Lịch sử Quân sự Việt Nam

Tên sách: Bầu trời chiến tranh
Tác giả: A-Pô-crư-skin
Người dịch: Lê Liên
Nhà xuất bản: Quân đội Nhân dân
Năm xuất bản: 1983
Số hoá: ptlinh, Sao Vàng


Đây là tập hồi ký chiến tranh ca ngợi chủ nghĩa anh hùng cách mạng của lớp thanh niên Xô-viết trong quân đội, tiêu biểu là những phi công, thợ máy, chỉ huy đã hăng say trong học tập và dũng cảm trong chiến đấu, góp phần vào thắng lợi vĩ đại của nhân dân Liên Xô trong những năm 1941 - 1945.

Tác giả tập sách: Nguyên soái không quân, ba lần anh hùng Liên Xô cũng đã lập công xuất sắc: tham dự 156 trận - hạ 59 máy bay của địch.

Ở đây chúng ta được gặp gỡ các nhân vật có tính cách đa dạng trong sinh hoạt, chiến đấu, tình bạn, tình yêu. Các chiến sĩ không quân ta cũng học tập được nhiều kinh nghiệm của không quân Xô viết trong xây dựng và chiến đấu

Dịch theo bản tiếng Pháp (CIEL DE GUERRE) của Giăng Săm-pơ-noa ..

Nhà xuất bản Tiến Bộ, Mát-xcơ-va 

Tham khảo nguyên bản tiếng Nga (HEБO BOЙHЫ) (A.M Khơ-run-giê-go ghi)

Nhà xuất bản Quân sự, Bộ Quốc phòng, Mát-xcơ-va

- Này! Bác đánh xe ngựa! 

Khi bác đánh xe giục ngựa lóc cóc chạy tới, tôi cảm thấy mình như đang từ thế kỷ này chuyển qua thế kỷ khác.

- Ra sân bay! - Cô-xchi-a Mi-rô-nốp reo lên, vừa chiếm lấy một chỗ ngồi tốt nhất.

Bác đánh xe đã hiểu chúng tôi muốn đi đâu. Chẳng buồn để ý đến cậu Cô-xchi-a gầy còm, bác đưa mắt nhìn tôi rồi nhìn các phi công khác, lộ vẻ bối rối khi nhận ra bốn anh chàng lo lớn. Và, như đánh giá cỗ xé nhỏ cũ kỹ của mình đủ khả năng chịu đựng, bác giật dây cương:

- Hây, hây! Chú mày!

Những ngôi nhà quen thuộc của đường phố chính lần lượt diễu qua mặt. Buổi sáng tháng năm rực rỡ ánh mặt trời và khung cảnh đỏm đáng của cái tỉnh lẻ khiến chúng tôi vui như mở hội. 

Chúng tôi nhớ lại những biến động của năm qua - năm 1941 miền Bét-xa-ra-bị đã thống nhất vào Liên bang Xô-viết, trung đoàn chúng tôi, trong đội hình giống như lúc diễu binh, đã vượt qua biên giới và hạ cánh xuống sân bay Bi-en-xư. Những phi công tất nhiên đã lần đầu làm quen với thành phố qua con đường chính. Chiều nào chúng tôi cũng dạo chơi ở đây.

- Ta có thể đi khắp châu Âu trên chiếc xe ngựa có mui như thế này không? - Cô-xchi-a lém lỉnh nói, mắt nheo lại trước những tia nắng chói chang của mặt trời phương Nam.

- Cậu không tìm được một phương tiện nào tốt hơn để đi à? Xa-sa Mốt-xa-lốp, không vừa ý, nhận xét - Đồng bào đang rời khỏi nơi này. 

Bác đánh xe ngoái đầu lại tò mò ngắm cậu ta. Chúng tôi cũng đưa mắt nhìn nhau và nhớ lại một sự kiện mới xảy ra. Vài ngày trước khi khóa học kết thúc, một máy bay ném bom của Nam Tư đã hạ cánh xuống sân bay chúng tôi. Thật là kỳ diệu, tổ bay đã thoát khỏi tay bọn phát xít. Bộ mặt rắn rỏi, đầy kiên nghị của mấy phi công Nam Tư mãi mãi khắc sâu vào tâm trí tôi.

- Còn mình, mình đã sẵn sàng dạo chơi rừng Viên trong âm thanh của khúc van-xơ - Mi-rô-nốp phá tan sự im lặng kéo dài. Chúng tôi đều biết rõ - vì sao Cô-xchi-a lại ở trong trạng thái thơ mộng đó. Hôm qua trên sân ga, trước khi tàu chạy, cậu ta đã có cuộc chia tay đầy xúc động với một cô gái trẻ. 

Chiếc xe ngựa đã dừng lại trước thanh gỗ ngáng đường của doanh trại ban tham mưu. Bác đánh xe biết rõ đường: các phi công lỡ ô tô công tác thường tìm cái phương tiện giao thông này để tới nơi làm việc. Đúng là bộ ba chúng tôi đã có một thời không cần dùng đến ô tô và xe ngựa. Chúng tôi đã ngẫu nhiên kiếm được một chiếc xe.

Ngày hôm sau, một con quái vật có bồn bánh dừng lại trước căn nhà chúng tôi. Thấy tay phe phẩy ngồi lái, chúng tôi ngẩn ra. Làm thế nào bây giờ? Không muốn ra gặp hắn ta nhưng không tiện. Đâm lao thì phải theo lao đành để hắn kéo chúng tôi một vòng trên chiếc xe tồi tàn.

- Một kiểu xe đua - hắn giới thiệu mặt hàng và chỉ cho chúng tôi nhãn hiệu xe: Hít-pa-no Xu-i-da.

Khó mà nhin được cười với cái phương tiện thời thượng cổ, hai chỗ ngồi, bốn bánh gỗ lắp lốp đặc ấy, chồng chất trong chiếc xe cổ lỗ, chúng tôi vui cười chạy qua thành phố, làm điếc tai người qua đường bằng những tràng tiếng nổ bành bạch. Sau cuộc dạo chơi, mọi người nhất trí nếu có thêm một chiếc Hít-pa-nó Xu-i-da với giá hời làm tiện nghi thì không không phải là dở. 

Thế là nhóm chúng tôi đã tự xoay xở được phương tiện đi lại. Từ đó, chúng tôi không đi làm việc trên ô tô công cộng mà trên chiếc xe đua thể thao. Lúc nhàn rỗi, chúng tôi cũng phóng xe như gió trên những con đường tốt. Trước khi vào khóa học, chúng tôi đã tặng lại chiếc Xu-i-da cho bè bạn. Sau đó, chắc nó đã trở thành hàng đồng nát trong năm qua, cuộc sống đã có nhiều đổi thay ở Bét-xa-ra-bi, với chế độ mới, với sự xâm nhập của kỹ thuật hiện đại.

Ở ban tham mưu trung đoàn, chúng tôi chỉ gặp đồng chí thiếu úy trực ban. Anh báo cho biết mọi phi công và thợ máy đã rời đến một địa điểm gần làng Mai-a-ki ở vùng phụ cận Cô-tốp-xcơ.

- Nhưng trung đoàn trưởng còn ở đây - anh nói thêm - có lẽ đồng chí ấy ở ngoài sân bay.

Chúng tôi lập tức bỏ đi tìm thiếu tá I-va-nốp. 

Cả sân bay bị xới lộn. Xe tải đi lại như mắc cửi giữa những đống đất mới đào; đây đó những chàng thanh niên Bét-xa-ra-bị đang xúc đất bằng xẻng. 

- Cái gì thế các bạn? - Cô-xchi-a thốt lên. Chẳng để ý đến những lời phỏng đoán của chúng tôi, cậu ta nói tiếp - Có lẽ chúng ta sắp được cất cánh trên đường băng bê tông. 

- Mình chỉ mong thế này thôi! Mình đã nhiều lần nghe nói đến đường băng bê tông, nhưng chưa lần nào được lăn bánh trên đó cả. 

- Như là một tổ kiến, nhung nhúc những chiếc mũ đen.

- Nhịp điệu lao động xô-viết đấy!

Chưa có máy bay trên sân bay. Tận cuối sân, gần bờ suối chỉ thấy những hòm trắng dài hình bầu dục. Thấy trung đoàn trưởng, kỹ sư Sô-bô-khô-vích và mấy anh thợ máy ở gần đó, chúng tôi liền đi đến.

Vích-to I-va-nốp tỏ ý vui mừng khi thấy chúng tôi. Trên cương vị là người mang quân hàm cao hơn cả, tôi báo cáo khóa học đã kết thúc, chúng tôi đến nhận sự phân công. Đồng chí mỉm cười bắt tay chúng tôi và nói:

- Chúc mừng các đồng chí đã học xong, và riêng chúc đồng chí Pô-crư-skin với chức vụ mới. 

Chúng tôi nhin nhau. Mi-rô-nốp đứng bên tôi, không kìm được: 

- Tôi đã nói với cậu là huấn luyện viên trưởng sẽ không tha thứ cho cậu về những “cú móc”. Tôi chúc mừng cậu đã được phê chuẩn làm phi công thường.

I-va-nốp vẫn cười, trên khuôn mặt đầy dặn, đôi mắt đen và to nheo lại với vẻ âu yếm.

- Pô-crư-skin được cử làm phó chỉ huy phi đội - anh tuyên bố - còn những “cú móc” của đồng chí, chúng tôi đã biết. Khi nào lái máy bay Mích, đồng chí sẽ thử những ngón ấy. Điều khiển loại này còn khó hơn kiểu I16 nhiều.

Cái mà bè bạn gọi đùa những “cú móc” là những đường bay sáng tạo hoặc cải biến mà tôi đã làm trong các lần luyện tập không chiến. Huấn luyện viên trưởng, phó trung đoàn trưởng Gi-dơ-nhép-xki vốn được đào tạo bay cơ bản kỹ lưỡng, thường ghét mọi sự đổi mới. 
Tôi chưa hiểu ngay ý câu nói của I-va-nốp: “Khi nào đồng chí lái một chiếc Mích”

Nhưng kia rồi! Từ những chiếc hòm lớn thon thon chui ra những chiếc máy bay tiêm kích màu xanh nhạt, mới tinh, gíông như những chú gà con chui ra khỏi vỏ: Anh em thợ máy mở hòm xong liền lắp ráp ngay.

Mỗi loại máy bay kiểu mới xuất hiện ở sân bay là một biến cố trong đời sống của các phi công. Chúng tôi vội lao đến quanh những chiếc hòm. Nhưng ngay lúc ấy, tiếng ù ù trên không đã lôi kéo sự chú ý của chúng tôi. Mọi người ngước nhìn lên trời. Chú ý kỹ chúng tôi mới nhận thấy một chiếc máy bay lạ đang bay ở độ cao khoảng năm nghìn mét.

- Một máy bay trinh sát của Đức.

- Một chiếc Gioong-ke. 

- Đúng, nhưng không phải chỉ mình nó; có bọn Mét-xe-smit đi kèm. 

Quả thật có bốn chiếc tiêm kích bay lượn quanh chiếc máy bay ném bom hai động cơ, cánh hình thoi. Sau khi bay trên lãnh thổ Liên Xô, bọn chúng vòng trở về phía tây, bay thắng qua Bi-en-xư.

Cách đây nhiều năm, vào một ngày tháng chín, lần đầu tiên tôi đã trông thấy một chiếc máy bay trên bầu trời trong trẻo của thành phố Nô-vô-xi-biếc - quê hường tôi. Sau khi lượn vài vòng, nó đã hạ cánh xuống khu vực quân sự trước sự ngạc nhiên của người lớn và trẻ con. Cả thành phố đều lao đến. Nhờ có cặp giò nhanh nhẹn lợi thế hơn người lớn, bọn trẻ con chúng tôi đã đến đây đầu tiên. Mặc chiếc dây thừng chặn quanh máy bay, chúng tôi vẫn tìm được cách xán lại gần. Tôi vừa rụt rè sờ vào chất kim loại lạnh ngắt của cánh máy bay vừa thèm thuồng hít mùi không khí âm ấm là lạ pha lẫn xăng và dầu mỡ. 

Phải chăng có thể lại chính những giây phút may mắn đó đã quyết định xu hướng sau này của tôi.

Trong cuộc mít tinh tổ chức gần chiếc máy bay, nhiều người nói về việc thành lập ngành hàng không Xô-viết, về công cuộc bảo vệ Tổ quốc. Lần đầu tiên, tôi được nghe hai tiếng “Gioong-ke”. Mọi người biết chiếc máy bay ở trước mặt đã được mua từ Đức về, nhờ tiền quyên góp của nhân dân Xi-bê-ri. Và, nó đang làm cuộc hành trình cổ động qua những thành phố của chúng ta.

Vào thời ấy, tiếng Gioong-ke đã vang vào tai tôi một âm thanh bí ẩn và thích thu. Nó đã gây trong tôi giấc mộng bay lên. Tôi ra sức học tập tốt hơn, hăng hái thường xuyên luyện tập thể dục để được vào một trường hàng không. Nguyện vọng đã đạt: tôi trở thành thợ máy bay. Lại nhờ lòng kiên nhẫn, tôi đã giành được bằng lái máy bay. Bị chính phục bởi sự hấp dẫn hào hứng của nghề nghiệp này, như hàng nghìn bạn trẻ cùng lứa tuổi, tôi lao vào khoảng không bao la quyến rũ của bầu trời.

Nhưng giờ đây, qua nhiều năm, tiếng Gioong-ke đã gợi trong tôi nhiều cảm giác khác. Vừa nhìn thấy trên đầu cái bóng đen của máy bay ném bom địch, tự nhiên tôi nắm chặt tay lại. Cả bầu trời vẫn hấp dẫn như bất cứ lúc nào, cũng bất chợt sôi sục và trở nên thấp xuống:

- Một tên phát xít phải không, đồng chí thiếu tá? - Cô-xchi-a Mi-rô-nốp nghiêm trang hỏi.

- Còn cái gì khác hơn được - Thiếu tá nhận xét - Đây không phải là đứa đầu tiên. Chúng trinh sát, chúng chụp ảnh.

“Tại sao không báo động nhỉ? - Tôi thầm nghĩ - Tại sao không đuổi theo chúng nó?” - Và tôi nói to lên:
 
- Nếu ở đây có máy bay, tôi sẽ đuổi theo ngay để “chụp ảnh” nó, thằng khốn kiếp!.

- Nó đã bay về trên sông Prút rồi - I-va-nốp - trả lời với tiếng thở dài - Muốn chặn loại máy bay này, ta phải có loại nhanh hơn I16. Và đây còn là vấn đề kỷ luật: ta không được hạ chúng nó. 

Những lời sau củng của thiếu tá gây trong chúng tôi một làn sóng căm phẫn.

- Tại sao vậy?. Sao ta không được hạ chúng, nếu chúng bay vào lãnh thôe của ta?

- Vô lý.

- Nó đến chụp ảnh giữa ban ngày ban mặt mà ta lại không có quyền trừng trị đích đáng ư?

- Chỉ thị của trên là thế này - Vich-to Pê-tơ-rô-vích buồn rầu giải thích -... Vấn đề ngoại giao... Ta săn một thằng bẩn thỉu như nó, mà mắt vẫn phải dán vào bản đồ, sợ lỡ vượt qua biên giới.

Kích động bởi sự bất công chúng tôi không lý giải nổi. Chỉ có một linh cảm là những cuộc bay thường xuyên của bọn phát xít trên lãnh thổ Liên Xô báo trước một cái gì ghê gớm. Mọi người đã biết rõ thủ đoạn ăn cướp của bọn phát xít Đức. Nó đã chinh phục hầu hết các nước ở Tây Âu và quân đội xâm lược của chúng đã đổ tới vùng Ban-căng. Chúng tôi chua chát nghĩ: “Sao các phi công chúng tôi ở trên những sân bay náu mình sau những ngọn đồi biên giới này lại ít được thông báo về tình hình đến thế!”.

Dưới sự điều khiển của kỹ sư, anh em thợ máy tiếp tục lắp ráp máy bay. Trung đoàn trưởng đi đi lại lại cho chỉ thi. Rồi với một cái vẫy tay long trọng, đồng chí gọi chúng tôi lại gần một chiếc Mích đã nằm trên càng giá bánh (Bánh xe và càng có thể thu vào, thả ra.). Chỉ còn đôi cánh chưa lắp, đặt trên mặt đất ở hai bên...

- Còn chờ gì nữa? Leo vào buồng lái mà xem? – I-va-nốp nói rồi đi thẳng đến chiếc hòm khác vừa được mở ra. 

Chúng tôi lần lượt leo vào buồng lái của chiếc tiêm kích mới và làm quen với các trang, thiết bi. Thợ máy sẵn sàng giải đáp mọi câu hỏi. 

- Thế nào, vừa ý không? - I-va-nốp hỏi khi chúng tôi đã kiểm tra xong.

Mọi người lặng im, chưa ai muốn lên tiếng tán thưởng chiếc Mích. 

- Vỏ kẽm đẹp, - cuối cùng tôi thận trọng trả lời - động cơ khỏe, chắc thế, nhưng... vũ khí có vẻ hơi yếu.

- Hơi yếu à? - Thiếu tá ngạc nhiên hỏi - Một khẩu trọng liên và hai khẩu nữa cỡ không kém, như vậy không đủ ư?

- Đáng lẽ phải lắp cho nó một khẩu pháo, thưa thiếu tá, Gioong-ke không dễ hạ đâu. 

- Chọc thủng cái vỏ của nó cũng không đơn giản - I-va-nốp nói - Nhưng để xem... khi nào ta cất cánh đánh chặn trên những chiếc Mích, bọn Gioong-ke sẽ khó còn tự do ngao du nữa. Hay là chúng ta lại trở về với những chiếc I16? - Đồng chí cười hỏi.

Chúng tôi đều xác nhận ưu điểm của những chiếc Mích. 

- Hãy còn sớm? - Thiếu tá hài lòng nhận xét - Ngay hôm nay, các đồng chí trở về trung đoàn ở Mai-a-ki. Ở đó đã nhận hai chiếc Mích: Các đồng chí xem thời tiết bây giờ thế nào? Mây đen đang đùn lên. Phải thật tranh thủ bay chuyển loại. Nhất đinh chúng ta sẽ săn tìm bọn kẻ cướp. Điều đó chẳng khó quái gì?

Trung đoàn trưởng bắt đầu chuyển những chiếc đinh ốc cho anh thợ máy ngồi trên chiếc thang gập qua cánh máy bay.

- Khi lắp xong máy bay đủ cho một phi đội, Pô-crư-skin sẽ chuyển ngay chúng về Mai-a-ki, ở đó, chuyển loại cho phi công rồi lập tức bay trở về đây. 

Trung đoàn trưởng đã tạo điều kiện thuận lợi. Chúng tôi chờ lệnh để cũng được tham gia lắp ráp. Những một lần nữa, đồng chí lại nhắc phải cấp tốc đi huấn luyện chuyển loại, không được chậm trễ một phút. 

- Chuẩn bị ngay hành lý và lên đường.

Chuyến tàu đi Cô-tốp-xcơ qua Ti-ra-xpôn khởi hành hồi chiều. Chỉ còn một buổi, mọi người thỏa thuận gặp lại nhau ở ga và từng người tranh thủ tạt qua nhà.

Trên đường về, Cô-xchi-a gặp lại cô láng giềng Phơ-lô-ri-ca ở ngoài phố và tụt lại sau. Họ nói với nhau những gì tôi không rõ, chỉ biết sau đó, nhanh như cắt, cậu ta lao vào trong phòng, xức vội nước hoa rồi biến mất.

Ba chúng tôi cùng thuê một gian phòng trong nhà một người Do Thái; trước kia là một nhà buôn. Chúng tôi ít gặp chủ nhà nhưng mùi thơm hấp dẫn tỏa ra từ căn bếp ở hành lang vẫn nhắc nhở sự có mặt của họ. Giữ lề thói cũ, họ vẫn nuôi một người ở gái. Chị thường cần mẫn thu dọn căn phòng chúng tôi, lau chùi hàng ngày những khung ảnh có gờ thành nặng nề.

Về đến nhà, tôi đang chuẩn bị hành lý thì có tiếng gõ cửa. Ông chủ nhà vào. Đứng sững trước tôi, trong tư thế quả quyết, ngón tay chỉ lên trần, ông hỏi:

- Ông có nhìn thấy chúng không?

- Ai? - Tôi nhún vai trả lời, tuy đã hiểu ông muốn nói gì...

- Còn máy bay của các ông không thể làm gì chúng ư? Chịu ư? - ông hăm hở tiếp - Một hôm, nhân nói chuyện với ông, ông sĩ quan, tôi đã nói mò rằng sau một năm nữa bọn Đức sẽ ở đây. Tôi đã không lầm: một năm đã trôi qua và bây giờ chúng đã xuất hiện.

- Vậy thì đã sao? - Tôi giả vờ thở dài - Mọi việc sẽ như ý ông muốn. Có thể người ta sẽ trả lại cửa hàng cho ông.

- Đừng có đùa, ông sĩ quan. Bao giờ tôi chẳng coi ông là một người đứng đắn. Còn bọn hắn - ông lại chỉ ngón tay lên trời, ý muốn nói đến chiếc máy bay trinh sát phát xít vừa mới bay qua - Còn bọn hắn, người Do Thái chúng tôi đã hiểu chút ít. Bọn Đức sẽ trả lại cửa hàng cho tôi ư? Ôi! sao ông lại nói thế?... Tôi đã già và tôi sẵn sàng kết thúc những ngày tàn dưới bất cứ chế độ nào, trừ chế độ của Hít-le. 

- Vậy ông không bằng lòng cho bọn Đức bay trên Bi-en-xư ư?.

- Ai nói với ông là tôi bằng lòng? 

- Nhìn ông tôi biết.

- Sao ông lại nói như vậy? Tôi đang nghĩ đến nước Ru-ma-ni. Các em tôi, chị tôi đều ở đó. Trước kia tôi gặp họ vào mỗi ngày chủ nhật, còn nay... Ôi? Bu-ca-rét một thành phố đẹp.

Phải chuyển hướng câu chuyện thôi 

- Ông sẽ nhận tiền thuê nhà hôm nay.

Ông ta quay ngoắt đằng sau và bước ra. Tôi lôi ở dưới gầm giường chiếc va li trong đựng quần áo thường dùng cho chàng trai chưa vợ và bắt đầu lựa chọn những thứ cần thiết cho cuộc sống ở doanh trại. Một áo choàng nỉ... mang đi. Một chiếc quần mới cần... Quần áo lót, khăn tay, khăn mặt. Một quyển vở để vẽ... rất cần. Một quyển sách. Còn cái gì đây? Ôi thực vô tâm, mãi đến giờ tôi vẫn chưa gửi đựợc cho cô em gái mấy mảnh lụa mua từ dạo mùa đông. Một món quà tôi định cho em dịp xuân tới. Chắc cô bé lẽ vui mừng khi nhận được tấm lụa trắng in hoa này và cả mảnh crếp Trung Quốc màu đen có vạch trắng này nữa, hẳn em sẽ rất vừa ý.

Ma-ri-a là em gái út, kém tôi hai tuổi. Chúng tôi có năm anh em, chỉ có mình em là gái. Em đã trải qua thời thơ ấu vất vả hơn chúng tôi. Những nỗi lo lắng về nội trợ đã sớm đè lên đôi vai nhỏ bé. Em lại phải vừa làm vừa học. Các anh trai đều yêu mến Ma-ri-a, sẵn sàng che chở cho em khi bị trêu ghẹo. Em phải làm việc từ sớm nhưng không hề phàn nàn. Kỷ niệm về em gái đã đưa luồng suy nghĩ của tôi về Nô-vô-xi-biếc... Thành phố xa xôi, nhưng rất thân thiết... Đây ngôi nhà xinh xinh bên bờ sông nhỏ Ca-men-ca.

Tôi về thăm nhà lần cuối vào năm 1937. Rồi cuộc đời phi công cuốn hu tôi. Tôi tiến đến cái đích thích thú nhất đó bằng con đường dài, khó khăn, có thể nói là phải vượt cái dốc thẳng đứng của con đèo cao vút. Lên đến đỉnh mới có thì giờ dừng lại chiêm ngưỡng, ngạc nhiên phát hiện thấy khoảng không vô tận.

Tôi rất thích bay, muốn đứng ở hàng ngũ những phi công giỏi. Kinh nghiệm của những phi công máy bay tiêm kích chiến đấu ở Khan Kin Gôn và bán đảo Ca-rê-li càng khiến tôi suy nghĩ và kiên trì luyện tập. Phải nắm lấy mọi kinh nghiệm đã trả bằng máu của các đồng chí đó, phải hiểu rõ và phải vận dụng. Đó là mối quan tâm duy nhất của tôi. Tôi tránh tình cảm quyến rũ của các cô gái trẻ, lòng tự nhủ, khi còn trẻ thì gia đình chỉ không cho phép người phi công cống hiến trọn vẹn cho sự nghiệp hấp dẫn nhưng đầy khó khăn này... .

Biết xử trí mấy mảnh lụa này thế nào? Mang theo ư. Tôi không có thời giờ để gửi bưu kiện. Ôi? Em gái thân yêu, hãy kiên nhẫn thêm chút nữa vì em cũng đã chờ đợi nhiều rồi: Khi chuyển xong những chiếc Mích về đây anh sẽ tìm cơ hội gửi cho em chút quà này. Xếp mấy mảnh lụa dưới đáy va li; tôi lại đẩy nó vào gầm giường. Tất cả đồ dùng xếp riêng sang bên cạnh để đem vào doanh trại chỉ đựng không đầy một va li nhỏ.

Trong khi chờ Mi-rô-nốp, tôi lại nghĩ đến chức vụ mới: phó chỉ huy phi đội. Gi-dơ-nhép-xki hẳn chưa biết việc này. Nếu trung đoàn trưởng hỏi ý kiến đồng chỉ trước, chắc đồng chí sẽ không tán thành. Biết tôi không tôn trọng đồng chí như một phi công, tất nhiên đồng chí cũng không tha thứ tôi. Còn tôi, thì lại không biết giấu kín tình cảm của mình, không có thói quen tìm một sự thỏa hiệp cho những cuộc tranh luận về các vấn đề nguyên tắc như vấn đề không quân. 

I-va-nốp, trái lại, là biểu tượng của tôi, như người ta nói. Đồng chí ấy đã chinh phục tôi ngay từ lần gặp gỡ đầu tiên. Tôi còn nhớ rõ mùa thu năm 1939 - tôi vừa về trung đoàn sau khi tốt nghiệp ở trường hàng không Cát-sin-xcơ, ban tham mưu cho biết thiếu tá đang bay tập. Tôi ra sân bay, vừa đúng lúc một chiếc tiêm kích cất cánh và ngạc nhiên khi thấy chiếc I16 sau khi rời đất đã làm một cái ngoặt gấp. Trên một máy bay điều khiển nhạy như vậy thì cái ngoặt gấp ở độ cao thấp sẽ rất nguy hiểm, dễ dàng mất điều khiển và đâm xuống đất. Nhưng chiếc máy bay vẫn nhanh chóng vòng lên một cách nghệ thuật, khiến tôi không kìm được hỏi:

- Ai đang bay đấy?

- Sao, anh không nhận ra thiếu tá à? - Một phi công đứng bên cạnh tôi tỏ vẻ ngạc nhiên.

- Trung đoàn trưởng ư?

- Xem kìa, tuyệt chưa? - Cậu ta đáp không che giấu vẻ tự hào.

Cũng lây hứng thú, tôi nghĩ: thật là may mắn nếu được rèn luyện với một người thầy như vậy. Hôm sau tôi cùng bay với I-va-nốp trên chiếc U-ti 4, hai chỗ ngồi.

Người phi công tiêm kích học nghệ thuật lái cao cấp, bằng cách làm theo thị phạm mẫu khi cùng bay. Các đồng chí của tôi và tôi đều gặp may: người mẫu là trung đoàn trưởng. Mọi người yêu mến đồng chí, tin tưởng và noi gương đồng chí trên mọi mặt.

Mi-rô-nốp vẫn chưa về. Bực mình, tôi định ra ga một mình thì vừa lúc cậu ta bất thần hiện ra ở ngưỡng cửa. 

- Tha lỗi cho mình, Xa-sa, mình bị giữ lại - Vừa nói cậu ta vừa thu dọn đồ dùng. Rồi cậu ta bất chợt thốt lên - Mong rằng chúng ta sẽ trải qua một ngày kỳ diệu ở Xi-ra-xpôn. Mình có hàng tá người quen ở đấy. 

- Cậu đinh mất đứt cả một ngày về những điều ngu xuẩn đó ư?.

- Ngu xuẩn? - Cô-xchi-a ngạc nhiên hỏi. 

- Với cậu thì không nghi ngờ gì nữa.

Nụ cười tắt trên môi Mi-rô-nốp. Ít khi được nghe những lời phán xét chân thành về mình, dĩ nhiên cậu ta nổi nóng: 

- A! vâng, tôi quên mất bây giờ anh là người chỉ huy. Anh định lên lớp cho tôi hẳn?.

- Trước sau mình vẫn là bạn cậu! Và cậu biết đấy mình ghê tởm thái độ hời hợt với cuộc sống.

- Đó là việc riêng của tôi, không dính dáng gì đến anh cả - Mi-rô-nốp lầu bầu.

- Trời, công việc riêng? Hôm qua, cậu làm một cô sinh viên khóc, hôm nay chắc là Phơ-lô-ri-ca - như vậy có nhân đạo không?

- Anh chưa hiểu nhiều về vấn đề này, Xa-sa ạ.

- Đúng như thế! Tráo trở với các cô gái thì hẳn là một vần đề rất phức tạp.

Tôi cố nén giận để không tống cho cậu ta mấy quả khi cậu ta trơ trẽn kể về cô Phơ-lô-ri-ca xinh xắn nhưng nhẹ dạ 

- Nhớ đem theo nhiều khăn tay - Tôi giận dữ nói khi ra khỏi phòng - Chúng ta sẽ không dừng một phút nào ở Ti-ra-xpôn cả.

Mi-rô-nốp đuổi kịp tôi khi đã ra đến phố.

Con đường từ Bi-en-xư đến khu huấn luyện dài kinh khủng, nhất là quãng mười ki-lô-mét cuối cùng. bụi phủ kín người, chúng tôi ngồi lắc lư trong chiếc xe tải cũ kỹ trên con đường tắt gập ghềnh. Với máy bay, chỉ cần nửa giờ là đi một vòng khắp huyện. 

Mai-a-ki là một trong những sân bay chỉ ghi trên bản đồ mật của ban tham mưu. Mấy năm trước, nông trường đã dùng đất đó để trồng cỏ và chăn nuôi súc vật.. Trên những cánh đồng cỏ rộng ở U-cra-i-na có nhiều khu đất như vậy mà người ta tưởng không dùng vào việc gì cả. Nhưng đã tới lúc không quân cần đến cả cánh đồng Mai-a-ki phủ đầy cỏ ba lá non. Ở đấy, tiếng động cơ ầm ầm suốt ngày không ngớt. 

Ban tham mưu trung đoàn trú trong một chiếc hòm gỗ lớn - thùng đựng một chiếc Mích - náu ở một dải rừng rậm. Vừa trông thấy chúng tôi, tham mưu trưởng, thiếu tá A-lếch-xan Nhi-can-đrô-vích Mát-vây-ép đã ra gặp.

- Thế nào? Đồng chí đã biểu diễn trò nhào lộn trong khóa học phải không? - Anh vui vẻ bảo tôi - Gi-dơ-nhép-xki phàn nàn nhiều về đồng chí đấy

- Nếu nghệ thuật lái đối với ông ấy chỉ là những trò nhào lộn thì cứ để ông ấy phiền lòng. 

- Đó! Tham mưu trưởng nhìn tôi ra vẻ tán thành nhưng lại trả lời lơ lửng - Có lẽ nếu thực sự là nghệ thuật lái thì nó sẽ vô cùng có ích trên những chiếc Mich. Hãy nom đôi chim kia - đồng chí hất đầu chỉ hai chiếc máy bay - đừng có định làm xiếc trên đó, anh sẽ gãy cổ đấy

Chỗ ở được giải quyết trong chốc lát. Sau khi lấy các đồ dùng sinh hoạt, chúng tôi đem va li vào ngôi nhà trường bỏ trống thế là xong. Ban đầu sẽ ngủ trong lớp học thênh thang, sáng sủa, ăn ở nhà lưu trữ tại tầng dưới cùng, và tắm ở cái ao lau sậy đã che kín một nửa. Cô-xchi-a Mi-rô-nốp tìm hiểu qua những người đã đến sân bay trước, xem có chỗ nào giải trí cho một con người độc thân? Người ta trả lời: ở làng cách đây năm ki-lô-mét, có một câu lạc bộ thỉnh thoảng vẫn chiếu phim.

Hai ngày nghỉ đã hết. Những người thực tập chúng tôi ra sân bay với mũ bay có dải, cặp bản đồ đeo ngang lưng - Tuy không ai nói phải mang theo, nhưng sẽ có lúc phải dùng đến - Cuộc sông hàng ngày căng thẳng, một cuộc sống thực sự đang kéo chúng tôi vào cơn lốc của nó. 

Sân bay... cánh đồng luôn luôn bị lăn nén, khu vực cất cánh bụi mù, gió thổi quét đến suốt đường hạ cánh. Từ mảnh đất vuông nhỏ bé đó, chúng tôi cất cánh với kỷ luật luyện tập các yếu lĩnh bay, trở về với ưu điểm hoặc khuyết điểm. Mỗi khi chúng tôi bay, gần như tự do vùng vẫy trên bầu trời, sân bay vẫn theo dõi với cặp mắt vừa là huấn luyện viên vừa là quan sát viên.

Chúng tôi sẽ phải chứng minh số dầu xăng, bom đạn vừa tiêu hao, những tốn kém vô hình về thời gian, về sự hao mòn của động cơ. Mảnh đất vuông đó đã dâng mình cho máy bay sử dụng, chỉ riêng máy bay là có quyền lăn trên mình nó, lấy đà lao lên trời rồi lại từ trên cao hạ xuống.

Khi tới sân bay, chúng tôi đã là những “cư dân của bầu trời”. Mọi cái nhìn, mọi tình cảm, ý nghĩ đều hướng lên bầu trời, về những người đang bay. Khi một người trong chúng tôi ở trên ấy, mọi người đều như cùng bay với anh.

Chuyện gì đã xảy ra hôm nay trên sân? Sao lại tha thứ cho những vi phạm quy định? Sao pháo hiệu không bắn lên ở trên sân? Vậy mà máy bay vẫn hạ cánh với tốc độ khác thường...

Người chỉ huy phi đội, trung ủy A-na-tô-li Xô-cô-lốp, cựu chiến binh Khan Kin Gôn, huân chương Cờ Đỏ trên áo khoác, mặt có vết bóng cháy, đích thân cầm cờ đứng ở tuyến cất cánh  (Tuyến cất cánh: tuyến máy bay lăn ra đứng chờ để vào đường băng cất cánh.)

Anh điều khiển cuộc bay không vực, gió xuân nồng nàn phả vào khuôn mặt rám nắng. Trước khi cho phép máy bay vào tuyến cất cánh, anh dùng động tác dặn dò phi công, có lúc anh ngồi xổm, để chỉ dẫn một cái gì đó, hai cánh tay đang rộng như con gà mái ấp xõa cánh. Anh tiếp nhận máy bay hạ cánh, lăn đến, leo lên cánh, một tay tì vào khung, cúi đầu xuống buồng lái, hét lên những lời đầy cương nghị và ý nghĩa. Gió lốc của cánh quạt trùm lên anh, chỉ muốn hất anh xuống đất. Sự căng thẳng làm khuôn mặt anh đỏ tía.  

Anh thả từng người nhiều lần vào tuyến cất cánh. Khoang lái đã đóng. Thêm một cát nhìn, một câu dặn dò và động cơ gầm lên, máy bay lao đi.

Tôi đến gần trung úy Xô-cô-lốp và tự giới thiệu:

- Đồng chí chỉ huy, trung úy Pô-crư-skin đến nhận lệnh của đồng chí.

- Tại sao lại có cái giọng long trọng thế? - Xô-cô-lốp mỉm cười.  

- Tôi vừa được cử làm phó chỉ huy phi đội bên cạnh đồng chí.  

- Xin chúc mừng. Rất đúng lúc. A-tơ-ra-ski-ê-vích đang cần một người phó như đồng chí.

- Người ta cử tôi đến với đồng chí.  

- Ngày mai tôi đi Kí-rô-vô-grát học tập rồi. Đồng chí sẽ cùng với A-tơ-ra-ski-ê-vich tổ chức chuyển loại cho phi đội. Tôi khẳng định với đồng chí rằng công việc này không dễ dàng đâu. Nhưng này, đồng chí hãy trông cái kiểu tiến vào hạ cánh kia? Họ đã quên mọi động tác được nhắc hàng chục lần - Quay mình về hướng chiếc máy bay đang kéo bằng, Xô-cô-lốp hét lên - Không được giảm tốc độ! Xuống sát đất tí nữa. Thấp, thấp nữa! Nếu không anh sẽ vỡ mặt trên chiếc Mích. Tiếp tục kéo một tí cần lái! Như thế. Được!

Theo dõi các kiểu chỉ huy của Xô-cô-lốp, không có liên lạc bằng vô tuyến với phi công, tôi không kìm được bật cười.

- Đồng chí cười gì thế?

- Hơi kỳ quặc, đồng chí chỉ huy ạ.

- Ngày mai, anh còn kỳ quặc hơn tôi. Phải huấn luyện cho họ!

Tôi kể lại cho anh việc chiếc máy bay trinh sát Đức bay trên Bi-en-xư. Xô-cô-lốp lầy một điếu thuốc, châm lửa. Câu chuyện của tôi đã làm anh xúc động. 

- Phải thiêu cháy bọn chúng, những xác chết thối tha! Thiêu cháy chúng! - Anh hét lên giận dữ với những lời hấp tấp - Không cần những công hàm ngoại giao nữa, chắc chắn như vậy... .

- Bằng những chiếc Mích - Tôi phụ họa theo anh

- Rất đúng! Nó đây, anh tha hồ ngắm nghía, thử buồng lái xem.

Chiếc máy bay tiêm kích Mích-3 làm tôi ưa ngay. Ta có thể ví nó như một con ngựa đua hăng hái và bất kham: dưới một tay kỵ mã giỏi thì nó bay như một mũi tên, nhưng ai không làm chủ được nó, sẽ bị nó xéo dưới chân. Nói chung, công trình sư nào cũng khó tập hợp được cùng mức độ ở một máy bay mọi tính năng máy bay và hiệu quả của hỏa lực. Mỗi kiểu đều bộc lộ những nhược điểm nhất đinh. Nhưng trong mỗi kiểu tiêm kích của những năm đó, chúng tôi đã thấy một thành công mới về kỹ thuật. 

Tính năng chiến đấu ưu việt của chiếc Mích ẩn náu sau một số nhược điểm. Chỉ người phi công nào muốn sử dụng có hiệu quả những đặc tính đó bằng lao động cần cù, bằng cách sử dụng hợp lý mới có thể cảm thấy và nhận ra được.

Chúng tôi gấp rút chuyển loại. Ai nấy đều cảm thấy biên giới phía tây sắp nổ ra nhiều biến cố ghê gớm. Máy bay trinh sát của bọn Đức ngày càng thường xuyên vi phạm không phận. Đầu tháng sáu, lần đầu tiên sư đoàn trưởng đã buộc phải cử một biên đội loại cứng tuần tiễu ở ngay sát biên giới. 

Trong chúng tôi, đã xuất hiện danh từ “Pia-lít-xa”. Ở đó, trên một sân bay nhỏ đã bố trí trạm chỉ huy phía trước của trung đoàn. Trung úy Va-ren-tin Phi-ghi-sép, biên đội trưởng biên đội tuần tiễu - Một người quê ở U ran, cáo lớn, mặt rám nắng, nhưng hàng râu đen ở đôi má đã làm anh mất đặc tính quê hương. Anh đã tự hào đảm nhiệm trọng trách cảnh giới trên chiến tuyến Prút.

Còn biên đội chúng tôi, với số quân bổ sung gồm các thiếu úy Lê-ô-nít Di-a-sen-cô, Pi-ốt Dốp-nhi-a và tôi, sau khi thử các máy bay lắp ráp ở Bi-en-xư sẽ phải đưa chúng về Mai-a-ki.

Chiếc Mích-3 đã nhanh chóng chính phục tôi. Bổ nhào dễ dàng, đạt được tốc độ năm trăm ki-lô-mét, rồi lại vọt lên tận bảy trăm mét, những tính năng rất quan trọng mà chiếc I16 không thể có được. Vọt lên thẳng đứng dài, bảo đảm được độ cao, mà độ cao lại là dự trữ cho tốc độ. Nói tóm lại chiếc Mích đã đáp ứng đầy đủ nhiệm vụ chủ yếu của một chiếc máy bay tiêm kích: tiến công.

Khi nghiên cứu các hình bay kỹ thuật lái cao cấp, tôi thường nghĩ đến những phương pháp không chiến mới, những cơ động bất ngờ để đặt đối phương vào tình thế bất lợi

Tôi không nhớ đã đọc được ở đâu, là con người có thể phản ứng trong nửa giây trước bất cứ một nguy hiểm nào. Một phi công giỏi, được huấn luyện tốt có thể phản ứng nhạy hơn nhiều. Muốn đạt đến đức tính đó, phải mở rộng trong mỗi bài tập, không sợ căng thẳng, cần phải coi mỗi bài tập như một trận không chiến thực sự. Tôi thích bay đến thật mệt, khao khát độ cao và tốc độ giới hạn, cố gắng đạt đến sự phối hợp ăn ý các động tác điều khiển, nhất là trong vòng lượn gấp, khi thoát ra khỏi bổ nhào.

Có người chế giễu gọi cái đó là “những cú móc” của tôi. Nhưng tính toán cẩn thận là một chuyện, còn không biết đánh giá hết khả năng tiềm tàng của máy bay lại là chuyện khác. Rõ ràng sẽ phạm sai lầm nếu mong muốn những trận không chiến với kẻ thù sẽ diễn ra giống như trận chiến đấu luyện tập theo một sơ đồ chính xác; và có khác chăng chỉ trong đội hình chặt chẽ hơn của biên đội mà thôi.

Đồng chí Ốp-si-nhi-cốp, người có nhiệm vụ kèm tôi trên chiếc Mích thường tranh luận với tôi:

- Ta không được phép sử dụng máy bay như vậy - Đồng chí nói - Không nên bắt nó làm những thế bay không phù hợp với khả năng của nó. Cái đó không đem lại sự tốt lành.

- “Những cái không phù hợp với khả năng của nó”? Tại sao? Nếu nó chịu làm theo ý tôi thì nó cũng có thể làm theo ý anh. Song trước hết, ta phải hình thành trong óc mục đích của thế bay.

- Như vậy, theo ý đồng chí, tôi là cái chốt người ta nhét vào để điều khiển ư? - Ốp-si-nhi-cốp phản úng.

- Chính tất cả chúng ta là những người sống. Người ta không bắn một cát chốt, nhưng chúng mình, cậu và tớ có thể bị hạ ngay trong trận không chiến đầu tiên nếu chúng mình bay một cách đơn điệu.

Tôi có ý thức riêng về máy bay. .
 
- Rất tốt Ý nghĩ của anh làm tôi hài lòng. Phải phát triển ý thức đó. Nó không chấp nhận để người ta làm tê cứng hoặc ấn định những giới hạn của nó.

Để dẫn chứng, tôi kể cho Ốp-si-nhi-cốp nghe tôi đã tìm cách đạt một tỉ lệ trúng đích cao bằng phương pháp mới trong cuộc bắn bia di động trên không. Tôi đã bắn trúng bốn mươi phát vào bia kéo, giành được điểm tối ưu trong khi chỉ yêu cầu có mười hai phát.

- Đúng, nhưng mọi người kéo bia đều ớn cậu. Họ đều từ chối không muốn bay. Họ nói cậu sẽ cho họ một phát

- Đó là một lo ngại không cần thiết và một sự đề phòng quá mức.

Sự đề phòng không bao giờ có hại. Trái lại, sự lo ngại có thể bị trả giá đắt. Ôp-si nhi-cốp và tôi không đi đến thống nhất. Nhưng những cuộc tranh luận như vậy giữa những đợt rút kinh nghiệm bay vẫn đưa đến một sự thống nhất ở điểm cơ bản. Chúng ta phải chuẩn bị thực sư cho những trận không chiến, từng người nói riêng cũng như tất cả nói chung.

Đang là tháng sáu tươi đẹp ở mặt đất. Vẻ đẹp tráng lệ và đa dạng của đất nước lại càng hiện rõ khi bay nhanh ở độ cao thấp. Đường viền mềm mại của những ngọn đồi xanh, vườn nho phơi mình trên sườn đồi, vườn cây ăn quả lướt qua trước mắt như những dòng kẻ ngang của trang sách giở nhanh, suối và hồ ao lấp lánh khi ẩn khi hiện. Nhưng cánh đồng rộng, lúa mì đã chín trải ra như tấm thảm xanh nhạt gợn sóng dưới cơn gió nhẹ. Cặp mắt như bị hút vào đấy.

Khi bay sát đất - như chúng tôi thưởng nói - chỉ óo những vật lấp lánh, kích thước lớn mới làm ta chú ý, còn lại chỉ là một cái nền không rõ ràng. Song những cái mà mắt nhìn thấy, trí óc ghi lại, chính là những cái gây nên cảm giác tốc độ, di chuyển vùn vụt của mặt đất, nói tóm lại là cảm giác bay.

Cái cảm giác đó đặc biệt cần thiết với phi công. Bay thật sát mặt đất mới đẩy đến tận cùng sự căng thẳng của khả năng rèn luyện sức chú ý, khả năng định hướng nhanh chóng; điều này thật là cần thiết. Mặt khác, ta cảm thấy nhu cầu phải biết đến cùng cái cảm giác bay, và cũng có thể nói là ta đang lướt mình giữa làn sóng đẹp đẽ của mặt đất chạy ngược phía dưới. Ở độ cao lớn, ta không tìm thấy ở cuộc bay một sự thú vị như vậy. Thỉnh thoảng, ta không nhìn thấy đất, chỉ có điểm chuẩn là đường chân trời hoặc vài đám mây nằm ở xa, cái bóng dài ở dưới chân những cánh rừng và những dải lụa của con sông.  

Khi chuyển máy bay từ Bi-en-xư về Mai-a-ki, chúng tôi rất thích bay sát mặt đất. Từ Mai-a-ki, máy bay vận tải đưa chúng tôi đến Bi-en-xư. nơi chúng tôi đợi những chiếc Mích đã lắp ráp và nạp đầy dầu. Một cuộc kiểm tra ngân hệ thống điều khiển xong là cất cánh. tiến hành một cuộc thao diễn kỹ thuật lái cao cấp ngay trên sân bay: khoan thẳng đứng, lượn ngoặt tốc độ lớn, bổ nhào và thoát khỏi bổ nhào sát đất. Thợ máy và kỹ sư đều hài lòng: máy bay rất tốt, anh em công nhân xung quanh cũng ngây người ngắm nhìn quang cảnh thú vị đó. Duy chỉ có những người chỉ huy công trường là nhìn chúng tôi với con mắt khó chịu: chúng tôi đã làm chậm trễ công việc của họ trên sân bay!  

Trong những chuyến bay trên sân và chuyển trường, chúng tôi được hoạt động độc lập. Những người cùng bay đầu là các chàng trai dũng cảm, biết phần việc của họ và những cuộc bay thử máy bay mới là một trường huấn luỵện tốt. Tôi cảm thấy vui thích khi nhớ lại những ngày rực ánh mặt trời thượng tuần tháng sáu, nó đã tăng cho tôi sức mạnh, lòng tự chủ, sức chịu đựng trước cơn thử thách ghê gớm sau này.

Nhân buổi bay về Bi-en-xư, tôi tạt qua chỗ ở cũ vài phút, ông chủ nhà vui vẻ gặp và mời tôi cùng dùng cơm trưa. Tôi rất ngạc nhiên: trước kia tôi chưa thấy thế bao giờ, vì sao ông ta lại có tình cảm mến khách đó? Sự niềm nở này có chân thật không? Sợ bị muộn, tôi đã từ chối lời mời. Khi từ biệt, ông chủ nhà nắm vai tôi bằng bàn tay run rẩy và thì thầm một giọng lo lắng:

- Này, trong tuần này bọn Đức sẽ tiến công Liên bang Xô-viết đấy? .

Tôi cho rằng, tốt hơn cả là biểu lộ một thái dộ lạnh lùng để đánh giá những tin đồn khiêu khích đó. Song ông già nhấn mạnh:

- Đây không phải là tin đồn nhảm đâu. Tín đồn nhảm ở những người đã chạy trốn từ Ru-ma-ni khỏi nanh vuốt của tên phát xít An-tô-ne-xcô ư? Họ đã thấy tất cả. Quân đội của Hit-le đã bố trí bên kia bờ sông Prút và những nòng pháo đang chĩa vào chúng ta? Cái gì sẽ xảy ra, chúng ta chờ cái gì? Chúng tôi sẽ đi đâu, những người già như chúng tôi. Nếu như tôi còn trẻ, tôi sẽ đi ngay hôm nay đến Nga. Chúng tôi cầu mong cho nước Nga ngày càng hùng mạnh; bọn Hít-le đến đây sẽ vỡ mặt, nếu không thì chỉ còn là điều bất hạnh.

Tôi chạy vội ra sân bay. Dọc đường, tôi nghĩ đến ông già, đến những lời của ông. Lúc mới đến ở, ông biểu thị thái độ khinh miệt chúng tôi, rồi thay bằng sự lãnh đạm, và đến nay thì một mối thiện cảm chân thành. 

Đến sân bay, tôi mới nhớ ra vì sao mình đã tạt qua chỗ ở cũ: để lấy những mảnh lụa gửi cho Ma-ri-a. Thế mà lại quên mất? “Thôi, - Tôi tự an ủi - Để lần sau mình sẽ nhờ chủ nhà khâu hộ cái gói đó vào trong một túi vải và nhất định sẽ gửi đi”.

Nhưng việc hạ cánh xuống Bi-en-xư lần sau đã gặp sự chậm trễ kéo dài. Ai ngờ tôi chỉ quay lại thành phố này ba năm sau, khi quân đội Xô-viết đã giải phóng Môn-đa-vi-a khỏi ách phát xít Đức.

Chúng tôi đã chuyển về Mai-a-ki ba chiếc Mích cuối cùng. Rất sung sướng, tôi nghĩ: nhiệm vụ đã hoàn thành để lao vào luyện tập. Tôi đã báo cáo lại: chỉ trong những trận luyện tập không chiến căng thẳng - chứ không phải các cuộc bay tự do - mới có thể hoàn thiện những kỹ thuật bay cao cấp và củng cố các thói quen cần thiết.

