn tĩnh lấy vạt áo lau nước mắt. Giọng trầm trầm, mẹ kể:

Hồi năm 1945, trước khi cướp chính quyền, Trung ương đưa Bác về ở trong nhà mẹ mấy hôm. Nhưng hồi đó mẹ nào có biết Bác Hồ là ai. Chỉ biết những người cùng đi gọi Bác là “Cụ Già”.

Khoảng 9 giờ đêm, một đêm mùa thu sau cơn mưa bão. Xe nhà binh Nhật chạy rầm rầm ngoài đê sông Hồng. Bỗng có mấy người lặng lẽ đưa một Cụ già vào. Anh Khánh múc nước mời cụ rửa chân. Mẹ thắp ngọn đèn dầu hỏa, vặn nhỏ bằng hạt đỗ, đặt vào buồng anh Khánh. Mẹ chú ý nhìn cụ già mới vào. Cụ mặc bộ quần áo nâu mỏng. Gương mặt gày gò, có đôi mắt rất sáng. Mẹ không biết cụ là ai, nhưng qua thái độ đón tiếp của anh Khánh, mẹ đoán Cụ chắc là làm chức gì to. Mẹ vào mách cho người nhà biết. Ônh Kha vội vàng mặc áo dài bước ra, chắp tay chào và nói run run:

- Chào Cụ… Mong Cụ về cứu giúp cho dân đỡ khổ.

Cụ già liền đứng dậy, đỡ tay ông Kha:

- Ấy, cụ đừng làm thế, bà con nghèo khổ với nhau cả thôi.

Cử chỉ tự nhiên của Cụ già đã làm cho cả gia đình mẹ Kha thấy dễ gần gũi, thân mật ngay từ lúc đầu. Cụ ngồi trên chiếc ghế thấp, tay để lên đầu gối, hỏi thăm sức khỏe mọi người trong nhà, hỏi tình hình làm ăn, tình hình Tây – Nhật áp bức. Rồi Cụ già nói chuyện, chuyện gì Cụ cũng biết, tưởng như Cụ già ở làng này đã lâu.

Sáng ngày dậy, Cụ Già giở gói bánh xốp ra ăn và mời gia đình cùng ăn. Bữa cơm trưa, mẹ bắt con gà làm thịt mời khách. Anh Khánh nói thầm với mẹ:

- Cụ Già bảo đừng làm gà làm cá gì cả, chỉ ăn dưa nén như nhà thường ăn thôi.

Nhưng mẹ nghĩ: chẳng lẽ lại bắt khách quý ăn xoàng như thế. Mẹ cứ làm thịt gà. Bữa cơm bắt đầu, mẹ đặt một mâm đồng trong nhà có ý để Cụ Già ngồi, đặt mâm gỗ ngoài thềm cho những người đã quen thuộc. Cụ Già thấy trên mâm có thịt gà, liền trách anh Khánh:

- Tôi dặn các chú rồi. Bây giờ tôi về đây, bắt dân làm thịt gà, mai đi nơi khác bắt dân mổ lợn mổ bò à?

Anh Khánh hơi lo, vào buồng nói với mẹ Kha nhờ mẹ ra “thanh minh” là thịt gà do tự ý mẹ làm chứ không phải do anh Khánh bảo.

Cụ Già cười:

- … Sao bà mẹ lại đặt hai mâm thế này? Cùng đặt một nơi ngồi cho vui.

Thế là Cụ ngồi bên cạnh mâm mộc. Mọi người thấy Cụ dễ tính, tự nhiên quá, cũng ngồi xoài bên cạnh Cụ như đàn con ngồi quanh người cha. Từ giờ phút ấy, mẹ Kha càng thấy không mảy may có chút cách biệt gì giữa mẹ cũng như mọi người trong gia đình với Cụ.

Buổi tối, Cụ ngủ trên sập, đắp chiếc khăn bàn. Hôm sau, vừa tinh mơ, ô-tô từ Hà Nội về đón Cụ đi. Ít lâu sau, ta cướp chính quyền, mẹ Kha mới biết Cụ Già về nhà mình trước đây chính là Bác Hồ đã đọc bản Tuyên ngôn Độc lập ở vườn hoa Ba Đình.

