Lịch sử Quân sự Việt Nam

   Tác giả: Grigory Baklanov
   Forever Nineteen – Mãi mãi tuổi mười chín

   Giải thưởng văn học quốc gia Liên xô 1982
   Phương Nam dịch từ nguyên bản tiếng Nga
   Nhà xuất bản Đà nẵng 1986

   Số hóa: Huytop


   ***********************




       Kính tặng những ai không trở về sau chiến tranh.
       Trong số đó có

       Đima Manxurốv
       Vôlôđia Khuđiacốv — mười chín tuổi.

      ……………………….  

                  Hạnh phúc thay những ai
                  có mặt ở thế giới này.
                  Vào những giờ phút lâm nguy

                          Ph.Chutsev

                  Và chúng ta đi trong cuộc đời
                  này rất bình dị.
                  Chân mang ủng đóng cá nặng
                  hàng pút


                         X.Orlov


                 ******************  




       I.





       Những ngưòi sống đứng trên mép chiến hào mới đào, còn người đó ngồi ở dưới. Trên người đó không còn gì nguyên vẹn mà con người lúc sống dùng để phân biệt lẫn nhau. Không thể xác định được người đó là ai: lính ta? hay lính Đức? Duy chỉ có hàm răng vẫn trẻ trung, bền chặt.

       Một vật gì đó lách cách dưới lưỡi xẻng. Rồi mọi người lôi ra một chiếc khóa thắt lưng có hình ngôi sao nổi đã rỉ xanh vì bị ô-xy hóa, nóng bỏng tay vì vùi ở trong cát. Mọi ngươi thận trọng chuyền tay nhau chiếc khóa, và nhờ chiếc khóa họ đã xác định được: quân ta. Và đương nhiên, đó là một sĩ quan.

      Trời đổ mưa. Mưa trút lên lưng, lên vai những chiếc áo va rơi bộ đội mà các diễn viên đã mặc đến sờn vai từ trước lúc quay phim. Chiến trận diễn ra ở vùng này cách đây đã hơn ba chục năm có dư, khi mà nhiều người trong số các diễn viên này còn chưa chào đời, và suốt những năm tháng ấy, người sĩ quan vẫn ngồi nguyên như vậy trong chiến hào, những dòng lũ xuân, nhưng trận mưa rào đã thấm qua anh vào tầng đất sâu, nơi rễ cây, rễ cỏ đã hút lấy chúng, và những đám mây vẫn bồng bềnh trên bầu trời. Lúc này trận mưa đang gội rửa cho anh. Từ hai hốc mắt đen ngòm, nhũng giọt nước chảy xuống, để lại những vệt đất đen, nước mưa chảy trên xương quai xanh nhô ra, trên những chiếc xương sườn ẩm ướt, gột sạch đất cát khỏi nơi trước kia là hai lá phổi đã từng thở, và trái tim đã từng đập. Và được mưa gột rửa, hai hàm răng trẻ trung, lại ánh lên tươi tắn.

     -Phủ áo bạt lên, — đạo diễn nói. Cũng với đoàn làm phim, ông đến đây quay một bộ phim về cuộc chiến tranh đã qua, còn đoạn hào đây nữa đào dược ở chỗ các của các chiến hào cũ bị sụt lở và cây cối đã mọc um tùm từ lâu.

      Những người công nhân túm lấy gác tấm bạt rồi trải căng ra, thế là trận mưa chỉ rơi lên tấm bạt và nghe như mưa lại to hơn. Đó là một trận mưa mùa hạ, vừa mưa, vừa nắng, từ mặt đẩt hơi nước bốc lên. Sau trận mưa như thế, vạn vật đều sinh sôi.

     Ban đêm, những ngôi sao sáng rực khắp bầu trời. Vẫn giống như hơn ba chục năm trước đây, đêm nay anh vẫn ngồi trong chiến hào xói lở, và trên đầu anh những vì tinh tú tháng tám tung ra rồi sa xuống, để lại trên bầu trời một vệt sáng lấp lánh. Và sớm mai ra mặt trời vẫn mọc sau lưng anh. Mặt trời mọc sau những thành phố thuở đó hoàn toàn chưa có, mặt tròi mọc sau những thảo nguyên thuở đó vẫn chỉ là rừng rú, như mọi ngày mặt trời mọc sưởi ấm vạn vật.



.....................................  




       II.



      Những chiếc đầu tầu rống lên trên đường sắt ở ga Kupianxka, trên cái tháp lỗ chỗ các vết đạn, mặt trời chiếu xuyên qua lớp bồ hóng và khói. Mặt trời bị đẩy lùi xa nơi đây đến mức không nghe thấy tiếng nổ ì ầm. Chỉ có tốp máy bay ném bom của quân ta đang lao về hướng tây, làm rung chuyển mặt đất bởi tiếng gầm rú kinh người của chúng. Tiếng hơi nước phụt lên từ còi tàu mà không thấy tiếng, các đoàn tàu lăn bánh trên đường ray mà không nghe thấy tiếng. Và rồi sau đó Trechiakov dù có lắng tai nghe bao nhiêu đi nữa vẫn không thấy vọng về cả tiếng bom nổ từ đằng xa ấy.

       Những ngày mà anh từ trường sĩ quan về thăm nhà và từ nhà đi qua khắp mọi miền đất nước đã hòa vào nhau giống như hai thanh ray luôn nhập làm một. Buông chiếc áo capot bộ đội mang quân hàm trung úy xuống đống đá răm hoen ố rỉ sắt, anh ngồi xuống một nhánh đường ray cụt, và bắt đầu ăn khan. Mặt trời rọi chiếu rất mùa thu, gió vờn những sợi tóc mới mọc trên đầu anh. Tháng chạp năm bốn mốt, từ chiếc tông đơ mái tóc loăn xoăn của anh vừa mới rơi xuống đã bị chiếc chổi sể quét lại thành từng búi trên sàn nhà cùng với những sợi tóc cũng loăn xoăn như thế, sẫm màu đen nhánh, hung hung, vàng nhạt, mềm mại hay cứng quèo, và thế là từ đó anh chưa phải cắt tóc thêm một lần nào. Vẻ đẹp tuyệt vời nguyên vẹn của anh trước chiến tranh chỉ còn trên một tấm ảnh ở chứng minh thư nhỏ xíu mà mẹ anh hiện giờ đang giữ.

        Những cái đệm sắt của các toa tàu đụng nhau xoang xoảng, khí than cháy ngột ngạt cuốn đến, hơi nước xèo xèo, mọi người bỗng lao vút đi đâu đó, họ chạy, nhảy qua đường tàu; có lẽ chỉ riêng anh ở ga nào cũng vậy không hề vội vã. Ngày hôm nay đã hai lần anh đứng xếp hàng ở trạm hậu cần. Một bận, anh đã tiến sát ô cửa nhỏ, chìa giấy giới thiệu ra, nhưng hóa ra lại còn phải thanh toán một khoản gì nữa. Suốt cuộc chiến tranh nói chung anh quên mất thói quen mua bán, nên trong túi không có lấy một đồng xu. Ngoài mặt trận tất cả nhũng gì cần thiết hoặc là được cấp phát hoặc là nằm lăn lóc khắp nơi trong lúc tấn công, trong lúc rút lui: xin mời, mang được bao nhiêu thì lấy bấy nhiêu. Nhưng vào thời khắc này đối vói một người lính, bộ yên cương của mình cũng đã đủ nặng. Và sau đó ở tuyến phòng thủ trường kỳ và gay go hơn là thời gian học ở trường sĩ quan ăn uống theo tiêu chuẩn học viên hậu phương, nhiều lần anh nhớ lại chuyện các học viên sục sạo
 khắp nhà máy sữa bị phá hủy, dùng ga-men múc thứ sữa đặc quánh lại, sữa dây ra thành từng sợi như mật ong. Nhưng đối với những người đi giữa cơn nóng nực, môi khô nẻ và đen sì vì bụi bặm, thì thứ sữa ngọt ngào ấy, tắc nghẹn trong cổ hộng khô khốc. Hoặc là anh nhớ lại những đàn gia súc bị xua đuổi gầm rống lên khi họ vắt sữa chúng ngay giữa đường cái bụi mù…..  

          Vòng ra sau tháp nước, Trêchiakov đành rút từ ba lô ra chiếc khăn mặt còn mới nguyên được cấp hồi ở trường sĩ quan. Anh chưa kịp mở khăn ra thì có mấy người ngay lập tức đã lăn xả vào. Đó là những người nông dân đang tuổi nhập ngũ nhưng lại trốn tránh chiến tranh, họ càn rỡ và ma mãnh làm sao : họ giựt khăn khỏi tay anh, đảo mắt nhìn bốn phía, sẵn sàng biến mất trong nháy mắt. Không kỳ kèo, bán ngay chiếc khăn cho họ với giá rẻ và đứng xếp hàng lần thứ hai. Dòng người gồm các trung úy, đại  úy, thượng úy chầm chậm nhích dần đến gần ô cửa nhỏ. 

         Người thì bận quần áo mới tinh, còn nguyên nếp gấp, kẻ mới ra viện thì mặc bộ quần áo vải bông cũ kỹ của ai đó đã dùng rồi. Người đầu tiên được nhận bộ bộ quân phục còn vương mùi dầu hỏa từ kho ra có thể đã vùi mình trong đất, còn bộ quân phục đã được giặt sạch sẽ, và mạng lại những chỗ đạn và mảnh đạn xuyên thủng, phục vụ niên hạn thứ hai.


        Trên đường ra mặt trận, cả đoàn người dài dừng dặc đều đi qua ô cửa sổ ở trạm hậu cần, ai cũng chúi đầu xuống cửa : người thì mặt mày nhăn nhó, kẻ thì cười tươi, không làm sao cắt nghĩa nổi.

        - Người tiếp theo ! — Một giọng nói vang lên từ bên trong.   

        Với tính tò mò Trêchiakov cũng nhìn vào bên trong ô cửa sổ trổ dưới thấp. Giữa những chiếc bao tải, những chiếc hòm đã cạy nắp những chiếc túi to, giữa tất cả đống hàng hóa đó hai đôi ủng bốt can dẫm trên tấm ván cong võng xuống. Ống ủng bóng loáng, bao chật căng quanh các bắp chân, đế ủng bằng da, dáng thon thả, loại ủng không thể lội bùn được, chỉ đi ở chỗ khô ráo.

        Người lính hậu cần đưa đôi tay đầy lông vàng vàng dính toan bột chộp lấy tờ giấy cấp phát nhu yếu phẩm khỏi tay mọi người, và ngay lập tức đẩy qua ô cửa sổ tất cả mọi thứ : cá hộp, đường, bánh mỳ, mỡ, nửa gói thuốc lá loại nhẹ.

        Người tiếp theo !

       Và người tiếp theo vội vàng thò tấm giấy của mình qua đầu người đứng trước.

        Bây giờ Tréchiakov đã chọn được một chỗ thưa người, anh ngôi lên đường tàu trước chiếc ba lô hệt như ngồi trước bàn, rồi vừa ăn khan vừa ngắm nhìn từ xa cảnh huyên náo ở nhà ga. Lòng anh thanh thản và yên tĩnh, dường như tất cả mọi điều đang diễn ra trước mắt vào một ngày hoe hoe nắng đầy bụi và bồ hóng, các đoàn tàu đang rú lên trên đường, mặt trời trên tháp nước — anh được ban thưởng nhìn thấy như vậy lần cuối cùng.

        Một người phụ nữ bước lạo xạo trên đá răm, đến đằng sau anh, và dừng lại gần bên :

     - Anh trung úy, đãi thuốc đi !

      Chị nói vẻ trêu chọc, nhưng đôi mắt thiếu ăn của chị lại sáng rực lên. Người đói mà xin nước hoặc xin thuốc hút thi thấy dễ nói hơn.

    - Ngồi xuổng đây ! - Anh nói rất giản dị. Rồi anh cười thầm tự giễu mình, đúng lúc định buộc chặt ba lô, cương quyết không cắt thêm bánh mỳ để dành đủ ăn cho đến mặt trận. Ăn đủ no, hoặc ăn cho kỳ hết - đó là qui luật phổ biến ngoài chiến trường.

      Cô gái ngồi ngay xuống cạnh anh trên đường ray hoen rỉ, kéo mép váy che đôi đầu gối gầy guộc. Chị cố không nhìn anh, khi anh cắt bánh mỳ và mỡ cho chị. Trên người chị toàn đồ tạp nham : áo va rơi bộ đội không có cổ lót, váy thường phục, cài bên sườn, đòi ủng Đức dúm dó, rạn nứt, mũi há toác. Chị ngồi ăn lưng quay lại, anh thấy tấm lưng chị và cả hai bên xương bả vai gầy gò cùng rung lên khi chị nuốt bánh.
Anh cắt thêm bánh mỳ và mỡ. Chị nhìn anh dò hỏi. Hiểu cái nhìn của chị, mặt anh bỗng đỏ bừng lên : Hai gò má dầu dãi gió mưa của anh đã bước sang năm thứ ba nay bỗng trở nên đen sạm. Nụ cười thông cảm khiến hai khoé môi mỏng của chị nhăn lại, chị bạo dạn đưa bàn tay có hàng móng tay trắng nhờ và những đốt tay thâm thâm, cầm chặt miếng bánh mỳ dính mỡ.

      Từ dưới gầm tàu, một con chó giơ xương, lông trụi từng đám hai bên sườn chui ra, nhìn hai người từ đằng xa, vừa rên lên ư ử, vừa nuốt nước dãi. Người phụ nữ cúi xuống tìm hòn đá, con chó cụp đuôi chạy rối lên sủa ăng ẳng.

     Tiếng rầm rầm của sắt thép dội lên mỗi lúc một to truyền khắp đoàn tầu, các toa rùng rùng chuyển bánh lăn trên đường ray. Từ mọi ngả, đám công an áo xanh chạy về phía các toa tàu, nhảy lên các bậc lên xuống, len vào lối đi, làm các hòn than lăn qua thành tàu, rơi xuống sân ga.

      - Bọn cá đấy, người phụ nữ nói. — Đi kiểm tra nhân dân. Và chị nhìn anh hỏi ra vẻ hiểu biết :

       - Anh vừa ở trường sĩ quan ra hả ?

       - Đúng thế !

     - Tóc anh màu hạt dẻ đang mọc đấy. Mà lông mày lại sẫm màu...Lần đầu tiên anh đến đây phải không ?

      Anh cười hóm hỉnh :

     - Lần cuối cùng đấy !

      - Này, anh đừng có đùa vậy ! Anh trai em đi du kích đấy...

     Thế rồi chị bắt đầu kể về người anh trai. Lúc đầu cũng là cấp chỉ huy, anh ta vượt vòng vây về nhà, rồi gia nhập đội du kích, và đã hy sinh. Chị kể thành thạo, rõ ràng, nghe không phải là lần dầu, rất có thể chị nói dối vì anh đã nghe nhiều câu chuyện tương tự như thế.

        Một chiếc đầu tàu dừng lại gần hơn để lấy nước ; từ ống sắt. một cột nước lớn đổ ập xuống.

        - Em cũng là liên lạc của du kích ! — chị ta kêu to lên. Tréchiakov gật đầu. — Giờ thì không có gì để làm bằng chứng cả !...

        Hơi ở ống con phụt lên va vào tấm lá chắn bằng sắt, nghe như người ta đập gậy vào, ở ngay bên cạnh cũng không nghe thấy gì.

       - Đi thôi, đi uống nước chứ? - Chị hét vào tận tai anh.

       - Ở đâu cơ?

        Máy nước kia kìa !

       Anh nhấc ba-lô lên :

      - Nào thì đi !

      - Rồi sau đó anh em mình sẽ hút chứ? — Chị vừa vội vã theo sau anh, vừa giao hẹn.

       Đến bên máy nước họ mới sực nhớ ra : anh để quên chiếc áo va-rơi ! Chị sốt sắng nhận :

      - Để em lấy cho !..

      Và với đôi ủng ngắn cũn cỡn, chị vừa chạy vừa nhảy qua đường ray.Liệu chị có mang áo đến không? Nhưng mà chạy theo thì thật là bất tiện. Từ đằng xa chiếc đầu máy đang cắt toa, các toa chở hàng trượt trên đường ray đột nhiên che khuất chị.

       Chị đem áo đến. Chị kiêu hãnh quay trở lại mang chiếc áo va-rơi của anh trên tay, đầu ngất ngưởng chiếc mũ ca-lô. Họ lần lượt vừa uống nước, vừa cười đùa, và té nước vào nhau. Khẽ ấn vòi nước, anh nhìn chị uống, mắt nheo lại, miệng ghé vào luồng nước lạnh ngắt. Tóc chị lấp lánh những giọt nước, và dưới ánh mặt trời, mắt chị hóa ra là màu nâu trong trẻo, sáng ngời. Và anh ngạc nhiên thấy rằng chị có lẽ cũng trạc tuổi anh thôi. Thế mà thoạt đầu anh cứ tưởng chị không còn trẻ trung và tàn tạ : bởi vì chị quá đói.

      Chị cọ ủng dưới vòi nước : vừa cọ ủng vừa nhìn anh. Đôi ủng sáng bóng lên. Chị bụm tay lấy nước phủi váy. Chị tiễn anh suốt dọc nhà ga. Họ đi bên nhau, anh khoác ba lô trên vai, chị cầm chiếc áo va-rơi của anh. Giống như người chị gái tiễn đưa anh. Hoặc đó là bạn gái của anh. Hai người bắt đầu chia tay, khi ấy mới biết rằng họ sẽ đi cùng đường.

      Anh chặn chiếc xe tải quân sự trên đường nhựa, giúp chị leo lên thùng xe. Chị đã đặt chân lên vòng bánh cao su, nhưng không sao trèo nổi qua thành xe cao ngất : chiếc váy hẹp cản trở chị. Chị kêu anh :

     - Quay mặt đi !

     Và khi tiếng gót giầy vừa vang trên sàn gỗ, anh lập tức nhảy vào thùng xe.

     Con đường vùn vụt lùi lại, bụi vôi phủ trắng xóa, Trêchiakov mở chiếc áo va-rơi và choàng lên lưng hai người. Chiếc áo che đầu họ khỏi gió và họ hôn nhau như điên.

      - Ở lại đi anh ! — chị nói.

      Tim anh đập thình thịch, chực nhảy khỏi lồng ngực. Xe xóc dữ dội, răng họ va vào nhau.    

       - Chỉ một ngày thôi...

       Nhưng cả hai hiểu là họ chẳng còn gì hy vọng ngoài việc chia tay và không bao giờ gặp lại nhau nữa. Bởi thế họ không sao rời nhau ra được. Xe họ vượt qua một trung đội nữ. Từng hàng một, từng hàng một hiện lên khi bị tụt lại vì chiếc ô tô, riêng chuẩn úy vẫn đều bước bên cạnh, miệng há ra nhưng không nghe thấy tiếng hô, chỉ thấy bụi xộc vào miệng. Tất cả hiện lên mồn một và rồi bị một đám mây vôi bao phủ.

      Đến lối vào làng, chị nhảy xuống và biến mất mãi cùng với một cái vẫy tay từ biệt. Tiếng chị từ xa còn vọng lại :

     - Đừng đánh mất áo nhé !

      Và chẳng mấy chốc sau đó cả anh cũng phải nhảy xuống.

     Chiếc ô tô tải rẽ ngoặt nơi ngã ba. Anh ngồi bên vệ đường, hút thuốc và chờ một chiếc xe khác cùng chiều. Anh thấy tiếc là mình không ở lại. Ngay cả tên chị, anh cũng không hỏi. Mà tên họ thì để làm gì cơ nhỉ ?

     Trung đội nữ mà họ vừa phóng vút qua vẫn đều bước trong bụi đường.

     - Trung đội... — khi cho trung đội giải tán, chuẩn ủy vẫn dậm chân tại chỗ. — Đứng lại, đứng !

      Các nữ chiến sĩ dừng lại, không một ai dậm chân đúng qui cách. Những gương mặt đỏ như đồng thau dưới ánh mặt trời, những sợi tóc vương đầy bụi.

       Chân thẳng đơ, bước lùi về phía sau hàng quân, chuẩn úy cất giọng hô lanh lảnh :

      - Đằng trước  - Thẳng ! Nghiêm !

     Từ khoảng cách đến túi áo va-rơi của các cô gái đẫm mồ hôi. Bên kia đường, một cánh rừng thu nho nhỏ đang độ rụng lá theo gió. Chuẩn úy liếc ngang bằng đôi mắt mở to không tự nhiên, bước lên trước hàng quân, dậm ủng cồm cộp :

     -Giải tán!...

       Giọng hô của chuẩn úy nghe rất truyền cảm, giải tán vì một do cần thiết. Các cô gái cười vang chạy qua đường, vừa chạy vừa tháo súng cac-bin qua đầu. Chuẩn úy vui vẻ bước đến gần, giơ tay chào và ngồi xuống cạnh Trêchiakov, hệt như các cấp chỉ huy với nhau. Dưới chiếc mũ lưỡi trai mồ hôi của anh ta tuôn trên thái dương màu nâu bóng, tạo thành những đường sáng lấp lánh, hai bên má nóng rực.

     - Tôi phải chăn dắt các cô lính thông tin ! — Anh nháy mắt vui vẻ, mắt anh bị viêm vì bụi đường và vì ánh nắng mặt trời — Chức trách — chớ có nghĩ là xoàng đâu nhé !

      Họ quấn thuốc. Bên kia đường, các cô gái gọi nhau í ới trong cánh rừng. Trung đội dần dần tập hợp. Các cô gái đầu đội mũ ca-lô vai đeo quân hàm, súng các-bin quàng vai, từ cánh rừng bắt đầu lục tục quay lại, cô thì cầm lượm hoa vừa hái được, cô thì ôm bó lá thu. Họ xếp hàng rồi gióng đều. Chuẩn úy ra lệnh.

     - Trung đội bước đều, hát !

    Tiếng cười ồ lên đáp lại chuẩn úy. Anh ta chỉ biết chỉ trỏ từ đằng xa : đấy, cái ngữ quân của tôi thế đấy.

    Ngồi bên vệ đường chờ chiếc xe cùng chiều, Trêchiakov nhìn theo trung đội nữ chiến sĩ đang vui vẻ bước đều trong đất bụi.

      III.



     Càng gần mặt trận càng dễ nhận thấy ở khắp mọi nơi dấu vết của một trận đánh lớn. Các đội tang lễ lần mò khắp chiến trường chôn cất người chết; các đội thu chiến lợi phẩm nhặt nhạnh và chở đi tất cả những gì còn dùng được cho chiến đấu: dân từ các vùng lân cận lôi về cho mình những gì mà cuộc chiến vừa đùng đoàng trên đầu họ bỏ lại và bây giờ còn dùng được cho cuộc sống. Máy móc bị phá hủy, cháy trụi nằm hoen rỉ trên khắp các bãi chiến trường, bên trên tất cả, bên trên khung cảnh tĩnh lặng của sự chết chóc là bầu trời mùa thu xanh trong, luôn đổ mưa xuống mặt đất.

       Một đơn vị bộ binh đi ngang qua, miết ủng trên con đường đất, súng khoác sau lưng va phải bi đông kêu loảng xoảng, tà áo ca-pốt quệt vào những đôi chân mảnh khảnh quấn xà-cạp. Những người lính đủ mọi dáng dấp mọi lứa tuổi, được trang bị và mang vác lỉnh kỉnh, đi thay thế cho những người nằm lại nơi đây. Và những người lính trẻ trung nhất, chưa từng trông thấy gì, từ những chiếc cổ áo ca-pốt mới tinh vươn cổ nghiêng ngó khắp bãi chiến trường của một trận đánh cách đây không lâu, với tâm trạng vừa hiếu kỳ vừa sợ hãi của người sống trước sự bí ẩn muôn đời của cái chết. Đi trong ánh hoàng hôn, chốc chốc hệt như mở toang cửa lò đầu máy xe lửa : tiếng ù ù vẳng lên to hơn và không khí rùng rùng chuyển động. Và quả thật Trêchiakov cảm thấy lo lắng, điều đó khiến anh ngạc nhiên và xấu hổ. Thấy chiếc xe tăng Đức bị cháy nằm ngay sát đường, anh dừng lại xem. Chiếc tăng trông kiểu có vẻ mới, đồ sộ hơn tất cả các loại xe tăng mà anh đã thấy ở mặt trận Tây Bắc. Một lỗ hổng xanh bên thành xe làm thép ở đó nóng chảy ánh xanh xanh : chắc một viên đạn pháo cỡ tương tự đã xuyên thủng xe như xuyên qua lớp mỡ. Đấy là lớp vỏ thép của nó đã dày và chắc chắn hơn kiểu trước.

        Gió khẽ đung đưa những vạt áo ca-pốt da xám ẩm ướt quét lê trên đất đen. Trong từng vũng nước con con, trên các vệt xích xe tăng bầu trời chớm lạnh trông sáng sủa, ánh hoàng hôn lăn tăn trong trẻo và quang đãng. Trêchiakov ngắm nhìn quang cảnh và lại thấy hồi hộp, mọi ý nghĩ lại như lần đầu tiên... Tám tháng không ra mặt trận, lại lạ lẫm, và cần phải làm quen lại.
 
        Đêm cuối cùng, với người bạn đường gặp tình cờ, anh ngủ bên rìa một làng lớn đã bị bọn Đức đốt trụi. Người bạn đường không còn trẻ, tóc hung hung, gương mặt dúm dó chẳng còn gì để mà cạo, hai bàn tay đầy những chấm tàn hương to, lông bạc trắng.

       - Thượng úy Taranov! — Anh ta giới thiệu rành rọt, giật tay khỏi vành mũ lưỡi trai hệt như phải bỏng, Trông dáng điệu anh ta hẳn sành sỏi. Trang phục trên người anh ta đều không phải của người khác: áo va-rơi dạ, màu cỏ úa, quần galiphê màu mực sọc chéo xanh biếc trông đúng màu của tấm nỉ trải bàn. Đôi ủng đóng theo kiểu bốt-can. Tay anh ta cầm chiếc áo ca-pốt sĩ quan may bằng thứ dạ sẫm màu. Thậm chí, đang ở trên tay, chiếc áo vẫn giữ nguyên được dáng vẻ: có lót, ngực phẳng, quân hàm đính trên vai hệt như hai tấm biển nhỏ, vạt sau xẻ đến tận lưng. Ngữ áo này mặc đi duyệt binh, đi ngựa rất tốt, chứ không thể che kín người, không thể đắp được, gió vẫn vào dạo chơi và vẫn nom thấy rõ các vì sao. Từ trung đoàn dự bị Taranov với chiếc áo ấy đã ra đến mặt trận bước sang năm thứ ba.

       - Cậu thông cảm, suốt thời gian đó mình không sao yên tâm phục vụ được, — khi nói điều này, anh ta nhìn thẳng vào mắt Trêchiakov và nắm chặt tay anh rất tình cảm. Taranov tự chọn một ngôi nhà để ngủ tạm và hết sức ưng ý. Bà chủ nhà tuổi trạc bốn mươi, người Ucraina, dáng cân đối, đầu chải mượt, tóc đen và da hơi ngăm ngăm vui mừng thấy các sĩ quan : ít ra thì căn nhà này cũng không đầy chật lính vào. Chẳng mấy chốc Taranov buộc khăn ngang người giúp chủ nhà chuển bị bữa ăn tối trong bếp. Anh ta mở đồ hộp, còn người phụ nữ chịu khó đứng bên cạnh xem. Sau lưng chủ nhà, một cậu bé chừng lên ba mải mê với mùi thức ăn quyến rũ cứ đi đi lại lại cố vươn người nhìn lên bàn.

       - Đi ngủ ngay, khổ tôi quá! — Người đàn bà quát lên, giúi cho nó một miếng giò hộp của Mỹ, như thể bực mình vói nó lắm. Rồi bà tay quay lại nhìn Taranov vẻ nhẫn nhục và sợ hãi.

     Lao qua đường đến chỗ cánh lái xe, Trêchiakov đổ xăng vào đèn dầu, rồi cho thêm vài hạt muối để xăng không bốc, và khi quay lại anh đã thấy ba người ngồi quanh bàn.

    - Trung úy nhìn xem chủ nhà đã giấu chúng ta một người như thế nào ! — Taranov đón anh ồn ào. Sau đôi môi thâm sì ướt nhẫy lấp loáng những chiếc răng bịt vàng. Rồi anh ta còn nháy mắt ra hiệu.

      Một cô gái tuổi chừng mười bảy, ngồi cạnh bà chủ nhà. Cô ta cũng đẫy đà, xinh đẹp, nhưng ngồi như một nữ tu sĩ, hai hàng mi đen cụp xuống. Khi Trêchiakov ngồi xuống gần bên, cô mới ngước mắt nhìn anh vẻ tò mò. Mắt cô xanh thăm thẳm. Cô là người đầu tiên cất tiếng nói :

     - Chúng ta không bị nổ tung đấy chứ !

     - Kìa cô ! — Trêchiakov bắt đầu làm cô yên tâm — Đã được kiểm nghiệm ngoài mặt trận. Tôi cho muối vào xăng rồi, làm sao còn nổ tung được nữa.

     Và anh vấp phải cái nhìn của cô. Cô mỉm cười xuống thang:

    - Em nhát nhát là, em sợ đủ mọi thứ...

     Bà mẹ canh giữ cô con gái bằng đôi mắt đen huyền, bà kể lể, kể suốt, liến thoắng như súng liên thanh :

    - Bọn Đức vào làng, tối vừa mới mổ xong, phải nằm suốt. Ôi, lạy chúa! Con Okxanotska mới có mười bốn tuổi, lại còn đứa bé này nữa. Lúc ấy tôi biết làm gì cơ chứ ?

     - Cô tên là Ôkxana à ? — Trêchiakov khẽ hỏi.

     - Ôkxana. Thế còn anh ?

     - Vôlôđia.

     Cô chìa tay dưới gầm bàn, bàn tay mềm mại, ấm áp, trơn ướt mồ hôi. Trái tim anh thoáng lặng đi rồi bắt đầu đập loạn lên như muốn bật tung ra ngoài.

    - Ôkxanôtska! — bà chủ nhà đứng lên rời khỏi bàn ăn và cất tiếng gọi. Cô gái thở dài, mỉm cười với trung úy và miễn cưỡng bước theo mẹ.

      Trung úy, đừng bối rối nhé! Chúng ta đang ra trận mà ! — Taranov thì thào ! Họ còn lại hai người, ngồi bên bàn và chờ đợi. Sau cánh cửa, giọng bà chủ nhà vang lên khe khẽ : bà nói gì đó rất nhanh, không hiểu được một từ nào.

     Anh ta nháy mắt, nhanh nhẹn rót đầy cốc. Họ cạn chén, lần lượt châm thuốc từ ngọn đèn.

     - Có thể, ngày cuối cùng của bọn mình như thế này đây. Có thể, ngày mai chúng sẽ giết chết bọn mình, phải không?

      Và Taranov gọi to :

     - Katarina Vaxiliepna! Kachia! Sao lại bỏ mặc chúng tôi thế? Thật không tốt, không tốt đâu. Chúng tôi có thể giận điên lên đấy.

      Tiếng nói sau cánh cửa im bặt. Rồi sau đó bà chủ nhà tươi cười bước ra một mình.

     - Thế Ôkxanốtska đâu? — Taranov băn khoăn hỏi.

      - Ngủ cả rồi. — Bà chủ nhà ngồi xuống ngay bên cạnh anh ta, bờ vai to tròn trĩnh chạm vào vai anh ta. —Giá như các anh là bác sĩ...

     - Sao? Mắc bệnh gì ? – Taranov hỏi :

     - Chẳng có bệnh tật gì cả. Họ xua đi làm đường Nếu các anh là bác sĩ, các anh cho phép em nó được miễn.

     - Chúng tôi là bác sĩ cả đấy chứ ! -  Taranov kiên trì nháy mắt ra hiệu cho bạn, liếc về phía cánh cửa, nơi có  Ôkxana.

      - Các anh chỉ đùa bỡn! — Và bà đưa một cánh tay đầy đặn khoác trên người anh ta. Taranov tóm lấy tay bà kéo về phía mình. — Quân hàm của các bác sĩ không giống như thế này… .

      - Thế quân hàm của các bác sĩ thì như thế nào?

      - Nhỏ xíu, nhỏ xíu — Và bàn tay kia của bà vẽ lên vai, lên quân hàm của anh ta. — Nhỏ xíu, nhỏ xíu thế này cơ...

     - Chứ không phải to hơn à? — Những chiếc răng bịt vàng lại ánh lên màu xỉn, phía dưới môi trắng nhờ có dính một cái vẩy. Chứ không phải to hơn à?

        Cuộc đối thoại bây giờ đã chuyển sang bằng mắt. Trêchiakov liền đứng lên, nói rằng cần phải đi hút thuốc. Trong bóng tối ngoài hành lang anh lần tìm áo ca-pốt, ba-lô. Khép cánh cửa ngoài, anh còn nghe thấy giọng nói khàn khàn của Taranov, và tiếng cười của người đàn bà.

      Anh đứng trong sân tựa lưng vào cái cọc hàng rào còn sót lại và hút thuốc. Anh cảm thấy khó chịu. Người đàn bà tất nhiên lấy thân mình che chở cho con gái. Rất có thể, khi bọn Đức chiếm đóng, bà ta cũng che chở bằng cách ấy, đưa thân mình ra làm lãng quên cô con gái. Còn hắn kia hắn lấy làm sung sướng. Chúng ta đang ra trận mà...

       Phía tay, bầu trời giần giật bởi chớp đại bác bắn không nghe thấy tiếng nổ. Vành trăng lưỡi liềm đầu tháng mỏng tang mới gội mưa, xanh trong lơ lửng trên đống tro tàn, một cái cây bị đốt cháy nay sống lại đổ bóng cong queo trên sân. Từ mảnh vườn bên cạnh thoảng lên mùi khen khét : những cây táo xưa kia trong dưới cửa sổ, quanh ống khói bếp nay cháy thành than sụp đổ trên đống tro.

       Bên kia đường nghe rõ trong sân, cánh lái xe vẫn lục xục bên ô tô. Trêchiakôv bước vào nhà. Mọi người ngủ ngổn ngang trên nền nhà. Anh trèo lên chiếc thang ọp ẹp, lần đến vựa cỏ, mò mẫm dồn cỏ lại làm bụi bốc mù lên, rồi nằm xuống, lấy áo ca-pốt trùm kín đầu. Anh mong ra đến nơi — càng nhanh càng tốt. Khi đã thiếp đi, anh vẫn nghe từ phía dưới giọng nói của cánh lái xe, và tiếng ầm ì của một chiếc máy bay ở nơi nào đó cao tít bên trên mái nhà.

      Ngày hôm sau anh gặp thượng úy Taranov ở sở chỉ huy lữ đoàn pháo. Sải bước đi bộ sáu kilômét lúc mặt trời mới mọc, Trêchiakov xuất hiện rất sớm, đúng lúc cánh lính văn phòng chỉ vừa mới ngồi vào bàn. Ăn sáng xong, họ chẳng muốn mó vào việc gì cho đến lúc thủ trưởng đến, chỉ ra vẻ bận rộn họ mở thùng ra và rồi lại đóng thùng vào.

      Các trung đoàn thuộc lữ đoàn pháo binh được xé lẻ cho các trung đoàn, tiểu đoàn bộ binh đang nằm rải rác khắp mặt trận rộng lớn, riêng sở chỉ huy vẫn đóng ở xóm trại, cách tiền duyên bốn kilômét. Tiếng pháo nổ xa xa làm rung chuyển sự tĩnh lặng và trì trệ đang ngự trị trong căn nhà trần thấp. Khi làn gió thổi từ nơi đó lại vang lên tiếng súng máy đều đều, tuy vậy tiếng con ong bò vẽ vo ve trên cửa kính nghe còn rõ hơn. Muốn tìm lối thoát ra ngoài, con ong bò từ dưới lên cao trên mặt kính đầy bụi của ô cửa sổ mở toang, cố giữ đôi cánh nhỏ run rẩy, nhưng người lính văn phòng đã cúi xuống bậu cửa, đè bẹp chú ong một cách tàn bạo và hãi hùng.

     Từ chiếc bếp mùa hè ở ngoài sân, khói cuồn cuộn bay vào nhà: dưới gốc anh đào, bà chủ nhà đang giặt giũ trong chiếc chậu gỗ. Quần, áo va-rơi nằm trên cỏ, một thùng xà cạp đun trên bếp. Anh lính văn phòng Phêchixov, còn trẻ, nhưng đã chớm hói, tự nguyện nhận giúp đỡ bà chủ nhà, loanh quanh bên chiếc chậu giặt như thể chôn chân ở đó. Tay cầm cành củi tỳ vào đầu gối để bẻ, rồi ném thêm củi vào bếp, lúc quấy thùng xà cạp, thế mà….vẫn không sao rời mắt khỏi bộ ngực phập phồng nơi cổ áo khoét rộng và đôi tay trần đến tận vai của bà chủ nhà đang đưa qua đưa lại trong bọt xà phòng. Qua các ô cửa sổ, mọi người thi nhau mách nước cho anh ta. Chỉ riêng có Kalixtratôv, tổ trưởng tổ văn thư, là đang chuẩn bị làm việc, anh thông chiếc tẩu hút thuốc được trạm trổ, chọc cộng rơm qua chiếc tẩu. Khi cộng rơm được kéo ra nó đã thành màu da lươn và ướt sũng nicôtin, hệt như được nhúng vào nhựa, anh ta ngửi ngửi tỏ vẻ gớm ghiếc rồi lắc đầu.

       Bên ô cửa, anh lính văn phòng đã nghiến nát con ong bò vẽ. Anh ta quệt tay lên tường vôi rồi lôi từ trong túi ra một quả táo và cắn dòn tan — nước táo sùi lên giữa hai hàm răng.

    - Xemiôskin này, cái tay trinh sát cúng cho cậu chiếc đồng hồ loại gì thế? — Kalixtratôv vừa hỏi, vừa cần mẫn nghiêng mái dầu chải bóng mượt sang bên vai, thận trọng chọc cộng rơm mới vào chiếc tẩu, thông cho kỳ sạch, cố không làm gẫy cọng rơm.

      Xemiôskin cọ quần vào bậu cửa sổ :

     - Đồng hồ « Đacxy » !

     - Họ bở thật ... Cánh trinh sát ấy mà — Kalixtratôv giơ chiếc tẩu đã được thông sạch ngó ra ngoài sáng. Họ đi trước mà, tất cả mọt thứ là của họ hết. Họ còn thiếu gì nữa cơ chứ ?

       Nói chung cánh lính văn phòng không để ý đến Trêchiakov.Có thiếu gì các trung úy quân trang, quân phục như vậy ở trường sĩ quan, trên đường ra mặt trận đã ghé qua sở chỉ huy. Có người chưa kịp mặc sờn bộ quân phục đã có giấy báo chuyển về chỗ họ để gạch tên ra khỏi danh sách, cắt mọi tiêu chuẩn cung cấp mà anh ta chẳng cần đến nữa.

      Hơn nữa chính anh có lỗi trong việc cánh lính văn phòng không để ý đến anh và anh tự biết lỗi của mình. Trước khi đi ăn sáng, trưởng ban trinh sát của lữ đoàn tạt vào sở chỉ huy, khiến đám lính văn phòng như bị nhổ bật dậy, cuống quít lên bên bàn làm việc cùa mình. Giấy tờ không biết từ đâu xuất hiện trên mặt bàn, một văn thư đeo kính hiện ra sau chiếc máy chữ nơi góc nhà. Trước đó hoàn toàn không thấy anh ta ở đấy, hình như anh ta ngồi dưới gầm bàn vậy. Dí sát kính vào các phím chữ, anh ta đánh mổ cò : tạch ... tạch.. - chữ dính nhùng nhằng hồi lâu trên ruy băng.

      Trưởng ban trinh sát lữ đoàn thấy ưa Trêchiakov ở điểm nào đó : « Kalixtratov, nói là tôi chọn trung úy này nhé! Cậu ấy sẽ ở chỗ tôi, làm trung đội trưởng». Đáng lẽ ra là phải cám ơn, phải vui mừng, Trêchiakov yêu cầu được về khẩu đội. Từ giây phút đó, các nhân viên văn phòng thôi không để ý đến anh nữa. Họ túm tụm nhìn chiếc đồng hồ của Xe-miôskin lúc này đang để trên bàn. Ngay cả người văn thư đeo kính có lẽ mang cấp bậc thấp nhất ở đây cũng nhoài qua chiếc máy chữ để xem. Nhưng mọi người bảo anh ta :

      - Thôi đánh máy đi, đánh máy đi, ở đằng đấy chẳng có gì đâu. Kalixtratov lấy dao cậy nắp chiếc đồng hồ, trước mặt mọi người con cá vẫn đang lúc lắc.

      - E-ve-li-xơ…. - Kalixtratov đánh vần từng chữ cái nước ngoài. Anh ta nuốt nước bọt, quả quyết đưa tay hất tóc : — Evelx ? Nó là cái gì nhỉ ?   

      - Loại chân kính này ăn đứt cả đá hồng ngọc đấy — Xemiôskin bắt đầu khoác lác và nhai táo rau ráu. Những mười sáu chân kính !

      - «Evelx »... Cánh trinh sát béo bở thật.

      Ai đó cười hô hố :

    - Béo bở thì bọn họ cũng chẳng được mấy nỗi.

     Trêchiakôv bước ra sân chờ liên lạc trung đoàn để khỏi bị lạc đường vô ích. Nhấc nồi xà cạp ra khỏi bếp, bà chủ nhà trút thùng xà cạp luộc nước xà phòng sôi sùng sục sang chiếc chậu gỗ, hơi nước phả vào mặt bà. Ở vạt cỏ, trên đống áo va-rơi, một cậu bé lên hai chân đi đất ngồi trước mặt bà, chân giang ra, tay đang ấn quả cà chua vào miệng, mút nước cà chua. Hai vạt áo trước bụng dính đầy hạt và nước cà chua «Chắc lại con không cha đây»...Trêchiakôv bâng quơ thoáng nghĩ. Hôm nay anh dậy sớm, đang còn nắng sớm mai, tiếng pháo xa xa đã khiến anh buồn ngủ. Mũi đôi ủng da lộn đã được anh đánh xi đến bóng lên, nhưng vẫn cứ xỉn đen vì bụi. Anh toan tính lấy cỏ đánh ủng, anh ngó xem nơi đâu có thể vặt được cỏ đẫm sương, nhưng anh đã nhận ra chiến sĩ liên lạc từ đằng xa.

      Khẩu cac-bin trên vai, ngửa cổ nhìn dây điện thoại dẫn vào ban tham mưu, người lỉnh rảo bước. Bóng hàng rào gỗ và tia nắng mặt trời đổ dài qua người anh. Đợi một lát, Trêchiakov liền theo chân anh ta vào trong nhà. Chiến sĩ liên lạc vội vàng trao báo cáo, và đã kịp uống nước ngay bên cửa ra vào. Anh ta uống cạn ca nước, rũ những giọt nước rót trên người, đặt úp chiếc ca sắt tây bên cạnh thùng nước, ngồi xổm ngay bên cửa, lột chiếc mũ ca-lô trên đầu xuống lau mặt đầy mồ hôi, đôi quân hàm mềm nhũn trên vai anh ta trương phồng lên.

     Tổ trưởng văn thư, để tờ báo cáo ra xa cho ra vẻ quan trọng vẫn không rời mắt đọc báo cáo, còn người liên lạc dựa khẩu cac-bin vào tường, đưa ngón tay lên dọc súng rồi đứng quấn thuốc hút.

    - Từ ba sáu mươi hả ? — Trêchiakov hỏi.

      Người liên lạc đưa lưỡi liếm mảnh giấy báo, nháy mắt đầy thiện ý. Anh ta châm thuốc, hút một hơi ngon lành, nheo mắt lại vì khói, rồi hỏi:

    - Đồng chí trung úy, tôi đưa đồng chí đi phải không?

      Đôi lông mày của anh ta dù mặt trời đã thiêu đốt vẫn cứ trắng phau ra vì bụi bám đầy, mặt đỏ dừ như vừa rửa ráy xong. Những sợi tóc ướt đen thẫm lại, bết chặt trên thái dương. Hút liền một lúc rồi phả ra một đám mây khói thuốc lá lơ lửng, người liên lạc bỗng sực nhớ ra :

     - Tôi quên bẵng đi mất... Đầu óc lú lẫn quá...

      Và anh ta đứng dậy, mở cúc túi áo va-rơi. Anh ta lôi ra một bọc vải cáu bẩn vì bụi, rồi giơ ra chiếc huân chương bạc «Dũng cảm» nằm trong lòng bàn tay.

      Cánh lính văn phòng túm tụm lại, đọc phiếu gửi kèm theo, ngắm nghía chiếc huân chương như mới đây họ ngắm nghía chiếc đồng hồ. Chiếc huân chương này kiểu cũ, có giải băng đỏ trên cuống. Bạc đã xỉn màu, hệt như hun trong lửa, còn ở giữa thì móp lại và có một lỗ thủng nhỏ. Viên đạn xiên nghiêng qua lớp kim loại mềm và không còn đọc được số sử dụng ở đằng sau.

     -  Xunsov nào nhỉ ? — Kalixtratov tổ trưởng tổ văn thư hỏi, đầy vẻ tự hào vì mình đã nắm vững quân số   - Có phải Xunsov đến bổ sung cho chúng ta ở Gunkêvich ấy à?   

      - Tôi không biết đâu, — người liên lạc mỉm cười đầy thiện ý và lại lấy mũ ca-lô lau mặt, lau cổ. Anh ta sung sướng vì được nghỉ ngơi, người đã mát mẻ trước khi lại đi ra nắng, nước anh uống vào giờ đang vã ra thành mồ hôi. — Tôi được lệnh : đồng chi hãy đem đến ban tham mưu và trao lại.

     - Thế có nghĩa là anh ẩy bị rồi à ?

     - Sao lại thế ? Chắc là bị tại đài quan sát, lính trinh sát mà.

      - Thông tin đây à ?

     - Sao bảo lính thông tin liên lạc.

    - Sao lại liên lạc? Ừ, thì cũng có nghĩa là làm cái việc thông tin— Người lính cười đồng tình — Bảo đảm thông tin mà.

      Tổ trưởng tổ văn thư không hiểu sao bỗng cau cỏ, giật chiếc huân chương từ tay mấy anh chàng văn phòng, cài vào tờ phiếu gửi. Trịnh trọng và nghiêm khắc, anh ta mở nắp thùng sắt, hệt như đang thực hiện một nghi lễ nào đó. Chiếc huân chương bạc chạm vào đáy thùng sắt, và chiếc nắp thùng sập xuống kêu ken két loảng xoàng.

     Một lát sau Trêchiakov bước theo chiến sĩ liên lạc về trung đoản. Họ rẽ ngoặt vào ngõ hẻm. Họ gặp các sĩ quan đi ăn sáng đang giăng hàng từ bờ rào bên này sang bờ rào bên kia. Mặt trời chênh chếch ở phía bên và trong làn bụi, bóng của những mái đầu chạm tới tận bên hàng rào và những bóng ở gần anh còn vươn quá cả dãy hàng rào.

       Thiếu tá chỉ huy đang thao thao kể chuyện gì đó vẻ tự tin, còn viên sĩ quan đi phía bên phải nhìn hàng quân, nở nụ cười góp chuyện. Và Trêchiakov ngạc nhiên khi nhận thấy đó chính là thượng úy Taranov, chiếc răng vàng lấp loáng sau đôi môi nhẽo nhèo. Anh ta sóng hàng đàng hoàng trong hàng ngũ các sĩ quan vừa đi ăn sáng về, như thể lúc nào anh ta cũng có mặt ở nơi đây.

       IV



      Ngay đêm ấy, Trêchiakov đưa pháo ra trận, cả tiểu đoàn của họ được ném sang đâu đó bên cánh trái. Lúc nhập nhoạng tối, đại đội trưởng, đại úy Pôvưxenkô tạt vào chỗ anh, chỉ tay lên tấm bản đồ :

     - Cậu có thấy cái khe này chứ ? Thấy cao điểm này chứ? Sẽ cho đặt pháo ờ sườn bên kia. — Đại úy dưa móng tay như sắt vàng khè vì thuốc lá vạch một đường thẳng. — Rõ chưa ? Đài quan sát của tôi sẽ ở cao điểm dương một trăm ba mươi hai phẩy bẩy. Bố trí khẩu đội, liên lạc với tôi.

     Và đại úy hỏi lại :   

     - Rõ chưa ?

     - Rõ, — Trêchiakov đáp. Trên bản đồ tất cả đều rất rõ ràng.

      Xe xích kêu xình xịch bên cạnh, những tia lửa từ ống xả bay ra sáng rõ trong bóng chiều. Những khẩu pháo phủ kín trong điều kiện hành quân đã được móc vào xe xích nhưng các pháo thủ vẫn cứ chất đầy lên pháo tất cả những gì đó mà họ đem theo.

      Chuẩn úy đang chạy ngược chạy xuôi, bên cạnh chiếc rơ-moóc chở đồ đạc của khẩu đội. Pôvưxenkô đưa mắt nhìn về phía đó rồi bước đến gần.

      Trong rơ-moóc, dưới mui bạt, Zavgarôtnhi, trung đội trưởng trung đội pháo thủ đang bò lồm cồm trong bóng tối, những cơn đau đang hành hạ anh ta. Mọi người muốn đưa anh ta về quân y tiểu đoàn, nhưng ngoài mặt trận người ốm thường thường thấy mình giống như những kẻ vờ vĩnh. Ở đây hoặc là bị thương, hoặc là bị giết chết, chứ còn có đau ốm gì ngoài mặt trận cơ chứ? Lúc này bạn đang sống, một giờ sau đã bị giết chết — một người khỏe mạnh hay một người đau ốm bị giết chết chả nhẽ khác nhau ư ? Thế là Zavgarôtnhi nén chịu những cơn đau. Tới phút chót chuẩn úy sực nhớ ra một phương thuốc đã được thử nghiêm : quấy nửa cốc dầu hỏa với muối, bắt Zavgarôtnhi uống cạn :

    - «Thoạt đầu nó nóng ran, nóng ran lên rồi sau đó sẽ kho..ỏi …».

      Bước đến bên thành xe đằng sau, Pôvưxenkô ngó vào bên trong chiếc rơ-moóc tối om :

     - Thế nào, đã đỡ chưa ?

      Chuẩn úy còn nói chém vào :

     - Có nóng ran không ? Có nóng ran không ?

      Anh ta cảm thấy mình phải có trách nhiệm với cả phương thuốc đó và với cả cái cơn bệnh đó.

     - Đỡ đỡ ! — Zavgarôtnhi cố sức rên rỉ đáp. Anh vẫn quì gối trên đống áo va-rơi: anh không thể nằm xuống được.

       Một phương thuốc hiệu nghiệm đấy,— chuẩn úy gieo hy vọng.

      - Nóng rát lên, nóng rát lên một chút rồi sau sẽ khỏi, — Anh ta đưa tay vuốt ngực xuống đến chỗ khóa thắt lưng, nơi cơn đau cần phải dịu dần.

       Bầu trời thâm thấp, xám xịt như một đám sương mù dày đặc đang đè nặng trên đầu họ. Dưới bầu trời ấy, nhưng đám mây rời rạc, đổ bóng đen như than. Trước cơn mưa, vạn vật đều tĩnh lặng. Những chiếc xe xích đã mắc pháo đứng như trồng trong khu rừng thưa, phía bên phải sau cánh đồng ngô, súng máy đập nhịp ầm ầm, những luồng đạn bay vút lên khỏi mặt đất, mọi vật đều sáng rực lên.

      - Thế này nhé —đại đội trưởng suy nghĩ, đôi môi vốn đã nứt nẻ vì dầu dãi gió mưa mím chặt lại.—Tôi sẽ đem theo trung đội chỉ huy của cậu. Paravian, trung dội phó sẽ cùng với cậu. Rõ cả chưa ? Thi hành đi !

        Khi quay ra, anh giơ tay chào, tóm chiếc áo mưa vải bạt kêu sột soạt.

       Họ chờ tối. Rồi lên đường. Sau khi nổ máy xình xịch, những chiếc xe xích kéo pháo nghiền nát những bụi cây nhỏ dưới vòng xích sắt và cuốn theo cả những cây con ở lối ra khỏi rừng. Đằng sau khẩu đội chỉ còn lại dấu vết hằn sâu trên mặt đất tơi mịn.

      Họ hành quán mò mẫm. Trên cao – bầu trời đen ngòm, dưới chân con đường đầy bụi sang sáng trước mặt họ. Trời đổ mưa. Đất đen bám chặt lấy các vành bánh xe và các lốp xe.

      Mặt trận vẫn luôn luôn ở về phía bên phải ; nhờ thế mà Trêchiakov xác định hướng. Từ nơi đó pháo sáng vọt lên không cao rồi tắt ngấm vì mưa. Trong ánh sáng chập chờn mờ ảo của pháo sáng. Trêchiakov nhìn thấy các pháo thủ khoác áo mưa bạt ướt sũng đi theo sau những cỗ pháo. Và mặc dù mưa vẫn dội xuống, nhưng vẫn có một vài người ngồi ủ rũ trên pháo, thiu thiu ngủ.

     - Paravian ! Này, anh đuổi mọi người xuống khỏi  pháo di. Xóc lắm, họ sẽ ngã đấy, pháo sẽ chẹt phải những người ngủ gật mất thôi.

      Paravian, trung đội phó đẹp trai cao lớn, nhìn anh bằng đôi mắt đen dưới hàng mi cong ướt nước mưa im lặng, ý không tán thành nhưng vẫn bước đi thi hành nhiệm vu.

     - Anh muốn để pháo đè phải mọi người à ? Nhắc bao nhiêu làn rồi ?

     Trêchiakôv hiểu rằng nhắc anh ta bao nhiêu thì mọi ngưòi cũng sẽ nhúc nhích chừng ấy. Anh cũng từng là chiến sĩ, anh cũng từng bị đuổi xuống như thế, nhưng anh rẽ sang phía khác, thủ trưởng vừa mới khuất mắt, anh lại leo lên pháo. Bởi lẽ anh muốn ngủ, mà ngủ ngồi thì hơn là vừa đi vừa ngủ. Nhưng lúc này, không phải ai khác mà anh có thể chửi bới trong hàng, lại chịu trách nhiệm thay anh, chính anh đang chỉ huy mọi người và anh phải chịu trách nhiệm về mọi người. Vì thế anh ra lệnh đuổi các chiến sĩ đang ngủ gật xuống. Vậy mà Paravian lại miễn cưỡng đi thi hành nhiệm vụ.

         Ngoài Paravian, anh không biết mặt, biết tên bất cứ một chiến sĩ nào khác. Anh dẫn họ đi, họ đi theo anh. Trong trung đội thuộc quyền chỉ huy của mình, anh chưa kịp biết thêm một ai. Chuyện xảy ra vào trước bữa ăn trưa, tiểu đội trưởng tiểu đội trinh sát Trabarov vừa thay trung đội trưởng mới hy sinh, được gọi lên ban tham mưu, và được lệnh trao trung đội cho anh — trung úy Trêchiakov. Trabarov một chiến sĩ kỳ cựu, nhìn chàng trung úy mười chín tuổi được cử đến chỉ huy họ, không nói năng một lời nào, dẫn ngay anh đến với các chiến sĩ.

         Toàn thể trung đội, những ai lúc này không lên đài trinh sát, đều đang đào hầm trú ẩn sau nhà, họ đào hầm không chỉ cho bản thân mình, mà cho cả ban chỉ huy tiểu đoàn. Những chiếc cuốc chim vung lên rồi bổ xuống, ở phía trên những mải đầu cắt tóc ngắn, ở phía trên những cặp nách ướt sũng mồ hôi, ở phía trên những cái bụng căng ra lấy sức. Chiếc cuốc chim bập vào đất đã bắt đầu hóa đá vì mặt trời, để lại vết kim loại và lại vung lên, sáng loáng như thoi bạc.

         Những người lính bị mặt trời thiêu đốt sau cả một mùa hè này vẫn còn trắng, chỉ có mặt, cổ và tay là đen nhẻm đi vi nắng hè. Họ là những chàng trai trẻ trung tràn đầy sức lực : vì chiến tranh họ trưởng thành trong đội ngũ, chỉ có hai, ba người đã lớn tuổi, gầy guộc, bắp cơ nhão ra vì công việc nặng nhọc, da bắt đầu xệ xuống. Tuy nhiên có một chiến sĩ trong số họ nổi bật lên, anh ta to lớn như một tráng sĩ, lông đen mọc đầy từ eo xuống đến thắt lưng, khi anh ta giơ cuốc lên, khổng phải xương sườn hiện ra dưới lớp da, mà là bắp cơ nối lên cuồn cuộn giữa các xương sườn.

          Lướt nhìn những thân hình sáng loáng mồ hôi, Trêchiakov trông thấy sẹo của các vết thương cũ ở nhiều người da căng bóng loáng và anh nhìn thấy mình bằng đôi mắt của họ : anh đứng đó trước mặt họ - những người đang làm việc cật lực, lưng trần — mới tốt nghiệp trường sĩ quan, mũ ca-lô mới toanh, cả người anh hệt như một viên đạn vừa lôi ra khỏi kẹp. Trabarov đã không vô ích giới thiệu anh như vậy với trung dội, chính anh ta đã chọn được thời điểm. Và bạn sẽ không phải dài dòng rằng thì là đã từng tham dự, đã từng trải qua chiến tranh.

         Sau đó đến lúc đi ăn trưa, Trabarov tập hợp trung đội mang đầy đủ vũ khí, ga-men trong tay, trao cho anh bạn danh sách viết tay. Còn chính anh ta, người vạm vỡ, hai gò má bạnh trên khuôn mặt màu đồng hun cháy nắng, thấy rõ ràng mang trong mình dòng máu Mông cổ, tự mình đứng đầu hàng bên phải, bằng tất cả hình dáng của mình cho thấy rằng anh ta tôn trọng kỷ luật, còn việc tôn trọng anh chỉ huy mới của trung đội, thì còn phải chờ đợi. Và cả trung đội đứng nhìn Trêchiakov và trước mặt anh là tên họ của các chiến sĩ ghi trên tờ giấy.

        - Đzedzelasvili !—Anh điểm danh. Thật đáng ngạc nhiên, hai lần «Đze» để làm gì, khi mà chỉ một lần cũng đã là đủ. Và anh còn kịp nhớ ra rằng có lẽ đó chính là người chiến sĩ lông đen mọc đầy ngực.

       - Có tôi !

       Một chàng trai bước ra khỏi hàng, anh ta nom sáng sủa, má đỏ ửng mầuu cà-rốt, mắt hung hung, nhìn vui vẻ: đó là Đzedzelasvili. Anh chiến sĩ lực lưỡng ấy tên họ lại là : Naxrullaev. Dù anh có gọi ai ra khỏi hàng, thì cũng chẳng có họ tên nào phù hợp với người được gọi. Buổi đầu của anh là như vậy : bản danh sách như vậy, một trung đội như vậy. Đại đội trưởng mang trung đội của anh trang bị cho một đài quan sát mới, còn anh thì đưa pháo và các pháo thủ của Zavgôrôtnhi đang ở trong rơ-moóc đi. Chính anh cũng không hình dung được rõ ràng anh đưa họ đi đâu. Đến ba giờ không không, pháo cần được chốt ở trận địa thế mà họ vẫn chưa đi qua Iaxenhevki. Ở đó có khu trại laxenhevki và Iablônhevka, đại đội trưởng nói, cố hiểu các địa danh ở chỗ nếp gấp mờ mờ của tấm bản đồ — Nói chung, tự cậu sẽ trông thấy...Từ khu trại về phía bên phải, bên phải…. Những họ đã đi một giờ rồi hai giờ, lợi dụng ánh sáng mờ mờ của pháo sáng bắn lên trên màn đêm tiền duyên ẩm ướt. Biết bao bận Trêchiakov chăm chú nhìn mà vẫn không trông thấy một khu trại nào. Anh đã đi lạc hướng, hoảng sợ với ý nghĩa mình đưa mọi người không đến nơi, sợ xấu hổ, anh chỉ làm được điều duy nhất mà anh có thể làm được : không để lộ ra ngoài, anh càng vững bước đi, thì niềm tin ấy ở trong anh lại càng yếu ớt hơn. Cuối cùng ở phía trước hiện lên một cái gì đó đen mờ. Một phát pháo sáng bay vọt lên và khi ngồi thụp xuống, Trêchiakov còn kịp trông lên nền trời : những dãy nhà kho nào đó, dài thấp, và một cái gì đó nhô cao lên đằng sau dãy nhà kho. Chắc là những cây bạch dương... Phát pháo sáng tắt ngấm, bóng tối dày đặc khép chặt lại.

        Trêchiakov vội vã, sung sướng, lướt ủng trên đất đen ướt nhão, vượt qua chiếc xe xích, giơ tay vẫy lái xe : theo tôi. Dẫu sao cũng không thể nghe thấy tiếng nói: Những gì từ xa anh cho là dãy nhà kho thì hóa ra là pháo một trăm hai mươi hai milimét ở kề bên. Như những chiếc xe tải, những khấu pháo nòng dài cùng với xe xích đứng bên lề đường, khẩu nọ nối đuôi khẩu kia. Một người trùm áo mưa bạt từ đó tiến đến chỗ anh. Người đó bước lại, giơ tay chào, sau khi giũ nước mưa ra khỏi chiếc mũ trùm đầu, bèn chìa bàn tay ướt lạnh ra :

      - Hãy tắt máy đi !

      - Tắt máy để làm gì ?

     -  Không trông gì ở đằng trước sao ?

      Vẫn chưa phân biệt được gì, chỉ hiểu được rằng đây không phải là khu trại, và như thế có nghĩa là họ đã lạc đến đâu đó, Trêchiakov hỏi :

    - Mà laxenhevka phải ở đây chứ nhỉ, laxenhevka ...Đến laxenhevka còn xa không anh ?

       Dưới chiếc mũ trùm, gương mặt người đó mờ mờ, trông đã già, đầy nếp nhăn. Nhưng trên ngực anh ta nơi chiếc áo mưa bạt phanh ra, lấp lánh vòng khóa thắt lưng đeo bên ngoài áo ca-pốt, dây chiếc xà cột đựng bản đồ vắt chéo qua, và còn lủng lẳng chiếc ống nhòm ướt sũng nước mưa.

    -  Đến đó khoảng độ năm kilômét.

    - Sao lại năm ? Chỉ có bốn cây số, mà chúng tôi đã đi hai giờ rồi...

     - Ừ, rất có thể, bốn cây thôi, — người đó lãnh đạm phẩy tay – Trung đội trưởng phỏng? Tôi, cũng là loại Vanca đầu bình cuối cán — trung đội trưởng. Chỗ anh pháo nòng ngắn một trăm năm mươi hai ly phải không ? Pháo cùa chúng tôi cũng vậy, rặt một đồ quỉ. Mười lăm tấn cả xe xích ! Phía trước có cầu đấy, giơ vai ra mà đỡ.

      Họ cùng đi xem xét cầu. Các chiến sĩ từ hai khẩu đội nối đuôi đi theo họ. Họ bước đi trên những tấm gỗ lát ướt át, trơn tuột đến giữa cầu. Phía dưới có thể là khe xói, mà cũng có thể là lòng suối khô cạn —từ nơi đây không nhìn thấy kỹ được.

     -  Thế laxenhevka ở hướng này à ?

     - Sao, laxenhevka ấy à ? laxenhevka.. laxenhevka..
Chiếc cầu này có trên bản đồ của cậu không ? Ở bản đồ của tôi thì không có. — Mở tấm bản đồ ra, trung đội trưởng đưa móng tay búng chất xenlulôit, dưới lớp bột giấy, tấm bản đồ hiện lên lờ mờ, và anh ta dùng ống tay áo va-rơi lau hết những giọt nước mưa trên bản đồ. Trên bản đồ không có cầu, thế mà nó -  nó đây này !

     Và để thấy rõ rành rành, anh ta đấm tay vào cây gỗ tròn. Thậm chí anh ta còn nhảy cẫng lên trên những cây gỗ ấy. Các chiến sĩ thuộc hai khẩu đội đứng vây quanh.

     - Trên bản đồ không có, tức là ngoài địa hình không nhất thiết có. Bởi lẽ, nếu có thì người ta đã đưa nó vào bản đồ. Tôi hiểu thế đấy !

      Anh ta đã hiểu đúng: người ta không đưa cầu vào bản đồ, nó không phải chiến đấu.

     Dầm chân trong cỏ cao, theo sườn dốc Trêchiakov chạy xuống dưới gầm cầu. Mố cầu bằng gỗ tròn. Được nối với nhau bằng những chiếc đinh chữ L. Khi anh nhìn như thế từ phía dưới lên, cả cái công trình này trông không mấy tin cậy.

     Ở trường sĩ quan người ta đã dạy cách tính trọng tải của cầu. Thiếu tá Bachiuskov, dậy họ môn công binh. Lúc này khi mà chẳng trông thấy gì, thì chỉ có quỷ mới tính được cái trọng tải ấy. Và tiếng nói của tay trung dội trưởng cứ chui vào tai anh nghe rất khó chịu, anh ta cứ bám riết theo anh, tay đấm vào từng mô cầu một…

     - Trụ cầu thế đấy ! Trụ cầu thế đấy ! Chẳng lẽ sẽ chịu được cả một trọng tải này sao ? – Rồi anh ta bấm thử: cả cái trụ này mục nát rồi...

       Lúc này việc nói cho Trêchiakov nghe ra dường như còn quan trọng hơn cả chính cuộc chiến tranh.

       Một phát pháo sáng phóng lên, chỉ là là trên mặt đất đen. Ánh sáng mờ mờ rọi xuống lòng khe, và chiếc cầu lồ lộ trên lòng khe: chiếc cầu lát gỗ tròn và các chiến sĩ đứng dầm mua. Còn họ, cả hai người đang đứng trong cỏ ở phía dưới. Bộ khung ô tô vận tải nằm chềnh ềnh giữa những tảng đá, mưa quất vào nóc ca-bin ướt và bẹp dúm như chiếc hộp sắt tây. «Anh ta thuyết phục mình cái gì mới được?» Trêchiakov nổi khùng. Anh thấy ghét cái con người này vì sự thiếu cương quyết của chính mình, anh leo lên trên.

