Ba lô lang thang Châu Âu - P1

[danngoc]

Ta bắt đầu với kiến trúc La Mã.

[yta262]

...

Chỗ danngoc chụp là quảng trường Saint Mark, là 1 kinh điển về thiết kế không gian kiến trúc bên ngoài của các giáo trình kiến trúc:
http://vi.wikipedia.org/wiki/Qu%E1%BA%A3ng_tr%C6%B0%E1%BB%9Dng_San_Marco

Trong trường thường gọi đây là phương án thiết kế không gian đảo ngược. Nổ nghe điếc lỗ tai nhưng tên bình thường của nó là Plaza, là một hình thức quảng trường thường thấy ở các thành phố lớn hiện nay, thí dụ Golden Saigon Plaza, Saigon Mê Linh Plaza, Sofitel Plaza Saigon. Điều thích thú của quảng trường Ý (tiếng Ý là Piazza) là khó phân biệt được giữa không gian bên trong và không gian bên ngoài, nếu ta bỏ qua phần mái che. Hầu hết các loại hình kiến trúc quảng trường Ý này không trồng cây, hành lang lát đá nhiều màu, bao bọc bởi các bức tường thấp cao với cửa sổ bố trí sao cho bên ngoài không nhìn xuyên suốt qua bên trong như kiểu nhà kiếng của Phillip Johnson. Ngồi ở một góc trên quảng trường Ý, nhấm nháp tí rượu vang, ta sẽ có ảo giác mái của những tòa nhà xung quanh kéo dài qua quảng trường. Tuy không gian bên trong và bên ngoài phân biệt rõ ràng nhưng ta vẫn có cảm giác không gian bên ngoài là không gian đảo ngược (hay lập lại, hay tiếp nối) của không gian bên trong, nó là một phần của không gian bên trong, và ngược lại: trong là ngoài ngoài là trong. Sự đảo ngược của không gian bên trong và bên ngoài đã được các kiến trúc sư người Ý sử dụng tài tình từ thế kỷ 9 cho tới thế kỷ 18, khu vực quảng trường St. Marco này là một điển hình cho xu hướng thiết kế "Piazza made in Italia" này . Yta xin giới thiệu chơi một vài ứng dụng của quảng trường Ý này ở Sydney Úc (Italian Plaza) và một ở New York Mỹ. Ở Las Vegas thì có hàng mấy chục hoặc mấy trăm cái Plaza như vậy.

[danngoc]

Khoảng tk 2 TCN, La Mã bắt đầu khởi sắc, sau khi Romulus thống nhất bộc tộc của mình với các bộ tộc Sabin bằng cách cướp vợ và phụ nữ của họ. Lúc này Hy Lạp, sau khi Alexandr Đại đế chết, đang chia năm xẻ bảy. Thoạt đầu La Mã học tập Hy Lạp trong kiến trúc, nhưng về sau họ xây dựng hoành tráng hơn do các nguyên nhân sau:

- Đế chế mạnh, quyền lực tập trung, giàu có. Phát triển mở rộng lãnh thổ liên tục.
- Không xây bằng đá nguyên như Hy Lạp mà xây gạch rồi ốp đá bên ngoài, giá trị rẻ hơn mà hiệu quả tương đương.
- Biết đúc bê tông bằng xi măng làm từ tro núi lửa puzolan, do đó kiến trúc bề thế.

Để nhận biết kiến trúc cổ Hy Lạp và La Mã, dễ: Hy Lạp không xây vòm đá, còn La Mã xây vòm đá khá nhiều. Hình dưới đây là kỹ thuật xây vòm nôi


Ngoài ra họ còn đúc vòm bán cầu như đền Parthenon mà sau này em sẽ giới thiệu.