Nhưng sự việc xảy ra lại khác. Sau khi nghe tôi báo cáo nhiệm vụ đã hoàn thành, Vích-to Pê-tơ-rô-vích nói: “Tốt lắm” như thường lệ, rồi dặn thêm: 

- Còn một công tác nữa phải làm, sau đó đồng chí có thể nghỉ một chút. Phải đem ngay ba chiếc Mích đến nơi huấn luyện của các phi đội trưởng. Công việc không giản đơn vì trước hết là phải hạ cánh xuống Gri-gô-ri-ô-pôn để lấy thêm hai chiếc rời, tiếp tục cuộc hành trình với năm chiếc. Có thế thôi.

Ở Mai-a-ki, chúng tôi được nghe một sự kiện quan trọng đã xảy ra ở Pia-lít-xa. Biên đội của Phi-ghi-sép đã chặn một chiếc Ju-88 của Đức bay trinh sát trên lãnh thổ Liên Xô. Cất cánh từ sân bay bên bờ sông Prút, những chiếc Mích đã ra hiệu bằng một loạt đạn cảnh cáo buộc nó phải bay theo. Nhưng chiếc Gioong-ke bướng bỉnh ngoặt lại, tăng hết tốc độ. Những chiếc tiêm kích ta đã theo nó đến tận biên giới, và, kích thích bởi lòng hăng hái, họ đã bay sâu mấy ki-lô-mét vào không phận của Ru-ma-ni. Những chiếc Mích còn chưa về đến sân bay thì việc đó đã gây ra sự om xòm về ngoại giao. Việc máy bay chúng tôi xâm phạm biên giới đã tức khắc được Mát-xcơ-va biết, và từ đây người ta gọi điện thoại cho phòng tham mưu sư đoàn, rồi cho trung đoàn. 

Các phi công đều tranh luận sôi nổi về sự kiện này.

Nếu chúng ta cứ để cho chiếc Gioong-ke tiếp tục vào sâu hơn, chúng ta sẽ không còn là những nhà ngoại giao nữa?

- Cậu nói gì - Phi-ghi-sép còn có thể bị xát xà phòng đấy vì đã làm cho nó sợ hãi. 

- Sao lại bị xát xà phòng 

- Bởi vì... cậu ta đã vi phạm biên giới.

- Tại sao bọn Gioong-ke thì được phép, còn khi nó bỏ chạy thì ta lại không có quyền đuổi theo? Ta mới chỉ có báo hiệu cho nó và mới chỉ có thế thôi. 

- Có thể chúng nó chỉ đợi có thế. Cuộc tiến công của bọn Hít-le vào Ba Lan cũng chỉ bắt đầu bằng các vụ khiêu khích.

Ở đây có vấn đề rút ra: tình hình quốc tế thật là lắt léo Nhưng rồi mọi suy nghĩ không vui cũng bị vùi lấp đi bởi những lo lắng hàng ngày. Biên đội chúng tôi vẫn phải hoàn thành nhiệm vụ tiếp theo.

Sáng sớm, chúng tôi cất cánh đi Gri-gô-ri-ô-pôn. Bay trên đường trong đội hình hẹp theo hướng bắc-nam trong khi những đám mây nặng, xám và thấp, xuyên qua đội hình từ hướng tây sang đông làm chúng tôi phải bay sát đất. 

Cách Gri-gô-ri-ô-pôn vài ki-lô-mét có một trung đoàn tiêm kích cũng đã rời sân bay Ki-si-nhép như chúng tôi: người ta xây dựng ở đấy một đường băng bằng bê tông: Phi công và thợ máy sống dưới lều bạt. Cũng như bên chúng tôi, ban tham mưu ở trong một chiếc thùng gỗ cùng kiểu. 

Ban tham mưu báo cho chúng tôi là hai chiếc Mích đã sẵn sàng chuyển đi, nhưng họ chưa cho chúng tôi cất cánh: thời tiết trên đường bay hoàn toàn xấu.

Ba ngày dài vô tận trôi qua dưới mái lều. Không còn biết làm gì nữa ngoài đọc sách, ngủ, kể chuyện cổ tích và thỉnh thoảng lại buồn bã nhìn những đám mây thấp như những mảnh vải rách nát, lướt qua liên tục trên những ngọn đồi. Ở đâu ra lắm mây thế? Chúng tụ tập ở đằng kia, ở phía tây như thế nào? Sao giữa mùa hè mà thời tiết lại xấu vậy?

Nhiều linh cảm u ám thoáng trong tâm hồn tôi.

Nỗi buồn chỉ biến đi mỗi chiều, khi các phi công tụ tập trong nhà ăn. Chúng tôi ở đó rất lâu để tranh luận về những máy bay mới, về những sự kiện đặc biệt trong thời sự hàng không...

Linh hồn của cái câu lạc bộ này là một cựu binh, một đại ủy khỏe và đẹp, một người kể chuyện rất hay. Tôi chỉ gặp anh một lần ở Ki-si-nhép, nhưng trong những lần trò chuyện với các phi công tiêm kích, tôi thường nghe đến tên anh. Trước kia, Các-ma-nốp là phi công lái thử máy bay ở Mát-xcơ-va, không hiểu vì lỗi gì mà người ta chuyển anh về trung đoàn coi như thi hành kỷ luật. Bây giờ, anh chỉ huy một đội bay. Mọi người đều kính trọng anh, cũng đúng thôi: anh là phi công giỏi và sống thoải mái với tất cả. Muốn cho anh kể một câu chuyện hay thì phải biết khích anh một chút. Anh rất khoái khi thấy mọi người chăm chú nghe, thỉnh thoảng biểu đồng tình với anh. 

Buổi chiều đầu tiên, tôi đến bàn ăn, Các-ma-nốp đang kể một câu chuyện về Tây Ban Nha mà tôi đa có lần được nghe.

- Do đó, - Anh kết luận, - Những dây đai bảo hiểm cũng có thể chơi chúng ta một vố xấu đấy.

- Tôi chưa bao giờ nghĩ như vậy - Một trung úy còn trẻ nhưng tóc đã bạc, nói vẻ nghi ngờ.

- “Tôi chưa bao giờ nghĩ như vậy”, Các-ma-nốp bực mình nhắc lại - Việc đó đã xảy ra với một người mà tôi biết rõ. Chuyện đã xảy ra như vậy, như các bạn đã thấy, và anh ta, anh ta “chưa tin” - Này cô gái, cho trà nhé! - anh gọi cô phục vụ trước khi kể tiếp – Đồng chí phi công dó cũng ngồi ở bàn kể về sự rủi ro đó như tôi vừa nói với các bạn. Anh ta chiến đấu ở Tây Ban Nha, có một lần máy bay anh ta bị bắn trúng, máy bay đã bén lửa. Khi ngọn lửa bén đến buồng ngồi, vừa lúc định nhảy dù thì cái đai dù ngoắc vào dây đeo. Và cái dây thừng đáng ghét ấy, như bạn biết, không dễ dàng dứt đứt hoặc cắn bằng răng. Bạn có hiểu tình thế lúc đó không?

- Tôi hiểu, nhưng trường hợp đó rất hiếm.

- Nó có thể đưa anh xuống mồ. Những của đó, như khúc ruột thừa trong người. Phải cắt nó vứt đi.

- Anh định nói những cái dây đai bảo hiểm ư. - Một người ngạc nhiên hỏi.

- Sao anh không uống trà đi - Cô phục vụ lại gần, hỏi

- Nước trà! Nó không giống như rượu, người ta không thể uống một hơi.

Các-ma-nốp trả lời và đứng dậy, rõ ràng là không bằng lòng vì có người trong chúng tôi không chú ý đến câu chuyện của anh.

Mọi người đứng lên theo. Tôi ngoảnh nhìn về bạn mình: Đi-a-sen-cô và Dôp-nhi-a đã không còn ở đấy. Ra khỏi lều. Các-ma-nốp đi về phía phải, còn tôi đi cùng một phía với đồng chí trung úy tóc bạc. Đó cũng là con đường của đồng chí.

Chúng tôi đi lặng lẽ, Một đêm tối trời, có vẻ lạnh và ẩm. Gió mát như mùa thu. 

- Đó là một phi công cừ, duy chỉ phải cái hơi ba hoa - đồng chí trung úy khẽ nói - những dây đai bảo hiểm: một khúc ruột thừa... Nói vậy, thật chẳng đúng đắn tí nào. Sau khi nghe chuyện của anh ta, một số người có thể sẽ cắt bỏ dây đai đi.

- Câu chuyện sệ được truyền khắp trung đoàn cho mà xem? - Tôi nhận xét.

Những lùm cây rì rào. Ở xa, phía bên kia bờ sông Đơ-nhi-ét, trên bờ đất Bét-xa-ra-bi, lập lòe ánh đạn lửa. Tôi dừng lại, đoán đồng chí trung úy tóc bạc có ý kể cho tôi một điều gì đó về cuộc đời anh. Tôi đã không nhầm. Anh kể:

“Trước chiến tranh Phần Lan, tôi hết sức chú ý theo dõi những cuộc họp và những cuộc nói chuyện về chiến tranh, về cách sống của con người ở mật trận. Rồi tôi cũng trải qua chiến đấu. Tôi cất cánh lần đầu tiên để làm nhiệm vụ, rồi lần nữa, rồi lần thứ ba. Tôi dự những cuộc không chiến, tôi bổ nhào tiến công các đồn Phần Lan. Khi mọi việc thành công thì sự việc đều sáng sủa rõ ràng.

Nhưng rồi một hôm, tôi gặp một vố đau. Máy bay thình lình mất tốc, tôi tụt tại sau đội hình. Chỉ có cách là tự lo liệu cho mình. Song tôi không nhớ một điểm chuẩn nào trên tuyến bay. Tôi chỉ nghĩ đến việc trở về phòng tuyến ta nhưng lại không biết mình đang ở đâu? Trên đất ta hay đất địch? Máy bay lướt một cách khó nhọc, sẵn sàng lộn xuống trong chốc lát. Nhìn thấy một cánh đồng bằng phẳng, trâng toát, tôi tiến vào hạ cánh. Tôi hạ xuống an toàn, ra kỏi buồng lái, đứng trên cánh, nhìn xung quanh. 

Bất ngờ nghe thấy tiếng súng nổ rồi thấy xuất hiện không xa, một toán người khoác áo ngụy trang trắng. Họ lao đến bằng gậy trượt tuyết. Tôi cho rằng đó là bọn Phần Lan, và nhớ lại ngay những điều căn dặn trong trường hợp này: không được đầu hàng và phải đốt máy bay...

Những người trượt tuyết áo choàng trắng đã đến rất gần, tôi chỉ còn kịp rút khẩu súng ngắn ra. Tôi gí súng vào thái dương và bóp cò nhưng dạn không nổ. Tiếng cò tách đúng như thế, làm tôi tưởng như là một tiếng vang. Lên cò lại, tôi vẫn đặt súng vào thái dương. Lại hỏng. Và cứ như thế: tất cả các viên đạn trong hộp đạn đều rơi xuống dưới chân mà tôi vẫn sống. Mất hết tự chủ, tôi phục xuống, úp mặt vào tuyết khóc nức nở. 

Những bàn tay lôi tôi dậy. Té ra những người trượt tuyết ấy lại là quân ta. Tôi đã hạ cánh xuống lãnh thổ ta một chuyện kỳ lạ phải không? Nhưng ta có thể rút ra nhiều kết luận...”

Đêm hôm ấy, tôi nằm mãi không ngủ được, trằn trọc, trăn trở trên chắêc gối ẩm ướt vì nước mưa. Câu chuyện của đồng chí trung úy tóc bạc vẫn ám ảnh trong đầu tôi.

Ngày thứ bảy, người ta vẫn chưa cho phép chúng tôi bay. 

- Thứ hai, nếu trời trong hơn chút nữa chúng tôi sẽ thả các anh - Đồng chí tham mưu trưởng nói. 

- Cần gì phải kêu ca về sự nhàn rỗi, đồng chí chỉ huy - Đi-a-sen-cô năn nỉ - Tốt nhất là đồng chí cho chúng tôi đi một vòng quanh Gri-gô-ri-ô-pôn còn hơn là bắt chúng tôi nghỉ ngơi dưới mái bạt này.

- Được còn hơn là nghe các anh kêu ca, lấy một chiếc xe và chuồn đi?

Nửa giờ sau, chúng tôi đã ở Gri-gô-ri-ô-pôn. Trong một gian phòng của quán ăn sâu, hẹp và đầy người, chúng tôi tìm được một chỗ nhỏ. Bộ mặt Đi-a-sen-cô thay đổi hẳn, đầy hớn hở. Anh chàng thanh niên cao lớn, má hồng hồng - người con trai của đồng cỏ - thích uống cho ra uống giữa bẻ bạn. Sau khi đã đòi được rượu Vốt-ca và đồ nhắm, cậu ta đặt lên bàn vừa cười, vừa nói: 

- Trên bầu trời cũng như trong cuộc sống, bao giờ cũng có chỗ hửng sáng.

Trở về sân bay muộn, chúng tôi vẫn còn tiếp tục trò chuyện thì thầm rất lâu. Những ngôi sao lấp lánh trên nền trời, trên đầu chúng tôi. Chúng tôi vẫn còn phân biệt được nó qua tấm vải lều bạt. Sự yên tĩnh ngự trị, bao bọc xung quanh chúng tôi. 

Chúng tôi chưa hiểu rằng, trong khi chúng tôi ngủ thì những giờ phút hòa bình đã kết thúc. 


Những tiếng gõ mạnh vào cái kẻng làm bằng thanh ray đánh thức chúng tôi dậy. Thoạt đầu ai cũng nghĩ là báo động luyện tập. Ở nhà hoặc đến đây người ta cũng không để mình ngủ yên. Bên ngoài lều, có tiếng chân người, tiếng nói vội vã.

Đi-a-sen-cô tìm không thấy bít tất. Đốp-nhi-a và tôi phải đợi cậu ta để cùng đi lên ban tham mưu.

Sân bay bừng tỉnh. Một động cơ, rồi nhiều chiếc nữa nổ máy ầm ầm, át cả tiếng kẻng liên hồi.

"Có lẽ báo động thật”. Tôi nghĩ như thế, vì thấy người ta bắt đầu phân tán máy bay. Luyện tập như vậy cũng tốt. Địa điểm không thiếu, sân bay kéo dài đến tận cánh đồng ngô.

Ở gần chiếc “thùng” của ban tham mưu, các phi công tập họp theo kíp chiến đấu. Những bộ mặt nghiêm trang, rắn như thép. Báo động đã làm mất ngày nghỉ của họ. Trong những cái nhìn nghiêm nghị ấy, hình như có điều gì không bình thường. 

Lách mình lên tận cửa để báo cáo, tôi nghe giọng nói không bằng lòng của Đi-a-sen-cô: 

- Sao không để người đến công tác được ngủ?

- Ngủ à? Chiến tranh rồi! - Tiếng ai đó phát ra như một tiếng súng nổ.

“Chiến tranh ư?” - Mọi người đều tự hỏi mình. Người thì chưa tin. người thì nghĩ rằng mình nghe nhầm, có người lắng nghe một cách máy móc... Nhưng tất cả đều xác nhận ý nghĩa của danh từ khủng khiếp ấy: những đám cháy sáng rực chân trời phía Ti-ra-xpôn và tiếng máy bay gầm rú dữ đội trên sân bay. 

Chiến tranh! Những lo nghĩ thường ngày, những dự định trong thời bình bỗng chốc bị đẩy lùi xa vào dĩ vãng. Trước mắt chúng tôi là một viễn ảnh đầy lo ngại.

Tại sao mình còn ở đây, trong lúc ở Bi-en-xư người ta đang chiến đấu bảo vệ biên giới. Tôi báo cáo với tham mưu trưởng: 

- Cho phép chúng tôi trở về trung đoàn. 

- Được!

- Cho chúng tôi thợ máy để chuẩn bị máy bay.

- Cho các đồng chí à? Họ đều bận cả. Các đồng chí không hiểu ư? Chiến tranh rồi?

Phía đông-bắc, tiếng động cơ nghe rõ dần và phút chốc trên nền trời sáng hiện rõ dần hình thù những chiếc máy bay. Máy bay nước nào? Ta hay địch?

Vài chiếc I.I6 cất cánh chặn những máy bay lạ. Những chiếc máy bay ném bom đã vào vòng lượn. Bây giờ mới nhìn rõ những cánh hình thoi. 

- Máy bay địch! Đúng là chiến tranh rồi... 

Chúng tôi chạy về máy bay mình, mắt vẫn không rời tốp máy bay địch: Tiếng súng máy nổ ran, nghe bây giờ không còn cảm giác giồng như trước nữa. Đã xảy ra không chiến thực sự rồi. 

Vốn là thợ máy cũ, tôi tự mình kiểm tra máy bay. Còn Đi-a-sen-cô và Đốp-nhi-a thì mang đến hai bình khí nén để mở máy. 

Chúng tôi cất cánh và lập tức thấy chán ngán: trên những chiếc Mích không có lấy một viên đạn. Phải bay thật thấp trên địa hình, trên những dải rừng, những cánh đồng đang mùa gặt.

Về đến Mai-a-ki, chúng tôi ngạc nhiên thấy sân bay vẫn yên tĩnh. Máy bay đã được phân tán và ngụy trang trong các ruộng ngô. Đường băng không có chướng ngại. Sau khi hạ cánh, tôi cho máy bay lăn vào giữa đám ngô. Hai chiếc Mích của Di-a-sen-cô và Đốp-nhi-a cũng vừa đến đậu bên cạnh.

- Các đồng chí quên là đã chiến tranh rồi à? Sao lại xếp hàng như duyệt binh thế này?

Nghe tôi hét lên như vậy, họ nổ máy lại và lăn ra xa.

Để họ ở lại trông máy bay, tôi chạy đến ban tham mưu.

Tôi đưa mắt tìm trung đoàn trưởng. Đồng chí ấy đi đâu? Hỏi chuyện các anh em khác mới rõ tình hình. Hôm qua, sư đoàn trưởng lệnh cho I-va-nốp và phi đội trưởng A-tơ-ra-ski-ê-vích phải đến ngay Pia-lít-xa tìm hiểu tại sao Phi-ghi-sép lúc đuổi theo máy bay trinh sát Đức lại vi phạm đường biên giới. I-va-nốp đi bằng máy bay U ti 4, còn A-tơ-ra-ski-ê-vích thì đi ô tô. Đến chiều, I va-nốp báo về là máy bay hết dầu phải hạ cánh xuống một cánh đồng: A-tơ-ra-ski-ê-vích cũng báo về là xe bị sa xuống rãnh. Chỉ huy biên đội tuần tiếu Cu-dơ-ma Xê-li-véc-tốp thì bị gọi về ban tham mưu sư đoàn ở Ki-si-nhép để kiểm điểm, không rõ vì khuyết điểm gì. 

Tình hình là như thế. Sân bay không có người chỉ huy. Một số phi công cũng vắng mặt...

Bi-en-xư? Bi-en-xư - Tiếng thiếu tá Mát-vây-ép nhắc lại khi nhận bức điện chuyển đến. Cùng với một số phi công, tôi đứng sát của cố lắng nghe không sót một chữ. Bi-en-xư báo về là từ sáng sớm máy bay ném bom Đức có Mét-xe yểm hộ đã đánh phá sân bay, đốt cháy các bể xăng. Máy bay tiêm kích của ta lên đánh. Xê-mi-ôn Ốp-si-nhi-cốp hy sinh. Mi-rô-nốp hạ được một chiếc trinh sát Hen-ken 126 của Đức. 

Chúng tôi nhắc lại cho anh em đứng ở xa: “Ốp-si-nhi-cốp hi sinh”. Lòng chúng tôi tràn đầy xúc động và căm thù, thêm nỗi đau xót vì mất một người đồng chí, một người bạn chiến đấu thân thiết. Ai cũng muốn biết anh đã hy sinh trọng hoàn cảnh nào. Viên đạn quân thù đã giết chết anh, hẳn còn tiếp tục bay đi tìm giết hại đồng chí khác...

Tôi đề nghị với Mát-vây-ép:

- Cho biên đội tôi bay đến tiếp cứu anh em bên ấy?

- Phi đội 2 vừa mới cất cánh. Bên ấy không còn xăng dầu, không hiểu họ sẽ xoay xở ra sao 

Nét mặt tham mưu trưởng lộ vẻ bối rối. 

Tôi chạy về biên đội. Trước khí đi, tôi đã dặn họ chuẩn bị vũ khí và chỉnh lại máy ngắm trên máy bay.

Thấy tôi, Di-a-sen-cô liền gọi:

- Cất cánh chứ? 

Đốp-nhi-a thì nhìn tôi với vẻ lo lắng:

- Tình hình Bi-en-xư thế nào?

Vợ và con nhỏ Đốp-nhi-a còn ở bên ấy.

- Ta đã chiến đấu. Ốp-si-nhi-cốp đã hy sinh 

Một giây im lặng. 

- Thế nào.

Vẫn là câu hỏi mà tôi đã tự đặt ra lúc nãy. Tất cả phi công đều muốn biết những chi tiết, đó là những chi tiết bi thảm. Đồng chí ấy đã hy sinh như thế nào? Tại sao? Chúng tôi muốn bao giờ mình cũng là người chiến thắng.

Quân đội ta đã chuẩn bị sẵn sàng để phòng thủ đất nước, sẵn sàng đón nhận cuộc chiến đấu. Chúng ta đã kiên trì học tập, không phí một ngày, để nắm vững vũ khí hiện đại. Nhưng bọn phát xít đã tiến công chúng ta một cách bất ngờ. Nếu cơ quan chỉ huy cấp trên nắm chắc được nguy cơ bị tiến công, chắc hẳn chúng ta đã đón tiếp chúng một cách đích đáng. Và hiển nhiên là không xảy ra tình trạng như trung đoàn chúng tôi trong buổi sáng đầu tiên của chiến tranh: các phi đội phân tán, lực lượng tản mát, máy bay chưa chuẩn bị.

Với tổn thất đầu tiên, chúng tôi hiểu là chiến tranh sẽ ác liệt và đẫm máu. Đồng chí sĩ quan trực ban gọi tôi:

- Pô-crư-skin, lên ban tham mưu

- Rõ! 

Tôi vừa chạy vừa nhìn lên trời. Đôi ủng ướt đẫm sương càng nặng thêm. Mặt trời đã lên ở chân trời.

Ở ban tham mưu, mọi người vẫn bận tíu tít. Mát-vây-ép ra gặp tôi.

- Xem bản đồ này - Anh vừa nói vừa lấy tay chỉ một vòng tròn xanh ở giữa khoảng đồng trống - Anh có trông rõ khu rừng nhỏ này không?

- Thấy.

- Lấy ngay một chiếc U.2 bay đến dó. I-va-nốp đang mắc cạn ở  đấy. 

Đáng lẽ phải trả lời “rõ”, nhưng tôi không nói được lời nào. Đây có phải là một nhiệm vụ chiến đấu không? - Sự việc sẽ là: I-va-nốp sẽ cất cánh trên chiếc U.2, còn tôi thì ở lại với chiếc máy bay không còn một giọt dầu. 

Mát-vây-ép đoán được điều tôi băn khoăn:

- Xe chở dầu đã lên đường và sẽ đến đó ngay. Anh nói cho đồng chí ấy biết tình hình. Địch đã ném bom sân bay, đốt cháy bể dầu. Tôi đã phát phi đội 2 đến đó. Tóm lại đồng chí ấy cần trở về trung đoàn ngay.

Tôi trở về chỗ để máy bay. Di-a-sen-cô và Đốp-nhi-a đang ngồi dưới cánh máy bay, thấy tôi liền bật dậy:

- Cất cánh chứ!

Tôi lắc đầu, đi qua mấy chiếc Mích, tiến về chiếc U.2 đậu trong ruộng ngô.

Tìm được khu rừng nhỏ giữa cánh đồng bao la và chiếc máy bay đơn độc bên cạnh I-va-nốp, hạ cánh chiếc U 2 trên một địa hình chưa quen thuộc, tất cả những việc đó đều dễ dàng hơn là kể lại với I-va-nốp sự việc xảy ra ở Bi-en-xư và cái chết của Ốp-si-nhi-cốp. I-va-nốp lắng nghe tôi một cách điềm tĩnh. Tời hiểu rõ đức tính tự chủ ấy ở người chỉ huy của mình, từ cái cách đồng chí trèo lên cánh máy bay và nhanh nhẹn nhảy vào buồng lái, đến những lời căn dặn của đồng chí: lúc nào phải chờ đợi và lúc nào thuận tiện nhất để cất cánh. Thái độ bình tĩnh của đồng chí đã truyền sang tôi, cả khi tôi còn ở lại một mình giữa cánh đồng.  

Xe chở dầu cũng vừa đến.

Trở về trung đoàn, tôi đến trình diện Vích-to Pê-tơ-rô-vích I-va-nốp với tâm trạng đã làm tròn công việc, dù chỉ là việc nhỏ và bây giờ có quyền yêu cầu được giao nhiệm vụ chiến đấu. I-va-nốp nói:

- Đồng chí đến đúng lúc. Về chuẩn bị cho biên đội cất cánh.  

Mười phút sau, chúng tôi cất cánh đi trinh sát bên kia sông Prút, trên vùng trời Ru-ma-ni. Mục tiêu trinh sát là các sân bay Giát-xi và Rô-man.  

Tôi tính rằng bay ở độ cao thấp đến mục tiêu thứ nhất là điều không khó, miễn là biên đội giữ vững đội hình. Đến Rô-man, thành phố hậu phương địch thì phức tạp hơn. Nhưng chính điều đó lại làm tôi thích thú. Chỉ tiếc là trung đoàn trưởng đã có lệnh không được đánh nhau và sau khi trinh sát xong phải trở về ngay.  

Trên sân bay Giát-xi, nhiều pháo cao xạ cỡ lớn bắn về phía chúng tôi. Tôi nhìn một cách tò mò những cụm khói đạn lùi dần về phía sau
Sân bay Giát-xi không có một chiếc máy bay nào.

Trên các ngả đường, những đoàn dài bộ binh, cơ giới, pháo binh đang tiến về phía đông. Thấy chúng tôi, lính Đức tản ra nấp vào các hào, rãnh, bụi cây.

Mục tiêu chính là sân bay Rô-man. Chúng tôi bay thẳng đến đấy. Từ xa, thành phố đã hiện ra. Dưới đất, những luồng đạn bắn lên. Chúng tôi lẩn vào một đám mây nhỏ. Nhìn không rõ mặt đất. Bỗng thấy phía dưới có một vật gì lấp lánh. Một cáic hồ? Không phải, đúng là máy bay.  

Sân bay chất đầy máy bay xếp thành hàng, buồng lái và thân cánh phản chiếu ánh mặt trời, lấp lánh như một tấm gương khổng lồ.
Tự nhiên, chúng tôi quên cả pháo phòng không, quên hết mọi nguy hiểm. Chỉ mãi sau này, khi có được bản lĩnh can đảm, chúng tôi mới có khả nằng phân phối sự chú ý giữa nhiệm vụ quan sát và động tác điều khiển. Bây giờ, chúng tôi chỉ chú ý quan sát sân bay và cố gắng ước lượng số máy bay. Có hơn hai trăm chiếc vừa ném bom, vừa tiêm kích... Vài chiếc bắt đầu nổ máy. Chúng tôi bay qua sân bay, tăng hết cửa dầu, bay về phía đông.

Giờ thì phải về cho nhanh. Giá như có thể báo cáo ngay kết quả trinh sát về ban tham mưu! Nhưng máy bay không có vô tuyến điện. Trên đường về, chúng tôi lại bay trên những con đường tràn ngập những đoàn quân địch.

Máy bay vừa lăn về vị trí, thì một chiếc xe đến đón tôi, Đi-a-sen-cô và Đốp-nhi-a ở lại với máy bay. Trước khi đi báo cáo, tôi hỏi thêm kết quả quan sát của họ, bổ sung đầy đủ tình hình...

- Phải nện ngay lập tức cái chợ triển lãm máy bay ấy! Đi-a-sen-cô vừa cởi mũ bay vừa sôi nổi nói, mặt mày còn đầy mồ hôi 

- Nhất định rồi! Ta đến đó là vì thế

Chúng tôi trực ngay cạnh máy bay, từng phút sẵn sàng cất cánh, để yểm hộ máy bay ném bom của ta, hoặc bảo vệ Mai-a-ki chống không quân địch. Ở Bi-en-xư, máy bay Đức đã phá hỏng đường cất hạ cánh.

Điện của ban tham mưu: báo động khẩn cấp. Tin tình báo trên không cho biết: ba tốp ném bom của địch thành đội hình chín chiếc đang hướng về sân bay.

Tôi ngồi vào buồng lái chiếc Mích, chuẩn bị sẵn sàng mở máy nhanh chóng. Vừa quan sát chân trời, vừa đưa mắt về đài chỉ huy. Một phút, hat phút, rồi năm, mười phút trôi qua. Bao lần, tôi hình dung trong óc bọn Gioong-ke đến đánh sân bay và biết bao lần tôi tiến công và bắn rơi chúng. 

Phân tán vì những suy nghĩ vẩn vơ, tôi thôi không quan sát nữa.

- Đồng chí chỉ huy? Chúng kia kìa? 

Tôi nhìn kỹ, một tốp máãy bay đang bay đến, mỗi lúc một rõ. Máa bay ném bom!. 

Tôi mở máy lăn ra khỏi ruộng ngô. 

Các phi công khác của trung đoàn cũng làm theo. Mắt tôi không rời đài chỉ huy. Quái? Sao vẫn chưa có pháo hiệu? Cuối cùng, ba phát pháo hiệu đỏ vút lên không trung.

Các máy bay ném bom bay qua gần cạnh sân bay thành đội hình tam giác. Bị chói nắng, nhưng tôi vẫn nhìn thấy những chiếc máy bay lạ. hơi kỳ dị, một động cơ, phi công vả người bắn súng cùng ngồi trong một buồng lái.

Tôi lao vào tiếp cận chiếc máy bay ở cạnh ngoài và bắn một loạt đạn ngắn. Chắc là trúng. Tôi tin thế vì tôi vào gần đến nỗi luồng khí lưu của nó làm cho máy bay tôi chao đi. Tôi kéo máy bay lên về phía bên phải và cưỡi lên trên bọn ném bom. Từ trên nhìn xuống và nguy quá! Thấy rõ những ngôi sao đỏ trên cánh!

Máy bay ta! Tôi đã bắn vào một chiếc của ta.

Bay trên tốp ném bom, tôi không còn biết xử trí ra sao nữa. Chiếc máy bay bị bắn tụt lại phía sau. Tôi bay theo nó thêm vài giây. Tấm lòng tôi, ý nghĩ tôi như gắn bó với tổ bay mà lúc nãy, không biết họ sẽ xử trí ra sao?

Những chiếc tiêm kích khác của ta cũng đang lao đến trong đội hình khép chặt. Chiếc đi đầu đã cơ động để tiến công các máy bay ném bom từ sườn bên kia. Chết rồi! Họ sẽ bắn rơi hết. Không nghĩ ngợi gì nữa, tôi cắt ngang đường bay chiếc tiêm kích, vừa bay vừa lắc cánh. Để tránh lao vào nhau, nó liền lảng ra. Nhưng những chiếc khác lại tiến vào công kích. Tôi lao từ chiếc này đến chiếc khác, bắn tín hiệu cảnh cáo. Một vài chiếc đã nổ súng, may mà không trúng.

Chiếc máy bay bị tôi bắn hạ bụng (Hạ bụng: cách xử lý hạ cánh ngoài đường băng, không thể càng bánh mà chạm đất bằng bụng máy bay.) xuống một cánh đồng, còn những chiếc khác thì bình yên bay đến sân bay Gri-gô-ri-ô-pôn. Ở đây, có thêm hai phi đội ném bom hạng trung sáp nhập vào, được máy bay tiêm kích hộ tống, họ bay về hướng tây.

Sau khi đã làm cho đồng đội bị một phen khiếp đảm, các đồng chí trong trung đoàn tôi trở về căn cứ. Còn tôi, tôi không còn đủ can đảm để trở về nữa. Vích-to Pê-tơ-rô-vích sẽ nói gì? Các phi công sẽ xem xét tư cách của tôi như thế nào? Tôi quyết định đi theo các máy bay ném bom của ta.

Tại sao mình lại không đến mục tiêu trước và khống chế sân bay?. Chắc chắn họ sẽ đến Rô-man. Nếu tôi làm  cho tiêm kích địch cất cánh chậm vài phút, thì máy bay ném bom của ta sẽ làm ăn có hiệu quả hơn.

Một lần nữa, tôi lại ở trên bầu trời Rô-man. Pháo cao xạ bắn lên. Những vệt lửa nhằng nhịt chĩa về phía tôi. Vừa cơ động thẳng đứng, vừa cơ động về hướng, tôi để ý quan sát xem có máy bay Mét-xe-smít cất cánh lên không? Thấy hai chiếc tiêm kích lăn ra vị trí cất cánh, tôi lao xuống công kích. Chúng vẫn đứng yên đợi cho tôi bay qua và ở phía trước chúng. Tôi vừa có đủ thời gian bắn vài loạt đạn, chắc là không trúng. Không có chiếc nào bốc cháy.

Nhiều phút trôi qua, vẫn không thấy máy bay ta. Nhào lộn giữa lửa đạn cao xạ, tôi luôn nghĩ đến họ, nhưng họ vẫn không xuất hiện. Hay là họ đi ném bom các bến vượt sông.

Tôi bay về sông Prút. Đúng rồi, máy bay ta đang giội bom xuống vị trí tập kết quận địch ở bờ bên phải. Thật là tuyệt: ở phía trước, một bức tường khói đen dựng lên.

Tôi nhận ra máy bay ta, bám theo họ, lòng khuây khỏa được gặp lại nhau, nghĩ rằng hoạt động của tôi ở Rô-man đã giúp họ ném bom được thuận lợi. 

Đội máy bay ném bom phân tốp. Tám chiếc ngoặt trái về hướng sân bay chúng tôi. Bay bên cạnh họ, tôi cứ đếm đi đếm lại. Tóp này vốn có chín chiếc, chắc một chiếc bị rơi đâu đó. Không biết số phận nó ra sao

Vài năm sau khi chiến tranh kết thúc, tôi mới rõ. Tình cờ gặp một phi công ném bom, tôi được nghe anh ta kể về lần xuất kích đầu tiên, phi đội mình bị một máy bay tiêm kích của ta. tiến công và về số phận bi thảm của tổ lái chiếc máy bay bị bắn.

Tám chiếc máy bay ném bom và máy bay của tôi bay cách một quãng, trở về trong ánh mặt trời sắp lặn.

Máy bay gần hết dầu, nhưng tôi thật chẳng muốn trở về mặt đất chút nào. Tôi lấy làm xấu hổ với bạn bè, với cấp chỉ huy của mình. Lúc cất cánh chiến đấu, tôi hăm hở bao nhiêu, thì khi quyết định hạ cánh, lòng tôi xiết bao buồn bã bấy nhiêu.

Tình hình khó khăn của mặt trận cũng góp phần làm giảm nhẹ sự nghiêm khắc đối với khuyết điểm: Phải lúc khác thì đã có biết bao cuộc họp để phân tích mọi chi tiết của sự việc tai hại ấy. Trừng phạt những người chịu trách nhiệm trực tiếp thật chẳng ích lợi gì trong khi sự việc lại có những nguyên nhân sâu xa hơn.

Chiều hôm ấy, chúng tôi tập hợp gần chỗ máy bay mặc niệm một phút tưởng nhớ đồng chí phi công Ốp-si-nhi-cốp và đồng chí thợ máy Cô-mai-ép đã ngã xuống trong ngày đầu tiên của chiến tranh. Chúng tôi phát biểu về những tổn thất và những nguyên nhân khiển đơn vị chưa giành được thắng lợi. 

Các phi công chất vấn một cách bực tức: 

- Tại sao không cho chúng ta xem trước những chiếc Su-2 một lần để đến nỗi chúng ta đánh nhầm như đánh kẻ địch. Nghe nói còn cỏ loại PE.2. Không khéo rồi lại bị nện nhầm nữa... 

- Đấy là bí mật quốc gia. Người ta phải giữ bí mật các loại máy bay của ta - một vài người lập luận. 

- “Giữ bí mật” Cậu có còn là trẻ con nữa đâu! Máy bay Su-2 đậu ở Cô-tốp-xcơ gần ngay đây, ai chẳng trông thấy hàng ngày. Thật ngược đời là người ta chỉ được phép biết máy bay ta khi ở trên không - Có người vặn lại.

- Đơn giản thôi. Ban chỉ huy không có thì giờ lo cho chúng ta; họ còn bận điều tra “vụ Phi-ghi-sép”.

Vích-to Pê-tơ-rô-vích giơ tay bảo mọi người im lặng rồi nói to:

- Các đồng chí đã nói hết ý kiến chưa? Bây giờ tôi xin nói hai điểm. 

Trung đoàn trưởng phát biểu một cách điềm đạm nhưng nghiêm khắc, không gượng nhẹ một ai. Tham mưu trưởng bị cho ra trò vì đã ra lệnh phát tín hiệu cất cánh, ông cũng làm cho tôi phải đỏ mặt nhiều lần. Sau khi đã chỉnh suốt lượt những người có khuyết điểm và phân tích nguyên nhân sự việc, I-va-nôp biểu dương những mặt tốt trong ngày. Chúng tôi được biết thiếu úy Mi-rô-nốp đã hạ một máy bay trinh sát Hen-ken 126 của Đức trong khu vực Bi-en-xư. Cũng ở đó, đại úy A-tơ-ra-ski-ê-vích đã bắn rơi một biên đội trưởng địch có huân chương chữ thập sắt. Đại úy Mô-rô-dốp đã chọc tiết một máy bay tiêm kích phát xít trên vùng trời Ki-si-nhép và trở về an toàn... Đại úy Các-ma-nốp đã hạ ba tên khi chúng tiến công Ki-si-nhép. Thế là trung đoàn tôi đã tiếp quân địch một cách đích đáng. Tổng cộng trong ngày, chúng tôi đã tiêu diệt hơn mười máy bay địch. 

Được như vậy, lòng chúng tôi cũng nhẹ nhõm đôi phần. Chúng tôi có thể chơi được với những con chủ bài kiêu ngạo của bọn Đức. Ngày mai. chúng tôi sẽ đánh tốt hơn. Với tâm trạng đó, chúng tôi nhanh chóng trèo lên chiếc xe tải cũ kỹ để về tranh thủ nghỉ ngơi. Bỗng có tiếng động cơ phá tan sự yên lặng trên thảo nguyên.

- Máy bay? 

Từ phía tây, máy bay bay đến theo đội hình ba chiếc một, gián cách rộng, có cả những chiếc bay một mình. Máy bay tiêm kích bay về lộn xộn như vậy có nghĩa là đã trải qua đánh nhau kịch liệt. 

- Máy bay ta

- Anh em Bi-en-xư

Chiếc đầu tiên tiếp đất rất mạnh. Dốp-nhi-a, cả buổi lầm lì, liền chạy ngay đến gặp anh em mới về. Chiếc cặp bản đồ kẹp bên nách.

Các phi công rời máy bay, đi về sở chỉ huy. Họ đi từng nhóm, cũng có người đi một mình. Anh em ở trung đoàn vây lấy họ, vừa đi vừa hỏi những câu ngắn và chăm chú nghe họ kể chuyện. Nhưng những con người vừa trải qua thử thách không phải là những kẻ lắm lời. Trông họ khác hẳn đi: quân phục nhọ nhem, giọng nói khản đặc, đôi mắt trông có vẻ dữ tợn, một vài người bị thương phải quấn băng.

Lại một đồng chí nửa trở về, bay rất thấp. Đây là một trường hợp hạ cánh không còn dầu. Cánh quạt đã ngừng hoạt động. Một tiếng nổ đập vào tai mọi người. Xe cứu thương tức tốc chạy đến.

Ngày hôm ấy, các phi công ta đã chiến đấu hết sức mình. Họ đã trở thành những người lính được thử thách trong mùi thuốc súng và trong gian khổ.

Chỉ huy biên đội A-tơ-ra-ski-ê-vích báo cáo vắn tắt sự kiện xảy ra ở Bi-en-xư.

- Bọn Giong-ke đến giội bom như mưa xuống sân bay lúc nhân dân đang sửa sân bay... Súng cao xạ của ta quá ít. Kho dầu bị trúng ngay và bốc cháy. Chúng tôi cất cánh chiến đấu, còn anh em thợ máy thì đưa những người bị thương vào nơi trú ẩn. Chúng tôi cố sức đẩy lùi đợt tiến công thứ nhất... Vài giờ sau lại một tốp ném bom nữa đến. Lần này, chúng đánh vào thành phố. Ta đã hết sức bảo vệ. Phố sá trùm trong khói lửa. Vợ các sĩ quan chạy đến hỏi: “Đi đâu bây giờ?”. Người ta cho xe sơ tán đàn bà và trẻ em. Bất cứ chỗ nào có xăn người ta đều đem đến nạp cho máy bay.

Bọn Gioong-ke trở lại lần thứ ba. Nhiệm vụ đơn giản của chúng là rải một thảm bom trên đường hạ cất cánh làm cho nó không còn dùng được nữa. Chúng tôi đánh nhau với bọn Mét-xe, vừa đánh vừa phải tính lượng dầu đủ còn có thể trở về, ít ra là đến Mai-a-ki...  

- Này, Pa-xkê-ép, sao cậu lại ướt như chuột lột thế?

Một người nào đó hỏi một phi công ướt từ đầu đến chân, đôi ủng đầy bùn. Anh ta cúi đầu xuống, chẳng nói chẳng rằng

Trung úy phi đội trưởng Na-da-rốp vừa cười vừa nói:

- Kể lại đi. Sao cậu lại nhăn mặt lại thế? Hay là cậu tưởng cậu đang ngập tận tai..trong đầm lầy? Cậu nhanh nhẹn thật đấy? Giá lúc ấy mà chụp cho cậu một pô ảnh thì hẳn là đẹp quá đi chứ?.

Các phi công khác cũng buông vài câu châm chọc. Sự việc là thế này: trông thấy máy bay Đức, Pa-xkê-ép lao nhanh không phải về máy bay, mà đến một con suối nhỏ bùn lầy. Cậu ta ngâm mình trong nước tới cổ, cho đến kết thúc chiến đầu. Khi người ta kéo lên, cậu ta vẫn còn run lên như cơn sốt. Cậu ta không chịu đựng được lần tiền công thứ ba. Cậu ta mất tinh thần.  

- Ốp-si-nhi-cốp đã hy sinh như thế nào? - Tôi hỏi A-tơ-ra-ski-ê-vích. 

- Máy bay cậu ta dâm xuống đất ngay trước mắt bọn mình. 

- Bị địch bắn cháy?

- Chúng rình cậu ta ở những vòng ngoặt rất bài bản. Cậu ta bắt đầu làm động tác như khi huấn luyện thì hai thằng Mét-xe bám theo sau và bắn vào cậu ta như bắn con thỏ. Muốn đánh thắng thì phải dũng cảm và khôn ngoan.

Xe cứu thương chạy ngang qua chỗ chúng tôi. Ốp-xi-an-kin thò cái đầu quấn băng ra, kêu lên vui vẻ:

- Chào những con người dũng cảm của “hậu phương”

Tôi nghĩ bụng: “Thế là xong rồi”. Còn chuyện “hậu phương” thì sẽ nói sau với cậu ấy

- Mi-rô-nốp đâu?.

A-tơ-ra-ski-ê-vích đi chậm lại: 

- Cậu ta cùng bay với tụi mình. Sao lại chưa về nhỉ?

Chúng tôi để ý lắng nghe: vẫn yên lặng.

Sở chỉ huy gọi những phi công lên xe đi ăn tối

Họ trèo lên thùng xe, người nọ đứng sát người kia. Chiến tranh rồi, nhưng mọi việc lại vẫn như ngày hôm qua: chiếc xe tải, vai một người bạn và bữa ăn bình yên.

Thấy tôi vẫn đứng ở dưới, A-tơ-ra-ski-ê-vích gọi:

- Trèo lên, xe sắp chạy rồi! 

- Mình còn đợt. Mi-rô-nốp có thể sắp về.

Xe chuyển bánh. 

Bầu trời như đang che giấu một cái gì trong vẻ yên tĩnh.

TẢNG sáng, chiếc xe tải đưa chúng tôi ra sân bay. Mọi người ngái ngủ im lặng. Trong đầu óc còn mơ mơ màng màng và mệt mỏi, lại hiện ra những ấn tượng nặng nề ngày hôm trước và chúng tôi th đoán xem những gì sẽ đến với mình hôm nay. 

Xe tải thả từng người xuống bên máy bay của mình. Vừa nhảy xuống đất, tôi thấy cậu thợ máy Va-khơ-nhen-cô đang làm việc trong buồng lái chiếc Mích. Không gian vang dội tiếng gầm của động cơ, rồi luồng đạn vạch đường nhấp nháy trên trời. Trong thời bình, chúng ta không được phép hiệu chỉnh súng như vậy. 

Cậu thợ máy từ buồng lái tụt xuống cho biết máy bay đã sẵn sàng. Va-khơ-nhen-cô đến làm việc sớm hơn tôi; mặc dù đêm qua khi mọi người đã đi nghỉ, cậu ta còn ở lại ngoài sân bay. Đưa mắt về phía tấm vải bạt trải dưới cánh máy bay, cậu ta nói:

- Chợp mắt một lát, đồng chí chỉ huy. 

Tôi chối từ. “Đồng chí chỉ huy”, những lời đó nhắc nhở tôi là người phó chỉ huy phi đội, do đó có trách nhiệm về những đồng chí khác...

Trời sáng dần. Động cơ gầm rú, những tràng liên thanh ngắn nổ lốp đốp. Tôi ngó về phía sở chỉ huy xem có chiếc xe nào đến không và suy nghĩ: “Không biết trung đoàn trưởng nhận xét thế nào về việc rắc rối xảy ra hôm qua? Liệu ông có trao nhiệm vụ chiến đấu cho mình không?”.

Chiếc xe hiện ra đầu tiên trên con đường không phải là xe du lịch mà là một chiếc xe tải. Người ta nhận thấy từ xa những chiếc khăn màu rực rỡ của các cô phục vụ mang bữa ăn sáng. 

Phi công còn chưa kịp uống hết tách cà phê thì các phi đội trưởng đã gọi tập hợp. Nhiệm vụ của tôi: cùng với thiếu úy Xê-mi-ô-nốp trinh sát con sông Prut trong khu vực Un-ghê-ni - Xtê-pha-nét-ti xem ở đấy có những hoạt động vượt sông không?.

Tôi hỏi vì sao không được đưa theo Đi-a-sen-cô hoặc Đốp-nhi-a là những đồng chí hộ vệ chính thức của tôi. A-tơ-ra-ski-ê-vích trả lời nho nhỏ để những người khác không nghe thấy:

- Xê mi-ô-nốp đã có ít nhiều kinh nghiệm, cậu ta đã chiến đấu hôm qua. Bọn Đức đã cấp cho cậu ta một chứng chỉ có đóng dấu. 

Thiếu úy Xê-mi-ô-nốp rời mắt khỏi cặp bản đồ bay, ngẩng đầu lên, và tôi nhìn thấy ở cằm cậu ta một vệt dài đo đỏ như dấu vết của một thỏi sắt hồng.

- Bị một viên đạn sượt qua - A-tơ-ra-ski-ê-vích giải thích.

- Tốt hơn hết là chính cậu ta nên đóng dấu cho tên Đức - Tôi nhận xét.

Xê mi-ô-nốp cũng đã bắn và biết đâu, kết quả còn khá hơn tên Đức. 

Chúng tôi cất cánh bay trên đồng cỏ mênh mông tràn ngập ánh sáng mặt trời ban mai. Đến độ cao 1500 mét, tôi bay bằng... Đây là lần thứ hai tôi bay trinh sát và biết độ cao hiện giờ là có lợi nhất. Nó bảo đảm một tầm nhìn tốt, khả năng chiến đấu và cơ động trước hỏa lực phòng không.

Chúng tôi đến sông Prút. Từ bờ bên kia, những đường đạn cao xạ phóng về phía chúng tôi. Một làn sương mù nhẹ bay trên dòng sông. Chúng tôi tiếp tục bay trên lãnh thổ; tăm nhìn tốt, và lúc này chúng tôi không phát hiện thấy một hoạt động vượt sông nào cả.

Ngoặt thẳng về hướng bắc, quay nhìn khắp bốn phía, đầu chúng tôi như thể gắn trên bản lề. Thật là nguy hiểm nếu phát hiện kẻ địch quá muộn. Ai lơ đãng quan sát bầu trời sẽ phải trả giá đắt.

Ở bên phải, cùng độ cao, tôi phát hiện ba chiếc Mét-xe: Cao hơn một chút, còn hai chiếc nữa là năm! Phải quyết định ngay lập tức. Liệu Xê-mi-ô-nốp có nhìn thấy chúng không? Tôi lắc cánh và bằng một cái ngoặt chỉ hướng xuất hiện bọn tiêm kích địch. Xê-mi-ô-nốp trả lời: thấy! Tôi cảm thấy cậu ta chờ quyết định của mình. Cùng chung nỗi hiểm nghèo nhưng tôi vẫn là cấp trên, là “đồng chí chỉ huy”, và tôi lại nhớ lời căn dặn: “Không được lao vào chiến đấu! Đi trinh sát thì chỉ có trinh sát!”.

Tôi liếc nhìn về phía sau: những chiếc Mét-xe đang đuổi bám. Không thể để rơi vào thể bị động. Chúng nó sắp hạ mình! Tôi ngoặt. Xê-mi-ô-nốp bám theo. Hai tên địch ở trên đang chiếm vị trí, chắc chúng định công kích. Nhưng bây giờ tôi chỉ còn nhìn thấy tên biên đội trưởng của ba chiếc máy bay đầu tiên. Nó bay về phía tôi. Một mối căm thù mãnh liệt dâng lên trong lòng khi tôi nhìn thấy những chiếc máy bay địch có cái mũi vàng.

Tôi điều chỉnh vòng quay tới độ lớn nhất, tăng hết cửa dầu và chiếc Mích của tôi lao về trước. Sự tăng tốc đột ngột ấy càng khiến cho tôi tràn trề một quyết tâm không gì lay chuyển. “Chỉ cần Xê-mi-ô-nốp không tụt lại sau”

Khoảng cách rút lại nhanh đến nỗi tôi thấy những chiếc Mét-xe to phình lên trước mặt. Hai bên nổ súng gần như đồng thời. Những đường đạn bốc lửa của tôi rõ và nhấp nháy, còn của chúng thì đo đỏ vả nhiều khói quật tới tấp phía trên và tắt đi trong không gian.

