Kissinger-Những biên bản hội đàm tuyệt mật chưa công bố

[SaoVang]

Ngoại trừ vụ việc trên, cuộc trao đổi giữa Kít-sinh-gơ với Mao và Chu diễn ra vui vẻ. Khác với trước đây, lời lẽ chỉ trích trong sự hoài nghi về quan hệ Mỹ- Xô chỉ là chủ đề thứ yếu. Hơn nữa, không giống Hoàng Trấn, cả Mao và Chu rất tán thưởng sách lược của Kít-sinh-gơ. Mao Chủ tịch giải thích với Kít-sinh-gơ rằng: Đại sứ của chúng tôi khi đề cập đến việc ủng hộ thế giới Ả-rập, chưa hiểu tầm quan trọng về việc Mỹ chống lại Liên Xô".

Chu và Mao có quan điểm chung: ủng hộ sự cảnh giác về quân sự và hoan nghênh Kít-sinh-gơ đã gạt bỏ cố gắng của Liên Xô trong các Hiệp định song phương, tương tự như Hiệp định ngừng bắn. Những quan điểm thống nhất đó đã chứng thực kết luận của Kít-sinh-gơ là, đã đạt được nhận thức chung, sâu hơn "về tầm nhìn chiến lược" trong quan hệ Trung-Mỹ.

Tuy rằng, trong hồi ký của mình, Kít-sinh-gơ đã giải thích đầy đủ hợp lý các cuộc trao đổi về vấn đề chính sách ngoại giao, nhưng ông ta không hề đề cập đến trực giác đặc biệt của mình, thể hiện trong việc tăng cường liên minh chiến lược và xua tan mối ngờ vực của phía Bắc Kinh đối với cuộc họp cấp cao Xô- Mỹ.

Sau khi tới Bắc Kinh, Kít-sinh-gơ có nói, nếu Liên Xô biết chuyện, nhất định họ sẽ phá hoại sự hòa hoãn quan hệ Trung-Mỹ bằng biện pháp mang tính chất phá hoại. Kít-sinh-gơ đề nghị cần giữ bí mật về hợp tác quân sự Trung-Mỹ, nhằm chứng minh sự đánh giá có phần cường điệu về mối đe doạ quân sự của Liên Xô chống Trung Quốc là có thực. Mấy ngày trước đó, Liên Xô có đưa ra lời cảnh cáo Trung Quốc.

Chu Ân Lai có nhấn mạnh: Trong kỳ Đại hội Đảng vừa qua phải chuẩn bị chống trả cuộc tấn công bất thần, nên không mấy quan tâm đến đề nghị của Kít-sinh-gơ. Trong mấy cuộc hội đàm với Kít-sinh-gơ, Chu nêu ra để trao đổi về vấn đề lập đường dây nóng, nhằm cung cấp thông tin tình báo chiến lược. Nhưng người Trung Quốc đã bỏ ngoài tai lời khuyến cáo của Kít-sinh-gơ, và cho đến năm 1988, họ mới ký với Mỹ về Hiệp định lập đường dây nóng.

Kít-sinh-gơ không giải thích vấn đề quan hệ giữa Mỹ với Đài Loan được Thủ tướng Chu nêu ra. Chu Ân Lai hỏi Bộ Ngoại giao Mỹ tại sao ủng hộ việc Đài Loan lập nhiều cơ quan lãnh sự đến thế và còn giúp Đài Loan chế tạo máy bay chiến đấu? Sau này Kít-sinh-gơ thừa nhận "Đó là sự sơ xuất quan liêu”, tuy nhiên, nhìn chung Kít-sinh-gơ không vội tìm kiếm giải pháp cho vấn đề Đài Loan. Bởi năm 1976, Ních-xơn đã có cam kết với Trung Quốc về bình thường hóa quan hệ. Mao Trạch Đông nói: Người Đài Loan "là một đám người chống lại giải phóng". Trước mắt không có Đài Loan, Bắc Kinh vẫn cứ tồn tại.

Đối với Kít-sinh-gơ, bản thông cáo được công bố sau chuyến thăm đã tạo thêm lý do để ông ta dễ dàng tiếp cận mối quan hệ Mỹ-Đài Loan. Tập trung vào vấn đề mở rộng buôn bán và giao lưu các lĩnh vực khác, bản thông cáo nhấn mạnh "Cơ sở duy nhất để bình thường hóa là sự thừa nhận nguyên tắc" một nước Trung Quốc.

Một số lời lẽ nhập nhằng do Chu tung ra gây ảo tưởng cho Kít-sinh-gơ, khiến ông này hiểu rằng phía Bắc Kinh sẽ để mặc cho Oa-sinh-tơn tiếp tục mối quan hệ thực chất với Đài Loan, vẫn cho phép quan hệ với khẩu hiệu "tựa như cái khung pháp lý hư danh", Mỹ có thể đối phó với nguyên tắc "một nước Trung Quốc". Có nghĩa trong khi Oa-sinh-tơn và Bắc Kinh chưa chính thức đặt quan hệ cấp Đại sứ, Mỹ có thể tiếp tục quan hệ với Đài Loan về chính trị, quân sự, đồng thời đẩy mạnh chiều sâu trong quan hệ chính trị, kinh tế giữa hai nước Trung-Mỹ.