     Anh bước đến khẩu pháo đầu tiên :

    - Anh em lái xe đâu?

     Các chiến sĩ bắt đầu nhìn nhau, rồi một người trong số họ, đứng gần bên, trông năng nổ hơn mọi  người, đáp :

    - Có tôi!

     Hệt như bỗng anh ta lại tìm được mình giữa tất cả mọi người. Nhưng anh ta không bước lên trước, vẫn đứng giữa các chiến sĩ : như thế anh ta cảm thấy vững vàng hơn.

     - Các khẩu đội trưởng, các lái xe đến gặp tôi ! Trêchiakov ra lệnh, anh tách họ ra khỏi khẩu đội bằng cách đó.   

     Người nọ nối tiếp người kia bước đến và sáu người xếp hàng trước mặt anh. Có thể nhận ra ngay cánh lái xe ; tất cả bọn họ đều nhọ nhem.

     - Vậy thế này nhé, tất cả rời khỏi pháo. Các khẩu đội trưởng tiến lên phía trước. Từng người một tiến lên trước pháo của mình. Các lái xe chú ý ; pháo gài số một. Khẩu nọ, đi qua mới đến khẩu kia. Rõ chưa ?

      Im lặng, Paravian biệt hiệu - «Có chuyện gì xẩy ra với cậu thế » là một trong hai khẩu đội trưởng.

     - Tôi nói có rõ không ?

      Mãi sau họ mới trả lời loạc choạc «Rõ... » Còn khẩu đội ở đằng sau vẫn đứng đó và im lặng. Họ đồng lòng với nhau, còn anh được đặt trước họ không ai biết gì về anh, và anh lại rất đơn độc, việc chiếc cầu có chịu được hay không chịu được — mọi người không tin nó tới mức như họ không tin anh. Và khẩu đội kia chờ đợi, nhường đường cho họ lên trước.

     - Xe xích của đồng chí đấy à ? Trêchiakov chỉ tay vào người lái xe, mà thoạt đầu trông nổi hơn tất cả mọi người. Và anh chỉ cả vào chiếc xe xích.

     - Xe này ấy à? — Người lái xe kéo dài thời gian, trên chiếc xe-xích ống xả bị nung nóng đến đỏ rực lên như những giọt nước mưa vừa chạm vào đã bốc hơi lên – Của tôi đấy.

     - Họ tên đồng chí là gì ?

     - Đồng chí trung úy, họ tên mà làm gì ? Họ tôi làà Xêmakin đấy

     - Xêmakin, đồng chí sẽ dẫn khẩu pháo đầu tiên.

     - Thưa trung úy, tôi xin tuân lệnh ! — Xêmakin miệng nói lanh lảnh nhưng lại phẩy tay vẻ ngao ngán: ra cái điều anh ta không tiếc bản thân mình – Tôi sẽ đưa. Tôi luôn luôn hoàn thành mệnh lệnh ! – Rồi anh lắc đầu, vẻ phủ nhận – Chỉ có điều chúng ta lấy gì mà kéo xe xích ? Xe xích sẽ nằm dưới gầm cầu. Cả pháo rồi thì cũng thế…
 
     Anh ta nói, các pháo thủ im lặng đồng tình. Tất cả họ cùng với nhau và từng người riêng biệt có trách nhiệm đối với đất nước, đối với cuộc chiến tranh, đối với tất cả những gì tồn tại trên đời, ngay cả sau khi chính họ không còn nữa. Nhưng để đưa pháo đến đúng hạn định, chỉ có một mình anh chịu trách nhiệm. Chính anh chứ không phải họ chịu trách nhiệm…

      - Nếu đồng chí sợ, không dám dẫn pháo, tôi sẽ đứng dưới gầm cầu. Đồng chí sẽ cho pháo chạy trên đầu tôi !

      Và sau khi ra lệnh : lái xe về vị trí, tất cả các chiến sĩ rời pháo ! – Anh dẫn khẩu đội đến bên cầu.

     Khi vòng xe xích lăn trên những tấm gỗ lát cầu đầu tiên, sau cơn lạnh cóng người họ bắt đầu nhúc nhích đứng dồnlại, Trêchiakov chạy xuống dưới. Có trung đội trưởng, họ đâm chùn lại, nhìn nhau, trọng tải của mình có thể đè lên người anh ấy lắm chứ.

     - Nào ! - anh vẫy tay, hét lên từ phía dưới, nhưng ở trên này cánh xe xich, họ không thể nghe thấy anh. Và ở dưới gầm cầu anh đã bước vào số phận mình như thế đấy.

     Phía trên đầu anh, phía trên gương mặt của anh đang ngẩng lên - mọi cái đều võng xuống sức nặng chuyển từ súc gỗ này sang súc gỗ khác. Hóa ra các mố cầu chỉ lún xuống. Và dây pháo đã tiến lên cầu. Chiếc cầu rên rỉ, lắc lư. «Sập này ! » - đến hơi thở cũng nghẹn lại. Các súc gỗ cọ vào nhau, mùn rác từ trên cao rơi xuống. Chớp chớp đôi mắt đầy bụi, không trông thấy gì, anh đưa những ngón tay sần sùi lên dụi mắt, cố nhìn một cách đui mù xem chuyện gì xảy ra trên đầu anh, nhưng mọi vật đều nhấp nhoáng. Và qua tiếng xả khí của động cơ vang lên tiếng gỗ răng rắc.

      Không trông thấy, nhưng anh cảm thấy cả một sức nặng khổng lồ chuyển từ mặt cầu sang mặt đất và chiếc cầu giãn ra trên đầu anh. Chỉ đến lúc này anh mới cảm thấy hết cái sức mạnh từ trên cao nén xuống : anh cảm thấy như các bắp cơ căng ra, cứ như chính anh đã giơ lưng đỡ chiếc cầu.

        Trêchiakov leo lên khỏi lòng khe : anh không việc gì phải đứng dưới gầm cầu suốt thời gian ấy, dẫu sao đó không phải là trò xiếc. Sau khi ra lệnh tháo rơ-moóc và dùng dây chão dài để kéo, anh không đợi đi qua cầu. Anh đi ngang qua những khẩu pháo, ngang qua các pháo thủ đứng bên pháo, anh thấy mình đúng, anh đã làm những gì cần làm, nhưng vì sao nhìn họ lúc này anh thấy khó chịu và thấy xấu hổ cho bản thân mình. Anh đã bò dưới gầm cầu, hét lên điều gì đó... Chỉ đơn giản là ngồi cạnh người lái xe và bình tĩnh dẫn khẩu đội đi : ít ồn ào và được việc hơn.

      Đến nửa đêm, ở khu trại, sau khi gõ cửa một ngôi nhà, họ dựng ông già dậy đưa đường. Ông già không mặc gì, chỉ khoác tấm vải trắng ngồi lên xe xích : ông hy vọng, như thế chắc là ông sê được thương xót hơn và họ sẽ thả ông ra sớm hơn. Họ choàng chiếc áo bông ngắn khét nắng lên vai ông, và ông sau khi xỏ tay vào áo, lấy chân này ủ ấm chân kia.

     - Chạy, chạy…Theo lối mòn này...— Cái cổ gà chọi đầy lông trắng để trần của ông ta thò ra từ cổ áo.

     - «Chạy, chạy» — anh lái xe nhại; toàn thân ướt sũng, đầu đội mũ ca-lô ướt. — Ông đưa tôi đi đâu đấy ? Ở đây độc các mụ toi cơm. Ông hãy đưa tôi đến nơi pháo cần đến áy !   

     Ông già nhẫn nhục chớp chớp đôi mắt rớm nước, từ chiếc áo bông ngắn, cánh tay run cầm cập chỉ ra, phía trước, trong mưa. Ông dẫn khẩu đội đến cánh rừng thưa, và họ thả ông ra.

     Máy tắt hết. Tiếng súng máy bỗng gõ đều gần ngay bên. Từ mặt đất đen ngòm, những đường đạn sáng lóe, hiện lên rồi biến mất. Tiền duyên ở một nơi nào không xa. Thế mà anh cùng với những cỗ đại bác hạng nặng vẫn bị giam hãm nơi đây.

     Cánh lái xe bước đến :

    - Báo cáo trung úy, hết chất đốt.

    - Sao lại hết?

    - Đốt hết rồi.

    - Chúng ta đi mãi, đi suốt đêm.

      Một phát súng lẻ loi yếu ớt. Sau khi vạch theo sau một vệt khói lấp lánh, phát pháo sáng bay vút lên. Nó cháy bùng, sáng rực trên đầu họ và cánh rừng thưa, pháo, người — tất cả hiện rõ mồn một như trên lòng bàn tay trần trụi.

      - Sao lại hết chất đốt?— Trêchiakov hỏi, cảm thấy chán nản và bất lực hoàn toàn — Sao lại hết vào cái lúc đang cần ?

       Họ đứng trước mặt anh, mắt nhìn xuống đất và im lặng. Và họ có thể đứng như vậy mãi mãi, anh thấy rõ điều đó. Ánh sáng vụt tắt. Không biết phai làm gì bây giờ, phải nói thêm điều gì chứ gào lên và chửi rủa, nói chung là vô ích – Trêchiakov bỏ đi. Hình như Zavgôrôtnhi gọi anh từ bên trong chiếc xe rơ- moóc, tiếng rên rỉ của ai đó vang lên, nhưng anh làm ra bộ không nghe thấy. Anh không cần an ủi, bởi vì anh ta, một người ốm, thì có thể làm được gì từ nơi đó ?

      Những chú ngựa nào đó lang thang trong cánh rừng thưa. Một chú ngựa bạch, mắt lim dim gặm cỏ cây. Hơi bốc lên từ thân hình ướt đẫm của chú ngựa. Mãi đến lúc này Trêchiakov mới biết mưa đã tạnh. Từ mặt đất, từ cỏ cây, sương mù bốc lên.

      Nghe thấy tiếng người nói, anh bước lại gần hơn. Khẩu đội vừa đẩy pháo vào chiến hào mới đào, vừa cãi vã nhau, vừa thở nặng nhọc. Ghìm nòng pháo, ấn mạnh càng pháo, ấn mạnh bánh cao su, các pháo thủ gần như ở trần, ướt đẫm vì mưa đang đẩy pháo xuống. Mọi người cố nén xúc động, đứng vây quanh anh. Đây là trận địa của tiểu đoàn pháo. Anh đã tìm được trung đội trưởng. Trông anh ta hơi già, mang ủng và quấn xà cạp như lính bộ binh, mỗi chiếc ủng bám hàng pút (1 pút=16,38 kg) đất đen, thoạt đầu anh ta hoài nghi nghe Trêchiakov. Rồi thì anh ta hiểu ra sự thể. Họ so đo các tấm bản đồ. Và đột nhiên, hệt như khu vực đó xoay chuyển trước mắt, mọi cái đều trở nên dễ hiểu. Sườn dốc cao điểm ấy, nơi họ cần đặt pháo cách đây có nửa cây số.

      Khi trời chưa sáng, anh vội vã tìm trận địa của khẩu đội, anh chui lủi khắp nơi, suy tính xem đưa pháo vào đây bằng con đường nào, và anh trở lại cánh rừng thưa. Các chiến sĩ ngủ cả, chỉ còn Paravian trùm áo bạt đi lại bên pháo. Họ ra lệnh báo thức. Các chiến sĩ lái xe lạnh cóng trong những chiếc áo bông ngắn, không đủ ấm cả trong giấc ngủ, tiến lại gần, ngáp rung cả người. Anh hướng dẫn cách đưa pháo vào, và chất đốt đã được tìm thấy.

      - Ở đó trong các thùng phuy còn chút ít...

      Cánh lái xe nhìn lảng đi. Họ nói rằng hết chất đốt. Anh thấy lúng túng đến mức không kiểm tra lại ở các
thùng. Nhưng bây giờ không phải chỉ ở các thùng phuy, mà còn tìm được cả một thùng tônô. Nhưng dù sao cánh lái xe cũng phải thôi: đi suốt đêm mà không biết rõ sẽ đi đâu, và tất nhiên phải đốt gần hết nhiên liệu.

       Trước lúc rạng đông, khi bóng tối nhờ nhờ đặc quánh lại, để các chiến sĩ đào hầm cho pháo.  Trêchiakov đã liên lạc với đài quan sát. Trong chiếc hố con con mới đào, Trabarôv đang cầm ống nghe :

      - Đại đội trưởng đâu?

      - Đại đội trưởng đang nằm ngủ ở bên trên ấy.

       Một phát pháo sáng bay vọt lên nơi tiền duyên và Trêchiakov trông thấy : áo mưa bạt trùm kín từ đầu, chỉ thò đôi ủng ướt át ra ngoài, đại đội trưởng đang nằm ngủ ngoài bờ chiến hào.

     -  Đồng chí đại úy ! Đồng chí đại úy !...

      Pôvưixenko ngồi dậy trên mặt đất, nheo mắt lại vì ánh pháo sáng, trong giây phút đầu tiên anh ta nhìn bằng đồi mắt đỏ ngầu, vẫn chưa hiểu chuyện gì. Rồi ngáp đến trào nước mắt, rùng mình, và lắc đầu hỏi :

     - À... cậu đến bắt liên lạc đấy phải không ?

     Trong bóng tối, anh ta nhìn mãi những chiếc kim dạ quang trên mặt đồng hồ.

    - Cậu đi đâu mà lâu thế ? Cậu họ gì, Tretverikov phải không?

     - Trêchiakov.

     - Ừ nhỉ, Trêchiakov, đúng thế. Cậu được cử ra chỗ chết đấy.

     Khi tỉnh hẳn, đại úy đứng lên, vươn người và lại ngáp.

     - Đã đào hầm cho pháo xong chưa ?

     - Đang đào.

      Vẫn văng vẳng bên tai Trêchiakov tiếng máy kéo ầm ầm, và đôi chân anh dường như vẫn đang lội trong bùn đen. Sau suốt một đêm khôug ngủ chỉ có cái đầu vẫn nhẹ nhàng, minh mẫn, và đại đội trưởng người cao to choàng tấm áo bạt lúc thì thấy ở gần bên, lúc thì xa tít trong ánh sáng hừng hực của đám cháy.

     V.




     Những trận chiến đấu rời rạc đã diễn ra trong một vài ngày trước trên mảnh đất này. Giữa chiến hào của quân Đức và quân ta, cánh đồng lúa mì chưa thu hoạch càng rơi rụng xơ xác xuống nhiều hơn vì các tiếng nổ, và lỗ chỗ những hố đạn đen ngòm trên cánh đồng. Đêm đêm, trinh sát bò trên lúa mì : trinh sát của ta bò đến chỗ quân Đức, trinh sát của bọn Đức bò đến chỗ quân ta. Và đột nhiên pháo nổ đùng đoàng, pháo sáng bắt đầu phóng lên, những loạt đạn súng máy sáng rực cày khắp cánh đồng, đạn cối nện trầm và vang. Ai đó bị kéo lê trong tăng sẽ gộp vào những người vô danh hy sinh trong chiến tranh, đôi gót ủng và những ngón tay vàng ệch buông thõng xuống vì bị thương của anh ta vẽ thành vạch trên mặt đất.

     Giữa trưa oi ả, cánh đồng lúa mì bốc cháy vì đạn pháo. Khói bốc cao, gió táp vào ngọn lửa, lách qua chiến hào, lan khắp tiền duyên. Thay đại đội trưởng, Trêchiakov ngồi trên điểm cao cùng với lính trinh sát và lính thông tin tại đài quan sát, nơi đó mặt đất chỉ có cỏ cháy trụi đến tận gốc, các thi hài và tro. Mùi lúa mì cháy khét lẹt bám vào tất cả mọi thứ : không khí, thức ăn, quần áo.

       Sau khi đi một vòng trên nhiều bãi chiến trường, mặt trời uể oải lặn xuống phía hậu phương quân Đức, ; trong khói và bụi, ráng chiều rực hồng nguội dần dưới đám mây tro, trăng đã lên cao trên bầu trời. Trăng tràn đầy ánh sáng, lạnh lùng nổi bật trên mặt đất đen.

    Dưới ánh trăng xanh, nhìn đôi bàn tay mình bị xỉ ăn mòn bám thành những đường viền đen quanh những chiếc móng tay nứt mẻ, thỉnh thoảng Trechiakov chợt nhớ lại, đôi tay anh đã trở nên sạch sẽ như thế nào bên đầm lầy gần thành phố Ruxxa Cổ, da nhăn nheo, mềm mại như sau mỗi lần rửa. Anh thay giầy để hong khô xà cạp, đôi chân rút ra khỏi xà cạp, trông như hết sinh khí, giống chân của người chết trôi vớt ở dưới nước lên.

      Lúc đó, họ đã ngồi biết bao lâu giữa đầm lầy trên hòn đảo nhỏ xíu giữa vùng tiền duyên cùa quân ta và quân Đức, họ không một lần được nhóm lửa, thế là mọi thứ trên người họ đều trở nên ẩm ướt. Mùa xuân năm bốn mươi hai lại dai dẳng và lạnh lẽo. Tuyết bỗng rơi giữa những ngày lễ tháng năm, vừa nóng, vừa có bão tuyết, tuyết cuốn lại thành từng đám to, lóa cả mắt trước mặt nước u ám, cả hòn đảo của họ trở nên trắng xóa. Sau đó, cỏ dưới lớp tuyết đang tan càng xanh óng lên.

      Và không sao quên được chuyện nửa đêm anh chồm dậy vi tiếng có thì thào «quân Đức !» gió trên cao kéo những đám mây phủ kín bầu trời từ chiều tối, mặt nước nổi lên mờ ảo. Toàn thân run lên vì giá lạnh và ngái ngủ, ở tuổi mười tám của mình, điều đáng sợ nhất là người ta cho mình là đồ hèn. Trechiakov chăm chú nhìn qua ụ đất ngoài chiến hào nhưng anh không thể trông thấy rõ. Chỉ có nước mắt trào ra vì căng thẳng, vì giá lạnh. Từ các lùm cây, sóng đang dao động. Lại một đợt sóng nữa. Chúng nó đang lội nước, lảo đảo dưới ánh trăng. Bóng đen nối tiếp bóng đen, không một tiếng oàm oạp, từ bụi này sang bụi kia — có bốn tên. Chỉ có sóng gợn lên rồi lại tan ra.

      Đằng kia, trong các lùm câu, cả bốn tên đã bị loại bằng súng cacbin. Và với sự ngốc nghếch của tuổi trẻ anh bò lại xem tụi Đức: chúng như thế nào ? Anh muốn hiểu rõ một điều gì đó trong chính bản thân mình. Anh bắt đầu bò lên và suýt chết : hóa ra tên trinh sát vẫn còn sống.

     Trêchiakov ì ạch kéo hắn lên, khi băng bó vết thương cho một người đuối sức, đầy hơi lạnh của tử thần, anh ngạc nhiên không tìm thấy trong mình, kể cả những lời chửi rủa, kể cả lòng căm thù dành cho tên lính Đức này cho dù hắn vừa mới bắn vào anh.

      Đến tận lúc này, anh vẫn chưa lý giải được cho chính mình rất nhiều điều, nhưng chiến tranh đã bước sang năm thứ ba và những gì chưa hiểu, đều đã trở nên quen thuộc và giản đơn. Trong chiến tranh, thời gian vẫn cứ trôi đi theo qui luật củariêng mình. Trong chiến tranh, nhưng gì xảy ra đã lâu, đôi lúc xích lại gần một cách rõ ràng, hệt như điều đó vừa mới hôm qua thôi, và những gì đang diễn ra ngay lúc này lại dài lâu nhất, vô tận nhất. Tưởng chừng như nửa cuộc đời anh đã ngồi trên điểm cao cháy bỏng, quen dần với trạng thái chiến đấu thường tình. Lúc anh ngủ và anh không ngủ trong bất cứ giờ nào và anh sẵn sàng ngủ và choàng dậy trong lúc báo dộng. Và anh đã được biết nhiều điều về các chiến sĩ của mình, những người ngồi chung chiến hào với anh. Ôbukhov là người trẻ nhất, lông mày hung hung đen, da bánh mật chưa đầy mười tám tuổi nhưng đã hào hứng chiến đấu. Lúc nào anh ta cũng chế giễu Xuiarov, lính thông tin, tuổi nhiều gấp đôi mình :

     - Anh kể đi, kể cho trung úy nghe, vì sao họ giảm án cho anh ?

     Và rồi chính Ôbukhov bắt đầu, hai tròng mắt xanh, ánh lên :   

     - Không nên đưa vốt-ca đến cho anh ta ngửi. Anh ta uống một tí mà đã say sưa rồi. Trước chiến tranh, anh đã lĩnh bao nhiêu năm đấy nhỉ ?...

      Xuiarov lặng thinh. Một cái gì đó khó tin cậy ở anh ta, ở một nụ cười mơ hồ để lộ những chiếc răng vàng khè vì thuốc lá. Nhưng thường thường anh ta chỉ chớp mắt khi câu chuyện hướng về mình, và anh ta chăm chú hút điếu thuốc ướt đẫm, cố nuốt cả làn khóỏi thuốc xanh. Và không hiểu sao, lúc đỏ trông anh ta đến là khó chịu, khi ngón tay đeo nhẫn bị cụt khẽ ngọ nguậy, giần giật.

       Khi tất cả mọi người đã quen dần và nhờ thính giác bắt đầu phân biệt được khẩu đội pháo Đức bắn từ đâu, họ được lệnh cuốn các phương tiện liên lạc cấp tốc trở lại trận địa. Họ giật những tấm vải bạt lấy lối vào, vội vàng rũ tung cỏ khô ở chỗ nằm, Trêchiakov ngoảnh nhìn lần cuối và đột nhiên anh thấy bỏ lại mảnh đất chật hẹp này thật đáng tiếc, cứ như anh thật sự đã đào được vật gì đó từ mảnh đất ấy. Ngoài mặt trận bao giờ cũng vậy : những nơi chốn không có chuyện gì xảy ra với bạn, lại trở nên vô cùng thân thiết.

      Dưới vầng trăng cao tít sáng tỏ, họ bò trên mặt đất cháy xém sém, cuộn dây điện thoại lại. Một tên Đức hốt hoảng nổ súng, pháo sáng vọt lên tới tấp. Khi toàn thân bạn bị đóng đinh trên mặt đất trần trụi, pháo địch dường như ở gần hơn, và mỗi quả pháo sáng đều treo ngay trên đầu bạn. Lúc đó bạn chợt nhớ ra ngồi trong chiến hào thật dễ chịu và không chút nguy hiểm.

      Sang khỏi sườn dốc bên kia điểm cao, họ đi thẳng người. Nơi đây, trong khe ướt át, cỏ mọc cao, đẫm sương, thế là Trêchiakov rửa tay trong cỏ, vừa đi vừa rửa, và không hiểu sao anh lại mỉm cười. Anh đã quen với cái mùi cháy khét lẹt này đến nỗi không nhận ra nó nữa, và ở đây giữa không khi trong lành, anh lại bắt đầu cảm thấy cả người anh khét lẹt.

      Cuộn giây, xẻng, ống nghe, tất cả tài sản và vũ khí chất trên người, họ đuổi kịp khẩu đội đang hành quân. Lính bộ binh chuyển quân dọc mặt trận trong lớp bụi dày đặc, do những bàn chân, những bánh xe cày tung lên. Khi các đại đội đã vào hết trong các chiến hào, hầm hố, tưởng chừng như không còn ai, và tựa như không ai phải chiến đấu. Nhưng khi rải quân trên đường như thế này — đầu hàng quân và cuối hàng quân tất cả đều chìm trong bụi đường, cả một nước Nga đông dân chìm trong bụi đường. Chiến tranh đã bước sang năm thứ ba, trở lại trên chính những mảnh đất trước kia, năm bốn mươi mốt, có biết bao nhiêu người đã được chôn cất và những người chưa được chôn cất.

     Ánh sáng xanh của ngọn đèn pha lặng lẽ lia trên cao, hắt ánh sáng xuống, bụi cuồn cuộn bốc lên dầy đặc hơn trên đầu mọi người lính bộ binh, gù lưng vì đồ đạc đang lắc lư trong bụi. Và trong nháy mắt bỗng thấy xuất biện : một người lính bộ binh cao, cao hơn tất cả mọi người một cái đầu, mũ calô mầu trắng, ghì chặt chiếc ga-men bẹp dúm vào ngực, vừa đi vừa nốc ừng ực từ chiếc ga-men đó ; khẩu súng chống tăng dài xanh ánh lên trên vai, gò má anh cao, và mắt thì nhỏ hẹp. Luồng sáng chuyển dịch, và trong bóng tối khi mà mùi dầu hôi át hết cả các mùi khác, những chiếc xe tăng lao vút lên, lính bộ binh bám đầy bên thành xe. Khi ngọn đèn pha lại hắt ánh sáng xuống chiếc máy ủi đất, giữa đám lính bộ binh đang chạy trong vết xe tăng, họ trông thấy khẩu đội của mình ở phía trước ; những khẩu đại bác hạng nặng trùm kín đang chuyển động. Chất những đồ đạc không cần thiết từ trên vai lên pháo, các pháo thủ giờ bước đi nhẹ nhàng hơn.

     Ho đón bình minh trong cánh rừng. Ở một nơi nào đó, phía sau những khẩu đại bác vẫn đang nối đuôi nhau, trung đội chỉ huy của anh, sau một đêm đi trước, đã nằm ngủ trên mặt đất. Mặt trời mùa thu sưởi ấm một cách lãnh đạm, lá rụng ướt đẫm sương lạnh giá. Tháo ủng, xà cạp phơi nắng, Trêchiakov thiu thiu ngủ ngồi, đôi chân trần của anh được sưởi ấm ở nơi khuất gió. Bầu trời xanh thăm thẳm trên đầu, những ngọn cây vàng úa xào xạc trước gió cố bơi, bơi mãi đón gặp những đám mây trắng muốt… Anh ngủ thiếp đi, rồi chợt tỉnh dậy... Khắp cánh rừng ngào ngạt hương mùa thu và mùi lửa, trung đội của anh ngủ quanh đống lửa. Chiếc thúng đầy muội treo trên ngọn lửa cháy không có khói. Một chiến sĩ quấy thùng, và đưa thìa lên nếm. Sau một tuần về trung đoàn, Trêchiakov còn chưa kịp nhớ hết mọi người trong trung đội của mình, nhưng anh biết người chiến sĩ này. Gương mặt bèn bẹt sáng lên vì gần lửa, mắt lim dim... Kưchin ! Ngay cả cái tên nghe cũng rất cộc lốc : Kưchin.

      Ngọn lửa liếm quanh chiếc thùng đang bốc hơi nghi ngút. Kưchin liếm thêm một lần nữa, vẻ phân vân, nghĩ ngơi, cho thêm chút muối và lại ngoáy lên. Hơi mỡ từ chiếc thùng bốc lên nghi ngút ; thật là thèm :
      - Kưchin, nấu gì đấy ?

      Anh ta quay lại :
      - Trung úy đã dậy rồi đấy ạ !

     - Tôi hỏi, nấu gì đấy ?

    -  Một con bốn chân…Có sừng.

      - Nó chuyện trò thế nào ?

       Kưchin nhắm tịt mắt lại.
     - Be be - anh ta giả làm tiếng bê, — Đồng chí  trung úy. Hong xà cạp bên bếp lửa đi, ấm lắm.

      - Phơi nắng khô rồi.

      Vò đôi xà cạp trong những ngón tay đen sì vì nhọ, Trêchiakov xỏ giày, rồi đứng lên. Lính bộ binh nằm  ngủ, vẻ mỏi mệt trải khắp cánh rừng. Những người ở phía sau vẫn kéo đến, lê bước như trong mơ , vừa mới trông thấy đằng mình, thế là họ đổ sụp xuống đất. Một nữ y tá túi thuốc đeo bên hông chạy từ chiến sĩ này sang chiến sĩ khác, tay quệt nước mắt trên má :
      - Có mỗi một chiếc cặp sốt, thế mà họ lấy mất, - chị than phiền với Trêchiakov, một trung úy không quen biết, chị còn biết than thở cùng ai. Chị không còn trẻ, tuổi chạc ba mươi, mái tóc phi-dê thời hạn sáu tháng bám đầy bụi. Ai chà, ai lấy trộm chiếc cặp sốt của chị làm gì ? Nó đã bị vỡ hoặc bị mất, mà chị thì cứ đi tìm. Và chị khóc vì chị kiệt sức, chị đã làm việc suốt dọc đoàn hành quân đêm, với tất cả mọi người. Các chiến sĩ ngủ ngon, còn chị vẫn đi hết người nầy sang người khác, đánh thức những người ngu mê, bắt tháo giầy, bôi thứ gì đó lên những đội chân nứt nẻ, rắc thêm một chút gì nữa : chỗ đau không phải chỉ vì đau mà vì ngã. Trong chiến tranh Trêckiakov bao giờ cũng thấy thương họ : những người phụ nữ. Nhất là những người phụ nữ như  vậy, kém nhan sắc, tiều tụy. Trong chiến tranh, đối với những người ấy, mọi sự đều nặng nề hơn.

      Anh tìm được hố bom đầy nước trong khu rừng. Cây con đổ nằm quanh: có một số cây nào đó trong số chúng rất có thể sống lại. Cởi mũ, áo ca-pốt, anh quỳ xuống. Một đám mây trắng lướt trên mặt gương nước, và anh trông thấy mình trong đám gương ấy: ai đó như người Tsigan, đen đủi từ nơi đó đang nhìn lên. Má đen sạm đầy bụi, râu mọc lởm chởm, đôi mắt sâu hõm quầng đen, hai gò má hóp lại, da tróc ra sần sùi. Sau có tuần lễ mà anh không còn giống chính mình nữa. Anh gạt những chiếc lá rụng trên mặt nước sang bên và những con gọng vó run rẩy nhẩy cẫng lên trên những chiếc chân mảnh mai. Giống như ở đầm lầy than bùn, nước đùng đục, nhưng khi vốc lên lòng bàn tay thì hóa ra nó trong, sạch và mát lạnh.

     Anh kéo chiếc áo va-rơi ra khỏi vai, đã lâu anh không được rửa ráy như vậy. Sau đó anh lau cổ, lau mặt bằng áo sơ mi, anh đội chiếc mũ ca-lô lên mái tóc vừa chải ướt, và khi cầm chiếc cổ áo dựng đứng nơi cổ, anh cảm thấy mình sạch sẽ, lại sức. Duy chỉ có bụi từ trong phổi là không thể nào khạc ra được – ban đêm anh đã hít không biết bao nhiêu là bụi.   

    Suốt thời gian này trong cánh rừng vang lên tiếng xào xạc : trọng pháo của quân ta từ các trận địa bí mật gầm lên nhả đạn, lá rụng rào rào từ trên cây xuống vì tiếng nổ. Bước ra khoảng trống của cánh rừng, anh nhảy vào đoạn tăng sê cát sụt lở nhiều chỗ và chút nữa thì giẫm phải người lính bộ binh nằm ở dưới đó. Người anh ta vẫn nai nịt đầy đủ quân trang, anh ta nằm như đang ngủ. Nhưng gương mặt vàng ệch của anh ta không phải là gương mặt Nga, một bên mắt không khép chặt ánh lên lờ mờ. Mái đầu tròn, tóc đen búi cao bị đất phủ kín: anh ta đã chết và một loạt pháo khác đã chôn vùi anh ta.

      Trêchiakov rẽ ra sau khúc ngoặt tăng sê. Nơi đây cũng đầy những hố đạn mới há hoác miệng – đạn rơi xuống phía trước, rơi xuống phía sau và rơi thẳng – hỏa lực cực mạnh. Tiếng ầm ầm này họ đa nghe thấy trên đường vào.

      Chống cùi tay lên ụ đất cát ngoài giao thông hào, anh quan sát bãi chiến trường phía trước. Bãi chiến trường quy tụ chỗ thấp, đằng đó súng máy gõ lạch tạch, mái chuồng bò ướt lấp loáng như kính, những cây bạch dương hình tháp đứng làm lính gác, lấy thân mình che chở cho ngọn đồi xanh biếc. Và đài hoa hướng dương vẫn hướng đến mặt trời vàng lên rực rỡ, lộng lẫy.

      Anh nhìn qua ống nhòm, suy tính xem lúc hoàng hôn khi mặt trời khuất sau ngọn đồi, từ nơi đây anh sẽ liên lạc với bộ binh như thế nào, nếu được lệnh đi về phía đó đặt đường dây cho tốt hơn để không bị đạn pháo tiện đứt. Và khi đi ra, anh còn chạm phải xác một người lính bộ binh nữa. Anh ta vẫn ngồi sau khi toàn thân lăn xuống đáy hầm, máu đông thành cục nơi ngực áo capốt và nói chung không nhìn thấy mặt. Trên ụ đất cát ngoài tăng sê những cục não xam xám dính vào dường như vẫn còn giần giật. Suốt chiến tranh, Trêchiakov đã thấy nhiều cái chết, nhiều người bị giết. Nhưng ở chỗ này thì anh không dám nhìn nữa. Đó là cái mà con người không cần thiết phải thấy. Xa xa phía trước, sau những cây thông, tất cả đều vàng rực, vẫy gọi, như cuộc đời chưa từng được trải qua.

     Khi anh trở về, trung đội anh đang ăn sáng trên bãi cỏ. Chiếc chậu thau men đặt ở đó, các chiến sĩ nằm châu đầu vào chiếc chậu, lần lượt nhau, gió vuốt ve cùng một lúc tất cả những mái đầu cắt cao của bọn họ. Trabarov, trung đội phó xếp bằng chân ngồi trịnh trọng bên chiếc chậu. Vừa trông thấy trung úy, anh ta bèn gõ thìa, các chiến sĩ nhúc nhích, những người đang nằm, bắt đầu ngồi dậy.

    - Cứ ăn đi, ăn đi, — Trêchiakov nói. Nhưng Trabarov nghiêm khắc ngó quanh mình, và Kưchin thành thạo lôi chiếc xoong đặt trên tro nóng ra và đưa cho viên trung úy. Tất cả mọi người cùng ở bên nhau thân thiết, còn anh tạm thời chưa thân thiết. Trải chiếc áo ca-pốt xuống cạnh sườn, Trêchiakov nằm xuống và cũng bắt đầu ăn. Xúp nấu bằng thịt bê non, ngọt và mềm.

    - Thế nào, đồng chí trung úy — Kưchin vừa hỏi vừa nhìn anh bằng đôi mắt trìu mến của người chủ nhà đang đãi tất cả mọi người - ngoài mặt trận chúng ta có thể chiến đấu được chưa ?

      Và mọi người bắt đầu trò chuyện rằng mùa hè chứ không phải mùa đông, mùa hè nói chung có thể chiến đấu được chứ không như chiến đấu trong băng giá hoặc là trong tuyết tan mùa xuân. Họ trở nên vui vẻ vì bữa ăn. Các pháo thủ còn kéo pháo ở nơi nào đó, hoặc giờ này đang đào hầm cho pháo chứ họ đâu có kịp ngủ chốc lát và được ăn – đây là toàn thể trung đội chỉ huy, gồm các lính trinh sát, thông tin, điện đài…Suốt cuộc chiến tranh, anh phục vụ trong trung đội chỉ huy và anh yêu mến trung đội vì lẽ ở đây tự do hơn. Càng gần hiểm nguy, con người càng thấy mình tự do hơn.

     Anh nhìn các chiến sĩ, những con người sống động vui tươi kề bên cái chết. Anh chấm miếng thịt vào những hạt muối thô rải đầy trên vung nồi, kể chuyện về mặt trận Tây Bắc ẩm ướt và lạnh lẽo, khiến ai cũng vui thích. Ăn xong, anh bắt đầu hút thuốc, rồi nói với Trabarov đến đêm cử cho anh hai người - một trinh sát, một thông tin -  anh ta bèn cử ngay Kưchin và lại cử Xuiarov. Xuiarov biết vì sao mình được cử đi. Mọi chuyện vẫn diễn ra, mặt trời lên cao hơn trên cánh rừng, nhưng trong nhận thức thì mọi chuyện lại diễn ra hoàn toàn khác. Anh vẫn trông thấy đoạn hào bị đạn pháo vùi kín. Chẳng lẽ chỉ có những con người vĩ đại nói chung mới không biến mất sao ? Chẳng lẽ chỉ có họ sau khi chết là còn lại giữa vạn vật ? Còn những người bình thường, như tất cả bọn họ lúc này đang ngồi trong cánh rừng — chính nơi đây những người vĩ đại cũng đã ngồi như vậy trên cỏ, chẳng có lẽ ở họ, không còn lại một cái gì ? Bạn đã sống, rồi được chôn cất, thế mà dường như không có bạn, dường như bạn không sống dưới ánh mặt trời, dưới bầu trời xanh muôn thuở nơi mà giờ đây, những chiếc máy bay đạt đến độ cao không với tới được, đang gầm rú hống hách. Chẳng lẽ cả những ý nghĩ chưa thổ lộ và cả những nỗi đau — tất cả đều biến mất không để lại một dấu vết ? Hay là dẫu sao thì vẫn còn lại một cái gì đó, lơ lửng không trông thấy, để rồi sẽ đến một lúc nào -  được đáp lại trong tâm hồn ai đó ? Còn ai sẽ phân chia những người vĩ đại và những người không vĩ đại, khi mà họ chưa kịp sống? Rất có thể, những người vĩ đại nhất — Puskin, Tônxtôi tương laí — trong những tháng năm này lặng lẽ nằm lại trên các bãi chiến trường của cuộc chiến tranh và không bao giờ được nói một điều gì với mọi người. Chẳng lẽ cuộc sống lại không cảm thấy hết sự trống rỗng này? 

      VI


      Nửa giờ trước khi chuẩn bị pháo kích. Trêchiakov nhẩy vào công sự của anh. Dựng cổ áo capốt lên đầu tựa vào vách hầm, Kưchin đang thiu thiu ngủ, anh ta hé mắt rồí nhắm lại. Xuiarov ngồi xổm hít lấy hít để khói thuốc lá, nhổ ra một đống nước bọt giữa hai đầu gối. Nhận ra trung úy, anh ta lịch sự đưa tay xua đám khói thuốc lá trên đầu mình.

     - Đồng chí trung úy, uống vốtca chứ? — Kưchin hỏi Gương mặt bèn bẹt của anh ta trong mờ đất giống hệt người Mông cổ. Mà chính anh ta là người nông thôn đâu ở gần Tambôv. Tổ tiên anh ta đã đến giết những tổ tiên khác của anh ta. Hai dòng máu này hòa hợp và không giao chiến với nhau trong con người anh ta.

     - Cậu đào đâu ra vốtca thế ?

      - Chuẩn úy bộ binh ở đây... Hệt như một chú chó con Kưchin chỉ tay lên trời và ngáp. Đôi mắt ươn ướt, quả thật anh ta mới ngủ dậy. — Bên bộ binh, họ thông báo trước những tổn thất của ngày hôm sau. Thoạt đầu họ lĩnh vốtca, rồi sau họ mới báo cáo những tổn thất. Ngày mai, thủ trưởng biết không, họ sẽ có bao nhiêu là vốtca...!

        Trêchiakov nhìn đồng hồ :
        - Vẫn còn là hôm nay, chứ chưa sang ngày mai, Nào, ta sẽ uống một trăm gam.

       Anh uống bằng cái nắp, hóa ra là rượu nhạt, tựa như nước. Chỉ có điều ngực ấm lên. Anh vẫn đứng, đưa mũi giầy gạt đất sét trên vách hầm. Đó là những giây phút cuối cùng không bao giờ quay trở lại. Trong bóng tối, bữa ăn sáng được đưa đến cho bộ binh, và mỗi người dù không nói đến điều đó, vẫn nghĩ khi vét chiếc gamen: có thể..lần chót... Với ý nghĩ ấy từng người một giấu chiếc thìa đã được chùi sạch sau cuộn giấy: có thể, sẽ không cần nữa. Và chính vì mang ý nghĩ ấy trong người, bạn thấy mọi điều không hẳn giống như thường lệ. Mặt trời mãi vẫn chưa mọc, và một sự yên tĩnh đến run rẩy. Chẳng lẽ bọn Đức không cảm thấy điều đó sao? Hoặc là chúng đã ẩn nấp, và đang chờ đợi ? Và không thể dừng lại, không thể thay đổi được gì nữa. Những năm tháng đầu tiên ở ngoài mặt trận, anh tự thấy xấu hổ về điều đó, anh nghĩ, chỉ mình anh như vậy. Trong những phút giây này, dù thế nào, từng người một đều phải đối diện với chính mình, để vượt qua được giây phút đó: không còn có một cuộc sống nào khác nữa.

      Trong những giây phút này, khi mà dường như không có chuyện gì xẩy ra, bạn chỉ việc chờ đợi, còn điều đó chuyển động không thể đảo ngược hướng đến giới hạn cuối cùng của mình, hướng đến những tiếng nổ mà không một ai, kể cả bạn, có thể bắt nó dừng lại được. Trong những giây phút này chúng ta cảm thấy bước tiến lặng Iẽ của lịch sử. Bạn bỗng cảm thấy rõ cả cái khối cồng kềnh này được gom góp lại từ hàng nghìn, hàng nghìn sự nỗ lực của những người khác nhau, đã chuyển động, đang chuyển động không phụ thuộc vào ý muốn của một người nào đó, mà tự nó chuyển động sau khi đã tìm được bước tiến của mình, cho nên không thể dừng
nó lại.

      Lúc này, trong anh mọi cái đều căng ra còn Xuiarov đánh lửa ở dưới công sự, bối rối khi từ dưới trông lên thấy gương mặt trung úy bình tĩnh đến dửng dưng: tựa lưng vào ụ đất, lơ đãng đưa mũi giầy gạt đất sét hệt như chỉ cốt để chống lại cơn buồn ngủ.

      Đêm nay, cuối đêm, Trêchiakov ngồi trong căn hầm của đại đội trưởng, mà anh phải yểm trợ cho anh em. Họ đều không ngủ. Đại đội trưởng bên chiếc áo lót bằng vải thô vừa lau mặt bằng chiếc khăn vốn đã lấm lem từ trước, vừa uống trà và kể về chuyện anh ta đã nằm ở quân y viện, mãi tận Xuzran, ở đó chủ nhiệm quân y viện là một người đàn bà xinh đẹp.

     Dưới tấm gỗ thấp của căn hầm, đôi mắt anh ta sáng rực lên, dễ bảo và dịu dàng. Anh ta liếm mồ hôi từ môi trên nhẵn thín, cổ ướt đẫm, mồ hôi vẫn cứ túa ra trên những nếp nhăn vốn đã ướt, và trên xương đòn gánh, có một vết thương đáng sợ để lại vết sẹo bóng loáng, mạch máu không được bảo vệ thỉnh thoảng lại phồng lên.

       Trêchiakov nghe anh ta nói, và chính anh cũng nói, nhưng mọi chuyện bỗng trở nên lạ lùng, hệt như nó xẩy ra không phải với anh: họ đang ngồi trong lòng đất, uống trà và chờ đợi thời gian. Và ở phía bên kia, quân Đức, có thể, cũng không ngủ, cũng chờ đợi. Để rồi sau đó ào lên như một đợt sóng, bứt khỏi chiến hào, chạy đến giết nhau…Có một lúc nào đó, sau này mọi người sẽ cảm thấy điều đó rất kỳ quặc.

     Anh uống liền ba ca nước trà dính mùi mỡ và tình cờ trong khi nói chuyện, anh được biết trung đoàn đó chính là trung đoàn bộ binh của bố dượng anh. Có điều bây giờ phiên hiệu của trung đoàn đã khác, bởi vì năm bốn mươi hai nó chỉ còn lại có lá cờ trong khi bị vây, sau đó trung đoàn được giải thể và đổi tên. Mẹ anh còn giữ được bức thư của một người cùng trung đoàn với ông, chính người đó trông thấy bố dượng anh bị giết chết khi họ cùng vượt vòng vây, và viết thư báo tin cho mẹ anh. Nhưng dẫu sao vẫn hy vọng: biết bao trường hợp không ngờ đã xảy ra trong chiến tranh. Và đánh lừa số phận, sợ giất đứt nốt niềm hy vọng cuối cùng. Trêchiakov thận trọng hỏi:
    - Bác tôi ở trung đoàn các anh. Trung đội trưởng trung đội công binh, thiếu úy BeZais…Trận Kharkov…Anh tình cờ có biết không?

     Anh đã thốt lên từ «bác», dường như không phải anh nói đến ông vậy, để nếu người đó có nói «hy sinh rồi».

   - BeZais…họ như thế à… - Anh cứ hỏi mọi người, ví dụ như Pôxôkhin, tham mưu trưởng tiếu đoàn, sĩ quan tùy tùng. BeZais…nhất định Pôxôkhin nhớ đấy. Còn tôi thì không dự trận Kharkov, ra viện tôi mới về trung đoàn này.

      Tháng năm năm bốn mươi hai, khi ta bắt đầu phản công ở Kharkov, và sau đó kết thúc như vậy, tại thành phố Ruxxa Cổ, anh đã gửi cho bố dượng một bức thư rất thích thú kiểu trẻ con, anh viết rằng anh mong được như ông và có lẽ ở nhà họ cũng sắp…Lúc ấy, vòng vây ở Kharkov đang khép chặt lại.

      Gương mặt mẹ run rẩy reaars đáng thương khi mẹ hỏi anh ở nhà ga : «Con sẽ ra mặt trận Tây-Nam..Ở chính những nơi ấy đấy…Có thể con sẽ được biết điều gì đó về Igor Lêônhiđôvits».

    Có mặt anh,bao giờ mẹ cũng gọi người bố dượng với đầy đủ tên họ và bây giờ đây bà lúng túng khi gọi khác đi.

    Khi chiến tranh bắt đầu, Bezais được gọi nhập ngũ. Lần đầu tiên anh thấy xao xuyến về người bố dượng. Cùng với mẹ và Lianka, cả ba người đi ra chỗ tập trung trên đại lộ trong trường của Lianka. Và anh đã thấy mọi điều thay đổi như thế nào. Người bố dượng đang chờ họ, ông ngồi trên vỉa hè, lưng dựa vào cổng trường xây gạch. Ông là kỹ sư chế tạo, được nhiều người ở đây biết đến, ông đang ở trong thành phố của mình mà cứ như ở trong một thành phố xa lạ, nơi đó không ai biết ông và không ai nhớ đến ông, ông ngồi bệt xuống đường nhựa, tay ôm lấy đầu gối. Trông thấy ba mẹ con dang đi về phía mình, ông đứng dậy, thờ ơ phủi quần và ôm hôn mẹ. Ông cao gầy, mặc chiếc áo va-rơi bằng vải bông, đầu đội mũ ca-lô, ghì chặt gương mặt bà vào hàng cúc áo ngực và cằm đã cạo râu chạm vào đầu bà, mắt nhìn ra phía trước và vuốt tóc bà. Và cái nhìn của ông, dường như nhìn vào đâu ông cũng thấy rõ ở nơi đó tất cả những gì đang chờ đợi mẹ anh.

       Đôi chân khẳng khiu của ông quấn xà cạp đen. Và ông đi ra mặt trận bằng đôi chân khẳng khiu như vậy xỏ trong đôi ủng bộ đội to rộng. Tất cả những năm họ sống bên nhau, anh không quan tâm đến người bố dượng. Anh chỉ coi ông như một người cùng thuê nhà, vậy mà lần đầu tiên trái tim anh đã biết nhói đau thì lại chính vì ông, chứ không phải vì mẹ anh.

      Lần ấy, ở trường sĩ quan về, anh gặp lại mẹ. Anh thấy mẹ già hẳn đi, gầy hóp lại. Cổ đầy gân. Còn Lianka, sau có hai năm, thay đổi hẳn không nhận ra được nữa. Chiến tranh, không biết mẹ và Lianka ăn uống thế nào mà cô bé đẹp hẳn lên. Khi anh ra trận, cô bé vẫn chẳng có gì đáng để ý : thân gầy và hai bím tóc cụt lủn trên lưng gầy guộc. Còn bây giờ khi cô đi bên anh ngoài đường phố, các sĩ quan đều ngoái nhìn theo.

      Trêchiakov, nhìn đồng hồ và vội vàng chộp lấy cái túi đựng thuốc. Nhưng anh chợt hiểu : không kịp cuốn thuốc nữa rồi.
     - Cho một hơi nào !

     Anh cầm lấy điếu thuốc từ tay Xuiarov, hít một hơi thở thật sâu, anh hút vài hơi liền và đứng thẳng người trong chiến hào. Anh ngoái cổ lại, mặt trời vẫn chưa mọc, nhưng mặt đã cảm thấy ánh sáng của mặt trời. Thứ ánh sáng ấy rung rinh, đùn đẩy lớp không khí và sáng lên. Không khí trên đầu trở nên dễ nhận thấy, trong không trung đạn pháo xẹt qua – cả ở dưới thấp và ở trên cao - ở mấy tầng không khí.

    Cả ba người đứng trong chiến hào, nhìn sang phía quân Đức. Từ cánh đồng hoa hướng dương phía trước, đất bắn tung lên, tiếng nổ ầm ầm làm rung chuyển mọi vật, và từ phút giây đó,  súng nổ đùng đoàng, mọi vật chao đảo không ngừng, trên bức thành bụi và khói cuộn lên mù mịt. Khẩu đội pháo của tiểu đoàn đặt sau chiến hào của họ vẫn nổ giòn giã hơn mọi loại pháo.

     Bỗng đạn bay vèo vèo sát trên đầu. Họ chúi đầu xuống trước khi kịp hiểu ra điều gì
     - Kiểm tra đường dây! - Trêchiakov hét lên, vui sướng ý thức được: vẫn sống.

      Đạn lại réo lên, nã vào khẩu đội. Từ nơi đó, không thể quan sát được : Phía trước, tất cả đều chìm trong khói. Máy bay cường kích của ta gầm rú lao vút qua, rồi lượn vòng trong khói như những bóng đen : chỉ có đèn hiệu lóe sáng nơi cánh máy bay. Ở đằng kia, phía trước trên đầu họ, những chiếc máy bay mau lẹ bổ nhào xuống trận địa.. Chúng bay thấp thoáng phía trên nóc chồng bò và từ đó tiếng nổ rung lên.

      Súng vẫn nổ đùng đoàng và mọi vật vẫn bắn tung lên, thế mà tất cả mọi người vẫn cảm thấy dường như im lặng đang bao trùm trên tiền duyên. Và chỉ khoảng khắc, lực hút của trái đất đã bật tung khỏi mặt đất khi bộ binh xông lên tấn công:

     - A,a,a,a…tiếng kêu rên rỉ bật ra. Và ngay lập tức súng tiểu liên nổ đì đùng, súng máy kéo hàng tràng dài.

     Từ khắp chiến hào, lính bộ binh bật dậy, người, cúi gập xuống như chẹn ngang cơn đau, chạy trên bãi chiến trường, náu mình trong bụi và trong khói mịt mù.

     Khi ba người kéo dây điện thoại theo mình trên bãi chiến trường rồi nhảy xuống một chiếc tăng sê, lính bộ binh vẫn ẩn hiện phía trước trong đám hoa hướng dương. Lạ thật, lần nào nhẩy vào tăng sê của bọn Đức cũng vậy : pháo binh ta đã bắn, bắn vào đó mà hầu như không thấy xác lính Đức. Chẳng lẽ chúng đã đem theo xác chết?. Chỉ có mỗi một tên xạ thủ súng máy nằm chết cứng bên khâu súng đã đổ nhào.

   Một lát sau, cả ba người đã nằm dài dưới tăng sê. Họ nằm, hay đúng hơn là họ ngã, tay ôm lấy đầu. Xuiarov đội cuộn dây lên đầu, bò qua chỗ khác. Đợi trận tập kích qua, Trêchiakov nhổm lên. Tên lính Đức xạ thủ súng máy, bận quần áo ấm, đội mũ sắt, đeo kính, vẫn nằm ngửa trong tăng sê, hệt như một con búp bê bị trói chặt. Đôi mắt kính đầy bụi vẫn nguyên vẹn, thậm chí không hề rạn nứt, ánh lên mờ mờ, chiếc mũi trắng của người chết gồ lên sau đôi kính.

     Kưchin ngồi dậy, ghê tởm khạc nhổ — đất chui vào đày mồm, đầy mũi. Mùi thuốc súng bốc lên ngột ngạt. Phía dưới khói vẫn quét lê. Họ từng người một nhảy ra khỏi tăng sê. Những cây hướng dương thoát chết trên cánh đồng, vàng rực rỡ trong khói, những đài hoa vẫn quay ra đón họ : ở đằng kia, phía sau, mặt trời đã mọc trên bãi chiến trường.

     Trêchiakov nằm ngửa, kéo cong cái đài hoa nặng trĩu xuống. Đài hoa đầy hạt hệt như cái đĩa kẹp đạn, nặng trĩu xuống. Anh bẻ đài hoa rồi giũ hạt vào trong lòng bàn tay:

     - Đi thôi !

     Anh dốc dúm hạt vào miệng, vừa chạy trên cánh đồng vừa nhổ những chiếc vỏ còn mềm, chưa kịp già đanh lại.

     Từ đằng xa anh đã nhận ra đường giao thông hào nhỏ nằm giữa những cây hoa hướng dương và cánh  rừng thưa. Phía trước anh, linh bộ binh trườn trong cỏ khô. Họ bò ở đấy để làm gì nhỉ? Trận chiến đấu đã lan đến tận làng, vậy mà họ vẫn cứ bò ở đây. Đường giao thông hào rất tốt, từ nơi đó, cả trận địa hiện ra. Trêchiakov vẫy đồng đội :

     - Từng người một, theo tôi !

      Anh bắt đầu chạy, cổ rụt vào vai. Một vài viên đạn bay vèo vèo trên gáy. Anh nhẩy xuống hào. Và ngay lập tức, một tràng súng máy lướt trên đầu. Anh nhìn ra, Kưchin bò loạng choạng trong cỏ. Anh ta lấy báng súng tiểu liên che đầu, cuộn dây đeo sau lưng trông như tháp xe tăng.   

     Họ lần lượt nhào vào hào. Những dòng mồ hôi đầy đất đen chảy trên má. Họ bắt đầu mắc máy ngay lập tức.

     Chỉ đến bây giờ Trêchiakov mới hiểu vì sao bộ binh phải bò trong cỏ : súng máy khống chế và ghìm họ trên trận địa. Chỉ cần ngẩng cao đầu lên là súng máy từ cánh rừng thưa sẽ lia hàng băng dài và thế là hết cả ngọ nguậy.

    - Tân lê, Tân lê, Tân lê đâu ! — Xuiarov gọi khẩu đội bằng một giọng sợ sệt và nghe giống như : « tai vạ, tai vạ, tai vạ...» Không nhất thiết phải chúi vào chiến hào này. Thấy rõ trận địa, mà sao bắn vẫn không trúng? Thậm chí đến các ổ súng máy cũng không tiêudiệt được. Những khẩu pháo đặt cách đây hai kilômét, vãi đạn ở khoảng cách này, đạn sẽ dính vào lưng lính bộ binh của mình trước.

      - Tân lê đấy à?! Nghe rõ không? Tôi, Phượng Vĩ đây ! Đồng chí trung úy này ! — Xuiarov từ dưới đưa ống nghe lên, chớp đôi mi ướt, đưa vai quệt chỗ bẩn trên má. Anh ta sung sướng vì liên lạc vẫn được giữ vững, và anh ta sẽ không phải bò dưới làn đạn…

      Trong ống nghe, giọng Pavưxenkô khàn khàn. Và tiểu đoàn trưởng giật lấy ống nghe : ông đang ngồi ở đài quan sát của đại đội. Nghe rõ tiếng ông hỏi Pavưxenkô : «Tay nào của cậu ở đằng đó? Tay mới phải không? tên gì nhi?» Anh chưa bao giờ tận mắt trông thấy tiểu đoàn trưởng, mà chỉ nge thấy giọng nói của ông.

    - Trêchiakov ! Đang ở đâu đấy ? Báo cáo tình hình đì không được bịa rõ chưa? Không được bịa đâu đấy..

    - Tôi đang ở ngoài trận địa, thưa đồng chí Ba. Bên trái cánh rừng thưa. Bộ binh nằm ở đó.

      Phía trước chiến hào, trung đội trưởng đầu đội mũ calô xanh bò từ chiến sĩ bộ binh nầy sang chiến sĩ bộ binh khác lấy xẻng đập vào mông từng người.

      Trong khi anh bò sang ngưòi khác «Bò thấp, tiến lên» đã im bặt. Từ đám cỏ chiếc mũ calô xanh nhô lên như một cái mào. «Giả mà nhấc chiếc mũ ra...» Trêchiakov thoáng nghĩ, và anh tự báo cáo tình hình cho tiểu đoàn trưởng. Dưới đáy hào, Kưchin sau khi đã lấy lại hơi, ngồi nhằn hạt hướng dương, vỏ dính đầy môi dưới.   

      Đạn cối nổ. Họ nhất loạt chúi xuống. Một vài quả nổ ở phía trên. Khi đã co người lại, Trêchiakov vẫn ấn nút tín hiệu, quên bỏ tay ra.

      - Chỗ các đồng chí có chuyện gì thế ? Tiểu đoàn trưởng quát lên, trong ống nghe ông nghe rõ tiếng nổ như ở ngay bên cạnh. Cậu đang ở đâu ?

     - Tôi đã báo cáo — Tôi đang ở ngoài trận địa.

     - Trận địa nào? Trận địa nào hả ?

     - Ở đây súng máy địch khống chế dữ...

     - Cậu vẫn nghĩ đến chuyện chiến đấu đấy chứ? Súng máy đối với cậu là cái quái gì ?

     - Nó không cho bộ binh...   

     - Tôi hỏi : cậu có nghĩ đến chuyện chiến đấu không ?

      Tiếng nổ đanh Đạn bắn từ đâu đó không xa— Xoẹt-đùng ! Xoẹt-đùng ! Mà không nghe thấy tiếng súng. Nhưng khẩu đội ở cách đây không xa. Anh lao vọt lên và chật vật lắm mới kịp ngồi thụp xuống : cúi thấp đến nỗi tưởng như mất đầu. Anh nhìn lên. Nghe âm thanh ở nơi nào đó sau làng.

     Trên trận địa, từ các hố đạn mới, lính bộ binh bò ra mọi phía. Một người nằm sấp bất động. Nếu như không tiêu diệt được khẩu đội cối đó, nó sẽ xơi tái hết lính bộ binh. Nhưng mình lại không nhảy ra khỏi đây dược. Giá leo được lên nóc chuồng bò...

     Một tai anh nghe thấy tiếng đạn cối nổ, tai kia anh nghe thấy giọng nói khẩn thiết của tiểu đoàn trưởng. Ở chỗ Trêchiakov thì chẳng có ai để mà quát tháo, chỉ thấy bộ binh ở đằng xa.

      - Đồng chí Ba. đồng chí có trông thấy nóc chuồng bò không ?

      Hơi thở nghẹn lại giây lát : có lẽ, nó đấy, cái quả đạn... Rồi nổ tung lên đến nỗi công sự rung chuyển.

      - Đồng chí có thấy nóc chuồng bò không? —Trê- chiakov hét lên, tai anh điếc đặc. Anh ngọ nguậy giũ đất ra khỏi người — Tôi sẽ tìm được ở đằng đó.

      Qua tiếng ầm ầm, nghe không rõ :
     - Quân ta ở đó? Hay quân Đức ? Ai đang ở đó ?

     Có mà quỉ mới biết được ai đang ở đó. Vẫn thấy thấp thoáng bộ binh ta. Nếu trèo được len mái nhà, từ nơi ấy mọi điều tất phải rõ ràng.
     - Tôi sẽ tìm thấy, sẽ báo cáo !

     - Đồng chí hãy nhìn...

      Nhìn cái gì cơ chứ, anh không xác định được, tiếng nổ làm tai anh điếc đặc. Anh lắc đầu, tai càng ù hơn. Anh quát Xuiarov tắt máy. Ngồi ở đây chẳng để làm gì. Anh chúi vào đây chưa đủ, lại còn kéo mọi người theo...Họ đang ngồi đây, còn bộ binh vẫn nằm ngoài trận địa dưới làn đạn. Họ sẽ ngồi đây cho đến khi lũ súc sinh đến làm cỏ sạch bọn họ. Tới khi phải bò ra khỏi nơi đây, chiến hào này bỗng trở thành vị cứu tinh.
     - Kưchin! Lên trước đi.

      Người đầu tiên tỏ vẻ chần chừ. Nhưng tên xạ thủ súng máy không chỉ chờ người đầu tiên, một khi chuẩn bị xong, nó sẽ còn chờ cả những người khác.
      - Cầm lấy dây, máy — chạy vào đám hoa hướng dương tránh đạn !

     Kưchin phủi vỏ hướng dương trên miệng, chùi tay vào đầu gối, trở nên nghiêm nghị. Anh ta đeo khẩu súng trường ra sau lưng, mắt nheo nheo ước lượng khoảng cách.
    - Tôi lên đây !

     Anh ta nằm áp bụng xuống gò đất ngoài chiến hào, vắt chân qua, nhổm dậy rồi bắt đầu chạy, hai tà áo capốt quét lê trên cỏ. Họ nhìn theo. Chưa chạy tới nơi, anh ta đã quẳng cuộn dây nặng trịch lên phiá trước, đầu lao tiếp theo cuộn dây trong đám hướng dương. Khi súng máy nổ, chỉ có những đài hoa rung rinh vạch thành vệt.
      - Xuiarôv ! Đến lượt anh !

       Anh ta chăm chú dùng mẩu cưa cọ vào viên đá lấy lửa. Vội vàng châm thuốc, thích thú hít mấy hơi liền. Điếu thuốc rung rung trong tay, anh ta cứ hút, hút mãi.
     - Phải chờ cho anh hút xong hả ?

     - Thưa trung úy, xong ngay đây, xong ngay đây….

     Xuiarov đưa bàn tay rờ quanh miệng, ngón tay đeo nhẫn bị cụt rung rung.
     - Lâu không ?

     - Thưa trung úy, ngay bây giờ đây…

     Gương mặt anh ta lo ngại, mồ hôi vã ra như tắm. Đột nhiên anh ta không bò nữa, mà ngồi dậy, giơ khuỷu tay che đầu. - Vèo – vèo! Đạn từ trận địa ào đến chỗ anh ta -  Ầm ! Ầm ! Ầm !

     - Anh có lên hay không ? Lên chứ?

      Anh đưa mũi ủng bẩy anh ta khỏi mặt đất, anh ta nằm vật ra:
     - Anh có lên không ? Có lên không hả ?

     Xuiarov kêu lên rất lạ lùng, tiếng kêu từ bên trong bật ra. Lại ầm ầm ở phía trên. Và ở đây họ vẫn loai hoay trong khói, trong chiến hào. Không làm chủ được mình, Trêchiakov thộp lấy cổ áo capốt của Xuiarov, lôi anh ta dậy, và kéo lại gần:
      - Mày muốn sống hả ?

      Thế rồi anh giật, anh lắc Xuiarov. Hai bên thái dương đẫm mồ hôi và cái nhìn run rẩy, chập chờn của Xuiarov sát trước mắt anh.
     - Muốn sổng lâu hơn tất cả mọi người hả ?

      Thế rồi anh cảm thấy run bắn lên và không kiềm chế nổi: phải nện cho hắn một trận.  Trêchiakov hất Xuiarov ra. Xuiarov va vào thành hào, máu mũi trào ra đỏ tươi như nước anh đào chưa thật chín. Từ dưới đất, anh ta ngước đôi mắt sưng phồng lên, và lại ngã vật ra, đưa tay che mặt.
      - Mày cứ việc sống, đồ chó chết !

      Trêchiakov giật lấy khẩu súng trường, giật lấy cuộn dây của anh ta , cuộn dây điện thoại Đức màu đỏ, tầm trăm mét và quăng lên trên.

      Có ai đó rên rỉ và ngã nhào xuống chiến hào, mũ ca-lô xanh. Cái nhìn đục ngầu sợ hãi, đôi tay đầy đất, đầy máu ôm lấy bên bụng. Anh trông thấy cảnh đó khi đã lấy đà chạy. Ý nghĩ cấp cứu nảy ra trong khoảng khắc; dừng lại, băng bó…Nhưng anh đã chạy, cuộn dây vướng víu trong tay, dây cuốn lại trên mặt đất. Từ trận địa, nơi đây bỗng xuất hiện tiếng đan cối. Không có tiếng súng, không thấy rung chuyển – chỉ tiếng réo này, nghe rõ nhất ! Và Trêchiakov cúi thấp hơn cả tiếng réo, tay cầm cuộn dây, chạy dưới tiếng réo, hệt như được che chở. Đôi chân tự khắc nhấc lên nhanh hơn, nhanh hơn. Trên cao, tiếng réo vẫn nhanh hơn, nhanh hơn, không tránh khỏi.. Tiếng réo thấp dần, nhằm vào một mình anh. Anh ngã xuống đất. Xoài người trên mặt đất, anh cảm thấy nó ở giữa lưng và xương bả vai, anh chờ đợi. Khi không thể chờ đợi được nữa, khi hơi thở nghẹ lại, tiếng réo mới ngừng bặt. Sự tĩnh lặng chết chóc đang ngự trị. Anh nheo mắt lại…Và bị giật mạnh ra đằng sau. Anh chồm lên mạnh hơn trước. Anh vừa chạy vừa ngoái cổ nhìn ra đằng sau. Khói đen phủ trên chiến hào. Anh chạy đến tận những cây hoa hướng dương và ngã gục xuống. Anh còn nhìn thêm lần nữa. Từ chính chỗ chiến hào ấy, khói đạn đã tan ra. Ở đó có Xuiarov và trung đội trưởng đội mũ ca-lô xanh.

       VII



     Áp sát bức tường chuồng bò làm bằng gỗ tròn, Trêchiakov vừa mò mẫm bước đến góc chuồng bò vừa ngoảnh lại nhìn. Đạn bay xẹt bên thái dương. Anh chờ đợi, chuẩn bị. Rụt đầu vào vai, anh chạy qua khoảng trống, anh ngã xuống. Mặt đất đầy những phân bò bị những đôi mông kéo lên, nay bắt đầu khô cứng. Anh nhổm lên, tháo tấm gỗ chèn cổng, anh trông thấy Kưtchin đang bò sát hàng rào bãi chăn nuôi, người đầy rơm rác và phân chuồng. Anh giật chiếc cổng ra, cừu ở trong giạt sang một bên.