Lúc này, đôi bên đều hiểu rằng công kích chính diện chỉ mới là bắt đầu trận đánh và không ai muốn tự nguyện thoát ly. Tôi giở ngón đòn ưa thích, bất ngờ vọt lên gần thẳng đứng như mũi tên. Phải giành lấy độ cao. Chỉ còn một ý nghĩ xoáy trong óc: “Chúng có năm. Ba tên theo tôi. Hai tên khác, trên cao. Còn Xê-mi-ô-nốp ở đâu?”. Tôi lật nghiêng lại, tầm nhìn bị hạn chế. Tôi không nhìn thấy Xê-mi-ô-nốp cũng như bọn địch... tốc độ tụt xuống; tôi nghiêng máy bay về bên phải theo dự tính và chuẩn bị làm cú nhảy cừu. Tôi tin chắc rằng sau lần công kích chính diện, bọn Mét-xe sẽ trở lại tiến công từ hướng trái. Và chỉ có hướng trái. Đây cũng là thủ pháp quen thuộc của phi công chúng tôi và là thủ pháp dễ làm nhất.

Tôi bay bằng lại vả nhìn thấy bọn Đức ở dưới cánh, bọn hộ vệ đang theo biên đột trưởng, tên sau bám đuôi tên trước; nhưng cái chính là bọn chúng đều ở dưới tôi. Kéo cao một cái rất nhanh đến nỗi trong chốc lát tôi chỉ còn thấy màu xanh da trời, và một cái ngoặt gấp bất ngờ để đón kẻ địch về bên phải đã cho tôi giành được lợi thế

Bọn phát xít cũng hiểu ra và cả ba đều chờ đòn tiến công. Tôi nhắm tên sau cùng. Nó đã ở cự ly thích hợp, chỉ còn chớp thời cơ. Nhưng ngay lúc đó, một vệt lửa chạy dọc thân máy bay tôi. Tôi nhìn xem và trông thấy hai thằng Mét-xe khác ở cao, trên bầu trờ,. đã bám vào sau đuôi; chúng giống như một lưỡi kiếm treo lơ lửng trên đầu tôi sẵn sàng chém xuống. Tôi lại vọt lên thẳng đứng như mũi tên. Chỉ với cách cơ động này tôi mới thoát khỏi lưới lửa của chúng và giữ được lợi thế.

Lại một lực nén ấn sát tôi vào ghế ngồi, mắt tối sầm lại, trước đây tôi đã luyện tập thường xuyên để chịu dựng những lực quá tải, dù Gi-dơ-nhép-xki thường rầy la tôi vì những “cú móc”. Rõ ràng, việc làm đó không phải là vô ích. Tôi đã nghe lời khuyên của những cựu binh đã có kinh nghiệm chiến đấu: “Càng quen chịu đựng quá tải khi luyện tập, anh càng chuẩn bị tốt cho những trận đọ kiếm thực sự trên không”.

Liếc nhìn bảng đồng hồ bay: tốc độ hãy còn đủ. Khi máy bay sắp đến điểm giới hạn, sắp chuyển vào xoáy ốc, bằng một động tác mạnh, tôi bay bằng lại. Tôi muốn kêu lên: “A, bây giờ ta sẽ đánh! Chúng mày sẽ lao xuống tận cùng để rồi vọt gấp lên sau khi công kích, vì thế cho nên ta đã ở trên. Quân khốn kiếp! Người chủ bầu trời bây giờ là ta”

Vừa đưa máy bay vào thế công kích, tôi vừa nhìn xem Xê-mi-ô-nốp đang làm gì. Không theo tôi trong lần cơ động thứ nhất cũng như lần thứ hai. cậu ta đã tách ra và bay ở tít phía dưới. Nhưng tại sao máy bay cậu ta lại bay ngửa bung lên trời? Tại sao sau máy bay lại có những dải khói xanh xanh? Lạ thật? Tôi chợt thấy một chiếc Mét-xe đang lao đuổi theo cậu ta. Tôi hiểu: nó đã bắn dính cậu ta và lại tiếp tục công kích. 

Tôi lập tức quên hết mọi nguy hiểm. Cái chính là phải giải nguy cho đồng chí... Không do dự, tôi lao chiếc Mích nặng ba tấn rưỡi vào chiếc Mét-xe đang săn đuổi Xê-mi-ô-nốp.

Hai tên Đức vừa mới lướt qua bên cạnh chắc tưởng tôi bổ nhào chạy trốn. Kệ xác chúng! Tôi không chạy trước chúng. Ra khỏi bổ nhào, máy bay tôi vẽ một đường cong dài lõm xuống và tôi đã ở dưới chiếc Mét-xe đang bám đuôi Xê-mi-ô-nốp. Tôi còn đủ thời gian để công kích hắn. Loạt đạn thứ nhất, loạt đạn thứ hai... Tên Đức tăng hết cửa dầu, nhưng nó đã bùng cháy ngay sau đó và tròng trành, đâm thẳng xuống phía dưới.

Máy bay địch cháy như một bó đuốc! Tôi không thể rời mắt khỏi nó. Tôi còn nghiêng mũi máy bay một chút để xem cho rõ chiếc Mét-xe đâm vào đâu và nổ tan như thế nào. Lúc này, tôi hoàn toàn quên mất nguy hiểm.

Những tiếng nổ giòn ngắn ngủi cắt đứt luồng suy nghĩ của tôi. Một sức mạnh vô hình làm máy bay tôi quay quanh trục, còn đầu tôi lúc này thì chúc xuống đất. Vừa cố ngóc lên, tôi nhìn thấy một chiếc Mét-xe lao nhanh qua trong khi một chiếc khác đã chiếm vị trí công kích ở phía sau: Đúng là bọn chúng, hai tên mà tôi đã bỏ qua. Trong khi tôi còn đang ngẩn ngơ nhìn trời ngó đất thì chúng nó đã tóm được tôi.

Và máy bay tôi đã bị trọng thương. Một lỗ to toang hoác ở cánh phải làm giảm ghê gớm lực nâng khiến cho máy bay luôn luôn đe dọa lộn xuống. Một viên đạn khác đã trúng sườn giữa.

Nhưng Xê-mi-ô-nốp giờ ở đâu?. Tôi đang cần sự giúp đỡ của cậu ta? Rõ ràng tôi vẫn chưa bị loại ra khỏi vòng chiến. Máy bay bị hư hỏng nhưng vẫn còn chiến đấu được: Tôi còn chất đốt, còn đạn và cái chính là còn lòng căm hờn. Vả lại, dưới kia là đất nước của ta. Nếu có sự gì xảy ra...

Máy bay đã yếu đi, bay lượn một cách khó nhọc. Tôi tự an ủi với hy vọng hai tên Mét-xe ở  dưới tôi tỉnh ngộ sau khi mất tên chỉ huy, đã rút khỏi chiến đấu. Như vậy chỉ còn phải đánh với hai tên. 

Vừa lừa tránh đòn, tôi vừa nghĩ cách đánh lại. Nhưng máy bay khó điều khiển, chỉ vừa mới tăng một ít tốc độ nó đã chực lật ngửa bụng ra.

Phải rút khỏi trận đánh thôi. Bổ nhào, cắm xuống tận gần sát đất, hạ thấp với độ nghiêng lớn suýt chạm một cánh xuống đất tôi đã bay là là sát ngọn cây. Nếu nhìn thấy một đám khói, tôi sẽ bay đến đấy để xem có phải máy bay của Xê-mi-ô-nốp bị cháy không?

Về gần tới sân bay, tôi nhận thấy chốt hãm (Chốt hãm: Khi thả càng ra, chốt hãm lại để hạ cánh khỏi gập càng lại.) càng bánh bằng chất lỏng bị hỏng. Tôi đành dùng cách may rủi, vừa thả nó ra vừa lắc cánh để cho càng bánh ăn vào khớp và từ từ bắt đầu tiếp đất. 

Sự việc diễn ra bình thường ngoài cả lòng mong đợi. Nếu sau bao nhiêu rủi ro như vậy mà máy bay vẫn còn lăn một cách vững vàng trên đường băng và dừng lại ngoan ngoãn thì mọi việc kết thúc thật là tuyệt.

Sau khi lăn máy bay về vị trí đỗ, tôi tắt máy và ngồi một lát không động dậy. Mệt đến nỗi tôi không còn đủ sức để ra khỏi buồng lái. Những chi tiết của trận đánh vừa diễn qua mắt tôi, những cơn lốc của cánh quạt, những chiếc mũi vàng của máy bay địch, chiếc Mét-xe bốc cháy, máy bay Xê-mi-ô-nốp phun khói. Thật là đau đớn để tự thú nhận rằng mình không thể bảo vệ được đồng đội. Nhiệm vụ trinh sát không hoàn thành không làm cho tôi lo lắng. Không phải là do sự ham thích bất thường của tôi mà nổ ra trận đánh. Điều quan trọng là xem Xê-mi-ô-nốp có về không?.

Tôi ngẩng đầu lên và như không tin ở mắt mình: Xê-mi-ô-nốp đang chạy đến. Như trong một cuộc hạ cánh bắt buộc, tôi tháo dây đai bảo hiểm dù và nhảy ra khỏi buồng lái. 

- Làm thế nào mà anh lại ở đây? - Xê-mi-ô-nốp ngạc nhiên hỏi, anh đứng ngay cạnh tôi và sẵn sàng ôm chầm lấy tôi - Chúng nó đã bắn cháy anh cơ mà? Tôi đã trông thầy máy bay anh bốc lửa rơi xuống. 

- Không, bọn chúng không đạt được điều đó. Chúng chỉ mới chọc một lỗ nhỏ ở vỏ mình. Còn mình lại tưởng bọn nó đốt cháy cậu?.

- Anh xem! Máy bay tôi vẫn nguyên vẹn. Nhưng làm sao nó lại phụt khói?

- Cậu không giảm vòng quay phải không?

- Đúng thế!.

- A, mình đã hiểu! Nhưng sao cậu để mặc mình ở lại đó và trở về một mình?

- Động cơ trục trặc anh đã nhìn thấy. Và rồi, nhìn thấy máy bay anh rơi, tôi nghĩ là anh đã bị hạ. Không có lý gì để ở lại một thân. Tôi đã báo cáo với chỉ huy là anh đã bị rơi về phía Un-ghê-ni.

- Mọi việc đã rõ. Thôi bây giờ ta phải đi báo cáo là nhiệm vụ chưa hoàn thành.

- Thế còn chiếc Mét-xe bị hạ?.

- Chúng ta không lấy đó để tự bào chữa cho mình.

Tôi vừa đi, vừa suy nghĩ: có lẽ nào Xê-mi-ô-nốp đã quá sợ hãi? Lẽ nào cậu ta lại quyết định bỏ rơi người bạn đã tận tình bảo vệ cậu ta và suýt nữa bỏ mạng vì cậu ta?

Như đã dự liệu, ý nghĩ trên cứ dày vò tôi rất lâu. Chỉ có cái chết bị thảm của Xê-mi-ô-nôp sau này mới giúp tôi dẹp hết nghi ngờ và giữ mãi tình cảm đẹp đẽ với người chiến sĩ thuộc quân đoàn không quân đầu tiên mà ít người còn sống đến bây giờ.

Sau khi nghe báo cáo của tôi, trung đoàn trưởng im lặng một lát, ngón tay xoa trán, rời chợt phấn khởi, đồng chí nói, giọng vui vẻ:

- A, như vậy là tốt đấy! Như vậy đồng chí đã chứng minh là ta có thể tri được bợn mũi vàng. Nhưng bây giờ vẫn phải tiếp tục đi trinh sát. Lấy một máy bay khác và cậu lại lên đường với Xê-mi-ô-nốp.

Trên sân bay, thợ máy bao giờ cũng là người đầu tiên đón chúng tôi và bắt tay ngay vào kiểm tra máy bay.

Theo chân Va-khơ-nhen-cô, tôi cũng tìm thử xem có còn lỗ thủng nào nữa không. Hình như không có một lỗ thủng nào nữa. Rất tốt. Tôi vừa đi thì nghe thấy tiếng đồng chí thợ máy

- Máy bay của đồng chí bị hỏng khá nặng, đồng chí chỉ huy.

- Ở đâu? - Tôi ngạc nhiên hỏi.

- Một mảnh đạn đã trúng vào ống dẫn và làm nát vụn bình hơi nén. 

- Một mảnh không tác hại, chắc thế? .

- Nhưng dù sao cũng là một điều may mắn cho đồng chí và máy bay... Đồng chí có nghe nói câu chuyện về Mi-rô-nốp không?.

- Không, có chuyện gì đã xây ra với anh ấy? 

Cúi xuống hòm dụng cụ, cậu thợ máy không trả lời.

- Thế nào, cậu im như thóc thế? Nói đi chứ! 

- Anh ấy đã mất ở bệnh viện.

- Cô xchi-a?.

- Và nguyên nhân vẫn là do cái dây đai, đồng chí chỉ huy ạ.

- Không thể như thế được.

- Nhưng mà đúng, các anh em vừa mới đi đưa đám về. Họ kể lại khi hạ cánh, máy bay bị lật ngược trong một cái hồ, và Mi-rô-nốp không có dây đai; đồng chí ấy đã cắt nó đi ở Bi-en-xư... Vì vậy đồng chí ấy bị bắn ra và gãy cột xương sống...

Cô xchi-a Mi-rô-nốp? Người bạn tốt nhất của tôi trong trung đoàn. Hai năm cùng nhau công tác... Vừa quay về sở chỉ huy, tôi vừa thì thầm những lời vĩnh biệt với người bạn. 

Nhớ lại ngày mới đến trung đoàn, tham mưu trưởng đã khuyên tôi nên đến trú ở căn nhà đã có hai phi công độc thân ở. Tôi bèn đi kiếm cái “viện các chàng trai già”” ấy. Bà chủ nhân đón tiếp tôi thân mật, bà ta không thấy có gì trở ngại khi nhận thêm một người khách mới nữa. Nhưng với cái hất đầu bí ẩn hướng về một cái cửa đóng, bà ta nói tiếng U-cra-i-na:

- Hãy nói chuyện với họ - Thế nào là tùy ý kiến của họ. 

Tôi gõ cửa. Tiếng nói trong căn phÒng im bặt.

Tôi gõ một lần nữa

- Cứ vào! Cuối cùng có tiếng trả lời.

Tôi bước vào và nhìn thấy một đám người ngồi quanh chiếc bàn đặt giữa phòng: hai người mặc áo may ô thể thao - những chủ nhân - còn những người khác bận quân phục. Họ đều quan sát tôi một cách thận trọng. Trên bàn bày đồ nhắm và rượu.

Tôi tự giới thiệu và giải thích ai đã khuyên tôi đến căn nhà này.

- Lái máy bay à? - Một chàng thanh niên béo tốt, cao lớn hỏi, một trong hai người không mặc áo ngoài, vừa ngắm một cách cẩn thận dải cổ áo thợ máy bay của tôi (chả là tôi vừa đổi áo cho cậu thợ máy).

- Đúng, phi công - Tôi trả lời và đến lượt tôi ngắm nhìn căn phòng mà đập vào mắt trước tiên là hai cái giường trải gọn với một đóng gối và những bức ảnh treo trên tường, xung quanh viền bằng những chiếc khăn thêu kiểu dân tộc. 

- Cô đúng là phi công không? – “ông chủ” khác, một chàng thanh niên mảnh dẻ hỏi.

Nhưng người thứ nhất, “ông chủ” lớn, không đợi tôi trả lời, đã đặt rất tự nhiên lên trên bàn một chai rượu mở sẵn.

- Pan-cra-tốp - Cậu ra tự xưng, vừa chìa tay ra - Cậu có thể dùng tùy thích.

- Cô-xchi-a - Cậu kia vừa cười, vừa tự giới thiệu - Ngồi xuống, cậu sẽ không phải đi lang thang cả đêm ở ngoài phố, không thiếu gối đâu.

Pan-cra-tốp rót một cốc đầy rượu vốt-ca đặt trước mặt tôi và mọi người tập trung nhìn tôi một cách chờ đợi. Trước kia, tôi cũng không thích say sưa, nhưng tôi biết đây không phải là chuyện có thể từ chối. Đã rõ rằng, đây là một cuộc “kiểm tra” và mình phải đương đầu.

- Chén một miếng đi! - Cô-xchi-a nhủ tôi, vừa đặt chiếc dĩa trước mặt.

Sau bữa cơm trưa, một cái giường thứ ba trên đầy gối xuất hiện trong căn phòng.

Sáng hôm sau, tôi dậy sớm tập thể dục.

- Cậu định công cán gì dấy? - Pan-cra-tốp lầu bầu dưới chăn.

- Một thói quen từ lâu, thế thôi! - Vừa trả lời , tôi vừa mặc quần áo để ra ngoài chạy bộ một lát. 

- À được? Cậu ta trở mình nói với giọng ngái ngủ - Cứ làm, nếu cậu đã có thói quen.

Một buổi sáng nước đóng băng dễ chịu, lớp băng mỏng mùa đông vỡ lạo xạo dưới chân. Sau một vòng, tôi nghe thấy như có ai chạy đằng sau. Tôi ngoảnh lại: Cô-xchi- a? Từ đó cậu bé gầy gò Cô-xchi-a hàng ngày bắt đầu tập thể dục với tôi, sau đó còn đăng ký vào đội thể dục.

Cô xchi-a thân yêu? Cậu không còn nữa với chúng mình. Cậu chỉ để lại một nấm mộ mới trên đất Môn-đa-vi-a và ký ức tươi đẹp trong lòng những người bạn.

Chúng tôi bay đi tiến công các đội quân địch. Bọn Đức định lập bến vượt sông, chúng tôi phải lập tức tiêu diệt chúng...
A-tơ-ra-ski-ê-vich dàn đều phi đội. Tuy là lần bay đầu của cả phi đội, nhưng phi công đã giữ một trật tự hoàn hảo; ai nấy đều cảm thấy hào hứng chiến đâu.

Chúng tôi sắp vào việc. Mọi người đã có đủ các thứ cần thiết; mỗi máy bay ra đi với đầy bom đạn. 

Con đường trước bến vượt đầy nghẽn những đoàn quân địch: bộ binh, cơ giới, pháo binh, xe tăng. Vừa đến địa điểm hoạt động, chúng tôi đã được đón tiếp bằng hỏa lực phòng không dày đặc. Đạn nổ đầy trời. Nhưng không còn là lúc để thay đổi độ cao. Chúng tôi bổ nhào ném bom vào một đoàn quân Đức, rồi bay qua quét bọn chúng bằng liên thanh. Con đường chìm ngập trong khói lửa.

Nhưng từ phía sau, một chiếc máy bay của ta tuồn ra một luồng khói và ngay sau đó là một luồng lửa. Cái đuôi lửa mỗi lúc một kéo dài. Hỏng rồi. Chiếc máy bay sẽ nổ tung trong chốc lát. Ai ở trong buồng lái của chiếc máy bay bốc lửa đó? Chúng tôi ngừng bắn liên thanh, có tìm nhận số hiệu. A-tơ-ra-ski-ê-vích ư? Đúng anh rồi, phi đội trưởng của tôi đã bị hạ... 

Đồng chí ấy sẽ làm gì? Chỉ còn có vài giây nữa. Tất cả cuộc đời của đồng chí giờ chỉ dồn lại trong chớp mắt. Có lẽ đồng chí ấy sẽ nhảy dù. Không, quá muộn rồi. Anh đã xuống thấp quá, buồng lái đã bị lửa trùm kín.

Lúc ấy, A-tơ-ra-ski-ê-vich đã suy nghĩ thế nào? Mãi mãi sẽ không có ai biết điều đó. Chả lẽ đồng chí ấy đã hy sinh lúc rút khỏi công kích? Không, chắc chắn là khi ấy đồng chí vẫn còn sống, vì máy bay của đồng chí đã vọt lên sau khi kết thúc bổ nhào đã bay thêm được vài giây, như vậy là vẫn có người điều khiển nó. Có lý nhất là A-tơ-ra-ski-ê-vích đã cố ý cho chiếc máy bay đang bốc lửa lao xuống giữa đống xe cộ của địch.

Chúng tôi lao xuống các trận địa pháo cao xạ với cơn thịnh nộ, dốc tất cả sức lực để trả thù cho người chỉ huy, người đồng chí đã mất. Sau đó, tôi lập hợp toàn phi đội bay một lần nữa trên địa điểm đồng chí ấy đã hy sinh, lắc cánh chào vĩnh biệt.

Trở về sân bay, sau khi lăn máy bay đến vị trí, tôi tụt khỏi buồng lái. ném bao dù lên trên cánh máy bay, dừng một lát chờ xem có ai chạy đến không? ai là người đầu tiên sẽ được báo cái tin tổn thất đau đớn này? Tôi sẽ nhìn thấy nỗi đau buồn của mình phản ánh trong cặp mắt của ai đây? 

Rồi có bóng người xuất hiện. Nhưng anh ta không chạy. Anh đi chậm chạp, bước chân nặng như chì.

Đó là người thợ máy của A-tơ-ra-ski-ê-vích. Chắc chắn là trái tim anh đang thắt lại, vì điều đã xảy ra không thể có gì bù đắp được.
Tôi hiểu rất rõ tình cảm của anh trong giờ phút này. Chính tôi cũng là thợ máy bay. Tôi đã chuẩn bị hàng trăm lần cho cuộc bay của người chỉ huy, người đồng chí đã phó thác tất cả mọi sự cho đôi mắt, đôi tay và sự hiểu biết của tôi. 

Ôi, cao quý thay những người thợ máy! Những người sau cùng rời sân bay và bao giờ cũng là người đầu tiên trở lại khi trời chưa sáng. Những bàn tay thành chai và lọ lem dầu mỡ, kiểm tra động cơ với một xúc giác vừa tinh tế, vừa thận trọng, cũng giống như bàn tay của nhà phẫu thuật khi chạm vào trái tim người.

Dạo này chúng tôi luôn luôn cất cánh để rồi mỗi khi trở về máy bay lại có những lỗ thủng và những hư hại. Bản thân các đồng chí thợ máy cũng rất lo lắng, xúc động. Các đồng chí bao giờ cũng gửi gắm tất cả tâm trí vào chúng tôi, vào cuộc chiến đấu.

Nhìn người phi công của mình bay đi làm nhiệm vụ, người thợ máy không thế nào yên tâm cho đến lúc anh trở về. Không một ai lại không chăm chú quan sát bầu trời và không dỏng tai lên khi nghe thấy tiếng động cơ vo vo của máy bay mình. Bởi vậy những phi công chúng tôi đã chia sẻ trong tình ruột thịt mọi niềm vui, nỗi buồn với những người bạn chiến đấu trung thành.

Anh ta dừng lại gần máy bay tôi và hỏi vời một giọng nghẹn ngào:

- Có chuyện gì xảy ra với đồng chí ấy, đồng chí trung úy? 

- Đồng chí ấy không còn nữa - tôi trả lời - Bị pháo cao xạ bắn rơi.

Người thợ máy từ từ cúi đầu xuống. 

Anh đã dốc tất cả tâm sức vào công việc, quên cả những giấc ngủ của mình để cho phi công không bao giờ bị thiếu máy bay.

- Các đồng chí sẽ bắt chúng phải đền tội - Các đồng chí sẽ trả thù cho cái chết của A-tơ-ra-ski-ê-vich!

Đó là tất cả những lời mà anh có thể nói, rồi chẳng ngẩng đầu lên, anh bước đi buồn bã về phía vị trí đỗ trống trơn vì không còn chiếc máy bay của anh.

Tôi hiểu rằng, cũng như tôi, chính là lòng tự trọng của nam giới đã kìm những giọt nước mắt của anh.

Xe của ban tham mưu đến. I-va-nốp xuống, nhìn lướt khuôn mặt các phi công đã tập họp và hiểu ngay. Tôi báo cáo vắn tắt. Mọi người vẫn dồn đến...

- Chúng ta nghiêng đầu trước vong linh của đồng chí ấy! - I-va-nốp nói, mặt tối sầm và mọi người đều im lặng. 

Không có nấm mồ cho người anh hùng ấy, nhưng tên anh đã được thành kính khắc sâu trong ký ức của những người bạn chiến đấu. Và trong mỗi chúng tôi đều nung nấu một mồi thù phải trả. 

- Hãy cứng rắn lên - Trung đoàn trưởng nói - Pô-crư-skin sẽ nắm quyền chỉ huy phi đội. 

- Rõ, đồng chí chỉ huy... 

Từ nay, trách nhiệm của tất cả phi đội, người và máy bay đặt trên vai tôi. Liệu tôi có xứng đáng thay thế A-tơ ra-ski-ê-vich không?

Nhiều năm ròng, mùa đông cũng như mùa hè, không kể thời tiết thế nào, người ta đã huấn luyện chúng tôi hạ cánh theo chữ T, giảm cửa dầu và đặt máy bay đúng chuẩn, chỉ cách một vài mét. Tăng giảm của dầu đều bị coi là một vi phạm thô bạo vào bài luyện tập. Cả bài bay kỹ thuật cao cấp và bài bắn súng phải gác lại sau so với yếu tố này của cuộc bay. Nhưng mặc dù vậy, hầu hết những phi công khi hạ cánh vẫn không tránh khỏi sự chệch choạc. Bản thân tôi cũng không thích cái trò luyện tập hạ cánh vô tận này. Nó chỉ làm cùn đi trách nhiệm để thực hành nllững yếu tố khác của kỹ thuật lái máy bay.

Trước chúng ta là một sân bay có độ dốc nhỏ, kích thước hạn chế. Sau một chuyến bay chiến đấu kịch liệt, không điều chính cửa dầu, anh hãy thử hạ cánh mà xem. Huống hồ khi anh lại ở trên một chiếc máy bay bị hư hỏng.

Và tôi quyết định nói ngay vấn đề này với các phi công. Hồi đầu chiến tranh; đã có vài lần tôi giải quyết được công việc là nhờ vào động cơ và cái đó không phải là không đạt. Và cũng lần này, ở đây, tôi đã hạ cánh không giảm cửa dầu. Phải nghiên cứu kinh nghiệm này. 

Về đến căn lều của sở chỉ huy, tôi thấy các phi công đang tranh luận sôi nổi. 

- Còn cậu, bao giờ cũng “nếu” với “nhưng” - Đi-a-sen-cô nói với Lu-ca-sê-vích - Nếu các nhà chính trị phương Tây nghĩ đến nhân dân mà không vì quyền lợi thì họ đã tóm cổ Hít-le từ lâu rồi. Cậu có nhớ câu chuyện Muy ních không.

- Mình nhớ cái buổi Ríp-ben-tơ-rốp đến Mát-xcơ-va và cái cười xỏ lá của hắn trên những bức ảnh - Đi-a-sen-cô trả lời giận dữ - Chúng nó cần có bản hiệp định với chúng ta để làm chiêu bài: Hiệp định đã cho phép chúng đưa quân đến biên giới của chúng ta, chúng bay một cách vô liêm sỉ trên lãnh thổ Xô-viết. Còn chúng ta, tất cả sẽ theo dõi chặt chẽ mọi điều khoản của hiệp định.

Cuộc tranh luận lôi cuốn họ. Tôi lo lắng để ý tìm những người của biên đội trực ban hôm nay xem họ có ở đây để nói dông dài không. Không có. Mọi người đều ở vị trí của họ, trong buồng lái máy bay. 

Vài phút sau cuộc tranh luận những vấn đề chính trị lớn đó, chúng tôi cất cánh đi làm nhiệm vụ chiến đấu. Cái chính bây giờ là giải quyết những vấn đề đó bằng súng liên thanh và những trái bom.

Thời tiết sáng hôm ấy phức tạp. Sương mù dày phủ kín mặt đất. Trên sân bay, cách vài bước đã khó nhìn máy bay. 

Nhưng biết đâu, tại đây, ở Bét-xa-ra-bi, bên kia sông Đô-nhi-ét, nơi mà người ta đánh nhau, thời tiết lại khác hẳn? Ai có thể trả lời câu hỏi này? Không có ai từ nơi ấy thông báo cho dù chỉ vài chữ về thời tiết. Phi công phải tự tìm lấy tin tức qua trận chiến đấu; qua những kỳ công của họ.

Một chiếc I.16 lăn trên sân bay, vừa mới rời đất đã biến trong sương mù. Tiếng động cơ đã tắt trên cao, vẫn còn vọng đến tai chúng tôi một điều gì lo lắng. Chúng tôi nghe nó xa dần rồi tắt hẳn. Sự chờ đợi bắt đầu. Chỉ gần một giờ sau chúng tôi sẽ được biết chắc chắn về thời tiết trên sông Prut trong khu vực có những con đường mà quân địch đang nối tiếp nhau hành quân.

Một giờ... Một giờ nữa.:. Chiếc I.16 mang đủ chất đốt để bay trên không cho đến lúc ấy.

Một giờ rưỡi trôi qua. Rồi hai, rồi ba giờ. Bều trời vẫn im bặt...

Phi công chờ đợi bên cạnh máy bay với chiếc mũ bay. Chúng tôi chỉ cần vài chữ về thời tiết hiện nay. Chúng tôi đều nghĩ đến Đu-bi-nin và mọi người đều cầu mong sự may mắn: anh ta có thể đã hạ cánh xuống một sân bay khác, hoặc là hạ bụng trên một cánh đồng. Và điều xấu nhất còn bao nhiêu chuyện có thể xảy ra mà không ai không ngờ tới.

Cái gì đã xảy ra cho Đu-bi-nin, mãi hai ngày sau chúng tôi mới được biết. Nói cho đúng hơn, chúng tôi mới chỉ biết những gì đã xảy ra trong mấy phút bay của anh đầy dẫy những sự kiện ly kỳ nối tiếp nhau nhanh như chớp.

Tầm nhìn rất tốt ở trên vùng Bét-xa-ra-bi, nơi bọn Mét-xe đã phát hiện chiếc máy bay lẻ loi của ta. Đu-bi-nin có nghênh chiến hay không, không ai rõ. Người kể lại cho chúng tôi câu chuyện này chỉ nhìn thấy máy bay anh bay sát mặt đất để lừa thoát khỏi những tên đuổi theo. Bọn này luân phiên nã những tràng liên thanh vào anh. Chiếc máy bay ta cơ động và những viên đạn vạch đường trượt qua bên cánh. Tức giận vì cái chiến thuật đó, bọn phi công địch lừa kẹp anh vào trong gọng kìm. Nhưng anh vẫn tìm cách tránh được đường đạn của chúng.

Đu-bi-nin đã trở về được lãnh thổ ta, miền này chưa bị địch chiếm. Đất giúp anh tự bảo vệ. Anh càng bay là sát đất. Nhưng thủ đoạn này cũng có những giới hạn của nó. Đúng vào lúc một trong hai chiếc Mét-xe lướt qua đầu cộng kích anh chính diện thì máy bay của anh với tốc độ lớn dâm vào một đống cỏ và lật nghiêng, còn chiếc Mét-xe thì lao ngập vào trong đó. Đu-bi-nin bị bắn ra khỏi buồng lái với những mảnh dây đai an toàn đã bị giật đứt.

Và cả hai chiếc máy bay đều bị cháy như bó đuốc. Tên Đức không gặp may, nó cháy thành than trong đống sắt vụn của chiếc máy bay. Những người nông dân đưa Đu-bi-nin đến bệnh viện và kể lại câu chuyện đã xảy ra.

Trong lúc ấy thì chúng tôi vẫn đang chờ đợi để biết tình hình bầu trời trên vùng Bét-xa-ra-bi.

Khi sương mù vừa tan.. trung đoàn trưởng dẫn một biên đội sáu máy bay đi tiến công. 

Chúng tôi đã ở trên mục tiêu. Đoàn quân địch kéo dài hàng ki-lô-mét. Một chiếc Hen-ken 126 đang bay trên đoàn quân. I-va-nốp lập tức công kích và hạ ngay nó! Chiếc máy bay chỉ điểm của địch không kịp cơ động.

Một phi công trong chúng tôi lao đuổi theo chiếc Hen-ken đang bốc cháy và nổ súng. Để làm gì nữa. Sự kiện tiếp theo lại càng lạ lùng: chiếc tiêm kích của ta tiến lại gần, gần như sắp chạm vào máy bay địch đang bị nguy khốn. Sắp sửa va nhau thì máy bay ta tránh bằng cái ngoặt gấp; nhưng giống như một con ngựa bất kham, máy bay không tuân theo sự điều khiển mà lật ngược đâm xuống đất. Chiếc Hen-ken cũng rơi gần đấy.

Tôi biết số hiệu của chiếc máy bay: đó là Xê-mi-ô-nốp. Một cái chết dại dột!

Trung đoàn trưởng dẫn toàn đội tiến công vào đoàn quân địch. Tôi quan sát và tự chọn mục tiêu: một chiếc xe tải thon dài và đậy kín, có mang dấu hiệu rõ ràng của không quân Đức. Tôi ngắm và thả bom, rồi làm tiếp một tràng đạn. Tôi siết cò súng với lòng căm thù.

Tôi vẫn chưa quên câu chuyện cũ về Xê-mi-ô-nôp. Tôi không hiểu tại sao buổi cùng xuất kích đầu tiên của chúng tôi lại hiện ra trong óc, khi chiếc Mích của cậu ta bất thình lình phụt khói và làm tôi tưởng cậu ta đã bị hạ.

- Cậu không giảm vòng quay phải không? - Tôi đã hỏi cậu ta ngay ở sân bay.  

- Không, tôi không giảm.

Câu trả lời đã làm cho tôi ngạc nhiên. Tại sao phi công lại không thực hiện điều quy đinh bắt buộc này? Đó là một nguyên tắc sơ đẳng để tận dụng động cơ! Và lần này, tính cẩu thả của cậu ta đã đem lại nỗi bất hạnh. Cậu ta đã làm một động tác kéo lên quá thô giữa lúc máy bay lao với tốc độ quá lớn và tất nhiên nó không thể lấy lài độ cao sau một động tác kịch liệt như vậy.

Dường như mỗi người đều hiểu Mích-3 là một máy bay có hệ thống điều khiển rất nhạy và không chịu được những động tác dột ngột với tốc độ lớn. Vì sao Xê-mi-ô-nốp lại quên cái nguyên lý sơ đẳng này? Có thể là những đồng chí của tôi còn chưa nắm được hoàn hảo cách điều khiển loại tiêm kích mới này và chúng tôi đã phải trả giá cho sự thiếu kinh nghiệm dó.

Đoàn quân địch vẫn đi. Trông thấy hàng chục chiếc xe bốc cháy trên đường. Nhưng chúng tôi đã bị quá kích thích vì cuộc chiến đấu. Mỗi lần lao qua bắn phá, tôi lại lo lắng nhìn một đám mây đen lớn tiến đến từ phía tây- nam. Nấp sau đó, kẻ địch sẽ rất thuận tiện để công kích chúng tôi.

Đúng như vậy, và bọn chúng đây rồi. Chúng đến với số lượng đông. Tình thế thay đổi. Phải vừa đánh vừa lui... Cuộc chiến đấu phân ngay ra từng nhóm. Tôi không hiểu tại sao mình lại lọt vào giữa bốn chiếc Mét-xe đang lượn vòng tròn. Nhưng đám mây không cho phép tôi vọt thẳng lên. Tôi vừa chộp được một tên địch bay sau cùng trong kính ngắm. Tôi ấn toàn lực mũi chiếc Mích xuống để muốn giành giật dù chỉ vài phân thôi. Nhưng máy bay không tuân theo mà lao xuống trong xoáy ốc. Tôi thoát ra khỏi xoáy ốc và tăng tốc, vọt lên lẩn trong đám mây.

Tối om như đêm, Một luồng gió hút tôi ra khỏi buồng lái nhưng những dây deo giữ tôi lại. Tôi cảm thấy như có cái gì đập vào trán. Nắp buồng lái không còn nữa, nó đã bị văng đi trong trận chiến đấu hôm qua. Cái gì vậy? Đạn chăng?. Sao mình không chết? Không thấy chảy máu?

Tôi ra khỏi mây và lướt qua bên cạnh các máy bay tiêm kích địch. Tôi lại vọt lên và sau một cái lượn vòng lên thẳng đứng, tôi bấm một loạt đạn vào chiếc Mét-xe gần nhất. Nó liền phụt khói. Nói cho đúng hơn, nó có vẻ như là tắm trong hơi nước và để lại đằng sau một luồng khói trắng. Trúng đạn?. A, thật đáng tiếc vì không có súng liên thanh ở cánh! Nếu không thì mày đã hết đời. Vừa mới bám đã bị hạ. Những tên đi theo nó đã bám đuôi tôi. Tôi lại bổ nhào xuống và vọt lên thẳng đứng. Những chiếc Mét-xe khác không còn hăng hái lắm đã lùi xa.

Nhưng quân ta ở đâu rồi? Không nhìn thấy ai cả, cũng phải rút thôi.

Tôi trở về sân bay và quan sát xung quanh. Tôi nhớ lại những sự biến trong lần xuất kích này. Quả lâu dài! Tâm tư còn đầy dẫy sự kiện. Xê-mi-ô-nốp không còn nữa... Phi đội chỉ còn lại tám... Cái gì đập vào mắt tôi vậy? Chắc là cơn lốc mưa đã hình thành trong lòng đám mây. Nhưng toàn biên đội ở đâu rồi? 

Ở sân bay, tôi trông thấy bảy chiếc máy bay, trong số đó có một chiếc bị liệt máy ở đầu sân. Khi hạ cánh, nó đã vượt qua đường giới hạn và bánh lọt vào trong một cái khe. Những lá cánh quạt quằn lại giống như sừng con cừu đực... Người ta nói đúng: “họa vô đơn chí”

Lại có lệnh cất cánh đi đánh chặn một tốp gioong-ke đang bay đến Ki-si-nhép.

Những ‘tên đi guốc” - như chúng tôi thường gọt Ju-87 vì những càng bánh không thu lại được, vừa trông thấy bảy chiếc tiêm kích của ta, đã vội quảng bom quay trở về. Tuy vậy quân ta cũng vẫn hạ được hai chiếc. 

Bọn Mét-xe đến tiếp viện xông vào chúng tôi. Một trong số chúng đã bám được đuôi Đi-a-sen-cô, và bắn cậu ta một tràng chuẩn xác. Lu-ca-sê-vích bay gần đó liền lao đến cứu đồng chí nhưng đã quá muộn. Anh chỉ hạ được tên phát xít sau khi nó đã công kích có kết quả vào chiếc Mích của ta. Lật nghiêng cánh máy bay, Đi-a-sen-cô bổ nhào cắm xuống đất. Chúng tôi chờ phi công nhảy dù ra nhưng không hiểu sào cậu ta chậm chạp thế? “Nhảy, nhảy- đi chứ!” - Tôi gân cổ kêu lên tưởng như Đi-a-sen-cô có thể nghe thấy.

Vừa lúc sắp sửa chạm vào đất thì chiếc máy bay ngóc lên đột ngột và bay về hướng dông. Lu-ca-sê-vích đuổi theo và hộ tống cậu ta về tận sân bay.

Sau khi hạ cánh mới biết Đi-a-sen-cô đã tìm cách rời khỏi máy bay nhưng không được. Cậu ta kể lại là không thế nào mở được nắp buồng lái khi bổ nhào. Sau việc bất thường này, mọi phi công đều bay với buồng lái để ngỏ. Về phần tôi, tôi đã mất nắp đậy từ trước khi cái tật xấu này được phát giác.

Phòng tham mưu sư đoàn hạ lệnh tiến công một nơi tập trung quân địch ở giữa Un-ghê-ni và Bi-en-xư. Khi lệnh truyền được nhận qua điện thoại, tôi đã báo có một cơn dông sắp đến và do đó trời đã tối sớm hơn thường lệ. Trung đoàn trưởng hứa sẽ phản ánh nhận xét của tôi lên sư đoàn. Chỉ vài phút sau lại có điện thoại mới:

- Cất cánh bất kỳ giá nào!

Chỉ còn có cách rời đất ngay lập lức.

Chúng tôi bay đến một đám mây lớn. Một bức tường đen, chớp ngang dọc dựng đứng trước chúng tôi. Trong chốc lát, tôi không tin ở thắng lợi của lần xuất kích này. Tốt hơn hết là vòng lại quay về sân bay. Nhưng tôi lại nhớ ngay ra cá tính của sư đoàn trưởng: mỗi chuyến ông đến thăm đơn vị đều kết thúc bằng một trận la mắng, một sự điều động, những sự khiển trách.

Trong lúc xuất kích. trước thử thách, trước cơn dông tố, người ta nhớ đến người chỉ huy cao cấp của mình như vậy, nghĩ đến sự trừng phạt, đến nhũng lời nói nặng chỉ chực tuôn ra khỏi cửa miệng ông, người ta mất năng lực xét đoán kỹ nhiệm vụ của mình và người ta chấp hành, thi hành nhiệm vụ gần như theo hình thức. Nếu tôi quay về vì thấy trước mặt một cơn dông, sư đoàn trưởng sẽ không nghĩ rằng tôi không thi hành nhiệm vụ vì tính bướng bỉnh, tệ hơn thế, ông ta sẽ kết tội tôi là hèn nhát.

Đã có một lần trước chiến tranh; tôi nhìn thấy một chiếc máy bay bị sét đánh, vừa rơi, vừa cháy như một que diêm. Tôi để ý tìm xem chỗ nào mây mỏng hơn và xuyên qua cái cửa sổ gay cấn của tấm màn mưa đó.

Nhưng đằng sau bức tường đen đó, trời lại tuyệt đẹp: ngay trước mắt chúng tôi, mặt trời đang lặn ở phía chân trời. Trên những con đường ẩm ướt, những vũng nước, những chiếc kính chắn gió của xe bọn Đức lấp lánh.

Tôi vừa mới nói: người ta hoàn thành nhiệm vụ. “gần như hình thức ". Không, khi người ta bay trên đội hình thì không cỏ chỗ nào cho sự hờ hững. Những viên đạn và trái phá bắn vào kẻ địch không bao giờ trúng đích một cách “hình thức”. Sau khi lao xuống bắn phá vài loạt vào toán quân Đức, chúng tôi quay trở về.

Chúng tôi lại thấy ở phía trước các đám mây dông giờ đã dày đặc hơn, không còn một khoảng sáng. Chúng tôi cúi đầu lao vào. Đang từ ngày chúng tôi đi thẳng vào đêm. Một ánh chớp sáng lóe giữa màn mưa đen. Sấm sét đánh rất gần. Nhưng tôi không nghĩ gì đến nó cả mà chỉ lo lắng giữ cho được phương hướng: các đồng chí vẫn bay bên cạnh tôi. Người ta không nhìn thấy các thiết bị đồng hồ buồng lái.

Giây phút đó thật kéo dài. Nhưng ánh sáng đã chiếu rọi ở phía trước. Trong bóng hoàng hôn, người ta nhận thấy đường viền của các vật thể xung quanh. Biên đội của Phi-ghi-sép hiện trên đám mây không xa tôi mấy. Ra khỏi cái hũ nút dó, tôi rất sung sướng được thấy toàn đội nguyên vẹn .

Nhưng ở đây, phía bên này đám mây, trời đã vừa tối.

Bay hướng nào? Làm thế nào để về Mai-a-ki?

Tốt nhất là tìm bằng được đường sắt, cứ theo nó đến Cô-tốp-xcơ và có thể gần đến nhà.

Toàn đội theo tôi một thời gian đầy đủ. Nhưng cái gì thế kia? Phi-ghi-sép bất thình lình tách ra và những người trong biên đội cũng làm theo: Cậu ta định dẫn biên đội đi đâu. Làm sao cậu ta lại tự cho phép như vậy

Tôi liền lao đuổi theo nhưng những chiếc máy bay đã mờ dần trong hoàng hôn. Khi biết là không thể tìm được họ, tôi bay hướng về Mai-a-ki.

Chúng tôi hạ cánh trong bóng tối dưới đèn pha, ở vị trí đỗ của biên đội Phi-ghi-sép, không có cậu ta. Cậu thợ máy nói với tôi điều gì đó nhưng tâm trí tôi chẳng biết đã để đi đâu. Toàn phi đội chỉ có hai chiếc máy bay trở về.

Còn những chiếc khác hạ cánh ở đâu? Phi-ghi-sép đã dẫn họ di đâu? Nếu họ lạc đường và bay sang Bét-xa-ra-bi? Không, không có lẽ. Ở phía tây, một cơn dông chưa tan vẫn lóe lên những chớp sáng: một điểm chuẩn rất tốt. Và nếu họ hạ cánh ở đâu đó trên các sân bay lân cận? Tất nhiên họ phải cho biết tin chứ? .

Lòng nặng trĩu, tôi đi đến sở chỉ huy. Trong khi Vích- to Pê-tơ-rô-vích lần lượt gọi các sân bay, tôi đứng bên cạnh đồng chí, rủa thầm Phi-ghi-sép. Người ta không tìm thấy họ ở đâu cả, không có ở Gri-gơ-ri-ô-pôn cũng như Cô-tốp-xcơ.

I-va-nốp ngoắc máy điện thoại và nói:

- Thôi, di ăn tối, sáng mai mọi việc sẽ sáng tỏ.

- Tất nhiên ta sẽ tìm thấy họ! - Tham mưu trưởng vừa an ủi tôi vừa xếp dọn tài liệu giấy tờ vào cặp.

- Vâng, đúng, thưa đồng chí thiếu tá, Xô-cô-lốp đã về?

- Đồng chí ấy đã về đúng lúc - I-va-nốp kết luận vừa chăm chú nhìn tôi. 

- Tại sao cử chúng tôi đi làm nhiệm vụ quá muộn thế? - Tôi hỏi với giọng cay cú. 

- Thủ trưởng sẽ đến đây ngày mai, anh chỉ cần hỏi ông ấy là rõ! - Đồng chí chỉ huy trả lời - Rõ không?

- Rõ!

- Ta đi đi

Nhà ăn đã đầy người. Nhưng ở bàn ăn của phi đội tôi chỉ có một mình A-na-tô-li Xô-cô-lốp. Cậu ta tươi cười ra đón. Nhận thấy tôi ủ ê, cậu ta lo lắng hỏi:

- Có chuyện gì vậy?

Khi nghe kể lại tôi đã để lạc mất biên đội Phi-ghi-sép, cậu ta cười phá lên:

- Cậu như thế đấy! Còn mình, mình nghĩ rằng cậu ấy sẽ được một vố gian nan.


- Đúng thế, đây là một vố gian nan, không đơn giản đâu.

- Cậu đã hết sầu não chưa? Họ sẽ lại tìm thấy nhau thôi. Trong chiến tranh, mọi chuyện đều có thể xảy ra, ta phải tập làm quen với tất cả. Ở Mông Cổ, người ta hạ cánh xuống giữa sa mạc cỏ. Đã có lần như thế này: một phi công ta nhảy dù, đánh lộn với một tên võ sĩ đạo vừa bị cậu ta bắn rơi ngay giữa sa mạc. Họ đánh nhau bằng dao găm... Còn ở đây, đất của ta, xung quanh đều là của ta. Và ngày mai, họ sẽ trở về như những con cừu non. Thôi lấy lại sức đi...

Và Xô-cô-lốp đặt trước tôi một cốc vại rượu vốt-ca. 

- Cậu đã học xong chưa? - Tôi hỏi.

- Bây giờ còn học hành gì? Họ đã thả tôi ra, nhưng không phải dễ dàng đâu

- Tình hình thành phố hiện nay thế nào?

- Vẫn bình yên. 

- Mình đã trả giá cho mỗi ngày yên tĩnh ấy đấy.

- Không, cậu không giữ được sự yên tĩnh đó mãi đâu.

Na-da-rốp, chỉ huy phi đội 3, dừng lại bên cạnh bàn chúng tôi. Anh hất đầu chỉ những chiếc ghế dài bỏ trống, nói với nụ cười châm chọc: 

- Chà, người chỉ huy đang ở đây! Tôi lại cứ nghĩ là không có anh. Tình hình như vậy đó: có rượu vốt-ca dùng thỏa thích nhưng lại không có người uống.

Tôi biết anh ta chế giễu mình. Đã gần hai năm trôi qua kể từ khi có chuyện làm anh khó chịu với tôi.

Số là khi từ nhà trường về trung đoàn, tôi được biên chế vào phi đội anh. Mi-rô-nốp và tôi đều trở thành những người dưới quyền anh. Một lần, do sự cẩu thả của phi đội trưởng, một vụ va chạm trên không suýt xảy ra. Na-da-rốp bị kỳ luật nặng và người ta cử đến cho chúng tôi một người chỉ huy mớt

- Thôi - tôi bình tĩnh nói - mình đang nát cả ruột ra đây, chẳng cần cậu dây vào thêm nữa.

Sau khi chuyện trò một lát với Xô-cô-lốp, tôi lại ra sân bay để gọi điện thoại. Vừa liên lạc với phòng tham mưu sư đoàn, tôi vớ ngay phải đồng chí chỉ huy.

- Ai ở điện thoại đấy? - ông ta hỏi.

- Trung úy Pô-crư-skin.

- Pô-crư-kin! Phi đội của anh đâu? .

Tôi cố gắng trình bày ngành ngọn từ đầu đến cuối nhưng cảm thấy ngay câu hỏi của sư đoàn trưởng có một ý nghĩa khác: ông muốn tôi hiểu là tất cả khuyết điểm đều do tôi cả.

Tôi từ sân bay về, lòng phiền muộn. Khi đi ngủ, tôi lại nghĩ đến Phi-ghi-sép

Sáng hôm sau, người chỉ huy “chính thức” là Xô-cô-lốp nhận quyền chỉ huy phi đội! Tôi báo cáo với anh, nói rõ về những chiến công của người sống và lòng dũng cảm của người đã hy sinh. vừa nói chuyện, chúng tôi vừa nhìn bầu trời xem có thấy biên đội của Phi-ghi-sép không? Người ta đã thông báo cho chúng tôi biết cậu ấy đã hạ cánh xuống sân bay Cô-tốp-xcơ.

Tôi bị gọi bất ngờ đến sở chỉ huy. Khi chạy đến, tôi nhìn thấy bên cạnh thiếu tá I-va-nốp, sư đoàn trưởng đang hoa tay để chỉ dẫn một điều gì đó. Khuôn mặt ông phị ra như có vẻ không bằng lòng.

- Phi đội của đồng chí đâu? - ông hỏi - ngay khi tôi vừa trình diện.  

Vẫn đúng câu hỏi mà ông đã đặt ra với tôi chiều hôm qua. Tôi trả lời biên đội Phi-ghi-sép sắp trở về sân bay, còn những phi công khác đang chuẩn bị máy bay.  