[SaoVang]

Sẽ là sai lầm lớn đối với Kít-sinh-gơ nếu như ông ta tưởng rằng, có thể thưởng thức hai thứ rượu "Mao Đài" của cả Trung Quốc và Đài Loan. Sự việc như Kít-sinh-gơ đã biết từ năm 1974-1975, người Trung Quốc không vội trong bình thường hóa, trừ phi Oa-sinh-tơn nghiêm túc đối mặt với vấn đề quan hệ chính trị với Đài Loan. Còn không họ sẽ không có bất cứ hành động nào thúc đẩy quan hệ tốt lên. Đối với Bắc Kinh, nhận thức của họ về nguyên tắc một nước Trung Quốc chẳng qua chỉ là "một cái khung pháp lý hư danh

Kít-sinh-gơ có ý định giải quyết một số vấn đề song phương, như vấn đề hạn chế tài sản trí tuệ và quyền sở hữu trí tuệ v.v... trong chuyến thăm. Điều làm cho người ta lạc quan là, vấn đề sẽ được "giải quyết trong vòng 6 tháng” (thực tế là 6 năm). Song điều Kít-sinh-gơ quan tâm là ai kế vị sau Mao và Chu. Bởi đến thời điểm này Trung Quốc vẫn chưa thấy có gương mặt nào có thể đảm nhiệm trọng trách lãnh đạo.

Kít-sinh-gơ nói rằng: Chúng ta không dám tin rằng, lúc đó Trung Quốc có tiếp tục chính sách hiện nay của chúng ta hay không. Những rắc rối chính trị ở Mỹ, nhất là vụ Oa-tơ-ghết đang tấn công quan hệ Trung-Mỹ. Kít-sinh-gơ nhận xét, một khi Mao Trạch Đông hiểu tất cả cả những chuyện đó, người Trung Quốc sẽ theo dõi sát sao việc Quốc hội chỉ trích Ních-xơn, họ sẽ đặc biệt quan tâm đến tình hình trong nước và Quốc hội của chúng ta, họ ý thức được những điều đó sẽ khiến Mỹ phải tách khỏi thế giới".

Kít-sinh-gơ lo ngại có thể xảy ra tình hình Mỹ bị cô lập, Chu Ân Lai cực kỳ nhạy cảm với vấn đề trọng tâm trong đàm phán về chính sách ngoại giao của Mỹ. ông ta đã nói với Kít-sinh-gơ: "Chính phủ của các Ngài bành trướng quá mức".

Ngày 10/11, Kít-sinh-gơ tới Bắc Kinh, được Trung Quốc mở tiệc chiêu đãi. Trong hồi ký của mình, Kít-sinh-gơ không hề đề cập đến cuộc gặp ngắn ngủi với Chu Ân Lai và Nguyên soái Diệp Kiếm Anh. Sử dụng loại thuật ngữ thông thường, Kít-sinh-gơ giới thiệu vắn tắt với hai vị lãnh đạo Trung Quốc vấn đề thực chất của đề án chống Trung Quốc do Liên Xô nêu ra hồi đầu năm. Ông ta khiêu khích đề nghị Oa-sinh-tơn nên cung cấp tình báo quân sự cho Trung Quốc, để giảm bớt diện "phơi lưng" trước Liên Xô. Điều đáng nói, Kít-sinh-gơ đã cho người nghiên cứu vấn đề này, và sẵn sàng chia sẻ với Trung Quốc kết quả nghiên cứu

Trước khi hội đàm, Giám đốc Cục quản lý cắt giảm quân bị D.Ai-cơ-lê đã gửi cho Kít-sinh-gơ một bản thông tin tình báo chiến lược về các khu vực của Trung Quốc có khả năng bị tấn công, mang sang Trung Quốc. Ai-cơ-lê tuyên bố, tình báo quân sự về Liên Xô của Mỹ nhiều hơn của Trung Quốc, và Oa-sinh-tơn biết rõ kế hoạch chuẩn bị tác chiến của Liên Xô, trước vài tiếng đồng hồ "khi Trung Quốc dò được động thái của Liên Xô".

Ai-cơ-lê cho rằng, lập đường dây nóng Trung-Mỹ nhằm cung cấp tình báo chiến lược là biện pháp tốt nhất để tăng cường sức mạnh hạt nhân của Trung Quốc. Theo ông ta, Oa-sinh-tơn có thể giúp Trung Quốc cải thiện thông tin tình báo về Liên Xô, bằng cách dùng phòng thí nghiệm vũ trụ có người của Mỹ chụp những bức ảnh có độ nét cao mà Trung Quốc rất cần, góp phần tăng cường sức mạnh chiến đấu của quân đội Trung Quốc. Với tư duy trên, Kít-sinh-gơ xem xét văn kiện của Cục quản lý cắt giảm quân bị và nêu đề nghị hợp tác với Thủ tướng Chu Ân Lai.

[SaoVang]

Nhà Trắng
VĂN KIỆN BẢN GHI NHỚ HỘI ĐÀM.
TỐI MẬT, CHỈ DÙNG THAM KHẢO NỘI BỘ

.

Người dự: Thủ tướng Chu Ân Lai; Diệp Kiếm Anh, Chủ tịch Hội đồng quân sự; Kiều Quán Hoa, Phó Thủ tướng (nguyên văn); phiên dịch Đường Văn Sinh, Thẩm Tác Vân; Tiến sĩ Kít-sinh-gơ, Uyn-tơn Lốt, trưởng Ban kế hoạch và điều phối Bộ Ngoại giao.

Thời gian: Từ 9 giờ 25 - 10 giờ 00 Ngày 15-11-1973

Địa điểm: Đại lễ đường Nhân dân tại Bắc Kinh, Trung Quốc.