      Kưchin vừa chạy, vừa rải dây theo người :
      - Mắc máy vào, nhanh lên !

     Và anh bắt đầu trèo lên cao. Chiếc áo capốt cản trở anh. Vội vàng tháo móc khuy, anh quẳng chiếc áo xuống đất. Anh ngã uỵch sau bức tường, từ lỗ hổng trên nóc, nắng chiếu xiên vào đống rơm. Trêchiakov lại bò ra bờ rào, nhảy lên, hai tay tóm chặt lấy xà ngang, anh đu người ngòi lên trên. Lớp phân chim, lớp bụi êm như nhung bám đầy xà ngang. Cả người anh nằm trên xà ngang, anh dùng báng súng tiểu liên thúc vỡ tấm ngói xi măng, chui hẳn ra ngoài. Tay vịn mái, anh chạy trên đế giầy cao su, rồi nằm sấp xuống mái ngói xi-măng nóng bỏng. Từ nơi này, mọi cái được mở toang ra!.

     Anh nhìn thấy trận đánh trong làng ở phía dưới. Bộ binh tụm lại ở các vườn rau, sau nhà, từng người một chạy qua đường. Con đường đầy bụi, giống như vạch ranh giới chết, súng máy quét liên tục dọc con đường. Đã có một vài người lăn xoài trong bụi. Thế nhưng, bộ binh vẫn nối nhau rời khỏi ngôi nhà, chạy nhanh như cắt, đầu rụt lại và ngã gục ở phía đó.

     Ngoài rìa làng, sau các khu vườn, gần đến nỗi các gương mặt nổi rõ trong ống nhòm, Trêchiakov trông thấy một khẩu đội súng cối trong khe xói. Tên lính Đức lực lưỡng đội mũ-sắt đứng giữa hai nòng súng chĩa lên cao, lần lượt thả đạn vào súng, lửa thường xuyên bùng lên, còn tên lính thông tin lom khom trong cỏ. Nó quì gối, cầm ống nghe chờ đợi. Nó hét
lên điều gì đó, vẫy tay: tên trinh sát Đức có ống nhòm, đang nằm ở chỗ nào đó, truyền lệnh chỉ huy cho nó.

     Trêchiakov đập báng súng vào mái nhà, đục thủng tấm ngói xi măng ngay bên cạnh :
     - Kưchin !

     Từ ngoài nắng, mắt anh không phân biệt được gì ở phía dưới : bóng tối, những tia sáng chênh chếc đầy bụi rơi từ lỗ hổng trên trần mái nhà.
       - Kưchin, bắt được liên lạc chưa ?

       - Rồi !   

       Kưchin cặm cụi trong đống rơm, làm gì đó với chiếc máy điện thoại. Các con cừu túm tụm trong góc chuồng.
     - Gọi khấu đội bắn !

     Từ chiều hôm qua khi mặt trời lặn, Trêchiakov đã nhìn thấy ngọn đồi thâm thấp. Phía dưới, mây chắn ngang, ngọn đồi sừng sững trên trận địa, và trên đỉnh đồi sáng rõ, hóa ra bọn Đức đông lúc nhúc. Anh gọi bắn một viên đạn vào ngọn đồi và ghi phương hướng: vật chuẩn số một. Bây giờ từ vật chuẩn anh sẽ gọi bắn vào mục tiêu.

     Tiểu đoàn trưởng có lúc làm anh rối trí bởi các câu hỏi câu hỏi: cậu đã kiểm tra chưa hay là chỉ rúc vào một xó nào đó? Ông ta yêu cầu chỉ địa điểm đã tìm được bằng pháo hiệu, nhưng ở chỗ Trêchiakov cả pháo hiệu lẫn người bắn pháo hiệu đều không có.

     Ở khẩu đội súng cối, tên lính Đức đội mũ sắt lần lượt bỏ đạn vào nòng súng. Đạn được đưa từ phía dưới lên, còn tên Đức thì chuyền từ tay trái sang tay phải, thả đuôi quả đạn vào và vội vàng bịt tai. Nòng pháo bốc hơi hừng hực, và khi quả đạn cối còn bay trên không, nó đã kịp bỏ những quả đạn khác vào và hét lên điều gì đó vui vẻ, tay ôm lấy tai dưới vành mũ sắt. Và xa hơn, sau những bụi cây, từ chỗ này nom không rõ, dưới lòng khe các khẩu pháo cối vẫn nhả đạn. Ở đó các bụi cây rung lên, những cụm khói bốc lên rời rạc, bị gió cuốn đi, và chiếc mũ sắt lúc thì hiện lên, lúc thì biến mất. Khẩu đội súng cối bắn liên tục chính xác, đạn nã trúng trận địa giữa cánh rừng thưa và những cây hướng dương, nơi bộ binh ta đang nằm sát đất.

    Cuối cùng họ cho phép được phát hỏa. Trêchiakov truyền lệnh bắn. Tiếng nồ ầm ầm đằng sau, cứ như không phải pháo bắn, mà là họ đập một cái gì đó rất nặng vào đất. Anh nín thở chờ tiếng nổ của mình, vì trận đánh này, vì cả cuộc chiến tranh, chính lúc này đối với anh, chính nơi này, tiếng pháo nổ cần phải bay vút lên. Bọn Đức — xạ thủ súng cối — bỗng nằm ẹp xuống đất. Sau đó, chúng bắt đầu ngóc lên. Nhưng anh vẫn chưa thấy tiếng nổ.

      Trêchiakov chỉnh đường ngắm, lệch về bên trái. Trong khi chờ Kưchin hô «Bắn», vô tình anh trông thấy một người lính bộ binh rời khỏi góc nhà, chạy qua đường, đôi ủng đóng cá sắt loang loáng. Loạt đạn súng máy cầy dưới chân, hệt như kẻ vạch trong bụi. Người lính bộ binh ngã xuống.

     - Bắn! — từ phía dưới vang lên. Đón bắt đường đạn bằng tai, anh thầm cầu mong nó rơi chúng mục tiêu, và anh nhổm hẳn lên trên mái nhà mà không nhận ra điều đó.

      Bọn Đức nhất loạt nằm xuống, nhưng vẫn không thấy nổ tung lên. Anh liếc nhìn ra chỗ người lính bộ binh ngã. Trống không. Không có ai. Nhưng trong nhận thức anh không làm sao nối kết các ý nghĩ đó lại được: anh đã nhìn thấy và lại quên đi.

      Anh truyền lệnh lần thứ ba và mọi điều lại diễn ra như cũ. Người đẫm mồ hôi, anh gọi bắn ba quả đạn, không những không trúng mục tiêu mà còn không nghe thấy tiếng nổ. Anh đột ngột chỉnh lại đường ngắm. Trong khi chờ đợi, từ trên cao, anh thấy sau  nhà kho, sau chiếc xe kéo bên bờ tường, một cái đầu nhô ra rồi cả đôi vai tên Đức. Hắn biến mất, rồi lại ngó nghiêng. Trêchiakov nằm trên nóc nhà, tháo khẩu tiểu liên qua đầu. Dây súng hất chiếc mũ calô xuống, anh chỉ kịp nhìn theo chiếc mũ đang từ từ trượt xuống trên mái ngói xi măng.

     Tên Đức lộ cả người ra. Nó không trông thấy ai, bèn luồn đến chỗ đồng bọn. Người cúi gập lại, chân trái tập tễnh, bắt đầu chạy. Chỉ sợ để sổng, Trêchinkov rê nòng súng theo. Anh siết cò, khi tên Đức hệt như cảm thấy được, quay ngoắt người lại, phơi mặt ra. Nỗi sợ hãi và niềm vui sướng hèn nhát cùng hiện trên mặt hắn: Thoát rồi, sống rồi! Và ngay lúc đó mặt nó rung rung. Tên Đức bắt đầu ưỡn thẳng, thẳng mãi tấm lưng ăn đạn ra một cách vừa đau đớn, vừa khoan khoái, rồi cúi gập ngực lại, đôi tay bị co giật giơ lên qua vai. Và nó ngã khuỵu xuống buông rơi khẩu tiểu liên.

     Vào đúng lúc đó, Trêchinkov trông thấy tiếng nổ của anh. Giữa các tiếng nổ khác trên trận địa ở phía sau khẩu đội, từ các bụi cây, khói bay lên. Đằng kia, ở khe xói phía dưới, không hiểu sao, anh không trông thấy tiếng nổ của mình :  trong khe nổ tung lên. Anh chỉnh đường ngắm.
    - Bắn !— Kưchin lại hét lên ở phía dưới.

      Trêchinkov giơ ống nhòm lên chờ đợi. Mặt trời thiêu gáy, lưng ướt sũng.

      Trong khe xói bọn Đức bỗng bỏ pháo cối, chúng vừa chạy vừa ngã, nằm sóng sượt khắp mọi nơi. Khoảnh khắc chờ đợi kéo dài vô tận. Bây giờ, Trêchinkov trong thấy rõ ràng trong ống nhòm trận địa bỏ không: hòm đạn nòng pháo cối vươn cao, ánh sáng lấp lánh trên nòng pháo đầy bụi — tất cả đều vắng tanh, thời gian như ngừng lại. Một tên lính cối không chịu đựng được, nhỏm khỏi mặt đất... Từ chỗ đất thấp ở chỗ đó bỗng nổ tung lên.
     - Khẩu đội, ba viên — bắn cấp tập! — Trêchiakov thét lên. Và ở đằng kia tất cả nổ tung bay vút lên, mái nhà nơi anh nằm rung chuyển.

      Và khi mặt đất bị đạn pháo cày tung, khi gió thổi bạt khói đi, trận địa cối lại lộ ra không trông thấy gì. Chỉ có mặt đất nham nhở và những hố đạn.

     Rồi sau, anh nhận thấy : một cái gì đó sống động đang ngọ nguậy ở dưới khe. Anh chăm chú nhìn. Chóp mũ ngất ngưởng, tên lính cối đang bò từ khe ra, dùng hết sức lực, lê thân trên mặt đất hệt như nó vừa bị xéo phải.

     

       VIII


      Trận chiến đấu đã diễn ra nhiều giờ trong đám khói bụi che khuất cả mặt trời. Những chiếc xe tăng sa lầy trước hào chống tăng, chúng cố vượt qua hào, và một chiếc bốc cháy giữa cánh đồng. Nghe đâu bên cánh trái, bộ binh đang tiến, họ được trang bị áo giáp, mũ sắt, lưng che mộc sắt, ngực có áo giáp, dường như họ vượt qua hào chống tăng trước cả những chiếc xe tăng. Suốt cuộc chiến tranh Trêchiakov chưa trông thấy bộ bình ta như vậy, nhưng anh nghe nói cánh bộ binh ấy ở bên trái.

      Chiếc xe tăng ba mươi tư tấn nằm bên miệng hào chống tăng bị phá hủy, bị đạn pháo cày rộng toác ra, và xác lính bộ binh nằm la liệt khắp chiến trường. Tất cả họ hòa vào cánh đồng vàng nục, ngưòi thì đội mũ ca-lô, người thì tóc húi cao gối đầu trên cỏ khô cứng, nhưng đều mặc những chiếc áo varơi cháy xém, cuộn lại vắt vai. Và không có tiếng nói của bất cứ ai — dù của trung đội trưởng, đại đội trưởng, người chỉ huy — có thể dựng họ dậy. Từ nay trở đi họ không phụ thuộc vào ai nữa, họ nằm trong cỏ trước hào chống tăng, dường như vẫn đang tiếp tục bò lên. Nghe tiếng nổ, Trêchiakov lao xuống, suýt nữa thi xéo phải một người lính bị đất sét phủ nửa người phía dưới. Cuộn dây điện màu xanh của ai đó nằm vắt ngang qua người anh ta.

      Khi Trêchiakov cùng với Kưchin bò ra khỏi hào, vừa chạy trên trận địa, vừa rải dây theo, đạn réo gần đến nỗi lúc chạy đầu Trêchiakov lắc lư, như muốn dứt ra khỏi người. Một loạt pháo bất ngờ dội vào cả hai ngưòi. Trong khoảnh khắc nào đó, ngóc đầu khỏi mặt đất, anh trông thấy ở phía trước một đám tuyết đen xém giữa ngày nóng nực. Nó dựng thành bức tường dông bão cuồn cuộn và trên bức tường ấy, đàn bồ câu trắng đang bay lượn, và bỗng nhiên anh nhìn thấy một con chim trúng đạn. Lần đầu tiên trong đời Trêchiakov nhìn thấy điều đó. Chú bồ câu bay tung lên cao hơn đàn chim, quay tròn rồi rơi xuống, trên không trung chỉ còn những chiếc lông rụng từ đôi cánh giang rộng. Thế là cái lạnh tràn qua khắp tim anh: «Hôm nay nó sẽ giết mình!» — Anh chợt nghĩ và tự thấy hoảng sợ, vì đã nghĩ vậy. Và lát sau, anh chồm dậy chạy trên trận địa, tay giữ khẩu tiểu liên. Lính bộ bình khoác áo varơi đang khom người chạy phía trước, bỗng trở nên sáng trắng trước bức thành mây đen ngòm, giống như trên phim ảnh âm bản.

     Trêchiakov hụp đầu trong khói súng, khi ngã xuống anh vẫn nghe thấy tiếng đạn cối đang bay xuống thấp. Và cả tiếng rên rỉ của ai đó ở ngav bên cạnh, nghẹn ngào, rên rỉ: «Ôi ! Ối Ối ! Ối giời ơi! ». Đạn cối nổ dữ đội hơn, Tiếng rên rỉ càng đau đớn hơn. Và còn nghe thấy hai giọng nói gầm lên vội vã : «Này, đã bảo...Đứa đây!». «Đưa cho ngay đấy... đưa ngay đấy….»

      Hóa ra là giọng Kưchin. Huỳnh huỵch. Tiếng rên ngừng bặt. Khi Trêchiakov nhổm dậy, Kưchin và người lính bộ binh đang giằng co cuộn dây điện thoại Đức, cả hai cùng giậm chân thình thịch trong bụi. Người lính bộ binh khỏe hơn, cao lớn trong chiếc áo capổt mở phanh. Kưchin vội vàng giật lại, giáng vào tay anh ta. Và còn ngoắc chân. Đã thế lại kêu lên tuvệt vọng :
      - Đồng chí trung úy ! Trung úy !

      Đạn bay vèo vèo, cả hai ngồi thụp xuống, không ai chịu buông cuộn dây ra khỏi tay.   
      - Đồng chí trung úy !

      - Nào, buông ra ! — chạy tới nơi, Trêchiakov quát  lên. Người lính bộ binh miễn cưỡng buông tay.   

     - Cuộn dây của tôi. Tôi tìm thấy nó ngoài trận địa...

      Một đợt sóng nổ làm cả ba người cùng chao đi. Khi giũ đất khỏi cổ áo, Trêchiakov thấy Kưchin đang ngồi chồm hỗm nối đầu dây vừa kiếm được.
     - Tìm được, cứ đi mà tìm nữa đi. Ngoài khe còn khối...

      Và Kưchin nở nụ cười mãn nguyện.   

      Họ nhảy xuống tăng sê, phía trên vẫn mịt mù khói bụi. Ngồi trên cuộn dây, hệt như để giữ cho chặt, Kưchin bật máy. Trêchiakov nằm chống khuỷu tay trên mô đất ngoài hầm, anh quan sát trận địa qua ống nhòm. Hơi nước phủ đầy kính ngắm, mồ hôi túa ra làm đôi môi nứt nẻ xót cứng, chảy trên ngực dưới lần áo va rơi.

     Phía trước bộ binh vội vã đào công sự. Những tiếng nổ bay vọt lên mù mịt giữa các chiến sĩ bộ binh đang bò trên mặt đất và đang nằm sát đất, khói trùm khắp trận địa, súng máy quất liên tục, không cho bộ binh ngóc đầu dậy. Và ở trên đầu, trên tầng không khí dầy đặc — Tằng ! Tằng ! — hàng loạt súng máy vang lên chói tai, động cơ gào rú, khi sà xuống thấp, khi vọt lên cao, trận không chiến rối như mớ bòng bong.

       Mọi người luôn luôn chạy đi chạy lại trong hào giao thông. Một lần, khi đang dựa vào thành vách hào, Trêchiakov thoáng trông thấy họ xốc nách ai đó lôi đi. Áo varơi nhàu rách, bụng lép kẹp vàng ệch... Tóc húi cao trông quen quen, ai đó đưa tay chụp chiếc mũ ca-lô trên đầu.

       Sau một hồi biến mất, Kưchin lại chạy bổ đến :
       - Đồng chí trung úy, đằng kia có đường hầm ngầm như thế này dưới mặt đất. Sâu chừng mươi mét .

       Anh ta đang nhai nhai cái gì đó…
       - Đồng chí có muốn xơi bánh mì không? Ở đằng kia nó bỏ lại mọi thứ. Đến mà xem. Mười mét đất sét trên đầu, không một quả đạn nào có thể.

       Sau chỗ ngoặt giao thông hào trong một ngách hầm, những tên Đức bị giết chết đè lên nhau. Tên trên cùng nằm giang chân, chân vẫn mang chiếc bít tất thủng. Bộ quân phục rách bươm nơi cổ, thay vào chỗ khuôn mặt là lớp đất đen và máu đã khô lại. Gió thổi tung những sợi tóc sáng màu phía trên. Trêchiakov bước qua xác bọn Đức, khi xuống dưới, từ ngoài nắng vào, anh đưa tay lần theo bờ tường.

      Ở đó mọi âm thanh đều giảm đi, các tiếng nổ nghe như tiếng động vang lên ở bên dưới mặt đất - làm những ngọn nến nẩy lên, đất sét từ trên vòm mái rơi xuống. Trong hầm, trong bóng tối, những vòng băng của thương binh trông trắng toát. Anh trông thấy đại đội trưởng trong số đó. Trong thứ ánh sáng này, anh ta cởi trần, trông da màu nâu, ngồi phệt xuống đất, người cứu thương quì bên quấn băng quanh ngực. Nhận ra Trêchiakov, đại đội trưởng đuối sức ngẩng mái đầu hói cứ rũ xuống:

      - Đấy... lại bị nện... Tôi không đủ sức đánh thêm trận nữa….

      Đường hầm bụi mù như khói phủ, các tiếng động vang lên không ngừng, nghe chừng như có gì đó đang diễn ra ở bên trên. Đứng trước đại đội trưởng, Trêchiakov hỏi :

      - Đồng chí thượng úy, đồng chi nói tham mưu trưởng chỗ chúng ta đã có mặt ở Kharkov. Đồng chí ấy có ở đây không hả? Đồng chí có thấy không ? Tôi muốn hỏi thăm ông bác...

       Cái nhìn của anh giục giã, gợi nhớ lại. Nhưng đại đội trưởng ngửa mặt nhìn lên vòm hầm, từ nơi đó đất sét rơi xuống mặt. Nỗi lo lắng hiện trên nét mặt các thương binh. Họ rờ rẫm vũ khí quanh mình. Một vài người bò đi đâu đó.

      Trên cao vẫn ầm ầm. Khi anh lọt vào đây, có rất nhiều người không hiểu chạy từ đâu đến tụ tập khắp lối đì. Và trong hầm là cảnh chen lấn, kêu rên, những gương mặt hãi hùng. Tiếng nổ đanh. Đùng. Đùng. Xe tăng ! Chưa thò đầu ra khỏi hầm, anh đã hiểu ra : xe tăng. Chúng bắn thẳng : bắn — nổ. Lại có tiếng nổ đanh, mọi người cúi gập trong hầm. Trêchiakov bị đất đổ xuống, nhưng anh vẫn quan sát sau mô đất; xe tăng. Những chiếc tăng thấp, nòng dài, xuất hiện sau ngọn gò có chiếc cối xay cánh vẫn quay tít. Hai chiếc xe tăng... Đằng sau chúng — một, hai, ba... Súng ở chiếc đi đầu tóe lửa. Bắn đến inh cả tai.

      - Kưchin !

      Máy móc để ngổn ngang bị đất phủ dầy. Không thấy cuộn dây đâu, cả Kưchin cũng chẳng thấy. Trêchiakov vớ lấy ống nghe. Mất liên lạc. Không lẽ anh ta đã bỏ chạy ?

      Bộ binh nằm trên trận địa không hầm hố. Xe tăng tiến đến, và trước mũi  xe tăng, như bị gió cuốn, mọi người bị nhấc bổng lên khỏi mặt đất. Từng người một nhổm phắt dậy, gập người chạy, hệt như chạy bằng cả tay lẫn chân, tiếng nổ quét sạch những người đang chạy.

      - Ai cho chạy đấy ! Ai cho chạy ! — Tiểu đoàn trưởng phẫn nộ hét vào ống nghe, kéo sụp chiếc mũ lưỡi trai xuống mắt, và toàn thân anh ta vẫn vùi dưới đất, ở lối vào hầm ngầm.

      Trung úy pháo binh tay cầm tấm bản đồ lăng xăng vô ích bên máy điện thoại. Anh ta chỉ chống chế trong ống nghe, vẫn chưa cho nổ súng.

      - Đằng anh có loại pháo nào — Trêchiakov quát lên

    - Lựu pháo... Một trăm hăm hai...

    - Khẩu đội pháo nằm ở đâu ?

    - Đây, đây này, — trung úy chỉ lên bản đồ, nhìn đầy hy vọng.

     Trechiakov ước lượng khoảng cách :

     - Cho bắn đi !

     Và anh ta bắt đầu truyền lệnh.

     Một chàng trai nào đó, tóc xõa trước trán, mang quân hàm trung sĩ, không hiểu sao lại láng cháng ở đây, nhìn Trêchiakov đầy vẻ thán phục.   

-    Trung úy, cừ lắm !

     Và Trechiakov nghe thấy giọng Kưchin hổn hển trong ống nghe :

     - Phượng vĩ, Phượng vĩ !

     - Kưchin phải không ?

     - Tôi đây ! Dây đứt ở đây, ngoài trận địa...

     Và lúc này là giọng của tiểu đoàn trưởng :

     -  Có chuyện gì xảy ra ở chỗ các đồng chí đấy ? Trechiakov. Các đồng chí đang làm gì ?

     - Bọn Đức dùng xe tăng phản kích ! Cần hỏa lực bắn chặn…

    - Xe tăng, xe tăng à…Đồng chí trông thấy bao nhiêu chiếc ? Chính mắt đồng chí trông thấy bao nhiêu chiếc ?

    - Tôi trông thấy năm chiếc…Bây giờ…

    Anh muốn nói «tôi sẽ đến». Nhưng từ trén cao, đất đổ xuống, rơi trúng lưng cúi cong cong, rơi trúng đầu, khi anh đang quỳ trước máy, cố nén cơn buồn nôn. Nước bọt đặc quánh từ miệng ứa ra, anh đưa tay áo lau. Anh chợt nghĩ : « Nó thế đấy... ». Và anh rất đỗi ngạc nhiên : chẳng đáng sợ….

      Trung sĩ tóc bù xù nằm sấp dưới đáy hầm, giơ một cánh tay ra đằng trước. Những ngón tay ngọ nguậy. Và ở đằng kia, một hố đạn đất tơi xốp khói âm ỉ bốc lên, đại đội trưởng vừa kêu lên vừa kéo cái mũ lưỡi trai xuống.

      Sau khi đã đứng dậy bằng đôi chân yếu ớt, anh không hiểu mình đã bị thương hay không, — nhưng người anh không chỗ nào có máu, — Trêchiakov nhìn thấy trận địa đạn nổ và nhìn thấy những người đang chạy cả những người đang ngã xuống. Hệt như một chiếc đầu đang quay tit, ngoài ngọn gò, cạnh cối xay gió, những tấm cánh thủng lỗ chỗ, vẫn quay chậm rãi, lúc thì che khuất vùng đất thấp, lúc thì để lộ những chiếc xe tăng đang chạy. Anh truyền lệnh bắn cho tiểu đoàn trưởng, anh cảm thấy điều không thế tránh khỏi đang dần đến và thời gian đang ngừng lại, qua âm thanh và tiếng ù ù trong tai, anh nghe giọng mình như giọng người khác. Anh đưa chiếc ống nhòm lên mắt. Mọi vật trở nên rõ nét hơn, gần hơn dưới kính phóng đại. Loang loáng bởi những vòng xích chiếc xe tăng bứt lên đầu tiến gần lại, chiếc cối xay gió với các tấm cánh thủng lỗ chỗ hạ từ trên xuống, đã tách chiếc xe tăng đó ra khỏi những chiếc còn lại.


      Một tiếng nổ tung lên, có cái gì đó giật chiếc máy điện thoại và kéo nó ra khỏi ụ đất. Chụp lấy máy, ấn chặt đầu gối vào vách hào, Trêchiakov truyền lệnh mới. Chiếc máy càng bị kéo mạnh hơn. Anh quay lại. Trên mô đất ngoài hầm — một bộ mặt đen trũi, răng trang lóa nhe ra cười.

     - Naxrullaev !

      Nụ cười càng rộng ngoác ra, vui sướng hơn, phô cả trăm cái răng, tất cả đều trắng bóng, chắc chắn.. Naxrullaev, thông tin viên của anh, đang nằm trên mặt đất. Anh ta bò đến. Hai cuộn đậy điện thoại trên người anh ta. Và anh ta cầm cả cuộn dây mà mình đang kéo.

     - Nhảy xuống ! Mau !

     Anh ta vẫn cười, như không hề hiểu tiếng Nga.

     - Xuống, chứ còn nói với ai nữa ..Kưchin đâu ?

     Anh vươn người giật Naxrullaev xuống hào, cùi tay bị trúng đạn, đau nhói lên. Anh đưa tay phải nắm lấy tay trái đang cầm ống nghe, vẫn không hiểu ai bắn phải anh và anh chỉ cảm thấy rất tức thở. Trước khi nhìn thấy máu mình, anh trông thấy nỗi khiếp sợ và đau đớn trên gương mặt Naxrullaev đang nhìn anh. Sau đó máu nhỏ ra từ ống tay áo capốt. Ngay lập tức, sau khi thấy người yếu hẳn đi, môi tê dại, anh ngồi bệt xuống và không hiểu sao anh vẫn dùng cánh tay lành lặn sờ soạng tìm khẩu tiểu liên bên cạnh người.

     
       IX.   




       Làng cháy trụi, xa xa sau làng, ga Iansêvô cũng bị thiêu cháy. Ở đằng ấy mọi vật đều nổ tung, những đường đạn bay vọt lên bầu trời tối đen như những tỉa lửa bay lên từ đống lửa. Từ đâu đó, chúng vẫn hiện lên tức thì ở phía sau, lúc thì ở ngang bên, lúc thì ở phía trước. Chiếc ô tô không có đường bò trên cánh đồng trong bóng tổi, trong ánh lửa hắt đến lờ mờ. Nó dệ bánh xuống những hố đạn, thương binh nằm đè lên nhau, họ rên rỉ, họ cựa quậy trong thùng xe, khi động cơ yếu ớt rú lên, tìm chỗ bằng phẳng. Và lại lạc lối, khi ra xa, khi dường như lại đâm quàng vào trận đánh. Có một lần, hệt như ảo ảnh, bỗng hiện lên : cối xay gió cháy trụi đổ sụp ngay trước mẳt, lửa bung ra ; giống như bộ khung bằng dây thép gai bị nung đỏ, cháy rực lên…

      Xe xóc và lắc mạnh, máu ở cổ Trêchiakov lại trào ra, anh đưa tav áo lên lau miệng, Lau xong, anh nhìn thấy một vệt ướt thẫm trên da. Khoảnh khắc đầu tiên anh chỉ cảm thấy có mỗi một vết thương trong số tất cả các vết thương, khi anh bị bắn trúng cùi chỏ, chỗ đau nhất nơi dây thần kinh, khẩu tiểu liên tuột khỏi tay. Và sau đó cứu thương đếm được thêm bốn vết thương nữa trên người anh. Mảnh đạn nằm ở giữa các xương sườn, khiến anh không thể thở được. Vì vết thương ẩy, màu trào ra đầy miệng. Cả ngưởi co rúm lại chờ đợi nỗi đau đớn, với tửng cú xóc một, mỗi khi chiếc xe tải sa xuống hố, các vết thương tại đau nhói.

      - Ốí, ô-ối ! — Thiểu úy nằm cạnh anh rên lên - Ối, ối trời ơi, sao thế này ? Ối, giá nhanh nữa lên...

       Một lần khi bị sóc dữ dội, Trêchiakov đă quát anh ta vì mình quá đau đớn :
       - Thì cũng phải cỏ lương tri chứ ! Anh làm sao nào, đau hơn mọi người chắc ?

       Thế !à anh ta im bặt. Và chiếc xe lại bò quanh cánh đồng, loanh quanh mãi không thấy kết thúc, động cơ lúc thì rú lên cật lực, lúc thì lịm dần, pháo sáng rọi vào trông rõ đến tận từng tấm gỗ trên sàn xe, rồi bóng tối lại trùm lên tất cả. Thời gian được đo bằng những lần xóc những cơn đau.

       Họ dừng lại. Những tiếng nói và những bước chân vang lên trong bóng tối. Sắt va loảng xoảng. Thành xe hạ xuống. Họ bắt đầu đỡ từng thương binh một và đưa đi. Khi họ nâng thiếu úy lên, anh ta không rên rỉ. Những tiếng nói im bặt. Họ đưa anh ta sang một bên, đặt xuống đất trong bóng tối.

       Một chuẩn ủy không quen biết giúp Trêchiakov trèo xuống, anh ta hối hả, ghé vai lại :
      - Bước cạnh tôi này, cạnh tôi này. Đặt mạnh chân xuống, không sao đâu.

      Ống quần khô cong dính bết vào vết thương, giờ bong ra, máu chảy trên chân âm ấm. Có nghĩa là thêm một vết thương. Cho đến tận lúc này, anh vẫn không thấy vết thương đó. Ai đó đeo thắt lưng, dáng bé nhỏ nhưng quả quyết bước nhanh đến.

     Họ giữ Trêchiakov lại trước người đó.
    - Trung úy ! Cậu làm sao thế... Chúng mình đưa cậu đi ngay, y tế sẽ điều trị, cậu sẽ trở về trung đoàn. Chúng mình chờ đấy.

      Trêchiakov nhìn xuống thấy người đó mang quân hàm đại úy, anh hiểu ra đấy là tiểu đoàn trưởng. Lúc chiến đấu, nghe giọng nói anh không hình dung tiểu đoàn trưởng dáng người lại bé nhỏ đến thế.

     - Hôm nay tôi  đã quát cậu – Đại úy cau có một cách nghiêm khắc — Trong chiến đấu tất cả chúng ta hay cáu bẳn. Cậu đừng giận, không nên giận.

     - Tôi có giận đâu.

      Mọi vật bồng bềnh ngay trước mặt, cây cối nghiêng ngả trên đầu, mà rất có thể chính anh đang chao đảo. Và anh thấy khó thở.

     - Không nên giận, chính thế : không nên giận.

       Chuẩn úy lại dìu anh đi, còn anh yêu cầu, giọng vang lên nghe khó nhọc ;
       - Cho tôi lại đằng kia… Đưa tôi lại đằng kia...

       Mảnh đạn nằm giữa xương sườn khiến anh khó thở :
      - Chuẩn úy…lại đằng kia. .

      Và anh nhoài đến bụi cây. Vì có tính kiên trì, chuẩn úy vẫn không hiểu, lại càng xốc vai mạnh hơn, cố nhấc anh lên người mình.

      - Chúng ta đến nơi ngay mà, không xa đâu, ngay bây giờ.

     - Chuẩn úy…

     - Không sao !

    Mãi rồi mới đoán ra, anh ta lỉật đật tự tay mở thắt lưng mở khuy quần.

       - Xê ra,— Trêchiakov yêu cầu.

      - Có làm sao đâu !

      - Xê ra... tôi van anh...— Anh không thể thở sâu đưọc, vì thế giọng anh nghe rất tội nghiệp.— Xê ra ngay.

       Tay túm chặt lấy cái cây con, cùng với cái cây con, anh chao đi, anh rất yếu, giá mà khóc được. Nhưng chuẩn úy chỉ chực bên cạnh để đưa anh đi, chẳng thấy xấu hổ. Thở ra toàn hơi thuốc lá và nước bọt, chuẩn úy lẩm bẩm :«Có sao đâu mà ?» — và chẳng hề bực dọc, vẫn sẵn lòng, đi vòng quanh anh,

       - Tớ được phép chứ ? - anh ta nói, sau một việc như vậy, anh ta dứt khoát chuyển sang xưng hô thân mật – Chẳng lẽ tớ không giúp được gì ? Dù thế nào cũng cần phải giúp đỡ nhau.

       Và anh ta không tránh ra, vẫn giữ chặt lấy anh trong suốt thời gian ấy. Sau đó chính anh ta cài quần lại cho anh — Trêchiakov không còn đủ sức để cưỡng lại. Anh ta sửa lại áo va rơi cho ngay ngắn, ngắm nhìn chiếc thắt lưng sĩ quan trong tay mình, ngắm nhìn khóa đồng có ngôi sao, và ngần ngại :
       - Thắt lưng của cậu tốt thật... ở quân y viện, cậu có biết không. Ai giấu gì, họ cũng biết. Tớ đã nằm đó tớ biết.

       Anh ta thở dài, ngập ngừng : anh ta không muốn từ bỏ chiếc thắt lưng,
      - Và nếu không nhớ, thì rồi ra cũng chẳng biết đâu mà hỏi mà tìm.

       - Cầm lấy, — Trêchiakov nói, dường như anh phẩy tay. Bây giờ anh có tiếc thì cũng không phải là chiếc thắt lưng. Anh tiếc một cái gì đó hoàn toàn khác thuộc về con người. Mà cả cái điều tiếc ấy bây giờ cũng đã bắt đầu trở nên dửng dưng, Còn anh ta thì sung sướng rối rít thắt cho anh chiếc thắt lưng của anh ta, nói líu nhíu :
      - Thắt lưng của tớ còn dùng được. Sờn rách có đáng kể chi, cứ phết xi...

       Anh ta bỏ áo vào trong quần, sửa sang cho ngay ngắn, mỗi bận như vậy, các vết thương lại đau nhói lên rồi anh ta còn quả quyết rất dễ dàng.
    - Thế nào họ cũng sẽ phát thắt lưng mới cho cậu !

      Trêchiakov lại được dìu đi đâu đó, được chở đi, lại, xóc tung lên. Sau đó anh ngồi dưới đất. Ráng chiều trong vắt sáng lên sau cánh rừng : rừng thì đỏ rực, cây thì đen thẫm trên nền đỏ. Và khắp mọi nơi dưới các gốc cây thương binh nằm, ngồi, cựa quậy trên mặt đất.

      Có tiếng ầm ì. Từ các lều bạt không xa, họ chuyền những người đã băng bó ra, băng mới tinh trên người họ chốc chốc lại trắng xóa lên. Và khi các cứu thương đi lại giữa mọi người, chọn người tiếp theo, thương binh nằm dưới đất nhìn họ, tiếng rên rỉ trở nên ai oán hơn. Họ cáng ra một người. Màn đậy lên người anh ta, băng cuốn từ đầu đến chân.

       Trêchiakov cảm nhận mọi điều qua các âm thanh lọt vào tai. Chốc chốc các âm thanh ấy xa dần rồi biến mất. Khẽ giật mình, anh chợt tỉnh. Tim đập loạn lên. Anh biết : không nên ngủ. Giống như ở ngoài băng giá: nếu thiếp đi — sẽ không tỉnh dậy được. Và anh cố không ngủ thiếp đi. Trong người anh tất cả đều trở nên yếu ớt - tim không đập mà run rảy. Anh cảm thấy cuộc sổng đang rời bỏ anh.

       Có lần anh nghe thấy tiếng nói sát bên người :
       - Trung úy, đừng ngủ !

       Bóng đen che lấp ráng hồng, cúi  xuống thấp hơn nữa :
      - Ê, ê này, Này, này, dậy đi… Nhikisin, giúp tôi một tay. Thế. Đấy ! Có đi được không !

      Vải bạt thô cứng cọ khắp mặt làm chiếc mũ tuột khỏi đầu. Người tải thương nhặt lên, rồi đút vào túi áo ca-pốt  cho anh.

      Bên trong, sau tấm sàn trắng, ánh sáng của những ngọn đèn dầu hỏa làm lóe mắt.

       Trong khi họ cởi quần áo cho anh, tất cả hiện lên rõ ràng. Trong góc — một người trần trùng trục, tay này giữ chặt tay kia, mắt nhìn lên trên khi người y tá dùng kẹp lôi ra mẩu băng nâu ướt, từ vết thương đen ngòm nơi khuỷu tay.

       Các bác sĩ đeo khẩu trang cúi xuống bàn. Nơi đó, dưới tay họ — một cái đầu tròn tóc húi cao, đáng lẽ là thái dương và gò má thì lại là những cục máu đông, dày dặc vết thương. Các bác sĩ cầm kẹp mạ kền cắm cúi làm việc, họ lôi từ trong đầu ra vật gì đó, miếng kim loại va vào chiếc chậu dưới gầm bàn kêu lenh keng. Đôi mắt người đó vẫn sáng rực, đen, kiểu hốc mắt không phải là của người Nga nhìn lên trên, tách biệt với nỗi đau, tách biệt với mọi điều, và bàn chân vàng bệch thò ra dưới tấm vải, khẽ run run.

       Trêchiakov cũng run bắn lên, anh đã được cởi hết quần áo. Chiếc bàn ấm hẳn lên khi họ đặt anh xuống. Bác sĩ hút thuốc từ tay người khác bên cạnh chiếc màn kéo. Đôi tay bác sĩ đi găng vẫn giơ ngang tầm vai. Bác sĩ cúi xuống chỉ hở mỗi đôi mắt. Chiếc khẩu trang căng ra, nhìn thấy miệng mũi lúc phồng lên rồi lại xẹp xuống. Họ dùng cái gì đó cùn cùn kéo trên người anh. Miếng kim loại va vào chậu kêu leng keng. Dường như họ lại dùng con dao mổ cùn, toàn thân anh co rúm lại chờ đợi cơn đau, thêm vài lần leng keng trong chậu và cơn đau quặn lên.
       - Giữ chặt chân ! – Bác sĩ phẫu thuật nói.

       Một cái gì nóng bỏng vào thấu tận tim anh , làm anh ngạt thở
     - Kêu lên, đừng có nín chịu. Cứ kêu lên …

      Tiếng người phụ nữ lúc thì biến mất, lúc thì ở ngay bên cạnh, sát bên tay. Có ai đó dùng băng thấm khô trán và mặt anh.   Có lần đôi mắt của bác sĩ phẫu thuật hiện lên rất gần, đồng tử rọi thẳng vào đồng tử. Bác sĩ nói cái gì đó. Và đột nhiên trái tim trở lên nhẹ nhõm hơn.

       Khi họ băng bó xong, người phụ nữ chìa cục máu đặt trên bông nõn :
      - Giữ lại một mảnh làm kỷ niệm…

      - Tôi cần nó để làm gì cơ chứ !

      Và mảnh đạn đó lại lenh keng trong chậu.

       Họ đưa Trêchiakov yếu sức đang run bắn lên vào trong chiếc lều bạt. Dưới cái áo ca-pốt, dưới tấm chăn, anh vẫn run lên cho đến tận nửa đêm. Hễ cứ nhắm mắt là anh lại thấy lính bộ binh chạy lom khom trong cỏ khô, phía trước bức tường là đám mây đen, áo va-rơi trên người lính bộ binh và cỏ, tất cả đều trắng toát. Và thình lình anh nhìn thấy chiếc chân vàng bệch đang run run trên bàn mổ, căng ra vì đau đớn, những ngón chân co quắp lại. Và trong cái đêm ấy, đã hơn một lần anh trông thấy Xuiarov. Anh nheo mắt lại, và anh vẫn thấy cảnh mình đánh anh ta ngoại ụ đất, trên cái trận địa vô vọng này, anh ta nằm ngửa, mắt chớp chớp, tay che mặt. Đó là những gì cuối cùng của người ấy trong cuộc đời ; chúng nó đã giết anh ta rồi..Anh ta sẽ mang theo điều đó !....Và cả cái ngón tay, ngón tay đeo nhẫn – bị cắt cụt như tay của mẹ anh.

       
      Bộ binh chạy giữa tiếng nổ, đám mây dựng thành bức tường sau hào chống tăng. Có cái gì đó cuồn cuộn bốc lên trong bức tường, hệt như bụi cuốn thành vòi rồng. Nó bồng bềnh lại gần. Và với nỗi đâu ngọt ngào trong ngực, tất cả mọi điều trong con người anh bỗng mở ra chào đón
     - “Mẹ !”.

     Bà mẹ buồn bã đứng bên kia, nhìn anh im lặng. Anh cảm thấy mẹ ở gần, như cảm thấy hơi thở trên má :
    - “Mẹ !”.

      Và anh thở hổn hển vì tình yêu đối với mẹ, anh sung sướng thấy rằng lần đầu tiên trong cuộc đời một người đã trưởng thành, anh có thể nói với mẹ điều đó và giữa mẹ con anh không có gì phiền lòng. Anh lao về phía bà, nhưng họ giữ chặt lấy vai anh, không thả anh ra, lại còn kéo giật lại. Anh đau đớn lao đến và tỉnh dậy. Trong rạng đông xam xám, cái đầu vắn băng của ai đó như quả cầu trắng, đang đung đưa trước mặt anh.   
      - Anh muốn gì ? — Trêchiakov hỏi và quay đi,  hai má anh ướt đầm nước mắt.

      - Cậu hét lên. Có thể, cậu cần gì phải không ?

       - Tôi chẳng cần gì cả.

        Anh tiếc rằng họ đã đánh thức mình dậy, nằm như vậy rất lâu. Trời đã sáng. Cảnh bận rộn bắt đầu trong lều bạt. Những người tải thương khẩn trương cho thương binh uống trà nóng, băng bó lại, kiểm tra các chỗ băng. Một vài bận, người bác sĩ dáng điệu lo lắng rẽ vào. Họ chuẩn bị gì đó. Chắc là, chuyển về hậu phương.

       Bên ngoài, sau tấm màn, khi họ mở ra, tất cả đẫm sương. Và họ nằm với sương. Mặt trời lạnh lẽo đã lên cao và đứng trên cánh rừng. Thương binh lắng nghe tiếng ầm ầm không xa của trận đánh, họ nằm yên trên lớp rơm đã được lót áo mưa bạt.

      Đại đội trưởng pháo chống tăng người quấn đầy băng ngồi bên cạnh Trêchiakov. Cả hai tay của anh ta đều cụt từ trên khuỷu, Trêchiakov cảm thấy mùi máu tanh tanh thấm qua lần băng nơi mỏm tay cụt. Một chiến sĩ ở đại đội này cũng bị thương trong trận đánh, đỡ lưng đại đội trưởng, cho anh ta uống trà từ chiếc ca, và kể cho ai đó ở đằng sau lưng anh ta nghe chuyện xe tăng Đức đã tiến đến chỗ họ ra sao và mọi việc đã diễn ra như thế nào.

      - Cái quan trọng là trước chiến tranh, anh ấy là thợ may. — anh chiến sĩ nói cứ như đại đội trưởng không có tay thi không nghe được vậy, và anh ta đưa chiếc ca chệch ra khỏi môi. Đại đội trưởng vẫn ngồi nhẫn nại chờ đợi. — Không có tay, anh ấy sẽ thế nào nhỉ ? Không có tay, anh ấy sẽ  không kiếm được bánh mì cho chính mình. — anh chiến sĩ vẫn nói trước mặt đại đội trưởng mà cứ như vắng mặt vậy.

       Gương mặt đại đội trưởng có vẻ gì đó rất Kapkaz hoặc rất Do thái : mũi trắng hơi quặp, cặp mắt lồi, ria lép hung nhạt tua tủa trên gương mặt mất máu. Dáng vẻ đó khiến cho Trêchiakov nhớ tới người bố dượng, chỉ có điều ông không để râu.

       Mọi người đột ngột mở cửa vào lều bạt: che khuất mặt trời. Cùng với những cái bóng đen dài đang chuyển động trên mặt đất phía trước, một nhóm sĩ quan bước vào trong lều bạt. Người đi đầu là đại tá ngực đeo huân chương. Từ đằng sau những mái đầu, bác sĩ hoảng hốt nhìn ra.   
       - Xin chào các dũng sĩ ! Trong số các đồng chí ai là người đầu tiên trong trận đánh nhảy vào hầm của quân Đức ?.

      Im lặng một lúc. Đại tá chờ đợi. Tiếng thì thào loan khắp thương binh : «Sư đoàn trưởng». Bên lối vào lều bạt, một chiến sĩ bị thương nhẹ từ ổ rơm đứng lên, anh ta trẻ trung, can đảm — hệt như đang đứng dưới cờ.
      - Thưa đồng chí đại tá, tôi !.

      Sư trưởng nhìn anh ta :
      - Giỏi lắm, anh hùng lắm !

      Và sư đoàn trưởng chỉ cần ngoái chiếc cổ cứng đờ ra đằng sau, viên sĩ quan tùy tùng đã đưa ngay chiếc huy chương bạc «Dũng cảm»  từ chiếc hộp nhỏ ôm trước ngực. Chiếc huy chương đung đưa dưới cuống. Sư đoàn trưởng tự tay gắn huy chương lên ngực người lính.
      - Đồng chí thật xứng đáng. Hãy đeo lấy !

      Thêm một người nữa đứng lên, trông anh ta chẳng lấy gì là can đảm. Cánh tay uốn gập ở khuỷu, ép chặt vào bụng căng phồng dưới áo va-rơi. Và anh ta cúi người xuống cánh tay.
       - Thưa đồng chí đại tá, tôi cũng thế…

       Và họ gắn huy chương lên áo va rơi cho anh ta. Không ai quyết định đứng lên nữa. Chỉ có giọng nói yếu ớt của ai đó hỏi với ra từ trong góc :
       - Thưa đồng chí đại tá, chúng ta đã chiếm được nhà ga rồi phải không ạ ? Chiếm được nó thế nào ? Cái nhà ga ấy...

      - Chiếm được rồi. Chiếm được rồi, các dũng sĩ ạ. Mau bình phục nhé, Quân y của chúng ta tốt lắm, họ sẽ chữa khỏi cho tất cả các đồng chí, ai còn có khả năng sẽ trở lại đội ngũ !...

     Rồi đại tá bước nhanh ra. Theo sau ông, cả một đám đông những người còn lại. Bác sĩ là người cuối cùng đuổi theo, ông còn ngoảnh lại nghiêm nghị nhìn các thương binh…

     

      X.


       Đất bên kè đá vẫn vút qua, cuộn khói tàu hỏa xam xám lơ lửng trên đường dây điện thoại, những cánh rừng mùa thu chạy vòng quanh, vòng quanh khi thì biến mất, khi thi hiện lên. Anh ngủ thiếp đi trong tiếng cót két của toa tàu, tiếng bánh xe gõ nhịp xình xịch phía dưới, rồi anh chợt tỉnh — gió vẫn tải khói tàu trên khắp mặt ruộng trơ gốc rạ, cánh đồng luôn đổi thay, dưới bầu trời mùa thu trong vắt, xa xa rừng hiện lên vàng rực khi mặt trời chiếu xuống.

      Ở nơi nào đó trên phía bắc, chắc là tuyết đã rơi : hơi lạnh tràn vào cửa tàu. Còn ở đây, họ đã đi biết bao lâu, mặt trời vẫn sưởi ấm mảnh đất mùa thu, mà cuộc chiến tranh đã hai lần phóng vút qua từ hai hướng ngược chiều nhau.

       Anh thức giấc, xe cứu thương đậu giữa cánh đồng. Yên tĩnh. Họ đẩv cửa toa tàu sang bên, một chiến sĩ bận quần ống thụng, áo sơ mi vải thô cụt tay trái, đang ngồi trên sàn tàu, đôi chân trần buông thõng trước gió. Anh ta tháo băng ở tay ra, đầu húi cao cúi xuống cánh tay, khẽ nhón những con dòi từ vết thương. Một chiến sĩ khác đứng phía dưới, chăm chú nhìn, cuộn băng lại. Và một người nữa bước đến, đôi nạng răng rắc trên lớp đá răm.
        - Cậu bắt chúng làm gì? Chúng có ích đấy, làm sạch vết thương.

       - A ha... Cậu biết không, dưới lần băng ngứa ngáy lắm !

       Chiếc đầu tàu nổi lên một hồi còi lanh lảnh. Thương binh bò vào các cửa đã mở, họ nhét nạng vào sàn tàu, có ai đó bíu lấy thành tàu nhảy từ ngoài vào. Mọi người kéo anh ta vào toa.

      Và mặt đất bên kè đá lại vút qua, khói đậu trên đường dây. Tĩnh lặng trên các cánh đồng.

       Từ giường trên, Trêchiakov ngắm nhìn, ngắm nhìn mãi vẻ đẹp mùa thu ấy của thế giới. Có thể anh sẽ không được thấy vẻ đẹp ấy nữa. Lần này, trong một trận chiến đấu mà chưa đến phút chót, điều ấy  lại xâm chiếm anh chút ít. Nhưng lòng anh thanh thản. Nếu cuộc chiến tranh kéo dài sang năm thứ ba, cần phải có biết bao nhiêu người, thì một người kể ra thật là ít ỏi, trong cuộc chiến tranh ấy... Trước khi vào trường sĩ quan, anh ở ngoài mặt trận một năm , hồi đó anh bị thương vì ngốc nghếch : không phải bị thương mà là bị sức ép. Tất nhiên ở mặt trận Tây bắc, nơi diễn ra các trận chiến đấu - có tính chất cục bộ, không thể so sánh với mặt trận này. Nhưng ở đó, họ cũng bị giết chết – nhiều người còn nằm lại trong các đầm lầy, trong các khu rừng xám ven đầm lầy.

       Đoàn tàu căng ra trên đường lên dốc; khói đen đặc bên ngoài. Trong toa tàu có cảm giác mặt trời bị một cái bóng chập chờn, lay động che khuất. Qua tiếng thở phì phò nặng nhọc của đoàn tàu vừa ra khỏi đường hầm, từ giường dưới vẳng lên giọng nói vui vẻ của ai đó. Tiếng gõ đều đều của bánh xe, tiếng cọt kẹt của toa tàu bằng gỗ thỉnh thoảng lại át tiếng nói ấy.  Và bỗng nhiên giọng nói ấy trở lên vang hơn:
      - Chúng bắt đầu cởi tung áo ra, rận bám đầy áo!... Chúng trải áo lên bàn, ngồi đối diện nhau, từng đứa một đưa móng tay miết lên áo của mình «Ain rux kaput ! Svai kaput !...».(*)

      Cứ việc ngồi ở bếp lò mà cười. Và chính chúng cũng cười.

      Anh chàng lúc nãy nhón dòi khỏi vết thương đang kể chuvện, Trêchiakov nhận ra anh ta nhờ giọng nói.

     Lên khỏi dốc, đoàn tàu khó nhọc thở ra một hồi còi dài, lại nghe thấy giọng nói ấy ở giường dưới :
    — ... Có một trận đánh... À, mả chả ra đánh nhau. Quân ta đã rút lui từ buổi chiều, đốt cháy kho tàng, suốt đêm các mụ đàn bà vơ sạch những gì họ kiếm được. Sáng ra quân nó tràn vào. Tôi vừa mới ngồi xuống bậc thềm bắt đầu dùng sữa chiêu bánh mì. Tôi trông thấy chúng đi xe đạp. Nóng nực, chúng bận có mỗi quần cộc, ủng và súng quàng lên cổ trần trụi, chiến tranh mà. Tôi đã lớn rồi, mà phát hoảng lên, bỏ chạy vào trong nhà. Bọn nhóc sau này kể lại, chúng chạy ra xem mà ! ; bọn Đức đạp xe ra ngoài cái đập sau làng, ở đó có hai chiến sĩ Hồng quân đang đi, dọc bờ mương, hát rống lên : cả hai say mềm. Trong túi mỗi người đều còn một chai nữa. Ngay lập tức bọn chúng giơ súng tiểu liên “Rux, henđơ hốp » (**) Thế là cả hai đành giơ tay lên.

      Trong cảnh lắc lư và tiếng cọt kẹt cua toa tàu, giọng nói đó lúc thì vang lên rõ hơn, lúc thi biến mất.

      Và một lúc nào đó, Trêchiakov, yếu sức vì mất máu, lại thiếp đi.

      Anh thấy mình ở dưới gầm cầu : nằm trên cỏ sau tảng đá to, còn bọn Đức thì phi mô-tô trên cầu.

       Anh nghe thấy tiếng răng rắc và tiếng xe phành phạch, anh trông thấy tấm gỗ lát mặt cầu lay động trên đầu anh. Im ắng... Từ sau mỏm đá anh nhìn ra. Phía trước lòng khe khô cạn, những bụi cây lúp xúp. Và đột nhiên anh cảm thấy, anh không trông thấy,  mà bằng hai bả vai, bằng lưng, anh cảm cái nhìn đang hướng vào minh. Anh quay ngoắt lại - một tên Đức. Nó đứng trên cao, nhìn anh, đội mũ, quân phục mở phanh trên bộ ngực đẫm mồ hôi, băng đạn tiểu liên dự trữ thò ra từ cái ống ủng đầy bụi. Không xuống xe đạp, tên Đức chỉ chống một chân, từ trên cao theo dõi anh đang bò dưới gầm cầu giữa ban ngày. Ngay lúc đó anh cảm thấy sự bất lực không tránh khỏi của những gì đang xảy ra, anh không nhúc nhích, từ phía dưới nhìn tên Đức, và ý nghĩ khiếp nhược quay cuồng : vừa mới đây mọi chuyện đều khác hẳn, thế mà bây giờ, không sao thay đổi, không sao sửa chữa được điều gì. Tên Đức tháo khẩu tiểu liên khỏi cổ đẫm mồ hôi, bắt đầu nheo hàng mi trắng. Và khi cảm thấy đôi chân tê dại đi trước họng anh liền lao đến, kêu thét lên và anh tỉnh dậy vì tiếng kêu của mình.

       Anh nằm đó tai ù đi và không tin rằng mình còn sống. Vì sao trong mơ bao giờ cũng đáng sợ ? Không một lần nào trong chiến đấu anh lại cảm thấy sợ như sau đó ngủ mơ. Và bao giờ trong mơ bạn cũng thấy mình bất lực trước những điều đang đến gần.

      Vài ngày sau, từ ô cửa của đoàn tàu tải thương, từ chăn đệm, trong sự rung rinh êm êm của lò xo, từ trong ấm áp, anh trông thấy thắp thoáng sau làn kính một khu vườn táp sương, nhưng chưa rụng lá. Và anh chợt nhớ lại rành rọt — thậm chí anh cảm thấy hương vị những quả táo mùa thu mát lạnh lần ấy cả lớp anh đi lao động. Những gốc cây cổ thụ sần sùi đứng trên lá câ vàng rực đẫm sương, những quả táo lạnh buốt trên cây, từ đống lá làn khói cay cay bốc lên, gió lùa khói bay khắp vườn.

      Và giữa trưa, từ những đám mây xám xịt mưa tuyết đổ xuống, trời tối sầm lại, tất cả tụ tập trong chòi canh bên đống lửa, những bàn tay lạnh buốt đỏ ửng bốc lấy khoai nóng trong chiếc nồi gang đặt trên bàn, rồi chấm muối. Và sữa rót đầy ca...

      Tất cả những điều đó đã lâu lắm rồi, dường như trong một cuộc sống khác.

………………………….. 

    (*). Một thằng Nga toi mạng ! Hai thằng Nga toi mạng ! – Tiếng Đức.

    (**). Bọn Nga, giơ tay lên ! – Tiếng Đức.

     

       XI.




      Mùa đông ở Uran đến sớm. Sáng sáng ánh tuyết hắt lên trần nhà trắng toát, còn mặt trời rọi vào những ô kính ẩm ướt, mà ở đó băng đang tan . Có lần thương binh mở cửa kính đã được dán kín, và thò đầu ra, họ vỗ tay, họ hò hét bên trên, lấy nạng gõ vào các viền sắt ở cửa.
    - Hát bài lên đường !

      Phía dưới, ở trong sân bên bức tường gạch cua một trường phổ thông xưa được mặt trời sưởi ấm, và bây giờ là quân y viện, đội nhạc của nhà trường đang biểu diễn tiễn đưa những người trở lại mặt trận.
     - Bài lên đường !— Họ hét lên bên các cửa sỗ.

      Trêchiakov còn chưa đi đến đó, chỉ ở tận đầu kia của buồng bệnh anh cũng nghe thấy rõ, trong sân một vài chiếc măngđôlin và balalaica đang gẩy một giai điệu được ưa thích. Và giọng hát trẻ trung, vui sướng, vang lên lảnh lót ngoài băng giá.
      “Đừng buồn, đừng khổ đau   
       Xin gửi nụ hôn bên ngưỡng cửa…”

      Đại úy Roizman mù lòa vịn thành giường, đánh đổ chiếc ghế đẩu ở lối đi, đang bước ra chỗ sáng bên cửa sổ.

       Đường thênh thang rực sáng
       Rộng mở trước chúng ta…..

      Bài hát ấy được trình diễn ba lần liền, Thương binh không muốn nghe bài nào khác : Họ thích bài hát này, cứ yêu cầu đi yêu cầu lại. Và họ lại gẩy đàn. Vui sướng vì tuổi trẻ, vì âm điệu, vì sức  mạnh, giọng thiếu nữ trong veo bay vút lên trên tất cả các giọng khác :
       “Đừng buồn, đừng khổ đau….
   
        Y tá chạy vào phòng bệnh nhân, đóng sập cửa sổ lại, đẩy thương binh về giường :
        - Các anh điên rồi I Ngoài sân băng giá, muốn sưng phổi hả ?

       Cũng trong ngày hôm ấy anh tải thương cụt một chân bắt đầu tập tễnh đi chân giả. Có dạo anh nằm ở đây cho hết kỳ hạn, anh được ra viện nhưng không biết đi đâu : ngôi nhà của anh và cả vùng quê đã bị quân Đức chiếm đóng. Bởi vì thế anh ta đâm mọc rễ ở quân y viện. Anh lấy đinh đóng chặt ô cửa sổ lại để mọi người, cho đến tận đầu xuân cũng không mở ra được : ở đây cần giữ gìn ấm áp. Nhưng đến tận đêm  âm điệu đó vẫn bay khắp phòng bệnh nhân. Người này quên, người kia khe khẽ hát, rồi đi lại, mỉm cười với chính mình. Trong góc phòng như người theo đạo Hồi, Gôsa ngồi khoanh chân trên giường, tráo bài rủ chơi tính điểm.

       Tính theo tuổi, Gôsa cũng gần giống như những học sinh phổ thông kia, nhưng trong cuộc đời mình, anh đã kịp ra đến mặt trận. Đoàn tàu quân sự bị ném bom, Gôsa bị sức ép và họ chở anh vào quân y viện. Rồi anh lại ra trận, và lần này không phải bị trúng bom mà trúng pháo địch. Anh tỉnh lại ở quân y viện, các bác sĩ nói rằng đợt chấn thương trước của anh bị ảnh hưởng. Và rất có thể, anh lại bị sức ép. Không lần nào. Gôsa có thể thuật lại cho đến nơi đến chốn : anh bắt đầu hồi hộp, nghẹn ngào đến nỗi không thể nói ra được, người rung lên như đang nức nở.

       Ngày ngày, từ sáng sớm anh đã ngồi trên giường với cỗ bài : Chờ xem có ai chơi tính điểm với anh không. Và số phận anh có thể đoán trước được. Hồi ở trường sĩ quan mỗi khi được nhận giấy ra ngoài, Trêchiakov đã thấy những người như thế  ở ngoài chợ, bên các quán bia ; họ cụt chân ngồi dưới đất, chơi “vòng”, “dây”, họ còn đổi chác gì đó dấu dưới áo ngực, họ chỉ sống độc bằng ban ngày. Hoặc là, kẹp chặt bao thuốc lá đã bóc trong mỏm tay cụt, họ run cầm cập ngoài băng giá, bán lẻ từng điếu. Chắc vì thế mà bác sĩ không vội cho Gôsa ra viện.

       Nhìn dáng điệu, rõ ràng đó là một chàng trai anh hùng, lao ra trận lập chiến công, nhưng anh ta không được may mắn, không thực hiện nổi điều gì, không được chết vinh quang.

       Thứ sáu nào các học viên trường sĩ quan lục quân cũng đi tắm ngang qua quân y viện. Từ nhà tắm ra, họ vừa đi vừa hát. Giọng hát của người bắt nhịp run run, không lấy được dũng khí và dễ gẫy trong giá lạnh, cất cao trên đội ngũ nhấp nhô, trên làn hơi nước bốc lên từ những chiếc lưng áo bạc màu và từ những chiếc chổi tắm ướt sũng.
      “Ở nơi mà bộ binh không đến được
       Tầu bọc thép không qua
       Xe tăng không trườn tới….

        Lạo xạo, lạo xạo — những đôi ủng đi trên tuyết. Yên lặng đợi chờ. Giọng người bắt nhịp cất lên giữa hàng quân, ai cũng lo cho giọng hát ấy : nhỡ không đủ hơi thì sẽ hỏng cả bài hát. Và lần cuối cùng, giọng hát ấy cất lên không thương xót :
       Ở đó chỉ có chim sắt bay lượn được….

       Hệt như sẵn giọng trả lời, át cả tiếng bước chân, các học viên gào lên điệp khúc do ai đó sáng tác :
       Tạm biệt Maruxia, em thân yêu.
       Anh sẽ không quên tình em.
       Và, phải chăng, đây là lần cuối.
       Anh được nhìn vào đôi mắt xanh….

      Và ngoài băng giá, tiếng lạo xạo của những đôi ủng đóng cá sắt lại vang lên, hơi bay ra từ miệng, hơi bốc trên những chiếc mũ có tai. Đường phố ngập tuyết vắng vẻ, rộng rãi, những chiếc cổng khóa kín được cào sạch tuyết, làn khói trắng bay trên ống khói bếp lò, ở các ô cửa sổ không ai nhìn xem các học viên vừa đi vừa hát : chiến tranh, người nào không ra mặt trận thì làm việc mười hai tiếng vì mặt trận. Chẳng lẽ những gương mặt già nua trùm kín khăn lại dán chặt vảo ô kính, và những đôi mắt đùng đục lờ mờ lại nhìn theo hay sao.

       
       Băng giá cũng phải nhường bước, các học viên đi rất nhanh. Lúc này không phải áo capốt, mà bài ca và bước đi đã ủ ấm họ : Lạo xạo, lạo xạo. Như một bầy chim sẻ, bọn trẻ từ hai bên đường chạy theo sau hàng quân nhìn ngắm, và chúng dường như cũng bước đều, bước ! Bước đều, bước.! Và ở các ô cửa sổ của quân y viện, thương binh mỉm cười, hệt như nhìn vào quá khứ của chính mình.

       Nửa tháng sau, khi đã bình phục, Trêchiakov còn phải mổ thêm lần nữa : gắp những mảnh đạn nhỏ ở tay, nối dây thần kinh, rồi bọc bằng xenlôphan. « Chúng tôi đã bọc như bọc kẹo ấy » bác sĩ phẫu thuật nói.

      Phẫu thuật chỉ gây tê tại chỗ, nên đêm đến, nỗi đau thật sự mới bắt đầu, các bác sĩ đưa cho cô y tá một ống moóc phin dành cho anh. Hầu như cho đến sáng, anh đi lại suốt dọc hành lang, nhưng không chịu tiêm thuốc. Thượng úy pháo binh nằm trong phòng dành riêng cho sĩ quan, đôi tay dập nát vì đạn nổ. Anh ta bị xóc tung lên trong xe-tải thương, khi họ chuyển anh ta ra đoàn tàu cứu thương, họ tiêm moóc phin để anh ta ngủ, và cho người khác ngủ. Thế mà bây giờ anh ta hỏi xin y tá moóc phin, rồi đổi chác, dối trá, hạ mình van nài. Thấy thế, Trêchiakov quyết định thà chịu đựng còn hơn biến thành người như vậy, cho dù cô y tá chế nhạo anh, các cô bảo một mũi tiêm không thể trở thành kẻ nghiện moóc phin được.

      Gần sáng, thương anh, các cô y tá rót cho anh nửa cốc rượu cồn, anh uổng cạn, nằm xuống rồi kê gối dưới đầu và váng vất ngủ thiếp đi. Anh nằm mơ, hình như anh nghe thấy có giọng nói, chính cái giọng đã hát :”Đừng buồn, đừng khổ đau..” ở ngoài sân. Anh nghe thấy cô gái ấy đang nói trước mặt anh, thế là anh sợ hãi choàng dậy. Anh tỉnh dậy và không biết mình ngủ hay không ngủ, giọng nói đó vẫn vang lên, chưa biến mẩt. Anh thận trọng đẩy chiếc gối ra. Ánh tuyết trắng hắt vào phòng, những cành cây trắng đung đưa ngoài cửa sổ, tất cả vẫn rõ ràng như vẫn thường xảy ra sau đêm mất ngủ. Cách hai giường, một cô gái mặc áo choàng trắng, ngồi xoay lưng về phía anh, hai bím tóc dài chấm ghế. Chân cô ta mang đôi ủng dạ của lính, mà xám thuộc rất thô. Hai bím tóc lúc lắc trên lưng, cô ta quay đầu ỉại — trong khoảnh khắc đó, anh nhìn thấy một bên mắt cô sáng rực đầy vẻ lo lắng.

     Đại úy đeo huân chương Cờ đỏ ngồi trên giường gần chỗ cô. Anh là người duy nhất trong buồng bệnh của họ không cất huân chương dưới gối mà cài chặt trên chiếc áo sơ mi mở toang dưới áo choàng, và anh cứ thế đi lại, ngực đeo huân chương. Anh không còn trẻ trung nữa và bị thương nặng : mảnh đạn cối nằm lại trong não của anh. Qua lời bác sĩ, họ được biết anh ta có thể sống với mảnh đạn ấy, nhưng cũng có thể chết đột ngột vào bất cứ lúc nào đó. Anh ta thường bị những cơn đau đầu, đến mức anh phải nằm liệt giường, thoàn thân nhợt nhạt.