- Về phần Phi-ghi-sép, tôi đã biết rõ chẳng cần anh nói - ông ngắt lời - Tại sao anh để mất đội? Anh không nói gì à? Một người chỉ huy phải biết trả lời tất cả.

Rồi ngoảnh sang I-va-nốp, ông nói vẫn cái giọng đó:

- Dự thảo lệnh; anh ta bị cách chức chỉ huy phi đội.

- Đồng chí ấy không phải là chỉ huy trưởng, chỉ là phó. - I-va-nốp ôn tồn giải thích.

- Cũng thế thôi, tôi cách chức đồng chí ấy! Tôi vẫn chưa quên anh ta đã bắn chiếc Su-2 như thế nào?  

- Về vấn đề chiếc Su-2, tôi sẵn sàng để trả lời, thưa đồng chí sư đoàn trưởng - tôi trình bày - Nhưng trong vụ này, không phải lỗi tại tôi..

- Thế thì của ai? Của tôi chắc.

Tôi im lặng.  

- Chúng ta còn chưa biết cách tiến hành chiến tranh? - ông ta tiếp tục nói - Bọn Đức đã ở  trước Min-xcơ và trước Lê-nin-grát... .  

- Không phải chỉ riêng phi công có lỗi.  

- Sao? Anh nói thế nào? Ai cho phép anh lý sự như vậy? Anh nên nhớ, tôi sắp ra lệnh khen thưởng, nhưng còn anh, đừng có chờ đợi chuyện đó

- Tôi chiến đấu vì Tổ quốc, thưa đồng chí sư đoàn trưởng! - Tôi nói, không còn giữ được tự chủ.

Biên đội của Phi-ghi-sép hiện ra trên bầu trời sân bay. Nhưng mặc dù tiếng động cơ ầm ầm, tôi vẫn nghe rõ giọng sư đoàn trưởng giận dữ hạ lệnh cách chức tôi.

- Tôi có thể về được chứ?

- Tùy anh!. 

Một sức mạnh ghê gớm đè lên trái tim tôi. Tôi mong muốn bay ngay vào giữa lò lửa và chết thiêu trong đó

- Thế nào? - Xô-cô-lốp hỏi; khi tôi trở về gặp lại anh. 

Tôi nói tóm tắt cho anh nghe cuộc nói chuyện giữa tôi và sư đoàn trưởng: 

- Tranh luận làm gì? - anh trách tôi. 

- A! - Tôi nói với một cử chỉ thất vọng - Cần gì, vì chỉ hôm nay hay ngày mai, mình cũng phải làm cho pháo cao xạ hoặc một thằng chó chết nào đó bắn rơi mình thôi... 

- Một tâm tư như vậy chẳng lợi gì cho chiến đấu cả, anh bạn tốt ơi! Thôi cậu đi ngủ đi.

Phi-ghi-sép tươi cười đi lại. Xô-cô-lốp không để cho cậu ta báo cáo hết, đã nghiêm khắc hỏi:

- Tại sao đồng chí tách đội ra? 

- Nhưng đồng chí ấy dẫn chúng tôi đi đâu? - Phi-ghi-sép trả lời với một cái hất đầu về phía tôi.

- Đồng chí không được đổ lỗi cho người khác - Xô-cô-lốp nói bực mình vì cái thái độ tự tin đó - Ở Khan Kin Gôn người ta đưa ra tòa án quân sự những hành động như vậy đấy. Hiểu không? 

Đứng giữa những người tin yêu mình, bộ mặt rám nắng của Phi-ghi-sép nhăn ra vì ngạc nhiên, bối rồi. Phải chăng Xô-cô-lốp đã nói đến chuyện tòa án quân sự một cách nghiêm túc? 

- Hiểu rõ chứ? - Phi đội trưởng cao giọng nhắc lại.

- Rõ, thưa đồng chí trung úy.

- Nếu đã hiểu thì phải khắc sâu mãi mãi vào trong óc. Đồng chí sửa soạn để cất cánh. 

- Rõ. Đồng chí chỉ huy - Phi-ghi-sép quay đằng sau bằng gót chân, dường như chưa bao giờ anh làm đúng điều lệnh như vậy và anh đi ra.

Đi-a-sen-cô khởi động máy bay. Động cơ phát ra tiếng kêu vù vù vang động vui vẻ. Từ tiếng kêu đó, từ tiếng nói mạnh mẽ của phi đội trưởng tỏa ra một sức mạnh làm vững lòng người...

Có cuộc sống nào mãnh liệt, gian nan, đầy dẫy những bất ngờ bằng cuộc sống ở mặt trận, những mâu thuẫn được giải quyết đoàn kết mọi người lại vì chiến thắng, vì tình bạn, nhưng mỗi ngày lại đem tới những ưu tư những khó khăn mới. 

Cả phi đội phải hoạt động suốt từ sáng cho đến tối để hỗ trợ cho lực lượng bộ binh đang chiến đấu với kẻ địch ở vùng phụ cận Bi-en-xư và Ki-si-nhép. Chúng tôi thi hành những phi vụ tiến công, đánh nhau với máy bay địch; bảo vệ cầu trên sông Dơ-nhi-ép.

Bộ đội ta đang rút lui, nhưng họ không khi nào bỏ lại một tuyến phòng thủ quan trọng mà không chiến đấu. Không quân cũng nhận thức được giá trị của những phòng tuyến này. Những trận không chiến diễn ra ác liệt trên bầu trời, khi thì máy bay ta, khi thì máy bay địch bốc cháy lao xuống đất. 

Chiều chiều, khi mặt trời đã ngả về tây, mọi người vẫn còn cảm thấy băn khoăn không hiểu trong khoảng thời gian cuối cùng của ngày này, họ đã được yên ổn chưa?

Ngày hôm nay, dường như có thể tháo mũ bay, có thể trở về nhà tập thể sớm hơn một chút. Chiếc xe chở bánh mì đang lăn bánh về phía chúng tôi như báo hiệu giờ nghỉ. Người ta sắp đem đến cho bộ phận trực chiến loại rượu vang ngon xứ Môn-đa-vi-a và bữa ăn nhẹ. Đã có dư luận phi công ăn uống rất kém và ở một số người đã xuất hiện triệu chứng suy nhược. Nhưng không một ai, dù cảm thấy hay không cảm thấy mình đã làm việc quá sức, muốn đụng tới chén rượu nho đang được rót từ chai vào chiếc ca sắt. 

Phi-ghi-sép, một tay cầm bánh mì, một tay chìa ca rượu, nhìn tôi mỉm cười, nói: 

- Nào, chén đi một miếng? 

Giọng nói nhiệt thành và thân mật của anh khiến tôi ân hận về câu chuyện xảy ra giữa chúng tôi. Chiến tranh đòi hỏi chúng ta những chuyến ay mới như những chuyến bay mà chúng tôi đã cùng hoàn thành. Bây giờ tôi và anh đều là biên đội trưởng, chúng tôi dẫn những biên đội ba chiếc đi chiến đấu. Cuộc chiến đấu đòi hỏi chúng tôi lòng dũng cảm, tình bạn, sự giúp đỡ lẫn nhau. 

- Mình chưa cảm thấy đói mấy.

- Nào một ca thôi, cùng uống với mình! 

- Đồng ý. Hôm nay chắc hết bay rồi.

Nhưng chúng tôi không có đủ thời gian cạn chén. Pháo hiệu đỏ từ đài chỉ huy đã vọt lên. Trực ban chuyển lệnh cất cánh bảo vệ cầu Rứp-nhít-xa trên sông Đơ-nhi-ét. 

Bốn người chúng tôi cất cánh bay đến khu vực được chỉ định. Phía trên cầu, tất cả đều yên tĩnh. Chắc là máy bay ném bom địch đã đổi hướng, bay tới mục tiêu khác. Chúng tôi lượn vòng trên bầu trời, chờ địch. Vẫn không thấy tăm hơi chúng đâu. Trời đã gần tối, phải trở về.

Nửa đường quay về căn cứ, chợt phát hiện một chiếc Ju-88 bay phía trên. Mục tiêu khá tốt. Chúng tôi lao tới gần. Phi-ghi-sép nổ súng từ xa, không kết quả. Tôi bèn quyết định tiến công tên địch từ dưới lên, đánh vào bụng máy bay địch. Tôi trườn từ dưới lên, lao theo tên địch mỗi lúc một gần. Đã đến thời cơ...

Ngay lúc đó từ chiếc máy bay ném bom, một chùm lửa phóng về phía tôi. Một tiếng nổ vang. Một buồng không khí mạnh quật vào mặt và ấn chặt tôi vào ghế ngồi. Sau giây phút bàng hoàng, tôi kiểm tra lại máy bay. Miếng kính chắn trước buồng lái đã vỡ tan. Cần phải quay về sân bay. Đồng chí hộ vệ của tôi nhập vào biên đội Phi-ghí-sép, còn tôi bay về căn cứ.

Đồng chí thợ máy chờ tôi ở sân bay. Sau khi xem xét kỹ máy móc, anh lắc đầu nói: 

- Viên đạn trúng máy ngắm, vào giữa chiếc bóng điện. Chỉ cần trệch hai phân, anh sẽ không còn đứng trước tôi như bây giờ... Phải làm nhiều việc đấy, nhưng trong đêm nay, tôi tin là sẽ xong. 

Tôi nghĩ mình hoàn toàn có lỗi. Ham đánh quá, tôi đã quên loại máy bay ném bom này có trang bị liên thanh. Đáng lẽ tôi phải hành động tỉnh táo hơn, phải vận dụng đầu óc như người ta thường nói. 

Phi-ghi-sép trở về với hai hộ vệ. Anh đến chỗ tôi, nét mặt vui sướng rạng rỡ: 

- Sao cậu lại quay về?.

Tôi im lặng hất đầu về phía máy bay.

- Chà, cậu đã bị xơi một phát - Anh ta nói, mặt sầm lại - Có biết tại sao không?

- Mình biết. 

- Đừng có liều mà lao vào gần như thế. Cậu còn số đỏ. Đáng lẽ khốn rồi. 

- Chiếc Gioong-ke thế nào?

- Bọn mình không tha nó. Nó đã bị bắn cháy ở gần Dơ-nhi-ét.

Tôi muốn tranh luận với Phi-ghi-sép về câu “Đừng có liều mà vào gần như thế”. nhưng hiểu rằng anh đã buông ra những lời lẽ đó chỉ vì tình thân bạn bè. Anh cũng biết, ngay trong những lần bắn tập, chưa bao giờ tôi xài đạn bừa bãi. Tôi thấy không nên tranh cãi vì dù sao thì chính anh đã hạ chiếc Gioong-ke chứ không phải là tôi. Nên thành tâm chúc mừng chiến công của anh, và tôi đã không ngần ngại cùng Phi-ghi-sép cạn một cốc rượu nho nguyên chất.

Tất cả chúng tôi trở về nhà tập thể trong khi các đội trưởng kỹ thuật và thợ máy ở lại sân bay. Họ sẽ làm việc thâu đêm, không hề nghĩ rằng chiếc máy bay chỉ còn sống không quá một ngày.

Sáng sớm, vừa ra đến sân bay đã có lệnh Phi-ghi-sép bay đi trinh sát các bến phà phía dưới Y-át-xơ, còn tôi và Lu-ca-sê-vích đi bảo vệ anh, phòng tiêm kích địch tiến công. 

Vào dạo đó, các phi công ta đã không thích bay biên đội ba chiếc. 

- Xin phép được bay bốn chiếc - Tôi đề nghị với tham mưu trưởng trung đoàn. 

- Tham mưu trưởng sư đoàn ra lệnh dùng ba chiếc - Nhi-can-đrô-vích trả lời

- Nếu vậy thì đi hai chiếc còn hơn. 

- Đồng chí không được bàn cãi về mệnh lệnh.

Mọi sự đã rõ ràng. Phải chuẩn bị cho chuyến bay ba chiếc. Riêng tôi đã nhiều lần bay nhiệm vụ với biên đội hai chiếc và thấy là rất tốt. Bay biên đội hai chiếc thì cơ động dễ dàng như khi bay một chiếc. Nhưng đội hình này vẫn chưa được công nhận. Hơn nữa nó còn bị coi là không phù hợp với yêu cầu của điều lệnh và huấn luyện.

Phi-ghi-sép cất cánh trước rồi đến Lu-ca-sê-vích. Tôi còn chờ ở tuyến xuất phát thì đồng chí y sĩ của trung đoàn chạy đến chìa ra một thanh sô-cô-la. Đó là thức ăn sáng. Tôi không muốn nhận

- Cầm lấy. Có lúc cần cho đồng chí đấy!

Tôi bỏ thanh sô-cô-la vào túi áo bay rồi thả phanh tăng hết ga. Thế là ba chúng tôi đã ở trên không. Phi-ghi-sép tiến hành trinh sát, Lu-ca-sê-vich và tôi yểm hộ. Bên dưới là sông Prút. Mặt đất và bầu trời không có một dấu hiệu nào của chiến tranh. Như vậy là các sư đoàn quân Đức và Ru-ma-ni đã vượt qua sông, chỉ còn lại những bến phà ở quanh mấy chốt chính.

Chúng tôi bay đến Y-át-xơ, ở đó, chắc hẳn các bến phà được bảo vệ chặt chẽ. Nhưng chẳng hiểu sao Phi-ghi-sép không tính đến điều đó. Anh bay dọc đường sông chẳng nghĩ gì chuyện che giấu. Phòng không địch có thể phát hiện thấy chúng tôi từ xa. Quả nhiên, đến gần cầu phao, bọn Đức đón chúng tôi bằng một lưới lửa dày đặc. Để vọt qua lưới lửa, chúng tôi càng bay sát mặt sông: Phi-ghi-sép dẫn đầu, tôi và Lu-ca-sê-vích bay sau một chút theo hình rẻ quạt. 

Một đoàn quân địch đang qua cầu. Thấy chúng tôi, chúng vội nhảy ào xuống sông, với cả quân phục mới toanh vừa được trang bị cho cuộc chiến tranh. Thật là thú vị khi bắt bọn phát xít phải tắm. Hãy dề cho chúng nhớ mãi tiếng ầm ầm của những chiếc máy bay Mích, sau đó nện thẳng vào chúng.

Chúng tôi đã bay khá xa mà hỏa lực phòng không của địch vẫn bắn lên dữ dội. Trông thấy phía trước một mô đất cao trên bờ. Lu-ca-sê-vích bèn lượn về phía tôi. Để khỏi va vào nhau, tôi nâng độ cao một chút, đúng lúc đó thầy trước mũi máy bay hai chớp nổ. Chưa thấy động cơ trục trặc, tôi ấn cần lái, mãi gần sát mặt đất mới kéo được máy bay lên. Máy bay bắt đầu rung. Bây giờ thì đã rõ: các bạn tôi tiếp tục bay và trở về trung đoàn. Còn tôi, nếu động cơ ngừng thì có thể trong chốc lát, hoặc lâu hơn một chút, bị rơi ở nơi kia, trên bờ sông nhung nhúc quân địch.

Lúc sáp mặt với hiểm nguy mới thấy những cảm giác khác với khi còn ở xa nó. Tôi không thấy sợ hãi: Sự động não kịch liệt và sự căng thẳng tột độ của thần kinh đã xua tan sự sợ hãi. Động cơ yếu dần từng phút, cánh quạt chỉ còn quay nhẹ trong không khí. Bọn phát xít vừa thoát khỏi tay chúng tôi chắc đang sung sướng nhìn cánh quạt máy bay tôi gần chạm mặt nước.  

Xa bến phà một chút tôi nhẹ nhàng lấy độ nghiêng rất nhỏ sang trái theo hướng bay đông-nam. Ở phía nam Ki-si-nhép, hình như quân địch còn chưa đến được sông Đơ nhi-ét.  

Máy bay rung, tốc độ tụt xuống điểm giới hạn. Tôi nặng nhọc bay qua các ngọn đồi, mắt chăm chú tìm từng bãi trống.

Đất mẹ! Người sẽ đón ta như một bà mẹ hiền hay như một mụ dì ghẻ?

Phía dưới; các ngọn đồi phủ kín rừng cây. Có thể hạ cánh được không? Động cơ đã hết tác dụng, cánh quạt sắp ngừng quay. Đành phải lao xuống một nơi nào khi giây phút bất hạnh đó đến. Cố lết qua một ngọn đồi nữa chăng? Biết đâu bên kia chẳng có một khu đất bằng phẳng? Thật may, bên kia đồi có một thung lũng.

Tôi chuẩn bị hạ cánh bắt buộc: tháo kính để khỏi hỏng mắt khi máy bay va vào đất, thắt chặt hơn nữa dây chằng. Nghĩ đến phút máy bay va xuống đất, tôi kinh hãi, cảm thấy như có kiến cắn trong đôi vai.  

Bất ngờ, tôi thấy ở nơi định lao đến, một đoàn xe tăng và bộ binh cơ giới địch đang hành quân, Làm thế nào? Chỉ còn một lối thoát là hạ máy bay xuống cái gò có dải rừng che khuất. Cố sao kéo được đến đó? Chỉ còn vài giây nữa thôi. Động cơ cố gắng được một phút nữa không. Khi đã hết cả dầu và nước. Được rồi, máy bay đã lướt tới đỉnh gò. Nó ngừng quay. Tiếp theo là một sự im lặng đáng sợ.  

Máy bay rơi xuống rừng cây. Tôi buông cần lái, chống hai tay vào phía trước buồng lái.

Cành cây gãy răng rắc đập vào bên phải rồi bên trái. Máy bay chạm mạnh vào một vật gì, và tôi ngất đi... .

Tỉnh dậy, hai tai ù đặc, tôi mở mắt nhìn xung quanh. Bụi vẫn chưa tan hết. Một cành cây gãy bên cạnh. Xa một chút là mảnh máy bay: cánh bị gãy, đuôi bị văng ra xa.

Việc trước tiên là thoát khỏi dây chằng và dù. Cuối cùng tôi cũng trườn được ra khỏi buồng lái và cảm thấy rất đau ở chân phải. Rút khẩu súng ngắn ra và lên đạn. Bọn Đức ở rất gần, thà chết còn hơn bị bắt làm tù binh. Câu chuyện của người trung úy tóc bạc hiện ra trong óc. Nhỡ những viên đạn của tôi đều thối thì sao? Tôi hạ súng xuống và lắng tai nghe.  

Yên lặng. Chỉ nghe thấy tiếng chim líu lo và tiếng xe tăng ầm ì. Như vậy có nghĩa là quân thù còn ở xa. Phải chuồn sâu vào trong rừng và tìm cách trở về đơn vị.

Tôi nhìn lại lần cuối cùng những phần còn lại của máy bay. Nó đã tận tụy phục vụ tôi. Biết bao lần, tôi đã cùng nó chiến đấu. Chưa bao giờ nó phụ tôi, đẩy tôi vào hoàn cảnh khó khăn và vừa rồi nó đã cống hiến tất cả để cứu tôi. Vĩnh biệt, người bạn chiến đấu thân thiết!

Suốt ngày, tôi lê bước theo hướng đông trong khu rừng lạ, miệng nhấm nháp mảnh sô-cô-la mà đồng chí y sĩ đã bắt phải nhận, để làm dịu cơn đói. Một con suối nhỏ đã cứu tôi khỏi cơn khát, và ban đêm nó lại là người chỉ đường tin cậy vì nó chảy ra sông Dơ-nhi-ét, nơi tôi cần tìm đến.

Rạng sáng, tôi lần tới một vườn nho và nằm nghỉ một lát. Nhưng chân tôi đau kinh khủng. Tiếng động cơ ô tô làm tôi tỉnh dậy. Bò ra khỏi vườn nho, tôi nhận ra một con đường nhỏ chạy ven vườn. Bên kia đường là một cánh đồng đến tận bìa rừng. Không xa, có một người nông dân đang cắt lúa mạch. Tôi cố lết lại gần đề nhìn cho kỹ. Bác nông dân đội một chiếc mũ da đen đã tàng, bận chiếc áo vải thô màu xám, một chiếc quần vá chằng chịt. “Một người nghèo, bác ta chẳng đem bán mình đâu” - Nghĩ thế, tôi ra khỏi chỗ núp.

Thoạt nhìn thấy tôi, bác nông dân có vẻ sợ hãi.

- Đừng sợ. - Tôi nói - Tôi là một phi công Xô-viết. Có bọn Đức trong làng không? 

- Không.. . 

- Thế người của ta đâu?. 

- Tôi không biết. Họ đã đi cả chẳng còn ai.

Sau khi đã bình tĩnh, bác nông dân người Môn-đa-vi-a cắt cho tôi một miếng bánh ngô. Tôi chăm chú ăn đến nỗi không nhận ra một cháu gái đến gần đưa cho mấy quả lê. Tôi lặng lẽ vuốt ve cái đầu bé nhỏ và mái tóc đen của em. Bác Môn-đa-vi-a dẫn tôi về làng, chỉ vào một ngôi nhà mái ngói đỏ trước đây không lâu là trụ sở của uỷ ban Xô-viết thôn. Vài người ngồi trên chiếc ghế dài ngoài cửa, thấy tôi có vẻ bối rối, sau đó sôi nổi nói với nhau bằng tiếng địa phương. Qua cử chỉ và cặp mắt của họ, tôi cảm thấy không có ai là bè bạn. Tôi không lầm. Họ dứt khoát từ chối không dẫn tôi tới sông Đô-nhi-ét. Nhưng rồi cuối cùng tôi cũng kiếm được ngựa và xe.

Một người Môn-đa-vi-a với bộ mặt nhăn nhó dặn tôi đi đến Cao-sa-ni, nơi còn quân ta: tôi để bác ta về.

- Đồng chí làm thế nào qua được? - Các chiến sĩ bộ binh ngạc nhiên hỏi - Trên đường kia vừa rồi còn đánh nhau. 

Tôi khẽ mỉm cười trả lời, cố nén cơn đau kinh khủng ở chân. Đã ba ngày tôi vắng mặt ở trung đoàn. Thời hạn đó đủ để người ta thôi không chờ đợi một phi công đi làm nhiêm vụ trở về, liệt anh vào danh sách những người đã hy sinh và chia nhau những đồ dùng của anh để làm kỷ niệm.

Tôi được lệnh đi chữa bệnh và nghỉ ngơi. Cuộc chiến đấu tạm dừng, dường như định cho tôi một thời gian để suy ngẫm lại một cách thoải mái những sự việc đã xảy ra ngoài mặt trận.

Người ta đã tập cho tôi thói quen suy nghĩ, tìm tòi cái mới từ khi còn ở trường học nghề của nhà máy. Đặc biệt tôi rất biết ơn người thầy giáo của tôi ở xưởng nguội. Có một lần, tôi mang đến cho bác một chi tiết máy đã được mài nhẵn. Bác chăm chú quan sát, rồi nói:

- Khá nhẵn đấy, nhưng chưa đúng kích thước 

- Đúng như bản vẽ - Tôi có ý kiến lại. 

- Tôi biết, anh đã đo bằng thước chính xác; nhưng dù sao cũng vẫn phải làm lại.

Tôi trở về xưởng, đo đạc lại chi tiết, ngạc nhiên tìm ra vài sai lệch nhỏ. 

Ông thầy gầy gò, trong bộ quần áo bình thường, qua cặp mắt của tôi, giồng như lão phù thủy: ông nhận ra bằng mắt những cái tôi phải vất vả làm mới mò ra được với dụng cụ trong tay. Ông đòi hôi tôi phải luôn luôn chính xác và tập trung tư tưởng trong khi làm việc, nghiên cứu kỹ lưỡng hơn nữa bản vẽ, đi sâu hơn nữa vào chuyên môn. Ông đã khéo léo hướng sự cần cù và trí tò mò của tôi sang lĩnh vực phát minh. Không bao lâu, bạn bè trong trường học nghề đều gọi tôi là “Xát-sca kỹ sư”

Từ đó, tôi say mê tính toán; suy xét những việc đã làm và những cái cần làm tiếp. Những thất bại đầu tiên trong lần bắn mục tiêu mặt đất và trên không trước chiến tranh đã khiến tôi cầm lấy giấy và bút. Tôi hiểu vũ khí nhưng không biết tính chính xác góc ngắm và xác định cự ly. Thiếu những điều này thì không hiệu chỉnh đúng đường ngắm bắn. Tôi cần phải lấp cái lỗ hổng ấy trong luyện tập. Khi đã tìm ra, tôi không còn bắn ra ngoài mục tiêu nữa.

Và bây giờ, trong khi nằm chữa bệnh, tôi quyết định phải thu thập và phân tích những kinh nghiệm chiến đấu đầu tiên, hồi tưởng lại những chuyến bay mà tôi đã thực hiện cùng đồng đội. Trước hết tôi tự hỏi: vì sao mình thường bị rủi ro sau mỗi lần gặp địch? Tôi tin rằng mình biết điều khiển máy bay, vũ khí và không ai có thể trách tôi thiếu can đảm. Máy bay nhìn chung là tốt. Vậy tại sao tôi thường trở về với những vết đạn và lần cuối cùng này tôi phải đi bộ trở về? Phải có một nguyên nhân gì đó?

Hai phân bên cạnh cái chết? Đúng lần ấy. Phải, chính lần ấy tôi đã lao mình vào giữa họng súng liên thanh của địch. Sau khi xuyên qua kính chắn gió của chiếc Mích, viên đạn đã chui vào nằm trong máy ngắm. Chính máy ngắm đã cứu tôi. Thật là hoàn toàn ngẫu nhiên? 

Tôi nhớ lại cái chết, trong trường hợp tương tự của I-a-cốp-lép, một phi công trong trung đoàn. .

Một tốp máy bay ném bom Đức bay trên Cô-tốp-xcơ ở không xa thành phố, chúng tôi coi cuộc tập kích đường không của địch có triệu chứng nhằm vào khu vực mình bảo vệ. Những chiếc Mích lần lượt cất cánh.

Lấy đến độ cao, chúng tôi nhìn thấy nhà ga Cô-tốp-xcơ bốc cháy. Muộn mất rồi, nhưng chúng tôi vẫn tiếp tục bay đến. Cũng còn tốt. Sau khi ném bom, những chiếc gioong-ke đang tập hợp lại. Thấy chúng tôi, bọn chúng liền khép chặt đội hình và nổ súng. Rất khó lại gần chúng.

Bất thình lình, một trong những chiếc tiêm kích của ta vọt lên trước, lao qua lưới đạn dày đặc đến gần chiếc đi đầu. Đó là I-a-cốp-lép. Thật khó nói điều gì đã thúc đẩy anh hành động như vậy. Lòng căm thù giặc và khát vọng trả thù? Ý muốn là người đầu tiên xông vào chỗ nguy hiểm, lôi cuốn đồng đội. Nhưng rõ ràng, hành động của anh rất cao thượng. I-a-cốp-lép đã làm đúng như người lính bộ binh dũng cảm làm cho các bạn đồng đội bật dậy trong một cuộc xung phong bằng lưỡi lê.

I-a-cốp-lép không thọc được đến đối thủ mà anh đã lựa chọn. Anh đã trúng đạn trong lức bồ nhào, nhưng sự tính toán của người anh hùng đã chính xác. Chiếc Mích-3 do anh điều khiển đã đâm thẳng vào chiếc máy bay ném bom đầu đàn. Đội hình địch hỗn loạn, những chiếc Gioong-ke địch bay tan tác. Máy bay tiêm kích ta lập tức xông vào chúng. Chỉ lát sau, dưới đất đã bốc lên tám cột khói lửa. Chiếc cuối cùng trong tốp Gioong-ke địch cũng bị rơi nốt bên kia bờ sông Đô-nhi-ét.

Ngày hôm ấy, chúng tôi đã giành được một chiến công lớn. Chính là nhờ công của thiếu úy I-a-côp-lép. Tiêu diệt được tên dẫn đầu, anh đã làm cho địch mất chỉ huy và làm tê liệt ý chí của những tên còn lại. Hành động anh hùng của I-a-cốp-lép là thổi bùng lên ngọn lửa trong các bạn chiến đấu. Anh đã hy sinh thân mình để đảm bảo chiến thắng cho những người còn sống. Ngày hôm sau, chúng tôi chôn cất I-a-cốp-lép ở chính nơi anh rơi xuống. Một viên đạn đã xuyên thửng trán anh, chỉ có một lỗ thủng ở kính chắn buồng lái. Không có hai phân đi chếch “may mắn” để cứu sống người lái... Chiếc máy ngắm cũng không cứu được anh... .

Nhớ lại trường hợp của I-a-cốp-lép, tôi nghĩ có lẽ tốt hơn là ta nên có một tấm kính chống đạn để bảo vệ phía trước buồng lái của chiếc tiêm kích. Với một sự bảo vệ như vậy; tinh thần dũng cảm của người lái sẽ được nâng lên, và bao nhiêu cuộc đời sẽ được cứu sống.

Lại còn cái dở nữa, tôi tự bảo, máy hay của chúng ta mãi vẫn chưa lắp thiết bị vô tuyến điện. Khi ở trên không, chúng tôi thành những người câm điếc. Chỉ còn cách “hội thoại” duy nhất bằng những cái lắc cánh. Muốn giữ liên lạc, chúng tôi bắt buộc phải bay sát nhau, và đội hình hẹp đã hạn chế sự tự do cơ động của người lái. Bao nhiêu bất hạnh có thể báo trước bằng một lời nói phát ra đúng lúc trên sóng vô tuyến?

Thiếu liên lạc bằng vô tuyến đã đặt không quân tiêm kích ta vào tình trạng hết sức bất lợi. Các máy thu phát trang bị trong một số. máy bay chỉ huy còn rất cồng kềnh, ít tác dụng, chưa đảm bảo chỉ huy hiệu quả và linh hoạt các máy bay trong không chiến.

Vấn đề đội hình hợp lý của máy bay tiêm kích cũng mang lại cho tôi nhiều băn khoăn. Ví như trường hợp tôi bị hạ. Chúng tôi bay tuần tiễu với đội hình ba chiếc trong khu vực lưới lửa phòng không của địch. Khi Lu-ca- sê-vích chuyển sang phía tôi, để tránh va nhau, tôi đành kéo vọt lên và chính lúc đó pháo phòng không của địch đã chộp được tôi. 

Nhiều ý nghĩ dồn dập trong đầu

Trước hôm về trung đoàn, đáng lẽ nghỉ ngơi buổi sáng, tôi đã thắng bộ đi dạo một vòng ở Mai-a-ki . Khi tạt vào cửa hàng mua bàn chải và thuốc đánh răng, tôi cũng mua luôn một quyển vở dày để ghi những suy nghĩ, những nhận xét và những kết luận cá nhân về các cuộc không chiến. 

Có một lần, đang ngồi làm công việc này thì một nhóm các bạn từ sân bay trở về tràn vào nhà. Đang mê mải suy nghĩ, tôi không nhận ra họ đã đến bên cạnh. Chợt tôi nghe phía sau có tiếng thì thào giễu cợt:

- Xuỵt? Đừng quấy rầy nó, nó đang viết tiểu thuyết đấy.

Phi-ghi-sép lên tiếng pha trò:

- Cuốn tiểu thuyết “Từ Prút đến Đô-nhi-êt” sẽ gồm hai phần: “Đi bộ”, tên phần đầu và “Đi xe”, tên phần thứ hai

- Cậu viết cái gì thế? - Di-a-sen-cô hỏi.

- Mình ghi vài nhận xét và rút ra vài kết luận, thế thôi - Tôi trả lời cho qua chuyện. 

- Thế cậu đã rút ra được những kết luận gì? 

- Còn tùy các vấn đề.

- À nói chung, về cuộc sồng, về chiến tranh. Đó là những cái mà cậu chú ý chứ gì? 

- Không Mình chỉ định rút ra những bài học từ những kinh nghiệm của chúng ta. Chẳng hạn như mình quan tâm đến vấn đề này: Khi ta vừa bắn rơi một máy bay địch, có nên nhìn xem nó rơi xuống đâu không? 

- Ý kiến của cậu thế nào?

- Theo mình, tốt hơn hết là không nhìn. 

- Vì sao? 

- Để chính mình khỏi rơi xuống đất ngay cạnh nó

Các bạn tôi bắt đầu đăm chiêu, suy nghĩ. Một người phản đối:

- Đúng, nhưng điều này không phải là thích thú mà là cần thiết. Khi trở về ta phải báo các địa điểm của nó rơi. 

- Để làm gì? - Tôi tranh cãi - Những người khác sẽ nhìn thấy nó, còn cậu, sau khi hạ được một tên thì phải chú ý xem xung quanh còn tên nào luẩn quẩn đâu đó không.

- Rất đúng! - Phi-ghi-sép kết luận - Xa-sa cứ tiếp tục viết đi. Một quyển tiểu thuyết như thế sẽ giúp ích cho bọn mình. Chiến tranh, như các bạn thấy, có khả năng còn ác liệt kéo dài. Muốn sống, cần phải sử dụng những xét đoán khôn ngoan rút ra từ cuộc sống.

- Muốn sử dụng được những xét đoán khôn ngoan rút ra được từ cuộc sống ở trên không, Va-li-a ơi, cần phải chần bị từ mặt đất - Tôi nhận xét một cách nhân ái..

Ngày hôm sau nữa, sốt ruột, tôi ra sân bay, lần lượt đi thăm các vị trí máy bay đỗ. Ở gần mỗi chiếc máy bay, là một căn lều nhỏ ngụy trang bằng thân cây ngô. Liếc nhìn vào trong thấy một chiếc nệm cỏ, bên trên có chiếc áo ca pốt dùng thay chăn,. và chiếc bạt che máy bay dùng làm gối. Đây là chỗ ngủ đêm của thợ máy. Ai cũng có hòm đồ nghề ốc, vít, lắc lê.... tóm lại là một cái xưởng nhỏ. Ban ngày, khi các máy bay đi làm nhiệm vụ, tổ trưởng thợ máy và cơ giới viên cùng nhau sửa chữa những chiếc bị hỏng qua các trận đánh. Có đến chục người quanh một chiếc Mích...

- A, chủ nhân đã đến - Kỹ sư phi đội Cô-pi-lốp reo lên - Trên ra lệnh chuẩn bị cho đồng chí chiếc này đây? Anh hất đầu chỉ vào một máy bay có vẻ đã khá.

- Khi nào có thể bay thử? 

- Ngay hôm nay cũng được, nếu chiếc gậy kia không làm anh trở ngại.

- Không sao đâu .

- Thế thì anh hãy dạo chơi một vòng. Khi nào xong, tôi sẽ bảo.

Tôi tiếp tục đi. Nhận thấy một đồng chí quân giới đang làm việc gần căn lều,. tôi dừng lại, anh ta say sưa làm việc và khe khẽ hát. Trên chiếc gía đỡ vừa được hàn xong, trông như một chiếc kích lớn. anh đang lắp lên một khẩu liên thanh BS, hẳn là lấy ra từ một chiếc máy bay đã hỏng. 

- Cậu làm trò gì vậy? - Tôi hỏi và ngồi xuống cạnh anh trên chiếc xô úp sấp.

- Thử đoán xem, đồng chí trung úy - Anh nghiêm chỉnh trả lời.

- Khó đoán quá. Nếu để săn vịt - trời thì mùa thu còn xa.

- Mùa thu còn xa nhưng mặt trận lại gần, đồng chí trung úy ạ, và sân bay lại không có một khẩu cao xạ.

- Anh định hạ những chiếc Gioong-ke với khẩu súng tự tạo này ư? 

- Vì không còn thứ gì khác, nó cũng là một vũ khí. Nếu tôi kiếm được một chiếc máy ngắm thì hôm nay tôi đã bắn thử rồi. 

Đôi tay đen dầu mỡ, đầy vết sây sát của đồng chí thợ máy làm việc không ngừng. Anh gắng đẩy nhanh tốc độ công trình trước khi phi đội chiến đấu trở về. 

- Nếu vậy mình sẽ giúp cậu một tay - Tôi đề nghị - Trước kia, mình biết tính toán, nay có lẽ đã quên.

- Anh phải tính toán hàng ngày thì quên thế nào được? 

Tôi kẻ hình vẽ của bảng ngâm, tính toán bán kính và đặt tờ giấy trên chiếc xô. Một cơn gió cuốn mảnh giấy vào bụi rậm. Tôi nhận thấy có lẽ không cần làm tiếp nữa và anh thợ máy hình như cũng ít quan tâm đến bản vẽ đó. 

Thật tình mà nói, tôi hơi nghi ngờ công trình của đồng chí quân giới, nhưng tôi nghĩ: cứ để anh làm, khi máy bay địch đến, anh cũng có thể dọa chúng bằng những viên đạn vạch đường.

Phi đội vẫn chưa về. Những phút chờ đợi dài dằng dặc. Dường như ở mặt đất, thời gian trôi chậm hơn ở trên không.

Họ đã về. Nín thở, tôi đếm đi đếm lại số máy bay... Thiếu một chiếc. Một đồng chí thợ máy nhìn số hiệu và nhận thấy vắng Đốp-nhi-a, một phi công trong biên đội tôi. Tôi vội vàng khập khiễng đi về chiếc máy bay đầu tiên đang lăn vào vị trí đỗ. Tôi được biết Đốp-nhi-a đã bị phòng không địch hạ gần Un-ghê-ni. Mọi người đã thấy anh nhảy dù.

Những ngọn đồi và cánh đồng xứ Môn-đa-vi, những con đường đầy quân đội Đức, lại hiện ra trong óc. Đốp-nhi-a sẽ phải vượt qua, gặp nhiều khó khăn để trở về với quân ta, sẽ rất gay go. Mặt trận đã trải dọc sông Dơ-nhi-ét. Ôi? Đốp-nhi-a thân yêu, mới ngày nào cậu còn vui sướng đọc cho mình nghe mẩu tin tức của người thân từ hậu phương xa xôi gởi tới. Bao giờ chúng ta lại gặp nhau? Liệu còn trông thấy nhau nữa không? .

Biên đội tôi chỉ còn lại mình Di-a-sen-cô. Anh sẽ đánh thế nào nếu không có Đốp-nhi-a và tôi? Biết bao lần chúng tôi đã ứng cứu nhau. Không, ngay hôm nay, tôi phải bay đi làm nhiệm vụ? Vì tình bạn với Lê-ô-nít Di-a sen-cô và để trả thù cho Pi-ốt Dốp-nhi-a...

Kỹ sư khẩn trương giao máy bay cho tôi bay thử: Vứt chiếc gậy; tôi khoác dù và ngồi vào buồng lái:

Chiếc Mích lăn bánh rất tuyệt trên đường băng, nhưng khi đã rời mặt đất thì không làm sao thu được càng. Hệ thống thu làm việc bình thường song những chiếc khóa không móc lại được. Phải hạ cánh ngay.

Kỹ sư và thợ máy vừa tìm ra nguyên nhân trục trặc thì điện thoại sở chỉ huy báo: phi đội chuẩn bị cất cánh đi ném bom Bi-en-xư. Đúng như vậy  chúng tôi cần phải tiến công xuống chính sân bay của mình mà giờ đây máy bay Đức đã đậu.

Sân bay đã bị trung đoàn đánh. Đường hạ cất cánh đã lỗ chỗ những hố bom của chúng tôi ở đó. Xtê-pan Na-da-rốp đã hy sinh trong một trận chiến đấu kịch liệt giữa sáu chiếc Mích và mười tám chiếc Met-xe. Tưởng nhớ tới Đốp-nhi-a và Na-da-rốp, lòng mong mỏi hỗ trợ về tinh thần cho Đi-a-sen-cô thôi thúc tôi nhanh chóng trở lại hàng ngũ bay và cất cánh cùng phi đội. Tham mưu trưởng trung đoàn đã cho phép.

Tôi ngồi vào máy bay, lăn ra tuyến cất cánh. Khi hai biên đội ba chiếc đầu tiên đã cất cánh. tôi tăng cửa ga: Động cơ chạy tốt, máy bay nhanh chóng có tốc độ sắp sửa rời đất thì thình lình... đúng lúc đó, quả tim của máy bay ngừng đập.

Đã hết đường băng, không còn chỗ lăn nữa. Tôi bóp phanh lượn vòng vèo, cố dừng lại đúng ngay bờ một ruộng ngô.

Vẫn ngồi trong buồng lái, tôi tự hỏi: cái gì đã xảy ra vậy? Tại sao động cơ lại tắt? Liếc nhìn bảng đồng hồ: xăng dầu vẫn đủ. Thử sờ các cần điều khiển: bình thường. Tôi ngạc nhiên đến thiếu tự tin: chả lẽ qua sáu ngày, tôi đã quên điều khiển máy bay?

Vích-to Pê-tơ-rô-vích I-va-nốp đi xe đến: 

- Pô-crư-skin, chuyện gì thế? 

- Chính tôi cũng chưa hiểu, đồng chí chỉ huy. Động cơ bị tắt. 

- Có thể cậu đóng nhầm cần điều khiển nên tắt mất đường dẫn xăng?

- Chắc không phải như vậy. Tôi đã hành động chính xác.

Vích-to Pê-tơ-rô-vích chằm chằm nhìn tôi và nói với vẻ không hài lòng: 

- Đưa ngay máy bay đi chỗ khác, giải phóng đường băng. 

Không hiểu đồng chí ấy nghĩ gì, nhưng tôi cảm thấy khó chịu.

Trong ánh mắt của những thợ máy chạy đến, tôi cũng thấy những tia ngờ vực.

Khi tôi đưa máy bay trở về vị trí đỗ, kỹ sư Cô-pi-lốp nhảy lên cánh, lo lắng hỏi:

- Cái gì thế?.

- Động cơ bị tắt lúc cất cánh.

- Để tôi thử xem.

Anh mở máy, tăng hết ga, một tiếng rú ầm ầm chói tai, như máy bay sắp vọt lên thẳng đứng. 

- Đó! - Cô-pi-lốp vừa nói, vừa gí ngón tay lắc, rồi anh tắt máy - Hẳn là hậu quả cuộc hành trình của cậu về Bêt-xa-ra-bi.

Một lần nữa, những cái nhìn dò xét lại chĩa về tôi! Trái tim tôi thắt lại, chắc hẳn mọi người đều nghĩ là tôi đã xì hơi và tôi dùng mẹo.

- Cậu nói sao? Câu nói bóng gió của cậu làm mình nghẹt thở. Mình đã làm mọi động tác chính xác. Để mình thử lại lần nữa. 

Tôi lại ngồi vào buồng lái, mở máy: động cơ nổ giòn. Cô-pi-lốp mỉm cười. Tôi tắt ga rồi lại mở lại. Nhưng bỗng nhiên, động cơ lịm dần rồi tắt hẳn...

Cô-pi-lốp trở lại buồng lái. Nhưng bây giờ thì động cơ hoàn toàn chết hẳn. 

- Thôi đủ rồi, đã bầy ra thì hãy dọn đi? - Vích-to Pê-tơ-rô-vích hét lên.

Trước đó, anh vẫn chưa tỏ ý kiến. Giờ thì đã rõ: các thùng xăng đầy ắp, nhưng chất đốt không chảy vào được động cơ..

Thợ máy bắt tay ngay vào công việc, trong lúc đó tôi đi đi lại lại bên cạnh, không sao giữ được bình tĩnh. Nếu động cơ dừng chậm một chút nữa, hẳn tôi đã vùi xác trong đống sắt vụn máy bay. Một kết thúc ngu xuẩn: qua bao thử thách mới trở lại được sân bay rồi để tan xác một cách rồ dại trong lúc cất cánh.

Người ta nhanh chóng tìm ra nguyên nhân động cơ bị liệt. Thì ra, trong lúc lắp ráp, những van ngược chiều trong hệ thống dầu xăng không được lắp chính xác . Vì vậy, nhiên lịêu ở các thùng chính không chảy được sang thùng dưới đuôi từ đó máy bơm chuyển lên động cơ. Nhiên liệu từ các vòi dẫn chảy được đến, chốc lát bị tiêu hết nên động cơ không làm việc. 

- Tôi sẽ cho anh vào tù? - Trung đoàn trưởng nạt đồng chí thợ máy mới thay Va-khơ-nhen-cô - Anh đã lừa dối vô trách nhiệm với cả người lái và máy bay? Hết sức ngu xuẩn?

Cậu bé đáng thương tái xanh và bối rối, không biết nói gì để tự bào chữa. 

- Không nên thế, đây chỉ là sự nhầm lẫn - Tôi xen vào - Anh em bị thúc quá, họ còn chưa nắm được loại máy bay này, chỉ cần thay thợ máy thôi.
 
I-va-nốp leo lên máy bay. Sau khi cho máy bay lăn một lúc, anh dừng lại. Vích-to Pê-tơ-rô-vich mở hé cửa ca-bin, nói to:

- Pô-crư-skin, Va-khơ-nhen-cô về lại là thợ máy của đồng chí. 

- Rõ - Tôi trả lời.

- Rõ! - Va-khơ-nhen-cô nhắc lại như tiếng vọng, mặt mày rạng rỡ. 

Trong lúc máy bay đang được sửa chữa, cả phi đội làm nhiệm vụ đã trở về. Khi rời sân bay, chúng tôi được biết sáng mai còn phải mở một cuộc tiến công nữa vào Bi-en-xư. Phòng tham mưu sư đoàn tiếp tục cho các phi công đi đánh vào đúng thời gian và theo đúng đường bay của ngày hôm trước. đến lúc đó, một số người còn chưa nhận ra làm như vậy là rất vô lý. 


Sáng hôm sau, Va-khơ-nhen-cô báo cáo khẳng định là máy bay sẵn sàng cất cánh. Tôi thoải mái ngồi vào buồng lái chiếc Mích đã được vá víu lại và lăn ra tuyến cất cánh. Động cơ làm việc hoàn hảo. 

Thế là lên đường, bay đến Bi-en-xư. Xô-cô-lốp có ý định từ độ cao rất thấp bất ngờ tiến công vào sân bay, anh dẫn đầu biên đội mình và chính anh là người đầu tiên từ xa đã nhận ra bóng dáng quen thuộc của cái tỉnh nhỏ

Sau khi lấy độ cao để có thể thả bom, toàn đội bổ nhào xuống mục tiêu. Bên dưới, trước mặt chúng tôi là những chiếc Mét-xe, Gioong-ke, Hen-ken, những xe nạp đầy xăng. Một trận mưa bom tưới xuống. Những tiếng nổ, đám lửa, cột khói... cho chúng nhớ đời sự trừng phạt.

Trong khi Xô-cô-lốp vòng lại để đánh lần nữa, Đi-a-sen-cô và tôi cùng tiến công vào những khẩu đội cao xạ bố trí khá dày quanh sân bay. Sau đợt tiến công, binh lính địch chạy tán loạn vào hầm trú ẩn, bỏ mặc những khẩu pháo câm họng một thời gian.

Tôi nhằm một chiếc Mét-xe đã lăn đến tuyến cất cánh và đã tăng ga. Tôi bổ xuống gần sát đất mới bắn. Cánh quạt của chiếc Mét-xe ngừng quay. Chưa được! Tôi muốn nó phải bốc cháy. Các bạn tôi tưới xuống từng tràng liên thanh. Những chiếc Gioong-ke, Mét-xe nằm tại chỗ, im lìm, bất động. 

Những chiếc Mích được phân công làm nhiêm vụ công kích, lao xuống lần cuối bắn các ụ để máy bay rồi từ độ cao rất thấp, rút về hướng đông. Tôi đưa mắt nhìn theo thói quen, đếm lại quân số. Quái lạ... thiếu mất hai chiếc! Suốt thời gian đều nhìn thấy tám chiếc vùng vẫy mà bây giờ chỉ còn sáu. Chả lẽ có những chiếc đã về trước. Như có lần, cao xạ địch bắn hỏng máy bay hoặc làm phi công bị thương. Tôi quan sát lần nữa bầu trời: không còn một máy bay nào. Tôi cùng với Đi-a-sen-cô bổ nhào xuống một khẩu cao xạ, kéo một băng rồi với tốc độ cao thấp, đuổi theo đồng đội. Tôi đếm lại: vẫn chỉ có sáu.

Sự vui mừng về thắng lợi đã nhường chỗ cho sự lo lắng. Tôi cố nhớ lại toàn bộ trận tiến công sân bay. Cao xạ không thể cùng một lúc bắn rơi hai chiếc Mích. vì chúng tôi sẽ lập tức thấy ngay. Đâm vào nhau chăng? Có thể. Và cả hai đều rơi. Làm sao cắt nghiã được sự mất tích bí hiểm của hai chiếc máy bay này?

Tôi vẫn chưa thể tin được là ra đi tám trở về có sáu. Chả lẽ tôi đã bỏ qua chưa nhìn thấy điều gì đó trong khi bổ nhào xuống bắn bọn cao xạ?

Máy bay hạ cánh, Di-a-sen-cô và tôi xuống sau cùng, đếm lại lần nữa: chỉ có sáu...

Chúng tôi đem về trung đoàn một tin mừng về đòn sấm sét giáng xuống sân bay địch, và một tin khác, chua xót về việc phi đội trưởng Xô-cô-lốp và người hộ vệ của anh, Ôp-xi-an-kin, không trở về.

Nếu không ai trông thấy một đồng chí mình hy sinh như thế nào thì câu chuyện về sự mất tích mờ ám trở thành một công trình tập thể giống như sự ra đời của một chuyện thần thoại. Những điều ước đoán bổ sung cho các mảnh chứng cớ.

Sự nửa tin, nửa ngờ còn tệ hại hơn cả một sự việc rủi ro khi nó đã rõ ràng. Nó đè nặng trong trái tim. Chúng tôi đã không nhận ra phi đội trưởng và đồng đội của anh mất tích như thế nào. Chỉ biết các đồng chí không còn nữa. A-na-tô-li Xô-cô-lốp thân yêu của toàn phi đội không còn nữa. 

Tuy vậy, có người đã nhớ lại lúc Xô-cô-lốp và Ôp-xi-an-kin không hiểu vì sao, bắt đầu bay về hướng đông - bắc, Người ta tưởng là họ hạ thấp xuống để chiếm vị trí rồi quành lại bắn vào chỗ đậu máy bay địch. Sau đó, hình như không ai nhìn thấy họ nữa.

Ngày hôm sau, khi làm nhiệm vụ trở về, điều quan tâm trước hết của mọi người là đã có tin tức gì mới về Xô-cô-lốp chưa? Nhưng cả ban tham mưu trung đoàn lẫn phòng tham mưu sư đoàn đều không có một tin nào cả.

Sự bặt tia tức đau đớn đó càng vò xé lòng tôi. Sau khi tháo dù, tôi tì tay trên cánh máy bay, đắm chìm trong suy nghĩ đến nỗi không nghe thấy I-va-nốp đến. 