Mẹ sung sướng vì Bác đã đến nhà mình. Mẹ giữ lại tất cả những gì có liên quan đến Bác. Chiếc bàn Bác thường ngồi viết. Chiếc sập Bác nằm ngủ. Duy chỉ có chiếc khăn bà mà Bác đắp, đưa cháu mang đi dùng, sau này không tìm được, mẹ tiếc ngẩn ngơ…

Vừa kể, mẹ vừa nghẹn ngào, nước mắt trào ra… Chiều mồng 3 tháng 9 có người ở Trung ương về báo cho mẹ biết Bác ốm nặng, dặn theo dõi đài để biết tin tức về Bác. Mẹ lo sợ, hồi hộp. Suốt chiều, suốt đêm, mẹ ngồi bên cạnh loa chờ tin. Mẹ khấn thầm trong bụng, cầu mong Bác bình yên. Sáng mồng 4 tháng 9, đài đột ngột báo tin Bác mất. Mẹ sửng sốt ngã người ra. Bác mất rồi! Mấy đứa con dìu mẹ dậy. Mẹ nói thều thào:

- Các con các cháu để tang Bác đi!

Mẹ tìm tấm khăn sô thắt lên đầu. Rồi mẹ lập bàn thờ, đứng cúng Bác. Thanh niên nam nữ trong xóm kéo đến chật nhà, cúi đầu yên lặng trước chân dung Bác. Mãi hồi lâu, mẹ mới nói được mấy câu:

- Các con ạ, các con phải để tang Bác cho thật tôn nghiêm, để tang Bác ba năm cũng chưa đủ đâu. Các con phải xứng là con cháu của Bác. Nhờ có Bác mà gia đình mẹ cũng như gia đình các con mới được như ngày nay…

… Chúng tôi lặng người nhìn lên bàn thờ, nén hương đã tàn, mẹ đốt nén khác, rồi mẹ cẩn thận đặt lại quả dừa ngay ngắn. Chúng tôi vô tình hỏi:

- Nhà mẹ chắc trồng được nhiều dừa

- Mẹ không trồng được – Mẹ Kha nói – nhà bên cạnh có trồng được một cây… Mẹ biết đồng bào miền Nam đang mong đón Bác vào, Bác cũng nhớ thương bà con ở miền Nam, cho nên mẹ nghĩ cúng Bác quả dừa thì vừa lòng Bác hơn.

Chúng tôi vô cùng xúc động hiểu sâu sắc tấm lòng mẹ Kha đối với Bác. Chính mẹ cũng muốn cúng Bác bằng quả dừa để nhắc nhở thanh niên hôm đến nhà mẹ viếng Bác: các con phải xứng đáng là con cháu của Bác!

BÁC SỐNG MÃI CÙNG QUÊ HƯƠNG

Nghe tin Bác mất, bà con xã viên Phú Diễn ra đứng quân quần dưới cây đa Bác trồng khóc nức nở. Các cô gái ngồi chụm đầu nhau khóc. Các cụ già cũng khóc như trẻ nhỏ. Các em thiếu nhi khóc gào lên: “Bác Hồ ơi! Bác Hồ ơi!”. Có đồng chí thanh niên đứng nhìn cây đa, lặng người. Có cụ đưa tay sờ vào gốc đa như sờ vào người thân.

Sáng ấy là sáng mồng 4 tháng 9. Trời đổ mưa. Lá đa cũng nghiêng như trút nước. Trong phút vô cùng đau thương đó, ban quản trị hợp tác xã cắm lên ngọn đa một lá cờ dính dải băng đen. Các đồng chí chấp hành chi đoàn còn quấn lên thân cây đa một chiếc băng tang nửa đen nửa đỏ. Cây đa từ đây mang nỗi đau xót không bao giờ được thấy lại người trồng nữa! Quê hương từ đây mang nỗi đau xót không bao giờ được thấy lại Bác Hồ nữa!