(Khi mọi người bước vào phòng Hội nghị, Nguyên soái Diệp Kiếm Anh hỏi Kít-sinh-gơ: Làm Ngoại trưởng chắc đôi vai của Ngài sẽ nặng hơn? Kít-sinh-gơ trả lời: Công việc có phức tạp hơn, chính sách không thay đổi, nhưng con người thì thay đổi)

(Kít-sinh-gơ giới thiệu tóm tắt với Thủ tướng Chu nội dung đề án của Brê-giơ-nhép nêu ra trong Hội đàm Mỹ-Xô diễn ra vào tháng 5, tháng 6 năm 1973 về Trung Quốc và sức mạnh hạt nhân của Trung Quốc. Nội dung đã được đề cập trong bản tin gửi Đại sứ Hoàng Trấn).

Kít-sinh-gơ: Từ đó đến nay, tại các cuộc họp về hạn chế vũ khí hạt nhân, Liên Xô đã ba bốn lần đề nghị với chúng tôi trao đổi thông tin tình báo về Trung Quốc. Họ làm như vậy muốn chứng tỏ rằng họ có quyền ngang bằng với Mỹ. Hơn nữa, họ có đủ vũ khí để đập tan Trung Quốc. Số vũ khí đó sẽ tăng lên tùy theo sự thay đổi của tình hình Trung Quốc.

Thưa Thủ tướng, tôi nói với Ngài điều này không phải vì lợi ích riêng, mà bởi vì tôi tin rằng Liên Xô có âm mưu phá hoại Trung Quốc, hoặc thậm chí sẽ phát động cuộc tấn công quy mô lớn không thể tưởng tượng nổi đối với cộng đồng quốc tế (phiên dịch tỏ ra không hiểu quan điểm này). Tôi nói những điều này với Ngài không phải xuất phát từ tư lợi trừu tượng, mà bởi vì tôi tin rằng ngăn cản một cuộc tấn công như vậy, là vì lợi ích chung của chúng ta. Cũng như tôi, Ngài hiểu rất rõ, nếu thực hiện được cuộc tấn công này, thì hậu quả của nó là khôn lường đối với Nhật, châu Âu, Nam Á và Trung Đông.

Trước cuộc hội đàm này, tôi tin rằng Liên Xô thù địch Trung Quốc dữ dội, nhưng không cho rằng, họ có kế hoạch riêng. Có thể Ngài có cách nhìn khác. Tôi không loại trừ khả năng có quan điểm đặc biệt.

Hiện nay, vì cuộc trao đổi này, tôi đã tổ chức một số nghiên cứu trong Chính phủ, chỉ có khoảng bốn năm người biết mà thôi. Qua nghiên cứu, chúng tôi sẽ biết được mức độ của sự đe doạ và nên có biện pháp gì để phòng ngừa, cũng như giúp ích cho chúng ta thấy được những vấn đề lâu nay chưa rõ.

Tôi muốn nói, đối với cả hai phía, quan hệ chính thức chưa phải đã làm chúng ta thật hài lòng, nhưng những thứ đó chỉ là vấn đề kỹ thuật. Một số tài liệu có liên quan, tôi đã mang đến và để trong phòng khách. Chúng tôi có, một số đề nghị về cách giảm bớt thương vong quân đội của các Ngài và kéo dài trạng thái cảnh giới, chúng tôi xin nhắc lại, nhưng tất cả những điều này cần được giữ bí mật.

Nếu Thủ tướng quan tâm, tôi sẽ cử Tư lệnh Hao-ơ, hoặc trong trường hợp nào đó, tôi hoặc một người được chỉ định sẽ giới thiệu tỉ mỉ với Thủ tướng về kế hoạch phòng ngừa này. Ngoại trừ đề nghị dựa trên kinh nghiệm và một số thông tin tình báo được chỉnh lý lại, không có vụ việc nào liên quan đến quan hệ song phương hoặc quan hệ chính thức của chúng ta.

Ngoài ra tôi sẽ tường trình lại thái độ, tâm trạng của Brê-giơ-nhép khi trao đổi. Tôi nghĩ điều đó rất quan trọng với các Ngài. Điều chúng tôi quan tâm không phải là chuyện cho phép mà là khó khăn trong quá trình triển khai

[SaoVang]

Thủ tướng Chu Ân Lai: Trong chuyến thăm ngắn ngày gần đây của Ngài, chắc ông ta thôi không nhắc đến nó nữa?

Kít-sinh-gơ: Không! ông ta một lần nữa nêu ra vấn đề trao đổi thông tin tình báo.

Chu Ân Lai: Họ có vệ tinh nhân tạo, ngày nào cũng có thể do thám Trung Quốc.

Kít-sinh-gơ: Tôi biết.

Chu Ân Lai: Vậy họ vẫn cần tình báo quân sự ư?

Kít-sinh-gơ: Chúng tôi cho rằng, kỹ thuật chụp ảnh của họ không bằng chúng tôi. Nhưng tôi cho rằng điều họ cần là, có được một dấu hiệu từ phía chúng tôi, coi đó là dấu hiệu hợp tác, chứ không phải sử dụng những tình báo này. Họ hy vọng chúng tôi chấp nhận yêu cầu bức xúc của họ là phá hoại hoặc ngăn cản lực lượng hạt nhân của Trung Quốc, chứ không nhằm vào tình báo quân sự. Tuy nhiên, trao đổi tình báo không phải chuyện lớn, mà họ muốn nhằm đạt được một cái gì đó.

Chu Ân Lai: Cho dù tình hình Trung Đông căng thẳng như vậy, họ vẫn trao đổi vấn đề này ư?