- Sao lại cúi đầu thế? - Anh hỏi khi xuống xe.

- Công việc của chúng ta dở quá, đồng chí chỉ huy - Tôi nói một hồi, không tự chủ được tình cảm - Nếu chúng ta cứ đánh như thế này thì rồi cả phi đội chẳng còn gì nữa. 

- Đó là chiến tranh, Pô-crư-skin... - Trung đoàn trưởng trả lời cho qua.

- Phải, đúng thế! Nhưng đồng chí hãy nói đi,sao lại cử từng tốp nhỏ. để tiến công vào một sân bay. Lưới lửa phòng không của địch dày đặc, còn chúng la, chúng ta đến từng tốp sáu hoặc tám chiếc. Chúng nó tỉa chúng ta từng chiếc hoặc hai chiếc một. Đáng lý phải tung cả trung đoàn đến đó?

- Anh bạn thân yêu! - Vích-to Pê-tơ-rô-vích lại gần và đặt tay lên vai tôi - Anh cho rằng tôi không hiểu điều đó sao? Hiểu rất rõ kia. Anh biết không, tôi còn bị sạc vì tại sao cho các anh đi những tám chiếc mà không dùng biên đội ba chiếc. Các nhà quân sự ở cơ quan tham mưu, cần bê các ông ấy đi? Đừng buồn, sắp tới, mọi chuyện đâu sẽ có đấy. Chỉ có một điều đừng có kể cho người khác nghe câu chuyện anh nói với tôi. Không có chuyện đó cũng đã có người nhìn anh không đúng lắm. Rõ chưa? 

- Rõ rồi, đồng chí chỉ huy ạ!

- Hay lắm. Còn bây giờ chuẩn bị cho biên đội đi hộ tống những người quen cũ - những máy bay ném bom .

- Su 2 ư?

- Rất tốt là anh vẫn chưa quên những người quen cũ! - Vích-to Pê-tơ-rô-vích mỉm cười - Phía bắc chúng ta, tình hình rất nghiêm trọng. Máy bay ném bom sẽ phải tiêu diệt các bến phà trong khu vực Mô-ghi-lép - Pô-đôn-xcơ

I-va-nốp nói tiếp đến một vị trí ở gần đó. Tôi sắp bay vào khu vực ở phía bắc Cô-tốp-xcơ. Tình hình ở đó ra sao? Quân Đức đã vượt được qua sông Dơ-nhi-ét rồi ư?.

Lòng tôi tràn đầy lo lắng.

KHỞI đầu đã rắc rối. Bay tới điểm hẹn, chúng tôi lượn vòng, đã bay tới vòng thứ ba vẫn chưa thấy bóng máy bay ném bom. Họ đến chậm, hay chúng tôi đến sớm? Làm gì bây giờ?

Phía dưới là sân bay của đơn vị nào không rõ, họ phải tách ra một tốp tiêm kích để yểm hộ trực tiếp cho máy bay Su-2. Máy bay của họ còn chưa cất cánh. Chúng tôi có thể hạ cánh xuống sân bay này chờ máy bay ném bom tới. Những xe tiếp dầu sẽ lăn đến để tiếp thêm dầu cho chúng tôi. Và giữa lúc đó, máy bay Su-2 có thể xuất hiện. Chúng tôi sẽ bị chậm và bị họ bỏ rơi lại phía sau. Không. Chẳng nên hạ cánh làm gì. Lại bay tiếp một vòng nữa xem sao... 

Cuối cùng, những chiếc Su-2 đã tới. Tôi dàn biên đội bay lại gặp họ. Một chiếc Mích và hai chiếc I16 cũng vừa cất cánh bám theo những máy bay ném bom. Một tốp chín chiếc Su-2 mà có tới sáu tiêm kích bảo vệ thì khá đủ. 

Chúng tôi bay thẳng hướng bắc dọc con sông Dơ-nhi-ét chạy theo phòng tuyến. Bên này là bộ đội ta và bên kia hẳn là kẻ đích. Chắc là như vậy, chí ít tình hình đó cũng vừa diễn ra. Vì thế, chúng tôi không e ngại gì phía bờ bên trái.

Nhưng những khẩu Oe-li-cơn của địch bất thần tuôn đạn về phía chúng tôi. Sao? Bọn phát-xít đã ở đây rồi ư?

Tôi nhận thấy ở phía trước, đối diện với một thành phố nằm trên thung lũng, có những hàng cầu tàu. Đầu óc mỗi lúc một căng thẳng, chỉ còn nghĩ một điều: "miễn là những chiếc Su.2 của ta không bị ngăn cản khi oanh kích các bến vượt”. Tôi nóng lòng chờ đợi những cột nước vọt lên ở những nơi kẻ địch bắc cầu phao. Máy bay ném bom phải tuần tự thả những vật chúng đem theo.

Chiếc Mích và hai chiếc I.16 yểm hộ trực tiếp cho máy bay ném bom nhanh nhẹn trút đạn liên thanh vào các ổ pháo cao xạ. Nếu có vô tuyến điện, tôi sẽ nói với họ ba tiếng thôi: “Tiết kiệm đạn!” Chúng tôi chỉ vừa xuất hiện trên mục tiêu, ai mà biết được tình hình sẽ phát triển ra sao: Bọn Mét-xe có thể kéo tới bất cứ lúc nào. 

Bay lên cao, tôi phân biệt rõ ràng những đám nổ hình lượm lúa phía dưới, màu trắng khi chúng phụt lên từ mặt nước, màu đen khi ở trên bờ. Con số những cầu phao đã giảm. Những chàng trai hiên ngang: các máy bay ném bom của ta, đã hoàn tất một nhiệm vụ khó khăn.

Các máy bay ném bom lượn vòng để ra về. Tôi không còn cảm thấy vui. Chỉ mới vài giây trước đây, tôi đã nắm chặt tay phẫn nộ và buồn bực: một máy bay ta bị một phát đạn cao xạ bắn trúng nổ tan tành từng mảnh trước mắt tôi. Tám chiếc Su-2 kia tản ra thành hình quạt, từng biên đội lần lượt lao xuống thấp, để thoát ly. Những đám mây đen khói đạn cao xạ rất dày xung quanh họ.

Tôi nhận thấy một biên đội ba chiếc Su-2; đáng lẽ phải bay về phía nam, lại hướng về phía đông. Một biên đội khác, có hai chiếc bay theo, tiếp tục bay xuôi dòng Đơ-nhi-ét. Hoàn toàn hỗn độn. Và chúng tôi phải theo dõi tất cả bọn họ để bảo vệ cho họ khi những chiếc tiêm kích địch xuất hiện.

Vẫn chưa thấy bóng bọn Mét-xe, tôi bèn nhằm những khẩu cao xạ đang khạc lửa, lao xuống. Khoảng cách với mặt đất thu ngắn rất nhanh. Tôi nổ súng. Bọn Hít-le bỏ súng chạy trốn vào công sự. Kéo máy bay lên, liếc nhìn quanh chân trời, tôi nhìn thấy ở phía năm chiếc Su-2 đã rút đang diễn ra một trận đánh chặn. Chiếc Mich và hai chiếc I.16 của ta đang quần nhau với hai chiếc Mét-xe. Tôi lao lại với hết tốc độ, hai đồng chí trong biên đội bám theo.

Một chiếc I16 tách ra và rút khỏi trận đánh. Một tiêm kích địch đuổi theo sắp kịp. Quên tất cả, tôi vội vàng tới cứu nguy cho bạn. và cố lựa vị trí để tấn công ngay chiếc Mét-xe. Nhưng tôi đang ở vào thế không thuận lợi. Hiểu rõ tình hình này, đồng chí hộ vệ cánh phải của tôi, Di-a-sen-cô lao lên trước, bám vào đuôi thằng địch và nã hai loạt đạn. Chiếc tiêm kích Đức như rời khỏi một cái giá treo vô hình, đâm xuống một cồn đất, vỡ tan tành. Chiếc I16 không đổi hướng, bay về đơn vị. 

Chợt nhớ đến ba chiếc Su-2 bay hướng đông, tội quyết định bay về hướng đó. Nhưng lại nhận thấy trước mặt, phía tay phải có bốn máy bay: hai thằng Mét-xe đang săn đuổi hai máy bay ném bom của ta. Chúng tôi đã ở rất gần những tên địch mà bọn chúng vẫn chưa nhận ra. Cần phải tin rằng tất cả những phi công tiêm kích của mỗi quân đội trên thế giới đều giống nhau trong trường hợp này; khi đuổi theo một con mồi gần như không có gì để tự vệ, họ chỉ nhìn về phía trước. Lòng say mê chiến đấu đã tước bỏ ở họ mọi sự cẩn trọng.

Tôi chiếm vị trí sau đuôi chiếc Mét-xe thứ hai và hạ nó bằng loạt đạn đầu tiên. Nó rơi xuống như một bó đuốc. Tôi đặt tiếp tên biên đội trưởng vào trong máy ngắm. Cả nó cũng không nhận ra tôi vì đang mê mải đuổi theo chiếc máy bay ném bom. Những chùm đạn của cả hắn và của tôi cùng lúc lóe lên như hai ánh chớp. Mặc dù trúng đạn, chiếc Mét-xe vẫn ngoặt gấp được sang trái, bay lên cao thoát ra khỏi phạm vi kính ngắm của tôi. Lu-ca-sê-vích và Di-a-sen-cô lao theo nó. Cũng vậy thôi, trước sau nó sẽ không thoát. Tôi còn phải tìm ba chiếc Su-2 của ta,..

Bỗng lúc đó, máy bay tôi chấn động rất dữ dội như vừa lao vào một vật cản vô hình. Động cơ lập tức im bặt. Tôi nhận thấy mình đã rơi vào một tình thế còn bi đát hơn cả cái lần ở trên sông Prút, bữa đó tôi đã thoát. Lần ấy động cơ tuy bị hỏng nhưng vẫn còn chạy thêm một lát. Nhưng lần này nó đã từ chối làm việc ngay tức khắc. 

Phía dưới là một cánh đồng rộng, lúa mì vàng rực, nằm giữa hai con đường. Trên những con đường đó, hàng đoàn xe địch dài dằng dặc đang chạy qua. “Nguy rồi!” - tôi tự bảo – “Lần này đừng hòng thoát. Mình sẽ rơi vào giữa móng vuốt của bọn phát xít”. 

Tiếng gầm bất ngờ của động cơ làm tôi ù tai. Chiếc máy bay, hệt như một con ngựa, lao vọt về phía trước. Khó mà nói thành lời tình cảm của tôi lúc này: Tiếng kêu ù ù thân thuộc của chiếc máy bay hồi sinh vang lên bên tai tôi như một bản giao hưởng kỳ lạ, Đúng như vậy, đó là một bài ca thực sự của cuộc sống làm tiêu tan sự im lặng nặng nề của cái chết. 

Nhưng tôi không có thì giờ để nghĩ vì sao động cơ lại hỏng Trên cánh đồng lúa mì mà tôi chọn để hạ cánh, đã nhìn thấy chiếc Su-2 bị chiếc Mét-xe bắn trúng. Chẳng còn cách nào để cứu giúp bạn nữa. Lại nhìn thấy ở phía xa ba “người bạn” ném bom, tôi đuổi theo họ. và cùng bay trở về. Ngay sau đó, tôi nhận thấy có sự trục trặc trong máy bay, và buộc phải hạ cánh xuống Cô-tốp-xcơ

Khi hạ cánh, máy bay vừa chạm đất đã nghiêng sang phải. Rõ rồi, “chân trái” đã bị hỏng. Máy bay chạm mạnh vào đường băng, quay vòng và dừng lại giữa sân

Máy bay của Di-a-sen-cô và Lu-ca-sê-vích bay lướt trên đầu tôi. Tôi vung mạnh tay ra hiệu cho họ trở về. Họ bay về hướng Mai-a-ki. 
Nhìn thấy tôi vẫn bình an vô sự, đồng chí chỉ huy đơn vị cho lệnh kéo máy bay khỏi đường băng và bỏ đi. Khi máy bay được đưa về vị trí, tôi gắng tìm hiểu xem có chuyện gì đã xảy ra ở trên không. Có thể nói đó là một điều khó tin. Một viên đạn cao xạ đã trúng ống thu khí. Động cơ hút phải hơi nổ nên ngừng làm việc vài giây. Mỗi giây ngắn ngủi đó đối với tôi có ý nghĩa như thế nào? 

Các anh em thợ máy đến xem xét máy bay nhìn tôi với vẻ ngạc nhiên, nói:

- Cậu được một mẻ gay go: tất cả mảnh đạn đều trúng vào bánh xe mà không đụng đến động cơ. Đúng là cậu có số may. 

- Đồng chí hãy đi nghỉ. - Anh bạn kỹ sư an ủi tôi - Ngày mai, chúng tôi sẽ vá lại tất cả những lỗ thủng. 

Tôi đến sở cỉi huy đề nghị đồng chí phụ trách đơn vị báo tin về trung đoàn kết quả của chuyến bay là vì sao tôi buộc phải hạ cánh xuống Cơ-tốp-xcơ. Tôi muốn đặc biệt báo cho là mình đã bị mất hai chiếc Su-2.

- Một chiếc thôi!. Đồng chí chỉ huy trung đoàn máy bay ném bom cải chính. 

- Không phải, hai chiếc! - Tôi nhấn mạnh - Tôi đã nhìn tận mắt: chiếc thứ nhất bị rơi vì pháo cao xạ, chiếc thứ hai phải hạ cánh xuống một cánh đồng lúa mì nằm giữa những con đường.

- Mấy cậu hạ cánh xuống đồng lúa mì đã trở về - Đồng chí sĩ quan tham mưu vui vẻ đáp.

- Họ làm thế nào mà thoát được nơi đó? - Tôi ngạc nhiên hỏi

- Với tài xoay xở và sự gan dạ - Đồng chí chỉ huy trung đoàn mỉm cười giải thích - Vừa hạ xuống, họ tức tối kiểm tra ngay động cơ xem vì sao nó dừng lại. Họ tìm thấy một viên đạn làm đứt ống dẫn xăng. Họ bèn lấy ở túi bay một đoạn ống và dùng nó để nối lại đầu ống dẫn, quấn thêm dây thép cho chắc và họ đã cất cánh lên được đúng lúc bọn Đức chạy xô tới. Sự lo xa của người dẫn đường đã cứu thoát họ. Câu chuyện là như thế! 

Tôi hình dung lại cánh đồng lúa mì, mấy người quanh chiếc máy bay hỏng, bọn phát xít đang chạy tới. Mỗi thành viên trong tổ lái phải có sự can đảm và một nghị lực như thế nào để cứu chữa chiếc máy bay bị thương ngay trước mũi kẻ địch điên dại, rồi rút đi một cách táo bạo như vậy khỏi móng vuốt của tử thần.

- Thôi! mời ông khách đi ăn cơm trưa - Trung đoàn trưởng nói. 

- Một người khách bất đắc dĩ?=

- Đó là chuyện bình thường. Anh em cả mà! - Có thể nhận thấy sự hài lòng trong giọng nói của người chỉ huy đối với những chiếc máy bay ném bom của mình đã quay trở về sau khi hoàn thành nhiệm vụ. 

Tôi cũng bằng lòng về chuyến bay, về những chiếc máy bay ném bom, về biên đội tôi, và về sự may mắn đã giúp tôi thoát khỏi viên đạn pháo bùng nổ ngay phía dưới chỗ ngồi

Chủ nhà dù có tỏ ra hiếu khách đến đâu thì khách cũng không thể nào cảm thấy dễ chịu như khi ở nhà mình. Người ta tiếp đãi tôi chu đáo, cho tôi chỗ ngủ, cho ăn sáng khi tôi thức dậy cùng với những anh em phi công khác để cùng ra sân bay, tất cả đều tuyệt: Nhưng tôi chỉ nóng lòng mong được trở về nhà, ở  đó tôi có bạn bè, có cuộc sống ở trung đoàn, và nhiều thứ khác cũng như ở đây

Ngay sáng hôm sau, tôi đã bắt đầu bận tâm đến chiếc máy bay. Nhưng ngay trong thời chiến, những thủ tục hành chính đôi lúc còn mạnh hơn cả những yêu cầu chính đáng thông thường. Buổi chiều, máy bay đã sửa xong, sẵn sàng cất cánh, chỉ còn thiếu một chiếc bánh lăn. Tôi chạy đến sở chỉ huy cầu khẩn đồng chí kỹ sư lắp cho cái bánh ấy. 

- Mình không thể giúp được gì cho cậu - Anh trả lời .

- Nhưng mình ở lại đây chẳng có việc gì làm, máy bay cũng vậy. Mình phải trở về để tiếp tục chiến đấu. 

- Mình chẳng giúp được gì đâu, cậu hiểu cho, phải là đồng chí chủ nhiệm hậu cần. - Cậu khống phải là người của trung đoàn này, nên ông ấy không có quyền cấp cho cậu một cái bánh lăn. Gọi điện thoại cho trung đoàn cậu và đề nghị người ta gửi cho cậu một chiếc. 

Sáng hôm sau, chiếc Mích của tôi vẫn nằm im lìm, trong lúc những chiếc máy bay khác ở bên cạnh cất cánh đi làm nhiệm vụ. Mặt trời đã lên tới đỉnh đầu, vẫn chưa thấy bóng chiếc U-2 của chúng tôi đâu. Chuyện gì đã ngăn trở nó? 

Tôi chờ đợi, bực bội vì những trò phiền toái này. 

Cuối cùng; anh chàng kia rồi. Tôi xiết bao vui sướng khi nhìn thấy trên bầu trời cái bóng dáng quen thuộc của anh chàng U-2 nhỏ bé và dũng cảm đang bay tới cứu trợ tôi. 

Và đây, chiếc bánh lăn, hoàn toàn sẵn sàng, lốp căng phồng, đang lăn đến chân tôi! 

Người lái trẻ mang bánh lăn đến dường như không quan tâm lắm đối với những lo âu của tôi.

- Ở trung đoàn có gì lạ không? 

- Mọi người vẫn chiến đấu - Anh trả lời

- Tại sao sáng nay đồng chí không đi sớm hơn? 

- Còn phải sửa máy bay của tôi... Một cánh bị bọn Mét-xe bắn thủng. 

- Một cuộc không tập à?

- Phải, chính vì vậy mà tôi đến chậm. Một máy bay địch đã bị bắn rơi. Nó tan xác ngay trên sân bay.

- Ai đã bắn rơi nó?

- Một đồng chí quân khí với thứ vũ khí do chính anh ta sáng tạo ra.

- Một khẩu liên thanh lắp trên một cái kích phải không?.

- Đúng.

Tôi nóng lòng trở về trung đoàn. Vừa vắng mặt chưa đầy hai mươi bốn tiếng đồng hồ mà đã có bao nhiêu chuyện xảy ra. Sau khi trao chiếc bánh lăn cho đồng chí thợ máy, tôi trở lại chỗ máy bay U-2. Tôi muốn hỏi đồng chí trung úy để biết thêm những chi tiết nhưng anh vội trở về.

- Đồng chí quay cánh quạt hộ tôi - anh đề nghị

- Được, nhưng này... quân ta có ai hy sinh không?

- Có đấy, hôm qua có một người... Mới đưa đám sáng nay.

- Ai vậy?

- Tôi không nhớ tên. - -

- Trong cuộc không tập. của máy bay địch à?

- Không, một chiếc Hen-ken đã bay đến trên sân bay. - Chắc nó tới trinh sát. Hai máy bay ta cất cánh đuổi theo nó: Một cậu da nâu, có ria mép...

- Phi-ghi-sép đã bị hy sinh à?.

- Không, anh ấy đã trở về. Đồng chí cùng bay với anh ấy hi sinh. Tên anh ấy, tôi quên mất rồi. Anh ấy định cứu viện Phi-ghi-sép. 

- Sự việc xảy ra như thế nào?

- Số là - đồng chí trung ủy chậm rãi giải thích - chiếc Hen-ken đó được bọn Mét-xe yểm hộ. Bọn chúng quây lấy ta và bắn hỏng một chiếc đã hạ cánh xuống gần một làng. Phi công bị thương, được người ta băng bó. Phi-ghi-sép tiếp tục chiến đấu với sáu chiếc Mét-xe. Người phi công bị thương thấy bọn Đức quây chặt lấy Phi-ghi-sép, lại cho máy bay cất cánh. Theo người ta nói, anh ấy cất cánh tốt và đang lấy độ cao. Nhưng rồi bất thình lình anh ta rơi xuống như một hòn đá. Người ta đã chôn anh ấy ở đó. Một anh chàng to lớn, tóc màu râu ngô.

- Di-a-sen-cô? 

- Đúng rồi! 

Quên cả công việc đồng chí trung úy đã nhờ, tôi nổi điên, đi trở về máy bay. Nghe tiếng trung úy gọi, nhắc quay giúp chiếc cánh quạt, nhưng tôi không thể nào quay trở lại. Không hay ho gì để những phi công trẻ nhìn thấy những giọt nước mắt...

Đi-a-sen-cô... Như vậy là thần chết lúc nào cũng rình rập bên các bạn bè tôi. Tôi đã quen bay với Đi-a-sen-cô. Trong chiến đấu, tôi cảm thấy như anh không thể khi nào bị thương: Đó là một chiến sĩ dũng cảm và gan dạ, chính những đức tính đó đã làm tôi gắn bó với anh. Anh có hơi thô lỗ, nhưng tốt và táo bạo. Vì vậy những cá tính khác nhau của chúng tôi bổ sung cho nhau: tôi, một người Nga sinh ở Xi-bê-ri và anh, người của đồng cỏ xứ U cra-i-na. Tôi cảm thấy vững tâm khi biết Đi-a-sen-cô bay ở bên cạnh. Một người bạn đồng đội tin cậy ở gần ta, đó là chỗ dựa, là niềm tin, là sự cổ vũ và thắng lợi của ta.

Tôi trở về bên máy bay. Thợ máy đang lắp bánh lăn. Công việc không còn lâu nhưng tôi không lại gần họ vì sợ bị hỏi han. Tôi không thích nói chuyện trong lúc này. Chẳng vì sao hết. Đi-a-sen-cô và tôi khi ở trên trời còn thân thiết với nhau hơn cả khi ở dưới đất. Tất cả các trận đánh của tôi, những ngày chiến tranh cùng với anh, chỉ là một trong trí óc tôi. Anh mất đi, tôi dường như chẳng còn người bạn thân nào nữa, tôi đã mất tất cả. Tôi nghĩ đến anh, đến những lần cùng xuất kích, đến những trận cùng chiến đấu. 

- Tốt rồi! - Tôi nghe tiếng ai đó nói.

Siết chặt những bàn tay lọ lem dầu mỡ của các đồng chí thợ máy, tôi leo vào buồng lái. Động cơ như buồn chán vì từ lâu ngừng hoạt động, hớp không khí với những vòng cánh quạt lớn. 

Tạm biệt Cô-tốp-xcơ! Cuộc bay rất hấp dẫn với tôi, đã kéo dài đúng hai ngày. Và chỉ đôi lúc, tôi kể lại cho các bạn về cuộc phiêu lưu trên không, câu chuyện về quả đạn nổ ngay phía dưới chân và chiến công của tổ lái Su 2...

Trong khi bay, tôi lại nhớ đến Di-a-sen-cô. Cùng với tiếng kêu hòa nhịp của động cơ, tôi nghĩ đến cái chết anh dũng của anh. Tôi nhớ tới “Bài ca chim ưng” của Goóc-ki: “anh chiến đấu kiên cường! Anh nhìn bầu trời... Ôi chim ưng dũng cảm, chiến đấu với kẻ thù, máu chảy ra từ huyết quản.” Phải, anh đã hy sinh? Nhưng trong bài ca của những người dũng cảm, trong trái tim kiên cường, sống mãi tấm gương anh... 

Tim tôi tràn đầy tự hào khi nghĩ đến Di-a-sen-cô. Bị thương, anh còn vội cất cánh để bay đến chi viện cho Phi-ghi-sép, đúng là bản tính của anh. Anh cảm thấy xấu hổ khi phải ở dưới đất trong lúc đồng chí của anh chiến đấu một mình. Anh chỉ buồn vì mình không đủ thì giờ thi thố hết khả năng? Anh còn khá nhiều sức mạnh, nghi lực và dũng khí để bắn rơi nhiều kẻ thù.

Mai-a-ki. Từ trên cao, tôi nhận thấy vị trí trống trải. Máy bay của Di-a-sen-cô thường vẫn đó cạnh tôi. Một đám đông đang xúm lại ở sân bay. Sau khi lăn máy bay về ruộng ngô, tôi đến xem có cái gì ở đó đã thu hút những người lái. Họ đang xem xét và nghiên cứu chiếc Mét-xe vừa bị hạ, nói cho đúng hơn, nó chỉ còn một số mảnh vụn nhưng mọi người vẫn thấy thích thú khi chính tự tay mình sờ mó con vật hàng ngày họ vẫn săn đuổi trên bầu trời.

Trong buồng lái theo kiểu đàn phong cầm, người ta thấy xác của tên giặc lái mặt đã biến dạng với huân chương chữ thập ngoặc trên ngực và những dấu hiệu ghi trên máy bay. Những cái đó chứng tỏ hắn là một con chủ bài đã từng được thử thách qua những trận đánh. Hắn đã hạ mười máy bay của không quân Anh và đánh chìm hai tàu trinh sát.

Phải, nếu đồng chí quân khí của ta không bắn rơi nó hôm nay, tên phát xít này còn gây nên nhiều cuộc tàn phá. Những phi công xem xét tấm kính chống đạn cửa buồng lái và rút ra kết luận: với một tấm kính bảo vệ như vậy, chúng có thể đàng hoàng chống lại một cuộc tiến công chính diện. Vậy mà chính bọn phát xít lại sợ hãi những cuộc tiến công như thế. Và vẫn chính bọn chúng lại phải chuồn đầu tiên. Vậy thì ngoài cái vỏ bọc thép còn phải có những dây thần kinh bằng thép. Nếu chúng tôi có một tấm mộc như vậy ở trước ngực, chúng tôi sẽ tiến công chúng từ phía trước cũng như phía sau.

Chiếc Mét-xe cũng có thiết bị vũ khí mạnh: hai khẩu ca-nông. Còn chiếc Mích, không có lấy một. Thế những nút này là cái gì? Đó là nút của máy vô tuyến điện kết hợp cả đài phát và thu. Chẳng cần phải nói: đó là một buồng lái trang bị tốt. 

Tại sao tên giặc lái không nhảy dù? Chắc chắn vì chiếc Mét-xe đã bay ở độ cao rất thấp, khi đồng chí quân khí nện cho nó một tràng súng liên thanh. Vậy thì, anh chàng làm những việc vặt vãnh đó, người anh hùng ngày hôm nay đang ở đâu? Cuối cùng, tôi tìm thấy anh và siết chặt tay anh. Bối rối, đầu cúi xuống, anh sửa lại ngay ngắn chiếc mũ ca lô cũ trên đầu.

- Anh đã tóm đúng hắn, cái thằng kia - Một cậu hạ sĩ trẻ mà tôi không quen, nói với vẻ hân hoan. 

- Chính hắn tự dẫn thân vào đúng đường đạn của tôi - Anh quân khí viên trả lời... 

- Nó nổ ở trên không - Va-khơ-nhen-cô vừa đến giải thích - Tôi đã trông thấy hắn. Một viên đạn trúng thùng đựng đạn. Và nếu xạ thủ chúng ta bắn trượt nó thì cái tên khốn kiếp này còn gây nhiều thiệt hại.

- Và những chiếc Mét-xe khác đều chuồn nhanh khi nhìn thấy tên này bị hạ. 

- Đòn tâm lý, nếu ta cứ bắn rơi một chiếc trong mỗi tốp như thế sẽ rất tốt - Phi-ghi-sép vừa cùng đến với trung đoàn trưởng kết luận. 

- Đừng bỏ thiết bị phòng không của cậu, đồng chí hạ sĩ, nó sẽ có ích cho chúng ta cả ở Cô-tốp-xcơ - Vích-to Pê-tơ-rô-vích I-va-nốp vui vẻ nói. 

Chúng tôi sẽ chuyển sân về Cô-tốp-xcơ ư? Việc ấy có liên quan đến sự thay đổi các đường bay của chúng tôi. Nhưng nhiều người ở đây còn chưa hiểu là ở phía bắc, những đoàn quân địch đang tiến trên mọi ngả đường hướng về Cô-tốp-xcơ và Pe-vô-mai-xcơ?

Lại thêm một ngày qua ở mặt trận. Đi làm nhiệm vụ trở về, tôi nhận thấy Va-khơ-nhen-cô đang đứng giữa những phi công trẻ mới tới trung đoàn. Rất chính tề trong bộ quân phục mới bóng láng, với những chiếc mũ lưỡi trai có gắn quân hiệu to, họ làm tôi nhớ lại một cuộc sống khác, cuộc sống trước chiến tranh.

- Các bạn chuyện trò gì thế ~ - Tôi dừng lại cạnh họ và hỏi.

Họ tò mò nhìn tôi và ngưỡng mộ: tôi vừa từ một trận không chiến ác liệt trở về.

- Đồng chí trung uý, bọn tôi đang bàn như thế này, về tất cả những chuyện có thể xảy ra - Một hạ sĩ cao lớn chắc nịch có khuôn mặt rất Nga, thẳng thắn và cởi mở trả lời.

Tôi chìa tay ra bắt tay trước.  

- Ni-ki-tin - Cậu ta tự giới thiệu. .

“Có thêm những con người như thế này” - Tôi bỗng nhiên nghĩ. Toàn bộ vóc dáng của đồng chí hạ sĩ làm tôi nhớ lại một pho tượng quen thuộc diễn tả một người lái máy bay, một chàng thanh niên trẻ và đẹp bận quần áo bay, ngắm nhìn bầu trời với vẻ tư lự. Một tay anh che ánh mặt trời rọi vào mắt, còn tay kia kéo chiếc dù rơi dưới chân. Anh ở dưới đất mà như đang bay. Đó là điều mà tôi cảm thấy ở Ni-ki-tin.  

- Tơ-rút! (tiếng Nga: lao động) - Một cậu đứng bên, dáng người cao thon vừa nói vừa chìa tay ra với tôi

- Đúng như thế, chiến đấu là một thứ lao động - Tôi trả lời, chưa hiểu ý nghĩa điều cậu ta vừa nói.

- Tơ-rút, đó là tên đồng chí ấy - Ni-kiitin giải thích.  

- Còn tôi, tôi nói ở mặt trận vẫn phải lao động - Tôi trả lời để che giấu sự lầm lẫn.  

Những phi công mới đầu có vẻ trẻ hơn tôi một chút nhưng tôi đã có cả một tháng chiến đấu ở mặt trận, và khoảng thời gian ngắn ngủi đó làm chúng tôi cách biệt nhau, giống như một con sông rộng đầy sóng dữ mà ta phải bơi để vượt qua; họ còn đứng bên kia bờ, con bờ của hòa bình, và mỗi lời nói của người lính ở mặt trận đều có ý nghĩa đối với họ. Tôi hiểu rộng điều quan trọng hiện nay là truyền đạt cho họ tất cả những gì mà chúng tôi đã hiểu về chiến tranh, về các trận đánh và về kẻ địch. Những con chim ưng non mới rời tổ sẽ không phải đổ máu để trả giá cho những kinh nghiệm mà những người đi trước họ đã thu được qua những trận đánh.

Chúng tôi không trò chuyện được lâu, vì bấn lên với những công việc khẩn cấp. Chỉ còn Va-khơ-nhen-cô, người thợ máy ở  lại bên tôi. Bất thình lình đứng nghiêm, với một giọng thật long trọng mà chưa bao giờ tôi thấy ở anh, Va-khơ-nhen-cô nói rành rọt từng chữ.

- Nếu đồng chí chỉ huy dành cho tôi được một lát...

- Tôi sẵn sàng nghe anh - Tôi trả lời, không nén được nụ cười.

- Các cậu ban nãy vừa nói với tôi... Ở các trường hàng không người ta có tuyển những thợ máy. Tôi muốn được vào đấy.

Nếu có ai đấy biết thế nào là chiến tranh đối với phi công chúng tôi thì đó là những người thợ máy. Họ đã chứng kiến đôi lúc chúng tôi làm nhiệm vụ trở về trong tình trạng như thế nào, và trung đoàn còn lại bao nhiêu máy bay. Lời đề nghị của Va-khơ-nhen-cô, quyết định dũng cảm của anh làm tôi xúc động.

- Ô; đó là một ý định rất hay! - Tôi nói. 

- Đã từ lâu, tôi muốn trở thành người lái máy bay. Và bây giờ tôi có thể đi học. Đồng chí hãy nói giúp với trung đoàn trưởng cho tôi đến trường, bao giờ trở thành phi công tiêm kích, tôi sẽ quay về với đồng chí.

Mọi vẻ đẹp trong tâm hồn của một con người đều hiện lên vào những lúc nghiêm trọng nhất và quyết định nhất trong cuộc sống. Tôi muốn thân thiết ghì chặt lấy Va-khơ-nhen-cô. Khuôn mặt của đồng chí thợ máy bỗng sáng lên những ước mơ mà bản thân tôi ngày trước đã trải qua. Từ nhà trường, giấc mơ đó sẽ đưa người lái đến thẳng chiến trường, tại đây cuộc gặp gỡ đầu tiên đang chờ đợi anh có thể là cái chết. Quyết định của những con người như thế vì vậy càng quý giá hơn. 

- Tôi sẽ nói với Vích-to Pê-tơ-rô-vích hộ anh.

Ngay ngày hôm ấy, vào chiều tối, Va-khơ-nhen-cô đến gặp tôi ở  nhà ngủ. Cậu ta thắng cả bộ quần áo đi chơi, đầu đội cái mũ ca-lô tàng nhưng sạch sẽ. Nhìn cái mũ có ngôi sao sáng bóng, tôi nhận ra ngay chiếc mũ của mình. 

- Đồng chí nhận ra không? - Va-khơ-nhen-cô đỏ mặt hỏi. 

- Cậu ư? Không, mình không nhận ra cậu. Chưa bao giờ mình thấy cậu đẹp như thể này.

- Tý nữa tôi đi xe tải ra ga, và lên tàu đến trường hàng không. Tôi có giấy đi đường trong túi. Tôi đến xin phép nghỉ. 

- Rất tốt. Mình chúc cậu gặp may mắn và thắng lợi! Vừa nói tôi vừa bắt tay anh. 

- Còn chiếc mũ ca lô, anh có nhận ra nó không? 

- Có chứ! 

- Tôi giữ nó làm kỷ niệm từ hôm anh xuất kích mà người ta tưởng anh đã hy sinh. Bọn bạn nói với tôi là không nên trả lại anh. Làm như vậy là trái với phong tục.

- Mình cũng không muốn lấy lại. Mình cũng không đòi cả cái áo khoác. Không nên lấy những vật đó, mình biết. Mình mong sẽ gặp cậu khi cậu thành phi công trở về, với chiếc ca lô này, và đạt được mục đích của mình.

Chúng tôi ôm chặt nhau. Tôi tiễn Va-khơ-nhen-cô ra tận đoàn xe tải chất đầy những bàn, giường và dụng cụ nhà bếp. Trong đêm, những giọng nói hối hả. Những đồ dùng, chất đầy trên các xe tải là những vật mà chúng tôi quen nhìn thấy ở trong các phòng. Tất cả báo hiệu sự di chuyển. Trung đoàn sẽ rời khỏi sân bay này. 

Một buổi sáng, các phi công thấy người ta đã lắp trên máy bay những khẩu SKA thay vào cho những khẩu đại liên BS. Chúng tôi hiểu rất rõ hỏa lực yếu của loại vũ khí này, đòi thợ máy lắp trả những khẩu liên thanh cũ. Họ trả lời chúng tôi là những khẩu súng ấy không còn ở đây.

- Tại sao như vậy? - Chúng tôi ngạc nhiên hỏi.

- Súng đã được đóng gói và gửi đi rồi.

- Đi đâu? Tại sao? Chuyện này là thế nào? - Những câu hỏi dồn dập. 

Những người thợ máy đưa chúng tội đến gặp kỹ sư của phi đội.

- Các anh không nên cáu kỉnh - Cô-pi-lốp nói - Không có súng trọng liên, máy bay càng nhẹ, càng dễ điều khiển trong chiến đấu.

- Vậy thế chúng tôi bắn bằng gì? - Người lái vặn lại. 

- Bằng những khẩu SKA - Cô-pi-lốp trả lởi, nửa nghiêm trang nửa đùa cợt - Vả chăng, các đồng chí ạ, chúng tôi chỉ chấp hành lệnh của Bộ chỉ huy tối cao. Các xưởng máy bay không có gì để trang bị cho những máy bay mới. Vì vậy phải tháo những khẩu BS của tất cả các máy bay và gửi về hậu phương, hiểu rõ rồi chứ?

Rốt cuộc là như vậy: ta thiếu liên thanh... Phải; quân đội ta càng ngày càng lớn. Nhưng, những dự trữ vũ khí của chúng ta ở đâu?

Ngay hôm đó, tôi đi trinh sát trên một chiếc Mích trang bị yếu. Thời kỳ chúng tôi cất cánh từng biên đội và từng tốp để làm những nhiệm vụ như vậy đã qua. Bấy giờ, tôi được cứ đi một mình, quan sát và tự xoay xở lấy nếu bị tiến công. 

Sau khi đã ném bom xuống một địa điểm tập trung xe cộ địch ở khu vực Du-bốt-xa-ri, tôi bay sâu vào trung tâm xứ Môn-đa-vi-a. Vừa mới vượt qua sông Dơ-nhi-ét thì thấy một chiếc Gioong-ke 88 ở chân trời. Nó cũng nhìn thấy tôi, vội ngoặt gấp về hướng tây. 

Tôi liền đuổi theo, bám đuôi nó và nổ súng. Đường đạn đi trúng đích, nhưng nó vẫn tiếp tục bay như không có gì xảy ra. Mẹ kiếp! Tổ lái của nó và thùng xăng đều được bảo vệ kỹ lưỡng bằng vỏ thép. Người tôi như sôi lên. Tôi đã bắn hết đạn mà không có kết quà gì. Làm thế nào bây giờ? Đâm vào nó chăng? Nhưng ở phía dưới lại là vùng tạm bị chiếm.

Tôi quay về, đầu óc quay cuồng vì cái lệnh vô lý quanh vấn đề những khẩu trọng liên. Tước vũ khí của máy bay này để trang bị cho chiếc khác... Như thế để làm gì?

Tôi vừa nhảy xuống đất thì xe tiếp xăng đến. Cậu thợ máy mới của tôi, anh chàng Gri-gô-ri Tsu-va-skin to lớn và hay hài hước lại chuẩn bị cho lần xuất kích mới. Tôi đặt dù dưới cánh máy bay, bỏ mũ và khoan khoái nhìn bầu trời trong xanh. Ngay lúc đó, tiếng động cơ từ xa vang lại mỗi lúc một to: Từ phía tây, một đoàn khá lớn máy bay địch bay về phía sân hay chúng tôi.

- Rút khỏi đây đi? - Tôi hét lên với đồng chí lái xe chở dầu. 

Bình thản bước ra khỏi buồng lái, ngạc nhiên ngắm tôi một lát, rồi ngẩng đầu lên và hiểu cái gì sắp xảy ra, cậu ta lao nhanh vào tay lái. Chiếc xe lăn bánh trên ruộng ngô, phóng rất nhanh khỏi sân bay. Nhưng như một sự việc cố tình, một chiếc xe tải chở đầy bom lại đến thay chỗ chiếc xe dầu. Những chiếc Gioong-ke đã hiện ra để giội bom vào tất cả hàng máy bay chúng tôi. Chỉ cần một trái bom giội trúng chiếc xe tải là toàn bộ sân bay sẽ bị phá hủy. 

Nhìn thấy máy bay địch, tay lái xe bỏ xe nhảy xuống hào trú ẩn. Tsu-va-skin đang ở đấy la ầm lên gọi tôi. Không hiểu sao, việc ẩn nấp trước kẻ địch làm tôi ghê tởm. Vớ lấy một khẩu súng, tôi lên đạn và nổ súng vào những chiếc Gioong-ke đang bổ nhào. Những trái bom nhỏ có mảnh mà người ta gọi là những “con nhái” đã rơi như muỗi trên sân bay.

Chiếc máy bay ném bom cuối cùng bổ nhào thả ra mấy chấm đen nhỏ, lớn dần, lao thừng vào tôi. Một ý nghĩ thoáng qua trong óc: phải ẩn náu. Nhưng chiếc G:oong-ke bổ nhào quá thấp, tôi không còn thời gian để chạy ra máy bay. Đứng im bên chiếc Mích và chiếc xe chở bom, tôi bỗng thấy dửng dưng, gần như coi khinh cái chết và chờ đón tình hình xảy ra. 

Khi chiếc Gioong-ke gầm lên lướt qua trên đầu, tôi vẫn đứng chờ đợi tiếng nổ. Một giây trôi qua, lại một giây nữa, nhưng vẫn im lặng. Không chịu được nữa, tôi tiến một bước về trước và nhìn thấy chung quanh tôi vô số những trái hom nhỏ không nổ.

Tsu-va-skin và anh chàng lái xe chở bom chạy đến chỗ tôi. Những phi công khác từ chỗ nấp cũng trở lại sân bay.

Xe móc kéo những chiếc Mich khỏi khu vực nguy hiểm, cẩn thận tránh những trái bom nằm sâu dưới đất.

Chúng tôi bay đến Cô-đi-ma... Cơ quan trinh sát của chúng tôi đã phát hiện ở đây một đoàn quân địch quan trọng. Một đội máy bay Hải Âu và I.16 nhận nhiệm vụ đi tiến công: Chúng tôi yểm hộ cho đội máy bay cường kích. Cậu lái trẻ Vi-ken-ti Các-pô-vích đã thay cho Di-a-sen-cô trong biên đội tôi . Chúng tôi lại bay với đội hình ba chiếc.

Đến mục tiêu. Những chiếc Hải âu và I.16 bắt đầu bổ nhào tiến công đoàn quân địch dài trên mấy ki-lô-mét. Bọn Mét-xe vào trận và định thọc sâu đến tận đội Hải âu. Cuộc chiến đấu diễn ra không có thời gian để đôi bên thăm dò nhau.

Sau khi thoát khỏi một chiếc Mét-xe đuổi theo, tôi lấy độ cao về bên trái để từ trên bổ xuống những chiếc tiêm kích đang tiến công đội Hải âu. Phải tạo điều kiện cho máy bay cường kích ta ném bom và chuẩn bị chiến đấu. Nhưng tình thế đã buộc tôi phải thay đổi ngay ý định đó. Nhìn sang phải, tôi thầy một chiếc Mét-xe đã bám sau đuôi máy bay Các-pô-vích.

Vừa tiền lại gần đối phương, tôi cố tìm hiểu xem vì sao cậu hộ vệ phải, Các-pô-vích lại ở phía đuôi tôi. Sự việc đã sáng tỏ. Một lần nữa, tôi lại thấy hậu quả của đột hình ba chiếc. Khi tôi ngoặt sang trái, Lu-ca-sê-vích đã theo tôi, đáng lẽ Các-pô-vích cũng phải làm như vậy. Nhưng sự việc không phải dễ dàng. Nếu ngoặt gấp, máy bay cậu ta có thể rơi vào xoắn ốc, nếu ngoặt chậm cậu ta không tránh khỏi tụt lại sau. Và người hộ vệ của tôi đã hơi ngoặt sang phải như thỉnh thoảng chúng tôi đã làm trong các chuyến bay tập.

Đến tốc độ giới hạn, tôi công kích ngay cái thằng bám theo Các-pô-vích. Đạn chọc thủng sườn buồng lái chiếc tiêm kích địch và nó chúi mũi đâm thắng xuống đất.

Đến lúc đó, Các-pô-vích mới nhìn thấy tôi và hiểu rõ sự việc xảy ra. Nhưng tôi không có thời gian “bắt tay cậu ta ". Phía dưới, những chiếc Hải âu và I.16 của chúng ta đang chống trả một cuộc chiến đấu không cân sức với bọn phát xít. Máy bay ta khá đông. Tuy nhiên bọn Mét-xe vẫn chưa hạ được chiếc nào. Vừa theo dõi máy bay của Các-pô-vích, tôi vừa tìm máy bay của Lu-ca-sê-vích trên bầu trời, nhưng không nhìn thấy ở đâu cả. Tôi liền nhập vào đội máy bay cường kích đang chống cự với bọn Mét-xe.

Trên đường về, tôi ôn lại trong óc những diễn biến của trận đánh, cố xác định lúc Lu-ca-sê-vích có thể bị tiến công. Ở vòng lượn đầu tiên về phía trái, tôi vẫn nhìn thấy cậu ta. Rồi chiếc máy bay Mét-xe lao theo Các-pô-vích đã thu hút sự chú ý của tôi. Lu-ca-sê-vích đã biến đi đâu?

Một lần nữa, tôi lại trở về không còn đồng đội. Khi qua sân bay, tôi nhìn thấy máy bay Các-pô-vích đã đỗ ở vị trí. Sau khi hạ cánh đưa máy bay về chỗ dậu, tôi đến gặp I-va-nốp.

Anh đang nói chuyện với hộ vệ phải của tôi. Các-pô-vích kể lại tỉ mỉ sự việc đã xảy ra ở trên không. Tôi cố nén sốt ruột, muốn hỏi ngay vì sao cậu ta lại bay về bên phải khi tôi lượn vòng sang trái. Đó chính là điểm xuất phát của mọi sai lầm mà cậu ta đã phạm tiếp theo.

Lựa đúng lúc, tôi bèn hỏi cậu ta. 

- Tôi sợ tụt lại sau - Các-pô-vích thẳng thắn thú nhận...

- Động cơ của cậu tốt chứ? 

- Vâng. 

- Vậy cậu không có lý gì quay về cả.

Các-pô-vích đứng im. I-va-nốp liếc nhìn cậu ta, lại nhìn tôi. Rồi anh hỏi tình hình Lu-ca-sê-vích ra sao?

- Đồng chí ấy đã bị hạ ư? 

- Tôi không nhìn thấy đồng chí ấy

Trung đoàn trưởng thở dài và chầm chậm bước đi dọc theo sân dỗ. Tôi đi bên cạnh anh

- Đồng chí ấy mất tích, thật khó hiểu, đúng như trường hợp của Xô-cô-lốp và Ôp-xi-an-kin, một lần nữa chúng tôi lại hoàn toàn không hiểu gì.

- Ta đã biết rõ mọi chuyện về họ - Vích-to Pê-tơ-rô-vích thản nhiên trả lời. 

Tự nhiên tôi bước về phía trước, nhìn thẳng vào mặt đồng chí chỉ huy. Bộ mặt của đồng chí có vẻ nghiêm khắc, khó hiểu.

- Chuyện gì đã xảy đến với họ, đồng chí chỉ huy? 

- Chiều nay tôi sẽ kể lại cho tất cả mọi người...

Trong lúc tất cả chúng tôi như nín thở nghe I-va-nốp kể lại câu chuyện về số phận của Xô-cô-lốp và Ôp-xi-an-kin thì Lu-ca-sê-vích hiện ra ở ngưỡng cửa. Anh hiểu ngay mọi người đang làm gì, và đứng sững ở cửa. Anh nhận thấy những ánh mắt đầy vui mừng chiếu về phía mình. Còn trung đoàn trưởng cũng ngừng lại một lát, đôi mắt to ưu phiền nhìn anh như muốn nói một lời thân mật nhất: “Tốt lắm!”.

- Khi bay về phía tây, chúng ta đều tin tưởng, rất tin tưởng vào sông Đô-nhi-ét - Vích-to Pê-tơ-rô-vích nói - Những máy bay cố gắng vượt sông, những người không còn máy bay thì vội vã qua bờ. Còn Dơ-nhi-ét cũng không phụ lòng mọi người chúng ta. Nó cũng sẽ giúp Xô-cô-lốp và Ôp-xi-an-kin nếu từ Bi-en-xư họ bay về hướng đông. Một trong hai người, Xô-cô-lốp, có lẽ bị trúng đạn, Ôp-xi-an-kin không rời khỏi người chỉ huy và họ cùng bay về hướng đông-bắc, hướng về Y-am-pôn. Nhìn trên bản đồ, ta thấy ngay là Y-am-pôn gần Bi-en-xư gấp hai lần Gri-gô-ri-ô-pôn. Vì vậy họ đã chọn con đường ngắn nhất.

Họ hạ cánh không xa Y-am-pôn, nghĩ rằng quân ta còn ở đó. Nhưng bọn Đức đã ở đây rồi, chúng nó vây lấy Xô-cô-lốp và Ôp-xi-an-kin với ý định bắt sống họ. Các đồng chí chúng ta đã chống cự đến viên đạn cuối cùng. Khi hiểu rõ là mình không thể thoát được, họ đã nghĩ rằng thà chết trên mảnh đất quê hương còn hơn bị bắt và sống mòn mỏi trong tay bọn phát xít.

Các đồng chí hỏi vì sao chúng tôi biết được giây phút anh dũng cuối cùng của các đồng chí ấy, của các chiến hữu? đó là qua câu chuyện kể lại của một tên giặc lái Đức vừa bị bắt làm tù binh. Hắn đã nói với người hỏi cung: “Tôi tiếc là đã không hành động như những phi công các ông, ở gần Y-am-pôn. Chúng tôi cũng có điều lệnh và nghĩa vụ của quân nhân”

- Các đồng chí thân mến? - Trung đoàn trưởng kết luận - Hãy ghi sâu mãi mãi trong lòng chúng ta hình ảnh những người phi công anh dũng của trung đoàn, những người con vinh quang của dân tộc Xô-viết A-na-tô-li Xô-cô-lốp và A-léc-xây Ôp-xi-an-kin

Chúng tôi đứng dậy, để một phút im lặng mặc niệm các đồng chí. Chỉ nghe thấy tiếng khóc nức nở của một cô phục vụ. Sau bữa cơm chiều, những phi công vây quanh Lu-ca-sê-vich.

 Anh kể lại: sau khi lượn sang trái, máy bay rơi vào xoáy ốc, độ cao không còn đủ để lái ra, anh phải nhảy dù. Lu-ca-sê-vích rơi xuống gần ngay bên cạnh tên lái người Đức mà anh vừa bắn rơi. Bộ binh đuổi theo tên phát xít, bắn cả vào anh cho đến khi họ nghe thấy anh nói tiếnn Nga. 

- Đây lại là một kết quả đáng phàn nàn của đội hình ba chiếc! - Tôi kêu lên, không nén được sự tức giận - Tôi bay, kèm hai bên có hai đồng đội, giống như người vệ sĩ. Nhưng tôi đâu phải là một sư đoàn trưởng mà cần người ta bảo vệ như vậy. Cái cần thiết là một đội hình cho phép có khả năng tự do cơ động, không để người thì phải nhảy dù, kẻ thì chạy đi đâu, có trời biết! 