Nhưng cây đa được các cụ chăm bọn, được thế hệ thanh niên này đến thế hệ thah niên khác chăm bón, cứ sống mãi, cứ xanh tươi tỏa bóng mát trên đất này. Cây đa mang hình bóng Bác, mang tình thương của Bác, sống mãi cùng quê hương.

Mỗi người đứng rất lâu dưới gốc đa, không ai muốn về. Ai cũng tưởng như Bác còn đứng bên cạnh mình. Các cụ, thanh niên, thiếu niên đều nhớ như in năm nào, Bác về trồng đa. Mới đây thôi. Tưởng như mới hôm qua, hôm kia… Nào đã lâu lắc gì đâu. Cách đây bốn năm. Tết nguyên đán 1965. Chiều 30 tết, Bác về đột ngột, mang theo một cây đa. Đồng chí chủ nhiệm hợp tác xã, cùng ban quản trị và một số cụ, thanh thiếu nhi ra đón. Bác đi đôi dép cao-su bình thường như đôi dép của mọi ngời trong làng. Ai cũng sung sướng, hối hả cùng Bác trồng cây. Cụ Bích xách thùng nước cho Bác tưới. Các cháu nhi đồng cùng Bác vun đất. Bác nhanh nhẹn, vun tưới thành thạo như một người nông dân.

Trồng đa xong, Bác hỏi đồng chí Chí, chủ nhiệm hợp tác xã rất tỉ mỉ tình hình làm ăn:

- Giá trị ngày công năm trước, năm nay bao nhiêu?

- Bình quân mỗi nhân khẩu hưởng một tháng bao nhiêu?

- Xã viên có hay đau ốm không?

- Mỗi lao động một năm bán cho hợp tác xã mấy tấn phân?

- Có mấy nhóm trẻ?

- Có bao nhiêu giếng nước?

- Các cụ có tổ trồng cây không?

- Chi bộ có bao nhiêu đồng chí? Trong chi bộ có bao nhiêu thanh niên?

- Nhân dân chuẩn bị ăn tết ra sao? Có tiết kiệm không?

Những câu trả lời nào vừa ý Bác thì Bác gật đầu khen. Những điểm nào chưa vừa ý Bác thì Bác nói thêm: Giếng nước còn ít quá, nhà tiêu còn ít quá, ăn tết phải nhớ tiết kiệm…

Rồi Bác quay lại phát kẹo cho các cháu. Mấy chục cháu xúm quanh Bác ríu rít nhận phần, thân thiết như đối với một người ông nội. Bất chợt Bác sờ lên đầu một cháu chừng tám tuổi:

- Cháu phải tắm rửa thật sạch sẽ, lần sau Bác về sẽ cho nhiều kẹo hơn nữa.

… Tất cả những hình ảnh đó còn in sâu trong trí mỗi người dân Phú Diễn.

Bốn năm rồi. Bốn năm đã qua. Vâng theo lời dạy của Bác, phong trào Phú Diễn mỗi ngày lên một cao. Ngay chiều 30 tết năm 1965, sau khi Bác lên xe, tất cả cán bộ, đảng viên, đoàn viên liền đi trồng được trên 140 cây. Mồng 2 tết, toàn thể xã viên đi trồng cây và ra đồng canh tác. Dân quân trở thành “đơn vị quyết thắng”. Phong trào vệ sinh yêu nước chống Mỹ cũng khá, giếng nước nhiều hơn, nhà tiêu nhiều hơn…

Bốn năm rồi. Bốn năm đã qua. Mới đó, hôm nay Bác đã… Nghẹn ngào, đau xót biết mấy. Nữ đồng chí Quỳnh, chấp hành chi đoàn nhắc lại với bạn bè:

- Mình vừa được Bác cho kẹo năm nào, không ngờ hôm này Bác đã…

Một đồng chí nữ du kích còn nhớ rành rọt hôm gặp Bác, sà vào lòng Bác nói: “Bác ơi, Bác cho cháu kẹo với”.

Tất cả, tất cả những cử chỉ, lời nói của Bác vẫn còn nguyên vẹn, tươi rói trong ký ức mọi người.