Kít-sinh-gơ: Khi tôi ở đó đang diễn ra đàm phán về ngừng bắn.

Chu Ân Lai: Thời điểm trước khi chúng tôi đang trong tình trạng báo động. Ngài đi vốn là vì mục đích ngừng bắn?

Kít-sinh-gơ: Đúng vậy

Chu Ân Lai: Họ có hoan nghênh Ngài không?

Kít-sinh-gơ: Lúc đó còn chưa có vấn đề sức ép quân sự với chúng tôi, sức ép quân sự, xuất hiện sau 4 ngày. Nhưng sau đó họ không nhắc đến việc này nữa. 

Chu Ân Lai: Họ chỉ nêu ra trong thời gian chuyến thăm chứ không phải sau đó ư?

Kít-sinh-gơ: Trong thời gian chuyến thăm, chứ không phải sau đó.

Chu Ân Lai: Tôi tin rằng, họ nhất định nêu vấn đề này với Nhật Bản.

Kít-sinh-gơ: Suy ra thì biết, trong tình hình nào đó, cho dù họ không nêu, nếu họ cứ hành động theo phương châm này, theo tôi sẽ không thể hiểu nổi Nhật sẽ làm gì. Chúng tôi chưa nghe thấy họ nêu chuyện này với Nhật.

Chu Ân Lai: Họ luôn tìm mọi cách lôi kéo Nhật Bản rời xa chúng tôi. Họ hiểu rằng không thể hoàn toàn cắt đứt quan hệ giữa chúng tôi với Nhật Bản; nhưng ít ra cũng làm cho Nhật Bản xích lại gần họ, chứ không phải các Ngài.

Kít-sinh-gơ: Đúng vậy.

[SaoVang]

Chu Ân Lai: Chúng tôi từng nói với Nhật Bản rằng: Nếu các ông muốn khai thác vùng Xi-bi-ri tốt nhất nên cùng với Mỹ, chứ không nên làm một mình. Tôi tin rằng, Thủ tướng Ta-na-ka sẽ nói với các Ngài về ngày tháng cuộc hội đàm về vấn đề Xi-bi-ri.

Kít-sinh-gơ: Cũng đúng với suy nghĩ của chúng tôi.

Chu Ân Lai: Tôi nói với họ, tốt nhất là nên liên doanh với Mỹ để làm. Tôi nói chúng tôi không ngại các Ngài đi khai thác tài nguyên ở Xi-bi-a, mà ngại các Ngài mắc lừa. Chẳng lẽ Ngài không phát hiện ra hiện nay trong Chính phủ Liên Xô, có 3 đến 4 nhân vật đang tìm cách gây rối ư?

Kít-sinh-gơ: Không, không có. Bởi chúng tôi đã nói chuyện với Brê-giơ-nhép.

Chu Ân Lai: Đúng vậy, ông ta đang đơn ca.

Kít-sinh-gơ: Đầu tiên, chúng tôi luôn luôn đối phó với Cô-xư-ghin hoặc Pốt-goóc-nưi hoặc Brê-giơ-nhép còn Grô-mư-cô chỉ là quan chức cấp dưới chứ không phải lãnh đạo.

Chu Ân Lai : Su-sơ-lốp không tham dự đàm phán sao.

Kit-sinh-gơ: ông ta chỉ tham dự một lần khi Thủ tướng có mặt tại Mát-xcơ-va. Chúng tôi không có thông tin riêng về vụ việc này. Dân ở nước chúng tôi cho rằng, so với một số lãnh đạo khác, Su-sơ-lốp là con người có nhiều suy nghĩ ít quan liêu hơn.

Chu Ân Lai: ông ta có lý luận về lịch sử, nhưng theo một cách suy nghĩ riêng, để giải thích lý luận của người khác. Lịch sử Đảng Cộng sản Liên Xô đã sửa lại ba lần mỗi lần sửa đều hoàn tất dưới sự chỉ đạo của ông ta.

Kít-sinh-gơ: Tôi không biết điều đó. Tôi biết lịch sử Đảng Cộng sản Liên Xô đã sửa lại 3 lần. Nhưng không biết người chỉ đạo là ông ta.

Chu Ân Lai: ông ta chính là người quyết định văn bản cuối cùng

Kít-sinh-gơ: Ở Liên Xô không có người lãnh đạo thông minh và sắc bén.

Chu Ân Lai: Không, không phải là họ không có người, mà là họ quá hiếu thắng, nhưng dù sao vẫn xin cảm ơn Ngài về thông tin tình báo và lời khuyên. Nội dung do Ngài thông báo với Đại sứ Hoàng Trấn đã được ghi lại trong biên bản. Giờ đây, tuy bị lôi cuốn vào công việc nội chính và sự vụ hàng ngày, nhưng họ vẫn dành thời gian để chửi chúng tôi qua báo chí. Ở đây chúng tôi có người theo dõi và đọc loại tài liệu này. Còn chúng tôi không có thời giờ chỉ để liếc qua.

Tiếp đó, Kít-sinh-gơ và Chu Ân Lai đồng ý tiến hành họp nhóm 5 hoặc 6 người. Kít-sinh-gơ nhắc nhỏ Chu Ân Lai, Lốt hoặc Hao-ơ có thể cung thông tin cấp nếu như Nguyên soái Diệp Kiếm Anh muốn nghiên cứu thông tin tình báo chuyên đề.