Tk 3 SCN, hoàng đế Constantine biến Kito giáo thành quốc giáo, tức là cải đạo gần hết đế quốc theo đạo này, từ bỏ đa thần giáo. Chỉ 1 tk sau thì La Mã suy tàn, chia thành Đông La Mã (Byzantine), trung tâm là Constantinopole (ngày nay là phần phía Châu Âu của Istambule) và Tây La Mã, trung tâm là Roma



Vậy là Đông La Mã sẽ phát triển thành Chính thống giáo (Orthodox) sau này ảnh hưởng tới Đông Âu, Balkan và nước Nga. Còn Tây La Mã sẽ đi vào xâu xé nhau trong gần 900 năm. Nhà thờ ROma xem những gì của La Mã đa thần giáo xưa kia là tà đạo, bởi chúng ca ngợi vẻ đẹp của con người (lão haanh chắc thù cái này) nên không giữ gìn. Các kiến thức thời La Mã không được sử dụng, chỉ là các kho sách trong các tu viện cũ nát, đôi khi còn bị thiêu, bị phá bởi rợ Goth. Chỉ có Byzantine là lưu giữ các kỹ thuật xây dựng của La Mã cổ, do đó nhà thờ của họ đúc vòm be tông như thế này


Còn Tây La Mã thì thấp lè tè

[danngoc]

Tây La Mã quyết hình thành 1 hệ đóng, tương tự theo kiểu hệ đóng của Khổng Tử. Hệ thống này hình thành từ những thành phần lỏng lẻo, tức là các lãnh địa do các lãnh chúa cai quản. Giữa các lãnh chúa với nhà vua chỉ có quan hệ vua tôi ràng buộc bởi tinh thần thượng võ kỵ sĩ (giống như các bác đọc Ivanhoe) và quan hệ hôn nhân huyết thống. Chính vì vậy, vua chúa lấy vợ lấy chồng không phải vì tình mà vì chính trị. Ví dụ như hoàng đế Magnus Karolus Vĩ đại mà người VIệt ta biết đến với tên Charlesmagnes. Ông này vốn là rợ Goth đa thần giáo. Ông lấy 1 công chúa Kito giáo và cải đạo cho toàn bộ thần dân của mình tỏng 1 đêm, nhờ đó có được mối quan hệ đồng minh với các lãnh địa Kito giáo, có được món hồi môn khổng lồ của công chúa là vùng lãnh địa mà công chúa được thừa kế, lại có được sự bảo kê của Nhà thờ và Giáo hoàng. Tuy nhiên, sau khi ông chết thì đế quốc chia 3 cho các con trai và sau đó là tan rã vì mối quan hệ lỏng lẻo từ bản chất. Do nền kinh tế lãnh địa tự cung tự cấp, nghề thủ công và khoa học kỹ thuật không phát triển. Ta hãy tưởng tượng những người đẹp Trung Cổ da xanh như da nhái vì ở trong những lâu đài tường dày 2-3m, do đó rất ít cửa sổ, cửa cũng bé tẹo (do kỹ thuật xây tường và vòm kém), không tắm vì dân rợ phương Bắc xem nước là nguồn lây bệnh, dùng những chiếc kim dài mạ vàng giết rận trong áo.

Đến tk 10, kiến trúc của Tây La Mã được gọi là phong cách Roman, đặc trưng là những vòm cuốn và cung tròn như thế này:







Châu Âu tiêu thụ lụa từ TQ, hương liệu và gia vị từ Mã Lai và Ấn Độ, xem những gì của phương Đông là sang và quý, còn của mình là thấp kém. Mà thấp kém thật - bữa ăn của Charlesmagnes chỉ là con lợn nước trên lò than, sau đó từng vị quý tộc tới dùng con dao săn xẻo 1 miếng chấm muối, nhạt nhẽo, vô vị. Một khi Châu Âu biết ăn hạt tiêu, ớt, tỏi, ngũ vị hương... họ khoái đến nỗi món rượu ưa thích ngâm hạt tiêu xé lưỡi. Họ mặc áo lụa mua từ Trung Hoa, lụa thì ấm áp mùa hè, mát mẻ mùa đông mà lại nhẹ nhàng bóng mịn chứ không to sụ như áo lông thú. Và thế là cán cân thương mại lệch hẳn về phương Đông, giống như tk 19 trước khi xảy ra chiến tranh nha phiến. Vàng chảy hết về tay người Byzantine, Arab, Ấn và trung hoa.