       Trong phòng mọi người khe khẽ gõ đôminô, đánh túlơkhơ trên bàn ăn. Đại úy Rôizam mù lòa lê giầy lệt xệt trên sàn nhà, rồi va phải giường. Cô gái nói nhỏ, Trêchiakov nghe câu được câu chăng :
       - Cháu không thể tha thứ cho mình... Cháu hoàn toàn không hiểu... Còn anh ấy nổi nóng lên một cách hãi hùng. « Em quên rồi hả !» Lúc đó cháu mới chợt hiểu, anh ấy chỉ còn có nửa giờ đồng hồ nữa. Anh ấy hút hết điểu thuốc này sang điếu thuốc khác... Anh ấy muốn nói. Cháu chạy bổ đến, tất cả mọi người có mặt ngoài sân ga đã lâu ...   

       Bằng thính giác, Trêchiakov cảm thấy rằng cô gái quay về phía anh.
       - Anh ấy ngủ, — đại úy nói, — Mới mổ hồi chiều Và đột nhiên anh cảm thấy bực bội, cô gái thậm chí chẳng hỏi han gì, đối với cô, anh ta chỉ là điều trở ngại trong câu chuyện.

       Chiếc giường lại bị xô đẩy, Rôizman đụng phải. Tiếng bước chân lệt xệt, xa dần. Cô gái bắt đầu thì thào khẽ hơn :
      - Rồi sau đó khi tiếng còi tàu và còi lệnh vang lên, mẹ cháu lao đến ôm hôn anh ấy ! Mẹ cháu đã hôn anh ấy như thế ! Hôn lên cổ, lên gáy, lên đầu... Chỉ đến lúc nào đó cháu mới nhận thấy, chỉ đến lúc đó cháu mới hiểu ra rằng điều đó là thế nào. Cháu cảm thấy rất dễ chịu, vì anh ấy đã đến, và tóc cháu xõa tung trên vai. Anh ấy đi đến chỗ chết chóc.

       Trêchiakov muốn nhìn thấy gương mặt cô nhưng anh chỉ nhìn thấy dải tỏc đuôi sam trên áo choàng, và đôi ủng to xám dưới gầm ghế đẩu. Anh chợt nhớ ra, anh đã có lần trông thấy đôi ủng này ở đâu.

       Đoàn tàu cứu thương dừng ở ga, họ khiêng những người nằm trên cáng, tải thương dìu những người đi được. Lúc anh được dìu từ trên bậc xuống, có hai đứa trẻ chui ra khỏi gầm tàu : cô bé choàng khăn kín người, băng giá lạnh buốt còn cậu bé đội chiếc mũ có vành che tai bằng da đen. Cả hai nhìn quanh xem có ai tròng thấy mình không, và chúng vui sướng, hà hê, một thùng than chưa cháy hết khét lẹt đầy ụ đặt trước mặt : Chúng đi nhặt than trên đường. Anh nhận thấy cô gái mang đôi ủng bộ đội, đúng là đôi ủng này, to, rộng. Rất có thể, đây chính là cô bé đỏ ?

      - Các bạn ơi, — Rôizman gọi. Giơ tay lên, ống tay áo choàng bằng vải flanen tuột thõng xuống, — anh rờ mép cửa sổ. — Đây là cửa sổ, phải không ?

       Mọi người ngừng nện đôminô. Đứng ngược sáng, Rôizman rờ ô kính, rờ khung cửa. Đôi mắt anh — không một chút hư hại, vẫn sáng rực lên nhưng lại không trông thấy gì — lúng túng nhìn căn phòng, nhin lướt qua tất cả mọi người.
       — Tôi phân biệt được ánh sáng. Đây... Nó đây...

       Và tay run run anh bắt lấy ánh sáng trên ô kính.

   

        XII


 
       Từ hành lang bên cạnh phòng sơ cứu, vẫn phảng phất hơi lạnh lọt qua cửa kính, xa xa vẫn thấy rõ: đường tàu, nhà ga, và những ô cửa sổ băng tuyết bám trắng xóa. Nhìn những ô cửa sổ nhà ga to rộng như cổng ra vào, có một lần nào đấy anh hồn nhiên nghĩ rằng ban đêm đoàn tàu từ một bài thơ của trẻ con sẽ đi dạo chơi qua những ô cửa ấy ; đoàn tàu đẩy cửa bằng tấm ngực thép ; đi ra, xung quanh vắng lặng, ngay cả người bẻ ghi cũng kéo ghế đến bên bếp lò thiếp đi...

       Hồi ấy, anh mới lên bốn, và bố anh vẫn sống với mẹ con anh. Bố bảo anh không được ngủ mà phải trông coi đồ đạc, và bố cùng với mẹ bỏ đi đâu đó. Anh ngồi trên chiếc va-ly giữa những người nằm ngủ ngổn ngang, và anh hình dung thấy người bẻ ghi thiu thiu ngủ trong góc nhà, bên bếp lò và đoàn tàu đẩy ô cửa sổ bằng tấm ngực thép ra sao...   

       Bố anh trở lại, tay xách đồ, tay dắt anh và cả hai cha con cùng đi đến gian phòng lớn. Dưới ánh điện, mọi cái đều sáng rõ, nhiều người vui vẻ trò chuyện bên bàn ăn, khói thuốc bốc lên tận trần nhà, và giữa tiếng ồn ào và giữa ngày hội hè mẹ ngồi một mình bên chiếc bàn trải khăn ăn trắng tinh, chờ hai bố con. Mọi điều chưa từng thấy, không giống ở nhà. Lần đầu tiên cả nhà ăn giữa đêm và bữa ăn không phái do mẹ nấu, có một người bước đến, khăn mặt vắt trên tay, bố nói với người đó, người đó ghi lại tất cả và tỏ ra rất hài lòng. Thật kinh ngạc, ở đây sao mà họ nấu ăn nhanh đến thế. Thường thường, mẹ vẫn đứng nửa ngày bên bếp dầu, còn người này vừa đi khỏi thì ngay lập tức làm xong tất cả và mang đến.

      Rồi sau đó cả nhà đi xe ngựa, những vì sao đu đưa gần ngay mặt. Và thế giới đã trở nên vô tận. Vũ trụ và các thế giới khác là gì ? Chỉ có một thế giới vô tận : Tuổi thơ. Và những con người bất tử sống trong thế giới ấy là : Anh, bố, mẹ. Lúc đó thì Lianka còn chưa có trên đời.

     Cứ mỗi khi băng giá nổi cơn thịnh nộ như thế, thế nào anh cũng nghĩ đến cha. Mẹ đã gửi gói bưu phẩm cuối cùng cho cha trước lúc chiến tranh, còn bức thư cuối cùng của cha, từ nơi ấy được gửi về sớm hơn.

       Chuyện, mẹ đã có chồng, khi cha anh đang ở chốn ấy, nói chung, ngoài cha anh ra, ai đó sẽ là chồng của mẹ, anh không thể tha thứ cho mẹ. Cho nên anh không thể nhìn mẹ chăm sóc bố dượng, và chốc chốc lại đưa mắt nhìn Bezais. Anh luôn cố tình tìm thấy ở người chồng của mẹ những điều khó chịu nhất, anh không bao giờ và không sao gọi tên người đỏ được: «Có điện thoại….có thư..». Thường thường anh sai truyền qua Lianka : «Bảo với ông ấy, họ hỏi ngoài kia». Lianka là một cô bé ngổc nghếch, nó vừa quấn quít với Bezais vừa nhớ đến cha. Có lần anh trông thấy nó cho tấm ảnh của cha xơi vụn bánh bích qui : nó ngồi bệt xuống sàn nhà, đằng sau cái giường, thầm thì gì đó rồi đưa vụn bánh qui lên miệng, lên ảnh.

       Trong cả ba người chỉ có mình anh vẫn mang họ  của cha : Trêchiakov. Và tất cả các tấm ảnh của cha, thậm chí cả những tấm mẹ đứng bên cha, anh cũng lấy hết. Bây giờ nhưng tấm ảnh ấy, thư của Lianka gửi cho anh hồi ở trường sĩ quan, thư của mẹ — tất cả những thứ đồ cùng với chiếc xà cột đã nằm lại ngoài trận địa hỏa lực của khẩu đội trong chiếc xe hòm của chuẩn úy. Khi họ đưa anh đi, anh còn nghĩ : “Mình sẽ trở lại trung đoàn... ». Làm như trong chiến tranh là có thể đoán trước được.

       Người tải thương chân cà nhắc đi từ ô cửa sổ này sang ô cửa sổ khác dọc hành lang. Anh ta dừng lại, đo ướm, rồi rút chiếc đinh từ bộ ria mép ra, khẽ đóng vào bên cửa sổ. Anh tự ngắm nghía, đứng lại và treo cái chai lên đinh. Rồi những ngón tay cứng quèo của anh ta cứ nhét mãi sợi bấc bện bằng băng đã giặt sạch xuống dưới khe cửa, để nước từ trên cửa kính theo sợi bấc chảy vào chai, chứ không rỏ xuống sàn nhà. Anh ta đã giành lại chỗ đứng của mình, công việc lặng lẽ ở nơi ấm áp này đủ cho anh từ bây giờ đến khi kết thúc chiến tranh.

       Hồi nào về mùa đông mẹ anh cũng treo những cái chai như thế dưới bậu cửa sổ : sáng sáng băng bám đầy các tấm kính trên cao, anh ủ đồng năm cô-pếc bằng đồng trong tay, rồi ấn vào băng. Anh kẹp thêm lần nữa, rồi ấn đồng tiền vào cửa sổ : sấp — ngửa, sấp — ngửa. Và những đồng cô-pếc băng của anh tan ra dưới ánh mặt trời. Mọi điều trước chiến tranh lúc này giống hệt như một thế giới đã biến mất.

        Cách đây không lâu anh nằm trong buồng bệnh và nhớ lại: Mùa thu, anh ngồi bên cửa sổ lớp học, nhìn từ tầng hai xuống đường. Ở đằng kia là đường tàu loại nhỏ dẫn vào nhà máy bơ, và một đống hạt hướng dương nằm ven đường sắt. Nam nữ thanh niên mặc áo bông trần, để hở mặt, nằm sưởi ấm trên đống hạt hướng dương dưới mặt trời lạnh lẽo. Bác lái tầu ngồi trong ô cửa, trông giống như ngồi trong khung ảnh, khi chạy ngang qua cũng đưa mắt nhìn họ. Bác kéo căng sợi dây, một luồng hơi trắng xóa phụt lên từ còi tàu. Và như bị đánh thức dậy, họ lăn vào nhau, túm lẩy tay áo bông, cười rúc rích... Chuyện đó xẩy ra trong thế giới đã biến mất ấy. Rất có thể, lúc này không một ai trong số họ còn sống : cả những chàng trai, cả bác lái tàu từng chạy thẳng qua nhà họ.

      Từ cửa nhà ga, mọi người bỗng lũ lượt kéo nhau ra sân ga đầy tuyết, tất cả đều mặc ấm, che kín đến tận mắt. Băng giá lạnh buốt, đất trời xám ngắt, cả không khí, cả tuyết đều mang một màu xám ngắt. Chỉ có lớp băng bám trên mặt kính ánh lên hồng hồng. Không biết thời gian, không thể đoán được mặt trời mọc hay mặt trời lặn : mặt trời nhòe nhòe sau màn sương xám không hẳn tối mà cũng chẳng có tia sáng nào.

        Cả đoàn tàu đẫm hơi nước lao vào sân ga. Băng chảy từ trên mái các toa tàu xuổng, những ô cửa trắng mờ. Và dường như đoàn tàu cuốn theo cả gió, từ trên nóc nhà ga gió cuộn lại rồi xoáy tít. Trên các mô tuvết, trong hơi nước, mọi người chạy rối lên từ cửa này sang cửa kia, họ chạy dọc theo đoàn tàu. Họ chạy ngược chạy xuôi, tay xách đồ đạc, tay dắt con, vậy mà khắp nơi các cửa đều đóng kín, họ không được vào.

        Người tải thương bên cạnh cũng đứng nhìn. Anh ta thận trọng nhả chiếc đinh vào lòng bàn tay.
       — Giá thằng Hítle đó mà đến đây ! Nó cứ ở nơi ấm áp. Còn dân mình phải chịu đựng những đau khổ như thế .. . với cả bọn trẻ nữa...   

       Rồi anh ta co ro như chính mình bị thấm lạnh. Đối với Trêchiakov, cuộc nói chuyện đó rất ngớ ngẩn. Anh trút giận lên người tải thương bởi lẽ anh cũng tbấy xót thương các cụ già bị đuổi khỏi tàu đang chạy lăng xăng ngoài băng tuyết, anh nói :
       - Sao, theo anh, cái thằng Hítle nào đó muốn thì chiến tranh bắt đầu hả ? Và nó muốn thì chiến tranh kết thúc hả ?

       Và anh ưỡn thẳng người dưới làn áo choàng vì cái giọng thủ trưởng của chính mình. .

       Người tải thương ngay lập tức xỉu đi và tỏ ra nhu nhược :
        — Không phải tôi muốn thế, - anh ta miệng lắp bắp, chân bước sang ô cửa khác. - Hay là cái chân của tôi hóa ra thừa đối với tôi ?

       Trêchiakov nhìn theo anh ta, một chân giày và một chân gỗ. Giảng giải điều gì cho anh ta ? Nếu không bị nối bên chân cụt, thì không thể giảng giải được.

       Mà quan trọng nhất là anh có thể giảng giải cho chính mình không phải tất cả mọi điều. Ở trường phổ thông, theo lời thầy cô, anh biết trả lời đủ điểm. Vì sao các cuộc chiến tranh xuất hiện và chúng xuất hiện như thế nào ? Và nhờ các điều kiện đã được xác định, tính tất yếu của các cuộc chiến tranh ấy đã được giải thích và rất đơn giản. Nhưng những gì anh đã trông thấy suốt trong những năm tháng này, không thể cắt nghĩa dễ dàng.

       Đã bao lần như vậy - các cuộc chiến tranh kết thúc, và chính các dân tộc vừa mới bắn giết nhau điên cuồng, dường như chính họ cũng không còn cuộc sống trên trái đất, chính những dân tộc ấy sau này lại sống trong hòa bình, và không hề cảm thấy căm thù nhau. Chẳng lẽ vì thế mà không có giải pháp pháp nào khác, mà chỉ sau khi đã giết hại hàng triệu người mới dẫn đến kết cục đó hay sao?. Không dành riêng cho người nào, mà dành cho chính cuộc sống, một sự cần thiết như thể nào, trong đó con người được xếp thành các tiểu đoàn, trung đoàn, các đại đội trong các đoàn tàu quân sự, vội vàng lao lên, chịu đựng đói khát và nhiều cảnh thiểu thốn trên đường đi, hành quân cấp tốc, rồi sau đó nằm rải rác khắp chiến trường, bị đạn pháo tiện đứt, bị các tiếng nổ quét sạch, và thậm chí là không thể nhặt nhạnh, chôn cất được nữa ?   

        Chúng ta đang đẩy lùi cuộc xâm lược. Không phải chúng ta bắt đầu chiến tranh, bọn Đức đến đất nước chúng ta – giết và hủy diệt chúng ta. NHưng chúng đến để làm gì. Chúng đang sống bình thường, nhưng đột nhiên đối với chúng không thể có một cuộc sống nào khác là phải tiêu diệt chúng ta ư ? Nếu chỉ theo mệnh lệnh, đằng này chúng chiến đấu cật lực. Hay bọn phát xít thuyết phục chúng phải không? Thuyết phục như thế nào ? Thuyết phục ở điểm gì ?

      Cỏ sinh sôi và tất nhiên rồi sẽ chết khô, và trên đất đai được bón phân cỏ, cỏ lại mọc dầy hơn. Nhưng con người sống trên đời không phải là để bón mình cho đất. Và cuộc đời cần gì đến việc để biết bao ngưòi tàn tật bị giày vò trong các quân y viện ?

     Tất nhiên, không phải chỉ một người nào đó thúc đẩy lịch sử bằng ý muốn của mình. Mọi người sẽ dễ hình dung hơn điều khó hiểu : hoặc là nó diễn ra không phụ thuộc vào họ, hoặc là một người nào đó hướng cho những người khác biết trước rằng họ, phải chết, không thể tránh khỏi. Nhưng mọi việc diễn ra không phải như vậy. Thường thường sức lực của mọi người là để thúc đẩy lịch sử đi theo con đường này chứ không phải con đường khác, lại còn quá ít ỏi.

       Trước chiến tranh, anh đã đọc được một điều làm anh hết sức ngạc nhiên : hàng loạt năm tháng đặc biệt thuận lợi đã diễn ra trước khi Tzinghixkhan , tiến hành cuộc xâm lược. Mưa đúng mùa, cỏ mọc tốt chưa từng thấy, nhiều bày đàn sinh sôi nảy nở, tất cả những điều đó cùng một lúc đem lại sức mạnh cho cuộc xâm lăng. Rất có thể, nếu hạn hán kéo dài nhiều năm trên vùng đất này, các điều kiện thuận lợi không hội tụ lại, thì tai họa khủng khiếp  đã không giáng xuống đầu các dân tộc trên các vùng đất khác, và lịch sử của nhiều dân tộc đã diễn ra hoàn toàn khác.

       Người lính chiến đẩu ngoài mặt trận, và anhta chẳng tiếc sức mình. Cuốn một điếu thuốc, anh ta không biết mình có hút hết điếu thuốc hay không : đang nằm dài ra đó, nó mà đến – thế là tha hồ mà hút…..

     
       Nhưng ở đây, trong quân y viện, chỉ có độc một ý nghĩ bứt rứt : Phải chăng rồi một lúc nào đấy hóa ra cuộc chiến tranh có thể không xảy ra ? Sức mạnh của mọi người để ngăn ngừa cho cuộc chiến tranh đó ở đâu? Và giá hàng triệu người sống lại được... Thúc đẩy lịch sử đi theo con đường của nó - ở đây cần sự nỗ lực của tất cả mọi người, và cần tụ hội được nhiều điều. Nhưng, để đẩy bánh xe của lịch sử trượt khỏi đường ray, có thể không cần nhiều người đến thế, cỏ thể, chỉ lén lút đặt một hòn đá nhỏ là đủ?

       Khi chiếc bánh xe lao xuống và lăn răng rắc trên mọi người, lăn trên những bộ xương, ở đây không còn có sự lựa chọn nữa mà chỉ có một điều : chặn lại, không cho nó lăn tiếp trên cuộc đời của mọi người. Song chẳng lẽ cả điều đó có thể cũng không có ? Người tải thương đã nói những gì mình nghĩ, và trong con người ấy mọi điều đều được thức tỉnh một cách mới mẻ. Nhưng mà lúc này đây điều đó cũng chẳng để làm gì. Không có thời gian và chẳng để làm gì. Bây giờ đang là chiến tranh, chiến tranh với bọn phát-xít và cần phải chiến đấu. Đó là điều duy nhất không thể trút cho ai khác. Và dù sao cũng không ngăn cấm mình suy nghĩ, cho dù điều đó cũng chẳng để làm gì.

     Dựa vào qui mô của sự kiện, mọi người suy xét nguyên nhân : sự kiện lớn, tức là, có các nguyên nhân như thế nào để không thể không dẫn đến sự kiệu đó. Và có thể, mọi điều đơn giản hơn nhiều? Làm việc thiện cho mọi người, ở đây cần có nhiều điều. Nhưng thậm chí một con mèo bẩn thỉu nhất cũng có khả năng làm vấy bẩn lịch sử.

      Từ ô cửa của mình, mỗi người — anh và người lính tải thương — đều nhìn đoàn tàu chuyển bánh, bỏ lại mọi người ngoài rìa sân ga. Cánh cửa ở toa cuối cùng lắc lư từ bên này sang bên kia, dường như muốn rời khỏi đoàn tàu. Một đám tuyết vút theo phủ kín mọi vật.

      Và dẫu sao, trong mớ bòng bong đó, cho dù các sợi chỉ có rối tung lên, mỗi người vẫn có vị trí của mình, có cái đúng và có cả cái sai. Ta có thể lần gỡ được mở bòng bong đó, có thể gỡ được. Nếu phải dành cả cuộc đời cho việc đó cũng không tiếc. Và lúc này đây anh đang mong được trò chuyện với ai đó. Chỉ có điều là với ai ?

      Đã có lần anh nói chuyện với Xtarức - Xtarức chỉ nhìn anh, căng óc ra mà không thể hiểu được, không chỉ ý nghĩa của lời nói mà cả cái ngôn từ của người
nói với anh ta :
      - Sao cơ?

       Toàn thân Xtarức đầy vết sứt sẹo, anh ta đã bốn lần bị thương, cho nên bây giờ đối với bản thân, ngoài chuyện chiến tranh ra, anh ta đều trả lời cộc lốc, để không đụng chạm đến tâm hồn một cách vô ích.

      Còn Atrakovxki thì hoàn toàn khác. Anh một mực im lặng. Trêchiakov thấy anh ta im lặng không phải vì không có gì để nói, mà im lặng vì không thể nói với ai cũng được và không thể nói hết những điều anh ta biết.

       Hai ngày sau, những vết ủng của cô gái có bím tóc đuôi sam đã ngồi bên giường đại úy Atrakovxki vẫn còn in trên sàn nhà. San đó, cô y tá đẩy tấm khăn ướt, lau sàn nhà dính dầu đến sáng bóng lên. Và lúc này đây, Trêchiakov vẫn thấy cô gái đi ra, chân mang ủng, áo choàng trắng, lưng buộc một sợi dây nhỏ, và ra đến cửa cô còn ngoái lại. Vô tình anh rơi vào tầm nhìn của đôi mắt xám, nhưng không sao in bóng trong đôi mắt ấy.

       Với vẻ tò mò mơ hồ, anh ngắm nhìn đại úy Atrakovxki. Anh ta nằm ở đây đã lâu, các em học sinh đến quân y viện đọc sách, viếí thư hộ những ai không tự viết được vì bị thương, các em quen biết anh. Làm sao cô bé ấy lại kể về mình cho anh ấy nghe ! Có lẽ, chỉ bởi vì anh ấy đã lớn tuổi rồi sao ?

      Trong phòng bệnh bao giờ cũng vậy, ăn xong mọi người đánh cờ giết thời gian. Ở quân y viện thời gian trôi chậm chạp, từng người bắt buộc để lại một phần đời mình ở nơi đây: người thì chở được chuyển ra mặt trận, người thì trước lúc bắt đầu một sự gì đó đối với mình kể từ nay, Nhưng tất cả đều hướng tới điều mình chưa từng biết : họ thích những gì không tạm bợ, rõ ràng, cho dù, có thể, ở nơi đây, trong quân y viện, đối với người nào đó trong số họ, nhưng năm tháng vinh quang đẹp đẽ nhất của cuộc đời mình thế là đang đi tới kết thúc và mãi mãi nằm lại phía sau.

      Đại đội trưởng Xtarức và đại úy Rôizman mù lòa đang chơi cờ, số các ván cờ đã lên quá hàng trăm, nhưng Xtarức vẫn không mất hy vọng gỡ lại. Họ ngồi đối diện bên bàn, và mọi người qua lại tụ tập xung quanh, cả Atrakôvxki cũng đứng đó, tay giữ áo. Anh thận trọng đi khắp phòng như sợ chạm đến chỗ đau, và anh dừng lại, cùng xem với tất cả mọi người, nhưng vẫn thấy sao mà tách biệt với mọi người.

     Nghe chuyện, Trêchiakov biết rằng, năm bốn mươi mốt, Atrakovxki bị bắt làm tù binh, anh chạy thoát, và phải thử thách mãi : và năm bốn mươi hai anh lại sa vào vòng vây và anh đã vượt vòng vậy. Sau đó, anh được tặng thưởng Huân chương Cờ đỏ, anh đã lập được một chiến công gì đó tương đối lớn, vì không phải dễ dàng mà người ta tặng thưởng Huân chương cho một con người như thế. Và cuộc sống ở anh được duy trì một cách khó khăn, ngày nào cuộc sống ấy cũng có thể chấm dứt một cách đột ngột.

      Khi tất cả đã lên giường nằm, họ bắt đầu nói đến chuyện bị thương — ai bị, bị ra sao, trong hoàn cảnh nào và Trêchiakov chợt nhớ ra :
    - Tôi biết ngày hôm đó tôi sẽ bị thương.

       Quả thật, lúc đó anh nghĩ rằng anh có thể bị thương, có thể bị chết sau khi tình cờ anh trông thấy những viên đạn giết chết con bồ câu đang bay trên không trung. Và không hiểu sao điều đó đã tác động đến anh như một điềm báo. Nhưng ngay sau đó, trong trận đánh anh quên đi, và chỉ đến bây giờ anh mới nhớ lại.
      - Làm sao mà cậu biết trước được điều đó ? — Xtarức hỏi vẻ không tin tưởng lắm.

      - Tôi biết chứ.

       Nhưng anh không kể về điềm báo trước, anh sợ mọi người cười.

     
       — Không, tôi thì chẳng biết, — Rôizman nói và anh ta gật đầu đồng ý nói tiếp những ý nghĩ của mình.

       Có lần Trêchakov đã hình dung, nểu anh lâm vào cảnh như Rôizman mù lòa, nằm trong một làng quê bị quân Đức chiếm đóng hơn một ngày một đêm, chỉ nghe thấy tiếng quân Đức quanh mình và nằm căng ra từng giây phút, sợ chúng phát hiện ra mình. Thậm chí cứ cho là chúng không biết mình nấp kín hay nằm lồ lộ... Xin chúa đừng bắt lâm vào cảnh ấy...   
        - Không, tôi thì chẳng biết.— Rôizman nhắc lại.

       Và đột nhiên, họ bắt đầu , bàn cãi, liệu có thể xảy ra chuyện này không — con người suốt cuộc chiến tranh, chiến đấu trong bộ binh và không một lần bị thương ?
      - Như vậy là tay ấy không ở bộ binh! — Xtarức tức giận nói bốp chát cứ như họ đoạt mất của chính mình một vật gì đó.

      - Sống mạnh khỏe... thì tôi đây này ! Và Kichênhev, chủ nhiệm trinh sát của trung đoàn bộ binh, đứng ra giữa phòng giới thiệu cả thân hình mình cho mọi người biết. Anh đã bình phục, sắp được ra viện, và trên giường anh kê giữa giường Trêchiakov và Atrakovxki, có lần, chiếc áo capốt được xếp dưới chân giống người đang nằm ngủ cho đến sáng.— Ở bộ binh từ ngày đầu tiên, mà mới bị thương lần đầu. Mà lại vô tình thôi.

      - Vậy là không ở bộ binh ?   

      - Tôi ở bộ binh mà !

      - Không phải vào một cái đã là bộ binh ngay.

     - Cứ lấy hồ sơ cá nhân của tôi ra mà xem !

     - Tôi biết chứ…Xtarức gạt phăng đi. — Hồ sơ cá nhân của tôi ở trên người tôi. Mọi sự thuyên chuyển của tôi đã được ghi trên người tôi, đây này — ở tất cả các vết thương ấy, — rồi anh ta chỉ tay vào lưng, vào vai – cái lần này, nếu đầu không đội mũ sắt thì….

       Thiếu úy Gôsa định nói, anh lúng túng điều gì đó. Ngồi dưới phòng, dưới một trong hai ngọn đèn treo trên trần, bóng trải dài phía dưới, anh ta nói lắp đến nỗi ngồi đè cả lên màn. Tất cả mọi người nhắm mắt lại chờ đợi một cách khổ sở. Ai cũng có ý giúp anh ta kể về mình, chính vì thế mà anh ta đâm ra nói lắp.

      - Cậu hãy khoan đã nào ! — Xtarức vẫy Gôsa và kêu lên. — Thằng Đức — thì tôi tin được : Từ đầu chiến tranh đến giờ vẫn không bị thương. Thằng Đức ăn cũng đội mũ sắt, ngủ cũng đội mũ sắt. Nó đội mũ theo mệnh lệnh nên khòng tháo mũ ra khỏi đầu. Còn Ivan chúng ta.. - Anh ta phẩy tay làm ra vẻ hoàn toàn hết hy vọng. — Ivan Nga tự bào ở chỗ mình rất xuềnh xoàng, nhưng chiến đấu rất hăng. Ví dụ, tôi trước khi vào quân y viện này chưa trông thấy thương binh bị vào đầu. Các thương binh bị vào đầu họ đang nằm đâu ? Họ nằm ngoài bãi chiến trường, và họ vẫn đang nằm đó. Cái viên đạn ấy đã vạch cho tôi một vòng thế này đây.

      Xtarức ngồi bỏ thõng bên chân bó bột xuống và đưa tay khoát quanh mái đầu nghiêng nghiêng hơi trụi từ hồi còn trẻ. Thực ra anh ta bị thương khá kỳ lạ : Viên đạn sau khi xoay tròn dưới chiếc mũ sắt, làm một vệt quanh đầu hệt như thể bóc một lượt da ở  đầu. Sẹo phẳng lỳ trên trán.

      Đối với tôi, cái chính thật bực mình, vì cái thằng đểu đó, tôi có thể đã rữa nát trong đất rồi. Họ xua những con người đó đến bổ sung cho chúng tôi..Những người đó..ở các vùng mới được giải phóng... Liên lạc kêu tôi: «Đồng chí thượng úy, trông kìa, hắn lại thò tay ra ngoài chiến hào...».

       Suốt cuộc chiến tranh, hắn cùng với mụ vợ đã ẩn thân nơi bếp lò, người ta đã giải phóng cho hắn, lúc ấy hắn lại không muốn chiến đấu ở đây. Hắn mới ranh mãnh là sao : Hắn biết những người tự sát thường thường bắn vào tay trải cho nên hắn thò tay phải ra ngoài chiến hào cho bọn Đức bắn vào... Không, hãy chờ đấy, ngay bây giờ tao sẽ cho mày một viên không phải vào tay, ngay bây giờ tao sẽ bổ tan cái sọ thối tha của mày ! Tôi vớ lấy súng, và nằm xuống... Rồi khẽ huých khuỷu tay : «Đã bảo, đưa mũ sắt đây !» Suốt cuộc chiến tranh, các anh có tin không, chưa lần nào tôi đội mũ, và lúc ấy có điều gì đã mách bảo tôi. Tôi nhấc chiếc mũ ra khỏi đầu người liên lạc, vừa mới chui đầu vào thì đạn đã bắn trúng tôi — ngay nơi trán! — Xtarức đưa tay vỗ mạnh lên trán. — Bọn bẳn tỉa không trệch vào đâu được. Giá như mà tôi không đội mũ….

      — Chả là nó nhằm trúng chỗ hói của cậu để chỗ hói ấy không sáng bóng lên, — Kichênhev cười - Nó tưởng lầm cậu là người chỉ huy.

       -Tôi cũng có một lần chỉ vì tên bắn tỉa suýt nữa thì mắc phải cái tội tự sát thương. — Trêchakov nói. Và khi mọi người chưa ngắt lời, anh bắt đầu kể thật nhanh chuyện ở mặl trận Tây bắc. Anh được cử mang bao cáo từ đài quan sát của đại đội về và trên đường đi tên bắn tỉa suýt nữa là cho anh đi đời. Ngoài đó tuyến phòng ngự của chúng ta đã có từ lâu, bắn tỉa của quân ta và bắn tỉa của quân nó cùng hoạt động. Tôi đang đi, một ngày sáng sủa, có mặt trời, tuyết phản chiếu lấp lánh…. Viu — đạn bắn. Tôi nằm xuống. Chỉ vừa ngó ngoáy — viu.. !

      - Thế mà cũng đòi bắn tỉa ! — Xtarức phẩy tay với anh, tựa như bảo Trêchiakov nên im lặng.

     - Chính thế mà không phải là ở vùng tiền duyên.

     - Nó bắn hai lần, vậy mà cậu vẫn sống. Lính bắn tỉa...

      Song mọi người đồng tình với Trêcbiakov :
      - Thiện xạ cũng có lúc phải học chứ.

      - Thì chính nó đã học trên người tôi đây này. Đâu đâu cũng tuyết dầy và gió thổi, có một cây thông ở sau lưng tôi. Tôi đi đứng đường ngắm làm gì nó chẳng dễ dàng nhắm trúng đích. Một giờ đã trôi qua- tôi vẫn nằm đó. Tôi cảm thấy mình chết mất. Băng giá không đến nỗi lạnh, nhưng người tôi đẫm mồ hôi khi tôi đi trên tuyết. Và chân vẫn mang ủng.

    
      Xtarức nghe vẻ khinh khỉnh, như nghe chuyện không có thực. Thật ra anh ta rất nóng ruột : anh ta muốn kể chuyện.
      - Tôi chờ cho đến khi mặt trời chuyển qua hướng khác, rọi vào mắt hắn, tôi chồm lên chạy. Tôi trở về tiểu đoàn, môi tê cứng, không nói được.

      - Bắn tỉa...Cũng gọi là bắn tỉa….

      Nhưng Kichênhev vội bênh :
      - Để cho người ta kể nào !

      - Lính bắn tỉa... a ha !

      - Ở tiểu đoàn, tất nhiên, họ không cử liên lạc viên của tiểu đoàn đi, mà giao công văn tận tay tôi, tôi rảo bước về ban tham mưu trung đoàn. Tham mưu trung đoàn đóng ở thôn Kipinô. Đêm rồi, ban ngày thì chỉ cần lần theo đường dây, còn ban đêm thì biết ban tham mưu đóng ở đâu ?

     Rôizman đưa tay lần thành giường, bước đến gần và ngồi xuống :
     - Anh ở tập đoàn quân nào ?

     - Ba mươi tư….

     - Có đúng anh đã hoạt động ở hướng ấy không ? Lâu dài, Lưtrkovo...

      Bao giờ, Trêchiakov cũng thấy lúng túng khi đại úy Rôizman nhìn anh bằng đôi mắt trong sáng, nhưng không nhận ra anh : ở trường sĩ quan,  Rôizman dạy môn pháo binh, Rôizman đã gọi anh lên bảng không phải một bận. Thế mà bây giờ nghe giọng anh nói vẫn không nhận ra anh. Nhưng không hiểu sao Trêchiakov không dám nói lại cho Rôizman biết.

       - Ba mươi tư, — Rôizman gật gù, — tướng Berzarin. Hoàn toàn đúng…

       Hệt như đại úy đã chứng thực trước cho, bằng cách đó, tất cả mọi người ngồi nghe Trêchiakov, không ngắt lời anh.
       - Ở Kipinô, lúc đó đội quân đổ bộ vừa chuẩn bị xong ; máy bay trượt tuyết đậu dọc đường, động cơ nổ sẵn. Còn tất cả lính đổ bộ đều choàng áo ngụy trang trắng. Tôi vẫn còn ghen tỵ với những người bạn ấy.. Sau này, nhân thể nói thêm, gần như không một ai trong số họ trở về, nghe nói, hình như bọn Đức biết quân đổ bộ được chuẩn bị. Khi đó họ đứng ngoài tuyết, tôi đi ngang qua, gió lốc thúc vào lưng tôi. Một tia sáng nhỏ chập chờn ở phía sau chiếc máy bay trượt tuyết. Ở đằng đó là cánh quạt, và không hiểu sao tôi chợt nghĩ rằng quanh cánh quạt nhất thiết phải có rào chắn. Và tôi còn hình dung : chúng được mạ kền. Tôi chỉ biết đứng ngắm thôi. Cho đến lúc đó chưa một lần nào tôi được nhìn thấy máy bay trượt tuyết ở gần bên. Sau đó tôi đoán là : cửa khép không kín, ánh sáng lọt ra ngoài, cánh quạt quay, đầu cánh quạt chém vào tia sáng. Tôi vẫn hình dung thấy có cái vật chắn ấy, thế là tôi can đảm bước lên. Tôi bị nó chém một phát vào khuỷu tay ! Tôi nghẹn thở. Ngồi thụp xuống và lặng đi, lặng đi vì nó và cứ ngồi xổm đó. Nhân thể xin nói thêm dù sao tôi cũng bị nó giáng trúng vào khuỷu tay này này.      

       - Cái cánh quạt ấy, sao nó không chặt đứt tay cậu ?

      Xtarức quay về phía mọi người, vẻ dò xét ánh lên trong mắt :
      - Tôi mới chỉ chạm phải cái đầu cánh ấy thôi.

      - Hay thật !

       - Đấy là tôi đã mặc áo ca-pốt, dưới áo ca-pốt là chiếc áo bông, dưới áo bông là áo varơi. Lại còn cả chiếc sơ mi bằng vải flanen ấm áp nữa chứ, và dưới lần áo này còn áo sơ mi nữa.

      - Thế thì lũ rệp tha hồ mà tự do — Kichênhev nói.

       - Ở mặt trận Tây Bắc, nói chung chúng tôi không đếm xỉa đến lũ rệp. Chúng tôi không giết từng con một. Mà có điều kiện thì vứt cả cái áo sơ mi đi —Cũng có lúc phải sống thế đấy — Trêchiakov quay về phía Xtarức. — Và tất nhiên chiếc cánh quạt ấy không phạt đứt tay tôi ! Tôi đến ban tham mưu, tay gập Iại, trao báo cáo xong và ngượng ngập kể chuyện mọi người còn không tin...   

     - Cả tôi cũng không tin — Xtarức kiêu ngạo đáp -  Làm gì có vật chắn nào, quỉ tha nó đi...

      Ngay lập tức vài giọng nổi lên tranh cãi :
     -  Sao nhỉ, chính cậu ta đã cho tay vào đấy chứ ?

      - Cánh quạt dài độ bao nhiêu phân ?

      - Tôi không nhất thiết phải biết. — Hừ, chỉ rõ là nó được mạ kền…

      - Chà, một người khéo tưởng tượng !

      - Ở chỗ chúng tôi cũng có một người đầu óc tưởng tượng như vậy. Anh ta bắn xuyên qua cây bạch dương vào tay mình. Đồ ngốc, tôi đoán được ngay : bắn xuyên qua cây bạch dương ! Nhìn vết sém tự gây ra, mọi người không mắc lừa đâu…

       -Đúng thế... Đúng thế...— Không nhìn thấy những người tranh cãi,Rôizman mù lòa cố xen ngang vào câu chuyện, và anh đã đạt được, hệt như người nói lắp. Anh cố chen vào và rồi đã chen được...

       - Không có gì giống giả dối, như chính sự thật,— Anh nói như vừa đọc từ sách.

       - Xtarưc, anh bắt đầu sống hòa thuận như chim ác là rồi đấy !

     - Hay thật, làm thế nào mà cậu ta lén lút luồn tay xuống dưới cánh quạt được nhỉ ?

      - Cánh quạt là cánh quạt, cậu cứ thử giơ tay ra phía trước, hay phía sau xem ! Vật chắn nào có thể ở đó ? Ha, ha..!...   

      - Anh có biết anh giống ai không ? — Trêchiakôv nói, — giống tay trợ lý tham mưu trưởng của chúng tôi. Anh ta cũng không tin thế.


..................................

 
      - Tôi mà giống tay trợ lý tham mưu trưởng thì cái thân tôi đã chẳng có chừng này vết đạn ! — Đột nhiên Xtarưc co giật và hét lên : Mà tôi đây, chắc chắn, không ngồi ở ban tham mưu như những người khác ! Các bạn đang nằm ở đây… — Anh chống nạng vào nách, nhảy ra tận giữa phòng với bên chân bó bột nặng nề. Ngọn đèn tù mù đến nỗi, ánh sáng tỏa ra chỉ đủ chiếu bên trong chiếc chụp đèn, còn anh ta thì cứ loay hoay một chỗ, mỗi khi mũi nạng nện xuống, anh ta lại tự giẫm lên bóng của mình. — Các bạn đang nằm đây phải không? Và nằm tạm ! Chứ bộ binh đang ngồi trong chiến hào - Ai là người được đưa vào phòng này sau rốt nhỉ ? A, a... đúng — đúng ! Ai là người được ra viện đầu tiên nhỉ ? Các bạn sẽ còn nằm ở đây, sẽ nghe thấy Xtarưc này, sẽ liền da giống như chó ấy !...   

       Và chống chiếc nạng vào vai, bên vai đó nhô lên, anh ta nhảy lò cò ra hành lang, cánh cửa rầm rầm đằng sau lưng.

     - Sao anh ta run run như mắc chứng co giật ấy?

     - Ở đây anh ta là người hay cáu bẳn nhất...

     - Mình anh ta chiến đấu, còn những người khác thì không hẳn ?

     - Này, các bạn có nhận thấy không — Kichênhev hạ giọng, nhưng nói nghiêm túc. — Anh ta mất lòng tin. Không gì tồi tệ hơn mất lòng tin. Bị thương vẫn là bị thương, bị thương vẫn là bị thương, bị thương vào đầu, mà vẫn sống. Đã có lúc nào chết được đâu ?... Anh ta sợ trở lại mặt trận, mới cảm thấy điều đó, anh ta đã trở nên độc ác. — Anh liếc nhìn đồng hồ. tính toán xem đã đến lúc haychưa đến lúc. Và hỏi : — Thế rồi ở đó với cái tay của cậu, mọi sự kết thúc sẽ như thế nào ? Cậu được nhận huân chương chứ ?

      - Chút nữa thì họ tặng để nhớ suốt đời... Họ đặt tôi lên bếp, sáng ra cùi tay sưng phồng lên, không thể ngọ nguậy được trong tay áo va-rơi. Cả cánh tay vẫn mảnh dẻ, riêng nó thì như một quả bóng, căng phồng lên. Bác sĩ ở trung đoàn – một tay Nugic rất tốt bụng — đã khám xét : « Chúng tôi sẽ gửi đi quân y viện ».

     - Tôi không muốn rời khỏi trung đoàn. Và thấy xấu hổ, cứ như tôi tự bịa chuyện ra cho mình vậy.  «Không sao, cậu sẽ đi viện đấy… ». Nhưng chỉ sau đó, tôi mới thấy mọi sự quanh tôi đâm ra thế nào ấy. Mọi người lảng tránh, không nhìn thẳng vào mắt tôi. «Các đồng chí cho phép tôi được nói, nếu vậy tôi sẽ về đại đội ». Ngay tổ trưởng tổ văn thư cũng trở nên nghiêm khắc : «Không đi đâu cả, cứ ngồi đấy ... ». Tôi ngồi như bị bắt giam. Người ta không chuyển tôi đến bộ phận cứu thương, không ai làm gì tôi nhưng cũng không được thả ra khỏi ban tham mưu. Dù sao cánh tay tôi mỗi lúc một đau hơn. Hóa ra, thiếu tá Brinev tham mưu trưởng... Ông ấy giữ chức này đã lâu, không được thăng cấp cứ ở lì cấp thiếu tá... Ông ấy đến gặp trưởng phòng đặc biệt và nói rõ những suy nghĩ của mình : đây là tự sát thương có chủ định.

       Trêchiakov chợt cảm thấy Atrakovxki đang lắng nghe anh nói. Atrakovxki vẫn thường ngồi ở tư thế của người ngoài cuộc, quen chờ đợi, đầu cúi xuống, đôi tay nổi đầy những đường tĩnh mạch ôm vòng lấy đầu gối, nhưng lúc này anh ta đang lắng nghe.

      - Trưởng phòng đặc biệt ở trung đoàn không có — Kichênhev tuyên bố hách địch. — Cùng lắm là có sĩ quan đặc trách. Thượng úy hoặc là đại úy.

     - Chúng tôi lại là trung đoàn pháo trực thuộc quân đoàn.

    - Không có ý nghĩa nào hết. Cùng lắm là có tổ trưởng đặc trách. Đại úy. Còn ở trung đoàn không có trưởng phòng đặc biệt — Kichênhev dẫn dắt tới mức chính xác. Và cũng với vẻ chính xác như thế, anh trải chiếc áo capốt ra giường, chiếc áo nằm dưới chân phải có hình dạng một người đang ngủ. — Có thể gọi là trưởng phòng đặc biệt. Nhưng ở đó không có đâu.

      - Ừ thì không có. Số là năm bốn mươi hai. Mùa đông. Các anh vẫn nhớ đấy, thời kỳ đó ra sao, sau khi nhận được lệnh... Nhân tiện nói thêm, tôi đã có lần trông thấy Kôtốvxki, trưởng phòng đặc biệt. Họ cũng giải tôi đi kèm theo báo cáo, lúc đó tôi trẻ nhất nên họ phải lùa tôi đi. Tôi chui vào một căn hầm ông ta đang ngồi đó. Trán mới hói làm sao, trên mỗi bên lông mày, các khối tròn căng phồng lên. Ông ta nhìn tôi từ dưới trán... Trêchiakov cười phá lên : Lẽ ra phải đưa quân đội của ở nơi có chiến sự đến chỗ ông ta thì tôi lại chui đầu vào đấy...   

      Atrakovxki chăm chủ nhìn anh bằng cái nhìn lạ lùng, còn tất cả mọi người phá lên cười, cả Tréchiakov cũng cười với mọi người. Anh kể trọn vẹn câu chuyện, vui vẻ như những người kể sau vẫn kể về chiến trường cứ như ở ngoài đó chẳng xảy ra chuyện gì...

     - Lại nói chuyện quân hội của…..ở chỗ chúng tôi không sao chiếm được ga Lưtskovo. Có một bận đã lọt vào được rồi, sau các đoàn tàu hỏa trên đường pháo bắn ra. Bộ binh ta lại bị đánh bật. Và thế là họ dồn các học viên, khóa đào tạo các thiếu úy cấp tốc cho mặt trận. Tất cả đều mặc áo trấn thủ, chân mang ủng. Lúc đó nhiệt dộ âm bốn mươi độ. Không đưa được thương binh ra, sau đó họ chết cóng trên tuyết. Thế là đêm đến, có tên hôi của lẻn vào lột đồng hồ của người chết. Nhân thể xin nói thêm, trinh sát cua trung đoàn chúng tôi đấy. Từ tiểu đoàn hai — Trêchiakov khi kể lại chuyện này lại trông thấy một cách rõ ràng mới mẻ - Từ tiểu đoàn hai họ đưa tên hôi của mặc áo ca-pốt rộng, không có thắt lưng và tất nhiên không có cả đam chéo, khuôn mặt hắn vàng ệch trong một ngày mùa đông sáng sủa, hai bên lỗ mũi bèn bẹt, gãy góc và cái nhìn ánh lên vẻ đen tối. Từ bên trong anh cảm thấy cả con người mình đang né tránh tên này. — Kôtôvxki đã nhìn tôi từ dưới trán ! Thiếu tá Briaev đã làm om sòm với ông ấy về cái việc tôi tự sát thương. Nhưng ông ta không tin - Chính vì tôi ở trung đoàn này mà. Tôi, nói chung, chưa đủ tuổi, đã tình nguyện nhập ngũ. Ông ta biết điều đó, cho nên ông ta không tin. Ông ta ra lệnh giữ tôi ở lại nơi bộ phận cứu thương, nếu không thì họ sẽ gửi ngay đi quân y, ở quân y viện sẽ lại có tay nào đó có tính cảnh giác... Tôi vẫn không hay biết gì, chỉ thấy mọi sự quanh tôi thay đổi, và họ chuyển tôi đến bộ phận cứu thương, sau đấy cánh văn thư kể cho tôi nghe thế.

  
      Thỉnh thoảng Kichênhev thận trọng đắp chăn cho chiếc áo ca-pốt, và anh đã làm được, y như có người đang nằm ngủ, chăn trùm kín đầu. Sau đó anh ta ngắm nghía công việc của mình :
     - Các bạn ơi, cùng lắm thì bảo «hắn đang ngủ». Các bạn đừng cho đánh thức. Hắn ta ngủ rất tồi, nếu
đánh thức hắn dậy, hắn sẽ không ngủ đến tận sáng được đâu...

      Khi ra khỏi phòng, anh chạm trán với Xtarưc, Xtarưc khập khiễng bước đến bên bàn và ngồi xuống.
      - Đại úy, chúng ta chơi cờ nào.

      - Bày cờ đi, —Rôizman nói.

      Mọi người xúm xít quanh bàn -  xem đánh cờ. Xtarưc bày quân cờ lên bàn gỗ, Rôizman vẫn ngồi im trên giường, chuẩn bị từ xa, anh đánh bằng trí nhớ. Đôi mắt mở to của anh sáng lên.

      Vài ngày sau, buổi chiều Trêchiakov trông thấy Atrakôvxki đứng bên cửa sổ ngoài hành lang. Anh bước đến, rồi đứng lại bên cạnh. Anh muốn dò hỏi Atrakôvxki về cô gái ấy : Cô ta là ai ? Có còn đến nữa không?
      - Bão tuyết ghê quá! — anh nói.— Không trông thấy gì ngoài cửa sổ, sát bên lớp kính chỉ thấy tuyết từ dưới bay lên. Và xa hơn, vạn vật như chìm trong khói: cả nhà ga, cả những ngọn đèn đều không trông thấy. Và từ cửa sổ hơi lạnh toả ra.

      - Bão tuyết ! — Atrakôvxki nói.

     Trong phòng mổ bên cạnh đang có ca mổ. Đèn sáng rực, bóng người hiện trên lớp kính mờ.
     - Bộ binh bây giờ đang nằm ngoài công sự... Chiến đấu mùa đông — Không gì khổ hơn. Cả mùa xuân cũng thế. Trêchiakov cười phá lên. — Chúng ta vẫn may mắn.

      Ngoài cửa sổ trong bão tuyết dày đặc có gì đó lờ mờ lay động như bóng người. Bóng hai người mặc áo choàng quân y  từ bên trong hắt lên kính..
       - Cậu còn chưa hiểu hết là cậu may mắn như thế nào đâu - Atrakovxki nói - May mọi nhẽ. Không hiểu hết mọi điều đó là đặc tính tự vệ của tuổi thanh niên. Chi cần nói có một từ, một từ thôi...Thậm chí không cần nói, mà chỉ im lặng tán đồng, thế là cả cuộc đời cậu... — Anh chỉ mấp máy đôi môi, nét mặt không hề thay đối. Người ngoài không thể biết được điều anh ta đang nói.— Trong chiến trận cái chết còn tuyệt vời hơn so với điều ô nhục..

      Đột nhiên Trêchiakov thắt nghẹn lại như là sợ hãi: hỏi thăm anh ấy về người cha ! Atrakovxki có thể biết những điều người khác không biết. Nhưng anh không hỏi gì, chỉ tái nhợt đi. Anh biết, cha anh chẳng có lỗi gì nhưng dẫu sao, khi đụng chạm đến người cha anh cảm thấy ở mình có một vết nhơ và một sự trống rỗng đang nảy sinh quanh mình.

      Cô y tá đội chiếc khăn khăn chéo trắng bằng vải băng chạy xổ ra khỏi phòng mổ — gót giầy cao gót nện cộc cộc, cộc, — cô chạy dọc hành lang. Ngoài cửa sổ là bão tuyết, như thể bão tuyết trên khắp thế giới…..



      XIII



      Vào buổi chiều hôm ấy, khi họ đứng bên cửa sổ ngoài hành lang, ngoài kia là bão tuyết, ánh đèn vàng trong những ô kính mờ của phòng mổ trở nên ấm áp, từ phòng mổ mà cô y tá khoác áo choàng trắng lao ra, chạy dọc hành lang. Bác sĩ đã cưa chân cho một diễn viên nhà hát địa phương. Họ vẫn còn đứng đó mãi, khi mà người diễn viên đã được đưa ra khỏi phòng mổ và bác sĩ phẫu thuật bước dọc hành lang, cố giữ vẽ xúc động nhìn họ bằng cái nhìn nghề nghiệp, rồi sau đó bên chân cắt quấn đầy băng được đưa ra ngoài, chiếc chân đẫ gẫy gập nơi đầu gối và không còn bàn chân nữa.

      Người diễn viên này cùng đoàn đi biểu diễn ngoài mặt trận phục vụ các chiến sĩ và các sĩ quan, và anh ta đã bị thương trong một trận ném bom. Trong số các sĩ quan nằm cùng phòng với Trêchiakov, chưa người nào dù chỉ một lần được thấy các diễn viên ngoài mặt trận trong suốt cuộc chiến tranh. Các diễn viên có đi và có biểu diễn, nhưng ở nơi nào đó ngoài ấy, ví dụ như ở các sân bay, ở tuyến sau mặt trận, — tuyến này đối với các sĩ quan, và nhất là đối với lính, càng thấy xa vời hơn như quân y viện hậu phương vậy. Sau này các diễn viên đi nói khắp nơi là họ đã ra tuyến trước, chính họ tin như thế. Lúc trở về, họ mặc những chiếc áo long bằng da thuộc được tặng, đi lại như những chiến sĩ tiền phương trước đám bạn bè của mình — những người chỉ sống ở nơi đây và chưa được ra ngoài đó — còn các chiến sĩ tiền phương thì nghe chuyện đó một cách tức cười. Có lẽ, vì thế mà ở quân y viện mọi người đã kể rất hài hước về người diễn viên vừa bị cưa chân, cứ như là có cái gì đó đáng cười trong chuyện có người bị mất chân. Nói cho đúng, thiếu úy Gôsa cũng đã kịp ra đến mặt trận tuy chưa một lần bắn vào quân Đức, nhưng tất cả mọi người đều hiểu và thương anh, anh đã mãi mãi bị tàn phế bởi chiến tranh. Trong quyết toán chung của chiến tranh, có những chiếc máy bay ném bom xuống mặt trận và có những chiếc máy bay chỉ bay cho mặt trận, thì cũng cần có cả những người không ra mặt trận. Điều đó thật dễ hiểu — quyết toán chung và những tổn thất không sao tránh khỏi, — thật dễ hiểu khi nói về ai đó và mất mát này không thuộc về chính mình. Có lẽ, Gôsa sẽ cầm thấy nhẹ nhõm hơn, nếu anh biết rằng mình đã không vô ích, đã kịp thực hiện được một điều gì đó.

     
       Khoảng ba tuần, giáp tết, các diễn viên địa phương đến quân y viện  biểu diễn. Người diễn viên mất một chân ngoài mặt trận được vinh dự nằm trong chiếc xe đẩy, như nằm trên bàn trước sân khấu.

      Khi các em học sinh ồn ào đổ xô vào hành lang buổi biểu diễn đã bắt đầu. Các em cũng sẽ ra biểu diễn, Trêchiakov ngồi bên cửa ra vào, anh nghe thấy và biểu rằng lúc nào anh cũng mong chờ điều đó. Anh chờ cho hết tiết mục và bước ra hành lang.

      Các học sinh mặc áo choàng trắng tụ thành đám đông, và tất cả cùng nhao nhao nói :
      - Nhưng mùa đông thì chó nó không cắn cơ mà!

      - Thậm chí nó không buồn sủa nữa, hay thật.

      - Thế tại sao nó lại cắn Xasa ?

      - Không, sao nó lại cắn chính Xasa?

      - Nghe này, có khi con chó ấy bị dại rồi cũng nên

      - Xasa, đừng cắn nhé !

      - Các cậu cứ cười...Tớ chả thấy buồn cười. Mới rách tất thôi ! Mà không hiểu sao đau dễ sợ.

      Và rồi em cũng cười phá lên để khỏi phát khóc. Em đứng một chân, cô y tá cúi xuống chân bên kia, còn tất cả học sinh xúm quanh họ. Xasa... Từ ngoài lạnh vào, cô thở hổn hển, hai má ửng hồng. Trong hơi tuyết trong lành mà bọn trẻ vừa mang theo vào, Trêchiakov cảm thấy rõ mùi quân y viện mà anh quen chịu và không nhận ra nó : mùi thuốc men, mùi thức ăn của quân y viện, mùi căn phòng thông gió tồi mà ở đó biết bao người thường xuyên ở. Anh còn cảm thấy cái mùi ấy bốc lên từ người mình, từ tấm áo choàng bằng vải bong đã được giặt đi giặt lại.

       Cảm thấy có người đang nhìn mình, cô bé rướn hàng mi rậm, rậm đến nỗi đôi mắt cô màu xám mà tưởng như màu đen, cô nhìn với niềm vui sướng của cuộc đời phơi phới trong cô. Và dường như có bóng người vừà lướt qua gương mặt cô, có một cái gì đó khép chặt lại trong đôi mắt ấy, không cho cái nhìn của người lạ lọt vào cuộc sống của cô.

      Rồi theo ấn tượng còn đọng lại,cô nhlìn thêm lần nữa, vẻ thích thú, nhưng anh không nhìn thấy cái nhìn ấy. Anh đã quay vào phòng. Trong phòng chỉ thấy những người nằm và một vài cái giường bỏ trống. Đại úy Rôizman đang mò mẫm cạo mặt bên bàn ăn dưới đèn..
      - Trêchiakov, cậu đấy à ?— Anh ta hỏi, nhận rạ Trêchiakov nhờ bước chân. — Cậu sửa lại bên thái dương cho mình nhé ?

      - Để tôi thử xem..

      Rôizman dò dẫm tìm cái chổi trên bàn, quẹt xà bông lên má. Trêchiakov nhúng dao cạo vào chiếc cốc con đang đựng nước xà phòng âm ấm, anh muốn cúi xuống nhưng vết thương bên sườn không cho cúi. Anh muốn ngồi, nhưng vết thương ở chân không cho ngồi. Còn Rôizman thì đang chìa má chờ đợi…

     - Tôi không cúi xuống được – Anh đứng lên vậy….

      Trêchiakov nói :
     - Được được.

      Cả hai người chỉ có ba cánh tay lành lặn và một đôi mắt thấy được. Rôizman đưa tay giữ da bên thái dương, Trêchiakov tay cầm con dao cạo nguy hiểm dè dặt thở bên gương mặt xương xương của Rôizman.
     - Giữ lấy….Xong ngay…Tôi cạo đây !

     Anh né người, ngắm nhìn :
    - Chỗ này còn một chút nữa !

     Rồi anh bắt đầu cạo sang thái dương bên trái, còn Rôizman dung tay kia vòng qua đầu giữ da. Đôi mắt của anh ta ở ngay trước mặt anh. Đôi mắt ấy dõi theo anh, và tưởng chừng như nhìn thấy được, chỉ có điều đôi đồng tử không hội tụ nơi gốc mũi, khi Trêchiakov ghé sát mặt :
     - Đồng chí đại úy, đồng chí không nhận ra tôi hay sao ? Anh hỏi, lau lưỡi dao cạo vào chiếc áo choàng.

    - Tôi cảm thấy giọng nói… Rôizman lưỡng lự không đáp ngay. Và đứng đối mặt với Trêchiakov.

      - Đồng chí nhớ chứ, ở trường sỹ quan lúc đồng chí lên lớp, học viên trực nhật hô khẩu lệnh, đồng chí nghe anh ta hô «nghiêm» rất gà tồ, đồng chí cho gọi trung đội trưởng lên và nói : Đồng trí trung úy, không bao giờ để học viên này báo cáo trước tôi … !
     
     Rôizman sung sướng nhớ lại : 
     - Thế ra đồng chí đấy à ?

      - Tôi đấy.

      - Khoan hẵng. Điều đó, có nghĩa là…

      - Tôi sẽ kể chính xác cho đồng chí nghe. Trận phản công ở vùng Xtalingrat bắt đầu ngày 19 tháng 11. Các cánh quân gặp nhau ngày 23. Chúng tôi ở một nhà ga tại Mátxcơva và nghe thấy thông báo. Từ mặt trận chúng tôi trở về trường sĩ quan và ở đó họ cũng truyền đi bản thông báo. Sau đó ở Quybưsev chúng tôi chè chén ba ngày đêm liền. Đi cùng với chúng tôi có một chuẩn úy người Quybưsev, chúng tôi đã ở lại chỗ anh ta ba ngày đêm, dùng hết hàng thùng bia. Kể ra chúng tôi còn ở chơi nữa, nếu như thực phẩm chưa cạn. Thế đấy, lúc đó là cuối tháng mười một. Còn tháng mười hai, ngày đầu tháng tôi hô khẩu lệnh trước mặt đồng chí. Đồng chí dạy chúng tôi môn pháo binh.

      - Đúng, đúng, đúng…

     - Cuối tháng một hoặc là đầu tháng hai, đồng chí đi khỏi chỗ chúng tôi.

     - Mùng ba tháng hai !

    - Đấy, tôi vẫn nhớ mà ! Đồng chí ra mặt trận. Sau khi bị thương, một chân đồng chí không co duỗi được. Theo tôi là chân phải ? Đồng chí đi lại còn chống gậy…

    - Đúng, đúng, đúng… Rôizman đồng ý và mỉm cười

    Rồi hỏi :
    - Lần ấy, chắc đồng chí giận tôi ?

    - Lúc đó thì tôi giận.. – Lần đó, Trêchiakov thật thà đáp : - Còn bây giờ, thậm chí chỉ nhớ lại thôi cũng cảm thấy dễ chịu làm sao …
   
    - Thế đồng chí đã học hô khẩu lệnh chưa ?

    - Chúng tôi, từng cặp một bị xua ra bãi tập hàng giờ liền. Đi ngược chiều nhau «Nghiêm ! Bên phải quay ! Bên trái quay ! Đằng sau quay !...» và đi đều bước. Giờ thì nhớ suốt đời...

    - Thoạt đầu tôi thấy giọng nói có vẻ...

     Và Rôizman lại gật đầu đồng ý, khẽ mỉm cười, nghĩ đến những điều riêng tư. Và Trêchiakov cũng theo đuổi những ý nghĩ của riêng mình. «Trong mình có cái gì đó thật mâu thuẫn,— anh nghĩ vậy và anh lại thấy cô bé, nhìn thấy anh liền cau mặt. Mình biết, có cái gì đó đã khiến mọi người xa lánh mình...»

      Hút hết điếu thuốc ngoài hành lang, anh lại bước vào trong phòng lớn. Chỗ ngồi kín hết. Anh đứng bên cửa ra vào và xem diễn viên đang đóng vai Hítle trên sân khấu. Với bộ ria mép được dán vào, tóc rũ lệch bên trán, người diễn viên nhảy nhót như con bú dù, và kêu lên điều gì đó khùng dại. Trong phòng mọi người cười rộ, gõ nạng xuống sàn nhà, hét lên : «Lại đi !» — họ không sao muốn buông tha người diễn viên, làm như đó chính là Hítle thật được đưa ra làm trò giải trí. Và vì sao đó Tréchiakov lúc này bỗng cảm thấy xấu hổ thay cho họ và cho cả chính mình. Đến được chỗ Hítle còn cả một mặt trận và một hậu phương, từ nới đấy Hítle phải ra mặt trận không chỉ một sư đoàn bộ binh hav xe tăng. Và nhiều người trong số những người lúc này đang cười say sưa rất có thể sẽ không còn tồn tại trên đời đến tận giờ phút đó. Chính anh cũng không biết cho đến nơi đến chốn vì sao anh cảm thấy xấu hổ, nhưng trong cái trò giải dớ dẩn này, trong cái vai Hítle vụng về này, có điều gì đó dường như làm anh, Tréchiakov cảm thấy bẽ bàng trong chính mắt mình. Và có thể, rất đơn giản, tâm trạng lúc này của anh như vậy.

      Khi cô gái đi ủng mặc áo choàng trắng bước ra sân khấu, hai chàng trai mang đàn Măng-đô-lin và balalaica bước ra theo sau, như đội danh dự, hai chàng ngồi xuống mép ghế đẩu, cô gái gật đàu và hai cùng hất mái tóc lên, bắt đầu gẩy đàn, còn cô thì hát.

     Hệt như sợ hãi điều gì, Tréchiakov vội vàng cụp mắt xuống. Và anh đứng, lòng càng xao xuyến hơn, cảm thấy hai bên má nổi da gà. Bài hát kể về những điều chính anh cũng đã gặp không phải chì có một lần :

      Liđaveta, em chờ tin anh.
      Đêm không yên giấc, nhớ thương anh hoài….
      Chiến thắng, anh sẽ về với em
      Trên lưng ngựa chiến nóng bỏng...

      Chẳng hề chi, nếu không thấy như vậy và không phải là một cuộc chiến tranh như vậy đã diễn ra, Không phải trên những con ngựa chiến nóng bỏng, mà đơn giản hơn, đồng thời cũng đáng sợ hơn, dù sao bài hát ấy cũng làm anh xao xuyến và trở nên buồn. Ngoài mẹ và cô em gái, chẳng ai mong gặp anh, nhớ thương anh. Và không hiểu vì sao những lời ca còn phô trương đó khiến anh phiền muộn : «Gặp nhau, cười lên em, anh can đảm trong chiến trận..».

       Đúng, một cô gái như thế có thể hỏi :
      - Anh có can đảm trong chiến trận không ?

      Anh đứng bên cửa nhìn xuống nhà và nghe hết bài hát…

      Sau đó anh về phòng ngủ, ngẫm nghĩ. Anh trằn trọc, vẫn không sao ngủ được, và anh không biết, tâm hồn anh nhức nhối, hay những vết thương mà anh rất đỗi lo lắng đang đau đớn. Và anh nhớ lời trung úy Aphanaxiev, ở mặt trận Tây Bắc, trong trung đoàn của anh, vì tình yêu, đã tự tử một cách nhục nhã, Suốt hai ngày đêm không ai biết gì về anh ta, thậm chí có tin đồn anh ta chạy sang quân Đức. Sau họ tìm thấy anh ta cách trận địa chừng cây số. Anh ta nằm trong nước tuyết đã tan ngoài rừng, bận chiếc quần lót có hai giải dây nơi mắt cá, áo va-rơi dạ, bàn tay phải vẫn nắm chặt khẩu súng lục, xây xát hết, vì phát súng trên thái dương có một vết tròn cháy xém. Mọi người vừa thương hại, vừa chửi rủa anh ta. Ngoài mặt trận, nơi mà ngày nào cũng có biết bao người bị giết chết, anh ta lại còn tự bắn vào mình…Không thiết sống nữa, thì đấy, bọn Đức đấy, đi mà bắn chúng. Còn người phụ nữ đã khiến anh ta tự sát, thì chung sống với tiểu đoàn trưởng : Tiểu đoàn trưởng có một căn hầm riêng. Cô ta hay bận quần bong, khua ủng bì bõm trong nước, giọng thuốc lá khàn khan. Thế mà vì cô ta, một chàng trai thanh niên dũng cảm, đẹp trai đã tự sát. Nhưng bây giờ anh nghĩ : có thể anh ta hoàn toàn không thấy cô ta là một người như mọi người vẫn thấy ? Và có thể anh ta hiểu về cô ta hoàn toàn khác…

............................