[SaoVang]

Lời dẫn

Chiều hôm đó, Kít-sinh-gơ và Chu Ân Lai có cuộc trao đổi khá lâu. Kít-sinh-gơ đã có bài diễn thuyết dài lê thê về giới hạn cuộc đàm phán về quan hệ ngoại giao Trung-Mỹ. Trong hồi ký, Kít-sinh-gơ cho rằng mình hoàn toàn làm chủ cuộc trao đổi. Giữa ông ta và Chu Ân Lai đã hoàn toàn có chung quan điểm về vấn đề Trung Đông, Tây Âu. Tây Á, Đông Nam Á, và các vấn đề khác trong khu vực

Nhưng trong hồi ký, Kít-sinh-gơ không đề cập tới cam kết và lời hứa trong vấn đề Đài Loan (Phần lớn chỉ nhắc lại cam kết bí mật của Ních-xơn năm 1972) hoàn toàn không đề cập việc ông ta để lộ bí mật kế hoạch của Mỹ rút vũ khí hạt nhân, trong đó có máy chiến đấu U-2 và các lực lượng quân sự khác khỏi Đài Loan.

Cam kết của Kít-sinh-gơ trong vấn đề Đài Loan hoặc nhiều hoặc ít được coi là dự thảo của Hiệp ước. Nhưng Chu Ân Lai quan tâm là tại sao Oa-sinh-tơn lại cho phép Đài Loan lập lãnh sự quán mới, tại sao Hiệp định Mỹ-Đài Loan lại giúp cho Đài Loan chế tạo máy bay chiến đấu F-5E. Kít-sinn-gơ hứa sẽ cung cấp nhiều máy bay chiến đấu (cho Đài Loan) và cam kết rằng Đài Loan sẽ không dùng máy bay chiến đấu này tấn công nước Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa.

Về việc lập sứ quán Đài Loan, Kít-sinh-gơ khéo léo giải thích rằng Đài Loan cố gắng lập mối quan hệ chính thức cấp khu vực là "sự phản xạ có điều khiển trong bối cảnh vị trí của Mỹ giảm sút", chứ đây không phải là hành động có ý thức.

Dưới đây là nội dung hội đàm của Kít-sinh-gơ và Thủ tướng Chu kết thúc chiều ngày 11/11, đó cũng là phần để sót trong hồi ký của Kít-sinh-gơ. Ngoài phần nhận xét quan trọng về chính sách của Tây Đức, còn có nội dung trao đổi về hoà hoãn quan hệ kinh tế giữa Nhật Bản với Mỹ và Liên Xô. Sách lược của Kít-sinh-gơ về sự hoà hoãn quan hệ kinh tế giống những "lời hứa" nhiều hơn và sẽ khiến Liên Xô cảm thấy thất vọng.

Tường trình những điều trên, Kít-sinh-gơ nhằm mục đích giảm bớt sự quan tâm của Trung Quốc về chính sách của Mỹ, nhưng nếu ông ta thật sự nghiêm túc thì mối nghi ngờ của ông ta về quan hệ kinh tế Mỹ-Xô, sẽ góp phần giải thích vì sao ngành hành pháp thời kỳ Ních-xơn và Pho lại thu được rất ít kết quả trong cố gắng nhằm hoà hoãn quan hệ kinh tế Mỹ- Xô.

Kít-sinh-gơ: Quan điểm của tôi đối với Nhật Bản là: Nội dung mà chúng tôi trao đổi trong tháng 2 năm ngoái là có thật. Cho dù Nhật Bản đang ở trong thời điểm quan trọng. Cần phải thôi thúc họ lựa chọn một trong hai con đường hoặc là chủ nghĩa dân tộc cổ điển hoặc là đường lối chính trị hiện hành. Nhật Bản đang bị hấp dẫn bởi nhiều điều trong đó có sự tác động của tình hình dầu mỏ Trung Đông.

Chu Ân Lai: Theo tôi 80% dầu mỏ của Nhật Bản đến từ Trung Đông.

Đại sứ Blúc-sơ: Đúng ra là 85%, trong đó 40% từ các nước Ả-rập, còn 45% từ I-ran.

Thủ tướng Chu: Đúng vậy.

Kít-sinh-gơ: Còn một sự hấp dẫn nữa từ Liên Xô bắt nguồn từ thực lực kinh tế bản thân ở đây. Nhưng họ cũng có mối lo là bị đẩy ra ngoài do sự thu xếp giữa chúng tôi và châu Âu. Đó là nguyên nhân cắt nghĩa tại sao chúng tôi cố gắng tìm kiếm một mô thức gắn Nhật Bản với châu Âu. Cố gắng này không nhằm gắn Nhật Bản với châu Âu bằng mối liên hệ quân sự, mà chủ yếu ngăn ngừa họ có tâm lý bị cách ly.

Thủ tướng Chu: Thế thì Ngài bày tỏ sự ủng hộ hay Ngài chờ đợi kết quả vè sự khai thác chung về Xi-bi-ri.

[SaoVang]

Kít-sinh-gơ: Không ai rõ hiện nay ở đó có bao nhiêu khí đốt. Tư liệu mà Liên Xô cung cấp có mâu thuẫn với tư liệu của một số chuyên gia của các nước cung cấp không? Chúng tôi sẽ thông qua một khoản tiền cho vay dự án Xi-bi-ri. Đó là điểm kết hợp giữa Mỹ và Nhật Bản nhằm khai thác chung Xi-bi-ri, nó liên quan đến một số quyết định quan trọng.