TRong khi đó, Byzantine là 1 hệ mở (bao gồm cả 1 số lãnh thổ ven biển Địa Trung Hải như Venezia). Hệ này dựa trên nền kinh tế thương mại và thủ công nghiệp, do đây là vị trí ngã ba đường buôn bán giữa Châu Á (TQ), thế giới Arab và Châu Âu. Byzantine và Arab giàu sụ nhờ thương mại. Như nhà văn Áo Stepan Sweig viết "mọi thứ băt nguồn từ gia vị". Người Hồi giáo (từ tk 7 SCN) là người đầu tiên có những bệnh viện làm phúc cho người nghèo (kinh Qran yêu cầu phải bố thí cho người nghèo), tại đó người ta còn được chữa bệnh cả bằng liệu pháp âm nhạc. Âm nhạc Arab réo rắt, trầm bổng (xem Ivanhoe), kiến trúc Arab cao rộng (nhờ học được từ Byzantine, mà Byzantine thì biết kế thừa kỹ thuật của La Mã) và đẹp mắt, trang phục Arab trang nhã, lộng lẫy, toán, lý hóa, nhạc họa, thiên văn bói toán, hình học, đại số... cái gì cũng văn minh.

Tới tk 11, Byzantine bị Hồi giáo tấn công, chiếm mất thánh địa Jerusalem. Byzantine kêu gọi Tây La Mã giúp sức. Nhân dịp này, Vatican phát động Thánh chiến (Crusade) chiếm lại đền thánh. 7 cuộc thánh chiến thất bại http://en.wikipedia.org/wiki/Crusade
Nhưng các hiệp sĩ đem về Châu Âu tinh thần và kiến thức khoa học (toán, lý hóa, nhạc họa, thiên văn bói toán, hình học, đại số... ), và kỹ thuật xây dựng Hồi giáo.

[danngoc]

Các vị thánh chiến ở Đức và Pháp đem kỹ thuật Hồi giáo về phát triển thành kiến trúc Gothic (tên gọi Gothic có là do người Ý sau này miệt thị thứ kiến trúc của rợ Goth, tổ tiên của người Pháp và Đức)

[smilingmen]

Rồi, bác danngoc và bác yta đã lên tiếng, khoái quá Bác danngoc lập vài cái account photobucket, rồi flickr... Mà bác cứ tiếp chuyến du lịch đi, thi thoảng phang vào vài nét kiến trúc, lịch sử như vừa rồi thì tuyệt.

[altus]

Họ mặc áo lụa mua từ Trung Hoa, lụa thì ấm áp mùa hè, mát mẻ mùa đông mà lại nhẹ nhàng bóng mịn chứ không to sụ như áo lông thú.

Thầy danngoc chỉnh lại giáo trình phát.  Mùa hè ấm tí không sao, chứ mùa đông bên này mà lấy lụa mặc thay áo lông thú thì vài hôm là sẽ mát mẻ nơi chín suối ngay. 

[danngoc]

He he em lộn. Đang xem cái Bóng hồng.

Mà bác cũng tham gia đi, em nói 1 mình chán thấy mẹ.

Em không dạy theo giáo trình bác ạ, chỉ nhớ tới đâu phẹt tới đấy thôi.