Chiều mồng 4 tháng 9 toàn chi đoàn ra vun lại gốc đa, quét dọn sạch sẽ. Và trong ba hôm liền, chi đoàn quyết định đào một cái hồ rộng bên cạnh “cây đa Bác Hồ”, xây nhà truyền thống ở giữa. Trong nhà truyền thống sẽ treo một ảnh Bác thật to và trưng bày nhiều hình ảnh đổi mới của quê hương để nói lên rằng: nhờ có Đảng, có Bác mà làng xóm ngày càng sung sướng.

Nhà truyền thống, cây đa Bác Hồ đứng sừng sững đầu làng. Lớp lớp người lớn lên sẽ được hưởng bóng mát như hưởng muôn vàn tình thân yêu của Bác.

RA QUÂN GIỮA NGÀY TANG

Nhà văn hóa nằm im lặng dưới gốc đa cổ thụ. Trời mưa dầm dề. Đêm tối mù mịt. Xã viên đứng đầy sân làm lễ truy điệu Bác. Thanh niên chỉnh tề đứng sắp thành hai hàng rào danh dự.

Suốt cả buổi lễ, tiếng khóc không khi nào ngớt. Đồng chí bí thư chi bộ nghẹn lời khi đọc tiểu sử Bác. Hai hàng rào danh dự cúi đầu, im như hai hàng pho tượng. Vô cùng lắng sâu, vô cùng thương tiếc.

Buổi lễ tan, xã viên ra về. Các cụ già chống gậy dắt díu nhau đi trên dường đê sông Hồng trơn như đổ mỡ. Các cụ còn nức nở nhắc lại trên quãng đê này năm nào Bác đi qua… Bác chỉ đi qua thôi, mảnh đất này và tấm lòng những người dân ở đây cũng thấy vinh dự lắm rồi.

Thanh niên ở lại tuyên thế và phát động đợt hoạt động ngắn ngày “biến đau thương thành hành động cách mạng”. Mỗi đồng chí tự nhìn lại mình để xem cần chú ý khắc phục những thiếu sót gì:

- Cô Bình sinh hoạt Đoàn không đều, chưa nghiên cứu sâu kỹ thuật trồng rau. Cô Én mấy lâu vin vào bệnh thấp khớp chểnh mảng công tác Đoàn giao. Anh Đống có trình độ lớp 8 nhưng không chịu nhận làm thư ký đội vì sợ phiền phức…

Đồng chí nào cũng thấy mình cần phải cố gắng hơn để thực hiện tốt lời Di chúc của Bác. Đồng chí nào cũng thấy cần yêu thương đồng chí mình hơn, chân tình giúp đỡ nhau sửa chữa thiếu sót.

Buổi tuyên thệ đang tiến hành dở chừng, bỗng có một cụ già chạy vào khóc nấc lên. Cụ nào đấy? – Cụ Đường, một cụ già gần 70 tuổi, nghèo khổ nhất làng.

Đồng chí bí thư chi đoàn đến đỡ cụ dậy. Nhưng cụ không dậy, cụ cúi phục trước bàn thờ Bác, cụ vừa khóc vừa nói:

- Các cháu! Các cháu cứ để cụ khóc Bác, khóc cả cuộc đời cũng chưa đủ để đền ơn Bác.

Rồi cụ rút từ thắt lưng mình một con dao lưỡi mỏng như chiếc lá giơ lên. Mắt cụ đỏ hoe, ướt nhòa. Tiếng cụ nói vừa xót xa, vừa uất ức, vừa đau thương:

- Đây! Các cháu nhìn đây! Con dao phay cụ dụng hơn 40 năm nay rồi, bây giờ đã mòn vẹt như thế này. Xưa kia, gia tài điền sản của cụ chỉ có thể. Hồi cụ đi phu rào đồn cho Nhật, một thằng Nhật cướp con dao này đâm chết bà con ta. Cụ định quẳng con dao xuống ao, nhưng nghĩ lại, cụ phải giữ, phải giữ để đâm vào bụng giặc, giữ để trả thù.