Về nguyên tắc, chúng tôi đồng ý cùng với Nhật Bản thực hiện chung công trình mỏ. Chúng tôi cho rằng, vì lý do chính trị mà đẩy Nhật Bản vào quyết định chính trị hoàn toàn phụ thuộc Liên Xô là việc không đáng làm, và Liên Xô sẽ gặp nhiều khó khăn hơn khi đối phó với cả Mỹ và Nhật Bản, hơn là đối phó với riêng Nhật Bản. Vấn đề hiện nay của chúng tôi là, liệu trong Quốc hội có giành được sự ủng hộ về việc cấp vốn lâu dài cho Liên Xô không? Tất nhiên, mọi chuyện phải chờ, sớm nhất là sang năm mới rõ.

Thủ tướng Chu: Xem ra những người tiếp thị của họ làm việc không mấy năng suất.

Kít-sinh-gơ: Ngài muốn nói tiếp thị của Liên Xô ư?

Thủ tướng Chu: Đó là ấn tượng của chúng tôi có được từ Mỹ, Nhật và Tây Âu. Con số và tư liệu của họ có đáng tin cậy không?

Kít-sinh-gơ: Về độ tin cậy của số liệu, chúng tôi còn thắc mắc. Một vấn đề nữa là, triển khai đầu tư quy mô lớn đô la Mỹ vào Liên Xô nhưng nên ở mức nào? Nói thẳng rằng, về mặt sách lược chúng tôi đã có quá nhiều lời hứa cho tương lai. Nhưng việc điều chỉnh mang tính chiến lược đối với tình hình của họ chưa đủ.

Thủ tướng Chu: Đó là một sách lược cực kỳ phức tạp.

Kít-sinh-gơ: Quả đúng như vậy.

Thủ tướng Chu: Ngài Đại sứ Blúc-sơ tất nhiên còn nhớ rõ bài học mà Brê-giơ-nhép đã dùng cho Ta-na-ka, ông ta hễ cứ giở bản đồ ra là diễn thuyết liền.

Kít-sinh-gơ: ông ta diễn thuyết có một lần, mà tôi đã nghe đến mười lần.

Thủ tướng Chu: Thủ tướng Ta-na-ka cùng tới Bon trong chuyến thăm của Brê-giơ-nhép trong thời gian tới đây

Kít-sinh-gơ: Đánh giá thấp Đức là điều rất nguy hiểm. Tôi có lời xin lỗi Thủ tướng.

Chu Ân Lai: Ngài muốn nói, đó là từ sự bất mãn đối với Chính phủ Bran-tô.

Kít-sinh-gơ: Đúng vậy, nhưng đó là hiện tượng lịch sử. Hiện nay, Đức chỉ có một Chính phủ. Đó là A-bra-xi-môp

Chu Ân Lai: Đúng vậy, ông ta là con người sinh động.

Kít-sinh-gơ: Ai cơ, A-bra-xi-môp ư?

Chu Ân Lai: Đúng là A-bra-xi-mốp

Kít-sinh-gơ: ông ta hiểu tầm quan trọng của sự việc. Nhưng không hề chịu khuất phục. Còn Bran-tơ nếu như kiên trì chính sách hiện nay, thì coi như bỏ một phiếu phủ quyết về chính sách của Liên Xô đối với Đức.

Chu Ân Lai: Đó cũng là chuyện rất nguy hiểm. Chính đảng chống đối chưa bao giờ tổ chức tốt cuộc bầu cử.

[SaoVang]

Kít-sinh-gơ: Họ có một vị lãnh đạo tồi. Ngài đã gặp người giỏi nhất trong số họ, nhưng chưa phải mạnh nhất. Si rốt-đô, là nhân vật trội nhất trong số đó.

Nếu Chu Ân Lai gặp Kít-sinh-gơ vào tối chủ nhật, thì không thể có được biên bản Hội nghị, nhưng họ đã có cuộc trao đổi khá lâu trước khi Mao Chủ tịch triệu tập họ. Sau khi Kít-sinh-gơ xua bớt sự lo ngại của Chu Ân Lai về Đài Loan có thể chế tạo máy bay chiến đấu trong tương lai, cuộc trao đổi của họ xoay quanh vấn đề nan giải là, làm thế nào cân bằng quan hệ Mỹ-Trung, trong khi Oa-sinh-tơn vẫn giữ quan hệ cấp Đại sứ với Đài Loan.

Thủ tướng Chu mong rằng sẽ chứng kiến một số tiến triển trong mối quan hệ Trung-Mỹ. Nhưng như Kít-sinh-gơ thừa nhận, Oa-sinh-tơn không sẵn sàng làm cái việc mà Nhật Bản đã làm, vì bình thường hoá quan hệ, có nghĩa cắt đứt quan hệ chính thức về ngoại giao và quân sự với Đài Loan. Nếu Trung Quốc và Mỹ muốn lập quan hệ ngoại giao và quân sự trước năm 1976, thì cần thực hiện một biện pháp linh hoạt hơn "mô thức Nhật Bản" về một số mặt nào đó. Kít-sinh-gơ nêu ra một phương án là, sửa lại nguyên tắc "một nước Trung Quốc" trong thông cáo Thượng Hải, trên cơ sở thừa nhận Oa-sinh-tơn giữ quan hệ với Đài Loan.

Đề nghị của Kít-sinh-gơ xem ra có vẻ thuyết phục được Chu Ân Lai. Đêm hôm đó, họ cùng nhau tìm kiếm cách hệ thống hóa văn bản thông cáo trước khi công bố. Ngoài vấn đề tài sản tư hữu và quyền sở hữu, bắt đầu thăm dò vấn đề song phương và vấn đề quốc tế mà Kít-sinh-gơ đã đề cập hôm trước. Dưới đây trích dẫn một phần biên bản hội đàm chiều thử hai.