- Bình tĩnh lại, Pô-crư-skin! - Thiếu tá I-va-nốp ngắt lời tôi - Cậu sôi lên như một cái ấm xa-mô-va! Hôm nay, ta bay lần cuối cùng với đội hình ba chiếc. - Anh nói những lời đó với giọng quả quyết như đọc một quyết định.

Trở về nhà ngủ, tôi nhận thấy trên gối một mảnh giấy gấp hình tam giác, một mẩu tin đầu tiên từ Nô-vô-xi-biếc kể từ ngày đầu chiến tranh.

Em gái tôi, Maria báo tin ở nhà đã nhận được tin buồn về cậu em út Pi-ốt bị mất tích. Như vậy, chiến tranh đã cướp mất một người con của gia đình chúng tôi. Chúng tôi còn hai anh em ở mặt trận. Chú em thứ ba lớn lên đã đi theo chân tôi. Có chắc rằng, sau chiến tranh, mẹ tôi sẽ nhìn thấy đứa nào trở về 

Em gái tôi còn báo tiếp tin chồng cô, Pa-ven, cũng đã ra mặt trận, và kể ra tên của cả những anh em con chú con bác đã trở lại quân ngũ. “Tiền anh gởi về đã nhận được - cuối thư, em tôi viết - mẹ và em cảm ơn anh”. “Cũng tốt” - tô: nghĩ, cuối cùng gia đình đã nhận được sự giúp đỡ chút đỉnh của mình. Ngày mai, ngay khi đến sân bay, tôi sẽ trả lời gia đình.

Bình minh cùng với tiếng pháo nổ ầm ầm, trung đoàn chúng tôi cất cánh rời sân bay. Cuộc rút lui đã bắt đầu.

BÂY giờ máy bay là nhà. Dưới cánh máy bay, tôi ăn trưa, và trong những phút nghỉ ngơi giữa các lần xuất kích, tôi đọc báo, viết thư, ghi nhật ký. 

Khi trung đoàn bắt đầu di chuyển từ sân bay này sang sân bay khác, tôi đã định ghi lại những nơi đóng quân. Nhưng đến cuối tháng bảy sang đầu tháng tám. những cuộc chuyển sân xảy ra như cơm bữa làm tôi phải từ bỏ ý định ấy.

Khi còn ở sát biên giới, chúng tôi gần như không thấy người tản cư và binh lính của các đơn vị tan rã lui về phía sau. Nhưng bây giờ thì khác... 

Những chiếc xe ngựa, xe bò lăn bánh chậm chạp. Ngồi trên những đống quần áo cũ, người già, đàn bà, trẻ con tất cả đều kiệt sức, cháy nắng, xám bụi. Vài chiếc xe có che bạt, lấp ló những khuôn mặt trẻ con.

Súc vật cừu ngựa lẫn lộn, la hí suốt dọc đường. Từng đám bụi mù bao quanh. Những chiếc máy kéo kéo theo từng đoàn ba bốn chiếc máy gặt đập. Xe ô tô bóp còi xin đường một cách tuyệt vọng.

Dừng lại ở rặng cây ven đường để tránh bụi, chúng tôi nhìn làn sóng đáng thương ấy chảy qua. Đúng là quân đội ta đã không chặn được cuộc tiến công của kẻ thù. Và cũng như họ, chúng tôi phải rút lui với hy vọng sẽ nhận được viện binh, nhận thêm lực lượng mới.

Các binh sĩ đi qua, người bị thương và cả người mạnh khỏe, chân đi giày quấn xà cạp, áo ngoài ướt đẫm mồ hôi. Một vài người đeo ga-men ở thắt lưng, không có súng ống, áo ca-pốt cuộn lại một cách nặng nề, túi đựng bánh khoác trên vai, thìa ăn bỏ túi hoặc vài vào xà cạp. 

Một người đến gần và hỏi họ: 

- Sao không có vũ khí? 

- Không có. 

- Sao lại thế? 

- Không được phát. Người ta bảo không có đủ. 

- Lấy súng của những người hy sinh mà dùng chứ?

Thật là đau xót khi nghe và nhìn thấy cảnh tượng ấy. Những trang chuyện “Chiến tranh và hòa bình”, những cuốn phim về thời nội chiến trở lại trong đầu óc chúng tôi. Chúng tôi nghĩ đến nghị lực lớn lao của dân tộc, sức mạnh vĩ đại của đất nước ta chưa được huy động hết, mà hiện giờ chưa bùng lên thành cơn phẫn nộ.

Mọi người như nhận ra khí thế của bài hát đó trong không khí ồn ào bay bổng trên con đường bụi mù.

Pháo hiệu!

Từ sở chỉ huy, một pháo hiệu vọt lên, rồi một phát nữa. Chúng tôi cắm đầu chạy ra máy bay, ánh mặt trời đỏ rực sau rặng cây. Hình như có đám cháy.

Vài chiếc Mích cất cánh và tham chiến ngay. Một bầy Mét-xe bao quanh bốn Gioong-ke. Khó mà lao đến được bọn ném bom, nhưng bất kỳ giá nào cũng phải làm bằng được.

Xê-li-véc-tốp lao thẳng vào tốp Gioong-ke đi đầu. Hai thằng Mét-xe bổ ngay vào anh. Không ai trong bọn tôi kịp yểm hộ. Chúng tôi đuổi theo tốp máy bay đang rút lui. Tôi nhìn thấy máy bay Xê-li-véc-tốp kéo theo một đuôi khói đen. Phi công nhẩy dù, còn chiếc Mích thì tiếp tục một mình đoạn đường cuối cùng. Đám lửa nổ trên mặt đất nhòa trong ánh đỏ mặt trời lặn. 

Chúng tôi căm giận nhìn về phía tây, nơi bọn Mét-xe đã bay ra. Phải chờ đợi hôm sau sẽ gặp lại chúng nó trên không phận sân bay. Chúng nó đã thấy chúng tôi cất cánh từ đâu rồi. Sau khi hạ cánh, chúng tôi nhìn ra con đường mình đang bảo vệ. Một đoàn dài quân ta xuất hiện. Những xe ô tô đè rạp lên các cụm lúa mì, vội và kéo theo sau những khẩu pháo bốn bánh... Binh lính súng đeo vai, tất cả đều đội mũ... Ai cũng muốn nhìn họ, để cảm thấy tất cả sức mạnh và lòng tin tưởng. Đó là một nhu cầu cần thiết về tinh thần lúc này. 

Xê-li-véc-tốp trở về trung đoàn trên chiếc xe của nông trường. Qua bộ dạng của anh, mọi người hiểu là nếu chỉ nhảy dù chậm một phút thì có thể anh sẽ không còn ở giữa những người đang sống.

Bè bạn vây tròn ngay lấy anh và bắt đầu bông đùa. Anh phi công này dứt một mảnh áo bị lửa cháy quăn lại, anh khác đòi đổi lấy đôi ủng.

- Bây giờ; cậu sẽ có việc để làm với chủ nhiệm hậu cần - Phi-ghi-sép bông đùa giữa tiếng cười của mọi người - Trước khi phát hay đổi cho cậu cái gì đấy, Ông ta sẽ lên lớp cho cậu về niên hạn các thứ quân trang. 

Sáng hôm sau, vừa mới ngồi vào bàn ăn sáng, mọi người đã nghe thấy tiếng động cơ.

- Máy bay ta đi ném bom - Mát-vây-ép vừa nói vừa chỉ một đoàn máy bay đang tiến trên bầu trời.

Tôi nhìn về phía ấy và hoảng quá: từ phía đông, phía mặt trời mọc, bọn Hen-ken đang tiến vào sân bay.

- Anh nói máy bay ta ư? - Tôi kêu lên, ném miếng thịt gà đang ăn và lao ra máy bay ở đầu sân. Để đi đến nơi, nhiều lần tôi phải nằm rạp xuống đất, nép mình vào những đám lúa mạch dày.

Vừa cầm lấy túi dù dưới cánh máy bay đã nghe thấy tiếng rít của bom rơi. Theo bản năng, tôi áp người vào thân máy bay để tránh mảnh nổ.

Vài tiếng nổ rung chuyển đất, và trên không có tiếng ầm ì của bọn Hen-ken đang bay trở lại.

Chỉ mới kịp vứt bỏ mấy cành cây to ngụy trang máy bay thì bọn Hen-ken đã bổ thẳng về phía tôi. Những chiếc Mích đã cất cánh được, lấy độ cao ở một phía khác. Bom ập xuống... vào đúng dãy máy bay. Quả bom rơi gần nhất làm rung chuyển mặt đất. Một lần nữa, số phận may mắn của tôi lại được che chở. Những thỏi gang đồ sộ đã cắm sâu xuống đất và nằm ì dưới đó.

Bom không nổ. Nó làm cho tôi tin rằng mình còn mạnh hơn cả loại vũ khí ác liệt nhất, tin rằng mình chịu được mọi thử thách. Trong những phút im lặng sau đợt đánh phá của địch, tôi nghĩ đơn giản: mình không bao giờ trốn tránh trước kẻ thù thì sẽ sống. Đứng về mặt quân sự, cái lý luận này có vẻ vô lý, nhưng đó là điều tôi nghĩ.

Bọn Đức đã giội mưa bom xuống sân bay, nhưng chúng tôi không sợ. Ngay sau bữa ăn trưa, lại có lệnh chuyển sân.

Các phi công tụ tập quanh sở chỉ huy. Nhi-can-đrích phân phát bản đồ mới. Trên bản đồ nhìn thấy một góc màu xanh. 

Biển! 

Từ trước đến giờ chúng tôi chưa thấy biển trên bản đồ. I-va-nốp nói với chúng tôi về cái sân bay sắp đến ở gần bờ biển. Anh đã đi máy bay đến đấy. Mọi người chăm chú nghe anh. Theo anh nói thì nơi ấy gần Ni-cô-lai-ép, đang bình yên và ở xa về phía sau. Ở đấy chúng tôi có thể lau sạch mồ hôi và giặt giũ những bộ quần áo bụi bặm trong nước biển. 

Phi công trở về máy bay. I-va-nốp gọi tôi, và không muốn tôi cất cánh chậm, anh đi theo tôi.

Chúng tôi chưa bao giờ trò chuyện về những vấn đề trừu tượng ngoài công tác. Hình như giữa chúng tôi, chưa có tình bạn theo nghĩa rộng của nó... Những khi còn lại với nhau, chúng tôi chỉ cười vui. Khi ấy mọi chuyện quan hệ công tác, nghề nghiệp đều dẹp lại. Chúng tôi nói chuyện với nhau như mọi người. Những lúc ấy tôi nhận thấy Vích-to Pê-tơ-rô-vích hơi còng đi một chút.

Tôi muốn hỏi thăm sức khỏe Vích-to Pê-tơ-rô-vích nhưng lại ngại ngùng. Tôi coi anh như một người lính cũ, một con người dũng cảm, một người chỉ huy tận tụy với ngành hàng không. Còn anh, tôi cảm thấy như anh sẽ đặt tay lên vai tôi và sắp nói một điều gì thân thiết, nói cho tôi thêm can đảm, sức mạnh và lòng tin.

Anh có thể hỏi vì sao tôi lại mang một cái áo ngoài đã cũ đến thế, lưng áo đã bạc phếch. Nhưng anh chỉ cùng đi với tôi ít bước, nghe những lời tôi đề nghị và trả lời với câu “tốt, tốt” quen thuộc. Chắc rằng, với nhiều người trong chúng tôi anh có niềm thông cảm, và anh muốn truyền cho mỗi người một ít tinh thần dũng cảm, lòng tin và kinh nghiệm của mình.

Hôm nay, hình như Vích-to Pê-tơ-rô-vích muốn nói với tôi điều gì quan trọng. Anh im lặng khi chúng tôi đi qua cánh đồng lúa mì đen. Bỗng anh nói: .

- Ở Tu-dơ-li, chúng mình sẽ ở ngay cạnh biển và những cô thanh nữ. 

- Chỗ ở của những cô gái không thấy ghi trên bản đồ. Tôi hơi bối rối khi nghe đồng chí chỉ huy nói thêm cái tin này.

- Người ta đã điều đến trung đoàn các chiến sĩ gái thông tin. A! những cô gái? Pô-crư-skin, mình chỉ nói với cậu thế thôi!

- Hình như họ đã làm anh phải chú ý rồi đấy, Vích-to Pê-tơ-rô-vích ạ.

- Mình ấy à? Ừ phải, phải! Có một cô. Khi nào đến nơi mình sẽ không quên giới thiệu cậu với cô ấy. Khi mình mới nhìn thấy cô ta, mình đã nghĩ ngay đến cậu. Đối với cậu, anh chàng chưa vợ khô khan, cái cậu thiếu đó là sự dịu dàng. 

- Anh định cưới vợ cho tôi chắc?

- Người như cậu lấy vợ không có gì hại cả - Anh vừa cười vừa nói .

- Nhưng cũng chẳng nên để lại những người góa bụa anh ạ! 

Chúng tôi cất cánh, khép đội hình rồi bay thẳng về hướng đông-nam. “Khi mình mới nhìn thấy cô ta, mình đã nghĩ ngay đến cậu”. Lời nói của Vích-to Pê-tơ-rô-vích vang trong óc tôi. Nó cũng vang lên khi ở phía chân trời, một khoảng mênh mông hiện ra, không giống bầu trời, cũng không giống mặt đất. Màu xanh của sóng biển chưa nổi rõ sau lớp sương mù nhẹ.

Biển! Biển Đen!.

Sân bay Tu-dơ-li đã được sửa chữa tốt để đón trung đoàn. Ụ máy bay kho khí tài, hầm ngầm chỉ huy, nhìn bên ngoài rất khó thấy, đã làm cho nó thực sự là một sân bay chiến đấu. Nhưng vẻ đẹp của nó trước hết là ở biển cả. 

Buổi chiều, phi công rời vị trí, tụ tập lại gần hầm ban tham mưu. Người ta nói chuyện đi chơi biển, chỉ cách đấy vài ki-lô-mét và chờ trung đoàn trưởng phổ biến nhiệm vụ chiến đấu ngày mai.

- Pô-crư-skin! - Tôi nghe tiếng ai gọi phía dưới.

Theo các bậc rất dốc; tôi đi xuồng hầm. Trong ánh tranh tối tranh sáng, tôi thấy cạnh máy điện thoại, một cô gái xinh xắn bận quân phục. Phi-ghi-sép ùa vào sau tôi. 

- Cậu đã quen cô ta chưa? - Anh hỏi. 

- Không, chưa - Tôi bối rối trả lời. 

Trung đoàn trưởng vào. Khi thấy chúng tôi đứng cạnh cô gái, anh mỉm cười nói: 

- Tôi biết mà! Bây giờ lúc nào người ta cũng gặp các chàng trai đến chật hầm ban tham mưu. Nào, hãy làm quen với cô điện thoại viên của ta

Phi-ghi-sép chìa tay ra trước và tự giới thiệu:

- Va-len-tin. 

- Va-len-ti-na! - Cô điện thoại viên trả lởi.

Sự trùng tên của hai người làm mọi người thú vị. Đã có năm người vây quanh cô gái. Tỏ ra nhiệt tình nhất với cô là Phi-ghi-sép, phi đội trưởng mới của chúng tôi. Qua vẻ mặt của cậu ta, chúng tôi hiểu là cậu ta sẽ không nhường cho ai một cô gái như vậy

Cảnh yên tĩnh, nhịp thở êm đềm đều đặn của sóng biển, ánh trăng bạc rải trên mặt nước, phút chốc làm chúng tôi quên tất cả những gian khổ ngoài mặt trận. Tắm xong, chúng tôi dạo chơi trên bãi cát, Phi-ghi-sép đi trước, vừa đi vừa làm động tác thể dục. Chúng tôi đoán biết vì sao cậu ta lại sảng khoái đến thế. Người cậu ta như bay bổng. Cậu ta lại còn cất cao giọng hát.

Tiếng hát vang lên trên bãi biển. Lu-ca-ê-vích và tôi cùng cười. Chúng tôi hiểu Phi-ghi-sép đã mê nàng Va-len-ti-na xinh đẹp có đôi mắt đen, nước da nâu và dáng người thon thả.

Tôi nhìn theo Phi-ghi-sép. Bóng cậu ta biến mất, hòa lẫn với màu xám cát biển. Tôi nghĩ đến dấu ấn của một con người sẽ để lại trong cuộc đời một người khác. Bởi cái gì? Bởi nhiệt tình chinh phục mọi người, bởi lòng trung thành với lý tưởng, và tâm hồn trong trắng.

Dấu vết trên cát, bãi biển này, chân trời bao la này, cái chiều sâu bắt đầu ở dưới chân này, làm tôi nhớ lại những dấu vết khác trên bãi cát, một chuyện tâm tình giữa tiếng rì rào của sóng biển.

Ấy là vào năm một ngàn chín trăm ba mươi lăm, tôi đến Cu-ban làm thợ máy trong một trung đoàn không quân. Người ta giao cho tôi một chiếc máy bay. Ba năm trước, tôi rời xưởng máy ở Nô-vô-xi-biếc với nguyện vọng trở thành phi công nhưng số phận lại định đoạt một cách khác. Tôi lại chuẩn bị máy bay cho người khác bay, những chàng trai cũng như tôi. Cũng như tôi, họ đã rời thành phố, xóm làng ra đi theo đuổi giấc mơ của mình và họ đã đạt được. Còn tôi, tôi đã không đến đích. Ở nhà trường tôi vào học, một hôm, người ta giải tán các lớp dạy lái máy bay và ghi tên tất cả học sinh theo học lớp thợ máy. Tôi khiếu nại thì người ta phái đi làm việc tạp dịch. 

Tôi đành phải gấp đôi cánh lại để cầm lấy đồ nghề. Với phù hiệu “chiếc kìm ăng-lê” trên ve áo - chứ không phải là những cánh chim của người bay - tôi đến trung đoàn. Công tác, việc chuần bị cho máy bay lôi cuốn tôi. Phải biết thích nghi với hoàn cảnh, và tôi nghĩ: hãy tạm biệt một thời gian, hỡi giấc mơ êm dẹp, dù mi không phải là một ảo tưởng lừa dối...

Trung đoàn chúng tôi huấn luyện suốt mùa hè. Ở sân bay, mọi người không ai nghỉ. Từ sáng đến tối, phi công luyện tập. Nhiều lần, bạn bè phải nhắc tôi công việc, vì nhìn lên trời là tôi quên tất cả. Tôi rất muốn bay, dù chỉ như một người khách. Tôi ghi tên vào câu lạc bộ nhảy dù. Được lên trời trên máy bay, rồi nhảy dù từ trên cao, điều đó làm tôi gần gũi phần nào với đời sống phi công.

Vào giữa mùa thu, khi trung đoàn trở về doanh trại mùa đông, tôi nhận được giấy đi an dưỡng. Ở Khô-xta, không xa Xốt-si mấy, lần đầu tiên tôi trông thấy biển. Nước đã lạnh, nhưng mỗi sáng tôi vẫn tập thể dục trên bãi cát và tắm. Thường tôi dùng chiếc xuồng bơi ra biển. Sóng biển càng lớn thì lại càng ham chèo. Vật lộn với sóng biển làm tôi say mê. Nó đã thay thế môn trượt tuyết mà tôi rất ưa thích. Sóng, gió, bụi nước mặn, một mình trên vực thẳm, lấy bơi chèo thay cho đôi cánh. Khi đã dày dạn rồi, người ta cảm thấy đủ sức lực và lòng tự tin thì chẳng còn sợ gì cả.

Một lần, sau khi đã vào bờ, vừa lôi xuồng ra khỏi một con sóng lớn, đang kéo nó lăn trên những bánh xe nhỏ, tôi thấy một phi công đến gần - một chàng trai cao lớn, đúng thế. Anh nhìn tôi lúc đó ướt đẫm nước biển, với một vẻ thích thú.  

- Cậu bơi một mình à! - Anh vừa hỏi, vừa giúp tôi đặt và buộc xuồng vào cọc.  

- Vâng, một mình.  

- Hai người đi có được không?.

Tôi chăm chú nhìn và nhận ra anh. Đó là Xtê-pan Xu-prun. Tên tuổi anh gần như được mọi phi công biết đến, cũng như Tsơ-ca-lốp, Grô-mốp, Cốc-ki-na-ki. Anh bay thử các kiểu máy bay mới, nổi tiếng là người dũng cảm và tài hoa. Xtê-pan Xu-prun cũng nghỉ tại đây. Tôi thường gặp anh trong nhà ở, trong buồng ăn, với huân chương trên ngực. Phần thưởng đó làm nâng cáo giá trị người lính. Người ta kể rằng Xu-prun đã được tặng thưởng về những cuộc bay thử và và thành tích trong cuộc thi vô địch bắn trên không của không quân. Ra biển với một người bạn như vậy thì mệt cũng thích!  

- Ngay bây giờ, hay là để mai?

- Ngay bây giờ, nếu cậu bằng lòng. Nhưng nếu cậu đã mệt thì...  

- Thôi, để lần sau vậy.

Ngày hôm sau, chúng tôi lôi xuồng xuồng nước và sóng biển lập tức kéo chúng tôi ra xa bờ hàng chục mét. Xu-prun nắm lấy mái chèo. Anh chèo giỏi và rất khỏe. Tôi thấy trên chân anh có vết sẹo sâu, mỗi lần nó căng ra lại làm cho anh có vẻ đau đớn. Tôi bảo anh để tôi thay.

- Gượm đã, để mình chèo.

Chúng tôi ra khơi. Bờ biển mất hút sau ngọn sóng. Khi đã thấm mệt, chúng tôi dừng tay, nói chuyện về thể thao, về hàng không.

- Cậu bay máy bay gì? - Anh chợt hỏi.

- Chẳng bay gì cả.

- Nói dối!

- Không dối đâu. Tôi là thợ máy.

- Khó tin. Cậu có phong thái phi công.  

Từ đó, trong những cuộc dạo chơi hàng ngày trên bờ biển, chúng tôi nhiều lần trở lại câu chuyện đó. Tôi kể anh nghe chuyện tôi trở thành thợ máy như thế nào, và cũng thú nhận ước mơ muốn bay của tôi. Xtê-pan Xu- prưn mừng rỡ nói: 

- Đấy; mình đã bảo cậu có tâm hồn phi công mà. Phải thế chứ? Mình cũng vậy, chẳng phải dê dàng gì mà mình giành được phù hiệu phi công ở cổ áo. Viết thư cho mình ở Mát-xcơ-va, mình có thể giúp cậu chuyển sang học lái máy bay. Trước nhất là cậu không được thay đổi ước mơ, rồi nhất định cậu sẽ được như ý.

Tôi hứa viết thư cho anh. Sau lần trao đổi đó, bao giờ anh cũng trò chuyện với tôi như một phi công thực thụ. Sự đánh giá đó của anh làm cho tôi rất phấn khởi.

- Đội ngũ phi công chúng ta trong cả nước ngày càng đông đảo. Nhưng cậu nên nhớ rằng người phi công tương lai không chỉ phải dũng cảm trước mọi thử thách. Họ còn phải hiểu biết rất nhiều. Cái địa vị thợ máy của cậu không trở ngại gì trên con đường này. Đã có hàng chục kiểu máy nổ hàng không ở nước ta và ở nước ngoài. Trong chiến tranh, người phi công sẽ chiến đấu trên nhiều loại máy bay khác nhau. Cái vốn đó sẽ giúp cậu dễ dàng thích ứng với bất kỳ kiểu loạt nào.

Những ý nghĩ của anh, sự hiểu biết về ngành hàng không, những lời khuyên nhủ thân tình của anh, tôi không bao giờ quên...

Phong cảnh biển, bãi biển, những dấu vết trên cát, cuộc dạo chơi này, làm tôi nhớ lại kỷ niệm về Khô-xta và Xu-prun. Tôi kể lại với Lu-ca-sê-vích. Anh cũng đã đọc những truyện viết về Xu-prun, và đã nghe người nào đó ở Cát-sin về nói là Xu-prun và Xtê-pha-nốp-xki đang chỉ huy hai trung đoàn tiêm kích chiến đấu, hình như ở phía Min-xcơ.

- Ta quay về thôi chứ? 

- Phi-ghi-sép có vẻ còn muốn tiếp tục.

- Cậu ta còn đắm đuối trong giấc mộng. Thật không ngờ!.

Chúng tôi trở lại xe tải, đèn chiếu sáng báo động sục sạo trên bầu trời Ni-cô-lai-ép. Những chớp nổ của đạn cao xạ vạch đỏ bầu trời rồi tắt ngấm. ánh lửa đạn ra khỏi nòng và ánh lửa bom sáng lên ở chân trời, nhưng không nghe tiếng nổ.

- Cao xạ làm ăn tốt! - Phi-ghi-sép lên tiếng. Cậu ta đã quay lại lúc nào không ai biết - Nếu ở biên giới, người ta cũng đón chúng như vậy thì tốt biết mấy?

- Hoặc giả, ở Bi-en-xư cũng được như thế - Lu-ca-sê vích chêm vào, trong lúc vẫn đeo đuổi suy nghĩ của mình.

- Nếu như vậy thì ta sẽ không bao giờ biết là có cái vùng Tu-đơ-li ở trên đời này.

Trên đường trở về, không hiếu vì sao chiếc xe tải lại phanh gần căn hầm ban tham mưu. Phi-ghi-sêp từ buồng lại nhảy ra lúc xe chưa dừng hẳn. Các phi công đứng trong thùng xe phá lên cười.

- Đi đi, Va-len-tin, đừng lạc đường đấy! - Có người nói với theo cậu ta. 

Tôi cảm thấy buồn. Không hiểu vì sao. Có lẽ là do đã nhìn thấy bùng lên ở phía chân trời những ánh lửa cháy như ở Cô-tốp-xcơ.

Vào một trong những ngày chiến đấu quyết liệt, chúng tôi thấy ba chiếc máy bay kiểu lạ hạ cánh xuống sân bay. Bề ngoài chúng giống như máy bay tiêm kích, nhưng kích thước thì lại như máy bay ném bom. Tất cả các phi công đều tụ tập đến xem những máy bay mới. Và những lời bình phẩm tuôn ra: 

- Đúng là máy bay IL-2!

- Đúng quá!

- Có vẻ là máy bay cường kích!

- Những xe tăng bay thực sự!

- Loại này chẳng sợ cóc gì. Bọc thép ở dưới bụng, ở hai bên sườn, còn buồng lái có kính chống đạn. 

- Được bay đi chiến đấu với nó thì thật sướng.

- Tốt hơn là hãy thử đã, trước khi tán dương nó quá như vậy - Phi-ghi-sép nhận xét. 

- Chờ cậu đấy, - Vích-to Pê-tơ-rô-vích nêu vấn đề - Chinh vì vậy mà người ta đưa chúng đến đây.

- Ngay lập tức, nếu đồng chí cho phép!

- Hãy chuẩn bị đi.

Đồng chí chỉ huy cũng muốn tôi chuyển sang không quân cường kích.

- Hãy để tôi xem đã. Trước hết, tôi muốn bay thử. Tôi sẽ phát biểu với đồng chí sau.

- Tôi hiểu. Anh sẽ không quyết định trước khi được mó tay vào.

- Cả tay và cả chân nữa, thưa đồng chí chỉ huy.

- Đồng ý thôi, ở trên không, ta sẽ hiểu rõ hơn.

Các phi công đưa những chiếc IL đến là các huấn luyện viên. Tôi leo vào trong một chiếc và cảm ngay thấy vừa ý như ngồi trong xe ô tô. Đây mới thật là một buồng lái. Tôi kiểm tra sự bố trí bảng đồng hồ bay, lắc cần lái và mở máy.

Tôi tự coi mình sinh ra để làm phi công tiêm kích và không bao giờ muốn bay trên các loại máy bay khác, nhưng chiếc IL-2 đã kích thích tôi: tốc độ tốt, động cơ mạnh, một khẩu pháo, mấy khẩu đại liên, những trái rốc két. Người ta có thể chiến đấu trên một máy bay như vậy.

- Thế nào, anh cho biết ý kiến về chiếc máy bay này? - Trung đoàn trưởng hỏi.

- Cừ khôi! Nhưng cá nhân tôi thì không rời bộ máy bay tiêm kích để bay bất cứ loại nào khác. 

- Nhưng Phi-ghi-sép đã đồng ý. 

- Đó là việc riêng của cậu ấy. Trên chiếc IL, tất nhiên là buồng lái có kính chồng đạn, bọc thép ở dưới bụng...

Chẳng để tâm đến lời giễu cợt của tôi, Vích-to Pê-tơ- rô-vích nói: 

- Ngày mai, cậu bay làm nhiệm vụ cùng với máy bay IL. Cậu sẽ hiểu công việc họ làm! Đó không phải là một máy bay, mà là tiếng sét! 

- Có thể các nhà thiết kế đã kết hợp được vài cái gì đó ở các máy bay tiêm kích. Rồi chúng ta cũng sẽ có những máy bay khá hơn những chiếc Mích. 

Đồng chí chỉ huy mỉm cười: 

- Mình biết.. cậu là một phi công tiêm kích rất tự tin! Ai đã chọn đúng đường, người ấy sẽ còn đi xa.

Một mình ở lại vị trí, tôi phát hiên một tốp Giong-ke đang hướng đến một kho hàng nổi, neo ở gần đó. Không đợi có lệnh, tội nhảy vào máy bay và cất cánh.

Từ bờ sông, pháo cao xạ đã nổ súng vào những chiếc máy bay ném bom của địch. Tôi cùng tiến công chúng. Các đường đạn đại liên của tôi hòa lẫn với đạn pháo nổ. Một chiếc Gioong-ke bốc lửa. Tổ bay nhảy dù. Những chiếc khác vội vàng trút bom, quay về.

Chúng bay sát mặt nước, làm cho tôi khó khăn khi định tiến công chúng. Tiến vào gần chúng, tôi bổ nhào, tôi bắn, nhưng bên dưới là biển. Chiếc Gioong-ke bay cuối bắt đầu bốc khói. Chỉ còn kết thúc, nhưng tôi đã xài hết đạn dược.

Liếc nhìn chung quanh: không còn thấy bờ. Đã đến lúc phải quay về. Bực mình vì đã không hạ được chiếc thứ hai. Nhưng dù sao, tôi cũng bằng lòng khi quay về. Tôi vui sướng vì đã không rời bỏ chiếc Mích của mình, con ngựa chiến nhỏ ngoan ngoãn của tôi; tôi lại ngồi trên chiếc máy bay phù hợp nhất với cá tính của mình.

Trở về sân bay, tôi được biết bọn Đức sáng nay đã chiếm một làng gần Bê-rê-dốp-ca, nơi hôm trước chúng tôi đã bay đến. Một trong những đồng chí lái xe may mắn thoát khỏi làn đạn của ạoợn xạ thủ liên thanh mô tô cơ giới địch. Anh đã trông thấy bọn phát xít bắn vào những cô phục vụ trẻ, khi nghe súng nổ, từ nhà căng-tin chạy ra.

Xê-li-véc-tốp đứng bên cạnh tôi, cúi đầu, trầm ngâm nói: 

- Đau khổ cho các cô bé, thật đau khổ. Và mình tiếc cả cho ngôi nhà căng tin. Có lẽ mình cứ phải đóng vai công tử bột với chiếc áo ngoài ngắn một vạt đến hết chiến tranh mất!

- Nếu cậu còn sống đến ngày thắng lợi, với tấm áo măng-tô đã gần rung rúc, người ta sẽ đưa nó vào bảo tàng...

- Mình không mong gì hơn - Xê-li-véc-tốp nói

Từ Bê-rê-dốp-ca đến Tu-dơ-li, không còn xa. Ngày hôm sau, chúng tôi lại phải chuyển sân bay lần nữa.

Chúng tôi còn chưa bố trí xong chỗ ăn ở tại sân bay mới thì đã nhận được lệnh đi yểm hộ cho bến vượt Ca-khốp-ca. Lại nhìn thấy những dòng thác người lánh nạn chạy khỏi U-cra-i-na từ bờ sông bên phải đang làm mồi cho súng đạn.

Hạ lưu Sông Đơ-nhi-ép sủi bọt trắng. Ở đoạn này, bờ sông rộng mở cho dòng nước cuồn cuộn sóng dữ tha hồ chảy. Không có loài chim nào, như Gô-gôn đã tả, có thể bay đến giữa sông Dơ-nhi-ép. Và đúng thế, phải mất bao thời gian cho loài chim có thể sải cánh bay vượt qua mặt gương mênh mông như vậy? Nói chi một chiếc tàu phà chậm như rùa. 

Một chiếc tàu dắt nhỏ cố hết sức kéo một chiếc sà lan lớn chật cứng người, xe tải và ô tô. Trông thấy nó đã kiệt lực, người ta tự hỏi liệu nó có đủ sức để cập bờ trái không? 

Trên những tàu phà và những sà lan, chỉ thấy toàn dân thường. Như vậy bộ đội ta đã đứng vững và không có ý định rút qua sông Dơ-nhi-ép. Điều đó làm ta sung sướng. Và tôi nhẩm trong óc khẩu hiệu hàng ngày tôi đọc trong mắt các chiến hữu cũng như nhiều lần nhìn thấy trong cặp mắt đau khổ của những người nông dân U-cra-i-na: “Không lùi một bước! Chúng ta không để cho kẻ thù vượt qua sông Đơ-nhi-ép”.

Từ sáng đến tối mịt, chúng tôi bảo vệ bầu trời trên khu vực, quy định nhiệm vụ mới này đòi hỏi mỗi người chúng tôi không những lòng can đảm. mà còn cả sự khôn ngoan và khéo léo.

“Lưỡi kéo” là một trong những cải cách chiến thuật xuất hiện ở trung đoàn. Tôi không có khuynh hướng tự nhận mình đã sáng tạo ra thủ đoạn chiến thuật đó, nhưng tôi kiên quyết khẳng định: nó chỉ là kết quả của sự áp dụng đội hình hai chiếc mà tôi đã cổ vũ và đấu tranh đòi thực hiện.

Muốn hình dung thể nào là “lưỡi kéo”, ta hãy tưởng tượng một dây chuyển tám chiếc một đội. Hai chiếc máy bay, trên cùng một đường bay định kỳ tách ra và nhập vào nhau. Như vậy có thể không những yểm hộ cho nhau mà còn quan sát được một khoảng không gian rộng. Cùng với thời gian, các “lưỡi kéo” trở thành chiến thuật chủ bài chủ yếu của chúng tôi.

Vào những ngày này, trong khi trên các máy bay tiêm kích, chúng tôi yểm hộ sự qua lại trên sông Dơ-nhi-ép, chiến đấu với bọn Mét-xe, thì các máy bay IL của chúng tôi được những chiếc Mích bảo vệ, tiến công vào những đoàn quân địch trên những con đường bên kia sông Đơ-nhi-ép.

Một lần, bay làm nhiệm vụ về, tôi vào sở chỉ huy và thấy cô điện thoại viên Va-li-a mắt đỏ hoe. Cô khóc làm tôi sửng sốt và lo lắng: chúng tôi đã quen nhìn thấy cô gái trẻ lúc nào cũng tươi vui và sống hạnh phúc.

- Phi-ghi-sêp chưa trở về - Nhi-can-đrích nói, khẽ tôi hỏi nguyên nhân đã làm cho Va-li-a buồn rầu.

- Đồng chí ấy cất cánh từ lúc nào? 

- Lâu rồi, sắp đến ba tiếng đồng hồ. 

- Ba giờ! - tôi vô ý kêu lên, nhưng nhận thấy ngay, tôi sửa lại - mới có ba tiếng đồng hồ. Chưa có gì phải lo. Máy bay IL như một chiếc xe bò; đi chậm chạp nhưng chắc chắn...

Va-li-a đề nghị với Nhi-can-đrích cho phép cô gọi điện thoại một lần nữa cho cơ quan tham mưu sư đoàn và các sân bay lân cận.

- Gọi đi! Đúng đấy, gọi đi! - Thủ trưởng trả lời.

Tôi lắng nghe Va-li-a nói chuyện với cơ quan tham mưu sư đoàn. Người ta trả lời cô là chưa nhận được một tin tức gì về Phi-ghi-sêp.

- Đừng buồn, anh ấy sắp gọi điện thoại về đấy! - Tôi nói để tìm cách an ủi cô, nhưng không tìm được câu chữ thích hợp, tôi bước ra khỏi căn hầm. Tôi không chịu được những giọt nước mắt của đàn bà.

Trở về vị trí, tôi kể cho các bạn chuyện Phi-ghi-sêp mất tích và những giọt nước mắt của Va-li-a.

- Đã khóc rồi ư? - một người ngạc nhiên nói - Cô ấy đã sớm bắt đầu buồn phiền vì cậu ta. 

- Theo cậu thế nào là “không quá sớm”? - Tôi hỏi.

- Những trái mận đầu mùa còn chưa đủ thời gian kịp chín kể từ khi họ quen nhau. Và tình yêu thì khác những quả mận. 

- Nhưng trong chiến tranh, tình cảm mạnh hơn và tình yêu có thể đến mà không cần báo trước.

- Nếu mình cô quyền, mình sẽ cấm những quan hệ như vậy.

- Cậu định thế nào? Làm sao có thể cấm đoán được tình cảm?

- Thế mà có thể đấy. Không hay ho gì cho một phi đội trưởng cứ bận rộn vì những chuyện đó.

- Cậu nói quá đấy! 

- Cậu ấy nói đúng - Một đồng chí khác bênh vực cho nhà luân lý. Nếu chúng ta đều đi trồng hoa, thì không còn thời gian để chiến đấu. 

- Và nhất là chưa phải lúc, - Một đồng chí nhận xét - Hai trái tim say đắm và rồi: chàng hy sinh! Chiến tranh, là chiến tranh, như Mai-a-cốp-xki đã viết “những âm mưu của tình yêu cũng chẳng thể làm gì”.

- Đó là lời thơ thôi.

- Thực tế cũng vậy.

Trong thâm tâm, tôi cũng đồng tình với những người chê trách Phi-ghi-sép. Va-len-ti-na chỉ mới vào đời. Vào độ tuổi này, các cô con gái thường nhẹ dạ và rất nhạy cảm với mọi điều tốt. Có thể cô đã tiếp nhận sự đeo đuổi thường xuyên của Phi-ghi-sép như là tình yêu và chí ít cô cũng đã yêu. 

Có điện thoại ra lệnh cất cánh đi làm nhiệm vụ tiến công. Và không hiểu sao tôi nẩy ra trong đầu hy vọng nom thấy đâu đây trên mặt đất chiếc máy bay bị hạ của Phi-ghi-sêp. Ôi tình yêu, mong rằng đừng ai nói với ai về mi nữa!...

Chúng tôi “bay nhiệm vụ" trở về lúc hoàng hôn. Tôi thấy ở sở chỉ huy, trung đoàn trưởng Nhi-can-đrích và Va-li-a bên máy điện thoại. Nhìn nét mặt họ, tôi hiểu là Phi-ghi-sép vẫn chưa về. Tôi cũng chẳng có cách gì an ủi họ.

- Ngày mai, tôi sẽ thân chinh đi tìm! - Vích-to Pê-tơ-rô-vích nói - Thể nào tôi cũng tìm được Phi-ghi-sép.

Đúng là sáng hôm sau, Vích-to Pê-tơ-rô-vích quyết định cất cánh. Phải có một người hộ vệ đi với anh.

- Cho phép tôi bay hộ vệ cho đồng chí - Tôi đề nghị với I-va-nốp.

Đồng chí chỉ huy nhìn tôi, ngạc nhiên:

- Vậy thì, thử xem. Nhưng cậu không quen bay dưới quyền điều khiển của người khác kia mà?

Chúng tôi cất cánh. Rõ ràng, đã lâu tôi không bay ở vị trí này. Và làm tròn nhiệm vụ cũng không giản đơn. Vích-to Pê-tơ-rô-vích bay rất tuyệt, Khi vút lên cao, lúc bay là sát mặt đất, anh chăm chú quan sát xem dưới đất có dấu vết gì của một chiếc IL bị hạ.

Và lúc này tôi cũng nghĩ đến Phi-ghi-sêp. Tôi hình dung trong óc: Phi-ghi-sép bay sâu về hướng đông, về sông Đơ-nhi-êp. Nếu chúng tôi tìm thấy anh, một trong chúng tôi phải hạ xuống, để đưa anh lên buồng lái.

Những trường hợp như vậy cũng đã xảy ra. Tôi đã đọc một chuyện trên báo, Trong thời kỳ chiến đấu ở Khan Kin Gôn, anh phi công tiêm kích S.I. Gri-xê-vi-ét cũng đã bốc người chỉ huy của mình lên máy bay ngay trước mũi bọn võ sĩ dạo. Vì chiến công đó, anh đã được tặng ngôi sao vàng thứ hai Anh hùng Liên Xô

Còn tôi bây giờ, tôi cũng sẵn sàng hạ xuống phía sau tuyến địch: vì tình bạn, để tuân thủ những mệnh lệnh của nghĩa vụ và trái tim, vì một cô gái trẻ đang nhỏ lệ....

Những mảnh đất bên kia Đơ-nhi-ép không cho tôi cơ hội thực hiện chiến công đó. Chúng tôi trở về sân bay. Lúc này tôi nghĩ đến Vích-to Pê-tơ-rô-vích. Nếu bọn Mét-xe bất ngờ lao xuống chúng tôi, tôi sẽ bảo vệ đồng chi chỉ huy đến hơi thở cuối cùng.

Pháo cao xạ địch nổ nhưng chúng tôi đều tránh được. Đó là nguy hiểm duy nhất mà chúng tôi gặp trong chuyến bay. 

Chúng tôi quay về, khá thất vọng. Không một dấu vết của Phi-ghi-sép. Có thật anh đã hy sinh rồi chăng? Tôi không thể chấp nhận ý nghĩ đó.

Va-len-ti-na xuất hiện ở cửa sở chỉ huy. Cô dừng lại một lát, hai tay chắp lại, rồi như một con chim bay đến chỗ chúng tôi. 

- Anh ấy đã về! Anh ấy đã trở về! - Cô reo lên sung sướng.

- Nguyên vẹn chứ? - Tôi hỏi khi Va-len-ti-na rực rỡ đứng trước mặt chúng tôi. 

- Bình an vô sự, chỉ còn ngắm chàng thôi! - Vích- to Pê-tơ-rô-vích trả lời thay cô. 

Chúng tôi gặp Phi-ghi-sép ở sở chỉ huy, nhanh nhẹn, không thể chê được, mày râu nhẵn nhụi, áo quần bảnh bao. Cậu ấy kể lại: bị trúng đạn cao xạ, chỉ kịp bay về qua sông Dơ-nhi-ép. Phi-ghi-sép hạ cánh xuồng dải cát dọc sông và đi lang thang khá lâu trong đồng cỏ, trước khi tìm gặp được một đơn vị bộ binh ta. Để máy bay ở đó, cậu ta đi về Tsáp-lin-ca, trên một chiếc xe tải gặp dọc đường. 

- Tại sao đồng chí không nhắn tin về? - Thủ trưởng nghiêm khắc hỏi.

Còn Phi-ghi-sép, quay đầu để nhìn xem Va-len-ti-na có nghe không, khe khẽ nói:

- Tôi cố ý thử thách tình cảm cô ấy. - Và cậu ta phá lên cười. Lời nói và tiếng cười của cậu ta làm tôi khó chịu.

- Cậu đã làm điên đầu cô bé, mà cậu còn thích thú được? - Tôi thân mật trách Phi-ghi-sép. .

Vích-to Pê-tơ-rô-vích ra lệnh cho tôi bay về sân bay Vô-lô-đa-xcôi-e, ở đó có những xưởng sửa chữa và là nơi những phi công trẻ mới đến trung đoàn đang huấn luyện. 

- Tôi cho đồng chí hai ngày! - Anh nói - Đồng chí cho sửa chữa máy bay của mình, đồng chí kiểm tra những chiếc khác, và đưa máy bay về đây cùng với các chàng trai. Đã đến lúc họ phải bắt đầu chiến đấu.

Sau một giờ rưỡi bay, tôi đã ở sâu trong hậu phương. Tôi muốn nhìn xem các phi công trẻ tập luyện thế nào.

Một chiếc máy bay lăn trên đường băng, rời đất lấy độ cao và sau vài thế bay, quay về hạ cánh. Mọi việc diễn khá êm đềm, chính xác, như một bài học thuộc lòng, nhưng... không biến hóa, không có suy nghĩ, y như mẫu. Tôi có cảm giác xem một cuộn phim quay chậm. Vậy mà các bạn trẻ đang chuẩn bị cho cuộc chiến đấu? 

Ở tuyến cất cánh, tôi gặp lại những khuôn mặt quen thuộc. Ni-ki-tin dong dỏng, đội mũ bay, quân hàm cao nhất, báo cáo với tôi các chuyến bay tập. 

- Chúng tôi đã xong các bài không chiến và bắn bia. 

- Các anh đã sẵn  sàng chưa?

- Thưa, còn vài buổi họp huấn luyện nữa, nhưng đồng chí có thể đưa chúng tôi đi khỏi đây. 

- Ai nói với đồng chi là tôi tới đây làm việc đó?.

Những phi công khác kéo lại. An-đrây Tơ-rut tươi cười nói:

- Những người lao động phía sau gửi lời chào tới mặt trận! .

Tơ-rút cũng phàn nàn là người ta cho họ ra rìa: người ta không tập bắn bia và ném bom ở trường bia.

- Nhưng vì sao lại phải đổ đạn dược vô ích? Mặt trận ở gần đây. Chúng tôi cũng vậy, chúng tôi có được huấn luyện nhiều đâu, nhưng ai muốn đều có thể học được trong chiến đấu. Bổ nhào như vậy có hơn không?

- Người ta nói, không an toàn - Ni-ki-tin trả lời.

- Được, ngày mai chúng tôi sẽ xem các anh đã học được những gì?

- Rồi đi ngay ra mặt trận! - Một cậu người nhỏ bé, mái tóc đen, lách qua mọi người đến chỗ tôi. Giơ tay lên mũ ca lô anh tự giới thiệu - Xte-pan Xu-prun!.

- Xu-prun à?

- Đúng thế! - Anh vui vẻ trả lời.

- Tôi quen một Xu-prun, cũng tên là Xtê-pan. Các anh là bà con thân thuộc ư?

Anh cúi đầu:

- Chỉ là trùng tên thôi, thưa đồng chí trung úy. Nhưng tôi hiểu tường tận anh ấy hơn cả anh trai tôi. Quyết định đã đăng trên báo. Đồng chí có đọc không?  

- Quyết định nào? Về vấn đề Xu-prun ư?

- Quyết định truy tặng ngôi sao thứ hai Anh hùng Liên Xô cho Xtê-pan Páp-lô-vích Xu-prun. Anh ấy đã hy sinh trong một trận không chiến.

Cái tin làm tôi sửng sốt

- Đông chí biết anh ấy à? - Tiếng Ni-ki-tin nói bên tai tôi.

- Tôi đã gặp anh ấy... Đã có lần, chúng tôi gặp nhau... Tiếp tục đi, các cậu... .  

Nếu có thể lánh xa được ra bất cứ nơi nào, lang thang trên những cánh đồng để khỏi sớm trở về gặp lại các chàng thanh niên. Tôi cũng vậy, tôi đã đọc tất cả những gì người ta viết về Xu-prun, cũng như về Tsca-lốp. Anh xứng đáng là một người con anh dũng của Vôn-ga và đã bổ sung thêm rất nhiều hình ảnh của một phi công tiêm kích.

Tôi lại có một cảm nghĩ mới. Làm sao một phi công hoàn chỉnh như anh mà có thể bị hy sinh? Tôi nhớ anh, tôi nhớ lại cái điều mà trước kia anh đã nói với tôi.

Tôi không trở lại ngay các bài bay tập. Tập hợp các phi công, tôi nói với họ về Tsca-lốp và Xu-prun, những đặc tính đã làm tôi quý mến các anh. Ở người này là lòng can đảm trước mọi thử thách, tính quả quyết, tâm hồn sôi nổi. Ở người kia là trình độ uyên thâm rộng lớn, sự hiểu biết sâu sắc và cũng là tinh thần dũng cảm.

Tôi nói với họ nhiều điều, dẫn dắt họ đến phương pháp rút ra tử sự cơ động thẳng đứng, từ tốc độ nhanh, tử sự cần thiết sử dụng hết giới hạn sức mạnh điều khiển máy bay, và cả phương pháp bắn chuẩn xác. Tất cả là những yếu tố đầu tiên của kinh nghiệm chiến đấu, những kết quả của các quan sát của tôi và những kết luận của bản thân.

Ngày hôm đó, tôi “chiến đấu” trên bầu trời, trên sân bay với từng chàng thanh niên. Và buổi tối, trong bữa ăn, tôi hỏi họ:

- Thế nào, ngày mai, chúng ta lại cùng chơi trò mèo đuổi chuột, hay là... .  

Họ không cho tôi nói tiếp:

- Ra mặt trận!  

- Về trung đoàn

Ngày hôm sau, toàn bộ chúng tôi, trong đội hình nghiêm chỉnh từng đội, lập một vòng tròn quanh Vô-lô-đa-xcôi-e rồi bay về hướng đông, về Mê-li-tô-pôn. Ni-ki-tin, Tơ-rút và Xu-prun dẫn đầu những biên đội hai chiếc. Nhìn họ, tôi nhớ lại những chuyến bay chiến đấu đầu tiên của mình trên sông Prút, những chiến thắng đầu tiên cũng như nhũng thất bại đầu tiên của tôi.

Và trong giây lát, tôi có cảm tưởng mình đang bay lần đầu ra mặt trận. Cuốn theo một tinh thần nồng nhiệt thanh xuân, tôi ước ao được lao thẳng vào cuộc chiến đấu với những bạn trẻ này, và đè bẹp, nghiền nác thành tro bụi quân thù trên bầu trời. Tôi nghĩ đến những công việc chúng tôi đã làm, những người còn sống cũng như những người đã hy sinh trong những ngày đầu tiên của chiến tranh.

Đúng, sông Prút và sông Dơ-nhi-ét đã ở xa đây, và trong cuộc chiến đấu với kẻ thù, chúng tôi đã hiến dâng tất cả sức lực. Nhìn những người lúc nãy đang bay xung quanh, chúng tôi đã có ý thức rõ ràng. Họ sẽ hiểu điều đó qua các thử thách đầu tiên.