                                 


      XIV.




      Vài ngày sau anh cùng với Xasa ngồi trên bậu cửa sổ ngoài hành lang, Xasa kể cho anh nghe về một người bạn cùng tuổi với anh cũng tên là Vôlôđia, hy sinh cách đây hai tháng.
      - Bạn của Vôlôđia viết thư cho em, anh ấy trông thấy xe tăng của Vôlôđia bốc cháy. Ra trường, Vôlôđia và Igor cùng đến đây, và có một qui ước : nếu có chuyện gì xảy ra, phải viết thư. Thế nên anh ấy đã viết thư cho em. Khi chiếc xe tăng cháy bùng, mọi người kịp nhảy ra khỏi xe tăng, cả Vôlôđia cũng vậy. Nhưng anh ấy nằm lại và rồi bắt đầu bắn yểm trợ để tất cả mọi người có thể chạy thoát. Giá như anh ấy cũng chạy ngay, có thể… Nhưng anh ấy là chỉ huy chiếc xe tăng.

      - Chuyện ấy thì không thể đoán trước được — Tréchiakov nói. Đối với cô, anh nói vậy. Riêng anh thầm nghĩ: vẫn là hay nếu mọi chuvện xảy ra như họ đã viết. Chứ chết cháy trong xe tăng thì còn rủi hơn.— Ở đây không thể nào đoán trước được. Chỗ tôi một chiến sĩ không muốn chui ra khỏi chiến hào, có chuyện gì đó đã xẩy ra với anh ta, vẫn thường như thế đấy. Anh ta sợ, và không dám bò ra ngoài, chỉ có thế thôi. Những người bò ra ngoài, đều sống cả, riêng anh ta hy sinh. Đạn rơi thẳng vào chiến hào ; nói chung điều đó hiếm lắm. Số phận của anh ta như thế đấy.

      - Anh ấy tròn mười chín tuổi. - Xasa nhìn Trêchiakov, so sánh. — Chắc anh hai mươi tuổi chứ ?

       Anh gật đầu: Anh chưa đến hai mươi, nhưng thật là dễ chịu, trong con mắt cô, anh trông già dặn hơn một tuổi...

     Còn anh ấy tròn mười chín tuổi. Khi nhận được giấy báo tử cha, anh ấy đã giấu mẹ, chỉ nói với Giên-ka, em trai, cả hai anh em đều rất yêu quí mẹ. Bác ấy là một phụ nữ cao lớn, xinh đẹp. Một gương mặt Nga, rất Nga. Nhưng vẫn có vẻ gì đó rất di-gan, có thể thế. Con cái giống hệt bác ấy, cả hai cùng mắt màu nâu sẫm, cả hai tóc cùng dầy và loăn xoăn.

      Cô bé nhìn tóc anh ; anh đứng trước cô, và cô ngước nhìn lên. Không, tóc anh không đen, sau lần húi cua, không rõ chúng mọc thế nào. Đối với Lianka, cô em gái hơi ngốc nghếch, nhưng tận tâm, mọi cái ở anh đều hết sức đẹp đẽ, nó thường đặt đuôi tóc nó vào tóc anh, «Mẹ ơi, sao tóc con không giống tóc anh Vôlôđia? Sao anh nhà mình đẹp thế, còn con thì không ?».

      Đôi mắt Xasa sáng lên xúc động, như cái lần cô kể chuyện cho Atrakôvxki nghe :
       ….Mẹ anh ấy nói với anh ấy: «Con hãy hiểu cho mẹ, mẹ không còn gì nữa. Theo pháp luật, con có quyền, con có thể không đi». Nhưng anh ấy cứng rắn như gang thép. Bác ấy thật sự có thể làm được tất cả. Một ổ bánh mì ngoài chợ — tám trăm rúp. Một chai vốt-ca — tám trăm rúp. Bác ấy là trưởng ban cung cấp của công nhân. Bác ấy có thể làm được tất cà. Nhưng anh ấy đã giấu hội đồng y tế là anh ấy mắc bệnh hen suyễn, lên cơn luôn. Và anh ấy còn cấm cả mẹ nữa. Anh ấy nói với bác : « Nếu họ loại con ra, mẹ biết đấy, suốt đời mẹ sẽ là kẻ thù của con ». Bây giờ, bác ấy không thể tha thứ cho mình…

      Y tá Tamara Gorb đi dọc hành lang, bưng chiếc nồi hấp nóng trong khăn mặt, đưa mắt nhìn cả hai. Xa-sa nhảy từ bậu cửa sổ xuống, chân đi ủng đứng nguyên đó khi Tamara đi qua. Cô ta cao đến vai anh, đầu vừa ngang với chỗ trước kia có cầu vai. Hai bím tóc màu tro tròn bằng cổ tay cô dài quá thắt lưng. Tamara để tóc ngắn, khi đi ngang qua, cô cứ liếc nhìn mãi những bím tóc ấy.

      Trêchiakov rút thuốc từ bao thuốc « Bốx» nhàu nát từ trong túi ra, Anh chẳng thích hút thuốc, nhưng anh thấy xấu hổ vì mùi  bệnh viện khó chịu mà anh luôn cảm thấy bay ra từ chiếc áo choàng của mình.

      - Để em đi châm lửa,— Xasa yêu cầu giản dị và muốn cầm lấy điếu thuốc ở tay anh,— đi châm thuốc. Cô đã quen chăm sóc thương binh….

    - Có  người ra bây giờ đấy — anh nói…

      Quả thật, ở cuối hành lang xuất hiện một thương binh. Anh ta cúi gập người, chiếc áo choàng không khép vạt thẳng xuống tận nền nhà. Anh chúi đầu vào ô kính, từ gáy anh một làn khói xam xám bay lên. Trêchiakov châm thuốc ở người đó.Khi anh quay lại ; cánh cửa phòng của các thương binh cột sống mà Tamara vừa bước vào, đang mở hé. Ở giường ngoài cùng, một thương binh đang ngắm mình trong chiếc gương con. Anh ta nằm ngửa, tay cầm chiếc gương soi đi soi lại, tay túm những sợi tóc ngắn trên mái đầu húi cao, ngắm nghía rồi chải thử. Người thương binh này là một người mặt còn búng ra sữa, trẻ hơn cả Gôsa. Mảnh pháo đụng phải cột sống, thế là liệt nửa người, từ hông trở xuống.

      Anh đã kịp quay lại, điếu thuốc cháy hết nhanh, Xasa giúp anh châm tiếp điếu khác.
      - Ở ga, Vôlôđia Khuđiakov cũng hút hết điếu này đến điếu khác – Cô nói – Anh ấy vứt điếu cũ đi rồi lại châm điếu mới. Mẹ không thể tha thứ cho em vì rằng, anh ấy đã ra đi ngơ ngác như thế. Anh ấy đứng ở cửa khi tàu chuyển bánh và đúng lúc ấy em thấy sợ cho anh ấy. Em cảm thấy ngay rằng sẽ có chuyện gì đó xảy ra với anh ấy, gương mặt anh ấy lúc đó trông thế nào ấy.

      - Bây giờ tôi cũng cảm thấy thế - Trêchiakov nói và trong lòng anh cũng sung sướng đồng tình : « Mẹ không thể tha thứ cho tôi, vì rằng người ấy đã ra đi ngơ ngác như thế»— Không ai có thể biết trước được điều gì.

     - Không ! Vẫn còn có linh cảm…..

     - Ừ, nhưng trong hàng nghìn trường hợp thì chỉ có một lần thôi. Và may là không ai biết được điều gì trước về bản thân mình. Nếu biết, thì không thể chiến đấu được. Song ai cũng hy vọng như vậy…

      
     Anh thấy cô gái muốn tin nhưng dầu sao cô cũng sẽ tự kết tội mình : những người sống luôn luôn có tội trước những người chết.

      Anh đứng bên cửa sổ nhìn các học sinh tập hợp dưới ngọn đèn trong sân trường cũ, trông theo họ đang đi thành đoàn qua sân. Chiếc áo khoác lông của Xasa đã chật, cô lớn hẳn lên. Trêchiakov chờ cô ngoảnh lạl và nhìn lên cửa sổ. Người nào đó bị tụt lại đằng sau đuổi theo họ, và họ vui vẻ chạy lên. Rồi họ dừng lại, chờ đoàn tàu dồn toa. Thế là Xasa không ngoảnh lại.

       Anh đứng đó nhìn họ băng qua con đường có ánh sáng, rồi vượt qua đường tàu.
       - Vôlôđia !

       Tamara Gorb gọi anh.

      Tamara đã ngoài ba mươi, chị tưởng tượng ra mối tình cuồng nhiệt cùng Kichênhev và bây giờ chị sắp than thở về anh ta. Anh bước lại gần, thận trọng duỗi bên chân bị thương ra và ngồi xuống cạnh chiếc bàm nhỏ của chị :
     - Thế đấy…

      Tamara nhìn anh, đôi mắt lồi đen nhỏ của chị mọng nước, sưng húp lên. Những giọt nước mắt đầy ứ lên và trào qua mi :
       - Xử sự không hay ho như thế để làm gì ? – Tamara nói, lấy bông thấm những giọt nước mắt trên bàn – Anh ấy đối xử với người sống như vậy để làm gì ? Em hãy nói đi, chị không đòi hỏi gì. Chị đưa thuốc đến và dưới chăn chỉ có chiếc áo ca-pốt thế chỗ cho anh ấy…Lẽ nào lại thế…Chị đã kiếm cho anh chiếc áo capot ấy, chị đã kiếm cho anh cái áo khoác ngắn này. Chị xoay xở những thứ ấy để được như vậy ư? Trên hàn thử biểu, âm hai mươi tư độ, anh ấy mặc gì cơ chứ ?

      Gương mặt Tamara như gương mặt nữ thần digan nếu người digan có nữ thần.Trán gồ ghề, da vàng bóng. Tamara, xấu đến tuyệt vọng, cho nên chị mới nghĩ ra cho mình mối tình cuồng nhiệt ấy. Nhưng khi chị khóc như vậy, đôi mắt nước đẹp đến ngạc nhiên. Ngày mai chị lại gặp Kichênhev, anh ta mỉm cười, và thế là chị sẽ quên hết, sẽ tha thứ hết.
      - ... Bây giờ cô ấy tự đến với chị…Cô ấy lúc coi thường mọi người, lúc không nhìn thấy ai, thế mà cô ấy tự đến với chị: « Chị Tamara ơi, chị đúng làm sao, em đã nhầm về anh ấy…».

       Và trong nhận thức cay đắng sự thật của mình, Tamara vẫn tìm thấy chút hương vị ngọt cho riêng cô ta. Tamara dùng miếng bông ướt lau những giọt nước mắt cuối cùng trên bàn, những giọt nước mắt trên má chị tự khô đi. Và đôi mắt chị lại trong sáng, như đêm mùa hạ sau trận mưa rào.
     - Vôlôđitrka, em đừng kể gì với anh ấy, được không ?

       Và chị lại nhẹ nhàng chạy đi tiêm.

      Rõ ràng ở đây anh cũng có vai trò : mọi người kể cho anh, làm nhẹ bớt lòng mình, còn anh thì lắng nghe. Mọi người kể lể, dường như anh đã sống suốt cả cuộc đời, hoặc là như kể cho người bạn đồng hành không hề thấy ngượng ngùng với người bạn ấy: người bạn ấy sẽ xuống bến và đem theo mọi chuyện.

      Anh quay vào phòng, ở đây như mọi tối, mọi người đang đánh cờ. Đại úy Atrakovxki đi từ góc này sang góc khác, húng hắng ho. Đôi tay anh to, xương bé, đã có thời, đôi tay ấy rất khỏe. Atrakovxki thích thú ngó nhìn anh, nhưng không hỏi han gi, rồi lại đi ra xa.

       Ánh sáng trong căn phòng lù mù, buổi tối không thể đọc sách được. Và không hiểu sao, ở quân y viện không đọc sách được, chuyện trong sách cứ như không có thực. Thế mà Atrakovxki vẫn đọc được. Đọc liên tục : báo và sách. Lần trước anh trông thấy anh ấy cố Sếcxpia : cuốn «Vua Lia ». Khi anh cầm lấy cuốn sách, chợt thấy phảng phất không khí gia đình, tay anh run lên. Ở tủ sách của cha anh, sau tấm kính, các tác phẩm của Sếcxpia và Sin-le đứng bên nhau. Những tập sách nặng xanh xám, gáy bọc da, những tấm tranh nhỏ giống giấy quấn thuốc lá. Anh đã đọc hết những cuốn sách ấy từ hồi học phổ thông, còn tranh thì anh xem từ hồi chưa biết đánh vần. Bây giờ anh lại đọc — nhưng chẳng hiểu được gì. Hiểu hết từ, thế nhưng vì sao mà xảy ra bi kịch thì anh không hiểu nổi. Chẳng lẽ vì cuộc chiến tranh mà đầu óc anh trở nên mụ mẫm hay sao? Hay là trước kia anh chưa hiểu được điều gì đó hệ trọng? Biết bao thế kỷ trôi qua, mọi người vẫn xúc động mạnh mẽ về ông vua điên cuồng đi trên thảo nguyên. Hồi nhỏ, chính anh cũng thấy xúc động đấy thôi…

       Lời chú thích đập vào mắt : «Đằng sau sân khấu là tiếng ồn ào của một trận đánh. Vua Lia, Corđêlia và quân lính của họ mang trống đi qua...» — và thế là anh vấp luôn ở chỗ đó. Tiếng ồn ào của một trận đánh. Nhưng chính những người chết đó đang nằm kia, đằng sau sân khấu lịch sử. Và họ bắt đầu choảng nhau không biết vì sao : vua chia không đều gia tài cho các cô con gái, và các cô bị giết chết hết. Nhưng mọi người không đau buồn cho các cô con gái, dường như các cô gái ấy không phải là con người mà đau buồn cho vua... Trong góc phòng, Gôsa và Xtarức ngồi tách biệt với tất cả mọi người. Gôsa như mọi bận, ngồi xếp bằng giữa giường. Xtarức từ giường bên cúi nhoài xuống Gôsa, đầu hói nâu bóng lên, khẽ thầm thì gì đó. Trong phòng này, Gôsa là dân cổ cựu, chiếc giường của anh kê bên cửa sổ, được coi là giường tốt nhất. Anh đã chuyển sang đó rồi khi chiếc giường còn chưa có người. Ra viện, Gôsa chẳng biết đi đâu, không ai chờ anh: Gôsa vốn côi cút, ngay cha mẹ mình anh cũng không nhớ. Anh ra trận—rất vui sướng, bị sức ép — từ quân y viện, anh lại ra trận. Và anh sợ trở lại hậu phương, trở lại cuộc sống. Đối với anh chỉ còn lại khoảnh khắc duy nhất không trở thành sự thực — anh đã hai lần ra mặt trận chiến đấu.

      Trêchiakov ngả người lên chiếc chăn, anh khó nhọc từng bộ phận ; tay bị thương, chân, và bên sườn như bị xuyên thủng. Bóng Atrakovxki chập chờn trên tường. Vì sao hôm nay anh bỗng thấy thương xót tất cả mọi người. Anh thương Gôsa, thương Tamara, và thương cả cô gái có hai bím tóc..

.............................

     
       XV.




       Ngày bắt đầu dài ra rõ rệt, rồi một ngày tháng giêng nắng ấm, họ tiễn Gôsa. Gôsa ăn sáng cùng với tất cả mọi người ở trong phòng, bữa ăn sáng cuối cùng của anh ở nơi đây. Rồi anh chạy đi và lúc trở lại đã mặc quân phục. Mọi người đứng đó mặc áo choàng, đi giày vải của quân y viện, còn Gôsa đi ủng, mặc áo capốt, mũ cầm tay, hệt như vừa mới bỏ mũ xuống trước mọi người.

       Lớp băng trên các ô kính gặp nắng ban mai sáng lóng lánh lên rồi tan rã : sàn nhà bóng nhoáng như vừa được lau chùi và những chiếc giường trở nên cao hơn trên sàn nhà — mặt trời và bóng những chiếc chân giường mảnh khánh dưới giường. Chiếc giường của Gôsa vẫn trống không, chẳng ai chiếm chiếc giường đó. Từ ngoài cửa, anh nhìn chiếc giường đó, những tấm vải trải giường đã bị lột khỏi đệm, chiếc gối không có áo. Tiếng giấy sột soạt, Kichênhev bước đến, anh đút gói giấy vào ngực áo Gôsa.
      - Dành riêng cho đám dân sự !

      Gôsa hiểu ra, lúng ba lúng búng, run run, muốn rút từ ngực ra, nhưng Kichênhev đã giữ Gôsa lại : tay anh giữ hờ, nhưng Gôsa không sao rút tay ra được :
      - Cầm lấy, cầm lấy, cậu trở về với cuộc sống dân sự. Thôi đi, ở đó biết ra sao !

      Những ngày gần đây, mọi người trong phòng đã góp tiền lại bởi vì Gôsa thua bài miết. Gòsa rủi trong bài, biết đâu, trong cuộc sống hòa bình, lại may trong tình yêu.

      Qua chỗ tuyết đã tan trên kính trông thấy rất rõ tuyết lác đác rơi trong lặng gió, từng bông tuyết bay, bay mãi trong không khí. Gôsa ra đến cổng, phía sau anh đế giầy cao su in rõ vết. Từ cổng, bên trái, bên phải và thẳng phia trước, mọi con đường đều nằm trước mặt anh. Nhưng anh vẫn đứng, chưa quyết định chọn đường nào. Mặt trời sáng rực, tuyết đậu trên mũ trên vai. Trên vai anh còn có đôi quân hàm. Quân hàm thiếu úy,nhưng về niên hạn, Gôsa đã được gọi nhập ngũ trước tuổi. Và anh đã chiến đấu đủ phần mình.

      Vắng Gôsa không còn thấy vui vẻ, ai cũng suy nghĩ về bản thân mình. Giữa ban ngày mà Xtarưc khéo bàn chuyện say sưa, anh ta kêu lên rằng tất cả mọi người ở đây toàn là những thương binh không chân chính, chỉ có một mình anh ta chân chính, anh ta khua nạng, đôi mắt đỏ ngầu điên dại. Mọi người phải dùng sức bắt anh ta nằm ngủ.

       Chập tối, cánh cửa phòng bật mở, trong ánh hoàng hôn hắt từ hành lang vào, giống như trong làn khói hồng hồng, hai người tải thương dẫm chân, dẫm chân mãi nơi ngưỡng cửa, loay hoay với chiếc cáng, rồi đưa thương binh mới vào giường của Gôsa. Bên dưới những vòng băng mới, như bén dưới chiếc mũ trụ, gương mặt trông vàng ệch, chiếc mũi quặp cũng vàng ệch. Người thương binh nằm im, đôi mắt Ácmêni màu đen có hai tròng xanh mở ra rồi nhắm lại mệt mỏi. Mọi người đều biết và khó mà tin được viên đạn đã xuyên qua đầu anh ta, qua cả não : nó vào phía trên tai này và chui ra phía trên tai kia. Thế mà anh ta vẫn sống, chỉ có điều là rất lặng lẽ, lặng lẽ và hoàn toàn dễ bảo.   

      Từ phòng mổ, Tamara Gorb bước ra hành lang và chìa cho mọi người thấy mảnh xương sọ vừa được gắp ra đặt trên miếng bông. Nhìn từ mặt trong nó giống như vỏ quả hồ đào Hilạp, máu vẫn đỏ tươi trên miếng bông.
      - Họ chỉ băng vành khăn cho anh ấy - Tamara giải thích – Dẫu sao cũng chẳng nên chạm đến chỗ đó làm gì…

      Tay vẫn cầm miếng bông, chị ngước nhìn Kichênhev bằng đôi mắt rụt rè. Anh mỉm cười với chị. Trong chiếc áo choàng, anh rất đẹp trai, ngực rộng, cao lớn hệt như anh vừa mới đau không thể đi lại được. Chẳng mấy chốc, anh sẽ khoác áo va-rơi, mang thắt lưng da..Đôi mắt của Tamara lại trở nên to hơn, lấp lánh bởi những giọt nước mắt.

       Ban đêm, Trêchiakov tỉnh dậy vì nỗi lo âu bất ngờ. Tối om. Ngoài cửa số, ánh trăng xanh trong sương mờ. Ánh đèn từ hành lang hắt vào gần cửa. Tất cả vẫn như mọi khi mà sao anh thấy nôn nao, nôn nao. Anh chợt hiểu: người thương binh nằm trên giường Gôsa có thể đã chết.   

       Thận trong mở đôi giầy vải dưới gầm giường, mặc độc quần lót, Trêchiakov bước đến bên anh ta. Mũi anh ta trở nên nhọn hoắt gồ lên từ đám bông băng. Dưới ánh trăng, gương mặt của người chết vàng xanh. Hai mí mắt khép chặt lại mãi mãi nơi hố mắt. Thân hình nặng nề, bất động, đè vào màn giường. Trêchiakov cúi xuống anh ta, nhìn trân trân. Hai tròng mắt lồi dưới mi run run. Đôi mắt linh lợi, ươn ướt vì giấc ngủ, và nhìn anh.
      - Anh có muốn uống không ? - Trêchiakov lạc cả giọng.   

       Anh thận trọng cho anh ta uống nước từ ấm, nhìn người đó khẽ nhấp nước, và vào giây phút đó, anh biết ơn anh ta vì anh ta vẫn sống. Anh ta chớp mắt hai lần : đủ rồi, và có nghĩa là xin cảm ơn.
      - Anh ngủ đi. Nếu cần gì, gọi tôi nhé, đừng ngại — Trêchiakov nói.

      Khoác áo lên vai, anh bước ra hành lang hút  thuốc. Bên ngoài rất lạnh: gió đổi chiều, thổi từ hướng khác tới. Gió Tây Nam, từ mặt trận Tây Nam của họ. Chỉ có điều từ các bãi chiến trường ấy gió không đưa lại đây tiếng người nói, tiếng súng, tiếng đạn. Nơi đây chiến tranh chỉ đùng đoàng trong các rạp chiếu bóng, Xem phim xong, các cậu bé tay cầm gậy làm súng chạy ra ào ào, còn ở ngoài kia, nơi mặt trận đang diễn ra, trẻ em không chơi trò chiến tranh.

      Cô y tá đang ngủ ở cương vị của mình, má áp lên chiếc bàn ở đầu giường. Anh quay vào phòng, vào luồng khí ấm áp ngột ngạt, dưới lần chăn mà người anh vẫn run lên, lạnh buốt. Anh không ngủ được ngay. Ban ngày, không hiểu sao anh thấy không yên tâm, linh cảm điều không lành giày vò anh. Khi các học sinh đến quân y viện anh nhận thấy ngay Xasa không cùng đi «Mẹ bạn ấy nằm viện..» —anh chàng cầm măngđôlin ra biểu diễn ngoài sân khấu với Xasa nói cho anh biết. Anh còn chưa rõ mình hỏi dò địa chỉ, và cách tìm ngôi nhà đó để làm gì, ăn tối xong anh quyết định đi.

       Anh hỏi Kichênhev mà không dám nhìn vào mắt:
       - Đại úy, hôm nay cho tôi mượn áo capốt của đại úy.

      - Ô hô !— Kichênhev trở nên vui vẻ.—Có nghĩa là bắt đầu được chăm nuôi bằng cháo kiều mạch rồi đấy.

    Mọi người chung sức sửa soạn cho Trêchiakov. Chỉ bây giờ anh mới thấy còn lại có một cánh tay yếu ớt làm sao : không mặc được áo varơi, không quấn được xà cạp. Xtarưc một bên chân bó bột, quấn xà cạp cho anh. Và thậm chí Atrakovxki cũng tham gia vào vệc đó : từ đám báo dành dụm dưới gối mà anh thường đánh dấu bằng bút chì những chỗ nào cần cho mình, Atrakovxki ngắm nghía từng tờ rồi lôi ra hai tờ :
     - Quấn chân cho cậu ta bằng những tờ báo này !

      - Không cần, — Trêchiakov ngượng ngập đón nhân sự hy sinh. — Ngoài kia băng giá cũng không đến nỗi.

       Hệt như Chúa trời ban phước cho mọi người, Kichênhev nói với tất cả phòng :
       - Tôi sắp được ra viện, trông kìa, tôi sẽ để lại bao thứ cho các anh : — áo capốt — để lại, áo khoác ngắn — để lại, ủng…..

      - Những thứ ấy là cái gì ! Tôi đã nằm ở quân y quân đoàn, ở chỗ chúng tôi, — Xtarưc toàn thân đỏ gay vì cúi xuống, thậm chí chỗ trán hói cũng trở nên hung hung đỏ, — Ở chỗ chúng tôi họ cất hai khẩu súng lục dưới đệm. Và ai cũng biết thế. Thủ trưởng viện vào phòng nào cũng hùng dũng, nhưng lại sợ rẽ vào chỗ chúng tôi. Mà sợ gì mới được ? Ở chỗ chúng tôi họ đưa một đại úy về quân y viện hậu phương, họ trang bị cho anh ta như trang bị cho người quá cố : áo capốt vô chủ, không tồi hơn áo của Gôsa đâu nhé, mỗi tội là cộc tay. Ối dào, áo với xống ! Từ mày tao có thể may được ba cái áo nữa và Tổ quốc sẽ cám ơn tao đấy... Nỗi rồi hệt như lúc rẽ vào, Xtarưc lại gõ nạng.

      Thượng úy Avêchixan, bị thương ở đầu, nằm giường của Gôsa, chỉ lặng thinh nhìn, trong đám bông băng bộ mặt vàng khè, râu quai nón tua tủa như tên tù, ở buồng bệnh này chưa ai nghe thấy tiếng anh ta nói. Trêchiakov được mọi người mặc áo capốt, siết chặt thắt lưng nhét cả bên tay áo trái lủng lẳng vào thắt lưng, và lúc đó Kichênhev nẩy ra ý nghĩ:
      - Khoan đã ! Tôi hỏi mượn Tamara chiếc áo lông cộc tay. Chị ấy đưa ngay đấy. Độc có áo varơi, cái lạnh sẽ thấm vào tận xương.

      Mới chỉ nghĩ Xasa sẽ trông thấy mình mặc áo phụ nữ, Trêchiakov đã toát mồ hôi.

      Theo nguyên tắc, vẫn phải đi thám thính trước, chỉ lúc đó, Kichênhev mới đưa anh ra khỏi quân yviện bằng lối an toàn.

       Ra khỏi cổng, kể từ khi bị nhốt trong phòng bệnh lần đầu tiên dưới bầu trời sao lạnh lẽo, trên mặt tuyết xanh biếc, Trêchiakov hít thở không khí băng giá, cái lạnh trong lành thấm vào phổi, khiến anh phát ho vì chưa quen. Anh bước đi và lòng thấy sung sướng, sung sướng vì anh đã nom thấy mùa đông, và được bước đi trên tuyết, anh sung sướng vì anh đang đến với Xasa….

      Tuyết ken két dưới đế ủng, âm mười lăm độ. Khi anh hít vào thật sâu, hai lỗ mũi hơi đóng băng chỉ chực dính vào nhau. Cánh tay quấn băng ép sát nơi ngực dưới lần áo capốt — chỗ đó rất ấm, vừa đi anh vừa đưa tay kia lần lượt sưởi ấm hai tai, và đưa tay quệt nước mắt trên má : gió thổi ngược chiều làm nước mắt chảy ràn rụa.   

      Dưới đèn, đội tuần tra hai người đi dọc khu vực ga, nòng súng trường của mỗi người cao lên sau cầu vai, khẽ đu đưa theo nhịp bước đều đặn. Dù thế nào anh cũng phải nấp sau ngôi nhà — họ sẽ hỏi : Ai ? Đi đâu ? Vì sao ? Anh mang dáng dấp của một kẻ chạy trốn : capốt không đeo quân hàm, tay áo lép kẹp, giắt vào thắt lưng - anh từ đâu ra thế này ? Sẽ phân bua như thế nào, thôi tốt hơn cả là cứ đứng đợi ở một góc cho họ đi qua.

      Họ là những người quan trọng nhất, ở khu vực này họ bước đi chậm rãi, họ vào nhà ga sưởi ấm. Trong lúc anh đứng chờ, từ đoàn tàu đám mây trắng đổ ập xuống, thở ra luồng hơi nóng ẩm ướt và mùi than đá cháy khét lẹt. Đội tuần tra bước vào, cửa nhà ga đóng sập lại. Trêchiakov bước ra, len lén, vượt qua đường. Kia rồi, hai tòa nhà bốn tầng, cửa sổ trông ra đường sắt, như chỉ vẽ cho anh.

     Bên bậc thềm ngoài cùng, nơi ánh sáng vàng vàng của ô cửa sổ đan chéo trên tuyết, anh chợt trở nên rụt rè : quả thật ở đây ai chờ mong anh ? Lúc nãy anh vội vàng, vui sướng, thì giờ đây anh tự nhìn mình khách quan, mọi quyết tâm bỗng tan biến.

      Trên bức rèm cửa sổ, anh trông thấy trần bếp ám khói. Trêchiakov dậm chân lên những tấm ván bị đóng băng kêu ken két nơi thềm, đưa tay mở cửa. Cửa không đóng. Lối vào đầy tuyết, lạnh lẽo như ở ngoài đường. Ngọn đèn nhỏ thắp trên cửa ra vào. Hai cảnh cửa của hai căn hộ, câu thang đá chạy lên tầng hai. Gõ cửa nào ? Để cho ấm, một cửa bọc vải đay thô, còn ở cửa kia vài giả da đen đã rạn. Anh kéo lại áo capốt dưới thắt lưng, vuốt cho phẳng phiu, đội mũ hơi lệch sang bên và gõ hú họa vào tấm vải giả da trơn bóng lạnh  buốt. Bông làm giảm âm. Anh đứng chờ. Rồi lại gõ cửa. Có tiếng bước chân. Giọng phụ nữ cất lên sau cánh cửa.
     - Ai đó ?

      Trêchiakov giặng hắng trong cổ :
      - Chị làm ơn cho biết Xasa có ở đây không ạ ?

      Im lặng.
     - Xasa nào ?

      Tới đây anh mới nhớ ra là mình không biết họ của cô. «Có hai dải tóc đuôi sam rất đẹp » — anh những muốn thốt lên như vậy, nhưng chỉ nói :
     -  Xasa có mẹ đi viện...

      - Đi viện à, sao thế ?

      «Sao thế, sao thế...». Giá mở cửa ra thì hơn.
      - Chị làm ơn gọi hộ Xasa. Nói chuyện qua cửa sao được ? Tôi từ quân y viện đến tìm Xasa có việc….

...........................

       Lại im lặng khá lâu. Sợi dây xích nhỏ kêu loảng xoảng, cửa hé mở, cánh tay phụ nữ tròn trĩnh để trần dưới tấm khăn lông giữ chặt lấy cửa. Gương mặt hơi phù. Mùi dầu hỏa, hơi bếp ấm áp tỏa ra từ sau lưng chị ta.
       - Chúng tôi được biết mẹ cô ấy phải vào bệnh viện, — Trêchiakov nói, cứ như anh ta thay mặt toàn thể Hồng quân đến đây. Và đồng thời anh cố nén cười đứng nghiêm để có thể trông thấy rõ anh từ mũ đến ủng nhờ ánh sáng lờ mờ của ngọn đèn : anh như thế này đấy, và thể không thấy e ngại nữa.

      Người đàn bà vẫn nhìn anh cảnh giác, không tháo sợi dây xích ra khỏi cửa :
      - Anh là người thế nào với cô ấy ?

     - Chị hoàn toàn không cần biết điều đó. Xasa có ở đây không ạ ?

     - Ở đây đấy.

     - Chị làm ơn gọi hộ cô ấy.

     - Đi vắng rồi.

     Anh không sao quen được lối nói ở vùng Uran, chị ta trả lời mà cử như là hỏi anh.
     - Thế Xasa đi đâu ạ ?

      - Vào bệnh viện.

      Không hiểu sao anh không ngờ được chuyện đó, cô có thể không ở nhà. Ra ngoài bậc thềm anh mới chợt nghĩ : chỉ cần hỏi xem cô ấy đi đã lâu chưa? Khi nào về ? Anh ngoái cổ nhìn, nhưng không quay trở lại.

      Rẽ vào góc nhà tránh gió, anh quyết định chờ. Anh đứng dậm thình thịch để chân không bị đóng băng. Băng giá cũng không đến nỗi lạnh, nhưng chỉ mặc mỗi áo capốt thì không thể đứng mãi được. Nhất là vết thương ở lưng rất buốt. Vết thương mới được tháo băng lần đầu, trong những ngày gần đây, chỗ đó da còn non vẫn rất nhạy cảm.

      Anh không có đồng hồ để có thể hình dung được thời gian, khi phải chờ đợi, thời gian bao giờ cũng như dài hơn. Người tải thương đã lột chiếc đồng hồ của anh, từ lúc còn ở ngoài kia ngay trong chiến hào, khi anh bị thương. Anh ta buộc garô cầm máu cho anh và bảo : «Phải chú ý đến thời gian. Sau nửa giờ cần tháo garô, không thì bên tay này sẽ chết, chết hoàn toàn ». Trêchiakov rút chiếc đồng hồ ra, và anh ta còn hỏi : « Đồng hồ ta đấy chứ ? ».

       Đó là chiếc đồng hồ đầu tiên trong đời anh. Ba tuần liền sáng nào anh cũng đi ghi tên xếp hàng. Anh rất thích đồng hồ đeo tay mặt kính, có những ô kẻ ca rô. Ở lớp anh, Kôpưchin có một chiếc đồng hồ như thế. Cậu ta đeo đồng hồ, ở cổ tay, trong lớp cậu ta luôn xem đồng hồ, tay để sang bên, xem từ xa, nếu không, thế thì không nhìn thấy. Cuối cùng cũng đến lượt anh, mọi người mua hết sạch đồng hồ đeo tay, thế là anh đành kiếm một chiếc đồng hồ bỏ túi to, tròn và dày của Nhà máy sản xuất đồng hồ quốc gia số Hai. Chiếc đồng hồ đó giá bẩy mươi lăm rúp, những bẩy mươi lăm rúp trước chiến tranh. Anh tự kiếm được số tiền ấy : nhân ngày lễ anh viết biểu ngữ trên vải điều cho các cơ quan. Sau khi mổ ở quân y viện dã chiến, anh mới phát hiện ra chiếc đồng hồ không còn nữa. Nhưng anh không cảm thấy tiếc chiếc đồng hồ anh đã mang từ nhà đi, như là tiếc những chuyện liên quan đến chiếc đồng hồ.

      Rồi thì có một tay anh cũng hút được thuốc. Anh đứng sưởi bằng khói thuốc, và dậm chân. Khi thấy mùi giấy khét, anh ném mẩu thuốc đã hút hết đi. Từ sau góc nhà, gió nuốt lấy mẩu thuốc, những tia lửa tàn nảy lên trên tuyết. Không, không đứng mãi thế này được. Anh tự giận mình, miễn cưỡng lê bước về quân y viện.

      Xa xa, phía trên đường tầu, trên những cột tín hiệu, hiện lên vầng trăng to, rõ nét, trông không giống như trăng thật. Con đường chạy dài, phía dưới, trăng bắt dầu xuống thấp sau hàng cột tín hiệu. Đoàn tầu khản giọng ngoài băng giá vẫn gào thét trên đường ở nơi nào đó. Và tiếng kêu của con tàu làm anh chợt tỉnh, Trêchiakov quay trở lại, bước vội vàng hệt như sợ mất hết sự cương quyết. Anh lại gõ vào cửa ấy. Cửa mở ngay lập tức.
      - Xin lỗi, tôi quên chưa hỏi chỗ Xasa đến ở đâu? Bệnh viện ấy mà ?

     Người đàn bà tháo tung sợi dây xích ra khỏi cửa :   
     - Mời anh vào, nhà với cửa không hiểu sao lạnh quá.

      Anh bước vào. Chị ngước đôi mắt màu cánh gián trên gương mặt không có lông mày nhìn anh. Chỉ thấy mỗi đôi mắt trên gương mặt trắng bủng. Đôi mắt ấy tò mò nhìn anh.
     - Xasa đến đó lâu chưa chị ?

     - Lâu hay chóng, rồi đâu sẽ vào đó.

      Và người đàn bà nhìn khắp người anh, càng nhìn càng ra vẻ thương xót.
      - Từ đây đến bệnh viện có xa không chị ?

      - Cũng chẳng phải bệnh viện, bệnh viện ở mãi trong thành phố kia, đây thì hoàn toàn chỉ là những lán gỗ. Dành cho những người mắc bệnh truyền nhiễm. Xasa ở trường về, họ đã đưa mẹ cô đi rồi. Ối, bà mẹ rất yếu, yếu lắm. Cô ấy liền chạy đến với mẹ. Thấy cô ấy về, tôi bảo : «Xasa, em chờ một lát, anh Vaxili nhà chị đi làm về, anh chị sẽ hỏi anh Ivan Đanhilưtr xem sao».

     - Anh Ivan Đanhilưtr là ai vậy ?

     - Còn Ivan Đanhilưtr nào nữa ? — Người đàn bà rất đỗi ngạc nhiên, sao anh lại có thể không biết người đó. — Ivan Đanhilưtr, ủy viên ủy ban quân sự địa phương, anh trai chồng tôi. « Xasa, em chờ đấy, để anh chị hỏi anh ấy cho... ». Nó chẳng nói năng gì, và cũng không chịu ăn chịu uống. Chạy khắp các góc nhà, như con chuột nhắt. Trời cũng đã tối, tôi nghe thấy nó lại chạy đi.

     - Vậy tìm những cái lán gỗ này như thế nào ạ ?

     - Hoàn toàn đơn giản.

      Và chị lại nghi ngờ nhìn chiếc áo capốt của anh và bên tay áo lép kẹp nhét vào thắt lưng da.

      - Có lẽ anh biết phố Kôlia Miagôchin ?

      - Biết,—Trêchiakov gật đầu, hy vọng sẽ hiểu ra phố Miagôchin ở đâu qua những điều sắp nói tiếp. Và lúc này anh lại cảm thấy ấm áp dưới lớp áo capốt.

      - Thế, cứ đi dọc phố ấy, cứ đi dọc phố ấy mãi cho đến tận Tôbôl. — Và chị ta vừa giũ chiếc khăn bằng lông, vừa đưa tay trái chỉ vào cửa sổ qua bên kia đường, vào hướng ngược lại với Tôbôl.

      - Tức là, nếu từ nhà ga, sẽ có một đường phố rộng như thế này phải khổng ?

     - Thế đấy. Đến Tôbôl, bên phải, bên tay phải !

      Tay trái tóm lấy chiếc khăn quàng, chị vẫy vẫy tay bên phải. Trong đầu anh phải xếp đặt lại tất cả, chính chị ta không hề ngờ rằng mình đang đứng quay lưng về phía Tôbôl và chỉ ngược hết.

      - Hiểu rồi. Tức là bên phải đến Tôbôl.

      - Tôbôl nằm ở phía tây phải không ? Tôi muốn nói mặt trời lặn sau Tôbôl phải không ?

      - Sau Tôbôl. Chứ còn ở đâu được nữa ?

      - Hiểu rồi !

      Anh bắt đầu xác định phương hướng. Từ của sổ hành lang của quân y viện ngày nào anh cũng thấy rõ mặt trời lặn ở phía ấy.

     Nói chung rất đơn giản : đi dọc theo phố Kôlia Miagôchin, rẽ tay phải theo phố Gôgôl. Rồi đi thẳng. Và lại rẽ phải theo phố Puskin hay Lermantôv. Thế phải qua một cánh rừng, một cánh rừng nhỏ nữa.

      - Thế những cái lán gỗ ở đằng đó chứ ạ ?

      - Chưa đâu. Thoạt đầu là nghĩa địa. Tôbôl chạy dài theo hướng này.

      Nghĩa địa — đó là vật định hướng đáng tin cậy. Trong trường hợp nào người ta cũng sẽ chỉ cho anh.
     - Sau nghĩa địa là những cái lán gỗ. Nói chung xa hơn, chẳng còn gì nữa, độc có mỗi bờ dốc dựng đứng.

       - Cám ơn chị — Trêchinkov nói. Dù chỉ mang máng, nhưng anh đã hình dung được điều gì đó. Và khi ra đến cửa, anh còn dặn :
      - Nếu Xasa về trước, xin chị đừng nói gì với cô ấy. Tôi có tìm hay không tìm, chị cũng đừng nói với cô ấy. Kẻo rồi cô ấy đâm ra nghĩ ngợi...

      Và căn cứ vào cái nhìn đầy vẻ băn khoăn, anh hiểu: nhất định chị ta sẽ kể. Đến cả chuyện chị ta không cho anh vào nhà, chị ta cũng sẽ kể……


...........................

       

      XVI.




      Gần đến bữa ăn sáng vẫn không ai đánh thức anh dậy. Vừa ngủ lơ mơ, anh vừa nghe thấy nhiều giọng nói của ai đó, một lần, anh nghe thấy giọng Kichênhev ngay sát bên tai :
      — Có lẽ cậu ta mơ khủng khiếp lắm. Suốt đêm vật vã...

    Anh lại thức giấc vì những tiếng ồn ào huyên náo. Một vài người đứng lố nhố bên chiếc bàn kê giữa phòng, tiếng cốc thủy tinh va vào nhau leng keng, tiếng nước chảy ồng ộc từ chiếc bình thon cổ. Mọi ngưòi đang rót gì đó.
       - Nào...bây giờ đến ai đây? — Kichênhev hỏi nhanh. — Atrakôvxki không nên uống. Rôizman !

      Kichênhev giật tay áo Rôizman, rồi đưa cho anh cốc nước đùng đục :
      - Nào, uống đi !

      Vừa nhìn chiếc cốc, Trêchiakov đã cảm thấy ngay mùi nồng nồng của rượu ngang, liền ngồi dậy :
      - Có gì đáng mừng mà các anh uống rượu từ sáng sớm thế ?

      Kichênhev liếc nhìn anh.
      - Cậu cứ ngủ nữa đi. Quân ta tiến tới gần Berlin rồi, mà anh chàng mới thức dậy kìa.

     - Sao, nói thật đi, có chuyện gì vậy ?

     Nhưng mọi người rót rượu cho anh.
     - Hãy làm đi ! Rồi sau sẽ hỏi.

     Thế nhưng chính họ lại giải thích ngay :
     - Avêchixian mới có con gái.

     Trêchiakôv vẫn còn ngái ngủ, không xác định ngay được, Avêchixian chính là thượng úy bị thương thủng đầu, đã làm anh hoảng sợ hồi dêm. Nâng cốc lên, ra hiệu uống mừng thượng úy, Trêchiakôv cố uống, không nhăn mặc không tự hạ thấp can đảm của mình trước mặt mọi người. Xtarưc nhìn theo Trêchiakov đang từ từ dốcngược cốc, từ đằng xa anh nuốt ực một cái, làm ra vẻ uống giúp Trêchiakov. Mọi người đưa ngay cho Xtarưc một cốc đầy tràn. Mặc cho mọi người vội vàng ngoái cổ nhìn ra cửa. Xtarưc bỗng trở lên nghiêm nghị : phút thiêng liêng đã đến. Anh nhìn mọi người bằng đôi mắt sáng rực :
      - Nào !....

     Rồi tự gật đầu với chính mình, anh hít vào, vươn người nheo mắt biết ơn. Bỗng Xtarưc tái mặt, ho sặc sụa, tròn mắt lên :   
      -  Đồ đểu! Ai rót nước lã thế này?

      Mọi người cười phá lên. Kichênhev đưa tay chùi nước mắt:   
       - Cậu sẽ không tham lam hơn mọi người nữa nhé. Mới rót rượu cho người khác mà cậu đã uống bằng mắt rồi. Đúng luật, lẽ ra cậu không được hưởng nữa. Ngoài tuyến phòng thủ ở chỗ mình có cái lệ rất rành mạch : cứ mỗi lần rót đầy bốn cốc, thì có ba cốc rượu, một cốc nước. Chỉ có người rót mới biết cốc nào đựng gì. Mọi người nâng cốc. Uống cạn. Nhìn nét mặt không thể nào phân biệt được ai uống nước, ai uống rượu. Thế mà cái anh chàng rất tri thức này lại ho vì uống phải nước…..

      Kichênhev rót đều chỗ rượu còn lại trong bình cho mình và Xtarưc. Vừa vặn được hai cốc :
      - Cố lên, đừng ho nhé !

      Sau đó, chiếc bình nhanh chóng được rửa sạch rồi lại lấy đầy nước lã từ trong vòi. Kichênhev dùng khăn mặt lau quanh bình thật khô, đặt vào chỗ cũ ở giữa bàn. Và anh còn bày quân cờ lên bàn : mọi người đang chơi cờ, bận rộn với việc trí óc bổ ích. Và họ còn vặn đài to hơn…..

       Hóa ra là thế này, tối hôm qua bỗng nhiên Avê- chixian lên tiếng: anh chờ xung quanh im lặng, mới nói. Những lời nói đầu tiên dành cho mọi người trong phòng: «Tôi mới có con gái». Nhưng đôi mắt to trên gương mặt gầy guộc ấy lại hỏi liệu cha nó có sống được không? Theo ý kiến chung thì cha đứa trẻ sẽ sống. Vì vậy, mọi người quyết định ăn mừng hai sự kiện đó. Khi cả phòng quầy quần lại, sắp uống rượu thì cô y tá trưởng được anh em thương binh mệnh danh là «xe tăng», bất thình lình bước vào phòng. Cô khoảng hai mươi lăm tuổi, chồng đang chiến đấu ở phía bắc, mãi Karêli, cho dù đã đôi lần cô kín đáo đưa mắt khuyến khích, nhưng không hiểu sao vẫn chẳng có anh chàng bạo gan nào dám đưa cô về tận nhà. Ngay trong số những người bình phục cũng không tìm được ra một người can đảm nào: cô ta to lớn, chắc nịch, chiếc đai đeo khó khăn lắm mới vắt được qua ngực xuống  thắt lưng.

      Nữ y tả trưởng bước vào phòng khi Trêchiakov còn đang ngủ. Giữa bàn là chiếc bình đựng đầy rượu ngang. Nếu cố giấu một thứ gì đó trong phòng bệnh, thế nào cũng bị phát hiện ngay, chứ chiếc bình để trên bàn kia thì chẳng ai nảy ra ý định kiểm tra xem bình đựng gì. Nhưng nữ y tá trưởng cảm thấy nước hơi đục. Vốn rất quan tâm tới sức khoẻ của thương bệnh binh, nên vừa phát hiện ra sự lộn xộn, cô bèn cầm lấy chiếc bình trong không khí im lặng căng thẳng của cả phòng, cô giơ ra sáng nhìn thêm lần nữa, chau mày dọa nạt, rồi mở nút thủy tinh đưa lên mũi ngửi và ngạc nhiên quá đỗi. Không tin ở chính mình, cô rót một chút ra cốc nhấp một hớp rồi lập tức chạy bổ đi tìm chính trị viên phó của quân y viện.

      Trêchiakov ăn nốt đĩa cháo kiều mạch đã đông đặc lại như món thịt đông. Trong phòng mọi người ngồi ra vẻ nghiêm tức như thế, nhưng tiếng cười chỉ chực bật ra. Sau một đêm thiếu ngủ và chén rượu mới uống, giờ đây mọi cái hiện ra trước mắt Trêchiakov sáng sủa hơn, hệt như anh có đôi mắt khác. Ánh sáng mùa đông hôm nay có vẻ khác thường, bầu trời đùng đục ngoài cửa sổ, cả những bông tuyết bám vào mặt ngoài cửa kính cũng vậy. Cành cây nào cũng mập mạp lên gấp đôi vì tuyết bám vào và đung đưa mãi những bông tuyết ấy.

      Trêchiakov đưa mắt nhìn mọi người, ngay cùng lúc đó anh lại nhìn thấy anh và Xasa đi lang thang khắp thành phố, trăng soi rõ cho hai người. Nhưng có thể, chuyện đó không xảy ra ?

     
       Chính anh không hy vọng tìm thấy những cái lán gỗ ấy. Tới phút chót, anh đâm ra giận mình ; tìm làm gì cơ chứ ? Ai chờ mong anh ? Đã mấy lần anh quay về, nhưng sau đó anh lại đi tìm. Anh hình dung thấy Xa-sa sẽ gặp anh, sẽ vui sướng và ngạc nhiên như thế nào. Thế nhưng Xasa không nhận ra anh. Cô đứng một mình trước bậc thềm, từ trên mái nhà tuyết lăn xuống, ngọn đèn treo trên cửa ra vào tỏa sáng lù mù, hệt như ở trong khói :
     - Xasa ? — anh gọi.

     Cô quay lại, giật mình, và lùi xa anh.
     - Xasa, — anh nói, tiến lại phía cô. Rồi anh tinh ý, dừng tại, — Tôi đây. Xasa, tôi đây mà. Chị hàng xóm nói với tôi là mẹ Xasa bị ốm.

      Lúc bấy giờ cô mới hiểu, nhận ra anh, cô khóc nấc lên. Vừa lấy găng tay lau nước, cô vừa khóc :
      - Em sợ đi khỏi đây lắm. Mẹ em gầy quá, gầy đến nỗi chỉ có da bọc xương. Không còn sức chống đỡ.

      Anh lấy lưng che gió cho cô, còn anh thì lạnh cóng đến mức đôi môi không thể thốt nên lời. Khi cả hai đi quay lại thành phố, Xasa hỏi :
     - Bên trong áo ca-pốt anh có mặc đồ gì nữa không đấy ?

      - Có…

      - Áo gì vậy anh ?   

      - Một tấm lòng.

     - Anh không mặc gì bên trong à ? Xasa hốt hoảng.

      - Thế thì chúng mình đi nhanh lên.

      Anh như đi trên chân gỗ, một cái gì đó sưng phồng, không còn cảm giác thay cho những ngón chântrong ủng. Đôi ủng của Xasa khẽ lạo xạo bên anh, trăng sáng, tuyết lấp lánh. Tất cả những điều đó là có thực.

      Xtarưc bước lại gần, ngồi xuống giường anh :
      - Cậu không để chân bị lạnh đấy chứ ?

     - Không chỉ hơi hơi thôi.

     - Cảm ơn anh kia đi. — Xtarưc chỉ về phía Atrakôvxki. — Trời giá lạnh thế nào cũng không cần mang ủng.

      Xtarưc đưa ống tay áo vải bông lau khuôn mặt đẫm mồ hôi vì uống rượu :
      - Các bạn trẻ ạ, phải bảo ban các bạn...Hãy nhớ lấy điều đó khi tôi vẫn còn sống !

       Như một người giàu có, Trêchiakov cảm thấy tất cả những gì đang tràn ngập trong lòng mình và anh thấy mỗi người trong số họ thiếu vắng một cái gì đỏ.

   Rôizman lê đôi giày vải đến gần, ngồi xuống giường anh :
      - Trêchiakov, có phải hồi ở trường, cậu ở đại đội một à ? Cậu biết không, tôi thấy tôi nhớ rõ cậu.

      Bây giờ, Rôizman hay ôn lại đời mình và bằng lời nói anh muốn thấy trước những gì mà người sáng mắt không nhận ra. Có điều, chắc gì Rôizman đã nhớ Trêchiakov: anh chẳng có gì nổi bật trong số các học viên của nhà trường. Mà trong trí nhớ thường chỉ in sâu hình ảnh những người đã làm gì đó thật khôi hài. Chẳng hạn, ở trung đội anh có học viên Salôbaxôv, ngay từ lần xếp hàng đầu tiên báo cáo, giọng hùng hồn tưởng như mỗi lời nói đều đánh gục được quân thù. Salôbaxôv nói :
      - Chúng ta tới đây để nắm lấy đỉnh cao của khoa học pháo binh...

      Điều đó thì chẳng ai quên được. Có điều «đỉnh cao của khoa học pháo binh» đối với Salôbaxôv không dễdàng gì. Năm bốn mươi mốt, khi chiếm lại Kalinin, xe tăng ta tràn vào thành phố cùng với các xạ thủ tiểu liên đổ bộ. Salôbaxôv cũng ở trong đội quân đổ bộ đó, chân đi ủng ngồi trên thành xe tăng. Một quả đạn nổ hất tung anh khỏi xe tăng, giáng xuống mặt đất đóng băng lạnh cứng. Sau đó, anh tỉnh lại, nhưng hoàn toàn mất trí nhớ. Nhiều khi không thể nhồi nhét vào đầu anh một điều gì. Mọi người vừa giúp anh, vừa cười đến vỡ bụng. Đánh lừa anh chẳng khó khăn gì. Nếu ai đó đến nói với vẻ mặt nghiêm túc «Salôbaxôv này, nghe nói hôm qua Belan lại đánh mất góc phương vị..», thể nào anh cũng nóng mặt, trợn tròn mắt và sẵn sàng đi đòi truy tố học viên Belan vì tội làm mất tài sản quốc gia.

       Anh chàng Salôbaxôv ấy thì Rôizman không quên, anh mỉm cười ngay.
       -  Anh còn nhớ, có lần trong giờ pháo binh, một  học viên bị dán giấy lên kính mặt nạ chống hơi độc không?

       - Có, tôi có nhớ ; hóa ra cậu đấy à ?

       - Không, Akgiưgitov đấy chứ.

      Thế là lập tức mọi người lại nói chuyện mặt nạ  chống hơi độc. Ở trường người ta vẽ ra thôi thì đủ mọi thứ đối với học viên ! Chuyện ấy Trêchiakov còn nhớ rõ, như mới hôm qua đấy thôi. Nào là phải chạy ngoài trời rét mướt, vừa đeo mặt nạ chống hơi độc,  vừa đeo tất cả quân trang, quân dụng. Rồi phải nằm ngủ vẫn đeo nguyên mặt nạ chống hơi độc ấy. Tuy vậy, họ vẫn ngủ được ngay : mở van ra và thở. Đối với chuẩn úy thì các học viên ấy không phải là thế hệ đầu tiên. Ban đêm, chuẩn úy rón rén đến gần, bóp chiếc ống gấp nếp lại, nhưng anh học viên vẫn thở đều, ngủ say sưa, thậm chí còn nằm mơ nữa. Sáng ngày ra, tất cả chạy tập thể dục, mình mặc áo lót bằng vải thô, hơi người thở ra bốc mù mịt dưới trời lạnh giá, và người phạm lỗi ấy lấy xẻng công binh, nạy tảng băng vàng vàng vừa xuất hiện buổi đêm trong góc doanh trại…

     - Akgiưgitov là người có biệt tài ngủ mà vẫn mở mắt. Suốt cả ngày chịu lạnh ngoài bãi, thế mà người ta còn nghĩra chuyện ngồi học đeo mặt nạ chống hơi độc. Nhờ tấm cao su, mặt ai cũng ấm lại, và kính mờ đi vì hơi thở. Tất cả đều ngủ, chỉ mình Akgiưgitov vẫn mở mắt. Anh bị dán lên mắt kính. Giáo viên gọi Akgiưgitov lên bảng, anh choàng dậy — xung quanh mù mịt. Akgiưgitov bước đi, va lung tung vào bàn…

       Rôizman cùng cười với mọi người, như nhớ lại chuyện thú vị nhất. Đối với anh, bây giờ chỉ còn có những gì đã nhìn thấy trong cuộc đời đã qua. Và lúc đó, cái nhìn lạnh lùng từ đôi mắt xanh biếc của Rôizman, khiến Trêchiakov thấy sợ.

       Đại úy Rôizman bước vào lớp, râu cạo nhẵn nhụi, vết nhám trên cổ được bôi một lớp phấn. Anh gọi học viên lên bảng, nhưng cái nhìn của anh như giam chặt người ta tại chỗ. Anh có dáng đi hết sức kiêu hãnh : đôi chân thẳng băng, đầu gối không hề gập lại. Mãi về sau học viên mới biết rằng, ngay trong những ngày đầu của cuộc rút lui, hồi ở Pribantic, anh bị thương cả hai chân. Chính vì thế mà dáng đi của anh ngay đơ như sếu vườn.

     Thiếu tá Bachiuskov, người nhiều tuổi nhất trong số các giảng viên, như trẻ con không phát âm được chữ «L» và chữ «N», nên bị học viên đặt cho biệt hiệu «thiên nôi». Đã có lần, trong giờ chiến thuật thiếu tá kêu ca về Rôizman, khi cả trung đội ngấm lạnh phải sưởi ấm bằng khói thuốc lá và lấy lưng che gió : «Tôi thì đã có con gái nớn, còn anh ta thì tối lào cũng có phụ lữ tới chơi. Mỗi hôm một người mới. Ấy vậy mà chúng tôi nại ở chung một phòng...».

      Bachiuskov không ngờ rằng điều đó chỉ càng đề cao viên đại úy trước con mắt các học viên.

     Cạo mặt mò, nên đôi chỗ còn sót lại mấy sợi râu, lúc này Rôizman mặc chiếc áo choàng trong nhà, ngồi trầm ngâm tư lự như một ông già. Không biết anh đã có gia đình chưa? Hay tất cả vẫn đang ở vùng tạm chiếm ? Chưa bao giờ thấy có thư gửi đến quân y viện cho anh, vì nếu có, anh đã nhờ đọc hộ…

      Như thường lệ, khi Rôizman ngồi vào giường Gôsa kê ở góc phòng bên cửa sổ, thì Xtarưk đã ngồi ở cuối giường, Avêchixian hỏi chuyện rất to, như nói với người nặng tai :
     - Có con gái, theo anh thì sẽ thế nào nhỉ ?

     Avêchixian nói gì đấy nghe không rõ. Xtarưk ngạc nhiên mấp máy môi trông tức cười, anh ta toan nói gì đó :
     - Thôi được... không sao. Như thế cũng được….


........................

     
 
      XVII.



     Bây giờ cô hàng xóm Phaia thường ra mở cửa cho Trêchiakov như mở cửa cho người thân nếu Xasa đi vắng, cô mời anh vào nhà đợi. Căn phòng cô lúc nào cũng ấm áp và trắng toát vì những tấm khăn trải và treo ở khắp nơi. Ở sát bên tường ấm áp kê chiếc giường với một chồng gối sặc sỡ.

      Chân vẫn đi đồi giày vải xẻ ở sau để kéo lên che kín bắp chân - đó không phải là đôi ủng cứng do nhà máy sản xuất, mà là đôi giày vải mềm gửi từ quê lên  — Phaia ngồi giữa đống vải vụn, khâu cái gì đó nho nhỏ hoặc đan một chiếc giầy tí xíu. Cô thở dài. Ngoài đường, chiếc đầu máy xe lửa nổi một hồi còi dài, Phaia quay đầu ra phía cửa sổ, lắng tai nghe hồi lâu : tiếng còi đã dứt, vậy mà cô vẫn lắng nghe. Sau đó, chiếc kim đan lại loang loáng trong tay cô. Giọng nói từ tốn của Phaia, những tiếng thở dài của cô và đôi kim đan ngay trước mắt khiến Trêchiakov thiu thiu buồn ngủ, đôi vai anh nóng bừng lên trong chỗ ấm.
      - Họ đưa dân tản cư đến đây, ôi biết làm sao được! — Phaia thở dài. — Ai cũng có nhiều tiền, mà tiền càng nhiều bao nhiêu, thì giá cả lại càng tăng vọt lên.

      Chiếc áo dài mặc ở nhà bằng vải flanen không còn ôm khít hụng Phaia, mái tóc thưa, chải gọn gàng, lấp lánh dưới chao đèn, và để cho lọn tóc không xõa xuống gáy, cô lấy chiếc lược hình cánh cung cài chặt vào tóc. Trong phòng yên tĩnh đến mức dường như cả thế giới này trở nên hoang vắng, thậm chí không thể tin được rằng ở đâu đây chiến tranh đang diễn ra.
     - Có gì mà người ta không mang ra chợ bán, nhưng dân tản cư mua hết sạch. Họ mua vơ, mua vét như cướp giật từ trên tay người bán. Nhưng đồng tiền thì lại rẻ rúng, mọi người chẳng động được vào thứ gì.

      Phaia nói những điều cô bận tâm, còn Trêchiakov thì theo đuổi ý nghĩ riêng : «Dân tản cư»... Hồi đầu chưa có từ ấy; người ta gọi như hồi chiến tranh lần trước: dân chạy loạn. Anh đang ở trên đường Plêkhanov, bỗng nghe thấy người ta kháo nhau: có bản cá trích. Đó là hồi đầu chiến tranh, vừa mới thực hiện chế độ tem phiếu. Thế mà ở đây, giống như hồi trước chiến tranh chẳng cần đến tem phiếu.

     Người ta lăn chiếc thùng gỗ từ lòng đường lên vỉa hè, bày cân ra, cô bán hàng mặc chiếc tạp-dề ngấm nước muối nơi bụng, bắt tay vào bán cá: cô lôi cá từ trong thùng ra và ném phịch lên bàn cân. Thoáng một cái đã thành hàng và mọi người đã đổ xô đến, đổ xô đến, họ mừng vì gặp may.

       Lúc này mà nhớ và nhìn lại thì thấy thật kỳ cục : bọn Đức đã đến Minxk, biết bao nhiêu người đã hy sinh, giờ nào cũng có người hy sinh, vậy mà ở đây người ta đang vui sướng với việc bán cá trích. Chính anh cũng thấy mừng rỡ, anh tưởng tượng cảnh mình hả hê mang cá về nhà : mua không phiếu đây ! Anh nghe thấy trong hàng người ta hỏi nhau: «Có đủ cá cho tất cả mọi người không nhỉ ? Xếp hàng ? Hay là không xếp hàng?». Xen vào đó là những câu chuyện khác: ở đâu đó phía Nam diễn ra một trận tăng chiến rất lớn, hơn một nghìn xe tăng của ta đã đánh tan quân Đức. Người ta tin tưởng, rất muốn tin tưởng rằng: mọi việc sẽ kết thúc tốt đẹp ngay lập tức. Nhưng ai đó am hiểu tin chính xác sẽ cắt nghĩa là lúc này bọn Đức đang rút chạy về phía sau...

      Bỗng có luồng gió lạ thổi vào mọi người, dường như nó mang theo cả bồ hóng từ một đám cháy. Giữa lòng đường trên đường tàu điện xuất hiện những chiếc xe ngựa, đoàn người từ nơi khác đến, mỗi người ăn mặc một kiểu — người thì mặc váy lụa, người thì khoác áo lông giữa mùa hè. Lũ trẻ con ám khói ló mặt ra sau những cái địu. Đó là những người tản cư mà lần đầu tiên dân ở đây nhìn thấy: chiến tranh đã đồn đuổi họ lên phía trước. Mọi người liền nhường cho dân tản cư mua cá trước, hàng người xê ra xa bàn cân, nhưng họ chỉ hỏi nước uổng….

      Có lần, trên đường từ trường sĩ quan ra mặt trận, Trêchiakov xuống ga Vêrêsaginô, nơi mẹ và em gái anh sơ tán, anh lại nhớ lại những người tản cư ấy. Mẹ anh cũng gầy guộc như những người phụ nữ ấy; môi khô, nứt nẻ đến rớm máu. Trên tay trái mẹ, chỗ ngón đeo nhẫn, anh nhìn thấy ngón tay cụt rung rung. Mẹ dường như thấy ngại ngùng với anh, giấu tay đi :«Đã liền da rồi con ạ.. » sau đấy Lianka kể cho anh biết chuyện xảy ra ở nơi đốn củi. Mẹ còn có một vết sẹo rất khủng khiếp từ trên vai chạy suốt xuống lưng.
       Ngây thơ như trẻ con, Phaia cho rằng không phải chiến tranh, mà chính «những người tản cư» có lỗi: bọn họ ai cũng lắm tiền, vì họ mà giá cả tăng vọt lên. Có nhiều người đang nghĩ như thế : họ chỉ nhìn thấy những gì trước mắt, những gì động chạm tới chính bản thân họ. Và họ cứ nghĩ như vậy, chẳng thể nào thay đổi được họ. Ít người hiểu được nguyên nhân và ít người quan tâm đến nguyên nhân.
        — Phần lớn những người tản cư đầu tiên đến đây là dân Orsa cả. — Phaia thở dài, nét mặt cô lúc này lộ vẻ suy nghĩ. — Cái thành phố Orsa ấy ở đâu thế nhỉ ?

     - Ở Bêlôruxia.

      - Anh Đanhilưts của tôi cũng bảo vậy. Không biết những người ấy nghĩ gì nhỉ ? Chẳng đem theo thứ gì. Chỉ có quần áo trên người. Mà gia đình nào cũng rất đông con.

     - Phaia ạ, họ mới thoát khỏi những trận ném bom. Những người sống sót đã cứu trẻ con đấy.

     - Ôi, khủng khiếp thật, khủng khiếp thật ! — Phaia đưa đầu lược gãi sống mũi. Và tuy cô nhướn cao đôi lông mày lên, trán vẫn không hề gợn một nếp nhăn nào, mà chỉ hơi dô ra. Cô lấy lược chải tóc, rồi cài vào lọn tóc sau gáy. — Mùa đông rét cóng như vậy thỉnh thoảng, đi trực về, anh Đanhilưts vẫn kể rằng :  «Sáng nay người ta lại lượm những người chết cóng ở nhà ga... ». Chuyện Đanhilưts kể là thường, chính tôi cũng có lần thấy ở nhà ga, đằng kia kìa….

      Ngoài cửa sổ, có tiếng ủng lạo xạo trên tuyết. Cả Phaia và Trêchiakov đều lắng tai nghe : Đanhilưts hay Xasa về? Cả hai đều chờ đợi người thân của mình. Cửa ra vào bật tung : Xasa không về phòng mình ngay mà ghé nhìn vào phòng Phaia, mặt cô đỏ ửng vì lạnh, tuyết phủ trắng trên chiếc khăn quàng ôm lấy khuôn mặt. Xasa sung sướng khi nhìn thấy Trêchiakov.

      Cô nói từ ngoài hành lang :
      - Em vừa gặp mẹ. Cổ mẹ quấn băng, trông mẹ thật tội nghiệp sau ô cửa sổ. Mẹ không nói được, chỉ gật đầu vói em sau lớp cửa kính…

       Những hạt băng bám trên những sợi tơ của chiếc khăn quàng, trên hàng mi của Xasa đều tan ra vì hơi ấm, và sáng lên lấp lánh. Chưa bao giờ anh thấy cô đẹp đến thế.