Thủ tướng Chu đề cập triển vọng tình hình Trung Đông và vấn đề có liên quan tới cuộc chiến tranh Việt Nam. Thủ tướng Chu nhấn mạnh đến khó khăn trong tình hình Trung Đông. Còn Kít-sinh-gơ thì quá tự tin cho rằng sẽ thỏa thuận được Hiệp định ngừng bắn.

Chu Ân Lai: Tôi mong rằng việc này không phải mất đến bốn năm rưỡi như Ngài giải quyết vấn đề Việt Nam.

Kít-sinh-gơ: Không. Đây là hai vấn đề có tính chất hoàn toàn khác nhau. Chúng tôi trực tiếp dính líu vào Việt Nam

Chu Ân Lai: Dính líu trực tiếp, tất nhiên là một trong những nguyên nhân nhưng là vấn đề cũ để lại, do người tiền nhiệm của Ngài để lại. Nhưng Ngài cũng đã phạm sai lầm, có thể Ngài không đồng ý với tôi về nhận xét này. Tôi không thể nói thẳng ra được. Bởi chúng tôi hiểu rằng con người không thể tránh khỏi sai lầm.

Kít-sinh-gơ: Có thể chúng tôi đã phạm sai lầm. Tôi cho rằng nếu như Bắc Việt với chúng tôi đạt được Hiệp định ngừng bắn cuối cùng ngay trong năm đầu, chúng tôi sẽ chấp nhận mà không do dự. Nhưng mâu thuẫn giữa chúng tôi với Bắc Việt là ở chỗ họ đòi chúng tôi đánh đổ một Chính phủ bè bạn (ý chỉ Việt Nam Cộng hòa), mà chúng tôi lại không thể làm được điều đó. Thưa Thủ tướng, tôi xin nói với Ngài, việc này có liên quan đến uy tín của chúng tôi.

Chu Ân Lai: Lại một vấn đề được lịch sử để lại. Trách nhiệm này không nên để Chính phủ hiện hành của các Ngài gánh hết.

Kít-sinh-gơ: Vấn đề này nói dễ cũng được, mà nói khó cũng được. Bởi nếu không có người đòi chúng tôi đánh đổ một Chính phủ bè bạn, thì chuyện đơn giản hơn nhiều. Nhưng hiện nay tất cả chính đảng thừa nhận Chính phủ It-xra-en đối với chúng tôi lại quan trọng.

Chu Ân Lai: Tôi cho rằng, muốn tất cả chính đảng đều thừa nhận It-xra-en, e rằng không phải chuyện một sớm một chiều.

Kít-sinh-gơ: Những chính đảng đã hội đàm với tôi đều chấp nhận sự tồn tại của It-xra-en

[SaoVang]

Chu Ân Lai: Nhưng số chính đảng đã hội đàm với Ngài không nhiều. Ngài cũng cho rằng, đây không phải chuyện dễ. Trong khi cuộc chiến còn đang tiếp diễn, các nước châu Phi đã có dư luận đòi cắt quan hệ ngoại giao với It-xra-en. Đó là một phần tiếng nói chính nghĩa trong quốc gia châu Phi. Ngài không thể nói họ không đúng. Bởi Ngài không thể hy vọng mỗi nước châu Phi đều như chúng ta, gắn sự thật khách quan với lý luận.

Ngay từ đầu, chúng tôi chống lại việc thành lập It-xra-en, nhưng dân số It-xra-en đến nay là 2,5 triệu, theo chỗ chúng tôi được biết là 3 triệu. Liệu Ngài có thể đuổi hết họ xuống biển không? Không thể, vì thế, nếu có người hỏi tôi vấn đề này. Tôi sẽ trả lời: "Không thể được", tôi hỏi lại họ, nhưng chuyện này trên thế giới liệu có thể giải quyết được bằng bạo lực không? Đó cũng là nguyên nhân tại sao chúng ta phải tìm kiếm một con đường đã giải quyết vấn đề này. Căn cứ gì mà lại đuổi người Pa-le-xtin đi. Đó cũng là vấn đề phải giải quyết.

Kít-sinh-gơ: Tôi đồng ý vấn đề này phải được giải quyết

Chu Ân Lai: Nếu không giải quyết vấn đề này, thì đó là bất công. Chỉ khi nào giải quyết được hai vấn đề, mới có thể chung sống, mới có thể nói tới hoà bình. Điều đó giải thích tại sao chúng tôi ủng hộ Ngài chỉ huy đối phó với các quốc gia Ả-rập. Đó là bước thứ nhất. Tôi cho rằng, tuy Ngài đã có bước đi đầu tiên, nhưng chặng đường phía trước còn dài so với chặng đường Ngài lần đầu tiên tới Bắc Kinh để chuẩn bị cho chuyến thăm Trung Quốc của Tổng thống Ních-xơn.

Kít-sinh-gơ. Tôi nghĩ có thể phải mất hơn một năm rưỡi, nhưng sẽ chắc có tiến triển trong vòng một năm rưỡi.

Chu Ân Lai: Chắc sẽ có tiến triển. Nhưng giải quyết được vấn đề này không dễ bởi nó khá phức tạp

Cuộc trao đổi đi từ Trung Đông, đến cuộc khủng khoảng năng lượng, rồi vấn đề kiểm soát vũ khí hạt nhân, cuối cùng là vấn đề Liên Xô. Thủ tướng Chu và Kít-sinh-gơ chuyển sang đề tài kiểm soát quân bị và vấn đề đôi bên cùng quan tâm là hạn chế tham vọng của Liên Xô, thể hiện qua chính sách ngoại giao.