Mê-li-tô-pôn đã hiện ra. Về phía nam A-ki-mốp-ca đang bốc cháy

TÔI và Xtê-pan Côm-lép bay trinh sát vùng Ô-rê-khốp. Trước khi đi, chúng tôi bàn với nhau: trường hợp cần quan sát kỹ mục tiêu, tôi sẽ xuống thấp, còn anh thì ở trên cao yểm hộ.

Bay đến khu vực, trời đầy mây. Tôi bổ nhào xuống sát mặt đất thấy các đoàn xe của ta tiến về hướng Ô-rê-khốp. Vọt lên cao rồi lao xuồng “sục sạo”, lại vẫn thấỵ bộ đội ta ở phía dưới. Lại sắp đánh nhau rồi. 

Bổ nhào lần nữa ở vùng phụ cận Ô-rê-khốp, tôi trông thấy nhiều quân Đức. Chúng bố trí trong vườn, trên đường băng. Nhìn đâu cũng thấy xe tăng, bộ binh cơ giới, pháo binh có xe kéo. Tôi cố nhớ kỹ các mục tiêu quan sát được, địa điểm, rồi quay về. Càng thông báo sớm cho ban tham mưu những tin tức này càng có lợi.

Bay được một lúc, tôi bổ nhào phóng đạn rốc-két đeo dưới cánh máy bay Mích vào quân địch. Thật là thích thú khi bắn vào xe cơ giới và xe tăng địch. Nhưng tại sao đồng chí hộ vệ cũng lao xuống. Nhìn lên trời, tôi phát hiện bốn chiếc Mêt-xe đang đuổi theo. Chúng biết chúng tôi đi trinh sát và quyết hạ chúng tôi.

Đối phương có ưu thế độ cao, còn chúng tôi ở thế bất lợi . Chúng tiến công Côm-lép. Tôi dùng hết sức lực vọt lên như mũi tên, bay đến chi viện cho anh. May là vừa rồi tôi chưa có dịp bắn hết rốc-két. Quả đạn đầu tiên không trúng. Kéo theo một vệt lửa, nó mất hút trong khoảng không. Nhưng nó đã làm tên Đức hoảng sợ. Chiếc Mét-xe tôi nhằm bắn, tức tốc bỏ chạy.

Một chiếc tiêm kích địch lại bám đuổi máy bay Côm-lép. Tôi phóng quả thứ hai đi, trượt bên cạnh mục tiêu. Tôi bèn dùng đại liên. Trúng rồi! Chiếc Mét-xe nổ tung và rơi mất tăm.

Nhưng Côm-lép đâu rồi? Chưa kịp định thần, tôi đã thấy máy bay mình rung động. Ở trên trời, người lái máy bay nghe tiếng máy như nghe tiếng đập của chính trái tim mình. Lập tức, tai tôi nghe rõ tiếng trục trặc của động cơ. Trên bảng đồng hồ, độ cao tụt xuồng. Liệu có thể thoát khỏi phòng tuyến quân địch không? hay là phải hạ cánh nơi đây gần Ô-rê-khốp?

Kẻ địch nóng lòng muốn hạ thủ chiếc máy bay bị thương trước khi nó rơi xuồng đất. Lũ Mét-xe tin chắc không có gì trở ngại, lần lượt thay nhau lao vào bắn chiếc máy bay đang mất dần tốc độ và cân bằng. Chúng muốn nhìn thấy chiếc Mích lao xuống, nổ tung, cột khói bốc lên. Nhưng tôi vẫn còn chiến đấu được. Thu mình thật thấp trong ghế ngồi, được tấm tựa bọc thép che chở, tôi cố tránh mỗi đợt tiến công của địch.

Trong thời điểm hiểm nghèo đó, tôi hiểu ra mánh lới xạ kích của bọn tiêm kích địch. Chúng kéo một tràng liên thanh dài để hiệu chinh đường bắn, sau đó phóng rôc-két. Điều khám phá đó đã cứu được máy bay và tính mạng của tôi. Tôi nhểm đếm tiếng đầu đạn địch đập vào tấm tựa bọc thép như đếm nhịp đập của mạch máu, rồi nắm đủng khoảnh khắc cần thiết, hạ độ cao né sang phải hoặc sang trái. Đường đạn trái phá trượt bên cạnh. Tôi lại tiếp tục bay.

Ba chiếc Mét-xe thay nhau bắn tôi như bắn bia. Tôi biết rằng chúng sẽ không buông tha chừng nào chúng chưa thấy máy bay tôi rơi xuồng đất.

Tôi đã bỏ xa Ô-rê-khốp về phía sau, bay là là trên một con đường cái lớn. Không một bóng người. Chưa phải xa mặt trận, nhưng đây đã là vùng của ta và tôi có thể hạ cánh.

Vượt qua con đường sắt . Ngôi nhà người gác đường. Một em gái nhỏ đang cho bò ăn trong đồng cỏ. Cảnh tượng đó có lẽ đã làm giâm sự tập trung tư tưởng, thần kinh tôi như dãn ra. Hay có thể bọn lái máy bay dịch đã phát hiện được thủ đoạn của tôi. Bỗng nghe tiếng đạn nổ. Cần lái không hoạt động. Máy bay không tuân theo sự điều khiển của tôi nữa và đâm đầu xuồng đất.

Một chiếc Mét-xe ầm ầm lướt qua trên đầu. Máy bay bị va đập rất mạnh. Thân người đang lao về trước bị quật lùi đột ngột và va vào bảng đồng hồ. Tôi thoáng nghĩ là mình đã quên tháo kính bay. Tôi ngất đi, không còn biết gì nữa... .

Tụi Mét-xe tiếp tục bắn. Chúng định thiêu cháy cả tôi và máy bay. Nhưng sự đời lại có những điều trái ngược lạ lùng. Chính loạt bắn ác liệt và tiếng gầm rú của động cơ đã cứu tôi thoát chết. Tiếng động dữ dội đã làm tôi tỉnh lại.  

Ý nghĩ đầu tiên là phải ra khỏi buồng lái và rời xa máy bay. Tôi cố thử mà không làm thế nào gượng dậy được. Dù sao cũng phải leo qua thành buồng lái...

Máu ri rỉ chảy trên đầu... Có thể vì nhìn thấy máu chảy từ mặt xuống ngực mà tôi lấy lại can đảm. Ý nghĩ ghê gớm là mình bị vỡ mất một mắt và như vậy là không còn bay được nữa, đã làm tôi tỉnh táo lại.  

Leo qua thành buồng lái một cách khó khăn, từ trên cánh máy bay tôi để rơi mình xuống đất rồi bò lết di.

Pằng... .pằng... pằng... . .

Một loạt đạn bắn trúng giữa máy bay. Nép mình trong một cái hố, tôi chờ xem nó bốc cháy. Tiếng gầm rú lại vang lên. Phải tìm nấp chỗ khác. Tôi chạy đến ẩn dưới một vòm cầu nhỏ của đường sắt. Những tên đuổi theo không thấy người, liền rời bỏ máy bay của tôi.

Một loạt đại bác nổ vang. Phải rời khỏi nơi ẩn nấp. Tôi rút súng ngắn ra. Trước đó tôi đã lên đạn để nhằm vào mình, thì nay cần phải chĩa nó vào kẻ thù.

Tôi đi lại ngôi nhà. Một bà cụ đẫy đà đứng ở cuối sân. Thấy tôi đến gần, nét mặt bà cụ lộ vẻ sợ hãi. Bà đưa tay ôm mặt và khóc.  

- Mẹ ơi! Ai ở đây? Người của ta hay bọn Đức - Tôi lên tiếng hỏi:

- Người của ta, con ơi, của ta.  

Câu nói đơn giản mà có bao nhiêu ý nghĩa. “Người của ta”. Trong lúc này, điều đó chứa đựng biết bao điều đối với tôi với bà mẹ già, với cô bé chăn bò, với cả vùng đồng cỏ này.

- Cho con xin ít nước!

Bà cụ chạy đi lấy một gầu nước đầy và rót vào bàn tay tôi. Tôi vỗ nước vào mặt; nhận ra ngay là mình vẫn nhìn được bằng cả hai mắt.

“Tốt! tốt! tốt!” - Tôi cứ nhắc đi nhắc lại và reo lên một cách vui vẻ điều nhận biết ấy.

- Có cái gì mà tốt, hở con? Người con đầy máu.

- Không việc gì, mẹ ạ. Máu sẽ khô và được rửạ sạch. Cái chính là mắt con vẫn nguyên vẹn.

Bà cụ mừng rỡ, chỉ cho tôi biết bộ đội ta ở chỗ nào và hỏi tôi có đói không. Còn tôi thì lại nghĩ làm cách nào để dựng chiếc máy bay dậy và đưa nó ra khỏi nơi đây. Nghe tiếng đại bác thì dễ hiểu rằng đạn pháo sẽ bắn tới ngôi nhà gác đường này. Không thể chần chừ ở đây một phút nào.

Ở bìa làng, tôi gặp vài chiến sĩ ta đội mũ, đeo súng. Theo đường liên lạc, họ dẫn tôi đến sở chỉ huy. Trung đoàn trưởng đơn vị bộ binh bảo vệ làng Ma-lai-a Tốc-mát-sơ-ca chăm chú nghe tôi trình bày và hứa sẽ cho người và xe tải đưa máy bay ra khỏi khu vực bị bắn phá. Ngay sau đó, đồng chí ra lệnh:

- Liên lạc, đồng chí dẫn trung úy đến trạm cấp cứu.

Trạm cứu thương của trung đoàn ở trong một nhà kho, không xa lắm. Thương binh rất nhiều, và luôn luôn có người được đưa đến. Người ta dùng xe bò đưa họ về phía sau.

Một viên đạn đại bác rít trên đầu, rồi một tiếng nổ. Ngôi nhà kề trạm cấp cứu đổ sập. Có tiếng kêu cứu. Sau đó, hai cô y tá đưa đến một cậu bé tám tuổi, mặc độc một cái quần đùi cũ. Một mảnh đạn đã gây vết thương ở bụng, trông thấy cả ruột. Trong đôi mắt mở to, không có một giọt nước mắt nào. Đưa mắt chầm chậm nhìn mọi người, hình như cậu muốn hỏi những người lớn: “Chúng đã làm cho cháu như thế này? Tại sao chúng lại làm vậy?”.

Khi chúng tôi lại gần máy bay thì súng cối địch nã đến. Người ta nhận ra là địa điểm đã bị địch ngắm sẵn. Phải nấp sau căn nhà và chờ đến tối. Chỉ đến đêm chúng tôi mới bắt tay vào công việc được. .

Ở trên không, chiếc Mích-3 nhẹ nhàng và dễ điều khiển. Nhưng ở mặt đất nó nặng nề và khó xoay xở. Chúng tôi vất vả đến tận nửa đêm để kéo nó lên, mà không ăn thua gì. Máy bay chỉ bập bềnh khi thì cánh bên này, khi thì cánh bên kia. 

- Trở về trung đoàn thôi! - đồng chí hạ sĩ nói - chúng tôi nhổ trại vào ba giờ sáng và rời khỏi đây.'

Tình hình thật khó khăn. Phải bỏ máy bay chăng? Chức trách quân nhân không cho phép bỏ lại hoặc phá hủy một chiếc máy bay mới chỉ hỏng động cơ. Nó còn có thể chiến đấu được.

Ý định kiên quyết của tôi không làm trung đoàn trưởng hài lòng.

- Phải đốt nó đi thôi - đồng chí nói dứt khoát - làm hết cách rồi mà không đưa nó lên được. Mà chúng tôi thì sắp phải hành quân

Tôi nảy ra ý nghĩ là đào đất ở dưới bánh thì sẽ dễ dàng làm cho máy bay lăn đi. 

- Được, đồng chi lấy mấy người đi làm thử một lần nữa xem.

- Cho phép tôi lấy hai chai chất cháy, nếu không làm được thì... 

- Cứ lấy

- Thưa đồng chí thiếu tá, nếu đưa nó lên được, thì phải kéo ngay về hậu phương. Trong trường hợp ấy, người của đồng chí có thể đi với tôi được không? 

- Được. Lúc ấy đồng chí sẽ đi ngay về Pô-lô-ghi. Chúng tôi rút lui theo hướng đó.

- Rõ! - Tôi vừa nói vừa nắm chặt tay đồng chí.

Tôi từ biệt con người tốt bụng ấy, và không bao giờ còn trở lại làng Ma-lai-a Tốc-mát-sơ-ca nữa. Chỉ cần ít thời gian để đào đất phía dưới bụng máy bay, lăn nó lên, đặt đuôi máy bay lên chiếc xe tải: Không để mất thì giờ, xe ô tô kéo theo chiếc Mích bắt đầu lăn bánh trên đường đi Pô-lô-ghi.

Chúng tôi đi suốt đêm không nghỉ. Chẳng có thì giờ chợp mắt. Đến rạng đông mới dừng chân lại ở mấy ngôi nhà đầu một làng U-cra-i-na nhỏ. Một đàn bò ngăn mất đường đi

Thấy một người đàn bà đứng trong nhà, đồng chí hạ sĩ ngập ngừng nói với mọi người:


- Ta hỏi thử họ xem có gì ăn không?.
- Đúng! - Tôi vừa nói vừa ra khỏi buồng lái. Tôi thấy ân hận vì không quan tâm chăm sóc ba người bạn đồng hành. Họ đã không ăn uống gì từ chiều hôm trước. Cả đêm, họ đã phải làm việc cật lực. '

- Chào chị. - Tôi nói với người đàn bà.

- Chào anh. - Người đàn bâ trả lời nhẹ nhàng bằng tiếng U-cra-i-na.

Tôi chợt nhận ra vẻ mặt đầy lo lắng buồn phiền của chị. Người phụ nữ, người mẹ ấy đứng một mình cạnh cửa. Chị nhìn tất cả chúng tôi, nhìn chiếc máy bay và nhìn khuôn mặt buộc băng của tôi. 

- Chị có chút gì cho chúng tôi ăn được không? 

Chị nhìn tôi, mặt buồn bã và thở dài nói:

- Cái ăn thì có. Nhưng lẽ nào các anh lại bỏ chúng tôi? Ngừng một lát, chị lại nói to điều mình suy nghĩ: Nhà tôi cái ăn gì cũng có. Mùa màng thu hoạch khá, cũng bõ công vất vả. Nhưng để lại cho ai bây giơg - Chị quay gót rồi vừa đi, vừa nói: Anh đi theo tôi và gọi cả các bạn anh nữa.

Tôi đứng im như phỗng. Câu nói trách móc “các anh bỏ chúng tôi” đè nặng lên chân tôi như một tảng đá. Sau giây phút sững sờ, tôi quay đằng sau, vội vàng trở lại máy bay. 

- Lên đường! - Đồng chí lái xe kinh ngạc khi nghe tôi gọi - Cậu thấy không, đàn bò đã đi qua.

Phải, chúng tôi đã bỏ lại những con người cần cù; trung hậu với tất cả tài sản do bàn tay họ làm ra. Biết bao mảnh đất quê hương cũng bị bỏ lại và bị bọn Hít-le xâm lược giày xéo. Thật là chua xót phải thú nhận sự bất lực không thể giúp đỡ được những con người như vậy, và cảm thấy xấu hổ khi nhìn vào mắt họ. Tôi quyết định sẽ không vào bất cứ một mái nhà nào, chừng nào mình không có cách gì an ủi, động viên các cụ già, các chị em và các cháu bé trong tình cảnh đau khổ của họ.

Chúng tôi dừng lại trong một làng để hỏi thăm đường. Trẻ con xúm lại như bầy sẻ. Vừa tò mò xem máy bay, các em vừa tranh nhau chỉ cho chúng tôi cần đi qua những đâu. Hầu hết các em cầm trong tay những tầng mật ong. 

- Các cháu lấy ở đâu thế? - Đồng chí hạ sĩ hỏi một cháu. 

- Người ta chia các tổ ong của nông trường cho mọi người. 

- Thế còn các chú, người ta không cho mật à?

- Chú cầm lấy của cháu và cho cháu thuốc hút.

Các chiến sĩ đòi thuốc lá lấy mật ong rồi lại lên đường theo như đã chỉ dẫn.

Đến thị trấn Pô-lô-ghi, tôi quyết định dừng lại để tháo cánh máy bay đặt lên thùng xe. Kéo theo chiếc máy bay có cánh thì rất khó: các con đường đều đầy xe cộ và người tản cư. Tôi đã có một lực lượng đông đảo giúp đỡ là các chú bé. Không phải khi nào cũng thấy một chiếc máy bay được tháo ra tại chỗ.

Công việc vừa xong thì con mắt tôi có cái gì không bình thường. Bọn trẻ dẫn tôi đến bệnh viện quân y đóng trong thị trấn. Bác sĩ sau khi xem xét vết thương, nói với cô y tá:

- Cho đồng chí ấy vào viện.

- Không thể được. Tôi còn một chiếc máy bay và vài người nữa. 

- Nếu anh muốn hỏng mắt thì cứ đi theo máy bay - Bác sĩ trả lời với dáng mệt mỏi.
Câu trả lời cứng nhắc làm tôi khó chịu. Tôi yêu cầu được băng và để tôi đi. Thấy tôi kiên quyết, bác sĩ bảo người băng bó rồi bỏ đi.
Trong khi chăm sóc, các cô y tá cứ khuyên tôi ở lại.

- Hôm qua ở đây cũng có một phi công - Một cô nói.

- Hôm qua à? Anh ta còn ở đây không? - Tôi hỏi và nghĩ đến Xtê-pan Côm-lép. 

- Không. Đưa về hậu phương rồi.

- Các cô có biết tên không?

- Sao lại không? Này các cô, xem lại sổ đăng ký những người chuyển đi xem? 

“Phải Côm-lép không? Bây giờ cậu ấy ở đâu? Nếu họ đã đưa đi xa, thì chắc khó mà sớm trở về trung đoàn”.

- Anh ấy bị thương nặng không?

- Nhẹ thôi, anh ấy hạ cánh phía sau Pô-lô-ghi.

- Trung úy Côm-lép - Một cô y tá vừa trở vào phòng nói.

Tôi không giấu được vẻ xúc động.

- Anh biết anh ấy à?

- Chúng tôi cùng bay với nhau. 

- Vậy sao anh không làm như anh ấy? Nếu anh ở lại, chúng tôi sẽ chữa lành vết thương cho anh.

- Chào tạm biệt! 

Ở phía đông có tiếng đạn đại bác.

- Lên đường thôi - tôi nói với hạ sĩ và các chiến sĩ đang đợi ở cạnh xe tải - Cần phải đi gấp.

- Có việc gì thế?

- Các đồng chí không nghe thấy sao. Đường từ Pô-lô-ghi về phía đông đã bị chặn. 

Quả nhiên, từ phía ấy xe cộ đì ngược trở lại. Tôi lại nghĩ đến Côm-lép: anh đang ở đâu đây?

Trong chốc lát, chúng tôi đã bị rất nhiều xe tải, xe kéo dắt bao vây. Phải lên đường thôi, nhưng đi đâu? Nhớ đến cuộc tiến công của bộ đội ta phía dưới Mê-li-tô-pôn, tôi quyết định tốt nhất là đi xuống phía nam; cố tìm về đơn vị. Nhìn lên tấm bản đồ còn giữ được, không khó khăn nhận ra hướng tiến quân của bọn Hít-le đang vào Pô-lô-ghi từ phía đông. Về phía biển! Đó là nơi tôi phải đi đến. 

Trong những ngày ấy, tất cả sự sống đều đổ xô về hướng đông không gì ngăn trở được. Khi làn sóng ấy gặp vật gì cản lại, lập tức nó rẽ thành một dòng chảy khác. Xe chúng tôi đã đầy người bị thương và binh lính lạc đơn vị. Nhìn tình cảnh họ, ta hiểu rằng chiến tranh đã đặt họ trước một thử thách nặng nề. Nhưng họ không mất tinh thần.

Nguyện vọng duy nhất của họ là nhanh chóng trở lại đơn vị, nghỉ ngơi chút ít, cởi bỏ bộ quần áo đầy mồ hôi, tắm rửa, ăn uống thỏa thuê, rồi lại lao ào cuộc chiến đấu. Tôi hiểu họ và thực lòng chia sẻ với họ những tình cảm ấy. Từ ngày đầu tiên của những gian khổ trên con đường chiến tranh, tôi đã hiểu cuộc hành quân vượt vòng vây trở về đơn vị, thực sự là một chiến công.

Chúng tôi đến vùng phụ cận Véc-ni Tô-mắc lúc trời tối: Máy bay địch vừa ném bom thị trấn. Nhà cửa đang cháy. Trên đường phố, quanh những chiếc xe bị phá hủy, nhiều vũ khí bị vứt trên mặt đất. Bọn tôi nhặt lại và tìm thấy cả một khẩu tiểu liên còn tốt. Tôi cũng lấy được cho mình một khẩu súng nửa tự động và vài quả lựu đạn. Đồng chí hạ sĩ lái xe còn phát hiện được một vò rượu trong một chiếc xe ngựa.

Thấy ở trung tâm thị trấn một đoàn xe và pháo có xe kéo; chúng tôi dừng lại. Tới gần một nhóm các sĩ quan cao cấp tụ tập ở quảng trường, tôi lắng nghe họ bàn bạc.

Họ đang trao đổi về đường đi tiếp theo. Trên bệ pháo và thùng xe không có lấy một hòm đạn. Tôi dự định sẽ đi cùng đoàn này chọc thủng vòng vây về hướng đông

Hội đồng quân sự quyết định lên đường vào đúng nửa đêm. Trở về xe, tôi lại thấy có nhiều thương binh hơn lúc đầu. Phải cho họ ăn và tìm chỗ cho họ nghỉ đêm..

May mắn đến với chúng tôi. Bà chủ ngôi nhà chúng tôi vào tỏ ra rất ân cần.

- Ôi khốn khổ các con - bà kêu lên với giọng U-cra-i-na trong trẻo - Mời các con vào trong sân.

Ngay cả trong hoạn nạn, người đàn bà phúc hậu này vẫn giữ nguyên tấm lòng đẹp đẽ và tính tình vui vẻ, cởi mở.

- Chiều nay, lúc sập tối - bà nói tiếp - một quả bom đã giết mất của mẹ hai con cừu. Vừa đúng dịp các con đến, thế là các con có thức ăn đấy

Sau bữa cơm tối thinh soạn, tôi giao đồng chí hạ sĩ tìm chỗ ngủ cho anh em và tổ chức canh gác xe. Tôi báo cho mọi người biết trước giờ xuất phát.

Khi anh em đã đi khỏi, tôi dặn bà chủ nhà đánh thức tôi dậy vào nửa đêm, rồi đi ngủ để lấy sức.

Có lẽ bà đã thương hại tôi. Khi thức dậy, tôi không còn tin ở mắt mình được nữa: trời đã sáng bạch. Chiếc xe trống rỗng vẫn đậu cạnh nhà. Tôi mặc quần áo vội vàng và chạy đi tìm anh em. Họ bỏ tôi lại chăng?. Tôi thoáng nghi hoặc. Nhưng kia! Họ vẫn ngủ ngon lành như những con người vô tư trong ngôi nhà bên cạnh. Tôi vừa thét, vừa lay họ dậy. Ngửi thấy mùi rượu, tôi hiểu ngay là mình đã phạm một sai lầm tai hại là không giữ lấy vò rượu từ chiều hôm trước. Các chàng trai đã nốc rượu một cách vui vẻ suốt đêm qua.

Tôi chỉnh cho họ một trận, dọa thi hành kỷ luật, nhưng để làm gì? đoàn người chúng tôi định đi cùng thì đã đi xa. Trong cái yên tĩnh của bình minh, lại nghe rõ tiếng đại bác bắn về phía tây.

Làm gì bây giờ Không thể đi về phía đông. Chúng tôi có năm người tất cả và rất ít đạn. Trên đường không còn thấy một người nào của bộ đội ta. Nếu lính mô tô cơ giới địch bắt gặp, chúng sẽ bắn chết chúng tôi như bắn bầy thỏ.

Tôi quyết định đi về Séc-nhi-gốp-ca, một làng gần nhất ở phía tây. Khi chiến sự đang diễn ra ở phía ấy, thì không thể không có quân ta ở đó.

Chúng tôi di theo các con đường làng. Ở Séc-nhi-gốp ca, cuối cùng đã gặp bộ đội ta, thật là mừng. Tôi gặp một sĩ quan pháo binh trẻ tuổi; tự giới thiệu và trình bày tình cảnh của mình.

- Ở lại đây với chúng tôi - Anh ta nói, không nhìn tôi - Chúng tôi làm nhiệm vụ chặn hậu cuộc tiến công của địch. Ban tham mưu chúng tôi ở kia kìa, anh đến đó liên hệ với họ.

Giọng nói của đồng chí sĩ quan cho thấy tình hình bên ta rất xấu. Đi cùng đoàn với xe tham mưu, trong đó có một xe bọc thép nhỏ, chúng tôi đến cuối khu vực. Ở đây, bên rìa một dải rừng, có vài chục xe con và phác tự hành, rất đông sĩ quan và nhân viên có vẻ là cơ quan tham mưu tụ tập.

Máy bay địch xuất hiện trên không. Mọi người rời xe chạy nấp trong rừng cây. Khi tình hình trở lại yên tĩnh, người ta lại trở về vị trí trong hàng ngũ và chờ đợi. Tôi lần từ nhóm này sang nhóm khác, hy vọng tìm hiểu được tình hình: Nhiều người khẳng định là không thể chọc thủng được vòng vây ban ngày mà phải đợi đến đêm dùng sức mạnh mà đi.

Thâm tâm, tôi không đồng ý với ý kiến đó. Trước khi trời tối, tình hình có thể nghiêm trọng hơn. Vậy thì không nên chờ đợi. Phải hành động, để khỏi rơi vào tình trạng hoảng loạn. 

Xem xét các xe tải bị bỏ lại, tôi thấy một chiếc còn tốt, xăng đầy bình. Chỉ có máy không nổ, chưa rõ nguyên nhân. Tôi và đồng chí hạ sĩ dùng bơm thông ống dầu xăng, máy lại nổ. Bây giờ chúng tôi có hai xe. Tôi ngồi vào tay lái. Lập tức có nhiều người chạy đến.

Sau khi vòng qua Séc-nhi-gốp-ca, thấy trong khu rừng nhỏ một chiếc xe du lịch và một xe tải nhỏ, chúng tôi đi thẳng đến, hy vọng gặp một cấp chỉ huy nào đấy. Quả nhiên, gặp một vị tướng còn trẻ, trông dáng rất oai vệ Tôi đề nghị ông chỉ cho đường đi Vô-lô-da-xcôi-e. Vị tướng đang mải suy nghĩ không trả lời ngay. Nhìn tôi một lúc lâu với vẻ lơ đãng, rồi đưa mắt nhìn đoàn xe và chiếc Mích tháo cánh, ông hỏi một cách nghiêm nghi:

- Chiếc máy bay kia là thế nào? 

Tôi hiểu ngay là có hỏi ông cũng vô ích. Xem ra bản thân ông cũng không nắm được tình hình khu vực mặt trận này và đang có nhiều lo lắng.

- Tôi phải làm gì, thưa đồng chí thiếu tướng - Tôi nhắc lại, bản thân cũng bối rối trước tình huống khó khăn. 

- Làm gì à? Này, ở trong cái lũng kia, đồng chí sẽ tìm thấy ban tham mưu lực lượng không quân. Họ sẽ chỉ dẫn cho đồng chí. 

Những tiếng “lực. lượng không quân” đem lại cho tôi sự cổ vũ. Như vậy là ở đó có cơ quan tham mưu một đơn vị không quân, dù đơn vị nào cũng được. Họ có phương tiện liên lạc, chắc họ biết sư đoàn tôi hiện ở đâu

Trong thung lũng, tôi thấy một đống tro và giấy tờ vừa mới đốt cháy, nhiều mặt nạ phòng độc và các hòm xiểng vứt ngổn ngang. Giữa nhóm sĩ quan, nổi bật một thiếu tướng thấp nhỏ nhưng mập mạp, mang phù hiệu xanh da trời của quân chủng.

Ông đang chỉ thị cho những người dưới quyền. Vui mừng được gặp lại đồng đội - những phi công, không chờ ông nói hết, tôi liền báo cáo. 

- Tôi nghe anh. Ông quay lại phía tôi và nói.

Tôi kể lại tỉ mỉ hành trình phiêu lưu bất hạnh với chiếc Mích kéo theo. Thiếu tướng chăm chú nghe. Tôi đọc thấy trong mắt ông thái độ đồng tình với cách xử trí của tôi. 

- Đồng chí trung úy - ông bình tĩnh nói - Đồng chí nên biết là nếu đồng chí ra khỏi được vòng vây cũng là điều rất tốt rồi. Còn chiếc máy bay thì đốt nó đi.

- Tiếc quá! Thưa đồng chí thiếu tướng, đây là một chiếc Mích.

- Hãy đốt đi! Với nó, đồng chí sẽ không ra khỏi được vòng vây đâu. 

- Rõ! Tuân lệnh!. 

Đưa tay lên vành mũ, tôi quay đằng sau trở về đoàn xe. Mới lách xe lên được mặt đường, tôi đã thấy ở một thửa ruộng không xa làm có một đống rạ nhỏ.

Chúng tôi đẩy máy bay đến và vài phút sau nó đã làm mồi cho ngọn lửa. Tôi và mọi người nhìn cảnh tượng ấy, lòng xót xa.

Chúng tôi lại lên xe: tôi một chiếc, hạ sĩ một chiếc và tiếp tục hành trình. Tôi không còn muốn nhìn lại đống lửa cháy thiêu đốt tâm can mình, cũng không muốn nhìn lại các vị tướng đang bối rối. 

Đến đầu một làng nọ, chúng tôi rẽ ngoặt và dừng xe trước ngôi nhà đầu tiên. 

Một người đàn bà có tuổi đột ngột hiện ra gặp chúng tôi vừa nói, vừa rên rỉ:

- Ôi các anh làm gì đấy? Chạy đi! Bọn Đức ở sau nhà tôi. 

Tiếng đạn réo. Tôi vòng tay lái ngoặt trở lại, mở hết ga, chạy ngược trở về chỗ ẩn lúc trước. Một lát, ngoái lại thì không còn thấy ai ở phía sau. Dừng lại ven rừng chờ đợi, không thấy hạ sĩ trở lại. Tiếc một người bạn đường đáng quý. Tôi nhớ cách đây ít lâu, anh đưa cho tôi bộ quần áo thường dân, cho đó là cách chắc chắn để thoát vòng vây và nói rằng có lần anh đã dùng cách cải trang ấy có kết quả. Tôi dứt khoát từ chối sự giúp đỡ đó và khuyên anh bao giờ cũng giữ đúng tư thế quân nhân dũng cảm, đương đầu với mọi nguy hiểm. Lời khuyên của tôi đã không có tác đụng.

Ở chỗ tôi mới trở lại, xe cộ vẫn ùn ùn tới. Một chiếc xe tải chở đầy các cô gái, trong đó tôi thấy cô y tá đã băng bó cho tôi. Như vậy là bệnh viện đã di chuyển và người ta đã không kịp chuyển hết thương binh. Sự thể sẽ thế nào, nếu tôi cũng ở lại? Hiện giờ Côm-lép ở dâu? Cậu ta có kịp về hậu phương không?

Chiếc xe tôi chở đầy bộ đội. Họ không chịu xuống xe vì sợ mất chỗ. Ngồi trong buồng lái, tôi nghĩ mình chạy ban đêm không bảo đảm vì tay lái còn yếu.

Đứng trên bậc xe, tôi hỏi những người trên xe:

- Trong các anh, có ai là lái xe?

- Tôi - một chiến sĩ đáp. 

- Lên đây. Cầm lấy tay lái. .

Vui mừng vì được đổi ngôi, anh ta thử máy, kiểm tra các bánh rồi trèo lên ca-bin, nắm lấy tay lái và nhìn tôi với nụ cười biết ơn.

- Thoát được không? - Tôi hỏi để động viên anh ta.

- Chắc chắn là thoát tất cả! Miễn là vượt được sông Béc-đa, rồi sông Ca-ra-tít-sơ. Bờ sông rộng. Tôi đã ở đấy tôi biết. 

- Vì cậu quen thuộc vùng này hơn mình, cậu hãy xử trí đi. Nào, cầm lấy tay lái.

Không nghi ngờ gì nữa, sự việc đã diễn ra là một cuộc tiến công về tinh thần và tâm lý. Phải tiến lên, luôn luôn tiến về phía trước, không được quan tâm đến tiếng đạn réo, đến đồng đội ngã xuống, hy sinh và bị thương chung quanh mình. Người chiến thắng là người không dừng bước, không quay lại đằng sau.

Một đại tá bộ binh tập hợp thành đội ngũ tất cả những người ẩn trong thung lũng, dải rừng ven đường, những người đang chờ đêm đến chọc thủng vòng vây về hướng đông. Ông phân phối mọi người lên các xe, và ra hiệu lệnh hành quân. Đoàn người chúng tôi vừa tiến ra quãng đường trống, thì đạn pháo bắn lên trời, vào hai bên sườn ngay sát cạnh. Bọn xạ thủ súng máy Đức bắt đầu xả đạn vào con đường. 

Thật là cảnh tượng của một cơn ác mộng. Tiếng kêu la, tiếng rên rỉ, người ngã xuống đất, người nọ đè lên người kia. 

- Tiến lên! Tiến lên! - Đại tá vung cao khẩu súng ngắn, hò hét ầm ĩ.

Ông chạy dọc đội hình, cúi xuống những người nằm dưới đất mà thét:

- Đứng dậy! Sao lại bò như con vật thế? Phải tiến lên, tiến lên! Các anh không hiểu à? Cứ bò bốn chân như thế này thì sẽ bị bắt làm tù binh hết. Muốn thoát khỏi nơi đây thì phải chạy, phải chạy! 

Đạn réo, mìn nổ. Dòng người chững lại, ùn tắc. Tôi định vòng qua đám người hoảng loạn, vượt lên đầu đoàn quân và lao lên trước. Ra khỏi buồng lái, đang đứng cạnh thùng xe thì đại tá đến quát vào mặt tôi: 

- Còn anh, đồng chí phi công, hãy làm gương đi?

- Một mình tôi ư?.

- Xe bọc thép sẽ mở đường. Đi đi!.

Dẫn đầu một tốp chiến sĩ, tôi chạy đến sau xe bọc thép động viên mọi người và tiến về phía rừng cây. Đạn pháo rạch sáng trên đầu; trông rõ như ban ngày. Bọn phát xít bắn trước mặt và hai bên sườn. Lưng cúi thấp, chúng tôi theo sau xe bọc thép. Không còn có cảm giác sợ nữa: Ai cũng biết: vượt qua bên kia rừng là thoát. Chỉ cần đi tới đó.

Bóng đen rừng cây hiện ra trước mặt. Chúng tôi bò vào rừng ẩn nấp. Nhưng những người đến sau đã chen sát gót. Tiếng máy rú, cây cối gãy, Tôi ra ngoài cánh đồng quan sát thấy hoả lực quân địch đang tập trung bắn vào những người từ Séc-nhi-gốp-ca đi ra con đường trống. Các cô y tá của bệnh viện đi qua chỗ tôi. Xe của họ đậu cạnh chiếc xe bọc thép. Đại tá không có ở đây, tôi phải đứng ra chỉ huy.

Tôi gọi hai chiến sĩ súng tiểu liên cầm tay

- Các đồng chí vượt đường cái, đi dọc theo rừng cây bắn sục sạo trong đó xem.

- Rõ? 

Họ ra đi. Xe cộ bây giở đã đỗ xít xịt, cái này sát vào cái khác. Xe tôi cũng đầy ních người.

Vài phút sau. mấy tay súng tiểu liên trở lại báo cáo:

- Chúng tôi đã xem xét: không có người nào cả.

Xe bọc thép ngoặt tay trái men theo rừng cây. Các xe tải nối theo. Tôi chạy về xe.

- Lên đường! .

- Không có cách nào nổ máy được, đồng chí chỉ huy.

Đoàn quân cứ tiến lên; còn chúng tôi phải ở lại một mình trong đêm tối. 

- Mọi người nhảy khỏi thùng xe, chạy đuổi theo xe khác. 

Dưới ánh trăng non mờ nhạt, tôi nhìn thấy cả đoàn quân rẽ chếch về bên trái. 

Trong lúc đồng chí lái xe đang thông ống dẫn xăng, bất thình lình một trận mưa đạn từ cánh rừng bên trái bắn ra một cách điên cuồng: hàng tràng tiểu liên, súng máy, súng cối. Lập tức, nhiều xe bốc cháy, ánh lửa soi sáng cả cánh đồng. Súng càng nổ dữ dội. .

- Máy nổ rồi.

- Rẽ tay phải!

- Đến hõm đất trũng, cái hố đen kia, cậu thấy không?

- Thấy.

Thế mà bảo đã sục sạo...! “Không thấy người nào cả”. Mới đi được ba bước đã quay về. Đúng là chúng sợ chết! Bao nhiêu sinh mạng phải trả giá cho sự dối trá!

Những chiếc xe đi sau lại theo chúng tôi. Cả những người đi bộ. Chúng tôi đi không nghỉ, hàng ngũ xiết chặt. Tôi thấy mình như một giọt nước trong dòng sông người. Ai là người đã thức tỉnh trong họ tinh thần đoàn kết và coi khinh sự sợ hãi. Ai vậy? Tự nhiên tôi nghĩ đến đồng chí đại tá. Chính con người mà người ta nghĩ là độc đoán, bất nhẫn ấy đã nâng mọi người đứng dậy và không để cho họ buông trôi.

Rạng sáng thì đến bờ sông. Xe kéo pháo vượt qua đầu tiên. Một khẩu pháo đổ nhào kéo theo cả ngựa. Cả những pháo thủ ngồi trên mâm pháo cũng bị chìm nghỉm. “Những người mất tích”!

Xe cộ tránh chỗ nước sâu, tìm đường đi, chiếc này nối đuôi chiếc khác. 

Trong khi chờ đến lượt mình, tôi lắng nghe người ta trò chuyện:

- Một vị tướng tự bắn vào đầu ở gần Séc-nhi-gốp-ca.

- Thương hại các cô gái, súng máy Đức đã bắn họ chết hết. 

- Đường đi đâu vậy?

- Đi Vô-lô-đa-xcôi-e.

Ngày hôm ấy, lính mô tô cơ giới Đức còn nã súng máy vào đoàn quân một lần nữa. Bây giờ chúng tôi đã đến vùng phụ cận Vô-lô-đa-xcôi-e. Con đường chạy dọc theo sân bay, nhưng không còn chiếc máy bay nào. Ra khỏi thị trấn, chúng tôi quyết định nghỉ lại trong một khu rừng, chờ tối đến. Tôi có thể tạt vào sân bay và dạo một vòng quanh làng. Biết đâu lại chẳng có vài tin tức về trung đoàn mình 

Trước hết là ghé qua kho xăng. Xe đã gần hết xăng rồi.

Kho xăng không còn giọt nào. Tôi nhớ lại trước đây xe xtéc thỉnh thoảng vẫn vào rừng lầy xăng. Ở đó có một cái bể chôn dưới đất. Tôi tìm thấy và mừng quá: bể chứa đầy loại xăng máy bay tốt nhất.

Sau khi lấy đầy thùng, lại thêm một thùng dự trữ, tôi nghĩ không biết nên giải quyết số xăng còn lại như thế nào. Chắc chắn là phải cho một mồi lửa để nó khỏi rơi vào tay quân thù. Nhưng bằng cách nào? Đã có cách giải quyết: cắt một đoạn ống, nhúng vào xăng, rồi cho một đầu vào bể, châm lửa vào đầu kia rồi bỏ đi.

Chúng tôi nổ máy lao đi như điên, rời xa càng nhanh càng tốt. Bỗng thấy có nhiều xe dừng lại. Trong khi tôi và các chiến sĩ đi tìm và lấy xăng vào xe thì có rất nhiều xe đã tụ tập trong rừng nối đuôi nhau đậu gần sát bể xăng. Tôi muốn kêu lên để họ chạy đi nhưng không được: lưỡi tôi ríu lại. Một cảnh tượng kinh hoàng hiện ra trong trí tưởng tượng.

- Vòng lại! Tôi thét lái xe. 

Chúng tôi mở hết tốc độ quay trở lại bể xăng. Tôi nhìn đồng chí lái xe, anh cũng nhìn tôi. Cả hai đều biết là mình đang đùa với cái chết. Những giây phút cuối cùng này giống như trong một trận không chiến. Nếu đến rút kịp ống ra, chúng tôi sẽ cứu được mọi người, cứu được mình, cứu được bể xăng. Nếu không thì...

Nhìn thấy làn khói nhẹ, ống dẫn mới cháy ở dưới đất. Lao đến bể chứa, tôi giật mạnh ống ra khỏi miệng bể, ném sang bên. Mồ hôi lạnh toát trên trán. Sự tình cờ may mắn đã cứu thoát chúng tôi khỏi tai họa do chính sự dại dột của mình gây nên. Xăng bốc hơi ngay và ống dẫn cao su từ từ tắt ngấm.

Cái dở của chúng tôi lại hóa thành điều may cho mọi người. Trở lại khu rừng, tôi tìm đồng chí chỉ huy và báo cáo với đồng chí điều khám phá của mình. Hàng chục xe tiến về phía bể xăng. Chúng tôi đi đầu dẫn dường.

Khi màn đêm buông xuống, đoàn quân lại lên đường về Đôn-bát. Người ta nói: ta đã lập tuyến phòng ngự ở đó, như vậy chúng tôi sẽ gặp được bộ đội ta.

Vẫn còn một chặng đường gian khổ nữa. Một số làng đã bị quân Đức chiếm đóng, chúng tôi phải len lỏi theo những con đường nông thôn bùn lầy, lắm lúc phải xuống đẩy xe, người ướt sũng, lạnh cóng, bụng đói. Cuối cùng, vào một buổi sáng, chúng tôi cũng đến được Xta-rô-bê-sép nơi có quân ta đóng.

Ở bộ tham mưu không quân đóng trong làng, người ta cho biết: trung đoàn tôi hiện ở phía tây Rô-xtốp. Nhưng tôi lại tìm ra trung đoàn ở phía nam thành phố. Trong cái tuần lễ mà tôi đã trải qua biết bao thử thách ấy tình hình mặt trận đã thay đổi xấu đi biết bao.

Tuy nhiên, được gặp lại những gương mặt thân thiết, bạn bè và các anh em trong trung đoàn: trung đoàn trưởng, Phi-ghi-sép, Lu-ca-sê-vich, Xê-li-véc-tốp, Nhi-can-drích, cả Va-len-ti-na và cái máy điện thoại của cô nữa, cho tôi thêm sức mạnh. Điều thay đổi duy nhất là vị trí đóng quân của trung đoàn, nhưng những con người thì vẫn nguyên vẹn, can trường và dầy dạn.

Vích-to Pê-tơ-rô-vích siết chặt tay tôi và hỏi:

- Này Pô-crư-skin, cậu đã đổi máy bay lấy xe tải à?

- Cũng gần như thế, thưa đồng chí trung đoàn trưởng. Tôi đã kéo theo chiếc Mích cho đến khi không còn làm gì được nữa và đã phải đốt nó.

- Mắt cậu vẫn lành lặn chứ?

- Vâng, thưa đồng chí trung đoàn trưởng.

- Thế là may, điều chủ yếu là phải giữ được đôi mắt để nhìn rõ và tiêu diệt kẻ thù. Cậu hãy nghỉ ngơi điều trị, rồi lại về với chúng mình. Trung đoàn sắp chuyển về Xun-tan-xa-li ở phía tây Rô-xtốp. Hình như có nhiệm vụ quan trọng chờ đợi chúng ta ở đó. Pô-crư-skin này! Chúng mình biết là cậu sẽ trở về. Khi anh phi công đã chiến đấu cả trên mặt đất, thì tinh thần anh ta không dễ gì phá vỡ được.

Vết thương gần mắt bị mưng mủ. Tôi nằm viện hai ngày điều trị, nghỉ ngơi và viết thư cho gia đình. Thỉnh thoảng tôi xem lại cuốn nhật ký thân thiết của mình. Vừa rồi, người ta đã giữ lại nó cùng với tất cả đồ đạc cá nhân của tôi. Nhớ đến Pô-lô-ghi, Séc-nhi-gốp-ca, dầu không ghi nhật ký, cũng không bao giờ tôi quên được những kỷ niệm ấy.

Chữa bệnh xong, lại ra trận. Ngồi trong chính cái xe đã vượt vòng vây, tôi trở về Xun-tan-xa-li. Trên đường, tôi gặp lại dòng người ngược chiều: dòng người tản cư gồm toàn nông trang viên tập thể người Nga vùng sông Đông và dòng bộ đội ta tiến ra mặt trận.

Lực lượng của ta đông đảo, sung sức và trang bị đầy đủ. Tôi chưa từng thấy như thế trong những tháng chiến tranh vừa qua. Người ta cảm thấy quanh Rô-xtốp, quân ta đang chuẩn bị một cuộc phản công lớn.

Đến sân bay Xun-tan-xa-li, tôi nhận được tin buồn: hôm qua, người ta đã chôn cất Cu-dơ-ma Xê-li-véc-tốp.

- Xê-li-véc-tốp ư? Tôi hỏi đột ngột.  

- Hy sinh trong trận đánh với tụi Mét-xe trên vùng trời Ta-gan-rốc... anh rơi gần sân bay. Người ta mai táng anh trên đồi này.  

Một tấm bia gỗ mới đặt, đánh dấu ngôi mộ. Tôi đến nơi, cầm một nắm đất của nước Nga đặt lên trên mộ anh.

Xê-li-véc-tốp hạ không nhiều máy bay địch, nhưng anh đã cứu tính mạng bao người chúng tôi trong các cuộc không chiến. Đó là một chàng trai khiêm tốn, hơi rụt rè, một đồng chí thẳng thắn và trung thực, một người bạn chiến đấu chân chính.

Tôi dừng lại một lúc dưới chân ngôi mộ còn mới, có tấm bia gỗ. Trên một mảnh duya-ra, một đồng chí thợ máy đã tạc một ngôi sao, phía dưới là tên, họ, phụ danh của phi công, ghi bằng bút chì mực dòng chữ: “Vinh quang đời đời thuộc về những người anh hùng đã ngã xuống trong cuộc chiến đấu vì tự do và độc lập của Tổ quốc”

Biết bao nhiêu tấm bia gỗ với những dòng chữ như vậy đã cắm trên những cánh đồng rộng từ sông Prút đến sông Đông. 

Tôi nhớ lại những nấm mộ đầu tiên của trung đoàn ở biên giới phía tây Liên Xô. Nấm mộ mà tôi đang nghiêng mình ở đây là nấm mộ cuối cùng mà tôi tới viếng ở phía đông. Liệu còn những nấm mộ nữa sẽ mọc lên ở bên kia sông Đông không? Thật là đau lòng khi nghĩ đến điều đó

Trở về sở chỉ huy, tôi yêu cầu được nhận nhiệm vụ chiến đấu ngay. Vích-lo Pê-tơ-rô-vích nhìn tôi, vẻ đồng tình, rồi với tiếng “tốt” quen thuộc, đột ngột anh hỏi tôi: 

- Cậu đã nghe chuyện về phi công Pốt chưa?

- Báo cáo trung đoàn trưởng, tôi có đọc vài chuyện về anh ta.

- Cậu có hiểu thế nào là khả năng phân biệt của thị giác không?

Tôi lúng túng, không biết trả lời sao cả.

- Nó là thế này: - I-va-nốp nói tiếp - Người ta ước lượng cự ly bằng hai mắt. Nhưng có những người có khả năng đặc biệt làm việc đó chỉ bằng một mắt. Nhưng Pô-crư-skin ạ, cậu không giống như Pốt. Mặc dầu bị mất một mắt, Pốt vẫn bay tốt cả trên mặt đất cũng như trên mặt nước. Hơn nữa cũng chẳng cần thí nghiệm điều đó làm gì. Cậu hãy lấy cái xe của cậu đi về bên kia sông Đông tổ chức lớp huấn luyện phi công trẻ sử dụng máy bay Mích-3 ở đó. Bây giờ thì họ vẫn bay trên loại Hải âu và I.16, nhưng có thể người ta sẽ trang bị cho ta loại máy bay hiện đại.

Nhiệm vụ có mùi vị nhà trường và hậu phương. Tôi thì chỉ muốn ra trận chiến đấu. Vích-to Pê-tơ-rô-vích vẫn tiếp tục với giọng bình tĩnh:

- Trước hết, để ba bốn ngày nói với anh em những vấn đề kỹ thuật, trình bày những kinh nghiệm và kết luận của cậu. Trong thời gian ấy, mắt cậu sẽ bình phục hoàn toàn, sau đó cậu sẽ bay với từng người một. Đâu sẽ vào đấy thôi, đừng có bướng bỉnh. Cũng phải có người bồi dưỡng lớp trẻ chứ!

Tôi xiết chặt tay anh, tạm biệt bạn bè, đi ô tô đến một sân bay bên kia sông Đông. Tôi đem theo Ni-ki-tin, Tơ-rút, Xu-prun và năm phi công mới toanh chưa biết mùi súng đạn chiến tranh. Đây là lần thứ hai, tôi làm nhiệm vụ huấn luyện phi công trẻ.

Ở mặt trận chúng tôi, ngày càng ít các trận không chiến. Thời tiết xấu đã buộc chặt như giam không quân ở mặt đất. Không thể thực hiện được những chuyến bay biên đội.

Trong khu vực Rô-xtôp, bộ đội ta, sau khi tiêu hao quân địch, đã chuyển sang tiến công.

Tiếng ầm ầm liên tục của các trận đánh vọng đến tận sân bay. Chúng tôi cảm thấy khổ sở khi không thể chi viện tích cực cho bộ đội mặt đất. Chỉ có mỗi việc trinh sát trên không là có thể làm được. Và ngày nào chúng tôi cũng tiến hành trinh sát.

Trong những ngày ảm đạm, nóng bỏng đó, một hôm bất thần có điện thoại gọi tôi đến sở chỉ huy. Định đem theo cặp bay nhưng liếc nhìn qua cửa, tôi hiểu rằng mình sẽ không cần đến. Mây thấp đến nỗi không nhìn thấy đầu kia sân bay. Từ lâu tôi đã nghĩ đến một chuyến bay dán sát mặt đất. Một chuyến bay giống như đi bộ mà ta có thể định hướng bằng những cột điện thoại, những ngã tư đường, những vườn cây và những tòa nhà. Nhưng với một sự định hướng ti mỉ như vậy, cần phải biết thật rõ thực địa trên mỗi tuyến đường.