Cụ nghiến hai hàm răng, mắt long sòng sọc như đang nhìn vào chính kẻ thù:

- Các cháu ạ… Cụ phải giữ, phải giữ để đâm vào bụng giặc. Cụ nhớ. Cụ còn nhớ lắm chứ. Nhớ cái hồi thằng Tây cao lêu nghêu đá vào ngực phu, thằng Nhật thúc cán kiếm vào hông dân… Bây giờ lại thằng Mỹ, thằng Mỹ giết hại bà con ta. Các cháu hãy nghe theo lời Bác Hồ mà đuổi cho sạch thằng Mỹ. Bác Hồ dạy là đúng các cháu ạ. Đời của cụ giá không có Bác Hồ thì cũng bị chết rục xương trong một đống rác ở ngoại thành Hà Nội rồi.

Cả chi đoàn đều rưng rức, nhìn ảnh Bác qua làn nước mắt. Cụ Đường trao cho chi đoàn con dao. Đồng chí bí thư đưa hai tay đón nhận.

Tiếng thề thực hiện lời Di chúc của Bác âm vang cả gian đình.

Tất cả chi đoàn ghi tên tòng quân, và hứa sẽ đi bất kỳ đâu mà Đảng yêu cầu.

Mấy hôm sau, tám đồng chí trúng tuyển đã lên đường nhập ngũ. Cuộc ra quân giữa ngày tang đã mang một ý nghĩa lớn.

CON MƯƠNG GIỮA “CÁNH ĐỒNG 19 THÁNG 5”

Sau khi nghe lời kêu gọi của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, chi đoàn Việt – Mông quyết định làm con mương dài tưới nước lên các cánh đồng Bản Trang, Đạc Nhất, Đạc Nhì… Con mương mang tên “Nhớ ơn Bác Hồ”.

Không phải ngẫu nhiên mà chi đoàn đào con mương trên vùng đồng ruộng đó. Đã đành rằng, con mương cần thiết tưới nước lên vùng đồng trước đây khô hạn, đất nứt nẻ, lúa nghẹn đòng giữa mùa nắng, rau héo lá giữ mùa hanh. Nhưng, con mương con mang một ý nghĩa khác sâu xa hơn, thiêng liêng hơn.

Bác Hồ đã về nới đây ba lần: Một lần trước ngày Hà Nội cướp chính quyền, một lần hồi đầu kháng chiến chống Pháp, một lần hồi hòa bình mới lập lại. Dấu chân Bác Hồ đã từng in lên những ruộng lầy, những đồng cạn, những bãi phù sa sông Hồng. Từ trên dấu chân đó, ngày nay đã trở thành những cánh đồng rau xanh tươi bát ngát, những cánh đồng lúa vàng thơm ngào những hạt hương cốm.

Bác Hồ trong trí nhớ của những cụ già là một ông Cụ rất giản dị, bận bộ đồ nâu, vai mang khăn gói đã từng sống chan hòa trong lòng dân ở đây trước khi về Ba Đình đọc Tuyên ngôn độc lập. Có lần Bác Hồ ăn vận như người nông dân, gầy gò, gọi đò đi qua bến Sú sang Đông Anh, đò đi chậm, Bác cầm mái chèo lài giùm bà cụ chở đò.

Bác Hồ trong trí nhớ của lứa tuổi hai mươi, hăm lăm là hình ảnh một người ông rất mực hiền hòa, rất mực trìu mến. Tết nguyên đán năm 1956, Bác về giữa sáng mồng một tết. Ô-tô của Bác chạy trên con đê vắt ngang cánh đồng Phú Gia, rồi dừng lại gần Bảo tang. Chẳng ai biết ô-tô của ai? Mấy cháu nhi đồng đang đùa chơi bên vườn chuối chạy lên thì chợt nhận ra Bác. Các cháu reo ầm lên: “Bác Hồ! Bác Hồ!”. Bà con tin cho nhau biết, chạy ùa ra đón Bác. Bác bước vào nhà bà Ái, bên cạnh nhà anh Hai Vẽ - nơi ở của một số đồng chí Trung ương hồi hoạt động bí mật. Bác chúc tết bà con, rồi phát kẹo cho các cháu. Kẹo bọc giấy đỏ, giấy xanh, giấy vàng (có người mãi đến nay vẫn giữ mảnh giấy đó). Cháu nào cũng cố nhón chan chìa tay tới gần Bác. Nhận kẹo xong, chưa cháu nào chịu ăn và không chịu rời Bác. Bác bảo các cháu hát bài “kết đoàn”. Sân nhà bà Ái sáng ấy thật vui.