      Xasa cởi khăn, bỏ chiếc áo choàng lông, chỉ mặc chiếc váy hoa, cô chạy vào bếp rửa mặt. Trêchiakov treo chiếc áo lông còn mang hơi ấm của Xasa bên cạnh chiếc áo ca-pốt của mình, rồi nhìn hai cái áo. Anh mặc chiếc va-rơi không mang thắt lưng đứng giữa phòng đợi cô. Xasa quay vào, vừa lấy khăn lau, mặt, vừa nói líu ríu :

     - Em ngủ với mẹ, thế mà em chẳng bị lây, có vậy bây giờ mới về đây được, em rửa mặt, rửa tay rồi... Em đứng mãi ngoài đường, vì người ta không cho vào, đằng nào thì cũng thế, đằng nào người em cũng có vi trùng.   

      Xasa lôi chiếc xoong quấn trong áo bong từ dưới đệm ra.

     Cô làm mọi việc chóng vánh :
     - Bây giờ chúng mình sẽ nhóm lò.

      Nói rồi, cô vơ những thanh củi sấy khô mang đến bên bếp lò ngoài hành lang. :
      - Bây giờ vắng mẹ, đêm em cũng nhóm được lò,   - cô nói khi ngồi xổm bóc vỏ củi bạch dương ra nhóm lò — Em đi vắng suốt ngày, thế nên ít ra buổi sáng anh cũng ở trong nhà đừng khi nào ra ngoài trời lạnh liền.

     - Xasa, em ăn gì bây giờ ?

     - Kìa anh ! chúng mình có khoai tây.

      Hai người xếp vỏ bào và củi, rồi nhóm lửa. Khói gỗ bạch dương thoang thoảng, ánh lửa từ bếp lò chiếu sáng cả hành lang.
     - Khoan hút thuốc anh. — Xasa vừa nói, vừa bóc vỏ củ khoai tây nguội cho anh.

     - Anh không muốn ăn, — Trêchiakov nói. — Anh vừa ăn rồi.

     - Sao lại có thể không muốn ăn khoai tây được nhỉ ? Với em, chỉ riêng mùi thơm của nó cũng... Đây là khoai tây nhà trồng, chứ không phải khoai mua.

     Củ khoai tây to bóc hết vỏ lấp lánh trong ánh lửa.
     - Anh này….

      Anh cầm lấy củ khoai, chờ Xasa bóc xong khoai cho mình.   

    - Anh có thích khoai tây luộc cả vỏ thế này không ? Em rất thích. Thế khoai tây với sữa, anh có thích không?... Không chờ được, cô cắn luôn một miếng.

     - Anh ăn đi. Em đã thêu xong váy cho chị bán sữa ở đây, phải thêu suốt cả tháng đấy. Cho chân lên giường xong, là mắt liếc vào sách, tay thì thêu. Em thêu hoa thỉ xa trên nền vải xám ở chỗ tay, chỗ ngực và quanh diềm váy. — Cô giơ tay phác trong không khí, và anh nhìn thấy cô mặc chiếc váy ấy. Những bông hoa thỉ xa rất hợp với đôi mắt xám của cô. — Chị ấy mang đến cho hẳn một phần tư lít sữa... Em quên muối mất rồi !

      - Chẳng cần muối cũng vẫn ngon, em ạ.

     - Em cũng thấy thế. Đây là loại đặc biệt hay sao ấy. Anh có tin không, trồng toàn bằng mầm thôi đấy. Thế mà củ to như vậy, chỉ một khóm mà được những nửa thùng khoai.

   Cô chạy vào phòng, mang chiếc đĩa nhỏ đựng muối đặt lên tấm sắt trước lò. Từ bếp lò, ánh lửa hồng hắt ra nhảy nhót trên gương mặt họ, trên tấm sắt sáng loáng. Hai người ngồi trên chiếc ghế thấp trước bếp lò, chấm khoai tây vào đĩa muối hồng vì ánh lửa.

     - Hồi ấy, chính anh trông hoàn toàn không như thế này. — Xasa nói — Mặt anh khác cơ.

     - Khác như thế nào ?

      Cô cười phá lên :
     - Bây giờ em không thể nhớ được nữa. Chỉ biết là khuôn mặt của người khác. Không, duy có một lần là không phải của người khác. Anh có biết khi nào không? Mọi người băng chân cho em, còn anh thì đi qua hành lang. Anh đi rồi, em vẫn nhìn theo, Anh làm ra vẻ như chỉ tình cờ đi ngang qua. Em bỗng thấy  thương anh. Nhưng dầu sao, đó cũng không phải là anh. Giá như em có thể không nhận ra anh. Anh còn nhớ chúng mình cùng ngồi trên bậu cửa sổ không ?

    - Hồi ấy, em thường chỉ nhìn anh thoáng qua thôi.

     Xasa im lặng. Ánh lửa từ bếp lò hắt ra nhấp nhoáng trên mặt cô.

     - Anh biết không, — cô nhìn anh, — lần đầu tiên thấy anh, anh trông cũng giống như bây giờ.

     - Khi nào nhỉ ?

      - Không, không phải lúc đó em nhìn thấy, mà mãi sang ngày hôm sau em mới nhớ lại và nghĩ rằng anh nhiễm lạnh, chắc là anh ốm. Anh rét cóng trong chiếc áo ca-pốt, lại còn che gió cho em.


............................

     
      Họ chuyện trò, nhìn ngọn lửa và những gì họ nhìn thấy trong lửa là của chung hai người.
      - Anh còn nhớ em hỏi: «Bên trong áo ca-pốt, anh còn mặc áo gì nữa?». Anh cười: «Một tấm lòng!». Mà môi anh thì không thốt lên lời. Sau đó suốt ngày em cứ nghĩ là anh sẽ ốm.

     - Lúc đó em sợ anh đến thế.

     - Không phải lúc đó đâu. Em phát hoảng lên lúc thấy anh từ sau lán gỗ bước ra. Anh không biết lúc ấy trông anh khủng khiếp ra sao đâu. Người anh xù lên như một con sói. Thậm chí em còn cảm thấy mắt anh long lên. Xung quanh chẳng có ai. Em sợ hết hồn.

      Cửa bếp bật mạnh. Vaxili Đanhilôvits Piaxtêlôv, chồng Phaia, đi trực về, rảo bước qua hành lang. Băng bám trắng xóa trên những chiếc khuy sắt tây trên chiếc áo ca-pốt của nhân viên đường sắt : ngoài đường hôm nay trời rất lạnh. Đanhilưts đi ngang qua mà không gật đầu chào, trông kiêu hãnh trong bộ đồng phục. Nhưng khi bước ra khỏi phòng, anh biến thành một người khác hẳn, khoác áo bông, đi ủng  bẹp dúm, tay cầm rìu, chiếc mũ trùm đầu cũ kỹ nhầu nát một bên tai. Anh ta ra nhà kho bổ củi, và dừng lại gần Xasa và Trêchiakôv :

     - Bác Marưxia có đỡ hơn không ?

     - Hôm nay, em nhìn thấy mẹ em ngồi trong cửa sổ — Xasa khoe.

    - Tức là, bác bắt đầu hồi phục đấy!

      Trong ánh lửa lấp loáng, khuôn mặt cô, sống mũi dài của Đanhilưts khi thì sáng lên, khi thì ưu phiền vì nghĩ ngợi.
      - Bệnh của bác, trầm trọng, rất trầm trọng. — Anh đưa tay gãi cằm, nheo đôi mắt lờ đờ nhìn ngọn lửa, rồi kéo mũ...người ta đưa bác đi, tôi cứ nghĩ bác khó qua khỏi. Cô phải xem, bác vẫn sống...

      Xasa và Trêchiakov nhìn nhau, cố nén để khỏi bật cười. Đanhilưts không nhận ra điều đó. Anh còn đứng cạnh họ thêm lúc nữa, rồi mới cầm rìu, nhẹ nhàng bước đi trong đôi ủng há mõm.

      Trông thấy Xasa vẫn đang bóc vỏ khoai tây, Trê- chiakov châm lửa hút thuốc.
       - Khoan đã anh. — Xasa lại nói.

      - Thôi. Anh không ăn được nữa. Khi hút thuốc lá anh không thể ăn được nữa.

      - Không thể thật à ?
 
      - Thật!

      - Không, anh bịa mới vụng làm sao. Trông mắt anh lại rất thành thực.

      - Anh không bịa.

      - Ừ thì anh không bịa. Đây khi nào hút xong, anh ăn nốt củ này.

      Cô lại bóc khoai cho mình :
      - Hồi mùa thu, em với mẹ dỡ khoai tây, mong mãi mới đến lúc này, em nghĩ em với mẹ không bao giờ được ăn no. Bắp cải ở đây to làm sao ! Ngay ở chợ Mátxcơva em cũng chưa thấy có bắp cải to như vậy. Trời đã có sương, không khí trong lành và rất lạnh, những chiếc bắp cải to trắng muốt nằm trên luống. Em có cảm tưởng như suốt đời em sẽ nhớ mãi mùi thơm dễ chịu ấy. Gia đình em được một khoảnh đất, nhỏ thôi, em với mẹ đến nơi, nhưng ở đó đất đã bị cuốc tung lên… Mẹ hoảng sợ, chạy đi chạy lại. «Họ lại lấy lại, cho người khác mất rồi». Nhưng em trông thấy vỏ bao thuốc «Belomor» nằm lăn lóc ở đó. Vôlôđia hút thuốc «Belomor». Em liền đoán ra ngay : Vôlôđia và Gienka đã cuốc ở đây….

      Những thanh củi bạch dương còn ẩm cháy xèo xéo trong bếp, nhựa cây vàng khè đọng trên miếng gỗ, kê ở dưới. Xasa cúi xuống, đưa tay che cho đỡ nóng và đầy củi vào bếp, những ngón tay cô hồng rực lên trong ánh lửa.   
     - Hồi trước chiến tranh, mẹ em không thế đâu. Bây giờ thì cứ động hỏi gì là mẹ em lại trở nên yếu đuối. Nói rồi cô nhìn thẳng vào mắt anh. — Mẹ em.... mẹ em là người Đức đấy.

      Anh buột miệng nói :
      - Em không giống mẹ.

     - Em với mẹ cùng một khuôn mặt.

      - Xasa, anh không muốn nói chuyện đó. — Lòng anh bỗng trào lên niềm thương xót đôi với cô. — Lúc này mà là người Đức. ..   

       - Anh hiểu điều đó chứ ? Một người đàn bà Đức, khi có chiến tranh với bọn Đức. Nhưng mẹ em đã được sinh ra như vậy, mẹ em nào có lỗi gì ? Nhưng, nói chung, mẹ em cũng không hẳn là người Đức. Bà ngoại em là người Nga, còn ông em... ông đã giấu bà đưa tất cả con cái đến Phần Lan theo đạo Luyte. Từ trước cách mạng kia. Ông cho tất cả con cái vào giỏ, mang đi mà không cho bà biết. Chứ không thì bây giờ mẹ em đã mang quốc tịch Nga. Mà với một quốc tịch như vậy, mẹ việc gì phải đi đâu ? và gia đình em đã chẳng phải rời khỏi Mátxcơva. Bố em rất lo cho mẹ. Ở mặt trận, bố viết cho cô Nhiuxia, em bố là cho mẹ con em cùng ở, cùng sơ tán. Sau khi bố em hy sinh, mẹ thường báo em : «Nếu mẹ có mệnh hệ nào, thì ít ra con cũng còn được ở với cô Nhiuxia. Nhưng như vậy là con chỉ còn lại có một mình». Lúc nào trong người mẹ, cũng mang một mối lo sợ, mẹ sợ vì tất cả người Đức, vì tất cả những gì họ đã gây ra, mẹ luôn cảm thấy mình có lỗi. Trong mẹ, điều đó như một vết nhơ. Nếu không trải qua thì không thể nào hiểu được…

      Nhưng anh hiểu và cảm thấy hết. Gia đình anh không có ai là người Đức. Cả cha và mẹ anh đều là người Nga. Nhưng cha anh đã bị bắt. Bốn năm trước chiến tranh, hai tiếng «Người Đức» chưa chứa đựng ý nghĩa gì như bây giờ, nhưng hồi ấy anh đã mang một vết nhơ, nên anh cảm thấy điều đó. Bây giờ, khi kể chuyện về gia đình mình, Xasa chỉ càng trở nên gần gũi với anh hơn mà thôi.

     - Em vẫn còn thấy xấu hổ với mẹ em, — cô nói - Mùa xuân đầu tiên ẫy mới khủng khiếp làm sao, bây giờ em vẫn không biết gia đình em đã qua được mùa xuân ấy như thế nào. Cha em hy sinh, giấy chứng nhận thì không có, tất cả những gì mang theo đều bán sạch. Buổi sáng, em uống một cốc nước nóng rồi đi thi. Có lần... thật xấu hổ! Những ngày ấy, mẹ em ốm nhưng em không thể không làm điều đó. Anh biết không, em đi mua bánh mì phiếu, mua luôn cho hai ngày, cả suất của mẹ và của em. Ra khỏi cửa hàng là em đã muốn ăn lắm rồi — em không thể chịu được. Mùi bánh mới hấp dẫn làm sao ! Em quay lại, nhờ chị bán hàng cắt ra một miếng nhỏ. Chị ấy lấy con dao to thế này này cắt ra một miếng. Thế rồi em ăn. Em không thể nhịn được. Tất nhiên là mẹ biết. Điều đáng nói là hồi ấy mẹ không đi làm. — Xasa rơm rớm nước mắt - Mẹ chỉ có phiếu ăn theo. Em thì đã học xong, và em đi làm vào buổi tối. Mẹ dường như sống dựa vào em, vậy mà em đã cắt phần bánh của mẹ và ăn lén. Em thấy xấu hổ khi nói ra chuyện này. Mà mẹ thì thế đấy, có thể cho đi những đồ vật cuối cùng của mình. Khi đó, nhà vẫn chưa bán hết đồ đạc, mùa đông năm ấy giá rét thật là khủng khiếp...Người đi xin, cũng là dân tản cư, nhất là khi họ dẫn cả trẻ con... Mẹ giấu em đem cho thứ gì đó. Rồi sau mẹ nói như có lỗi với em : « Con ạ, dù sao mẹ con mình vẫn còn được ấm áp...».

      Xasa đứng dậy, đi vào phòng. Lúc trở ra, mặt cô nhăn nhó, mắt đã ráo, hai má đỏ rực.
      - Trong nhà vẫn lạnh lắm, — cô nói, — thôi ngồi uống trà ở đây vậy.

      Cô mang cốc đến, nhấc chiếc ấm ám khói từ trên bếp xuống. Hành lang lập tức sáng bừng lên vì ánh lửa không bị che chắn. Hai người, ngồi quay mặt vào bếp, sau lưng hai cái bóng to sù của họ rung rinh  trên tường, rồi mờ dần trong bóng tối lờ mờ đỏ hồng dưới trần nhà..

      - Tại sao mẹ em lại ốm ư ? - Xasa nói.— Thằng Lenka nhà cô Nhiuxia mắc bệnh bạch hầu. Mẹ thuyết phục cô không đưa nó vào bệnh viện, kẻo nó sẽ chết trong đấy. Mọi người kiếm được sữa trong ở đâu đó. Còn mẹ thì tự tay chăm sóc nó. Mẹ sợ lây bệnh sang em. Mọi thứ mẹ đều sát trùng cả. Thế nhưng, chính mẹ bị lây bệnh...

      Tối hôm ấy, anh đi dưới bầu trời mùa đông, dưới những đường dây điện to như dây chão, trắng xóa vì băng bám vào. Anh vừa đi vừa nghĩ. Anh nghĩ về Xasa, về chiến tranh, về những dòng máu suốt ba năm trời nay tuôn chảy trên các mặt trận, hòa lẫn vào nhau một cách kỳ quái.   

      Một người đàn ông nào đó cho con cái như cho những con mèo vào trong giỏ, rồi đưa sang Phần Lan theo đạo. Có sợi dây liên hệ nào không? Có, nhưng nó vô hình ; trong tất cả mọi việc xảy ra, đều có sợi dây liên hệ giữa tất cả mọi người với từng người một. Nếu anh đồng ý ở lại ban tham mưu lữ đoàn, như trung úy Taranov thì không bao giờ anh gặp được Xasa. Chỉ có đứng ở đằng xa, bạn mới thấy được sự việc này liên quan đến sự việc khác.

      Ánh đèn pha sáng chói làm tuyết sáng lên và hắt bóng anh đổ dài về phía trước. Trêchiakov quay lại,  luồng ánh sáng chói lòa chạy dọc đường ray lao vút về phía anh, những hạt băng lóng lánh trong bóng đêm….

      Bỏ đường xe lửa anh đi xuống phía dưới. Đoàn tàu nặng nề ầm ầm lao qua trên đoạn đường ray uốn cong, kéo theo luồng gió lạnh buốt : toa hàng, toa trần, nhưng cỗ xe tăng trên các toa trần phủ vải bạt căng phồng, những người lính gác đi ủng đứng tránh gió ở đầu toa, những toa trần chất đầy đại bác, rồi lại những toa tầu, những cửa toa, những người lính gác, — tất cả thấp thoáng, thấp thoáng lao vút đi trong tiếng rầm rập, xình xịch của bánh xe và đám bụi tuyết trắng mờ cứ bốc lên cao mãi, cao mãi bên trên đoàn tàu đang phóng nhanh. Và trong cơn lốc tuyết cuồn cuộn ấy, thấp thoáng rồi khuất hẳn toa xe lửa cuối cùng. Đoàn tàu lao nhanh về phía mặt trận. Và có một điều gì đó, như đang rời khỏi lòng anh, cuốn theo đoàn tàu.

      Anh cảm thấy trống trải vô cùng…..

.............................

   


      XVIII.




     - Này, chúng ta sống với nhau rất hòa thuận, cùng ăn cháo quân y viện, nhưng đã đến lúc phải biết trọng danh dự. Nếu không, các bạn sẽ quên cả chiến đấu, — Kichênhev nằm đắp chăn ngang ngực, nói. Từ chiều, cả phòng được thay quần áo và khăn trải giường, Kichênhev bận chiếc áo vải thô sạch sẽ có dấu đóng của viện, nằm tựa lưng trên gối, hai tay vòng ôm lấy đầu, mép khăn trải giường màu trắng vén lên trên chăn. Kichênhev giơ tay vươn vai, ngáp đến chảy nước mắt. — Chẳng có tôi ở đây, các bạn cũng vẫn nghe đài để xem chuyện gì xảy ra ở đâu trên đời. Tôi đã từng nằm trong quân y viện ở Ucraina...

     - Thế mà anh dám nói chưa bao giờ bị thương — Xtarưk chộp lấy lời Kichênhev.

     - Đúng, chưa bao giờ. Chẳng qua tôi bị đun đẩy vào đó sau một trận oanh tạc. Từ sáng sớm đã bắt đầu nghe thấy những tin lạ lùng trên đài : bọn Đức bị giết, bị bắt chừng này, chừng này... Chúng ta hãy thử tính xem, bao nhiêu tên Đức «bị chết»... Nếu quả thực như vậy thì chúng đào đâu ra người mà chiến đấu cơ chứ ! Cả cuộc chiến tranh, tổng số quân của chúng cũng chẳng bằng được số «bị chết » ấy.

     - Không bị thương mà lại phải nằm ở quân y viện.

      - Đúng, tôi không hề bị thương.

      - Thế sức ép với bị thương không phải là một à ? Trong bộ binh chẳng có ai chiến đấu mà không bị chết, bị thương vào chỗ nào cả.

     - Tôi cũng không bị sức ép. Chỉ bị đất vùi thôi ! Kichênhev thản nhiên nói. Những tháng nằm viện trôi qua rất nhanh, nhưng từng ngày một thì rất dài. Vì vậy từ sáng sớm, Kichênhev đã cố «lên dây cót» cho Xtarưk. Xtarưk đã «lên được nửa vòng» rồi. Họ hay tranh cãi cũng vì buồn nữa : « Bị đất vùi à... Thế nếu như người ta không bới lên thì sao?». «Tôi chưa bị vùi đến lần thứ hai.. »— Nói rồi, Kichênhev quay nghiêng, tay chống thái dương, đưa mắt nhìn sang Trêchiakov đang im lặng co duỗi cánh tay bị thương trên chăn. Ngay từ lần thay băng đầu tiên, nữ bác sĩ đã nói với Trêchiakov : «Đồng chí có muốn cánh tay cong lại như cái móc không ?».

    «Tôi cần như thế để làm gì cơ chứ ?» - Trêchiakov sợ hãi đáp. «Vậy thì đồng chí phải tập luyện khớp xương, nếu không sẽ bị dính chặt lại đấy». Mặc dù lúc đầu rất đau đớn, máu chảy ướt băng, nhưng anh vẫn không muốn trở thành người tàn tật.

     - Thế nào ?

     Đôi mắt Kichênhev rất sáng, trong vắt như làn nước. Trêchiakov im lặng đợi anh ta nói tiếp :
      - Tớ không biết có nên cho cậu thừa kế cái áo capốt hay không ? Có lẽ, cậu sẽ chỉ phung phí vô ích tài sản quốc gia mà thôi, có phải không ? Hình như vô ích thật — Đôi mắt sáng của anh lấp lánh nụ cười. — Thế nào ?

      Trêchiakov mỉm cười chờ đợi.
     - Tớ hỏi cậu về mặt chính trị và đạo đức thì thế nào ?

     - Vững vàng.

     - Có thế mới ra dáng trai trẻ chứ ! — Kichênhev kê gối xuống dưới lưng, ngồi cao hơn - Lúc anh chàng được đưa vào phòng, tôi cứ nghĩ người ta xếp một cô gái vào chỗ chúng ta. Mắt sáng, suy nghĩ lành mạnh và lúc nào cũng chỉ chực đánh tan kẻ thù. Chàng ta nằm với các bạn và đã trở thành người như thế nào, Đó là chàng tiếp thu được từ Xtarưk đấy. Đừng noi theo hắn, Trêchiakov ạ, hắn đã hói đầu rồi. Nhân thể nói thêm, Xtarưk, chính anh, anh phải biết ơn cái đầu hói của mình, nhờ nó nên anh mới được sống thế này. Thế mà anh lại che che giấu giấu vì xấu hổ. Nếu anh có tóc trước trán như một vài người lính khác, thì anh ta đã chẳng chịu đội mũ sắt ?

      Kichênhev lùa tay vào lớp tóc gợn sóng trước trán đã dài hẳn ra trong thời gian nằm viện. Cô y tá tóc hung, mắt tròn xoe, hồng hào, đang đút từng thìa cháo kiều mạch nấu loãng cho Avêchixian, mải nghe say sưa đến nỗi không đút thìa vào miệng Avêchixian, mà vào tai anh….

      - Nào cậu hãy bóp chặt tay tớ đi ! — Kichênhev chìa tay cho Trêchiakov. Trêchiakov chăm chú nhìn các bắp thịt cuồn cuộn, tay áo xắn tới tận khuỷu.

     - Để làm gì vậy ?

     - Ai lại hỏi cấp trên «để làm gì»? Ra lệnh bóp thì cứ thi hành đi ! Có thể, cậu chỉ được cái vờ vĩnh.

      Trêchiakov vừa cười vừa cố hết sức bóp cánh tay Kichênhev bằng những ngón tay yếu ớt của mình.

   - Hết sức rối đấy à ? Sao, nói chung cậu yếu thế à ? Nào bằng tay phải xem ! Không, vẫn còn sức đấy ! Nào, tay trái thêm lần nữa ! Nào, cố lên !

     - Cố hết sức rồi.

     - Hết là thế nào ?

     - Hết thật rồi. Không thể nào mạnh hơn được nữa.

      Thoắt một cái Xtarưk đã đến bên, anh tựa nạng vào vai, lấy đà ngồi xuống giường rồi ôm lấy nạng. Nét mặt lộ vẻ háo hức muốn kể chuyện gì đó.

      - Một người được đến hội đồng quân y, tay anh ta chẳng kém tay cậu, cũng không duỗi thẳng ra được...Cậu nghe này, nghe mà học tập kinh nghiệm, tớ không dạy điều gì xấu đâu. Đúng, anh ta được đưa đến... « Nào, duỗi tay ra !», «Tay tôi chỉ duỗi được như thế này thôi... ». Các bác sĩ lấy hết sức kéo tay anh ta. Tất cả đều đúng như vậy, anh ta đã chiến đấu, cần phải ghi bệnh án đúng. Bỗng bác sĩ phẫu thuật đứng tuổi nghĩ ra một cách; «Nào, hãy cho xem trước kia tay anh như thế nào!», «Trước kia thì như thế này này !». Rồi anh ta tự duỗi thẳng tay ra. Coi chừng, Trêchiakov ạ, họ sẽ hỏi cậu như thế đấy, cứ việc bỏ ngoài tai. — Xtarưk phẩy tay ngang tai —Các bác sĩ bây giờ, láu cá lắm...

..........................

      Hai cánh cửa phòng sơn trắng bật mở, hai người mặc áo choàng trắng bước vào. Người đi trước trông bệ vệ, vai giơ cao, cặp kính kiêu hãnh lấp lánh dưới ánh đèn. Trưởng phòng quản trị quân y viện lăng xăng bên cạnh người đó.

      Trưởng phòng quản trị là nhân viên quốc phòng. Dưới áo choàng trắng lộ ra chiếc quần dân sự kẻ sọc nhỏ hơi nhàu che không kín đôi giầy cao cổ. Không trực tiếp tham gia chiến đấu, do không đủ điều kiện nhập ngũ về mặt nào đó, nên mỗi khi bước vào phòng các sĩ quan, dáng điệu khúm núm, anh ta hiểu rằng các thương binh phải nhìn mình là người không hề sứt mẻ chân tay. Cho dù số phận anh ta không có gì phụ thuộc vào họ, anh ta vẫn sẵn sàng giúp đỡ từng người. «Hắn ham sống», — Xtarưk khẳng định.

     Đến cái tật nói dối bẩm sinh của trưởng phòng quản trị cũng bị Xtarưk đay nghiến : chỉ vờ vĩnh ! Lính dự bị , à... Ngủ với vợ — hắn là lính xung kích, thế mà lúc phải ra trận thì lại không đủ sức khỏe.

      Trêchiakov luôn thấy ngượng thay cho cái con người không hề biết hổ thẹn khi tự hạ thấp mình. Làm sao có thể qua trót lọt hết đợt khám sức khỏe này đến đợt khám sức khỏe khác, chỉ chờ được xác nhận không đủ sức khỏe và cho về phục vụ ở hậu phương... Còn chiến tranh, lại là đàn ông, mọi người đang chiến đấu cả.

      Nhưng hôm nay, trưởng phòng quản trị đang thực hiện công việc trước cấp chỉ huy. Anh ta không chú ý đến riêng ai, chỉ đưa mắt nghiêm khắc nhìn lướt qua đầu mọi người.
      - Đồng chí ấy ở đây, ở đây mà….Nếu không đi thay băng...Trêchiakov! Đồng chí cứ chơi khăm chúng tôi. Đồng chí  được quan tâm đến đấy.

      Điệu bộ nhún vai của người đàn ông bệ vệ mà trưởng phòng quản trị đang nhường bước lên trước, đối với Trêchiakov đầy vẻ quen thuộc — Nhưng ngay lúc đó Xtarưk miễn cưỡng đứng lên, chắn giữa hai người. Khi Xtarưk lùi sang bên, hai người đã đứng trước mặt nhau.

      - Vôlôđia !

      - Ôlếc !

      Trước mặt Trêchiakov là Ôlếc Xêlivanov, người bạn học cùng lớp. Ôlếc Xêlivanov nhìn anh mỉm cười, chiếc đai đeo chéo qua vai bên trong chiếc áo choàng trắng không cài cúc. Trưởng phòng quản trị cũng cười nhìn hai người với con mắt của bậc cha chú. Cả phòng nhìn họ.
      - Làm thế nào mà cậu tìm ra mình ?

      - Cậu biết không, hoàn toàn tình cờ.

      Ôlếc ngồi xuống mép giường, vạt áo choàng phủ kín đầu gối đày đặn bó sát trong chiếc quần chẽn bằng dạ. Bộ quân phục, cầu vai hằn lên dưới áo choàng rồi dây deo, thắt lưng, sau cặp kính trắng vẫn đôi mắt nhỏ như hồi xưa. Thường thường, Ôlếc đứng cạnh bảng, người dính đầy phấn, toát mồ hôi vì xấu hổ : « Cô cứ hỏi mẹ em mà xem, xin thề với cô là em có học bài... ».

     - Nghe này, trông bề ngoài cậu đúng là «đồng chí thủ trưởng » rồi đấy !

     - Điều quan trọng là cậu nằm đây đã lâu như thế, mà mãi chiều hôm qua mình mới biết. Qua giấy tờ...

     - Đồng chí đại úy, đồng chí tưởng tượng xem, chúng tôi cùng học với nhau từ hồi còn phổ thông, — Trêchiakov nói, không hiểu sao anh cảm thấy hơi khó xử cho Ôlếc : được đưa vào phòng khá trịnh trọng, và ngồi đó khỏe mạnh, tươi tắn, như vừa ở ngoài phố vào.

      - Vẫn thường như thế, — Kichênhev vừa nói vừa đứng dậy, vừa xỏ tay vào áo choàng.

     - Ôlếc, sao cậu lại ở đây ?

    - Mình vẫn ở đây.

     - Thật không?

     - Thật.

      Ngay lúc đó cả hai đều cảm thấy không khí im lặng trong phòng. .
      - Bọn mình đi hút thuốc đi, đại đội trưởng, -Kichênhev nói to. Anh cùng với Xtarưk bước ra hành lang. Sau khi nhìn khắp gian phòng xem xét trật tự thêm lần nữa, trưởng phòng quản trị cũng rút lui…

..........................

      Atrakôvxki nằm trên giường, tay gối đầu, tay giơ cao tờ báo kêu loạt xoạt, khuỷu tay trần, gầy gò, trắng bệch nổi đầy gân xanh như tay người chết.

      Ôlếc lấy vạt áo choàng lau mắt kính, đờ đẫn chớp đôi mắt như sưng húp lên. Trêchiakov loáng thoáng nhớ lại mẹ anh hay Lianka có viết thư ra mặt trận cho anh, Ôlếc được gọi cùng với các bạn trong lớp — Leska Karpov, hai anh em Elixêév, Bôris và Nhikita, tất cả đã được phát quân phục và được đưa đến nơi nào đó, nhưng sau Ôlếc quay về. Có điều gì đó đe dọa Ôlếc. Nhưng nhờ ông bố, bác sĩ phụ khoa nổi tiếng của thành phố can thiệp, Ôlếc được xác nhận là không đủ điều kiện nhập ngũ vì thị lực yếu. Quả thực hồi ở trường, mắt cậu ta nhìn rất kém.

      - Cậu có biết ở đấy mình đã gặp ai ngoài chợ không ? Ôlếc đeo kính, sau cặp kính, cái nhìn của anh trở nên linh hoạt hơn. —Mẹ Xônhia Baturina, cậu vẫn nhớ cô ta chứ? Cái cô băng đầu cho cậu trong một giờ tập quân sự ấy. Theo mình, Xônhia có yêu cậu đấy. Xônhia hy sinh rồi, cậu chưa biết à ?   

      - Cô ấy nhập ngũ rồi sao ?

       Xônhia tình nguyện. Những ngày đầu tinh thần hăng hái lắm !

      - Tháng tám mình còn gặp Xônhia, vậy thì những ngày đầu ấy là những ngày nào ?

     - Cậu không nhầm đấy chứ ?

     - Không, anh không nhầm. Anh gặp Xônhia Baturina đúng vào cuối tháng tám: lúc đó, người ta bán hoa cúc. Xônhia nói với anh : «Vôlôđia xem kìa, hoa cúc! Sắp khai trường rồi Nhưng chúng mình không được đến trường. Những bông cúc xinh đẹp làm sao!». Anh mua hoa tặng cô. Lúc đó vừa vặn đến dốc Pêtơrôvxki. Rồi hai người đứng trên cầu. Xônhia tựa lưng vào thành cầu vuốt hoa và ngắm nhìn chúng.

       Dưới cầu, dòng nước xiết, đục ngầu in bóng hai người đứng trên cầu như họ đang bơi đến gặp nhau. «Chưa bao giờ có ai tặng hoa cho mình đâu, — Xônhia nói. — Bạn là người đầu tiên đấy». Và cô nhìn anh, áp bó hoa vào bên cằm. Anh ngạc nhiên thấy đôi mắt cô sao mà xanh thế. Cằm và chóp môi cô dính đầy phấn hoa vàng vàng. Anh định lấy khăn, nhưng khăn lại bẩn, anh đành thận trọng đưa tay lau sạch phấn hoa cho cô, còn cô thì nhìn anh.

      Bỗng cô nói :
      - Thú vị thật, sau chiến tranh nếu chúng mình gặp nhau, không biết Vôlôđia sẽ thế nào nhỉ ?

       Như thế có nghĩa là khi ấy cô biết mình ra trận, nhưng không nói với anh. Bởi lẽ anh là con trai mà lúc ấy lại chưa nhập ngũ.

      - Chính bác ấy đến gặp mình ở ngoài chợ, chứ mình gần như không nhận ra bác ấy nữa, — Ôlếc kể lại. — Nửa mặt bên này của bác ấy... Không, nửa bên này...Khoan đã, để minh nhớ lại ngay bây giờ. — Anh đổi lại tư thế ngồi, quay nghiêng ra phía cửa sổ, ngẫm nghĩ :

      - Đúng, bên này. Bác ấy đi tới từ phía này. Một bên mặt nhăn nhum, mắt mở trừng trừng, như mắt người chết. Bị tê liệt thần kinh mặt, Sau mình có đến thăm, bác ấy đọc thư Xônhia cho mình nghe. Thật nặng nề... À, cậu có nhớ chúng mình chơi đánh trận ở hành lang nhà mình như thế nào không? Bên cậu là quân Nhật, còn bên mình là lính khinh kỵ Hungari. Cậu còn nhớ mình có lính khinh kỵ rất tuyệt không ?.

       Sau cặp kính trắng trên khuôn mặt đàn ông đầy đặn, một đôi mắt trẻ thơ đang nhìn Trêchiakov, thời gian như đọng lại trong đôi mắt ấy. Đôi mắt ấy nhìn anh từ cuộc đời khi họ là những người bất tử. Người lớn chết, người già từ giã cõi đời, chỉ có họ là bất tử.

      Khi xiết chặt bàn tay to bè của Ôlếc ngoài hành lang, Trêchiakov nói: «Cậu đến chơi nữa nhé»,— nhưng lòng anh lại thầm mong Ôlếc đừng đến.

      Xtarưk ở trong phòng đã hỏi ngay :
      - Bạn thân hử ?

     - Cùng học phổ thông. Cậu ấy đi tìm tôi đấy.

     -Một người quan trọng. — Xtarưk sung sướng cười phô cả răng. — Tổ quốc cần anh ta ở lại hậu phương.

     - Anh thì biết gì nào ? Mắt cậu ta...

     - Kém chứ gì ?

     - Nếu anh muốn biết, nói chung ban đêm cậu ta...

      - Lẫn lộn mặt trận với hậu phương ! — Xtarưk tiếp lời anh trong tiếng cười của cả phòng — Mắt kém mà ! Cũng chẳng khác gì cả, mùa hè năm bốn mươi hai trên một chuyến xe cứu thương. Lúc bấy giờ tàu đang lao về Xtalingrát... Ga ấy là ga nào, giờ tôi cũng chẳng nhớ nữa...Thôi, mặc xác nó. Trên đường đi đoàn tàu ấy còn chở cả các thiết bị, người ta nhận người này, lại không muốn nhận người kia, bà già, trẻ con khóc lóc, kêu la, chí chóe. Mọi người cố chen vào những toa chở hàng của chúng tôi. Theo qui định thì không được như vậy, nhưng cũng không thể bỏ họ lại. Bỗng một vị công dân, cũng bệ vệ như anh chàng vừa rồi, xách va-li nhảy lên. Anh ta bị đẩy xuống : «Kìa các đồng chí, các đồng chí làm gì vậy? Tôi rất cần cho quân ta ! ».

      - Bịa ! — Kichênhev cười phá lên — Chỉ được cái bịa !

      - Tôi rất cần cho quân ta !



...........................

    



      XIX.




      Đối với thương binh nặng, ban đêm thường là những lúc khổ sở nhất, còn đối với thương binh đang bình phục, thời gian nặng nề nhất là chiều tối. Buổi chiều trong phòng bệnh ánh điện chiều vàng vàng, những cái bóng chụm vào nhau in khắp các góc phòng, tất cả những ai bị chiến tranh chia lìa — người chết lẫn người sống — giờ này tất cả họ đều trở về bên bạn.

      Đêm ấy, anh mơ thấy cha. Ông chỉ nhìn anh từ xa. Trông ông khác xưa, người ủ rũ, đầu húi trọc, già hẳn đi. Trong cuộc đời anh chưa hề nhìn thấy ông như vậy bao giờ. Nhưng chính lúc đó anh biết rằng, người đáng thương mang vết sẹo chạy dài quanh đầu đó là cha anh.

       Anh không được chia tay với cha. Lúc chuyện đó xẩy ra, anh đang ở trại hè thiếu nhi. Chủ nhật, như thường lệ, tất cả đều có bố mẹ tới thăm, không hiểu vì sao không ai đến thăm anh. Sau đó, vào giữa tuần, mẹ anh tới. Trông mẹ như vừa mới ốm dậy. Và mỗi lần nhìn anh, anh thấy mắt mẹ rơm rớm. Mẹ bảo cha anh đi công tác, đi rất lâu. Mãi tới khi hết trại hè, anh về nhà, nhìn thấy cánh cửa phòng thứ hai bị niêm phong, mẹ mới kể lại chuyện đã xảy ra...

      Trước đó, chưa bao giờ anh yêu mẹ như những ngày tai họa giáng xuống gia đình. Anh quyết định dứt khoát : thôi học lớp bảy, đi làm. Chắc là cha anh cũng xử sự và khuyên nhủ anh như vậy. Lianka còn nhỏ, cứ để cho em nó học tiếp còn anh đã lớn. Nhưng sau đó, bố dượng Bêzais xuất hiện. Anh không thể tha thứ cho mẹ chuyện đò: vì cha anh và vì chính bản thân mình.

       Nếu như anh đã chiến đấu trung thực, đã tình nguyện ra mặt trận khi chưa đến tuổi, nếu như anh đã vượt qua được như mọi người, thì chính đó là cha anh đã dạy dỗ anh. Đã nhiều lần anh tưởng tượng thấy mình sau chiến tranh trở về, anh sẽ đến nói, và số phận của cha anh sẽ thay đổi. Anh không biết rõ anh sẽ đến đâu, mọi việc sẽ như thế nào, nhưng anh tin : chiến tranh kết thúc, từ mặt trận anh sẽ đến, và người ta sẽ xem xét lại, sẽ hiểu rằng một sự lầm lẫn đáng tiếc đã xảy ra, cha anh không hề có lỗi. Ngay cả với mẹ, anh cũng không nói điều đó, nhưng với Atrakôvxki nhiều lần anh đã toan tâm sự. Có bận, hai người đứng bên cửa sổ gần phòng mổ, anh đã hỏi vì sao Atrakôvxki được tặng huân chương. Atrakôvxki nhìn lên ngực áo, nói: «Đây là giấy thông hành vào đời của mình đấy». Và anh cười gằn….

      Lúc này Atrakôvxki đang đi đi lại lại trong phòng, mải suy nghĩ gì đó. Còn Xtarưk đang nghiền ngẫm bên bàn cờ. Từ giường bên, trong ánh hoàng hôn, Trêchiakôv nhìn thấy rõ Xtarưk ngồi, tay chống đầu, tay mân mê vết sẹo hồng hồng trên trán.

      - Đi quân mã, đi quân mã, thủ trưởng, — anh đầu bếp mách nước rất to. Người cúi gập lại, nháy mắt ra hiệu cho Rôizman mù lòa, chỉ trỏ gì đó trên bàn cờ. Xtarưk nhấc một quân trắng lên :

    - Cho một cái nạng vào trán bây giờ ! – Rồi anh ta quay sang với mọi người : Nào! Tránh ra ! Cứ vây kín xung quanh, thở làm sao được.

     - Anh ta múa may gì thế ? — anh đầu bếp ngượng nghịu phân trần. — Người ta mong cho điều tốt lành, cho tắm mát, mà anh ta, như thằng gàn, lại chuồn lên bờ...

      Tối nào anh đầu bếp cũng đến phòng của các sĩ quan đứng xem và muốn chơi. Anh ta đứng giang chân, mặt cạo nhẵn bóng lên, bộ ngực rộng nhưng đã nhệu nhão. Nhưng đó không phải do xơi bánh mì quá nhiều. Anh ta bị một vết thương mà nói ra là rất xấu hổ. Ít ai lại không buồn cười khi biết anh ta bị thương vào đâu. Nhưng anh ta đã quen với chuyện đó, nên chẳng hề bực bội. Anh ta lấy vợ ngay trước chiến tranh, chân tay anh ta vẫn lành lặn, nhưng khi về nhà, người vợ khóc lóc mãi, rồi nói thẳng rằng không thể sống với anh ta được nữa.Anh ta quay trở lại quân y viện này xin làm nhân viên quốc phòng, tối tối anh ta lại vào phòng các sĩ quan, hồi hộp dõi theo bàn cờ: « Đi quân tốt…». Có lần anh ta bảo: «Bây giờ đang còn chiến tranh thì không sao. Nhưng khi chiến tranh kết thúc, tất cả mọi người ai về nhà nấy... ».

      - Và khi ấy, lần đầu tiên Trêchiakov ngạc nhiên với ý nghĩ : có người sợ chiến tranh kết thúc. Khi mọi người còn ở đây, đối với anh ta hình như không có gì kết thúc cả. Lạy trời, đừng bị thương như vậy, thà cứ chết luôn còn hơn. Dầu biết vậy, nhưng không hiểu sao đối với anh ta. Trêchiakov vẫn cảm thấy ghê sợ.

      - Thủ trưởng, cho tôi chơi một ván, — anh đầu bếp đề nghị, lăng xăng xung quanh để người ta cho vào bàn cờ.

      - Đợi đấy !

      - Xtarưk xếp lại cờ, nện mạnh các con cờ xuống bàn.

     - Chơi cờ nhẩy đi, đại úy.

     - Cờ nhẩy à? — Rôizman hỏi lại. — không, chơi cờ nhẩy thì khó đấy, vì tất cả các con cờ đều giống nhau.

     - Anh ta nhớ tài làm sao! — Xtarưk ngạc nhiên – Để tôi nghĩ cái đã, quên hết các nước đi rồi...

                  ........................

     

      Ai đó rụt rè mở cửa phòng. Chắc người lạ, Trêchiakov chống khuỷu tay không đau, nhỏm dậy, Xasa
đứng ở nơi cửa.

    - Xasa, — anh nói, khi ủ ấm đôi tay lạnh cóng của cô trong bàn tay lành lặn của mình. Anh áp môi vào đầu những ngón tay lạnh buốt của cô, hôn mãi từng ngón một, không rời ra được. Khi anh ngẩng đầu lên, trống ngực bỗng dồn dập. Đôi mắt long lanh sáng ngời của Xasa nhìn anh.
      - Xasa — anh gọi như người say, — Xasa.

      Anh không hy vọng, không mong đợi, thế mà cô lại đến.
      - Làm sao em đoán ra được ?

      - Em nghĩ là anh ốm. Trời lạnh thế mà chỉ mặc mỗi áo capot.

      - Làm gì có áo capốt, mọi người mượn mất rồi, nguyên do có vậy thôi - Anh ngồi dậy. — không thể ra ngoài được.

      ... Em lo anh bị viêm phổi. Thậm chí em cũng chưa đến chỗ mẹ nữa cơ.

       - Xasa !

       Cô ngồi trên bậu cửa sổ, khoác chiếc áo choàng trắng, bím tóc vắt trước ngực. Anh đứng trước mặt cô, nắm lấy tay cô, nhìn đôi tay ấy như nhìn một vật kỳ diệu đang nằm trong tay mình.
      - Ở ngoài kia mới thay người gác cổng khác. Em nói em phải vào bàn bạc về văn nghệ nghiệp dư. Nhưng anh ta bảo : tôi không thể vì cô mà rời vị trí được, đã có lệnh rồi...

      - Ở ngoài hàng rào có hai thanh gỗ bị tháo tung ra. Chúng chỉ đóng hờ trên chiếc đinh. Cứ việc đẩy chúng ra...

      - Nếu không có những thanh gỗ ấy, em đã chẳng vào được. Rất may là Tamara Gorb trực ca, chị ấy đưa áo choàng cho em.

     Những ngón tay cô nhỏ nhắn, lạnh buốt, và không hiểu sao lại có mùi than chạy đầu máy xe lửa.

      - Em đi nhặt than đây, — Xasa nói. — May mà mẹ và em ở cạnh đường tàu, chứ không thì chẳng có gì để đốt lò. Tàu đỗ lại, thế nào than từ lò đốt cũng rải đầy dưới gầm đầu máy. Đôi khi lấy được hẳn một thùng.   

      - Sao em phải nhặt than dưới gầm tầu ?

      - Nếu không người ta đuổi không cho nhặt.

      - Vậy khi tàu chuyển bánh thì sao ?

      - Anh biết không, có lần em sợ hết hồn ! Em phải để lại thùng than dưới gầm tàu...

       Bỗng nhiên cô nhảy xuống khỏi bậu cửa : ở phía cuối hành lang hiện ra chiếc mũ trắng của bác sĩ. Hai người chạy lên tầng ba để tránh bác sĩ. Họ cười với nhau, cả hai đều cảm thấy sung sướng. Nhưng ở trên tầng ba họ lại chạm trán với bác sĩ buồng bệnh. Chỗ nào họ chạy đến cũng đều gặp phải ai đó. Chỉ riêng ở ngoài cầu thang lạnh lẽo, dưới trần thượng họ mới không gặp ai. Hai người thở hổn hển chạy lên đấy. Ở đó chỉ có những cái xẻng xúc tuyết to và những cái đòn quay cán gỗ dựa sát tường. Như ở nhà riêng không có lò sưởi, ô cửa sổ bị phủ một lớp tuyết dày. Bên ô cửa xanh đầy tuyết ấy, anh ôm Xasa và hôn cô. Anh hôn lên đôi mi mắt rung rung, lên má, lên những ngón  tay đượm mùi than của cô.

       Họ đứng run rẩy trong giá lạnh, sưởi ấm cho nhau. Cánh cửa ở phía dưới đập mạnh, có tiếng bước chân đi lên…




    XX.




        Mọi người tiễn đưa Rôizman. Nhìn anh khua chiếc gậy nhỏ dò đường phí trước, chân ngập ngừng đưa tìm ngưỡng cửa, trước mắt Trêchiakov lại hiện lên hình ảnh Rôizman thuở xưa: anh kiêu hãnh bước vào lớp với đôi chân thẳng đơ, hai má cạo nhẵn, phủ lớp phấn, ánh mắt lạnh lùng.   

      Cô y tá dẫn một đại úy còng còng vì mắc bệnh gì đó, nước da vàng ủng, mặt cau có, đầy vẻ không hài lòng với mọi điều xung quanh, đến nằm thay chỗ của Rôizman. Được gọi nhập ngũ vào mùa thu năm bốn mươi ba, khi ấy anh ta đã bị cắt quyền miễn nhập ngũ, - đại úy Makarikhin vẫn chưa ra đến mặt trận, chỉ toàn chiến đấu với các bác sĩ ở khắp các quân y viện. Vừa vào phòng, anh ta lập tức thu dọn chỗ của mình hồi lâu. «Tôi không làm chật đồng chí, nếu như lấy thêm ngăn tủ này nữa?» — Anh ta hỏi Avêchixian. Đối với Avêchixian, chỉ khẽ cử động xương hàm thì đã đau điếng, nên anh chỉ chớp nhẹ hai hàng mi vừa dài vừa dầy - «Tốt lắm! » — Makarikhin tự đồng ý, rồi chiếm thêm ngăn tủ nữa.

       Anh ta cầm chiếc gối với vẻ ghê sợ, đưa lên mũi ngửi cả hai mặt gối, rồi rũ mạnh tấm đệm làm bụi bay khắp phòng.

      - Cốt cho ngay hàng thẳng lối — Makarikhin vừa nói vừa đập tay vào những cục bông trong nệm, — được hay không, cũng phải ngay ngắn.

       Rồi ngay sau đó anh ta đi khắp các giường phân phát các điều khoản mà căn cứ vào đó có thể xác định được kết quả giám định y khoa của từng người.
     - Trường hợp của cậu đúng với điều 11b — anh ta chỉ vào Trêchiakov. — Thương tật loại một, nếu vào thời bình là thương tật loại ba đấy.

      - «Chính mi mới là kẻ tàn tật thảm hại» -  Trêchiakov nghĩ bụng. Anh chưa bao giờ bị ai nói xúc phạm đến như vậy. Từ phút đó, anh thấy căm ghét Makarikhin. Nhìn theo viên đại úy vừa ra khỏi phòng bước đến chỗ các cô y tá đòi hỏi gì đó. Xtarưk nói :
    -  Hắn hoàn toàn có thể không kịp bước vào chiến tranh. « Tôi xin hiến đời tôi cho Tổ quổc, nhưng ra mặt trận thì tôi không đi đâu...». Hắn thuộc loại người như vậy đấy.

       Nói rồi Xtarưk lại lắc lư cái đầu hói vẫn còn trên  vai mình, không bị mục rữa trong lòng đất nhờ chiếc mũ sắt xuất hiện rất đúng lúc......

      Đến bữa trưa, Makarikhin ngồi ăn, răng va vào nhau lập cập, nấc liên hồi vì thức ăn nóng.
       - Chúng nó lại ăn cắp, — Makarikhin vừa nói vừa thở khó nhọc - Tới một nửa thức ăn ở trong nồi. Ở  trung đoàn dự bị của chúng tôi, người ta đã mở một cuộc kiểm tra anh nuôi. Chao, trong có hai tuần, anh nuôi ăn cắp vô khối thứ! Vậy mà kẻ hèn hạ đó còn cười khẩy: «Trong hai tuần tôi chỉ lấy có chừng ấy, chứ trước tôi, ngần ấy thứ người ta chỉ lấy trong một ngày... »


....................

       
        Giai thoại Baica đã cũ rồi, ai cũng biết, thế mà Makarikhin nói về giai thoại ấy như nói đến giai thoại của mình.
       - Anh nuôi của các anh đẹp mặt quá nhỉ. Ăn cắp cho cấp trên? Hay cho bản thân mình? Cho gia đình?

       - Này, Makarikhin, — Kichênhev gọi, Makarikhin rời đôi mắt đục ngầu khỏi chiếc đĩa — Thế nào, chân anh cỏ bị ảnh hưởng gì không ?

      - Tôi không hiểu.

      - Anh đi lại bình thường đấy chứ?

      - Nếu như đi không xa lắm... Nói tóm lại, tôi bị tật, bàn chân dẹt là một, giãn tĩnh mạch là hai...

      - Thế đi một đoạn ngắn thì sao ?

      - Một đoạn ngắn à ? – Makarikhin ôm lấy đầu gối, đập nhịp chân xuống sàn nhà – Một đoạn ngắn thì được.

      - Thế thì anh đi đi. - Nói rồi Kichênhev nhanh chóng và kiên quyết đẩy anh ta đi «một đoạn ngắn». Và còn dọa nạt, đừng có đứng lại đấy…

      Makarikhin đưa mắt nhìn mọi người, lặng lẽ cầm lấy phần bánh mì của mình, bưng đĩa lên, rồi ngồi riêng ra trên giường.

      Hai ngày sau, Kichênhev bước vào phòng gọn ghẽ trong tư thế sẵn sàng chiến đấu, dây đeo choàng qua vai, chân mang ủng. Anh nói :
      - Rồi các bạn ở đây sẽ buồn vì không có tôi cho mà xem.

       Anh được ra viện không phải vào buổi sáng như thường lệ, cũng không phải buổi trưa, mà gần chiều để được ngủ lại thêm đêm cuối cùng ở thành phố này. Suốt ngày hôm đó, Tamara Gorb cầm cái gì đánh rơi cái ấy. Lúc thì chị chỉ muốn khóc òa lên, lúc thì chị đưa đôi mắt ướt long lanh nhìn mọi người. Kichênhev đã đến từ biệt chị…..

       Bây giờ chỉ còn lại ba người thuộc phòng cũ : Atrakôvxki, Xtarưk và Trêchiakov. Trong thời gian đó, Avéchixian cũng trở nên thân thuộc, tuy anh vẫn không nói gì như trước. Cả ba đều cảm thấy mình là những người khách ngắn ngày của quân y viện, thời hạn của họ sắp hết.

       - Cậu chuyển sang ngang giường mình, để nằm cạnh Atrakôvxki - Kichênhev nói trong khi giúp Trêchiakov di chuyển. Anh nhét chiếc áo capôt đã gấp xuống dưới gối của Trêchiakov, — Cậu dùng đi. Của cậu đấy.

      Họ ngồi, sát bên nhau. Kichênhev với lấy chiếc bi đông. Khi họ uống rượu chia tay nhau, nét mặt Xtarưk bỗng dịu lại.
      - Lính bộ binh, cậu làm sao thế ? — Kichênhev cười, nhưng chính anh cũng xúc động. Anh vỗ vào lưng Xtarưk. Xtarưk nhăn mặt, quay đi. — Kichénhev khoe  tiếp : Mình sẽ có mặt ở đó trước các cậu. ….

      - Tất cả chúng ta đều sẽ có mặt ở đó…

      - Xin đến mặt trận của chúng tớ nhé, bọn mình sẽ cùng nhau chiến đấu. Người ta sẽ không giao đại đội cho cậu đâu, cậu bị thương vào đầu mà. Nhưng cậu có khả năng xoay vần được cả một sư đoàn.

       Họ đùa với nhau lần cuối, và cả ba đều hiểu họ sã chia tay nhau mãi mãi : dẫu cuộc sống của họ ngắn hay dài, họ cũng sẽ xa nhau suốt đời. Tuy rằng trên đời này có cái gì mà không xảy ra.

       Tối hôm đó, Trêchiakov khoác chiếc áo capốt của Kichênhev để lại, đi đến nhà Xasa. Phaia chỉ chỗ để chìa khóa phòng cho anh rồi khoe :
       - Anh I van Đainhilứts hứa sẽ đến đấy.

      Cô rửa khoai tây trong bếp, lèn chặt tất cả vào nồi. Khuôn mặt Phaia ngày một phù hơn, những chấm nâu xuất hiện đầy mặt, trên đôi lông mày, trên mép khiến cho những sợi lông tơ trắng nom càng rõ hơn.

      Nhận thấy Trêchiakov nhìn mình, cô ngượng ngùng nói :   
      - Ôi, chính tôi cũng không biết chuyện gì sẽ xẩy ra nữa. Tôi mơ thấy những giấc mơ đáng sợ. Đêm ấy, — Phaia phẩy tay dường như muốn xua đuổi cái gì đó, — tôi thấy một con chuột cống. Trông nó ốm yếu bệnh hoạn, có bướu ở lưng, đuôi trụi thùi lụi. Ôi, tôi thét lên! «Em làm sao thế, em làm sao thế?» — anh Đanhilứts nhà tôi hốt hoảng. Tim tôi đập loạn xạ.

      - Con chuột ấy màu xám à ?

      - Hình như thế..

      - Vậy là may chị Phaia, chị cứ chờ đấy, một trai, một gái. Dấu hiệu chính xác đấy.

      Phaia đỏ mặt :
      - Anh cười tôi phải không ?

      - Cười là thế nào ! Khi ấy nhớ viết thư cho tôi. Ở quân y viện chỗ chúng tôi có một người...

      Anh không nhịn được, liền mỉmcười.

     - Vậy mà tôi cứ há hốc miệng, vểnh tai lên, — Phaia có vẻ phật ý, nhưngTrêchiakov vẫn vui vẻ đi lại trong bếp, có anh cô không thấy buồn chán.   

      Anh đến đây để khoe với Xasa. Hôm nay lần đầu tiên cả hai tay anh đều xỏ được vào áo va-rơi. Soi trong tấm kính cửa sổ, anh thấy mình không bị chiếc áo choàng bệnh viện đáng ghét phủ ra ngoài nữa, mà áo cho vào trong quần, nai nịt gọn gàng, tự anh cũng cảm thấy thích mình. Anh đến đây cốt để Xasa nhìn thấy anh như vậy…..

..................

     
       Dập tắt ngọn lửa bén vào chiếc giẻ lau, và dí nó vào bếp, Phaia liếc ra cửa, thì thầm thông báo :
       - Mẹ Xasa là người Đức đấy.

       - Tôi biết.

       - Cô ấy tự thú nhận à ?—Phaia ngây người ra.

      - Phaia, cô ấy phải thú nhận điều gì cơ? Cô ấy cô lỗi chỗ nào ?

      - Vì bây giờ đang chiến tranh với bọn Đức.

      - Nhưng chính cha của Xasa đã chiến đấu với bọn Đức và hy sinh ngoài mặt trận đấy thôi.

      - Tôi có bảo gì đâu I Biết bao gia đình trong thành phố chịu tang tóc. Nhân dân người ta tức giận chứ !

       Phaia đưa mắt nhìn anh dọa nạt. Nhưng sau đó cô lại thì thầm vẻ bí mật :
       - Nếu không hiểu biết thì tôi cũng không bao giờ nghĩ như vậy đâu. Một người đàn bà tốt bụng, hay lam hay làm. Ôi, tai họa, tai họa, biết làm gì được trên đời này!

       Ngay lúc đó cô nhìn thấy tay anh đã xỏ vào áo.
       - Anh làm sao thế ? Không chuẩn bị ra mặt trận đấy chứ.

       - Khẽ chứ, Phaia, kẻo quân thù nghe trộm !

      Phaia nhin quanh, rồi mới hiểu ra câu nói của Trê- chiakov.

      Cô lắc đầu :
      - Anh sẽ làm cho Xasa sung sướng lắm... Ôi ! ...

      Vừa nói cô vừa đi về phòng mình. Còn lại một mình Trêchiakov ngồi xổm ngoài hành lang, phun khói thuốc vào chiếc lò lạnh tanh, chờ đợi.

     Cửa ra vào đập mạnh, một vật gì đó nặng nề rơi bịch trong bếp. Xa-sa trùm khăn kín mít, xách thùng than qua ngưỡng cửa, mỉm cười với anh :
      - Em biết là anh sẽ đến mà. Em vừa đi vừa nghĩ bụng: Chắc anh đang đợi.

      Và cô nhìn anh sung sướng. Anh đỡ chiếc thùng trên tay cô.
      - Làm sao em xách được thùng than nặng thế này ?

      - Vừa xách vừa chạy đấy ! Cho đến khi người ta không tịch thu được.

      - Em lại chui xuống gầm tàu à ?

      - Em nhặt than dưới gầm tàu….

      Cả hai phá lên cười vì Xasa nói rất giống Phaia.

      - Than này bây giờ làm gì, em ?

      - Anh cứ để đấy. Em lấy gầu múc ngay đây...

      - Đem tới vòi nước nhé !

       Anh nhấc bổng chiếc thùng, không chạm vào đâu, rồí nhẹ nhàng đặt vào bồn nước và mở vòi. Than gặp nước kêu xèo xèo, hơi trắng xóa bay từng cụm lên trần nhà, xung quanh toàn mùi dầu máy xe lửa. Sức mạnh của niềm vui sưởi ấm Trêchiakov. Xách thùng than đi về phía lò xong anh ngoảnh lại nhìn :
      - Xong ! Bây giờ đến việc chẻ củi...

      - Không có gì để chẻ củi đâu anh ạ, — Xasa từ trong phòng nói vọng ra. — Em thường lấy dao đẽo củi…

      - Để anh đi tìm…

       Anh tìm thấy dưới gầm bàn trong bếp nhà Piax- tôlov một con dao rựa han rỉ. Đầu không đội mũ, tay cầm con dao và thanh củi, anh chạy ra ngoài đường. Tuyết bên thềm nhà đã đóng băng kêu lanh canh, thanh củi văng ra xa, như trượt trên băng. Anh chạy theo nhặt thanh củi đúng lúc anh em nhà Piaxtôlov bước vào. Người anh hơi thấp hơn, vạm vỡ, vẻ trang nghiêm. Anh ta hỏi em trai câu gì đó, rồi huơ huơ bàn tay đeo găng trèn đầu như đang cổ vũ :
      - Xin chào người giúp việc !

       Anh ta làm ở Ủy ban quân sự, Trêchiakov nhìn thấy rõ mỗi bên quân hàm của anh ta có một sao. Chợt nhớ ra rằng ở hậu phương, tính khiêm nhường làm tăng vẻ đẹp của người cấp dưới, anh chào Piaxtôlov theo điều lệ qui định :   
      - Xin chào đồng chí thiếu tá…

      Vaxili Đanhilôvits dừng lại, quan sát người anh nét mặt rạng rỡ tự hào. Ivan Đanhilôvits từ trên bậc thềm cao nói vọng xuống :
     - Tai chú sẽ gãy vì lạnh đấy !

     - Ha, ha, ha, — người em cười hưởng ứng câu nói đùa của anh trai.

      Khi chẻ củi xong Trêchiakôv thấm lạnh. Anh chạy vội vào bếp, hai tai và những ngón tay anh không còn cảm giác. Tuyết đông cứng lại dưới đế giày, làm anh trượt chân bên ngưỡng cửa lao vào chỗ ấm, suýt làm đổ vỡ các thứ.
      - Người anh toát ra băng giá ! - Xasa nói, và cô chợt nhìn thấy tay anh. — Anh được ra viện rồi sao ? Anh đã khỏi hẳn rồi à ?

      - Chưa, anh đã được ra đâu !

      Rồi anh thú thật.
      - Anh muốn đến khoe với em một chút.

      Rồi tối hôm ấy anh nhiều lần bắt gặp cái nhìn của cô, cái nhìn hoàn toàn khác xưa. Khi họ đã nhóm lò xong và ngồi bên nhau, Xasa hỏi :
      - Anh giống ai, giống bố hay là giống mẹ ?

      ..............

     
      - Anh ấy à ? Anh giống bố anh. Còn Lianka thì gống mẹ anh như đúc. Tiếc quá, anh để ảnh trong xà-cột mất rồi, không thì anh đã cho em xem.

     - Lianka là em gái anh à?

      - Nó bé bỏng lắm, kém anh bốn tuổi…

      Xasa  thấy gương mặt anh hiền từ làm sao, và nụ cười của anh mới dễ mến làm sao khi anh nói tới cô em gái.

       Ánh lửa nhảy nhót trên khuôn mặt hai người và từ bếp tỏa ra mùi khói củi bạch dương. Tiếng người nói lọt qua cửa phòng nhà Piaxtôlov mỗi lúc một to hơn.

      - Không hiểu sao lúc nào em cũng thấy yên tâm về anh – Xasa nói – Tất nhiên, tất cả những điềm báo trước đều là nhảm nhí. Nhưng khi mà không còn gì phụ thuộc vào mình, thì mình bắt đầu tin thế. Người ta thường cho rằng, con trai mà giống mẹ sẽ may mắn, Vôlôđia Khuđiakov cũng giống mẹ…Có lẽ em thấy yên tâm về anh, vì phía trước còn bao nhiêu thời gian ! Nhưng lúc này, em thấy tay anh !

     - Xasa, em nên biết sẽ không có chuyện gì xảy ra với anh đâu, - anh nói.

      - Anh đừng nói thế !

     - Anh hứa với em. Em hãy tin ở anh. Anh mà đã hứa điều gì thì…

      Vừa lúc ấy, Phaia hiện ra ở hành lang, vẫy Xasa vào bếp. Trêchiakov ngồi bên bếp lò, nhìn ngọn lửa. Anh khẽ gạt thanh củi cháy dở, lấy xẻng xúc than đổ lên trên. Than bếp lửa nổ lách tách, mùi dầu máy bốc lên, lớp than đen trùm lên ngọn lửa, rồi từ đó lưỡi lửa màu xanh liếm dần lên…

       Xasa quay lại vẻ sung sướng và ngượng ngùng vì điều gì đó :
      - Chúng mình sang chỗ họ đi.

      - Có gì mà chúng mình chưa nhìn thấy ở đó, Xasa?

       - Không tiện đâu, anh chị ấy mời.

       - Nghe đồng chí thiếu tá nói đùa à? Anh không muốn.

      - Chúng mình sang một chốc thôi. Sang đi anh, nếu không anh chị ấy giận.

      - Anh thấy cô có vẻ muốn đi, mà không nói hết ý mình.

       Anh liền đứng dậy, mặc áo va-rơi:
      - Nếu thiếu tá tống anh vào phòng giam, em sẽ đi thăm nuôi anh chứ ?

      - Được, em sẽ đi.

      - Em nhớ nhé, chính em đưa anh đến đấy.

         Vẫn như mọi khi, phòng Phaia ấm rực lên. Đĩa bắp cải muối trên bàn có mùi chua hấp dẫn. Anh ăn dưa bắp cải lần cuối cùng vào trước chiến tranh, khi còn ở nhà. Trong phòng còn sực nức mùi thịt lợn muối, rán. Nhưng chỉ ngửi thấy mùi thôi.

        Phaia vỗ tay mời mọi người vào bàn :
        - Các bạn uống trà nhé !

       Hai anh era Piaxtôlov ngồi, mặt đỏ gay, cằm dính đầy bơ.

       - Đây, tay anh ấy đây, anh nhìn xem, — Phaia vừa nói vừa cầm lấy những ngón tay co quắp trên bàn tay trái của Trêchiakov chỉ cho Ivan Đanhilôvits xem. Anh ta nhìn một cách trịch thượng, đôi mắt tròn xoe dường như mỉm cười mỉa mai.

      - Tay trái à ?

       Cho đến lúc đó, Trêchiakov mới nhận thấy tay phải của người chính ủy đặt trên bàn, đeo găng tay da màu đen, còn ống tay áo buông thõng xuống như phủ ngoài một cái gậy.