Kít-sinh-gơ tin rằng phương Tây phát hiện ra bất kỳ khuynh hướng quân sự và chính trị vào của Liên Xô, một phần do chính sách của Liên Xô "không khôn ngoan". Kít-sinh-gơ giải thích rằng do "khả năng hiểu hết vấn đề là khâu yếu nhất của phương Tây", nên phải tìm cách đánh bại họ và Liên Xô về phương diện mưu lược. Như vậy, Oa-sinh-tơn buộc phải lẳng lặng xích lại gần cánh tả ở châu Âu trong chính sách hòa hoãn, "như vậy các nước châu Âu sẽ không tách khỏi Mát-xcơ-va”.

Nhượng bộ Chu Ân Lai về quan điểm "nhân dân có thể không hiểu được mưu lược của Mỹ", Kít-sinh-gơ cho rằng nếu Oa-sinh-tơn tước đoạt của Liên Xô "sự thắng lợi tượng trưng" thông qua cuộc đàm phán không có kết thúc, sẽ làm giảm mức độ nguy hiểm.

Trước khi đến gặp Mao Chủ tịch, Thủ tướng Chu và Kít-sinh-gơ có cuộc trao đổi ngắn về vấn đề chủ nghĩa đế quốc bành trướng. Khi trao đổi đến vấn đề "chủ nghĩa cô lập" trong phái chống đối Ních-xơn, Chu phát hiện ra rằng, không chỉ Đảng Dân chủ muốn thay đổi vai trò của Mỹ trong cộng đồng quốc tế, mà bản thân Chính phủ Ních-xơn cũng hy vọng "thu hẹp lại một chút”, để tập trung tinh lực vào các vấn đề chủ yếu. Tuy nhiên, Liên Xô vẫn sử dụng khối lượng "sức người sức của" khổng lồ để duy trì sức mạnh quân sự đáng sợ. Thừa nhận Mỹ có bành trướng, nhưng theo sự giải thích thô thiển của Kít-sinh-gơ "một phần do thiếu kinh nghiệm, một phần do các quốc gia nhỏ yếu cần họ"

Lấy lý do phải đi gặp Mao Chủ tịch, Chu đã cắt ngang cuộc trao đổi, sau đó đưa ra một tin khiến Kít-sinh-gơ không khỏi sửng sốt: Mấy tiếng đồng hồ trước, tàu tuần dương hạm mang tên "Ô-kla-hô-ma Hoa Kỳ" trang bị tên lửa có cánh đã đi qua eo biển Đài Loan, sát với Đại lục". Kít-sinh-gơ đã nổi giận và tuyên bố. "Hành động tiếp cận không thể xảy ra trong bất cứ lúc nào, đặc biệt là lúc tôi đang có mặt ở Trung Quốc".

[SaoVang]

Lời dẫn

Chu Ân Lai và Kít-sinh-gơ ngồi xe đến chỗ ở của Mao Chủ tịch, và tiến hành tại đó cuộc hội đàm ngót 3 tiếng đồng hồ. Đây là cuộc trao đổi có thời gian dài nhất giữa Mao Chủ tịch với người nước ngoài. Sức khỏe của Chủ tịch được khôi phục sau cơn bệnh cách đây hai năm (chứng Pac-kin-sơn cũng chưa nặng đến mức không cử động được, nên cũng không ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt của Chủ tịch).

Sau này, Kít-sinh-gơ có báo cáo với Ních-xơn. "Trông chủ tịch có vẻ khỏe hơn, có thần sắc hơn so với hồi tháng hai, chắc Chủ tịch sẽ khỏe lên khi Tổng thống đến thăm", "Chủ tịch có thể tự đi lại được mà không cần người đỡ, khi nói luôn vung tay cùng với giọng nói trầm, chậm rãi nhưng khỏe".

Trong cuốn "Năm tháng loạn lạc", Kít-sinh-gơ miêu tả một cách sinh động về ấn tượng của mình qua 3 lần gặp Mao Chủ tịch: "Có nụ cười châm biếm nhưng mang vẻ huyền bí”, viết về những điều hiểu biết về Trung Quốc, về sự kính trọng của Chu Ân Lai dành cho, Kít-sinh-gơ có đánh giá nhận xét về khả năng kiểm soát siêu phàm của Mao Trạch Đông trong đối thoại. Đa-vít Blúc-sơ nhận xét, sự miêu tả trên của Kít-sinh-gơ "là lời ăn tiếng nói của một chính trị gia ưu tú nhất có tố chất".

Trong văn bản trích dẫn do Kít-sinh-gơ đem về, bao gồm một số quan điểm quan trọng của Mao trong hội đàm, nhưng ông ta chưa đánh giá hết tính phức tạp của các vấn đề trong hội đàm. Phát biểu của Kít-sinh-gơ trong hội đàm đi lệch với chủ đề trọng tâm-khả năng về Liên Xô tấn công Trung Quốc: "Họ muốn phá hoại sức mạnh hạt nhân của các Ngài", Mao Trạch Đông chỉ cười khi nghe câu nói này, và cho rằng: "Sức mạnh hạt nhân của Trung Quốc bé như con ruồi thôi". Kít-sinh-gơ nhất mực cho rằng, nếu cuối cùng xảy ra cuộc tấn công thì hậu quả trầm trọng sẽ tác động đến từng con người. Nội dung cuộc trao đổi dưới đây phần lớn bàn tới vấn đề làm thế nào để ngăn chặn cuộc tấn công của Liên Xô xảy ra.