Một lần nữa, Bác về thăm rất vội. Bác chỉ ở lại vài mươi phút rồi đi ngay. May mắn sao lần ấy có đồng chí nhiếp ảnh cùng đi với Bác chụp một tấm ảnh đúng lúc bốn bạn Tính, Thi, Tửu, Cúc còn nắm tay Bác.

Bao nhiêu kỷ niệm. Bao nhiêu nguồn vui. Hôm nay nỗi nhớ nỗi thương tiếc trào lên lồng ngực mỗi người. Mới đó, mới ngày nào đó thôi… Các cháu giơ bàn tay nhỏ nhắn để Bác đặt kẹo vào đã trở thành những xã viên tiên tiến, những cán bộ Đoàn tích cực, những đội viên thanh niên xung phong nơi tuyến lửa khu Bốn, những chiến sĩ pháo binh, và đặc biệt có Nguyễn Văn Đương là một chiến sĩ không quân Việt Nam. Chắc hẳn giữa những ngày đau thương này, các bạn ấy lội trên đồng lúa, gánh đá trên Trường Sơn, ngồi trên mâm pháo hay bay trên bầu trời Tổ quốc đều nhớ vị ngọt ngào của chiếc kẹo Bác cho và càng ghi sâu vào tâm khảm lời Bác dạy… Bốn bạn cùng chụp ảnh chung với Bác cũng lớn khôn rồi: Tính đi bộ đội, Thi đi thanh niên xung phong, Tửu và Cúc là đội viên du kích thôn đã từng tham gia trực chiến hồi máy bay Mỹ điên cuồng ném bom ở ngoại thành Hà Nội. Mọi người đã lớn, những tấm ảnh còn giữ lại trong nhà Bảo tang, tấm ảnh vẫn in rõ ảnh bốn cháu bé ngây thơ đứng dựa bên mình Bác ấm áp.

Bến đò Sú đã từng đưa Bác qua sông Hồng một sáng nào nay đã mầu mỡ phù sa, dâu xanh bát ngát, thuyền bè tấp nập. Ngồi trên mạn thuyền, bà con say sưa kể chuyện “Ông cụ” năm ấy mang khăn gói, dáng nhanh nhẹn… Và trên cánh đồng Phú Gia, cuộc đời tươi xanh mơn mởn mọc lên, những luống rau tươi non nhảy múa dưới ánh nắng mặt trời. Cánh đồng ấy, ngày xưa Bác từng qua. Để ghi lại kỷ niệm thiêng liêng đó, các xã viên hợp tác xã đề nghị đặt tên là “cánh đồng 19 tháng 5”. Và, bây giờ, để nhớ ơn Bác, chi đoàn thanh niên đào một con mương ngay giữa cánh đồng.

Suốt mấy ngày trời mưa rả rich. Các đoàn viên mang băng tang hai màu đen đỏ lên ngực như mang nỗi đau và mang lời Di huấn của Bác ra đào mương từ mờ sáng tận tối mịt bất chấp trời mưa. Một lá cờ tang cắm cao trên cồn đất. Lá cờ không rủ xuống, lá cờ vẫn bay lên như vẫy gọi, như giục giã những người con gái, những người con trai hãy xông lên, vượt mọi khó khăn, xây dựng cánh đồng, xây dựng làng xóm xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

NGUYỄN NGUYỆT LỆ

NGUYỄN HỮU CUNG

VŨ HẬU LUẬT

Lịch sử Quân sự Việt Nam

Thư viện Lịch sử Quân sự Việt Nam => Tài liệu - Hồi ký Việt Nam => Tác giả chủ đề:: TuongLinh trong 27 Tháng Năm, 2010, 08:30:08 pm