       - Các anh nên dùng hai tay cùng một lúc, — Vaxili Đanhilôvits phá lên cười. — Anh thì tay trái, còn Trêchiakov tar phải, thật là hợp !

      - Chính xác ! — viên thiếu tá nói.

      -Từ nhỏ tôi biết anh ấy đã thuận tay trái. Cha thường giật lấy thìa và bảo:  «Ai người ta cũng ăn bằng tay phải ». Đến khi đi học, anh ấy hay bị qưở trách. Từ khi anh ấy bị cụt tay phải ở Phần Lan, thì tay trái lại có ích.

       Viên thiếu tá lại nói :
       - Chính xác !

       Đôi mắt tròn xoe của anh ta ánh lên vẻ mỉa mai. Nghe giọng nói, có lẽ anh ta người vùng Quibưsev : hồi học ở trường, chuẩn úy của Tréchiakov quê ở thành phố Trapaevxki cũng thường nói «chính xác».

      - Chỉ cần tay trái thỏi, anh ấy cũng làm được nhiều hơn khối người có hai tay đấy. — Vaxill Đanhilôvits khen anh trai. Viên thiếu tá im lặng tán đồng. - Cậu cần một trăm bác sĩ, ngày hôm sau sẽ có ngay cả trăm bác sĩ. Bác sĩ được đào tạo bao nhiêu năm trong trường ? Năm năm hay sáu năm ? Còn anh ấy thì chỉ cần 24 giờ để đào tạo xong tất cả. Cần hai trăm kỹ sư, cả hai trăm kỹ sư sẽ hiện ngay trước mặt.

       Ivan Đanhilôvits ngồi nghe, thở ra phì phì, cười mỉa mai rồi lắc đầu nói ;
       - Chú hãy nhìn vào tủ thức ăn xem, biết đâu, chú sẽ cho hiện ngay trước mặt chúng tôi một cái gì đó cũng nên…

.......................

       Vaxili Đanhilôvits ghé mắt nhìn qua ô kính nhỏ, lấy ra chai vốtka phần tư lít đậy nút chặt.
       - Trước chiến tranh giá ba rúp mười lăm kôpếc! Sáu rúp nửa lít, mà ba rúp mười lăm kôpếc có một phần tư lít. Một hộp thuốc lá «Kazbek» cũng ba rúp mười lăm kôpếc.

      - Vậy hồi ấy chú có hút loại thuốc «Kazbek» không? - người anh hỏi.

       - Vì đắt như vậy nên em nhớ là em không hút. Họ thu mười lăm kôpếc tiền vỏchai, — Vaxili Đanhilôvits nhận xét với vẻ ranh mãnh. — Như thế giá một chai tăng gấp bao nhiêu lần ? Ô ! Nó nhảy vọt lên trăm lần cơ đấy ! - Anh ta vừa nói, vừa rót rượu vào những chiếc ly nhỏ, mà có lẽ mới đây, Phaia thu dọn chúng và bây giờ đang phủi bụi qua loa, rồi lần lượt đặt từng chiếc lên trên bàn. - Mà nó còn tăng hơn một trăm lần !

      Và hình như giờ đây sau khi biết giá trị thực của chai rượu, anh ta lấy ngón tay quệt giọt rượu chưa kịp chảy ra ngoài cổ chai, đưa lên miệng liếm ngon lành.

      Trêchiakôv cảm thấy bất tiện khi nhận ly rượu. Ở phòng anh, bất cứ ai mang cái gì đến đều được coi là của chung. Còn ở đây, anh cảm thấy rất rõ rằng anh đang uống rượu không phải của mình. Song từ chối thì cũng chả hay ho gì…

      Mọi người cạn chén. Phaia đưa cho anh đĩa dưa bắp cải.
      - Gắp chút dưa bắp cải nhắm với rượu.

      - Cám ơn.

      Rồi anh kín đáo đẩy đĩa dưa cho Xasa. Không ngờ, tới điều này, cô đỏ bừng mặt lên. Hai anh em Piatôlov phá lên cười.
       - Hai anh chị này hay thật : anh uống rượu, còn chị xơi đồ nhắm.

      Vẻ giận dỗi, Phaia bỏ mạnh thêm dưa bắp cải vào đĩa.
      - Chị Phaia, quả thực em không ăn nữa - Xasa nói.

      - Hay là lấy đĩa riêng cho từng người nhé ?

      - Thôi, chúng em dùng chung cũng được.

      Trêchiakov và Xasa ngồi cạnh nhau, nhưng cố không nhìn nhau. Người nọ kín đáo gạt bắp cải trong đĩa sang cho ngươi kia. Phaia đến gần, trông vẻ càng giận dỗi hơn. Cô cầm lấy những ngón tay co quắp không còn cảm giác của Trêchiacov giơ lên cho Ivan Đanhilôvits xem :


       - Anh ấy làm sao chiến đấu được bằng bàn tay như thế này ? — Phaia vầy vò những ngón tay yếu ớt của Trêchiacov, như vò những miếng giẻ. — Anh ấy có thể làm được gì với bàn tay này ?

       Trêchiacov rút tay ra, nói nửa đùa nửa thật :
       - Công việc của tôi là trí óc, Phaia ạ. Tôi là lính pháo binh, chứ không phải bộ binh. Vậy là có thể chả cần có tay cũng được.

      - Gì thế, có thể là anh nghĩ như vậy phải không ? Phaia nóng nảy xua đi. — Nhưng còn luật lệ, nhưng còn luật lệ ! Anh Ivan Đanhilứt, nếu không có luật lệ, thì tốt hơn là đừng có xin xỏ !

      Người em tán thành bằng câu nói ưa thích của anh trai.
      - Chính xác !

      Bây giờ Trêchiakov mới hiểu vì sao anh và Xasa được mời đến đây và Phaia đã thì thầm gì đó với Xasa ở trong bếp. Phaia, cô ấy là một người kỳ lạ. Nếu không thấy ngại cô ta, thì thấy cô là người tốt. Chẳng hạn, như có thể xin củi cho Xasa. Nhưng không sao, ít ra anh cũng có thể thanh thản uống chén rượu này.

       Phaia và Xasa chờ Ivan Đanhilôvits nói, anh ta đưa bàn tay trái mập mạp, hồng hào và linh hoạt cầm lấy bàn tay giả bằng gỗ đeo găng đen của mình, sửa lại cho thuận hơn. Giá như vẫn còn bàn tay phải, cũng mạnh mẽ, hồng hào như thế. Nhưng, biết đâu, anh ta sống được đến tận bây giờ là nhờ bên tay bằng gỗ. Và bàn tay ấy đã che chở chắc chắn cho cậu em út không phải ra mặt trận.
       - Thế nào, Vaxili, chú còn chai nguyên nào nữa không ? Nếu còn thì làm nốt đi, làm nốt đi.

       Vaxili Đanhilôvits đã «làm nốt» vừa vặn đủ ba ly. Những ngón tay to mập của Ivan Đanhilôvits cầm lấy chiếc ly. Anh ta nói vô tình, nhưng xác đáng :
      - Người nào đổ máu vì Tổ quốc, người ấy có quyền ! Và sẽ có quyền ! — Rồi anh đưa ly vốtka lên miệng đầu tiên.

      Khi ra tới đường, Xasa vẻ có lỗi :
      - Anh không giận em chứ ?

      Trêchiakov mỉm cười ra dáng đàn anh :
      - Cả em và Phaia đều kỳ quặc, anh vẫn không hiểu chúng mình đến đó để làm gì ? Những người lắm mưu, nhiều mẹo...

      - Song không biết tại sao bao giờ cũng là những người tốt nhất ? Như bố em và Vôlôđia đáng thương ấy. Ở tuổi mười chín anh ấy mới chỉ kịp hy sinh. Xin anh đừng giận vì lúc nào em cũng nhắc đến anh ấy. Em không được thấy gương mặt ấy nữa. Không được thấy, nhưng em vẫn nhớ gương mặt ấy như thế nào…

      Họ tới gần quân y viện. Ngọn đèn bên cổng rọi sáng đám tuyết xung quanh.
       - Mà chúng mình đi đến đằng kia làm gì cơ chứ ! Trêchiakov hỏi.

       - Nhưng mọi người sẽ đi tìm anh.

      - Anh tự tìm thấy anh. Xasa này, họ không cử anh ra xa hơn mặt trận đâu ! Chúng mình đến Tô-bô nhé. Em có lạnh không ?

       Và cả hai cùng sung sướng lấy làm ngạc nhiên sao họ không sớm nghĩ ra điều đó, họ vội vã quay trở lại, và chỉ có tuyết lạo xạo dưới đế ủng của anh….

.......................

     


      XXI.





      Từ băng giá ngoài đường đi vào, anh cảm thấy sự ngột ngạt ứ đọng lại trong phòng. Trêchiakov khẽ nhón chân, thận trọng khép cửa lại. Khi mắt đã quen với bóng tối, lúc cởi áo, anh nhìn thấy Atrakôvxki đang mỉm cười ở giường bên cạnh chiếc gối. Thế rồi chính anh cũng cảm thấy buồn cười khi thấy mình mò mẫm trong bóng tối giữa những chiếc giường.

       - Đại úy, — Anh thì thào gọi, — kéo tay áo cho tôi với.
 
       Atrakôvxki ngồi dậy, chân không tất thõng xuống đất. Sau cơn đau cách đây không lâu, anh suy sụp hẳn, gần như không thể đứng dậy được. Lúc đó các bác sĩ bèn chạy khắp tầng, mang về một tấm rèm che bằng vải trải giường, ngăn riêng anh ra khỏi phòng để làm gì đó. Anh lặng lẽ nằm ở đó, họa hoằn mới hé mở cặp mắt đùng đục.
      - Anh đừng kéo căng ra thế, chỉ giữ chặt, giữ cho chặt thôi – Trêchiakov nói : Tự tôi sẽ rút tay ra.

      Rút được tay ra, Trêchiakov thở hồng hộc, sửa lại chỗ băng.
     - Cảm ơn anh.

     - Cậu có hút thuốc không ?

     - Đang thèm ! Hút hết sạch thuốc rồi.

      Atrakôvxki đưa cánh tay yếu ớt lần mò dưới gối, rồi khoác áo vào.
       - Đi nào, muốn đứng với cậu một lát. Đằng nào mình cũng không ngủ.

      - Sao lại không ngủ ? Anh đau à ?

      - Nghĩ ngợi lung tung.

      - Lại nghĩ ! — Trêchiakov mỉm cười thích thú. Anh luôn luôn tủm tỉm về chuyện gì đó.— Hết chiến tranh chúng ta sẽ nghĩ. Trông Xtarưk ngủ kìa, như thần thánh ấy, chẳng nghĩ ngợi gì.

       Xtarưk nằm sấp, tay buông thõng chạm đất. Hai người rì rầm trong bóng tối ngay bên cạnh, nhưng cũng chẳng ảnh hưởng gì đến anh ta. Anh ta trở mình, đè cả lên màn — người cao lớn, nặng như cối đá, — miệng chóp chép trong mơ và ngáy khò khò. Bên chân bó bột trắng toát thò ra cả ngoài chăn.
       - Ngoài mặt trận tôi cũng ngủ như thế đấy, — Trêchiakov vừa nói vừa nhét bộ quân phục xuống dưới đệm, — Nằm đâu, ngủ đấy, giờ thì lạ lùng thật. Đại đội trưởng của bọn tôi ngủ dưới hầm, một quả đạn phá rúc xuống dưới hầm. Bùn lầy lội, quả đạn phá xuyên sâu xuống, sức nổ không đủ làm tung đất lên, chỉ hất tung giường, thế mà đại đội trưởng vẫn không tỉnh dậy. Sớm hôm sau nhìn thấy giường dưới lưng đã cong veo. Mà chính tôi cũng đã ngủ như thế. Ở đây chẳng có rận rệp gì, vậy mà cứ như là có cái gì nó châm đốt suốt đêm. Không ai nhắc nhở đến tôi đấy chứ ?

      - Không.

      Sau khi trải tấm đệm lên bộ quân phuc, Trêchiakov mặc áo choàng vào.
     - Đi chứ?

      Vốn đã quen với bóng tối, anh đâm chói mắt dưới ánh sáng ở hành lang. Họ lại gần phòng mổ, chỗ cửa sổ đằng xa tít. Từ ô cửa sổ đó có thể trông thấy những ánh đèn ngoài ga, và những ánh đèn trên đường. Ô cửa này cũng giống như những ô cửa khác, vậy mà không hiểu sao cứ đứng bên nó là có bao chuyện tâm tình. Anh và Xasa cũng đã ngồi ở đó.

      Trêchiakov không hút thuốc đã lâu, tới mức những hơi thuốc đầu tiên thấm sâu vào phổi làm anh váng vất, môi tê đi. Anh nhìn qua ô cửa và mỉm cười với chính mình, mà không tự nhận ra. Tâm trạng tốt đẹp đó truyền sang Atrakôvxki. Chàng trai này được đưa đến và anh ta hồi sinh trông thấy trước mắt anh. Đôi má tái ngắt vì lạnh - với những món ăn loãng của quân y viện thì máu của tất cả mọi người chẳng nóng lên được — vậy mà chàng trai này vẫn tươi cười, vui vẻ. Nhưng ngay cả khi cười, đôi mắt ấy vẫn ánh lên vẻ nghiêm nghị, một đôi mắt từng trải. Atrakôvxki vừa thấy thương, vừa thấy ghen tị với chàng trai.

        Năm bốn mươi mốt, khi Atrakôvxki bị thương và bị bắt làm tù binh, anh bị giải đi, từ trên đỉnh đồi, anh trông thấy cả đoàn tù binh. Mưa đã tạnh, mặt trời xế chiều nhưng vẫn sáng, thứ ánh sáng nhợt nhạt, dường như đó không phải là ngày, mà là cuộc sống đang tàn lụi. Những người tù lê bước suốt dọc con đường, dưới những họng súng tiểu liên. Đằng kia, nơi chúng lùa họ tới, người người ngồi giữa đầm lầy trơ trọi, hàng trăm, cũng có thể, hàng nghìn người đang ngồi, không nhìn thấy mặt đất dưới họ : chỉ thấy đầu là đầu, đầu nhiều như thể trứng cá. Những chàng trai cũng giống như chàng trai này, tóc cắt ngắn, bây giờ không biết còn sống sót được bao người trong số họ. Sau khi chứng kiến điều đó, lần đầu tiên anh hiểu ra rằng một đời người ít ỏi làm sao trong cuộc chiến tranh này, nhưng đối với bản thân mình cuộc đời ấy là vô giá, khi mà con số đó lên tới hàng nghìn, hàng triệu. Nhưng những cuộc đời ít ý nghĩa ấy, những con người ấy lại có khả năng chiến đấu đến người cuối cùng trong chiến trận, thế mà ở đó họ bị gom dồn lại, họ xô đẩy lẫn nhau, nhẩy xổ vào những đống đồ thải mục thối, và đội cảnh vệ, những tên lính trẻ trung no đủ chỉ vì trò tiêu khiển từ ngoài hàng rào trễ nải bắn vào họ — chúng được phép và có thể hành động thế. Những con người ấy chẳng có gì đặc biệt và khác thường mà họ có sức mạnh duy nhất, có khả năng vượt qua tất cả. Sức mạnh ấy với lòng trung thành, sẵn sàng hy sinh đang trỗi dậy trong những giây lát hiểm nghèo khi cái chết đe đọa tất cả.

      Ở đó, cùng bị bắt làm tù binh với anh, có một phi công, cũng như chàng trai này, nhiều tuổi hơn đôi chút. Anh bị bắn rơi ngay tại mục tiêu, trên bến phà, nơi anh bay đến một mình. Và anh phi công không hề run sợ lái máy bay lao thẳng vào chiếc cầu xe lửa, nhận cái chết trung thành. Thế nhưng anh ta vẫn sống, tiếng nổ hất tung anh ta ra. Anh phi công chết vì bệnh truyền nhiễm, cho đến phút cuối cùng anh ta vẫn khát khao chạy trốn khỏi cảnh tù binh. Thế nhưng nếu có chạy thoát, anh ta sẽ phải chứng minh rằng không khai báo ai, không thay lòng đổi dạ, cũng như Atrakôvxki đã từng phải chứng minh không chỉ một lần, và anh ta cũng sẽ nhận một vết đen vô hình, không sao rửa được…..

      Trong trại tù binh, Atrakôvxki không thấy bực mình : kẻ thù là kẻ thù, chẳng thể trông mong một điều tốt lành nào ở chúng, trái tim của anh lúc đó là vậy, như đá. Nhưng khi đằng mình mà không tin tưởng thì mới thấy nặng nề và bực dọc hơn.

      Qua những ô cửa hai lớp, tiếng còi của một con tàu đang chạy trên đường vẳng đến yếu ớt hẳn. Không dừng ở ga, đoàn tàu hàng lao vút qua : hai đầu máy kéo tàu cùng nổi còi. Đoàn tàu vẫn chạy, chạy mãi, tất cả hiện ra trong ánh sáng, những toa tàu, những toa trần hiện lên rồi biến mất : đoàn tàu quân sự nặng nề lao về phía đó, ra mặt trận, còn nơi đây, ở xa xa chỉ có những ô kính lanh canh. Khi đoàn tàu hoàn toàn mất hút, con đường lại trở nên vắng vẻ, cả hai người nhìn nhau với cùng một ánh mắt. Và lần dầu tiên Trêchia- kov trông thấy Atrakôvxki không già, mà chỉ rất gầy, toàn xương là xương.

      Có một bận ở phòng bệnh khi mọi người được thay quần áo, Atrakôvxki ngồi trên giường, kéo chiếc áo vải thô qua dầu, để hở cả cột sống cong cong khỏe mạnh, đầy những đốt sống nhòn nhọn, Trêchiakov tình cờ trông thấy cánh tay của anh ấy — cánh tay giờ đang đặt trên bệ cửa sổ. Cánh tay dập nát, đầy sẹo gớm ghiếc, da nhăn nhúm, hệt như bị dứt ra từng đám thịt, — anh đã chiến đấu với một cánh tay như thế, và xứng đáng được nhận Huân chương Cờ đỏ, «thẻ vào đời», như có lần anh đã gọi.
       - Rồi chúng ta sẽ còn nhớ lại thời gian này, — Atrakovxki nói, và đôi mắt anh sáng lên một cách đặc biệt. — Ai còn sống, sẽ nhớ lại. Cậu khát khao ra đó lắm hả ?

      - Đúng thế ! — Trêchiakov ngạc nhiên thấy đại úy nói trúng những điều mình cảm thấy. — Ở ngoài đó khi mọi cái bị đè nén, có đôi bận tôi lại nghĩ : giá bị thương, giá mà bị gãy chân, gãy tay nhỉ ! Thế mà ở đây thì...

      Atrakovxki nhìn anh, như thể người cha nhìn con :
      - Ở ngoài đó chẳng ngóc đầu lên được, nhưng tâm hồn lúc nào cũng thẳng băng.

      Bởi thế nên tôi thích trung đội chỉ huy,—Trêchiakov ngắt lời, anh cũng muốn giãi bày. — Tách ra khỏi đại đội thì không còn một ai ở trên mình. Càng ra gần tiền tuyến, càng thấy tự do.

      - Qua một tai họa lớn sẽ là một sự giải phóng lớn về tinh thần, Atrakovxki nói. — Chưa bao giờ điều đó lại phụ thuộc vào mỗi chúng ta đến như vậy. Bởi thế chúng ta quyết chiến thắng. Và điều đó không thể bị quên lãng. Ngôi sao sẽ tắt, nhưng lực hấp dẫn vẫn còn mãi. Con người cũng như vậy.

       Họ đứng mãi bên cửa sổ, hút thuốc, xao xuyến, cả khi họ im lặng, cũng vẫn là chuyện trò. Nhìn vào đôi mắt nhân hậu của chàng trai, thẳm sâu là những nét gian truân, Atrakovxki đã đọc được cả số phận của chàng trai trong đôi mắt ấy…..

     



       XXII.





      Ôlếc Xêlivanov, như mọi bận, khoác áo capốt, ngó vào phòng bệnh, vẫy Trêchiakov ra hành lang.
       - Đi thôi !

       - Chở đến rồi đấy à ?

       - Họ đang giải phóng xe.

      Gương mặt Ôlếc đỏ bừng vì gió, lông tơ vàng óng trên lớp da thô nơi cằm.
      - Đi nhanh lên. Tớ đã nói với thủ trưởng quân y viện, cậu được phép rồi.

      Bước nối bước, vết ủng in thành vệt trên tuyết đã đông kết lại, họ bước đi trên phố. Băng nằm cả ở trong bóng râm; tuyết, các tấm gỗ ở bờ dậu, những chiếc ghế dài nơi cổng con - tất cả mọi cái như được bao phủ một lớp tro, một lớp sương xam xám từ hồi đêm. Dưới ánh mặt trời, tuyết bị xe trượt mài bóng lên, lại càng lấp lóa. Và hương xuân đã phảng phất giữa ngày đông.

       Lần đầu tiên Trêchiakov công khai đi dạo phố giữa ban ngày : Ôlếc Xêlivanov, nổi bật lên với cặp kính trắng, đai da thắt ngang lưng, vừa áp tải, vừa hộ vệ anh.
       - Ôlếc, làm thế nào mà cậu xin phép được ?

      Ôlếc chỉ mỉm cười.
      - Cậu nghĩ rằng, nếu tớ ở đây tớ phải thông thạo và biết cách như thế à ? Thế mà tớ chẳng biết quái gì cả. Và tớ cũng chẳng cả thông thạo nữa. May mà, gặp được người như thế, dường như anh ta biết, và tự đề xuất.

      - Ôlếc, cảm ơn cậu nhé.

      - Nếu cậu muốn biết, bây giờ chính mình cũng cảm thấy dễ chịu đấy.

       Họ đi rất nhanh, vừa đi vừa nói chuyện, miệng phả ra từng luồng hơi ngắn. Đấy, đừng có bao giờ thề nguyền trước. Lần ấy tiễn Ôlếc, Trêchiakov đã từng mong cho anh ta đừng đến nữa. Và Trêchiakov còn không biết rằng chính anh đã phải đến tìm bằng được Ôlếc, và anh còn vui sướng khi trưởng ban quản trị dẫn Ôlếc đến.

       «Ôlếc này, — anh nói với Ôlếc, bởi vì chẳng có ai để mà nhờ cậy — mình cần một xe củi» . Thế là mắt Ôlếc bỗng tròn hơn mắt kính, «Vôlôđia, nhưng tớ lấy đâu ra củi mới được chứ ? Mà lại cả một xe đầy ?» — «Tớ không biết». Nhưng cả hai cùng hiểu rằng : cần phải có củi. Trong lớp họ, trong số tất cả bè bạn chỉ có mình Ôlếc ở lại hậu phương.

       Nếu xin cho mình, Trêchiakov đã chẳng xin, nhưng anh không thể để Xasa đi nhặt than dưới gầm tầu. Và anh tin chắc : Ôlếc đã muốn là làm bằng được. Vào năm thứ ba của cuộc chiến tranh, những người đã qua hội đồng quân y, biết đánh giá cuộc sống của mình còn quí hơn một xe củi, mà Ôlếc lại là thư ký của Hội đồng quân y. «Anh ta có dấu đấy ! » - trưởng ban quản trị nói thế. Đối với Trêchiakov, con dấu không có ý nghĩa gì, nhưng qua vẻ kính nể của người nói, anh hiểu : số phận của mọi người nằm trong tay Ôlếc. Và anh càng thêm vững tin : Ôlếc có thể làm được. Và Ôlếc đã làm  được. Anh ta hãnh diện đến. Chứ sao nữa, làm được việc tốt cho người khác - điều đó cũng đáng là một thử thách.   

      Thở hổn hển vì đi nhanh, nhưng khi họ đến nhà thì chiếc xe không còn ở đó nữa, những khúc gỗ dài hai mét chất thành núi trên tuyết trước nhà kho. Xasa đang khuân gỗ. Ôm những súc gỗ bạch dương trong tay, mặt cô hồng hào, vui sướng, cô nhìn hai người :
      - Em cứ nghĩ là họ chở đến cho chị Phaia cơ. Em gọi Phaia, nhưng họ đọc mảnh giấy, và bảo chở đến cho em.

      - Và em còn từ chối nữa chứ !

      - Họ đi rồi à ? - Ôlếc hỏi.

      - Không hiểu sao hộ rất vội vã. Họ thả gỗ xuống thật nhanh, thậm chí không cả lấy tiền nữa. «Chúng tôi lấy tiền làm gì ? Giá cô cho chúng tôi ít rượu thì tốt...». Nhưng em đào đâu ra rượu ? -  Xasa bước lại gần họ, đập bao tay vào nhau phủi mùn gỗ. — Anh Vôlôđia, em chẳng hiểu gì cả.

      - Nào, em làm quen đi : anh Ôlếc Xêlivanov. — Anh đặt tay lên lưng đẩy Ôlếc lên phía trước. — Một con người vĩ đại và toàn năng...Anh ấy học cùng lớp với anh. Mọi chuyện này là do anh ấy cả.

       Xasa mềm mại chìa bàn tay ấm áp vừa rút khỏi bao, và cô ngước đôi mắt xám dưới hàng mi đen nhìn Ôlếc, Ôlếc sau khi chào hỏi, trở nên bối rốị, và bắt đầu lau kính.

       - Thật đích đáng, toàn là gỗ bạch dương. Xasa trầm trồ.   

       - Anh nhìn này, bao nhiêu là gỗ bạch dương !

       -Thôi bọn anh không nhìn đâu — Trêchiakov tháo thật lưng, quàng lên vai. Anh thấy việc họ chở củi đến còn gây cho Xasa ấn tượng mạnh hơn việc Ôlếc đến — bây giờ bọn anh sẽ cưa ra, rồi bổ củi và xếp vào kho, lúc ấy mới nói : xong !

      Cái giá đỡ được tìm thấy ở bên kho nhà Piaxtôlov.
 
      Choàng chiếc khăn lông lên vai, Phaia mang cưa ra. Rồi lại chui ra mang theo một cái rìu. Khi được ra dáng chủ nhà, điều đó rất hợp với Phaia, cô sung sướng giúp đỡ, và lấy làm vui sướng vì các vị hàng xóm.

      Họ nện chặt tuyết quanh giá đỡ, vần những thân gỗ lớn cưa trước:   
      - Nào, Xasa !

      Khi đoạn gỗ tròn đầu tiên bị cưa đứt rơi xuống tuyết, Ôlếc Xêlivanôv nhận bổ củi. Cứ mặc nguyên cả áo capốt, đeo thắt lưng da, đai da, anh ta vung rìu quá đầu, làm tuột cả kính trên mũi, và bây giờ anh ta ngồi trên khúc gỗ, buồn phiền vì mình vụng về, tay mân mê và ngắm nhìn đôi mắt kính mờ mờ vì những đường rạn nứt. Và thế là hai người cưa củi với nhau.

      Mạt cưa trắng bắn tóe ra dưới lưỡi cưa : bám lên ủng của Xasa, bám vào vạt áo capốt, vào đôi ủng của anh đặt bên cạnh. Chúng nằm thành từng lớp dưới chân, trên mặt tuyết đã bị xéo nát, trong giá lạnh mùi gỗ xẻ thơm sực lên, tinh khiết.

       Xasa mặt đỏ bừng, cổ tháo khăn quàng ra, tóc bết lại bên má.
       - Em có mệt không ?

       Xasa lắc đầu :   
      - Không ạ !

       Lưỡi cưa sắc chạy băng băng, tay vẫn mang bao, Xasa kéo cưa về phía mình, rồi sau cô tháo cả bao tay ra : nóng quá. Sau lưng cô, giống như những làn khói không cất lên khỏi mặt đất, những cây bạch dương chìm trong sương giá, ngay đơ bởi sự tĩnh lặng, in bóng trên nền trời.

       Giữa trưa trời ấm hơn lên, mây che kín, tuyết rơi dày đặc và vạn vật nhòa đi, xoay tít, mùi gỗ bạch dương xẻ càng nồng hơn, hệt như nỏ bay ra từ tuyết mới vậy. Xasa phủi tuyết khỏi bao tay, nhưng tuyết vẫn cứ bám vào.

       Từ ngoài ga vẳng lên tiếng bánh xe chạy vun vút, âm vang từ mặt đất, lúc thì dồn dập như lao theo toa cuối cùng, lúc thì đầu đặn, nện đi nện lại nơi chỗ nối đường ray. Làn khói tàu hỏa cũng bị cuốn theo. Và dường như không phải tuyết bay, mà là chúng lao vùn vụt, lao vùn vụt xuyên qua tuyết... Còi tàu rúc lên giục anh gấp gấp, dưới sàn tàu bánh xe lao sầm sập. Anh nhìn Xasa, anh sẽ mãi mãi ghi nhớ hình ảnh cô như thế.

       Gương mặt ai đó hiện lên trăng trắng, thấp thoáng qua ô kính cửa sổ nhà bếp đen sì.

       Xasa bắt gặp cái nhìn của anh.
       - Mẹ em đấy ! Cô kêu lên qua tiếng cưa xoèn xoẹt. Em đưa mẹ về hôm qua. Mẹ lạ lùng làm sao, gì cũng hỏi. Đi lại khắp nhà, cứ như không nhận ra vật gì hết - Xasa dừng lại thở — Hóa ra, ở đó mẹ bị viêm phổi. Chẳng ai nói với em cả.

       Cánh tay trắng vẫy vẫy nơi cửa số. Xasa chạy vào nhà. Ôlếc ngồi lạnh cóng, đến thay chỗ Xasa. Rồi họ ngồi hút thuốc trên những súc gỗ. Tuyết đang rơi từ những đám mây, bỗng ngừng hẳn. Mặt trời lại ló ra. Trêchiakov đưa mắt ước lượng xem họ có đủ sức cưa hết chỗ gỗ không, và anh đặt bàn tay nóng rực vì lao động lên đầu gối Ôlếc, lòng bàn tay dường như sưng phồng lên :
       - Ôlếc, cảm ơn cậu nhé.

      Ôlếc sung sướng :
      - Kìa cậu ! Tớ thấy rõ rồi. Có điều tớ không được biết thế. Tiếc thật. Cậu chẳng nói với tớ sớm hơn.

       Xasa mang đồ uống ra cho họ, rồi lại quay vào bếp. Rồi cô lại từ bếp chạy ra, vung vẩy hai ống tay áo bông ấm áp, vạt dài đến gần đầu gối.

     - Chị Phaia trang điểm cho em đấy ! - cô tươi cười vén tay áo. Trong chiếc áo bông ấy, trông cô vẫn xinh đẹp, Trêchiakov nhận thấy Ôlếc buồn rầu ngắm nhìn cô.

       Xasa chuyển củi vào trong kho, và hai người lại cưa tiếp. Mặt trời vòng lên trên những ngọn cây bạch dương, chiếu vào cửa sổ nhà bếp, từ ô cửa ấy mọi người đã gọi vào mấy bận rồi, nhưng anh hiểu rằng bọn anh không thể bắt tay vào công việc lần thứ hai, vì không quen nên đã mất khá nhiều sức lực, và chỉ đến khi cưa xong hết số gỗ, đưa giá đỡ vào kho, và Xasa dọn dẹp hết các mảnh vụn, vỏ cây, mùn cưa trên tuyết họ mới cầm cưa rìu, cùng nhau vào nhà.

       Trêchiakov đứng nhìn ngoài bậc thềm, lấy mũ phủi mùn cưa và tuyết trên người : anh gìn giữ khoảnh khắc này cho riêng mình. Trước nhà kho trống trơn. Họ có thể làm được và đã giành thắng lợi chỉ một lần. Người nọ nối người kia họ khẽ bước vào bếp, dựng rìu và cưa bên cửa.

       - Đây không phải là những người làm công, mà là các thiên thần.— Phaia đón họ bằng giọng nói trầm trầm và lắc đầu, hai tay đặt trên bụng, người cô chiếm mất nửa gian bếp. Rồi anh trông thấy một bà già gầy gò choàng khăn của Xasa đang đứng bên bếp lò. Xasa ôm lấy bà, ghì chặt vào người, cô làm dáng nói : — Đây là mẹ em.

       Rồi cô sốt sắng muốn hiểu trông mặt anh ấy thế nào nhỉ ? Sau đó cô nói với mẹ :
       - Mẹ ơi, đây là anh Vôlôđia.  

       - Vôlôđia,— bà mẹ nhắc lại, ngượng ngập che cái miệng không còn răng cửa. Tay bà trắng bệch mất máu, thậm chí trông lạnh toát, móng tay cũng trắng bệch.

      - Ở đó không hiểu sao họ lại cắt hết tóc mẹ.— Xasa nói, điệu đà vén tóc lên tai — Tóc mẹ em còn dài hơn tóc em nhiều, thế mà mẹ lại để cho họ cắt ngắn. Nếu em mà biết thì em đã chẳng đồng ý.

       Hai người cao lớn đứng bên ngưỡng cửa : một trông rất bệ vệ, đeo kính, mang quân hàm, đeo thắt lưng da ; còn người kia chỉ mặc độc chiếc áo capốt của lính không cài cúc, thế mà cô con gái lại nói : «Mẹ ơi! đây là anh Vôlôđia».

      - Các anh cứ cởi áo khoác ngoài ra, - bà mẹ nói. - Ở  nhà chúng tôi lúc nào cũng ấm áp. Các anh cởi áo ra rồi ngồi vào bàn. Xasa, con chỉ nơi treo áo cho các anh.

      Khi họ cởi áo và treo áo capot ở trong nhà, Xasa lướt nhìn vào mắt anh, anh mỉm cười, gật đầu. Sung sướng vì thấy anh mến mẹ mình, để khẳng định thêm cho mẹ mình, Xasa nói nhanh với anh :

       - Trước mẹ em hoàn toàn không thế đâu, ở đằng bệnh viện về mẹ cứ hốt hoảng, đến em cũng còn không nhận ra mẹ nữa.

       Trong nhà bếp, suốt chiến tranh không được quét vôi nay trần nhà trở nên đen sì, ám khói vì đèn, tường và bệ cửa sổ ngả sang màu sẫm, giờ đây ánh mặt trời chiếu xuống, tuyết hất vào bàn, chiếc khăn trải bàn cũ kỹ, đã mạng lại, hồng rực lên trong ráng chiều. Và cả những chiếc đĩa sâu lòng cũng lấp lánh ánh hồng.

      Phaia từ chối không ngồi vào bàn, và ra về. Bà mẹ bê từng chiếc đĩa đến bên bếp lò, múc đầy xúp nóng rồi đặt xuống bàn cho từng người. .Món xúp này hoàn toàn không có thịt, không có mỡ, chỉ có lá bắp cải ướp lạnh và khoai tây, vậy mà ngon và thơm đến nỗi một người no nê cũng chưa bao giừ được ăn những món ngon như thế.

       Và trong suốt lúc họ ăn uống và chuyện trò, Trêchiakov luôn luôn cảm thấy cái nhìn của bà mẹ hướng vào anh. Bà mẹ nhìn anh, và rồi lại nhìn, nhìn mãi. Ôlếc ngồi đó buồn rầu và phiền muộn, mặt trời lấp lánh trên đôi mắt kính của anh. Chính vì phiền muộn và lúng túng nên chỉ mình anh ta xơi bánh mì mà không nhận ra rằng mọi người không lấy bánh: anh cầm lấy lát bánh mi, bẻ nhỏ ra và ăn lơ đãng.

      Qua ô cửa vẫn nhìn thấy những ngọn cây bạch dương. Chỉ những ngọn cao nhất, nhưng cành cây rực hồng nhấp nháy như ánh lửa, còn thân cây trong ánh sáng màu huyết dụ trong vắt lại mang màu tim tím. Tàu chạy qua, khói cuồn cuộn bốc lên sau mái nhà kho, và ánh sáng trên bàn lay động.

       Mặt trời lặn, ngày đã tàn, các bức tường càng tối sầm lại, và những gương mặt ngược sáng rất khó phân biệt. Nhưng lúc nào anh cũng cảm thấy cái nhìn của bà mẹ xoáy vào anh.

      Tiễn Olếc xong, khi anh và cô cùng đi đến quân y viện, trời đã tối hẳn.

      Cô hỏi :
      - Anh có thích mẹ em thật không ?

      - Em giống mẹ lắm, — anh nói.

      - Anh không thể hình dung được là em giống mẹ làm sao! Mẹ để tóc dài trông rất trẻ, mọi người cứ cho em với mẹ là hai chị em gái, họ không chịu tin chứ. Từ bệnh viện mẹ trở về như vậy đấy, già đi, đúng là một bà già, em không dám nhìn mẹ nữa.

       Họ dừng lại bên bờ tường. Gió hắt tuyết lên ủng anh, thổi tung tà áo capốt. Anh lấy lưng chắn gió cho Xasa, tay anh ủ ấm tay cô, trong thâm tâm anh đang chia tay với cô.

        «Mẹ ơi, — đêm hôm dó cúi gập người bên khung cửa sổ, nơi anh vẫn nhìn ra ga, nhìn những đoàn tàu đang chạy, anh viết thư về cho mẹ, — xin mẹ hãy tha thứ cho con tất cả mọi điều. Bây giờ con mới hiểu con đã làm hỏng cuộc đời mẹ. Nhưng mà khi ấy con chưa hiểu được điều đó, còn bây giờ thì con hiểu ra rồi, mẹ ạ! ».

        Một bận, trong giây phút tuyệt vọng, mẹ đã nói với anh : «Con chưa hiểu là vào năm tháng của chúng ta,  việc dám nhận về nhà mình vợ của một người bị bắt là như thế nào đâu. Lại còn cả hai đứa con thơ nữa. Con không hiểu là làm việc đó phải là một người như thế nào chứ !... »

       «Con không cần ai đón nhận về ! — lúc đó anh đã trả lời mẹ như vậy. — Con không cần ai nhận con cả !».

       Thế rồi anh bỏ học vào trường kỹ thuật để được nhận học bổng ; anh muốn chuyển luôn vào ký túc xá ở, nhưng họ chỉ nhận những người từ thành phố khác. Giờ đây anh đã hiểu ra rằng anh thật là độc ác trong cái phải của mình. Có một điều gì đó hoàn toàn khác bỗng trở nên rất dễ hiểu. Và lần đầu tiên anh chợt ngnĩ ra rằng nếu cha anh còn sống và trở về, cha anh cũng hiểu và sẽ tha thứ. Và ở cuối thư bất ngờ, anh còn thêm dòng chữ ; «Mẹ hãy chăm sóc Lianka !».

       XXIII.




      Trong đám hơi nước phủ kín sân ga, những người đàn bà ngược xuôi dọc theo đoàn tàu, gọi con cái bằng những giọng kỳ quái, họ leo cả lên các bậc tàu, nhân viên hỏa xa dập vào tay họ :
      - Đi đâu ? Hết chỗ rồi ?

      - Anh Vôlôđia ! Vôlôđia ! Vào toa này ! — Xasa hét lên. Cô cũng bị cái không khí hốt hoảng của nhà ga tác động.

      Chị nhân viên hỏa xa giơ ngực chặn anh lại :
      - Đầy người rồi, không nhìn thấy à ?

      Từ lối ra vào toa, mọi người cúi xuống và hét lên :
      - Đồng chí trung úy, chúng tôi còn đứng được bao người nữa đây này ?

      Anh gỡ chiếc quai ba lô ra khỏi vai rồi tung qua đầu người nữ nhân viên hỏa xa vào lối ra vào toa, anh trông thấy họ đón lấy chiếc ba lô lúc nó rơi xuống. Mọi người chạy ngang qua, xô cả vào hai người.
     - Xasenka, anh sẽ viết thư cho em. Có địa chỉ đơn vị là anh sẽ viết cho em ngay.

      Và anh nhẩy lên bậc lên xuống của đoàn tàu đang chuyển bánh, lấy vai đẩy người nữ nhân viên hỏa xa.

      Xasa bước đi bên cạnh bậc tàu, vẫy anh.

      Tất cả mọi cái đang nhảy nhót trước mắt cô. Và một khoảnh khắc nào đó cô đã để mất anh.
       - Xasa !

      Cô lướt nhìn, không trông thấy anh. Bỗng anh lại nhảy vọt xuống sân ga, ôm cô, hôn thật chặt. Từ nhà ga mấy sĩ quan mặc áo lông chạy xồ ra vừa chạy vừa ngoảnh lại nhìn họ. Cả anh và Xasa cùng chạy, và rồi cố đẩy anh ra :
      - Vôlôđia, nhanh lên !... lỡ tầu đấy !

      Đoàn tàu đã bắt đầu tăng tốc. Những người còn lại trên sân ga thấp thoáng qua, họ vẫn chạy ùa đến các toa tàu. Xasa chạy bên dưới, cô rớt lại sau và kêu lên điều gì đó. Đoàn tàu bắt đầu lượn vòng cung. Xasa chạy sang phía bên, kịp vẫy tay thêm lần cuối - không thấy cô nữa, cô đã khuất hẳn. Chỉ còn lại vị mằn mặn của nước mắt cô trên môi anh.

      Chị nhân viên hỏa xa không nhìn ngó ai hết lấy lưng chắn mọi người đẩy vào phía trong, rồi đóng sầm cánh cửa sắt có lắp kính lại. Yên ắng. Ai đó chuyền chiếc ba lô lại cho anh.
      - Trung úy, ở quân y viện ra hả ?

      Trêchiakov chăm chú nhìn người nói :
      - Ở quân y viện ra.

      - Nằm lâu không ?

      Anh lại nhìn, phát ngượng vì mình nhìn quá chăm chú. Anh nghe nghe thấy câu hỏi, nhưng mãi mới hiểu được ý nghĩa của câu hỏi : Xasa vẫn đang ở trước mắt anh.
      - Lâu rồi, từ đầu thu.

      Rồi anh lôi túi đựng thuốc ra :
       - Ai có giấy không ?

       Họ xé cho anh một mẩu giấy. Trêchiakov đổ thuốc ra tay và chuyền chiếc túi đựng thuốc qua tay người khác. Vào được trong toa, anh mời mọi người hút thuốc. Túi đựng thuốc bằng cao su là chiến lợi phẩm của bọn Đức, thả miệng túi ra, tự nó sẽ khép lại, và được ghim chặt bằng một chiếc đinh vít nhỏ. Thuốc đựng trong túi này không bị khô, không bị mất mùi, và luôn luôn ấm, sợi nằm thẳng trong điếu thuốc, Xtarưk đã tặng anh lúc chia tay. Từ cổng quân y viện Trê-chiakov ngoảnh lại, hai người vẫn đứng ở cửa sổ phòng bệnh : đó là Xtarưk và Atrakovxki.

       Sau khi đi một vòng chiếc túi lại trở về với anh, ai cũng trầm trồ ngắm nghía nó. Mọi người cùng phun khói, hệt như là nếm xem thuốc có ngon không. Bánh tàu gõ dưới sàn, tất cả mọi người cùng lắc lư. Giờ thì Xasa đang đi về nhà, anh mường tượng thấy cảnh cô đi một mình.

       Nữ nhân viên hỏa xa lại xuất hiện, dồn mọi người lại, khua khoắng thanh móc lò. Người chị chắc nịch khỏe mạnh, nhìn cau có. Khi chị cúi xuống, đám lính tráng nhấp nháy sau lưng chị.

    

   Họ đã hút hết thuốc, Trêchiakov choàng quai ba lô lên vai, gật đầu chào mọi người và đẩy cửa bước vào trong toa tàu. Không khí rất ngột ngạt. Anh bước dọc lối đi, người lắc lư theo sàn tầu đang lắc lư. Giường dưới, giường trên và các giá để hành lý, đâu đâu cũng có người nằm, người ngồi chật cứng, từ đầu chiến tranh chỗ nào cũng bận rộn cả.

       Và trên sàn tàu đã bị xéo qua, xéo lại, những đôi ủng thò ra dưới những giường nằm dưới thấp, anh phải bước qua những đôi ủng đó. Ngay trên cửa sổ, nơi ống nước sưởi chạy dọc toa tàu sát trên trần, anh trông thấy còn một chỗ nho nhỏ trên giá để hành lý. Anh tung chiếc ba-lô, trèo lên và phải nằm nghiêng. Ở đó, chỉ nằm nghiêng mới có thể đủ chỗ. Lúc chống tay này, lúc chống tay kia lên trần tàu, anh đã cởi được áo capốt, trải áo xuống dưới người và đặt ba lô dưới đầu. Thôi, ổn rồi. Đêm nay anh sẽ móc thắt lưng vào ống nước nóng—anh có thể ngủ mà không sợ ngã.

       Anh nằm nghĩ ngợi. Từ phía dưới khói thuổc lá bay lên chỗ anh. Ánh mặt trời thấp thoáng, thấp thoáng trong khói, lóa lên rồi lại vụt tắt: ngoài cửa sổ, có cái gì đó thấp thoáng phía dưới, che lấp mặt trời: tàu chạy nhanh.

      Anh thiu thiu ngủ trong bầu không khí ngột ngạt, trong sự chập chờn lắc lư.

      Anh thức giấc — trên đầu anh trần toa sáng lên, hoàng hôn làm vàng rực từng lỗ hổng nhỏ, Anh mở cổ áo varơi ướt đẫm, lau cái cổ đẫm mồ hôi toát ra trong lúc ngủ. Và đột nhiên anh cảm thấy một cách rõ ràng sự hẫng hụt trong anh: anh bây giờ đà ở xa lắm rồi. Và không thể thay đổi được gì nữa.

      Anh thận trọng tụt xuống phía dưới, tay vịn vào mép giường đi dọc toa tàu; ở phía dưới các giường sáng rực lên nhờ ráng chiều. Dưới các giường, mọi người hút thuốc, chuyện trò, ăn uống, và khi anh đi ngang qua, thoáng hiện lên nhiều gương mặt.

      Ở ngoài đầu toa tiếng sắt nện còn vang hơn. Mặt trời đỏ rực không tụt lạị phía sau con tàu, vẫn lướt trên khắp miền đồng bằng tuyết trắng. Ánh mặt trời lọt qua ô kính ám khói ở lối ra vào toa tàu, lung linh. Dưới màu ánh sáng ấy, trên sàn sắt, giữa đám tay nải ngổn ngang bên chiếc cửa ra vào bị phủ sương muối,— một người đàn bà đang cho hai đứa trẻ uống nước, giúi chiếc ca thiếc từ môi đứa này sang môi đứa kia. Chị ta nhìn anh hốt hoảng — anh có đuổi họ hay không ? — nhận thấy anh rút túi thuốc ra, nhưng rồi lại không hút, chị lấy làm vui sướng.
      - Anh cứ việc hút thuốc ! Các cháu quen cả rồi !

      Hai đứa trẻ cùng tuổi, đôi môi nhỏ xíu ươn ướt của cả hai đứa cùng bóng lên.
      - Chúng nó quen rồi, — ông già thu hút sự chú ý vào mình bằng giọng nói yếu ớt ra vẻ đáng thương. Chỉ khi nghe thấy tiếng nói, Trêchiakov mới nhìn thấy ông già : anh trông thấy chòm râu và đống tay nải. Trêchiakov hiểu ra, anh đưa thuốc cho ông già hút.
      - Mất thuốc lá cho ông ấy làm gì cơ chứ ! - Người đàn bà nói, chị ta xinh hẳn lên nhờ nụ cười – Chỉ phí công thôi.

       Đoàn tàu này không lấy khách dân sự ở bất cứ đâu, bất cứ ga nào. Thế mà sau mỗi ga lại thấy họ xuất hiện ở trong toa tầu, trong các đầu toa tàu, trong các buồng xép : họ cần phải đi lại, họ kiếm đủ cách và họ đi bằng được. Thế nên, người đàn bà đã lên được cùng với hai đứa trẻ, bao đồ đạc và một ông già hoàn toàn là gánh nặng đối với chị. Rõ ràng ông già tự ý thức được điều đó. Vừa hút thuốc vào là ông  ho đến tái xanh tái xám, ho trào nước mắt và toàn thân run lén. Rồi cứ sau mỗi hơi thuốc, ông già lại nhìn dán mắt vào điếu thuốc đang nắm chặt trong tay : xem nó còn lại bao nhiêu.

      Ở cửa đầu toa bên kia đại úy phi công và một thiếu phụ đứng quay mặt vào nhau, Đại úy đang kể về một trận không chiến, anh ta đưa tay vạch những đường lượn trong không khí, người thiếu phụ đưa mắt dõi theo cánh tay, mặt hiện lên vẻ thích thú cùng nỗi kinh hoàng. Đại úy dáng cao lớn, tóc cắt ngắn, chiếc cổ áo bó chặt căng lấy cổ, một con rận to đùng bò trên mép cổ lót trắng tinh, hệt như bò trên sợi chỉ, lúc thì trượt xuống, lúc thì bám chặt vảo. Và Trêchiakov không biết nói thế nào để đại úy biết, mà người thiếu phụ vẫn không biết.

       Nữ nhân viên hỏa xa bước vào cầm cờ hiệu đã cuốn lại trong tay, mùi nhà vệ sinh từ toa tầu xông ra. Tàu đang vào ga nào đó.
      - Chị cho bọn trẻ vào trong toa thì hơn - Trêchiakov khẽ nói, đưa mắt nhìn lũ trẻ, nhìn cánh cửa được sương muối rửa sạch.

      Người mẹ nghe thấy thế, bèn phẩy tay :
      - Kìa anh, chúng tôi ở đây cũng tốt lắm rồi ! Còn gì hơn nữa chứ !

      Chị nhân viên hỏa xa đưa tay vuốt lá cờ đen thui vì bụi than cho phẳng lại, dồn những nếp nhăn sang bên mép. Một tòa nhà thấp thoáng bên ngoài, bóng đổ xuống, và ánh mặt trời đỏ rực lại chiếu vào đầu toa tàu. Trông thấy rõ hai người đứng bên ô kính ám khói : thiếu phụ tay nắm chặt lấy những thanh sắt, mặt ngẩng cao, nhìn đại úy đầy vẻ thán phục.
       - Anh không biết xót mình hay sao ? Chị nhân viên hỏa xa hỏi, nheo mắt nhìn Trêchiakov.— Còn tôi thì thấy thương các anh lắm. Suốt cuộc chiến tranh tôi đưa mãi, đưa mãi các anh vẫn về hướng này…..


...................

       XXIV.





       Đống lửa đỏ lách tách, đất quanh đống lửa vừa tan hết tuyết đã khô lại, hơi nước và khói từ những cành củi ẩm sì sộc vào mắt. Các pháo thủ, người ám khói, đã thức trắng hai ngày đêm liền, họ ngồi ủ rũ, lưng quay ra gió, quệt nước mắt bẩn trên má, hơ nhưng ngón tay co quắp lại vì gió lạnh trên ngọn lửa. Và họ vừa ngồi trong khói, vừa phun khói thuốc, sưởi ấm lòng mình. Tuyết ướt bay xiên vào đống lửa, vào lưng, vào mũ.

      Sau khi bốc được đầy thùng tuyết, Kưchin xách thùng đến bên đống lửa. Ở đăng đó khói nhiều hơn lửa.
      - Phômitrev ! — anh kêu lên.— Vẩy thêm lần nữa nào.

       Người lái xe bước đến, dẫm đôi ủng mòn vẹt nhọ nhem dầu máy lên tuyết mới tan. Người anh ta lem luốc dây đầy dầu mỡ. Anh ta vẩy dầu xôla lạnh ngắt múc từ chiếc thùng sắt tây dúm dó bỏ vào lửa. Lửa bùng lên, táp hơi nóng vào mặt. Người đang ngủ, bật dậy, đưa cặp mắt ngái ngủ nhìn ngọn lửa ; tuyết không tạt vào ngọn lửa nữa mà biến mất trong không khí.

       Lấy chiếc bao tay che mắt, Kưchin lăn mãi, lăn mãi đến bên đống lửa. Phômitrev ngồi chờ cùng với chỗ dầu còn lại trong thùng, cả người anh đen sẫm trong tuyết bay chênh chếch, đôi vai anh hệt như nhô lên cản tuyết. Nhìn đôi ủng há mõm vì nước tuyết tan, Trêchiakôv chợt nghĩ : cần phải đổi ủng. Anh ngồi trên hòm đạn, trận ho làm người anh rung lên : trán, ngực, cơ bụng — tất cả đều đau vì ho, anh đưa đôi mắt đầy nước nhìn ngọn lửa. Ngoài mặt trận biết bao lần toàn thân ướt sũng, tê cóng mà vẫn không hề bị cảm lạnh. Anh vào quán y viện, ngủ trên vải trải giường sạch sẽ trong những điều kiện sinh hoạt của con người, thế mà anh đã bị cảm lạnh ngay đợt di chuyển đầu tiên.

       Anh khó nhọc tháo chiếc ủng ướt sũng, rồi cởi xà cạp. Gió quấn lấy đôi chân trần, lạnh thấm sống lưng, còn toàn thân lại nóng bừng. Giá bây giờ được trùm áo Capốt kín đầu, hà hơi vào những ngón tay lạnh buốt, rồi nhắm mắt lại...

      Đại đội trưởng mặc chiếc áo capốt dài đang bước lại gần đống lửa. Đại úy Gôrôdilin, thủ trưởng mới của đại đội vừa chuyển từ đơn vị khác đến. Nghe nói ở đó,anh ta giữ chức vụ, trợ lý tham mưu trung đoàn, thoạt đầu, anh ta chưa thể quên được chức vụ của mình, thấy ở đại đội thấp quá, nên luôn giữ khoảng cách với tất cả mọi người — với các trung đội trưởng và với cả các chiến sĩ — anh ta chỉ có thể trao đổi ý kiến với chuẩn ủy, mà chuẩn úy thì không để ý đến các trung đội trưởng. Nhưng chỉ ít lâu sau, qua khoảng cách ấy mọi người đều nhận thấy: đại đội trưởng không tin ở bản thân mình. Dù đại đội trưởng cau có, quát tháo, nhưng mệnh lệnh của đại đội trưởng, thậm chí cả những mệnh lệnh rất xác đáng cũng được mọi người thi hành miễn cưỡng. Chuyện ấy bao giờ cũng vậy: khi ra lệnh một cách thiếu tin tưởng thì sẽ sinh ra việc thiếu tin tưởng hơn trong thi hành. Và tất cả mọi người càng nhớ đến Pôvưixenkô: thế mới gọi là đại đội trưởng ! Anh ta không ra lệnh, chỉ nói, mọi người thi hành ngay tức khắc.

        Nhưng Pôvưixenkô không còn ở trung đoàn nữa, anh đã bị thương hồi giáp tết. Trung đội của Trêchia- kôv có thêm vài người mới. Một thiếu úy được cử đến thay anh — nhưng các trung đội trưởng trung đội chi huy chẳng thọ được bao lâu — đã hy sinh trước khi mọi người nhớ được họ tên anh. Người thì gọi anh là Siakhmetôvưi, người thì gọi anh là Kamambetôvưi; «Nói chung, na ná thế…». Dù sao, Trabôrôv vẫn giao lại trung đội cho anh, song lần này mọi người đón anh như thể họ cũng chiến đấu bên nhau suốt nửa cuộc chiến tranh, ngay lập tức cả trung đội kháo nhau : «Trung úy của chúng ta đã trở về...».

       Thấy mọi người đón như vậy, anh rất xúc động và xen cảm giác : anh trở về nhà.   

       Naruxlaev vẫn cười lộ hết hàm răng trắng bóng như thế trên gương mặt đen xạm. Kưchin vẫn tự nguyện gánh trách nhiệm anh nuôi. Chỉ có Ôbuxôv, người lính trẻ nhất trung đội là anh chưa biết. Suốt thời gian ấy, anh ta nằm trên quân y của tiểu đoàn, không phải vì dính đạn, dính bom : Ôbuxôv mắc bệnh truyền nhiễm do bọn Đức để lại tại một trong các khu trại. Giả là năm bốn mươi hai đi thì anh ta đã thấy hài lòng với chiến công của mình... Đổ máu, gắng chiếm lấy một điểm cao nào đó mà tiểu đoàn chịu không chiếm được. Nhưng may cho anh ta, thời gian này đỡ ác liệt hơn.

      «Ôbuxôv của chúng ta đã được tặng thưởng—mọi người trong tiểu đội nói — không cần thiết đề nghị tặng thưởng huân chương nữa ».

       Đại đội trưởng đến bên đống lửa, rút một cành củi đang bốc khói, châm thuốc, người dài ngoẳng trong chiếc áo capốt dài, bản đồ kẹp bên sườn, ai nấy đều cảm thấy đại đội trưởng sắp sửa nói ngay bây giờ. Trận tấn công diễn ra không phải ở những ngày đầu tiên, bộ phận hậu cần tụt lại phía sau : thực phẩm, nhiên liệu, đạn pháo — tất cả đang còn ở phía sau. Trên đường, xe ôtô quay trượt suốt trong lớp tuyết lõng bõng và bùn lầy lội, họ phải kéo xe, tồn hại sức khỏe, nhưng chúng càng lún sâu xuống bùn lầy. Tiểu đoàn pháo binh của họ có ba đại đội thì hai đại đội đã tụt lại. Thoạt đầu, đại đội sáu gục trước. Họ lấy lại xe xích, chất đốt, gồm đạn pháo của đại đội ấy và hai đại đội tiến lên phía trước. Sau đó, đại đội bốn tụt lại — vì không có chất đốt và đạn pháo. Đại đội năm đáng lẽ đành bỏ lại một khẩu pháo, nếu như tại trạm xe kéo trước kia, họ không phát hiện ra được một chiếc xe xích loại TTD — 60 hoen gỉ, giống hệt như xe xích của họ. Suốt những năm Đức chiếm đóng, chiếc xe xích ấy nằm trong đống sắt vụn. Với hai chiếc xe xích ấy, các chiến sĩ lái xe đã sửa lại thành một chiếc hoàn chỉnh, hệt như nó nằm ở đây, và kéo pháo theo. Hai cỗ pháo, hai chiếc xe xích, mười bảy đạn pháo — đó là toàn bộ tiểu đoàn của họ đang kịp thời tiến ra mặt trận.

      Trong làn tuyết bay xiên xiên, lính bộ binh nối đuôi nhau suốt dọc đường, mang trên người mọi trang bị và cả đạn cối cho cánh lính cối. Phương tiện vận chuyển của họ — đó là những đôi chân gày gò quấn xà cạp mang ủng và quen lội bùn, — phương tiện tin cậy nhất trong thời tiết này : con người chứ không phải là xe xích, không có chất đốt vẫn có thể đi được. Lính bộ binh đi cách quãng nhau, ngoái nhìn ngọn lửa. Gió thốc vào lưng họ, họ chẳng trông thấy gì phía họ đang bước tới, xa xa sương mù bao phủ. Ngay trên đầu họ, một chú quạ cố bay ngược gió, đập cánh, lấy đà, tựa như chồm lên trong gió. Gió thổi bạt nó sang một bên.

.........................

   

      Châm xong thuốc, đại đội trưởng quăng cành củi đang bốc khói vào trong lửa dưới chiếc thùng. Cục tuyết cuối cùng chưa tan trong thùng quay tít trong nước, đen đen, trông nằng nặng.
      - Các đồng chí định nấu ăn hả ? — Đại đội trưởng nheo mắt, lắng nghe tiếng ầm ầm vọng đến đâu từ bên trái.— Chưa được ăn. Có lệnh chiếm lĩnh trận địa. Các trung đội trưởng tới gặp tôi !

      Kưchin vẫn nhìn vào thùng. Rồi anh bực tức vẩy nước vào lửa. Hơi nước từ đám than đen xèo xèo bốc lên. Và như phải bỏng, đại đội trưởng đỏ mặt, bộ ria mép cắt ngắn cũng nổi bật lên :
      - Cứ chuyện nữa đi !

       Nhưng không một ai chuyện trò. Mệt mỏi đến tột độ, đã hai ngày đêm không ngủ và gần như không được ăn — khi mà họ không tiếc thân mình, họ thấy bực vì đại đội trưởng không cho họ nấu ăn và họ bực lẫn nhau làm như cứ đánh nhau là phải bực mình.

      Trêchiakôv xỏ chân vào chiếc ủng ẩm ướt khi Lavrenchev trung đội trưởng trung đội pháo thủ vội vã bước ngang qua, đó là người nhiều tuổi nhất trong số các trung đội trưởng và anh ta vừa mới được điều về đại đội. Người cao lớn, thắt cái thắt lưng lỗ ngoài cùng, ahh ta bước vội đến chỗ đại đội trưởng với bộ mặt khiếp  sợ, trượt chân trên tuyết ướt, vì thế trông anh ta như đang  khuỵu gối xuống lúc chạy. Giống như cánh bộ binh, anh ta cũng dắt hai vạt áo capốt vào thắt lưng đằng trước. «Trông như đàn bà » ấy — Trêchiakôv chợt nghĩ và đứng dậy. Anh bước đến gần Gôrôdilin, khẽ nói để các chiến sĩ không nghe thấy :
      - Thưa đồng chí đại đội trưởng, phải cho anh em chiến sĩ nấu ăn đã.

      Rồi anh bắt đầu ho :
      - Sao, đồng chí ốm hả? — Gôrôdilin hỏi mắt nheo nheo vẻ ghê sợ. Biện pháp bắt người dưới quyền phải im lặng đã được kiểm nghiệm : chỉ thẳng vào những nhược điểm của người đó.

      - Tôi không ốm, tôi khỏe. Các chiến sĩ không được ăn nóng đã bao nhiêu lâu rồi.

       Anh đứng với vẻ sẵn sàng phục tùng mệnh lệnh, nhưng nói năng kiên quyết. Và anh nhận thấy Gôrôdilin sẽ không thay đổi mệnh lệnh. Người chỉ huy càng thiếu tự tin bao nhiêu thì càng cứng nhắc bấy nhiêu, bao giờ cũng vậy. Không chịu lắng nghe những lời góp ý và không chịu thay đổi mệnh lệnh với bất cứ lý do nào, chỉ sợ mất uy tín.
      - Lấy bản đồ ra, — Gôrôdilin nói, tựa như nhắc lại điều lệnh. Mọi việc đều rõ ràng. Trêchiakôv rút tấm bản đồ ra. Ngay lúc đó, đại đội trưởng cũng không nén được nữa.

      - Tiện thể tôi cũng xin nói, suốt thời gian này tôi cũng đâu có được ăn nóng, các anh thấy cả đấy. Chẳng làm sao cả.

      Nếu là cấp chỉ huy, dù anh có hoàn toàn không ăn, anh vẫn phải cho chiến sĩ ăn. Song cấp dưới không được dạy cấp trên, cho nên Trêchiakôv đã im lặng.

       Lúc này Gôrôdilin vẫn đang giao nhiệm vụ :
       - Đây là quân ta. Đây là đối phương. Giả định thế! Hãy đến chỗ bộ binh, phát hiện xem đơn vị bộ binh nào ở phía trước, rồi liên lạc về. Nghe rõ nhiệm vụ không ?

       - Rõ !

      - Thi hành đi ! Đem theo bốn trinh sát.

      Trêchiakôv giơ tay chào. Trên đường về các trung đội, Lavrenhev đuổi kịp anh, bước đi bên cạnh. Anh cảm thấy lúng túng.
       - Tất nhiên, vẫn có thể nấu ăn được, có làm sao đâu cơ chứ, — anh ta dè bỉu đại đội trưởng. Trêchiakôv không đáp lại, chỉ thầm nghĩ : «Thì chính anh đã im lặng đấy thôi». Nhưng anh cũng không muốn lên Lavrenchev. Suốt cuộc chiến đấu, anh ta đã chiến đấu ở khẩu đội cối bốn nhăm ly, không được an toàn cho lắm, sau khi bị thương anh ta mới về trung đoàn pháo hạng nặng, anh ta hớn hở, và cảm thấy ở đây như ở sâu trong hậu phương. Anh ta không phản đối đại đội trưởng.

       Họ lê bước qua chỗ trũng. Gió dồn tuyết xuống, tuyết đang tan lúc thì bùng nhùng dưới chân, lúc thì thình lình sụt xuống, khi ống ủng sục xuống tuyết thì họ phải trèo ra khỏi tuyết. Phía trước cánh đồng nổi cao lôn, ở nơi đó bầu trời dựng lên thành bức tường xám xịt, cứ như đầy bồ hóng, trước mặt họ tuyết mới rơi trên đỉnh sáng trắng. Ở nơi nào đó phía bên phải, tiếng đại bác dội lại ầm ầm. Không quân không hoạt  động. Ở tầm nhìn xa như thế này, các phi công chỉ ngồi ru rú tại sân bay, chơi đô-mi-nô giải buồn. Chắc là sân bay của ta cũng lầy lội ; máy bay không cất cánh, hạ cánh được..

       Họ nằm quan sát trên đỉnh cao, trong các bụi cây thưa thớt và giở thuốc ra hút. Cho dù Trêchiakôv cố căng cặp mắt sưng húp lên vì nhiễm lạnh : không thấy hào, không thấy hầm, không thấy một dấu vết nào. Chỉ có cánh đồng tuyết trắng và chốn xa xăm ẩm ướt đang chìm dần trong màn hơi nước.

       Khi bò trên tuyết, người anh đẫm mồ hôi, cơn ho ngừng hẳn. Nhưng lúc này anh lại ho dữ hơn.
       - Nuốt một chút tuyết, — Ôbuxôv khuyên.

      - Cậu cũng nói vậy ư !

      Trêchiakôv nuốt khói âm ấm, cố giữ nó nơi cổ họng. Nghe thấy rõ tiếng tuyết tan rơi xào xạo từ trên các cành cây xuống và mặt còn cảm nhận được cả ánh sáng khuyếch tán của mặt trời ấm áp, mắt thường không nom thấy, đang nhởn nhơ đâu đó trên cao tít.

      - Nhìn kìa ! — anh chỉ cho Ôbuxôv thấy.

      Một chú muỗi con vẩn vơ bay trong không khí bên bụi cây, các cành cây trơ trụi ẩm ướt sáng lên lờ mờ.
      - Chúng tỉnh dậy rồi, đánh hơi thấy khí trời ấm áp. — Ôbuxov nói. —Tuyết đã thoang thoảng tiết xuân rồi đấy.