[danngoc]

Các vị thánh chiến ở Đức và Pháp đem kỹ thuật Hồi giáo về phát triển thành kiến trúc Gothic (tên gọi Gothic có là do người Ý sau này miệt thị thứ kiến trúc của rợ Goth, tổ tiên của người Pháp và Đức)

Những kỹ thuật mới từ phương Đông đem về đã biến đổi Châu Âu. Khi đã nếm món ngon vật lạ, con người ta không thể quên được, nảy ra nhu cầu phải nếm hoài. Các nghề tiểu thủ công phát triển phục vụ cho nhu cầu ngày càng tăng của quý tộc. Các phường thợ ngày càng mạnh lên, dần dần họ tự lập nên những thị trấn tự do, thuê lính đánh thuê bảo vệ cho mình, xây 1 tường thành bao quanh, bỏ tiền ra mua sự bảo kê của các vua chúa. Giai cấp tư sản thành thị ra đời. Các vua chúa Châu Âu, sau những cuộc thánh chiến, đã nảy sinh ra nhu cầu phải tập quyền để mạnh lên, tăng thế lực mới chinh phục được lẫn nhau. Vua chém chặt các quý tộc địa phương, dần dần thu tóm quyền hành về mình. Có tiền nhiều hơn, có quyền nhiều hơn, nảy sinh ra nhu cầu có 1 hình thức kiến trúc mới cao sang lộng lẫy để khoe cái giàu có quyền lực ấy.

KTS gothic nghĩ ra thứ cung gãy, khác với cung tròn roman trước đây

TRên đây là minh họa so sánh kiến trúc Roman (tk 9 - thế kỷ 12) bên trái và kiến trúc gothic (thế kỷ 12 - tk 17) bên phải. Cũng gãy khiến kiến trúc cao rộng hơn. Các tháp gothic nhọn hoắt chĩa lên trời


so sánh kiến trúc Roman (tk 9 - thế kỷ 12) bên trái và kiến trúc gothic (thế kỷ 12 - tk 17) bên phải


so sánh kiến trúc Roman (tk 9 - thế kỷ 12) bên trái và kiến trúc gothic (thế kỷ 12 - tk 17) bên phải. Mái vòm gothic cao vọt lên, ánh sáng cửa sổ trên cao tràn ngập trong nhà. CÒn roman vòm thấp, nặng nề, không trổ được nhiều cửa sổ nên bên trong tối tăm.


so sánh kiến trúc Roman (tk 9 - thế kỷ 12) bên trái và kiến trúc gothic (thế kỷ 12 - tk 17) bên phải.

[danngoc]

Kiến trúc Phục hưng

Sau các cuộc thập tự chinh, châu âu bắt đầu biết cách ăn chơi. Ở nước Ý, các công quốc phân quyền giàu lên nhanh chóng nhờ buôn bán. Các dòng họ quý tộc thương gia giàu sụ cần có thứ kiến trúc cho riêng mình. Năm 1492, gã lang thang Kha lông bố tìm ra Châu Âu. Châu Âu chợt nhận ra là nhà thờ không phải cái gì cũng đúng. Nối tiếp các phát kiến địa lý là các phát kiến về khoa học kỹ thuật. Xưa kia, nhà thờ tuyên bố tất cả những gì ngăn trở con người chuyên tâm thờ chúa là tà đạo, là phản chân lý. Thời kỳ này, mọi người chợt nhận ra con người thật đẹp vô cùng, thật đáng ca ngợi vô cùng, vậy cớ gì phải hạ thấp con người như nhà thờ vẫn nói. Và còn nền văn minh nào ca ngợi vẻ đẹp của lạc thú, vẻ đẹp của cơ thể con người hơn văn minh Hy-La? Các khoa học gia và nghệ sĩ bắt đầu nghiên cứu, mổ xẻ cơ thể con người tỏng các hầm mộ. Họ lục các sách vở La Mã xưa kia để học lại. Họ muốn khôi phục vinh quang xưa kia mà La Mã từng có, do đó mới có tên gọi Phục hưng (renaissance).

Người ta dùng lại những cung tròn La Mã trước đây vì nó trông thanh nhã, sang trọng và đẹp hơn thứ cung gãy và những mũi mác nhọn hoắt trang trí diêm dúa cầu kỳ của đám trưởng giả học làm sang nước Pháp, lối gothic.




Bên trái là gothic, bên phải là phục hưng