      - Bây giờ mũi tôi chẳng thấy mùi gì, tắc tịt hết…

     Họ vừa chuyện trò thầm thì, vừa lắng tai nghe, Ôbuxôv đào được thứ cỏ xanh như hành, đông cứng lại từ năm ngoái dưới lớp tuyết bên gốc cây, anh ta cho cả cụm cỏ vào miệng nhai, mắt nheo nheo : thèm rau. Do bị viêm họng, Trêchiakov cảm thấy băng lạnh toát. Hai đầu gối anh ướt sũng vì anh quỳ trên tuyết, mỗi lúc một lạnh hơn, anh vươn người duỗi chân.
       - Đồng chí trung úy, chúng ta không đè phải quân Đức đấy chứ ? Ôbuxôv hỏi nghiêm túc. — Phía trước hình như không có bộ binh..

      - Hình như thế.—Trêchiakôv đứng dậy trước tiên…

      Họ lùi lại khoảng ba mươi bước, và có cái gì đó hiện lên đen đen. Trêchiakov tháo dây khỏi vai, cầm súng tiểu liên trong tay,  ra hiệu cho Ôbuxốv đi cách ra. Anh đã hành động đúng, không đem theo bốn trinh sát, mà chỉ đưa có một người. Phía sau bầu trời sáng sủa hơn cánh đồng, mặc áo capốt sậm màu trông họ càng hiện rõ mồn một trên tuyết ; bọn Đức để họ đến gần rồi sẽ diệt cả bốn.

       Đống cỏ khô từ năm ngoái hiện lên sau tấm màn lay động đang loãng dần, chiếc mũ tuyết trên đống cỏ khô đang tan ra. Nếu bọn Đức đặt súng máy dưới đống cỏ khô…. Nhưng xung quanh không thấy dấu vết nào, họ tiến lại gần.   

      - Đồng chí trung úy, có trường hợp như thế xảy ra trong lúc đồng chí vắng mặt ở tiểu đoàn. — Và Ôbuxốv ngả lưng vào đống cỏ…

       - Lưng đủ ấm rồi, đi thôi !

      - Họ vừa mới đưa đồng chí đi thì….

      - Hết chiến tranh sẽ kể !

       Và họ tiếp tục đi khắp cánh đồng, nhận ra nhau mờ mờ. Khi những cây bạch dương trơ trụi ướt át của khu trại hiện ra sau màn sương ẩm ướt đạn bắn vào bọ. Từ quầng sáng hắt lên, những đường đạn lao vút về phía họ : bọn Đức bắn đạn lửa giữa ban ngày.

       Họ đã nằm xuống tuyết rồi mà súng máy vẫn chưa hài lòng, tiếp tục nện trên đầu họ. Họ bò cách xa nhau hơn, để chính xác cho việc gọi bắn, Trêchiakov lia thêm vài loại đạn khiêu khích ; chúng lại bắn thêm lần nữa. Thế là lại sáng rực lên từ hai phía. Sau đó là súng cối lên tiếng. Họ nằm chờ. Rồi nhổm dậy, đua nhau chạy vào đống cỏ. Tên bắn súng máy gửi với theo những cái quạt rực rỡ, sáng chói trong sương mù.   

       - Tôi đã bảo, phía trước không có bộ binh mà — Ôbuxốv vui vẻ trước sự hiểm nguy kề bên, nói khoe khoang…

      Trêchiakôv lắp đầy đạn vào băng súng tiểu liên Đức:
      - Bọn Đức ngu thật, chúng có thể để mình đến gần.

       Ngực anh đã yên yên, cơn cảm lạnh biến đi đâu mất.

      - Cứ đợi đấy, từ đằng đó bọn Đức sẽ nống ra !

      Ôbuxôv nói ra vẻ khoái chí.   
     - Lấy gì mà nống ra cơ chứ .

     - Chúng nó có đấy !

     Họ trở về vui vẻ. Và con đường trở nên ngắn hơn.

       Ngoài trận địa pháo, các chiến sĩ loay hoay trong bùn lầy, đào hầm cho pháo. Đại đội trưởng Gôrôdilin nghe vẻ hoài nghi, cứ hỏi đi hỏi lại : «Thế bộ binh, bộ binh của ta ở đâu ?». Bắt kể lại xem họ đã đi như thế nào, chúng bắn họ từ nơi đâu, và vẫn không sao chấp nhận được rằng đại đội của họ, những cỗ pháo hạng nặng của họ, đậu ở nơi này mà không có bất cứ một sự bảo vệ nào, đạn pháo lại gần cạn sạch, mà bọn Đức thì ở ngay phía trước.

       - Đại đội trưởng này, để chúng tôi đi sang cánh trái xem, sẽ biết ngay ai đang ở đó ? — Trêchiakôv yêu cầu.

       Nhưng vì sao đó đại đội trưởng bỗng nổi giận :
       - Các cố vấn...các anh còn dạy bảo điều gì nữa!...

       Ngày ẩm ướt. Trời trở nên tối sớm. Chỗ đó, trên điểm cao nơi anh và Ôbuxôv hút thuốc trong bụi cây nhỏ, vào lúc chiều tà đã được chiếm làm đài quan sát, và họ đã rải dây lên đó. Lính trinh sát vừa sưởi ấm, vừa lần lượt thay nhau dùng xẻng đào đất, vừa quan sát. Trời đã tối hẳn. Sương mù dày đặc, phủ kín cánh đồng, và chẳng mấy chốc sau thì không nhìn thấy gì nữa..

       Dưới sâu đất đông cứng lại, xẻng đào không được. Họ đắp một ụ đất không lớn lắm ở phía trước, bẻ cành cây, mang cỏ khô đến. Họ ngồi đó, lắng tai nghe ngóng. Trêchiakov cảm thấy người đang lên cơn sốt. Lưng anh lạnh ghê gớm, chốc chố người anh cứ run bắn lên.

       Khi trời tối hẳn, họ nghe có tiếng bước chân và hơi thở nặng nhọc của một vài người, ai đấy ở trận địa pháo đang lên chỗ họ. Họ im lặng chờ đợi. Hơi thở nặng nhọc nghe mỗi lúc một gần hơn. Phía quân Đức mờ mờ sáng ; ở đó, pháo sáng chưa bay lên cao đã tắt ngấm, và bị sương mù bóp nghẹt. Nhờ ánh sáng lập lòe, họ trông thấy rõ bốn người. Đang lần bước theo đường dây. Cao hơn những người khác nửa mái đầu, đó là Gôrôdilin, và ai đó dáng nhỏ bé đi bên cạnh. Khi họ đến gần hơn, mọi người nhận ra người đó là tiểu đoàn trưởng. Hai trinh sát đang hộ tống họ.

       Hóa ra, đại đội bốn đã đến, đang ổn định tại trận địa. Tiểu đoàn trưởng hỏi đi hỏi lại xem ở đây, họ nghe ngóng thấy những gì. Ông hỏi đi hỏi lại và nhìn vào tận mắt từng người. Rồi suy nghĩ :
       - Thế nào, đại đội trưởng — ông nói với Gôrôdilin — Tôi với anh cùng ở đây đến sáng chứ !

       Và sau khi cử Trêchiakov về trận địa để anh được ấm áp đôi chút trong khu trại, ông nói :
      - Đến sáng cậu ra thay cho cho chúng tớ. Sẽ đúng như thế nhé !   

      Rồi ông tự gật gù với chính mình…

       

       XXV.



       Đêm ấy thật dài. Suốt đêm anh uống hết nửa thùng nước, mà cơn sốt vẫn không hạ, đôi môi khô nóng nứt nẻ đến rớm máu. Anh cảm thấy mình hoàn toàn không ngủ được, mơ và thực lẫn lộn trong nhận thức. Mắt anh mở thao láo ; trong ánh than hồng, Lavrenchev ngồi bên đống lửa, kê chiếc cặp dã chiến lên đầu gối viết lách gì đó, môi mấp máy. Giữa các vỉa kèo là một quầng sáng hồng hồng và người nào khác nữa bên đống lửa, bóng người ấy lay động phía sau, che khuất nửa gian nhà kho. Anh mơ thấy hay anh trông thấy điều đó ? Và đêm mãi vẫn chưa qua.

       Anh ra ngoài một vài lần. Sương mù từ cánh cửa bốc lên cuồn cuộn ; trong sương mù anh thấy khó thở ; từ bóng tối nhà kho anh cảm thấy mình vừa bước vào một đám mây trắng, chứ không phải bước qua ngưỡng cửa ; đôi chân anh dè dặt dò dẫm mặt đất ở phía trước.

      Sáng ngày ra, anh tỉnh dậy, ướt đẫm mồ hôi và mệt mỏi. Nhưng anh lại cảm thấy khỏe khoắn. Mọi vật đều sáng bừng trước mắt anh, gian nhà kho trống rỗng trở nên cao hơn, to hơn. Lavrenchev cởi trần đang rửa mặt bên cạnh tường, người nổi gai. Hơi bốc lên từ thân thể cường tráng, từ hai bên bả vai đầy lông, anh ta rên lên, thích thú vã nước vào người, nước chảy từ ngực, từ bụng xuống.

      Trêchiakôv ngồi bệt xuống đất. Qua đêm, mặt anh hốc hác, mắt trũng xuống, anh cảm nhận được điều đó. Nhìn đống tro, Trêchiakôv  chợt nghĩ : ở đó chắc vẫn còn nóng, giá có trà mà hâm. Và anh trông thấy những tàn tro nhẹ bỗng bị không khí cuốn lên, rồi biến mất. Một chiến sĩ đứng trước cửa nhà kho vừa bị giật tung ra. Anh ta còn chưa kịp nói, thì Trêchiakov đã rờ tìm được chiếc mũ trong đống rơm :
      - Xe tăng !   

      Các chiến sĩ thấp thoáng ngoài cửa. Vừa chạy Trêchiakov vừa nhìn thấy Lavrenchev choàng chiếc va-rơi lên ngực ướt đẫm : mới chui được nửa áo, vai còn vướng, nhưng anh ta cứ thọc tay vào.

      Từ bên ngoài, tiếng kim loại va ầm ầm chối tai. Phía trước một chiến sĩ đang chạy trượt chân trên tuyết ướt hốt hoảng đứng lên. Và đột nhiên anh ta rẽ ngoặt sang bên, cúi lom khom sát đất.
      - Đi đâu ? Trêchiakov quát như sấm. — Quay lại !

       Nghe tiếng quát, anh chiến sĩ càng cúi thấp xuống nhảy vào hầm pháo. Các pháo thủ đang loay hoay xoay pháo, chân mang ủng chật căng dầm trong tuyết ẩm lẫn bùn nhão.   

        - Kìa ! Chúng kia kìa — Paravian đưa chiếc găng chỉ trỏ ngoài lá chắn, và anh quay mặt lại, mặt anh vốn trông đỏ au nay tái xanh tái xám lại.

       Sương mù là là trên mặt đất, trong không mờ hơi nước, từ trận địa pháo có thể trông thấy rõ mọi vật khoảng một trăm năm mươi mét. Và ở đằng kia, cây cối đẫm sương như những chiếc bóng đứng làm giới hạn của con đường : từ trên đồi chạy xuống dưới thấp và rồi lại từ dưới chạy lên đồi. Sau đường viền đó, mọi vật nhòa đi : qua đêm tuyết xám đã sụt xuống, dưới lớp tuyết ấy đất vẫn ẩn kín, và phía xa ám như chiều buông.   

      Trêchiakov nhìn về phía đó, tim anh bỗng hẫng hụt, chân chợt bủn rủn. Xe bọc thép xuất hiện sau hàng cây, bò dọc con đường : những cái xác nặng nề đần độn của chúng trông hệt như những cụm sương mù. Và anh vừa trông thấy chúng thì ngay lập tức tiếng động cơ gầm rú đã vang lên rõ hơn, gần hơn.

      - Một, hai, ba... — Paravian đếm.

      Xe bọc thép thọc vào bên sườn, phía mặt trận nơi đường dây điện thoại rải đến tận đài quan sát, vẫn yên ắng như lrước.
      - Chuẩn bị chiến đấu ! Trêchiakov kêu lên, bứt khỏi  giây phút lúng túng, nhảy lên miệng hào. Từ khẩu đội hai cũng vọng lại...«Chiến đấu!». Lavrenchev đứng đó, tay đã xỏ được vào áo capốt.

      Xe bọc thép vẫn xuất hiện trên đồi, chạy trong sương mù, mờ mờ chuyển dịch sau hàng cây. «Mười bảy, mười tám, mười chín» - Paravian lẩm nhẩm đếm. Tiếng búa tạ nện vào kim loại vang lên : Naxrullaev mặc áo varơi đang đóng lưỡi cày xuống nền đất đông cứng.

Anh vung búa qua vai, đập xuống và kêu lên. Các pháo thủ đang chờ đợi sau lá chắn, ngoảnh lại nhìn anh ta. Nhắm thẳng phía con đường, nòng pháo chậm chạp di dộng.

      - Chỉnh đường ngắm — Một thân ! — Từ trên cao, Trêchiakov nói với pháo thủ số một, rồi chính anh cũng ngắm và lắc đầu. Có cái gì vương vướng, quệt vào hai bên má. Lúc đó anh mới nhận ra : anh đội mũ trùm kín tai nằm ngủ và bây giờ vẫn mang chiếc mũ ấy. Anh sốt ruột đưa tay lột chiếc mũ xuống, để tay có việc, anh giữ chiếc mũ nơi ngực buộc hai bên tai mũ lại. Anh đứng đó đầu trần dõi nhìn con đường và thở dốc. Tay anh run run, không tài nào buộc được quai mũ. Anh nhin thấy và biết rằng trận chiến đấu này sẽ ngắn ngủi lắm. Khẩu đội anh có chín viên đạn đại bác, khẩu đội hai có tám viên. Từ đằng sau ngọn đồi, xe bọc thép tiếp tục xuất hiện. Tiếng búa tạ điểm thời gian. Đúng lúc ấy, khi Naxrullaev vừa quẳng búa xuống, anh vẫy mũ :
      - Bắn !

......................

      Lửa bùng lên, đất dưới chân rung chuyển. Đạn bay vọt lên sau con đường, ở đó một cái cây đung đưa rồi đổ gục xuống trong sương mù. Đạn còn bay vọt lên vài lần nữa : Lúc thì trên cánh đồng, lúc thì sau con đường. Pháo thủ số một cuống lên, mất bình tĩnh. «Tôi sẽ chặn nó lại ngay bây giờ!». Những viên đạn , nóng rực va vào lá chắn, kêu xèo xèo trong bùn. Khắp mọi nơi trên cánh đồng, đạn lửa lao vun vút về phía đại bác. Xe bọc thép rẽ ngoặt khỏi con đường, lao vào đại dội. Chúng bò ra khỏi màn sương, sương mù đã tan bớt trước mũi xe bọc thép, và từng chiếc xe một lóe lên, lóe lên nhả đạn, phía dưới những loạt đạn lửa băm vằm khắp cánh đồng. Trông thấy rõ bọn xạ thủ tiểu liên nhảy ra khỏi xe bọc thép, chạy thành từng đám sau xe và từ phía chúng những đường đạn cũng tới tấp bay đến……

       - Trabarôv ! Trêchiakôv nhảy xuống hào và quát lên. Anh trông thấy gương mặt rỗ hoa cau có của Trabarov thấp thoáng phía bên kia khẩu pháo — Bắn, cắt rời bọn bộ binh !

     Và anh thở vào bên tai pháo thủ số một :   
     - Đừng vội. Ngắm đi. Đừng vội.

      Và anh thầm tính trong đầu : còn tới năm quả đạn. Năm phát súng. Khẩu đội hai bắn. Nơi nào đó phía sau khẩu đội bốn cũng gầm lên. Có nghĩa là ở phía đó quân Đức cũng đã lọt vào.

      Có tiếng rít ù ù dưới thấp. Đạn cối ! Lưng pháo thủ số một rung lên. Anh ta không rời mắt khỏi kính ngắm, vẫn tiếp tục ngắm, cảm thấy viên đạn đang bay, lưng anh ta võng xuống, mồ hôi chảy ròng ròng trên má, những giọt mồ hôi đùng đục rung rinh nơi cằm.

     Khi pháo bắn, đạn cối còn rít lên trên đầu họ. Sau lá chắn, Trêchiakov trông thấy: ở phía trước một chiếc xe bọc thép đã chạy thoát, xạ thủ tiểu liên, nhảy qua thành xe — tất cả bỗng nổ bùng lên, khắp các phía ở đằng xa lửa đạn bắn tung lên, một tên lính đội mũ sắt, tay giơ cao khẩu tiểu liên, đang còn co chân nhẩy trong không trung, đã bị đạn nã vào trán.

      Ngay lúc đó đạn cối nổ, quả nọ nối tiếp quả kia. Khi Trêchiakov nhổm lên, người anh đầy bùn loãng, ai đó động đậy giữa những chiếc càng pháo, rên rỉ. Những người sống lần lượt ngóc dậy. Từ khẩu đội hai, một pháo thủ vội vàng chạy đến. Khẩu đại bác vẫn nằm trong chiến hào nòng chĩa ra cánh đồng, hai càng pháo choãi ra, còn mọi người, đang bỏ chạy, Lavrenchev trông cao to trên những người khác, mặc áo ca-pốt mở phanh. Ầm! một tiếng nổ quét sạch những người đang chạy. Lavrenchev tay ôm lưng, gập người rồi ngã xuống.

      Và ai đó kêu lên :
      - Xe tăng !

      Xe tăng ra khỏi làng, ra khỏi Kravsôv, luồn vào sau lưng đại đội. Gian nhà kho mà họ vừa ngủ lại đã sụp xuống và nhích lên phía trước. Chiếc xe tăng cựa quậy trong gian nhà kho, tháp pháo quay tròn, cột gỗ lăn tuột khỏi xe tăng, mái nhà rơi xuống bên sườn xe. Cỗ pháo bị bỏ rơi trong chiến hào nẩy tung lên, hệt như nó vừa tự bắn xong và sụt xuống trong khói súng.

       Dưới làn đạn, Trêchiakov cúi gập người, trông thấy hết mọi sự, anh trông thấy xe bọc thép chạy khắp cánh đồng, khạc đạn, và anh còn thấy cả nỗi kinh hoàng trên mặt những người đang chạy tán loạn. Phải tháo khóa nòng... và anh chưa kịp kêu lên, đạn cối đã nổ vùi tất cả mọi người xuống đất. Anh nằm đó, đầm trong bùn lầy,  nghe tiếng đạn cối bay vào chiến hào. Và một ý nghĩ khủng khiếp trĩu nặng : xe tăng giết hết mọi người rồi sẽ lọt vào đây. Tiếng đạn cối rít lên gần bên. Tiếng động cơ gầm rú, Trêchiakov chống tay lên :
      - Chạy đến khe xói ! Đến cánh rừng thưa ! Đằng đó có tuyết...

      Anh ngã xuống trước khi đạn nổ.. Tiếng nổ ầm vang Anh ngóc đầu khỏi mặt đất :
      - Đến cánh rừng thưa ! Đằng đó có tuyết dày ! Tất cả hãy đến đó !

      Đạn rít trên đầu. Anh nhổm dậy :
       -  Paravian ! Tháo khóa nòng ! Nhanh lên !

      Paravian đứng trong chiến hào, tay bíu lấy khẩu pháo, mặt tái xanh. Và ở bên sườn …Anh trông thấy và không tin ở mắt mình, sườn anh ta rách toang, phơi ra ngoài cả lá phổi đỏ tươi, phập phồng. Paravian há cái miệng tê cứng, hở cả răng, cố hớp hớp không khí.

      Ai đó run lập cập lúng túng tháo khóa nòng. Nax- rullaev. Anh ta đưa đôi mắt không biết sợ hãi, âu yếm kiểu trẻ con nhìn anh trung thành.
      - Chạy đi, Elđar !

      Ôm chặt chiếc khóa nòng nặng trịch vào bụng. Naxrullaev ngó nhìn và bắt đầu chạy.

      Paravian ngồi bệt xuống đất. Mặt đầy nước mắt và mồ hôi, đôi đồng tử đã mờ đục. Trêchiakov quì gối, toàn thân căng ra, anh trút băng đạn súng tiểu liên vào túi áo capốt. Bên trên súng vẫn nện giòn giã. Anh quàng dây khẩu tiểu liên vào cổ. Và gập người, nhẩy ra khỏi chiến hào. Người chạy trên khắp cánh đồng. Người thì vừa chạy vừa nhìn quanh, người thì ngã sấp xuống, nhổm lên chạy tiếp. Từ bên sườn, một chiếc xe bọc thép lao về phía Naxrullaev. Naxrullaev quăng  chiếc khóa nòng, khom người vút lên. Một băng đạn lửa găm vào anh ta. Đã ngã xóng soài, anh ta vẫn còn gượng dậy. Trêchiakov không nom thấy vòng xích nghiến lên người Naxrullaev, nhưng tiếng kêu của anh ta không còn là tiếng kêu của con người đã xuyên thẳng vào trái tim anh.   

       Anh chạy dưới làn đạn, thở hồng hộc, cảm thấy đôi chân yếu đi, tê dại hẳn. Ngạt thở. Mắt tối sầm lại, quay cuồng, và vạt tuyết trắng tinh vẫy gọi, quyến rũ anh tới. Rồi cuối cùng anh không chạy được nữa, bước đi bằng đôi chân chỉ chực khuỵu xuống, và hớp lấy không khí bằng hai lá phổi bỏng rát. Anh ngã sấp mặt xuống tuyết. Trên trời tiếng động cơ gầm rú vùn vụt lao xuống anh.

      XXVI.





      Trong cuộc tấn công vĩ đại mùa xuân năm 1944, triển khai tại miền Nam Ukraina, cuộc phản công của quân Đức ở vùng Apôxtơlavơ không thể làm thay đổi được gì — cả tiến triển của cuộc chiến tranh, cũng như tiến triển của lịch sử. Cuộc phản công ấy chỉ tạm thời làm chậm lại cuộc tấn công ở vùng này, trong phạm vi của các sự kiện đang diễn ra nó khppng mang một ý nghĩa nào. Nhưng đối với những người đã chống đỡ đòn tấn công ấy, thì đậy lại là cuộc sống ban ơn cho họ sống lần nữa..

       Mùa xuân bất thường đến sớm một tháng, biến những con đường mùa đông thành đất đen lầy lội, khí tài nặng chìm ngập trong đất bùn, xe chở đạn dược sa lầy, các cơ quan hậu cần rải dài trên những quãng đường dài hàng nghìn kilômét, và nhiên liệu chở ra mặt trận thì bị cháy trên đường. Nhưng họ đã kéo pháo lên, quân đoàn xe tăng tiến đến, đuổi kịp toán quân bị bọn Đức đột phá, và chính những chiếc xe tăng và xe bọc thép của quân Đức từng chọc thủng trận địa pháo, từng nã đạn và cán chết họ, giờ đây chúng bị phá hủy, bị bắn cháy và thậm chí vẫn còn có cái nguyên vẹn, tất cả đều lăn lóc, ngập trong bùn lầy trên khắp các cánh đồng.

      Sang ngày thứ ba họ chôn cất các pháo thủ đã hy sinh. Tuyết tan hết, chỉ còn ở chỗ trũng và bên cánh rừng thưa hồi mùa đông gió dồn tuyết lại là còn những cục tuyết lấm lem xam xám. Những vũng nước lấp lánh dưới ánh mặt trời, các chiến sĩ đã hy sinh nằm giữa các vũng nước. Trên khắp cánh đồng, mặc áo capốt, áo bông ướt sũng, họ nằm cứng đờ lại nơi tử thần bắt gặp họ. Cánh đồng canh tác nằm ở khu trại Kravsov, năm này qua năm khác họ gieo trồng, gặt hái lúa mì, và mùa thu nào họ cũng lùa ngỗng ra cánh đồng rạ, giờ đây đối với họ, cánh đầu ấy trở thành bãi chiến trường cuối cùng trong cuộc đời của mình. Các chiến sĩ còn sống trượt chân trên đất đen màu mỡ, khó nhọc nhấc ủng lên khỏi mặt đất, đi lại, tìm kiếm và nhận biết những người hy sinh.

      Trêchiakov tìm thấy Naxrullaev không xa cánh rừng thưa, khoảng hai trăm năm mươi mét kể từ chỗ chính anh ngã xuống tuyết và loạt đạn súng máy cuối cùng lia trên đầu anh. Anh nằm đó, ủng bết hàng pút dầu đen, chân bị cán nát vặn vẹo một cách bất thường. Anh nằm ngửa, phơi mảng bụng vàng vàng để hở, chiếc áo bông bị xô lên tận cằm, đôi bàn tay lần cuối cùng gắng gượng đưa lên che mắt, nay đã cứng đờ, lơ lửng trên người và bất động trong vũng nước tuyết tan phẳng lặng. Một đám mây trắng lướt qua in bóng trong vũng nước. Lúc đó, anh ta kêu lên kinh khủng làm sao! Vành miệng đen ngòm, răng nhe ra đau đớn, dường như cho đến bây giờ vẫn giữ được những tiếng vọng câm lặng của tiếng kêu ấy.

      Lần đầu tiên, Trêchiakov trông thấy anh ta, khi anh tiếp nhận trung đội, và từ đó anh còn nhớ mãi. Các chiến sĩ cởi trần đào hầm trú ẩn sau nhà, Naxrullaev nổi bật hẳn lên giữa đám lưng đẫm mồ hôi, phơi dưới mặt trời, lực lưỡng như võ sĩ, ngực đầy lông. Trong danh sách có ghi họ tên Đzeđzelasvili, không hiểu sao Trêchiakov đã nghĩ ngay đó chính là anh.

       Trong hầm pháo, Paravian ngồi giữa hai càng pháo mở rộng, lưng tựa vào một bên, đầu không đội mũ rũ xuống ngực. Một vệt máu khô vắt chéo từ gáy đến mang tai. Có nghĩa là Paravian vẫn còn sống nhưng một tên Đức nào đấy, rẽ ngang qua và bắn vào anh.

       Họ lượm được mười chín người trên cánh đồng và mai táng ở Kravsov. Không thấy Lavrenchev trong số đó. Nhiều người trông thấy anh ta ngã lộn xuống, tay ôm lưng, có thể Lavrenchev vẫn sống và bị bắt làm tù binh. Rồi chúng xả súng vào họ. Suốt chiến tranh, Lavrenchev ở đơn vị pháo chống tăng, sau khi ra viện anh ta chuyển sang trung đoàn pháo hạng nặng, anh ta vui sướng vì điều đó và cố gắng làm việc, ở trung đoàn pháo mọi chuyện đều tốt đẹp

      Anh ta bảo:
      - «Ở đây tôi có thể chiến đấu được ! ».

      Ngày xuân rực rỡ. Mặt trời lộng lẫy. Thế mà có một cái gì đó buông xuống trước mắt Trêchiakov, trời và
ngày trở  nên tối sầm lại — bóng tối trùm lên tất cả.

       Lính đầy chật sân của khu trại, xe máy, xe ngựa, đại bác nằm khắp nơi, các chiến sĩ vội vã đi từ sân này sang sân kia, lửa cháy rực trên mặt đất, các bếp ăn khói bay nghi ngút. Mùi khói bếp, mùi phân ngựa, mùi xăng quyện vào nhau.

      Ở ngay sân bên cạnh mọi người í ới gọi Trêchiakov:
      - Đồng chí trung úy ! Đồng chí trung úy!

..........................

       

        Cả trung đội anh ngồi bên bức tường nhà trắng toát được mặt trời sưởi ấm. Chiếc xe bò không còn bánh lật úp xuống giống như chiếc bàn, mọi người tùy ý  vây quanh. Họ nhường chỗ cho anh. Một chiến sĩ tóc hung hung má lúm đồng tiền, mặt đỏ như gấc chạy vào bếp, nơi góc sân, đông đặc người, vừa chen lấn vừa la hét, rồi bưng gamen xúp ra. Anh ta không mặc áo capốt, vai rộng, hông nhô, dây lưng thắt chặt. Bê chiếc gamen lên, Trêchiakov vẫn chăm chú nhìn vào mặt anh ta. Đôi mắt mầu hung hung, tươi tỉnh nằm dưới hàng mi trắng. Đzeđzelasvili Naxrullaev. Anh vẫn chỉ nhìn thấy Naxrullaev, anh ta đang bóp trán, chiếc mũ lưỡi trai của anh ta lơ lửng trước mắt anh, che đi ánh mặt trời. Không, anh không bị sức ép, mà chỉ choáng váng thế nào đó, và rồi không sao tỉnh lại được : trông thấy hết, nghe thấy hết, nhưng chậm hiểu.

       Chỉ đến khi ăn xong, anh mới nhìn xem mình ăn món gì. Trong gamen có món xúp đậu Hà Lan nấu nhừ vàng sánh. Trêchiakov tay cầm thìa, mắt nhắm lại nhưng trong thâm tâm anh đang nhớ đến những người hôm nay không còn ở bên đồng đội. Họ vẫn đang ở đây, có thể lúc này họ đang chen chúc bên bếp, có thể họ đang ngồi ngoài nắng.   

       Bức tường ngôi nhà bằng đất sét đã được quét vôi lại bị các mảnh đạn làm lở lói. Ruồi vo ve, đậu đầy tường. Những chú ruồi xanh ruồi vàng uể oải sau mùa đông, giờ sống lại dưới nắng xuân. Con người đã hy sinh để làm gì ? Con người sẽ còn hy sinh nữa để làm gì? Chiến tranh đã kết thúc, kết thúc thật rồi. Và không thể đảo ngược được điều đó, chúng ta đã chiến thắng. Nhưng những người khởi sự ra cái chết lại đang cố kéo căng thời giờ của cái chết, vẫn điều ra mặt trận không chỉ một tiểu đoàn bộ binh hay xe tăng, và con người vẫn bắn nhau, vẫn chết và còn biết bao người sẽ chết.

        - « Đầm già! » - họ kêu lên trong sân. Và trong khu trại tiếng í ới từ sân nhà nọ lan sang sân nhà kia.

        - « Đầm già! ».

       Chiếc máy bay trinh sát hai thân của Đức « Phôkkevulphơ» lượn vòng, kêu ù ù tít trên cao. Mặt trời chói chang, đạn cao xạ nổ trắng xóa trên trời xanh đuổi theo chiếc máy bay. Không nom thấy chiếc máy bay, chỉ thấy lấp loáng ánh nhôm dưới mặt trời. Ở dưới, tất cả mọi người ngửa mặt lên nhìn. Suốt cuộc chiến tranh đã bao lần Trêchiakov trông thấy máy bay rơi, nhưng chưa lần nào anh trông thấy «đầm già » bị bắn rơi. Đạn cao xạ vẫn nổ trắng xóa trên trời đuổi theo chiếc máy bay, trên không tiếng đạn nổ dày đặc, vang lên rất lạ và nghe chói tai.

       Nhảy lên chiếc xe bò, Kưchin giơ khẩu các-bin bắn theo.   
       - Xuống! — Tsabarov nói với anh ta.— Sao, cậu muốn hạ nó hả ?   
   
      Trêchiakov chán ngấy những tiếng đùng đoàng bên tai, bèn bảo :
       - Xuống !

      Lia hết băng đạn, Kưchin hài lòng mỉm cười :
      - Nó bay một lát rồi ngoẻo.

      Vẫn là Đzeđzelasvili Naxrullaev thu dọn ga men đi rửa trong vũng nước : hôm nay anh ấy «làm anh nuôi». Tất cả mọi người bắt đầu hút thuốc. Mặt trời mệt mỏi bên bức tường. Ngựời sống kể chuyện sống. Tsabarov kể chuyện mùa xuân ở Tatari quê anh họ hun ngỗng như thế nào.
      - Ở chỗ tôi mặt trời tháng ba mới đích thực là mặt trời. Tuyết vẫn còn mà mặt trời đã chói chang, không bụi bặm, không ruồi nhặng. Những chú ngỗng béo núc đi lại khắp sân. Đã được chén món thịt ngỗng hun thì không muốn biết món đồ nhắm nào khác.

       - Này ! — Ôbuxov vội vàng nói.

      - Này cái gì? — Tsabarov không thích người khác ngắt lời mình.

      - Thế họ hun như thế nào ?

      - Rất đơn giản…

      Và cuối đường chiếc «Villix» của trung đoàn trưởng từ trong ngõ hiện ra.

      Có ai đó kêu lên :
       - Tiểu đoàn một !....

      - Chà, trung sĩ này — Kưchin nói,— giá chúng mình được nếm món ngỗng hun của cậu…

      Ở sân bên cạnh, động cơ xe xích nổ xình xịch, ngựa hí lên the thé….

       


      XXVII.





      Gió từ biển thổi vào ẩm ướt, ấm áp đẩy mùa xuân về phương Bắc. Các bình nguyên bao la lộ ra dưới lớp tuyết. Ở phương Nam, đường sá khô ráo và cuộc phản công của quân ta diễn ra suốt dọc vùng duyên hải Ukraina. Cả Krivôi Rog và Nhikôpôl đều lùi lại phía sau, quân ta vượt qua sông Ingules, dũng cảm đột phá, tiến về giải phóng Ôđetxa.

       «...Cuộc sống của gia đình ta, bây giờ là chờ vào bản thông báo này tới bản thông báo khác, — mẹ viết.— Vắng thư con, lòng mẹ nặng trĩu. Có lần giữa ban ngày mẹ nghe thấy tiếng con gọi mẹ. Thế là mẹ đứng ngồi không yên. Sau đó, Lilia từ ngoài đường chạy về, em nó gặp bác đưa thư. Mẹ và em phát khóc lên vì sung sướng, cả hai mẹ con cùng đọc thư và thoạt đầu chẳng hiểu gì cả. Tất nhiên, con dối mẹ, để mẹ khỏi lo lắng, chứ những trận chiến đấu ở chỗ con, chắc chắn là khủng khiếp, dù họ có nhắc tới Apôxtôlôvơ ở trên đài…».

      Còn Xasa viết :   
      «Em đang khuyên mẹ mùa xuân này không trồng rau, nhưng mẹ lại sợ. Phaia bảo ‘sang thu bác hãy dỡ khoai tây, bác nên đi cùng với em nó, không có em nó thi bác biết đường nào?‘. Em rất muốn về nhà, nhưng không thể được. Em đi từng trải qua những điều đáng sợ nhất, nên bây giờ thế nào cũng được. Chà ! Em quên bẵng không viết cho anh biết ; Phaia sinh con gái. Con bé mới vui nhộn và thông minh làm sao, nó nhận ra em rồi đấy. Nhưng nó chẳng giống ai cả».   

       Làn gió ấm áp khẽ lật hai tờ giấy xé từ vở của Lianka và Xasa trong tay anh. Ngoài thảo nguyên, mặt trời chưa lên cao mà lưng đã nóng lên lên dưới lần áo capốt, chiếc mũ mùa đông sau gáy làm cho đầu thêm bức bối. Người anh khe khẽ lắc lư trên chiếc xe xích, rồi chìm vào giấc ngủ. Hai mi mắt nặng trĩu cữ sụp xuống.

      Ở phía sau, khẩu đội trưởng Alavidze ngửa mặt lên trời, hát một bài gì đấy bằng tiếng Grudia thật hay, nghe như kinh cầu nguyện — Chắc là anh ta đang đón mặt trời mọc. Trêchiakov ngoái cổ lại và nhìn thấy : Alavidze ngồi trên pháo, còn ở phía dưới vẫn là Đzeđ- zelasvili và Kôtzêrava lông mày sâu róm đi bên cạnh.  Cả hai người nhìn anh ta, khao khát chờ đợi Alavidze thể hiện âm điệu. Kôtzêrava vẫy mũ, hai người hòa theo bằng hai giọng nữ kim và bước đi cương quyết như đi ra trận. Có ai đó từ khẩu pháo bên cạnh chạy đến chỗ họ.   

       Phômitsev, vừa điều khiển cần lái máy kéo, vừa lắc đầu :
       - Có lẽ gặp thời đấy. Trông họ kìa : một người cất tiếng hát, tất cả hòa theo, giống như theo mệnh lệnh ấy. Còn hai người nữa chạy theo sau, sợ chậm trễ.

       Anh ta có ghen tỵ đôi chút, cười mỉa mai che giấu lòng mình.

       Mặt trời chiếu ấm áp, trên thảo nguyên làn không khí lay động, khói bom đạn bay lên lặng lẽ. Khi bạn ngồi trên xe xích ngay sát máy nổ, cuộc chiến tranh xung quanh bỗng trở nên lạ lùng, câm lặng. Thỉnh thoảng tiếng máy nổ đều đều trượt ra khỏi tai ; Trêchiakov giật mình thức giấc. Anh gập hai bức thư theo nếp cũ thành hai tam giác. Những bức thư của anh đã gặp những bức thư này ở đâu đó trên đường. Những bức thư của anh còn đang theo đường dây quân bưu ; chắc có lẽ họ sẽ chiếm được Ôđetxa sớm bơn.

       Khẩu pháo của quân Đức bị bỏ lại nằm ngay lề đường. Không hiểu sao đại bác của chúng bao giờ trông cũng có vẻ đồ sộ hơn, nặng nề hơn đại bác của ta. Khẩu pháo ngụy trang, lốm đốm sơn vàng, đang bị sa lầy, nhưng họ cũng không kịp kéo nó lên. Và một chiếc xe tăng Đức khác nữa ở ngay đó, tháp pháo bị hất tung ra xa. Năm bốn mươi mốt, toán bãi chiến trường còn nằm sau lưng quân dịch, cùng với những vũ khí hư hỏng, hay nguyên vẹn, hoặc đã được tu sửa. Bây giờ bãi chiến trường ấy nằm sau lưng quân ta. Còn chính những chiếc xe bọc thép đã chà lên khẩu đội cùa họ ở Kravsov, chắc chưa rời xa khỏi nơi đây.

      Trêchiakov nhét thư vào túi ngực áo varơi, và rút chiếc gương nhỏ đựng trong bao da ra. Chiếc gương rất tốt, dùng được cả hai mặt, và không thể vỡ được: nó là thép mài. Hôm qua lúc mặt trời lặn, lính trinh sát cùng với bộ binh đột nhập vào vạt rừng. Một đơn vị hậu cần nào đó của quân Đức đóng ở đấy. Chúng bỏ chạy hết, vứt lại mọi thứ: nhiên liệu đựng trong phuy chôn dưới đất, thùng đựng đồ hộp; họ còn tìm thấy một thùng rượu trên chiếc xe bò, dưới lớp cỏ khô và chính ở chỗ đó họ tìm thấy bộ quân phục sĩ quan Đức mới nguyên bị vứt lại, trong túi có cây thánh giá bằng sắt và chiếc gương con này. Hẳn là tên Đức bỏ chạy chỉ cầu xin Chúa có một điều: được sống. Và giờ đây, nếu còn sống, hắn sẽ tiếc cây thánh giá, có lẽ hắn sẽ không được phát chiếc mới. Ôbukhov lấy cây thánh giá sắt để chơi, anh nói : trở về, anh sẽ đeo cây thánh giá vào vòng cổ chó — để cho chó sủa.

      Trêchiakov nhấc mũ ra, đặt lên đầu gối tự ngắm nhìn mình trong chiếc gương thép, mơ màng nghĩ đến Xasa, đến mẹ, đến Lianka, đến Ôđetxa, đến Biển Đen phía trước, trong đời anh chưa lần nào đến đó. Chiếm được Ôđetxa phải ngủ một giấc ! Hai ngày hai đêm. Giá như người ta tuyên bố với cả quân ta và quân Đức như vậy : đi ngủ ! Tất cả mọi người sẽ ngả khuỵu xuống và ngủ mê mệt. Chỉ có trong chiến tranh mới không xảy ra chuyện ấy. Trong chiến tranh người ra trận lần đầu sẽ không chịu đựng nổi điều đó. Nghĩ cũng sợ thật, biết bao chuvện đã xảy ra suốt nhưng năm tháng này. Đấy là năm bốn mươi mốt anh còn chưa tham gia chiến đấu. Những người đã tham gia chiến đấu dạo đó, nay chỉ còn lại rất ít. Thật tiếc cho họ — những người hy sinh năm bốn mươi mốt, lúc mà tất cả mọi cái đang sụp đổ. Chính bọ không được trông thấy chiến thắng dù chỉ từ xa.
............................

       

       Trong thư mẹ và Lianka chúc mừng anh nhân ngày sinh nhật: 28 tháng Tư anh vừa tròn hai mươi tuổi. Có một lúc nào đó anh cảm thấy: hai mươi lăm tuổi—đấy là một người già nua tắm rồi. Chuyện gì xảy ra vào ngày này năm ngoái nhỉ? Hồi đó, anh còn ở trường sĩ quan, đúng phiên anh gác — bảo vệ bãi pháo. Gác đêm là tốt nhất, nếu trời không lạnh. Đứng gác một mình, sao nhấp nhánh trên đầu, muốn nghĩ gì thì nghĩ. Chỉ vào ban đêm, các học viên mới được nghĩ tự do, nhưng đúng lúc đó họ lại phải ngủ. Còn ban ngày thì không có giây phút nào để nghĩ về mình.

       Chiếc xe xích lắc lư, mọi vật loang loáng trong gương: lúc là cái cằm, lúc là cái trán ngấn nắng chia làm đôi, tóc rối bù dưới mũ.

       Ba biên đội máy bay tiêm kích của ta lượn cao tít phía trên con đường, trên đầu mọi người. Từ trên cao, họ thấy rõ mồn một những gì đang diễn ra ở dưới mặt đất. Chắc thấy rõ cả tiểu đoàn pháo hạng nặng của họ đang dăng dài trong lúc hành quân. Cùng với bộ binh cơ giới hóa, cùng với pháo hạng nhẹ, pháo hạng nặng được ném vào cửa đột phá, hỗ trợ cho xe tăng. Chắc chắn, trông thấy rõ ở phía trước xe tăng quân mình đang chiến đấu như thế nào.

       Đêm đó họ tiến vào nhà ga, ở đó có một đoàn tàu quân sự Đức. Hóa ra là đoàn tàu chở thương binh tới đây sau khi xe tăng ta lọt vào ga. Bọn Đức tháo chạy, rúc vào nhà dân, không cho dân ra. Sau đó bộ binh ta đã tóm được chúng ở ngoài vườn rau, trong các hầm chứa, và họ đã bắn những tên nào đó trong lúc chạy nhốn nháo. Cho đến lúc này, vẫn còn nhiều tên bỏ chạy, nấp vào đâu đó, đêm đến chúng sẽ vượt vòng vây về với quân chúng.

       Trêchiakov thiu thiu ngủ trong tiếng xe xích chạy ầm ầm, lắc lư đều đều và đúng lúc đó anh chợt tỉnh. Đã sang khu vực khác, cả khu vực đó nghiêng nghiêng bên sườn dốc và đường chân trời ngay phía trước chắn ngang mất tầm mắt.

       Phía trước, trên đường đi đang xẩy ra chuyện gì đó. Tiểu đoàn trưởng ngồi trên lưng ngựa, trông ông cao hơn tất cả mọi người. Dáng người bé nhỏ, bởi thế ông luôn cố leo lên trên bất cứ một cái gì đó cho cao hơn.

      Đứng bên ông, chú ngựa đang gõ móng, các sĩ quan vây quanh, tiểu đoàn trưởng giơ tay chỉ qua đầu họ. Đại đội sáu đang đi phía trước, bỗng rẽ ngoặt sang bên, xe xích kéo pháo trên khắp cánh đồng.

     Trêchiakov nhảy xuống, chạy đến Gôrôdilin, chạy lại đón anh quát lên từ xa :
      - Alaviđze đâu ?

      «Alavidze» mà anh ta lại gọi cứ như là « Alavidzia».
      - Alaviđze ở đây !

      -Anh cùng với cậu ấy đưa pháo vào khe hẻm kia. Triển khai ngay trên đường đi khu vực bắn...

      Đạn pháo vút qua đầu họ nổ tung trên đồng. Và ngay lập tức một tràng súng máy vang lên gần đấy. Rất
Có thể súng máy vẫn bắn tành tạch suốt, nhưng vì tiếng động cợ gào rú nên không nghe thấy chăng?

     - Đại đội trưởng, có chuyện gì vậy ?

     - Có lệnh chiếm tuyến phòng ngự. Chỗ nào đó bên phải quân Đức đang chọc thủng vòng vây.

      - Thế xe tăng của quân ta đâu ?   

      - Xe tăng ở phía trước. Nhìn chung là thế này : tôi sẽ tự bố trí đại đội. Cậu thấy bụi cây kia chứ ? Đưa ô-tô chở đạn đến đó. Tìm cách ngụy trang. Nhanh lên!

      Trêchiakov chạy đến bên ô-tô, vừa chạy, anh vừa tập hợp trung đội:
       - Tsabarov ! Đánh chiếc «Phord» vào bụi cây kia !

      Rồi anh nhảy lên bậc xe. Ôbuxov và Kưchin ôm súng tiểu liên nhảy lên bậc bên kia. Đó là chiếc xe DIX cũ kỹ, cabin bằng gỗ, đã chạy được nửa cuộc chiến tranh. Tay giữ cửa đứng trên bậc xe đang nảy tung trên cánh đồng đã cày, Trêchiakov chỉ đường cho lái xe, và từ buồng lái anh nhìn ra khắp khu vực, anh muốn hiểu chuyện gì xảy ra. Anh trông thấy rõ các đại đội đang bò tản ra khắp cánh đồng. Và một vài tiếng nổ vẫn nổ dựng trên cánh đồng. Súng bắn mạnh. Ai đó phóng ngựa trên đường, chỉ thấy bụi tung lên ở phía sau. Và bỗng tất cả trở nên khác hẳn, tựa như trước trận đánh, mặt trời cũng trở nên chói chang hơn.

       Củi bên người lái xe, Trêchiakov chỉ cho anh ta thấy nên vòng theo hướng nào. Anh đã quan sát thấy sườn dốc dựng đứng, cần dừng lại chỗ đó, đây chỉnh là cách ngụy trang tốt nhất. Lái xe gật đầu, và anh nhảy ra khỏi bậc xe, chạy trở lại : một chiếc xe «Phord» chiến lợi phẩm đang bị pa-ti-nê.

       Anh chạy chưa đầy trăm mét, súng tiểu liên vẫn lia hết băng này sang băng khác. Chiếc ô-tô dừng lại, trên bậc xe Ôbuxov chĩa súng ra, Kưchin ôm súng tiểu liên trong tay lùi lại sau xe, sát bên lùm cây, cứ như đi vòng quanh một vật gì. Trêchiakov chạy đến với họ, vừa chạy vừa rút súng ngắn ra, anh nghe thấy tiếng quát lạ lùng của Ôbuxov, tay giữ cò súng, mặt tái xanh :
       - Henđơ hox! (Giơ tay lên !)

       Và anh ta vảy súng thúc giục từ xa :
       - Snel, snel! (Nhanh lên, nhanh lên !)

       Trông thấy trung úy chạy đến, Ôbuxov hét lên sung sướng:   
       - Suýt nữa thì chúng tôi chẹt phải chúng. Chúng nẳm đó... Suýt nữa thì chẹt phải !

     .........................

       Từ lùm cây, bọn Đức nhô đầu ra, ngập ngừng giơ tay lên. Chạy tới nơi, Trêchiakov hua súng xua bọn Đức trên cánh đồng. Ôbuxov, Kưchin và người lái xe vừa trườn từ cabin xuống, hốt hoảng chẳng kém gì bọn Đức, lăm lăm súng đi kèm bọn chúng, lính trinh sát từ xe khác chạy đến, lùng sục khắp các lùm cây. Và không hiểu từ đâu mọi người chạy bổ đến.
      - Tóm được chúng ở đâu đấy ?

      - Nhìn kìa, nhìn kìa ! Ôi quân tàn bạo ! Còn nghiêng nghiêng ngó ngó kìa !

       - Chúng nằm ở đấy à ?

      - Suýt nữa chẹt phải chúng.

      - Chúng nằm ở trong lùm cây kia à ?

      - Tôi nghe thấy tiếng súng nổ…

      Mười bốn tên Đức sợ bị trừng phạt, đang đứng trên cánh đồng, túm tụm thành đám, nhìn nét mặt, cố hiểu xem điều gì đang chờ đón chúng. Chúng hoảng sợ cụp mắt xuống trước ánh mắt của mọi người. Tất cả các gương mặt, đã mất hết tính người, dúm dó lại vì sợ hãi. Chúng lén lút nhìn, lắng nghe loạt đạn nổ không xa. Có một vài tên quấn băng trông trắng xóa.

      Tsabarov lôi được thêm hai tên nữa trong các bụi cây ra và anh vừa đạp vừa đá chúng đi, súng lăm lăm trong tay. Các chiến sĩ đang đứng chờ - người thì cười hô hố, người thì quắc mắt căm thù. Bọn Đức hốt hoảng nép vào nhau. Chạy tới nơi, hai tên nhào vào đám lính Đức, đám lính Đức rùng rùng chuyển động. Và lúc này tên sĩ quan đứng gần Trêchiakov hơn những tên khác, nở nụ cười xin phép, bỏ cánh tay duy nhất đang giơ cao xuống — còn tay kia, cuộn đầy băng treo lủng lẳng trước ngực, hối hả lục tìm thứ gì đó, từ chiếc xà cột dã chiến, hắn rút ra và chìa cho Trêchiakov thấy, ấp úng bằng tiếng Đức. Trên bộ mặt vừa rửa ráy của hắn, những giọt nước mắt đùng đục lăn xuống. Tên Đức cầm trong tay chiếc vòng nhựa và thước đo tọa độ pháo binh, nhưng không giống như thước của ta, hắn chìa những thứ đó ra, đưa mắt khích lệ, đầu gật gật.

      Trêchiakov bất giác tránh ra. Và bất ngờ với cả chính bản thân mình, anh nói to với bọn Đức :
      - Nixt Sixen ! (Không bắn !) — Và ra hiệu cho chúng thấy rằng chúng sẽ không bị bắn.— Arbaiten ! (Làm việc !) - Nax Xibir ! (Tại Xibir !)

       Đám tù binh bắt đầu rì rầm, những nụ cười nhợt nhạt thoáng hiện trên mặt chúng. Từ sau đỉnh núi, một viên đạn đại bác Đức bắn tới nổ tung lên cách đó không xa, - Trêchiakov bắt gặp cái nhìn hí hửng độc ác của tên lính Đức nào đó trong đám tù binh hướng vào anh.

      Tsabarov dồn tù binh lại, tịch thu vũ khí, ném những chiếc xà cột dã chiến, túi dết thành một đống chung trên mặt đất.

     - Làm gì với tất cả bọn chúng bây giờ nhỉ ? — Anh hỏi.

     - Còn làm gì nữa ? — Tức giận với chính mình vì lòng thương hại đột ngột đó, Trêchiakov hét lên để tất cả cùng nghe thấy — Tất cả bọn chúng được bao nhiêu sức ngựa ? Nào, hãy dồn chúng lại, để chúng kéo chiếc «Ford».
      Các chiến sĩ cười ầm ĩ, Ôbuxov xua đám tù binh lại gần chiếc xe đang sa lầy trên cánh đồng đã cày :
      - Arbaiten ! Arbaiten l (Làm việc! Làm việc đi !)

      Bọn Đức không hiểu ngay ra người ta đòi hỏi ở chúng điều gì, chúng vây kín chiếc ô tô, chúng không đẩy được bao nhiêu mà chỉ áp người vào chiếc ôtô.

      Các chiến sĩ quát lèn :
      - Nào, hai  ba, này ! Hai — ba này !

     - Đẩy đi ! Đẩy đi !

      Một vài tiếng nổ rít lên không xa trên đầu. Trong thùng xe đầy đạn pháo. Nếu có quả đạn nào rơi trúng vào chiếc xe sẽ nổ tung, cả những tên Đức đang vây kín chiếc ô tô, cả các chiến sĩ đang hò hét giúp chúng, tất cả sẽ chỉ còn lại là một cái hố chung hình phễu. Trong thâm tâm bọn Đức đang cố sức, có một tên nào đó đứng ra chỉ huy chúng, chiếc xe rú máy, rùng lên vì cố sức, một vài bận gần như nó leo lên được nhưng rồi lại tuột xuống rãnh xe. Bọn chúng lại cố đẩy. Người lái xe mở cửa quát lên điều gì đó, chiếc xe chuyển mình bò lên vào phút cuối, các chiến sĩ không dằn được, chạy ùa tới, tỳ vai, tỳ tay đẩy, những đôi ủng sục vào đất dưới chân. Chiếc xe tải rùng rùng cố sức lần cuối, chuyển bánh chạy vọt lên, và theo quán tính, tất cả chạy theo xe vài bước nữa mới dừng lại. Sau công việc chung ấy, các gương mặt cùng nở nụ cười.
       - Nào, đưa chúng đi... Kưchin, Ôbuxov ! — Nghe thấy đạn pháo bay vèo vèo, Trêchiakov cau có ra lệnh.   

       - Đưa chúng về hậu phương... Nào... Nhanh lên ! — Anh tiếp tục nói và nghe thấy đạn pháo bay về hướng này, cả bọn Đức cùng nghe thấy thế và chúng càng lắng tai nghe mãi.

      Thùng xe tải nặng nề lắc lư chạy xa dần, trông như nó đang lún xuống trong các lùm cây. Hai tiếng nổ nối tiếp nhau trên cánh đồng, che khuất chiếc ô tô.
     
      - «Trệch rồi !» — Trêchiakov còn kịp nghĩ. Đúng lúc ấy, một cú giáng vào anh mạnh đến nỗi anh không đứng vững được nữa, tay trái anh bị trúng đạn. Đám tù binh gào lên, giãn ra. Một tên Đức quằn quại trên mặt đất.

       Trêchiakov thử nhấc tay lên, cánh tay bị gẫy một cách lạ lùng, lủng lẳng trong ống tay áo rách. Và khi cơn đau bắt đầu dội lên, người anh choáng váng. Mắt nheo nheo như bị chói nắng, anh cắn răng, lấy cái đau thắng cái đau. Anh thoáng trông thấy báng súng trường loang loáng trong tay Tsabarov, tên Đức cao lêu nghêu lùi lại, giơ tay che bộ mặt giập nát.

      - Đừng đánh ! Trêchiakov quát lên và không nén nổi cái đau, anh bắt đầu rên rỉ.

      Khoảng tiếng rưỡi sau, bác sĩ trung đoàn nắn lại chỗ xương bị gãy, băng nẹp vào cho anh.
      - Buộc cho anh ấy cao lên nữa, — bàc sĩ nói với cô y tá đang treo cánh tay anh lên chiếc băng chéo. — Thế nữa ! - và bắt đầu ngắm nghía công việc của mình.

      - Họ sẽ cưa tay tôi chứ ? Trêchiakov hỏi, không giấu nổi nỗi khiếp sợ…

      Bác sĩ mỉm cười, đáp bằng giọng sảng khoái quen thuộc :
      - Anh còn chiến đấu được bằng cánh tay ấy. Anh sẽ còn tiêu diệt được bọn Đức bằng cánh tay ấy. Tất nhiên, nếu chiến tranh không kết thúc sớm hơn.

     - Cám ơn bác sĩ ! – Trêchiakov nói – Đây là lần thứ ba, tôi bị vào cánh tay này.

    - Lần thứ ba, tức là lần cuối cùng. Trong cuộc đời, mọi điều đều không diễn quá ba lần…

      Không nhiều người bị thương, tất cả thương binh ai có thể đi và bò được, đều chuyển dần sang phía có nắng của ngôi nhà, chờ được gửi đi, cả bác sĩ cũng ra đường đứng đợi.
     - Thế nào, ở đằng đó có đông bọn Đức không ? - người bác sĩ hỏi, tai lắng nghe tiếng pháo ầm ầm cách đó không xa. — Chúng dùng sức phá vỡ vòng vây phải không?   

      Lúc này Trêchiakov bắt gặp thoáng lo lắng trong giọng nói của bác sĩ.
      - Không, không như vậy đâu. Nhưng các đồng chí vẫn phải cắt gác đêm.

     - Cử ai mới được ?

     - Cử các thương binh nhẹ thuộc đơn vị cứu thương ấy…

     - Thương binh thì cần phải được bình phục - bác sĩ nói, đôi lông mày trên gương mặt bác sĩ nhướn lên với
vẻ triết lý.

      - Nếu muốn sống, họ sẽ gác…

     Trêchiakov vụng về ngọ ngoạy vai, đau nhói. Anh cau có dõi theo người trung sĩ ria rậm, khỏe mạnh, rắn rỏi, tay cầm chổi bước ra khỏi nhà quét thềm, cúi người xuống chăm chú quét tung bụi lên.

      - Anh đừng có mà thương xót cái lũ chây lười,— Trêchiakov nói với bác sĩ. — Bọn Đức đang rải rác ở đây, rồi thì chúng sẽ dạy dỗ cho. Ban ngày chúng phòng thân, nấp trong các bụi cây, chúng tôi suýt chẹt phải chúng nó đấy, còn ban đêm thì....Vũ khí vứt lăn lóc khắp nơi.

      Xe tải thương đến, người ta bắt đầu chuyển thương binh. Anh tự quyết định sẽ đi chuyến thứ hai, bởi vì còn có những thương binh nặng hơn. Trêchiakov mặc áo ca-pốt ngồi bệt xuống bậc thềm, nhìn người phụ trách tải thương, một phụ nữ trẻ trung, hách dịch, sỗ sàng đứng điều hành bên chiếc xe ; người lính đánh xe ngựa giật nảy mình vì giọng nói của chị, cuống quýt thi hành nhưng lại không đúng theo yêu cầu.

      Họ đưa một thương binh nặng lên xe. Rồi đặt anh ta nằm xuống lớp rơm ở đáy xe, anh ta rất yếu.

      Người nào tự lết ra xe được thì cố làm ra vẻ đáng  thương hơn, Trêchiakov móc chiếc bật lửa từ trong túi ra, bắt đầu hút thuốc, anh nuốt khói thật sâu, thật ngon lành, nhìn vạt áo capốt của mình, máu anh đã khô, màu gỉ sắt. Anh vò áo, thử xóa sạch vết máu. Vết thương được tiêm nôvôcain giờ đây hoàn toàn không còn làm anh lo lắng, anh có thể chịu dựng được nỗi đau như thể. Họ sẽ còn tháo băng đẫm máu khỏi vết thương mới một vài lần nữa, cho đến khi vết thương ấy mưng mủ và băng tự bong ra. Trong thâm tâm anh đã mường tượng được trước cả một chặng đường đang chờ đón anh. Lần này, cỏ lẽ tay anh phải bó bột. Anh nhớ đến chàng trai trên chuyến tàu tải thương đã dưa tay nhón dòi ở vết thương. Chắc là sẽ khó chịu lắm đây, khi mà ngứa ngáy dưới lớp bột ấy.

      - Đồng chí trung úy ! Lại đây !

      Từ chỗ chiếc xe, bác sĩ gọi anh và vẫy tay. Ngay từ đầu anh đã quyết định chuyến xe này không có chỗ dành cho anh, bây giờ được điều chỉnh như vậy. Trêchiakov rất sung sướng. Anh bước lại gần chiếc xe.
      - Anh ngồi xuống đây,— bác sĩ nói. — Đi thôi.

      Và lúc lên đường, còn thận trọng vỗ vào lưng anh.

      Lúc này, khi anh được đưa về hậu phương, anh lờ mờ cảm thấy mình có tội với tất cả những người còn ở lại. Và ngay lập tức, anh thấy người chiến sĩ đứng tuổi bên tường nhà. Anh ta ngồi dưới đất, duỗi dài bàn chân cuốn đầy băng mới thay, cười khẩy và ngay lập tức cụp mắt xuống. Trêchiakov trùng trình :
      - Các đồng chí đưa người này lên, — anh khẽ nói với bác sĩ. — Tôi còn đi được.

      Nhưng người lính đã nghe thấy, anh ta loay hoay trên mặt đất, toàn thân cúi gập xuống, tỳ tay vào cây gậy, nhảy đến bên chiếc xe. Mắt vẫn cụp xuống, anh ta chui vào xe hệt như người nhặt lại được vật riêng của mình. Và ngay lập tức anh ta giục giã người đánh xe:
       - Nào, còn gì nữa ! Đi thôi...

       - Đừng có mà ra lệnh! — Chị phụ trách tải thương quát anh ta lạc cả giọng. Chị bước đến ngồi cạnh người đánh xe. — Tự động ra lệnh... Tôi lại đuổi xuống bây giờ !

       Anh lính vẫn không nghe thấy, cứ như người ta nói với ai ấy chứ không phải nói với anh ta. Chị phụ trách tải thương ngồi dịch lại trên tấm gỗ nằm ngang, giận dữ nói với Trêchiakov :
      - Ngồi xuống đây, đồng chí trung úy. Ở đây ai cũng ra lệnh được.

      Anh nắm chặt tay bác sĩ, không biết tại sao ngoảnh nhìn lần cuối, rồi chui vào xe ngồi cạnh chị phụ trách tải thương. Thôi, thế là xong. Cuộc đời kết thúc một vòng quay nào đó của mình.

       Và thế là anh ra đi, lưng quay về hướng mặt trận. Trung đội của anh, cuộc chiến tranh...tất cả đều nằm tại phía sau. Mùa xuân, mùi mồ hôi từ lưng ngựa bốc lên, những chiếc lông hung hung cắt ngắn trên mình chúng bóng mượt lên. Mặt trời chiếu sáng, cả thảo nguyên màu ám khói trải dài, bóng những đám mây in trên thảo nguyên, xa xa mờ xanh hoặc là những ngọn đồi hoặc là những ngọn nủí. Và cao tít trên đầu, cao tít trên bầu trời sáng chói những cụm mây trắng nối theo nhau. Trời ơi, trên thế giới này tuyệt diệu biết bao, thoáng đãng biết bao! Hệt như lần đầu anh trông thấy vạn vật như vậy.
       Bóng mây nhảy nhót trên lưng ngựa, anh thoáng cảm thấy bóng mây ấy trên gương mặt mình, anh nheo mắt lại vì chói nắng.
      - Ghìm lại một chút, — anh nói với người đánh xe, và khi anh ta kéo căng sợi giây cương, anh bèn trườn xuống, đi bộ bên cạnh. Bị xóc, vết thương của anh lại bắt đầu đau. Nhưng anh biết chỉ đau một chút rồi sẽ hết, và anh thấy lòng mình thật yên tĩnh dễ chịu. Anh bước đi vịn bên tay lành lặn vào xe. Chị phụ trách tải thương từ trên cao ngó nhìn anh bằng đôi mắt thiếu ngủ đã lâu, rồi dịch ra mép tấm gỗ, ngồi vào chỗ của anh vừa bỏ trống.
       - Chị chiến đấu đã lâu chưa ? — Anh hỏi chuyện cốt quên đi nỗi đau.

      - Kiếm thuốc hút đi. - Chị ngáp dài.

      Chị còn rất trẻ, đôi mắt căng mọng, miệng nhỏ. Chị nheo mắt thành thạo châm thuốc từ điếu thuốc của người đánh xe, và ho lên khàn khàn sau hơi thuốc đầu tiên.   

       Bóng mây đang lướt trên thảo nguyên, phủ kín cả khe nhỏ. Và đột nhiên ở đằng ấy có điều gì khiến Trêchiakov thấy cảnh giác. Anh không biết điều gì, nhưng đó là linh tính báo trước điều hiểm nguy. Theo thói quen, lúc nào anh cũng ý thức được mình là người chỉ huy, anh quan sát khắp khu vực : cả lúc anh ngồi trên xe, cả lúc anh đi bộ.

       Những chú ngựa vẫn nện vó trên đường, người đánh xe giật dây cưong thúc ngựa, các thương binh hút thuốc. Anh bước đi bên cạnh, tay vịn chặt vào thành xe. Và họ cứ thế tiến đến gần khe xối. Từ phía dưới, anh nghiêm nghị ngước nhìn người phụ trách tải thương, cũng như anh đang nhìn về đằng đấy, anh không muốn làm chị hoảng sợ.

      Bóng mây chuyển dịch, mặt    trời lại soi xuống   khe nhỏ. Không, anh đã cảnh giác vô ích.
      - Chị chiến đã lâu chưa ? — Trêchiakov lại hỏi, anh quên mất rằng anh vừa hỏi chị điều đó.

     - Lâu rồi, — chị đáp, sau khi ho giọng chị   đã trở nên trong trẻo. —  Cả gia đình tôi cùng chiến đấu. Chị cả tôi ra mặt trận ngay sau khi chồng chị ấy bị giết chết. Em trai tôi cũng vậy. Chỉ có mẹ tôi và lũ cháu nhỏ ngồi nhà, chờ thư….

      Anh bước đi bên cạnh và lại ngước lên nhìn chị. Giá đây là Xasa? Hay Lianka? Và lúc này, anh cảm thấy xót thương chị như là xót thương Xasa và Lianka.

      Anh không nghe thấy loạt tiểu liên bắn. Anh bị  trúng đạn, đạn cày dưới chân anh, anh buông thành xe ra và ngã xuống. Tất cả diễn ra trong nháy mắt. Nằm trên mặt đất, anh trông thấy lũ ngựa phi vút nhanh xuống dốc, và cô gái phụ trách tải thương  giằng lấy dây cương từ tay người đánh xe, anh đưa mắt ước lượng cái khoảng cách giữa anh với mọi người. Và anh nổ súng hú họa.

     Và ở đằng đấy, một loạt tiểu liên lại vang lên. Anh kịp nhận ra chúng bắn từ đâu, và còn nghĩ mình nằm ở thế bất lợi, ngay trên đường, nơi dễ thấy nhất, cần phải lăn xuống rãnh bên đường. Nhưng đúng vào lúc ấy, ở phía trước có cái gì đó lay động…

      Thế giới thu hẹp lại…Giờ đây anh nhìn thấy thế giới qua khe ngắm. Đằng kia, trên đầu ruồi khẩu súng ngắn,  ở cuối cánh tay đang duỗi căng của anh, lại   thấy lay  động, một màu khói xam xám bốc lên trên nền trời, Trêchiakov nổ súng….

      Khi người nữ phụ trách tải thương cho ngựa dừng lại, chị ngoảnh nhìn nơi chúng bắn họ và anh đã ngã. xuống, không còn gì nữa. Chỉ có đám khói của một vụ nổ đang rời khỏi mặt đất. Và trên trời cao, những đám mây trắng xóa được gió chắp cánh vẫn lững lờ nối nhau trôi…..




                                                          HẾT.