Khi đến sở chỉ huy, Vích-to Pê-tơ-rô-vích bắt tay tôi và mời tôi ngồi xuống bên cạnh như một cuộc gặp gỡ thân mật. Sau khi hỏi thăm sức khỏe, đồng chí cho biết tin trung đoàn đã được đề nghị xếp vào danh sách các đơn vị cận vệ. Đồng chí chỉ huy nói:

- Trong quân đội Nga ngày xưa, có những trung đoàn cận vệ Xê-mi-ô-nốp-xki và Prê-ô-bra-gien-xki, thời nội chiến có đội cận vệ đỏ, và từ nay lại sẽ có thêm trung đoàn tiêm kích cận vệ thứ chín. Tôi nghĩ là chúng ta xứng đáng với vinh dự đó.

- Có nhiệm vụ ngay đây: phải lên đường.

- Ngay bây giờ ư?

- Phải, sư đoàn trưởng vừa gọi điện thoại: chúng ta nhận một nhiệm vụ quan trọng của Bộ tham mưu mặt trận.

- Nếu tôi phải đi thì chỉ có thể bay một mình.

- Đúng vậy, thời tiết này một người còn bay được, hai người chẳng làm được trò trống gì? Nhiệm vụ của cậu, Pô-crư-skin, là phải đi tìm cho được đơn vị xe tăng của tướng phát xít Clây-xtơ.

Tôi đã ít nhiều suy nghĩ về đơn vị thiết giáp của Clây-xtơ qua những thông báo của Cục thông tin. Chúng đã gây cho ta những đòn đáng kể. Sau khi chọc thủng phía tây Ô-rê-khốp, vượt qua nhiều huyện vùng Đôn-bát, đoàn xe tăng ấy đã xuất hiện gần bờ sông Đông. Bọn chúng dự định chiếm Sa-khơ-tư, vượt qua sông Đông, tràn vào Rô-xtốp. Nhưng bị đẩy lùi bởi một cuộc phản công ác liệt ở quanh Sa-khơ-tư, đội quân của Clây-xtơ đã rút lui và biến mất tăm dưới những đám sương mù mùa thu.

"Phải tìm thấy đoàn xe tăng của Clây-xtơ”. Nhiệm vụ đã rõ ràng. Trong hoàn cảnh đó, còn ai ngoài các phi công, có thể sục sạo trong một hoặc hai giờ tất cả các khu rừng nhỏ ở mặt trận, các thung lũng, các thị trấn và trả lời: đoàn xe tăng ở đây?

Chẳng ai làm được việc đó. 

Chỉ cần nhìn thấy chúng, chỉ cần biết chúng ở đâu, ở khu vực nào, vào thời điểm cần thiết thì các kế hoạch hoạt động của cánh quân địch ở hướng Nam sẽ bị Bộ tư lệnh mặt trận phát hiện hoàn toàn. Biết được hướng tiến công của lực lượng thiết giáp địch, đấy là tin tức quyết định cho bộ đội ta, trong khu vực này.

- Cho tôi một bản đồ tỉ lệ 1/200.000 - tôi đề nghị với Nhi-can-đrích. Bản đồ tỉ lệ nhỏ của tôi không có giá trị đối với nhiệm vụ này.

Ban tham mưu trung đoàn báo cáo lên sư đoàn là tôi sẽ đi tìm xe tăng Clây-xtơ. Nhi-can-đrích vừa buông máy điện thoại thì sư đoàn trưởng gọi: 

- Pô-crư-skin, đồng chí phải tìm bằng được những chiếc xe tăng! Đó là một mệnh lệnh mà cũng là một nguyện cầu.

Sư đoàn trưởng nhắc lại để tôi nhận rõ tầm quan trọng của nhiệm vụ. Và nghĩ rằng lời nói “phải tìm cho được” chưa đủ, cần phải nhấn thêm, ông nói:

- Hôm nay, chúng ta đã mất hai người trong nhiệm vụ trinh sát này. Đồng chí có hiểu vì sao tôi nói vậy không?

- Tôi hiểu. Tôi phải trở về, thưa đồng chí sư đoàn trưởng.

- Với những tin tức?

- Rõ.

- Quan sát ở Tsan-tia xem. Bộ đội ta đã bao vây quân địch ở đó. Nhưng điều chủ yếu là những chiếc xe tăng! 

- Rõ: những chiếc xe tăng! 

- Chúng tôi sẽ đề nghị huân chương cho đồng chí

- Nhiệm vụ sẽ được hoàn thành.

Tôi bắt đầu hình dung trong óc hành trình được lựa chọn: đến sông Đông, lấy hướng bay về phía nam, rồi ngoặt sang phải, men theo con đường cái, định vị bằng các cột dây điện thoại, khi nào nhìn thấy đường xe lửa thì sẽ ngoặt về bên trái.

Cần phải xác định trước thời gian bay giữa các điểm chuẩn, với một vài phương án để nắm chắc vị trí phòng khi mất vài điểm chuẩn.

Sau khi đã chuẩn bị tỉ mỉ, tôi mở máy và cất cánh. Vừa rời đất, tôi đã lao ngay vào đám mây; độ cao hai mươi nhăm đến ba mươi mét, tầm nhìn rất hạn chế, không trông thấy đường chân trời, còn mặt đất thì chỉ nhìn thấy ngay dưới mũi máy bay.

Những bông tuyết lấp lánh trong không khí lạnh. Khi vừa vượt qua phòng tuyến của mặt trận, tôi cố xuống thật thấp để quan sát cho rõ.

Tôi vòng hồi lâu trên khu vực chỉ định, ở phía tây Nô-vô-se-cát-xcơ,  dầu xăng còn lại vừa đủ để bay về mà vẫn không phát hiện thấy một dấu vết của những chiếc xe tăng. Đã gần thất vọng. Có thật là chúng không ở đây chăng? Nếu ngày mai, từ khu vực này, chúng giáng một đòn vào bộ đội ta thì thế nào?

Đã lo ngại hết xăng, trên đường về tôi vẫn quyết định thử tìm một khu vực nữa. Và đây rồi, bên cạnh con đường cái, tôi nhận thấy trên một cánh đồng, những vết xích xe tăng khá rộng, dẫn đến một dải rừng, rồi tôi phát hiện thấy ba hàng xe tăng địch xếp sát nhau. Chúng có đến hai trăm chiếc...

Bọn lái xe tăng Đức chắc không ngờ có thể thấy máy bay ta trong điều kiện thời tiết như vậy. Chúng lại còn đốt lửa nấu nướng. Khi nhìn thấy trên đầu một chiếc máy bay tiêm kích cánh có ngôi sao đỏ, bọn phát xít đứa thì lao vào bụi rậm, đứa thì nhảy vào trong xe tăng.

Tôi quyết định vòng lại lần nữa trên khu rừng để “ghim chặt” nó trên bản đồ và xác định chính xác số lượng xe tăng, nhưng lần này, kẻ địch đã đón tiếp tôi bằng một lưới lửa mãnh liệt đến nỗi khi tôi vội vàng vọt lên cao chui vào mây mà những đường đạn phòng không vẫn còn lóe sáng trong mây như các tia chớp.

Chưa bao giờ tôi bay trở về vội vã như vậy. Và các điểm chuẩn, đã không phụ lòng mong mỏi. Suốt cuộc hành trình, chúng vẫn đứng sững trước mặt tôi như những người vệ sĩ trung thành.

Mọi người đang mong tôi đến phát sốt.

Sư đoàn trưởng, sau khi chăm chủ nghe báo cáo, cám ơn tôi và không hỏi thêm một lời. Phải tìm thấy kẻ địch và cấp tốc báo cáo lên cấp trên.

MÙA đông đến bất ngờ với băng giá và bão tuyết. Như người ta nói, mùa đông đã buộc mọi cuộc sống phải ngừng lại. Nhưng cũng chính vào mùa đông khắc nghiệt năm 1941 đó, Hồng quân đã giành được những chiến công chưa từng có. Thất bại của quân Đức trước Mát-xcơ-va đã mang lại cho chúng tôi những sức mạnh mới và làm tăng thêm lòng tin đánh thắng quân xâm lược. 

Gần đến Tết dương lịch, một số đồng phi công được gọi lên phòng tham mưu sư đoàn. Nhi-can-drích cùng đi, thì thầm với tôi:

- Hãy chọc một lỗ nhỏ ở áo ngoài của cậu đi?

Chúng tôi đã đọc nhật lệnh của Tư lệnh mặt trận, thông báo khen thưởng cho một số phi công như Phi-ghi-sép, Cri-u-cốp, Xê-rê-đa và tôi, chúng tôi chờ đợi cuộc triệu tập này. Khi nhận tấm huân chương từ tay sư đoàn trưởng, mỗi người không thể không nghĩ đến các bạn đã không còn sống đến cái ngày vui sướng này. Chúng tôi khao khát đến chừng nào sự có mặt trong đội ngũ hôm nay những người như Mi-rô-nốp, Xô-cô-lốp, Di-a-sen-cô, Na-da-rốp, A-tơ-ra-ski-ê-vích.

Tết dương lịch đến gần. Ở trung đoàn và trên sư đoàn, người ta thống kê các trận chiến đấu và số máy bay do từng người bắn rơi. Đêm giao thừa, phó chỉ huy phi đội chạy vào chỗ tôi ở:

- Chuyện này là thế nào? - Anh kéo tôi ra hỏi. 

- Chuyện gì cơ chứ?

- Chính anh là người đánh nhiều trận nhất và hạ nhiều máy bay nhất. mà không hiểu sao người ta lại xếp đại úy Phi-ghi-sép lên đầu.

- Như vậy là rất đúng. 

- Sao anh lại nói rất đúng. - Phó chỉ huy phi đội chưng hửng - Phi-ghi-sép ít chiến công hơn anh. 

- Đúng, nhiều mặt khác đồng chí ấy hơn tôi. Đồng chí ấy đã bắn rơi nhiều máy bay hơn tôi

- Không phải - phó chỉ huy phi đội sôi nổi nhắc lại - Đây tôi đã thống kê cả... - anh lục tìm trong giấy tờ - Tôi thắc mắc cho anh, cho thanh danh của anh.

- Cảm ơn anh - Tôi không tự chủ được. - Tôi sẽ chăm lo giữ gìn thanh danh của mình, không phải ở việc này, mà trong nhiệm vụ. Nhưng, Phi-ghi-sép xứng đáng xếp hàng đầu. Với đồng chí ấy, món quà như vậy đến trong ngày hôm nay rất trúng, đồng chí vừa hứa hôn.

- Cũng phải - phó chỉ huy phi đội thở dài công nhận và anh đi ra sau khi đã chào đúng điều lệnh.

Tuy nhiên cuộc trao đổi đã làm tôi bị tổn thương. Không thể không khen thưởng tôi, cuối cùng ở sư đoàn người ta vẫn quyết định hạ thấp tôi bằng việc xếp thứ tự những người được khen thưởng. Như vậy thì, tôi tự nhủ, chuyện này sẽ còn lại trong lương tâm của họ. Phải biết vượt lên những sự xúc phạm nhỏ mọn đó.

Còn trong thâm tâm tôi, tôi vui mừng cho Va-len-tin Phi-ghi-sép Không thể có món đồ mừng hôn lễ nào hơn. Vì Va-len-ti-na và Va-len-tin đã đăng ký kết hôn ở cơ quan hành chính. Không gì có thể làm ngừng cuộc sống. Tình yên vẫn lên tiếng ngay trong tiếng gầm của đại bác. Chỉ có một điều khiến tôi phải suy nghĩ: mong sao mọi sự diễn ra giữa họ tốt đẹp và trong sáng, không mánh lới, không lừa dối nhau; không ít những chàng trai tốt thèm khát Va-len-ti-na.

Buổi chiều, khi các phi công trong trung đoàn tụ tập ở căng tin để ăn tối, Vích-to Pê-tơ-rô-vích I-va-nốp chúc mừng ngày Tết, và chúc chúng tôi sang năm mới lập được nhiều chiến công. Sau đó anh nâng cốc chân thành và thắm thiết chúc mừng hạnh phúc của đôi lứa vừa kết hôn tại mặt trận. Khi nâng cốc, một số trong chúng tôi hiểu rằng buổi hôn lễ chưa phải đã kết thúc ở đây.

Sau bữa ăn tối, Phi-ghi-sép mời các bạn thân đến họp mặt ở gia đình.

Đây là một cuộc hôn lễ tại mặt trận. Khách được mời tới không có đồ mừng. Ở bàn ăn, người ta không nghe thấy tiếng nút chai sâm banh nổ. Cả bữa tiệc chỉ có món “pen-mơ-ni” Xi-bê-ri trộn dấm. Nhưng thật là vui vẻ, ai cũng cảm thấy như ở nhà. Mọi người nâng cốc chúc sức khỏe của đôi vợ chồng trẻ, chúc nhau năm mới lập nhiều chiến công và hát theo đàn phong cầm. Người ta luôn luôn hét với đôi vợ chồng: “Một cái hôn”.

Tới khuya mọi người mới chia tay nhau.

- Cậu làm gì mà vội - Phi-ghi-sép bảo tôi - gì thì gì, chính mình, ngày mai sẽ khai mạc năm mới, chứ không phải cậu.

Các chàng trai phá lên cười, và lời đối đáp ầm ĩ.

- Va-len-tin, cậu không nghĩ khai mạc tuần trăng mật ở trên không đấy chứ?

- Đi du lịch là hợp hơn cả đối với đôi vợ chồng mới cưới

Sáng hôm sau, biên đội tôi được gọi đến sở chỉ huy, Phi-ghi-sép còn chưa ra sân bay. Tôi lại nhớ đến câu chuyện đêm qua.

Trời rét như cắt. Sương mù nhẹ còn phủ trên mặt đất, đã phải cất cánh ngay. Động cơ bị lạnh, khởi động chậm chạp, ậm ạch. Tôi lăn chiếc Mích ra đường băng. Động cơ vẫn tiếp tục lục cục, không chịu quay hết chế độ. Phía sau tôi, máy bay của Lu-ca-sê-vích và Các-pô-vích đứng chờ. Thì giờ trôi qua, phải cất cánh mà động cơ vẫn thất thường. Tôi rời máy bay, với bao dù, đi tìm Lu-ca-sê-vích. Anh rời buồng lái và nhường máy bay cho tôi.

Cất cánh, tôi lấy độ cao và lượn. Nhưng Các-pô-vích đâu? Không nhìn thấy anh ở trên không. Một chiếc máy bay lăn ở trên sân. Có thể động cơ máy bay của Các-pô-vích không làm việc và anh đã quay lại. Động cơ máy bay tôi cũng thỉnh thoảng lại sậm sịt. Làm thế nào? Chẳng lẽ cả tôi cũng quay về? Nhưng không thể bắt đầu năm mới như vậy? Không! Tôi sẽ một mình đi làm nhiệm vụ.

Phía dưới, tuyết trải dài tít tắp. Sương mù lạnh che lấp chân trời. Chỉ phân biệt được các khu nhà của thợ mỏ, đường sắt và những xưởng máy đen, tối tăm của vùng Đôn-bát. Tôi có nhiệm vụ phát hiện nơi tập trung xe tăng và xe vận tải, những đoàn quân địch.

Tôi xuống thấp để nhận rõ những thị trấn, làng mạc: mùa đông giá lạnh đã buộc mọi sinh vật phải ẩn kín trong nhà.

Nơi nào có khói bốc lên, nơi đó ắt có người.

Nắp buồng lái máy bay để ngỏ từ mùa hê, chúng tôi đã quen bay như vậy. Nhưng nhờ có thiết bị sưởi nên vẫn thấy ấm áp. Động cơ thỉnh thoảng lại làm tôi lo ngại, những tiếng ậm ạch của nó khiến tim tôi thắt lại.

Mặt đất, không có gì đáng chú ý. Bọn Hít-le chắc thích ăn Tết quanh lò sưởi hơn là đi đánh nhau. Và như vậy cũng dễ hiểu. Nhưng những đám đen trên tuyết kia là cái gì? Tôi xuống thấp và nhận ra từng tốp người quanh đống lửa; xa một chút, những chiếc xe tăng phủ băng.

Nếu tôi tới sớm nửa giờ, chắc bọn chúng chưa có ở đây và nếu lại đến muộn nửa giờ, chắc chẳng tìm thấy được chúng. Tôi bèn nổ sủng. Bọn Hít-le, như đàn thỏ lao về phía những xe tăng, để ẩn náu dưới vỏ thép của chúng.

Trở về sân bay, tôi báo cáo tình hình chuyến trinh sát và hỏi tin về Phi-ghi-sép. Anh đã dẫn một biên đội đi làm nhiệm vụ công kích. 

- Chuyện gì đã xảy ra với máy bay của Các-pô-vích?

- Động cơ được sưởi nóng và anh ấy đã cất cánh.

Anh đã cất cánh… và chính lúc này, Các-pô-vích đang chiến đấu để tự bảo vệ một cách tuyệt vọng.

Tiếng gầm như sấm của động cơ ập vào hầm trú ẩn. Một chiếc máy bay là sát mái những ngôi nhà ở thị trấn rồi ngoặt gấp tiến vào hạ cánh. Vừa nhìn, chúng tôi biết có chuyện chằng lành: hình như máy bay mang theo người lái, chứ không phải do người lái điều khiển. Máy bay nặng nề chạm đất, theo đà lăn một đoạn, rồi dừng lại. Các lá cánh quạt ngừng quay sau đó.

Chạy đến nơi, trước hết chúng tôi nhận thấy sườn máy bay bị vỡ toác vì một viên đạn pháo, còn phi công thì nhợt nhạt, bất tỉnh, ngực tựa vào bảng đồng hồ bay. Buồng lái ngập máu. 

Các-pô-vích đã đi trinh sát một địa điểm địch phòng thủ cẩn mật, mỗi lần đến gần, chúng tôi thường vấp phải một hỏa lực phòng không dày đặc. Sự việc chính xác xảy ra, chỉ có phi công mới có thể kể lại. Nhưng người ta khiêng anh bất tỉnh ra xe cứu thương. Chiến đấu tới cùng, anh đã đưa máy bay trở về sân bay. Tôi đã chứng kiến sự đào tạo và bước trưởng thành trong chiến đấu của người chiến sĩ trên không tuyệt vời đó.

Sau đó, chúng tôi buồn rầu biết tin Các-pô-vich khó có thể trở về cùng anh em. Người ta đã phải cắt của anh một cánh tay gãy vì mảnh đạn.

Có lần, một máy bay của trung đoàn khác hạ cánh xuống sân bay chúng tôi. Phi công lăn thẳng máy bay đến chỗ chúng tôi trú ẩn, khuôn mặt lạ lùng, rám nắng phủ một bộ râu hoe hoe của anh thu hút sự chú ý của mọi người.

Khi anh rời khỏi buồng lái, mời người đều suýt bật lên một tiếng kêu ngạc nhiên. Đó là một chàng trai rất lực lưỡng, đôi vai vuông vắn. Một dũng sĩ thực sự. Nhưng làm sao anh ta có thể ngồi lọt trong buồng lái của chiếc I.16, lại với cả bộ đồ quần áo bay bằng da thú có lông?

Sau khi nhìn bao quát chúng tôi một lượt, người lạ mặt giơ tay tươi cười: 

- Chào những con người dũng cảm? - Rồi anh tới gần chìa bàn tay to lớn cho tôi: - Thượng sĩ Pha-đê-ép.

Tôi tự giới thiệu.

- A, phải, Pô-crư-skin...

Chúng tôi đã đọc báo. Tôi nhớ ngay cái tên Pha-đê-ép cái tên đã gợi lại nhiều câu chuyện ở mặt trận, giống như những huyền thoại. 

Pha-đê-ép giải thích ngay vì sao anh lại có mặt ở đây.

- Chúng tôi đi chiến đấu Xăng vừa hết, Làm sao có thể gọi điện thoại từ chỗ các bạn về trung đoàn tôi? Chẳng nên để phí hai xuất ăn chiều?

- Tại sao lại hai xuất? - Tôi ngạc nhiên hỏi.

Đi đến sở chỉ huy. Trong khi Pha-đê-ép bóp máy điện thoại bằng đôi bàn tay to lớn, gọi trung đoàn với giọng nói trầm vang, tôi tò mò ngắm anh, nhớ lại những cẩu chuyện được nghe kể về anh. 

Va-đim Pha-đê-ép phục vụ trong một trung đoàn khác cùng sư đoàn. Chúng tôi, những phi công kể lại rằng trong những ngày đầu chiến tranh, khi còn đang chiến đấu trên đất Môn-đa-vi-a cùng với một tốp tiêm kích, anh đã tiêu diệt một đoàn kỵ binh Ru-ma-ni đang tiến ra mặt trận. Chính Pha-đê-ép là người đầu tiên lao vào chúng, xuống thấp đến nỗi đám ngựa hốt hoảng vì tiếng động cơ gầm rú trên đầu, không tuân theo sự điều khiển của bọn kỵ mã, chạy trốn khắp tứ phía. Cả đoàn quân bị tan ra trên khắp cánh đồng. Sau khi đã bắn hết đạn, Pha-đê-ép còn đuổi theo bọn kỵ mã và phạt chúng bằng cánh quạt máy bay.

Một chuyện khác mới xảy ra ở gần Ta-gan-rốc, với vai chính là Pha-đê-ép, đang lan truyền trong đám phi công. Sau một cuộc tiến công kẻ địch, Pha-đê-ép bay về với chiếc máy bay bị hư hại, anh đã hạ cánh xuống giữa chiến hào của ta và bọn Đức. Kẻ địch lập tức nổ súng vào máy bay anh. Nhưng Pha-đê-ép đã tìm được cách chạy đến chiến hào của ta. Khi anh nhìn thấy rất đông người ở đấy, anh giằng lấy một khẩu súng của một chiến sĩ bộ binh, vứt bỏ áo da, leo lên chiến lũy, hét lên như lệnh vỡ:

- Tiến lên!!

Chiến sĩ của nhiều trung đội nhìn thấy và nghe tiếng anh. Người phi công, lưỡi lê giơ cao, lao đến vị trí quân thù. Từ tất cả các chiến hào và các ổ chiến đấu, mọi người lao theo anh, hệt như băng từ núi cao đổ xuống. Bọn Đức bị bất ngờ hốt hoảng, không còn đủ thì giờ nổ súng theo những tính toán từ trước. Bộ binh ta lao vào các vị trí phòng thủ của chúng. Một trận giáp lá cà xảy ra. Bọn phát xít bỏ vị trí và chạy trốn. Các chiến sĩ Xô-viết đuổi theo, nhanh chóng chiếm lĩnh một điểm cao khống chế trong vùng. Nhiều lực lượng mới lập tức được điều đến tăng cường:

Ít giờ sau, khi sư đoàn trưởng bộ binh đến trận địa, Pha-đê-ép không còn ở đấy: anh đang tìm cách kéo chiếc máy bay. Nhưng người chỉ huy đã tìm đến anh. Siết chặt người phi công trong vòng tay, ông nói là chiếm được điểm cao này có một tầm quan trọng lớn đối với sư đoàn và ông hứa sẽ không quên đề nghị tặng thưởng anh một tấm huân chương.

Người ta nói là trước tất cả những lời ca ngợi đó, Pha-đê-ép chỉ trả lời bông đùa:

- À nếu trong các đồng chí, có cậu nào thích thì nên đi mang lại cho tôi hai suất ăn ngon...

Và tôi cũng không ngờ rằng câu chuyện đó cũng lại xảy ra ở đây. Chúng tôi đến nhà ăn, Pha-đê-ép cởi áo ngoài, tôi nhìn thấy trên ngực anh lấp lánh tấm huân chương Cờ đỏ. Anh nó; với cô phục vụ: “Xin cô cho hai suất ăn”. Rồi anh rút trong túi áo va-rơ một tờ giấy và đặt trước mặt cô gái. Tôi cầm tờ giấy, đọc: “Lệnh cho tất cả các tiểu đoạn hậu cần không quân, cấp hai suất ăn cho thượng sĩ Va-đim Pha-đê-ép. Ký tên: S.Crát-xốp-ki”. Mọi người đều biết rõ tư lệnh quân chủng không quân, vì vậy chẳng ai nghi ngờ hiệu lực của cái lệnh này.

Va-đim Pha-đê-ép trở thành người bạn thân của tôi. Khi cất cánh rời chúng tôi, anh giơ bàn tay theo thói quen và nói to: 

- Sẽ gặp lại nhau, các chiến hữu!

Trong mùa đông đó, không quân Đức đã đổi mới trang bị. Trên mặt trận chúng tôi, thay thế cho loại Hen-ken 16, để chỉ thị mục tiêu, bắt đầu thấy loại máy bay hai thân Phốc-cơ Un-phơ (FW-189) bay trên tiền duyên. Chằng bao lâu nó trở thành con lợn rừng đối với các đơn vị bộ binh.

Bay lượn rất lâu trên các vị trí pháo binh và trên chiến hào của ta, nó hiệu chỉnh đường bắn cho những cỗ pháo địch. Đôi khi bộ binh ta không biết làm thế nào để đối phó với nó. Họ gán cho loại máy bay hai thân này tất cả những chuyện không vui: những trận dập bất ngờ của đại bác, những đợt tập kích của máy bay Gioong-ke, những thiệt hại nặng nề, những cuộc phản kích không kết quả.

Và khi một trong những máy bay tiêm kích chúng tôi hạ được một chiếc FW-189, mọi người đã theo dõi trận đánh đều vỗ tay hoan nghênh. Các phi công cũng coi chiến công đó như một thắng lợi lớn.

Mùa xuân năm 1942, một trong những chiếc máy bay hai thân đó đã gây tổn thất cho người bạn tốt của chúng tôi, phi công ưu tú Da-nhi-in Ni-ki-tin.

Sự việc xảy ra như thế này. Trở về sau một nhiệm vụ chiến đấu, phát hiện một chiếc FW-189 đang bay quan sát trên tiền duyên của ta, anh lập tức tiến công. Nhưng loạt đạn liên thanh trượt sang bên, vì tên địch cơ động rất giỏi. Tức giận vì bắn trượt, Ni-ki-tin định tiến công một lần nữa, thì hai chiếc Mét-xe yểm hộ cho máy bay chỉ điểm; từ trên cao lao xuống anh. Trong tình thế như vậy, anh không kịp bay đến chiếc Phốc-cơ Un-phơ, hơn nữa dầu xăng cũng đã cạn. Sau một cuộc nghênh chiến ngắn ngủi với bọn Mét-xe, Ni-ki-tin trở về sân bay.

Vào thời kỳ đó, Ni-ki-tin và tôi cùng dùng chung một chiếc máy bay. Cho nên tôi là người đầu tiên ra đón anh. Từ trên cánh máy bay nhảy xuống mặt đất lầy bùn, anh luôn miệng nguyền rủa, một điều rất ít thấy ở anh. Chắc lại có chuyện gì không ổn.

- Có gì mà cậu rên lên như vậy?.

- Cậu hiểu không, mình đã ở kề bên nó, thế mà lại để trượt. Thật tiếc là mình đã không cưa đôi bụng nó bằng cánh quạt... Không hạ nổi nó... Nhục ơi là nhục! 

Và anh đã kể cho tôi câu chuyện xảy ra. Tôi mới hiểu rõ là thoạt nhìn thấy chiếc Phốc-cơ Un-phơ, Ni-ki-tin đã điên tiết lên, chỉ muốn hạ ngay tên khốn kiếp. Nhưng nếu anh vọt lên cao một chút để bổ xuồng hắn, có thể anh đã thành công. Đối phương thường không thể chống dỡ được trước đòn tiến công bất thần này. Đó là ý kiến tôi trình bày với anh ngay sau đó

Sáng hôm sau, Ni-ki-tin lại cất cánh đầu tiên đi trinh sát. Trong khi đó, tôi đi trên máy bay U-ti 2 đến sân bay bên cạnh, nơi có các xưởng máy để bay thử một chiếc Mích vừa mới sửa xong, và đưa nó về trung đoàn.

Tôi định hoàn thành mọi công việc đó trước khi Ni-ki-tin trở về vì không muốn để máy bay nằm rỗi ở sân bay. Nhưng dù cố gắng, tôi vẫn vượt quá thời hạn dự định một chút. Trên dường trở về, tôi trách thầm mình về sự chậm trễ đó, nhưng thật là ngạc nhiên, khi tới nơi, tôi thấy chỗ đỗ máy bay vẫn trống trơn.

- Có lẽ anh ấy đã bị dính dạn - đồng chí thợ máy nói giọng ảo não.

Đó cũng chính là điều tôi suy nghĩ, chắc cậu ta đã phải hạ cánh bắt buộc ở đâu đấy. Một phi công như cậu ta không dễ dàng bỏ máy bay của mình. 

Mọi người trông chờ, gọi điện thoại tìm kiếm cho đến tận chiều. Bao nhiêu tâm trí đều dành cho Ni-ki-tin. An-đrâỵ Tơ-rút bạn cùng trường với Ni-ki-tin, mở một dĩa hát có lẽ đến lần thứ mười. Chỉ vì trong bài hát có câu: “Không, anh không ở đây...” Không thể chịu được, tôi dừng máy hát: 

- Đủ rồi An-đrây, kết thúc cái tình cảm sướt mướt ấy đi

Cửa kẹt mở. Anh ấy chăng? Không phải, đồng chí liên lạc vào. Anh báo tin

- Vừa có điện thoại từ phòng tham mưu sư đoàn. Máy bay đã rơi trên tiền duyên. Phi công không nhảy dù.

Sáng hôm sau, một tốp bè bạn chúng tôi đáp ô tô đến tiền duyên. Tiểu đoàn trưởng bộ binh đã chỉ cho họ qua lỗ châu mai của đài quan sát, nơi máy bay rơi. Và anh kể lại trận không chiến cuối cùng của Ni-ki-tin với bốn chiếc Mét-xe. 

Đầu tiên người ta thấy một chiếc “hai thân” lượn trên tiền duyên của ta. Rồi từ cao tít trên nó, một máy bay tiên kích của ta xuất hiện, hệt như một con chim ưng lao từ trên bầu trời không có mây xuống chiếc máy bay chỉ điểm của địch và nổ súng. Chiếc máy bay địch bốc cháy và rơi ngay xuống đất.

Nhưng bốn chiếc Mét-xe lao ngay vào chiếc Mích của ta. Ni-ki-tin chiến đấu một cách tuyệt vọng. Anh đã bắn một tên phát xít bốc lửa rơi xuống đất và dùng cánh quạt hạ thêm một tên khác. Nhưng một nửa chiếc cánh đã bị gãy, máy bay cùng với anh lao xuống một cánh đồng lầy.

Dưới bóng đêm, chúng tôi đến địa điểm đó. Mặt đất lả tả các mảnh vụn của cánh và cánh đuôi thăng bằng. Động cơ và buồng lái cắm ngập sâu mấy mét dưới đất. Lội hì bõm trong bùn, chúng tôi tìm cách dọn dẹp các phần máy bay còn lại để lấy ra thi hài Ni-ki-tin. Nhưng nước đã ngập đầy hồ. Không có phương tiện gì để hút nước ra.

Khi một người trong bọn chúng tôi định bật đèn pin giúp mọi người ra khỏi hố thì mìn của địch bắt đầu nổ xung quanh. Bọn Đức đã tính sẵn địa điểm đó. Chúng tôi hiểu rằng, sau khi hoàn thành chiến công anh dũng đó, Đa-nhi-in đã vĩnh viễn chôn sâu thân mình bên bờ đầm lầy lội của sông Mi-út-xơ, gần làng Ma-mai-ép Cuốc gan.

Mấy ngày sau, trung đoàn lại long trọng chôn cất Lu-ca-sê-vích. Một tai nạn bất ngờ đã cắt đứt cuộc đời của người phi công đầy kinh nghiệm trong các cuộc không chiến với bọn Mét-xe và đã nhiều lần thách thức lưới lửa của những khẩu Oe-li-cơn.

Vào thời gian đó, các phi công đã từ bỏ cái nắp buồng lái của chiếc Mích-3. Bay với tốc độ lớn, không bắt nó ra được, điều đó trong khoảnh khắc cấp bách sẽ cản trở phi công nhảy ra bằng dù. Nhưng ở xưởng máy sửa chữa máy bay của Lu-ca-sê-vích, người ta không chú ý đến ý kiến của các phi công, vẫn lắp một nắp buồng lái. 

Một kết quả rất tai hại, khi Lu-ca-sê-vích vừa mới cất cánh thì cần điều khiển cứng lại, và anh rơi xuồng đất như một tảng đá. Phi công không làm thế nào bật được nắp và rời khỏi buồng lái. Anh đã hy sinh trong đống sắt vụn máy bay và người ta tìm thấy trong thân máy bay, dưới cần điều khiển một chiếc búa đồng do một thợ máy bỏ quên.

Lu-ca-sê-vích và tôi đã nhiều lần cùng nhau chuẩn bị bản đồ bay và trải qua trên bầu trời khá nhiều hành trình chiến đấu. Cái chết vô nghĩa này và cả cái chết của Ni-ki-tin nữa mang lại cho tôi một cảm giác nặng nề. Tôi trở nên dễ cáu kỉnh.

Trong những ngày đau buồn của mùa xuân tối tăm ấy, một hôm tôi được gọi đến phòng tham mưu sư đoàn. Đồng chí phó sư đoàn trưởng cho biết có một phi công Nam Tư (Nguyên văn Croate: người tỉnh Crô-a-ti của Nam Tư.) vừa hạ cánh xuống mặt trận ta, trên một chiếc Mét-xe-smit 109. ông nói:

- Chúng tôi định cử đồng chí vào một nhóm dặc biệt. Phải bay trên chiếc Mét-xe và nghiên cứu nó tường tận. Đồng chí bằng lòng chứ? 

Tôi trả lời không lưỡng lự: 

- Nhất trí.

Đây là ý định của những người chỉ huy trực tiếp: huấn luyện phi công bay trên những chiếc Mét-xe và cố gắng dùng nó vào các nhiệm vụ đi săn tự do và trinh sát hậu phương kẻ địch. Ở sân bay tôi hạ cánh, tôi được tướng Na-u-men-cô, trưởng đoàn đặc biệt, đón và ra lệnh bay thử ngay các máy bay Đức, ở đây có ba chiếc. 

Đồng chí thợ máy từng tham gia chuẩn bị bay cho những chiếc Mét-xe đã hiểu chúng khá tường tận. Đồng chí giảng giải cho tôi hệ thống điều khiển, tác dụng của các nút bấm trên bảng đồng hồ bay. Tôi ngồi vào trong buồng lái, sờ tay tìm hiểu mọi thứ, rồi trở lại tìm đồng chí thiếu tướng để xin phép cất cánh. 

- Làm đi! - ông nói, nóng ruột muốn nhìn thấy một chiếc Mét-xe vẽ những vòng lượn trên vùng trời sân bay như một con chim mồi đã thuần. 

Tôi cất cánh và làm hai vòng. Máy bay bay một cách dễ dàng. Tôi không nhận thấy điều gì đặc biệt trong cơ cấu thiết bị. Nhưng, nhìn thấy những ngôi sao đỏ nhạt màu ngay trên chữ thập ngoặc của phát xít Đức, rất khó nhận rõ, tôi không thể không nghĩ: nếu gặp các máy bay ta trên bầu trời thì sao? Điều này có thể trở thành sự thật hay không

Lại một ý nghĩ nữa đến trong óc: chiếc Mét-xe-smit 109 và chiếc Y-ắc 1 mà tôi có lần được bay đã được sáng chế trong điều kiện tuyệt mật, ở hai nước khác nhau, vậy mà sao chúng lại có những nét giống nhau đến thế trong các tính năng bay và chiến đấu. Có lẽ các công trình sư chẳng có quan hệ gì với nhau, nhưng cùng đạt tới một giải pháp trên một số vấn đề.

Tôi hạ cánh.

- Tại sao đồng chí bay ít thế? - Đồng chí trưởng đoàn lo lắng hỏi. - Không hiểu sao đồng chí lại về sớm thế. Có gì xảy ra chăng?.

- Báo cáo: không có gì cả - tôi trả lời - tôi muốn kiểm tra máy bay ở các thế bay cao hơn.

Sáng hôm sau, tôi lại bay thử. Một phi công không cần đến nhiều thời gian để có thể đánh giá máy bay, biết nó có vọt cao dễ dàng, có nhanh chóng tạo được tốc độ khi bổ nhào cũng như trong chiến đấu, nó có dễ dàng lấy lại tốc độ khi lượn vòng không. Nhưng tôi nhìn thấy kịp thời lỗ thủng trên cánh máy bay do đạn pháo. Tôi lại so sánh chiếc Mét-xe với những chiếc Y-ắc 1 của ta, và lại trở về với kết luận là hai chiếc máy bay này có những chỗ giống nhau. 

Sau nửa giờ nhào lộn trên không, tôi đã quên là mình đang điều khiển một máy bay lạ, và khi tôi thấy từ xa một chiếc máy bay ném bom SB của ta, có lẽ đi làm nhiệm vụ trở về, tôi liền bay về phía đó, tuyệt không có ý định đùa bỡn. Anh phi công chợt nhận ra tôi ở cự ly gần, ngoặt gấp để tránh xa, giống như đàn cừu non trông thầy chó sói chui đầu qua mái rạ. Tôi đã nhiều lần lắc cánh để báo hiệu mình là “bạn” nhưng vô ích, chiếc máy bay ném bom vẫn sà xuống một cách hấp tấp, đến nỗi tôi đâm lo ngại cho số phận nó.

Tôi lập tức quay về. Vào khu vực sân bay, tôi bay gần một chiếc U-2 đang chuẩn bị hạ cánh. Đồng chí phi công có thể không nhìn thấy những ngôi sao. Chợt nhìn thấy tôi, anh ngoặt gấp và lao ra hạ cánh trên cánh đồng ngoài sân bay. Tổ bay nhảy xuống đất chẳng kịp tắt máy, lao bổ vào khu rừng ngay bìa ruộng.

Tại sở chỉ huy, nơi tôi phải báo cáo tình hình; những điều khó chịu đang chờ tôi. Đầu tiên, đồng chí phi công U 2 khi biết chiếc Mét-xe đó là của ta, đang hết lời nguyền rủa nó, tất nhiên thêm cả tôi vào nữa. Rồi từ Min-lê-rô-vô có điện thoại gọi tới .

- Bên các anh chơi trò gì thế? - Một giọng nói gay gắt.

- Trò gì? - tôi trả lời cũng bằng giọng đó.

- Ai ở bên máy đấy?.

- Sĩ quan làm nhiệm vụ - Tôi trả lời, tay cầm ống nghe.

- Ai cho phép anh săn đuổi máy bay chúng tôi trên những chiếc Mét-xe-smít?

Tôi không biết nói sao. Trả lời thế nào. Tôi chẳng săn đuổi ai, nhưng chứng minh điều đó thế nào, bởi vì chính tổ máy bay ném bom đã hiểu như vậy.  

Tiếng nói trong điện thoại đòi phải thi hành kỷ luật người có lỗi, đã làm cho chiếc SB phải hạ cánh bắt buộc trên cù lao ngập nước.  

Tôi chuyển ống tai nghe cho đồng chí trưởng đoàn. Rồi tôi phải giải bày từng chi tiết mọi sự việc đã xảy ra.

Sau đó, chúng tôi còn bay vài ngày trên những chiếc Mét-xe, nhưng chỉ trên không phận sân bay. Rồi Nau-men-cô cử một trong chúng tôi - một đồng chí đại úy “thăm dò những tuyến ở tiền duyên”, có nghĩa là thử xem người ta sẽ đón tiếp một chiếc Mét-xe trên cánh có các ngôi sao Xô-viết như thế nào?

Không lâu, đồng chí thiếu tướng được mời đến phòng tham mưu sư đoàn. Tôi cùng đi với ông. Dọc đường, chúng tôi không phán đoán được là cái gì sẽ xảy ra? Nhưng mọi việc đều sáng tỏ ngay tại sở chỉ huy sư đoàn, khi chúng tôi trông thấy đồng chí đại úy ngồi trong một góc nhà, khuôn mặt đầy những vệt tím bầm, lao đến chúng tôi như những người bị kết án tử hình đến với nhưng người giải phóng. Trên đường về, anh chua xót kể cho chúng tôi nghe chuyến phiêu lưu của anh.

Động cơ máy bay ngừng làm việc trên đường bay và anh phải hạ cánh bắt buộc đúng trên tiền duyên. Bộ binh ta liền vây lấy máy bay “địch” và cũng nổ vài phát súng để uy hiếp. Phí công ra khỏi buồng lái đã dùng tiếng Nga nói với họ. Chính vì thế mà xảy ra chuyện.

- A, một thằng phản bội? - một chiến sĩ hét lên. - Tống cho nó vỡ mõm ra!  

Phi công vội kêu lên: “Các đồng chí, tôi là một người Xô-viết”. Không có gì bảo đảm để làm giảm cơn thịnh nộ của đám đông, chỉ thấy trước mắt họ chiếc Mét-xe, trên cánh còn nổi rõ hai màu trắng đen của những chữ thập ngoặc Hít-le ghê tởm.

- Nếu đồng chí chính trị viên tiểu đoàn không kịp chạy đến - đạt úy nói - án tử hình dành cho tôi – “thằng phản bội” - chắc sẽ được thi hành. Nhưng chơi trò này thì tôi được cái gì? Vì sao lại phải làm như thế?

- Để rút kinh nghiệm - tôi cười nói. 

- Vô vàn cám ơn. Tôi sẵn sàng chia đều những trái hạt gắm cho mọi người. Nhưng, bây giờ tôi không còn là tài tử nữa. 

- Thế nghĩa là thế nào? - Đồng chí thiếu tướng lắng tai nghe. 

- Nghĩa là ngay ngày mai, tôi sẽ trở về trung đoàn, chấm hết.

Tại sân bay, tôi gặp Vích-to Pê-tơ-rô-vích đang đi quanh một chiếc tiêm kích Đức mà đồng chí đang xem xét các phía. 

- Anh học được gì ở nó? - Vích-to Pê-tơ-rô-vích hỏi tôi, đưa mắt chỉ chiếc Mét-xe. 

Tôi báo cáo ngắn gọn với đồng chí những nhận xét của mình. Các chuyến bay của tôi trên cái máy bay đó không phải là không bổ ích. Bây giờ, tôi đã hiểu rõ hơn những tính năng và những nhược điểm của chúng. Và khi người ta biết rõ đối phương thì càng dễ dàng chiến thắng nó trong không chiến 

- Hay lắm, Vích-to Pê-tơ-rô-vích nói - Nhưng đồng chí không quên hết những điều đã học để làm chiến tranh trong cái “học viện” đó chứ? - Trung đoàn chúng ta đã chuyển sang một khu vực khác.

Trước Khác-cốp, các trận chiến đấu quyết liệt đã diễn ra cả trên mặt đất và trên không. Các đồng chí của tôi đã đến chiến đấu ở đó. Không có lý gì tôi cứ ở đây mãi. Tôi chẳng muốn đụng đến suất hạt gắm của mình, càng không muốn đụng đến nó trong tay của các chiến binh ta. 

Chúng tôi còn quanh quần một lát nữa bên những chiếc Mét-xe: Vích-to Pê-tơ-rô-vích chăm chú nghe lời phân tích, thỉnh thoảng lại ghi sổ tay. Đồng chí cho biết mình phải đến đây để thúc giục các xưởng máy hoàn thành việc sửa chữa các máy bay. Nhưng tôi cũng hiểu điều mà đồng chí không muốn nói.

Trung đoàn chúng tôi đã được phong là trung đoàn Cận vệ, sắp phải vượt qua những thử thách nghiêm trọng. Mặt trận phòng ngự trước Khác-cốp bị vỡ, có vẻ dẫn đến một tai họa mới. Chính trung đoàn chúng tôi sẽ chuyển đến đấy. Vích-to Pê-tơ-rô-vích muốn tôi cùng có mặt với các bạn: kinh nghiệm và cánh tay chiến đấu của tôi cần cho trung đoàn, rất cần. 

Vài ngày sau, người ta mới thả tôi ra khỏi cái nhiệm vụ “tối đặc biệt” đó. Xách vội chiếc va li con và áo ngoài, tôi vội vã ra ngay chiếc U-2. Một phi công đã thỏa thuận cho tôi xuống khi bay qua trung đoàn.

Máy bay cất cánh. Thảo nguyên mùa xuân phủ một thảm cây cỏ màu ngọc bích vui mắt. Không lâu, chúng tôi thấy hiện ra ở chân trời, bên tay trái từng vệt xanh sẫm. Không phải là những đám mây, như lúc đầu tôi tưởng. Đó là chiến tranh nổi lên từ các chiến hào, đang phun lên những cột khói và bụi ghê rợn.

PHI công ngồi im trong buồng lái, đưa mắt nhìn xung quanh, và chiếc U-2 từ từ hạ cánh. Theo thói quen, tôi nhìn trên không trước, rồi nhìn mặt đất. Trên sân bay, ở đầu thị trấn, máy bay đậu chi chít.

Một cuộc bổ nhiệm mới đang chờ tôi ở trung đoàn. Tôi được nghe nói phi đội đã nhận máy bay Y-ắc 1 và chuyển qua chịu sự chỉ huy của đại úy A-na-tô-li Cô- mốt-xa. Còn Mát-vây-ép thì sang một đơn vị khác và người ta đã cử đến một đồng chí tham mưu trưởng mới.

Gần sở chỉ huy, một đám phi công đã tụ tập lại. Từ xa, tôi nhận được Cri-u-cốp, Phi-ghi-sép, Phê-đô-rốp, Tơ-rút, Rét-sơ-ca-lốp, I-xcrin, Na-u-men-cô, Ve-rơ-bít-xki, Mốt-xa-lốp. Bê-rê-giơ-nôi...

Sau những cái bắt tay mạnh mẽ, các câu hỏi lại đặt ra ầm ĩ

- Thế nào, những chiếc Mét-xe? Chúng có hơn Y ắc của ta không? 

- Mỗi thằng “khốn kiếp” mang được bao nhiêu đạn pháo? 

- Cậu cố mà đếm lấy, trong chiến đấu, khi chúng bắn vào cậu. 

- Nó bắn dai khiếp, quân súc sinh.

- Cũng rứa thôi, nó cũng có cái gót chân của A-sin. Rõ chưa?

Biết là câu chuyện khó mà kết thúc sớm, tôi năn nỉ:

- Các cậu ơi để cho mình đi báo cáo có mặt đã. 

Hầm trú ẩn tranh tối tranh sáng. Tôi chỉ nhận được những người ngồi quanh bàn qua ánh sáng mờ nhạt của một ngọn đèn ngủ. Trung đoàn trưởng đang dùng điện thoại báo cáo tình hình chiến đấu. Nhìn đồng chí cũng hiểu là các phi công đã qua một ngày căng thẳng. Họ đã tiến hành những cuộc bay trinh sát trên những bến vượt và tiến công những đầu cầu địch. Nhưng hầu hết mọi nhiệm vụ đều được máy bay tiêm kích phối hợp với máy bay IL hoàn thành thật là tốt đẹp. Đi làm nhiệm vụ công kích với một bộ sậu như vậy thật khoái hơn đi một mình.

- Đồng chí về hẳn rồi đấy chứ? - Trung đoần trưởng đột ngột hỏi tôi. 

- Vâng, các cuộc thí nghiệm đã kết thúc.

- Tốt! Bổ nhiệm đồng chí về đâu nhi? - Vích-to Pê-tơ-rô-vích nói, chăm chú nhìn tôi... - Phi đội trưởng phi đội đồng chí đã được chỉ định. Đồng chí có muốn làm phó không?.

- Được thôi, miễn là tôi được đánh địch. 

- Chẳng khó đâu. Phi đội trưởng của đồng chí hay bị ốm, đồng chí sẽ phải luôn luôn chỉ huy phi đội đấy?

- Tôi có thể về chứ? - tôi đề nghị vì nhớ có các ban đang đợi.

- Đồng chí được tự do.

- Rõ

Buổi sáng, trước khi mọi người nhận lệnh bay, trung đoàn trưởng tập trung tất cả các phi đội ở gần sở chỉ huy và giới thiệu tôi nói chuyện.

Chưa hiểu chuyện gì, phi công, thợ máy và nhân viên tham mưu chia thành ba tốp đứng quanh các phi đội trưởng. Bên cạnh Phi-ghi-sêp, tôi nhận ra phần lớn là những người quen biết, vẫn còn bay trên những chiếc Mích lỗi thời, trong khi các phi công của phi đội Cô-mốt-xa đã có những chiếc Y-ăc, mặc dù vừa qua khi ở gần Rô-ven-ki, nếu tôi không lầm, Cri-u-cốp và tôi đã huấn luyện họ bay trên những chiếc I.16.

Khuôn mặt người chỉ huy phi đội chúng tôi đượm vẻ ốm yếu mệt mỏi. Vích-to Pê-tơ-rô-vích, chính ủy và tham mưu trưởng ngồi ở hàng đầu trên một ghế dài.

Bắt gặp những cái nhìn chăm chú của các bạn chiến đấu, tôi cảm thấy tầm quan trọng của buổi nói chuyện. Tôi đã hiểu những chiếc Mét-xe-smít trong khi mọi người còn xa lạ với chúng, và tôi phải dùng những lời lẽ dễ hiểu để giới thiệu tất cả với đồng đội. Và, hình như tôi đã giải thích được cho các bạn những tính năng của chiếc Mét-xe và cách hạ nó tốt nhất.

Tôi vừa kịp trả lời xong các câu hỏi thì có lệnh xuất kích của sư đoàn. Chúng tôi phải hộ tống những người quen biết từ lâu: những máy bay ném bom Su-2 đang trên đường đến sân bay. 

- Ai sẽ dẫn đầu phi đội đồng chí? - Tham mưu trưởng hỏi Cô-mốt-xa. 

Cô-mốt-xa hất đầu chỉ tôi:

- Pô-crư-skin, đồng chí ấy đã “mày tao” với bọn Mét-xe.

- Chưa được đâu - Tôi có ý kiến - Tôi chưa quen khu vực đó. Cho phép tôi lần này bay làm biên đội trưởng hai chiếc đã. 

Cô-mốt-xa đồng ý, và chúng tôi cùng lặng lẽ đi ra vị trí máy bay.

- Đây là máy bay của đồng chí - Cô-mốt-xa chỉ vào một chiếc Y-ắc. nói xong rồi từ từ đi ra.

Đồng chí thợ máy cũ của tôi, Tsu-va-skin, đợi ở cánh máy bay; vẻ mặt bối rối.

- Đồng chí đại úy - anh nói - đã có lần nào đồng chí không bằng lòng tôi? Tại sao tôi không được chuẩn bị máy bay cho đồng chí?.

- Đồng chí có nghe thấy khi nào tôi quở trách đồng chí chưa?. 

- Chưa. Vậy thì đồng chí hãy làm thế nào để người ta giao máy bay đồng chí cho tôi. 

- Được! Chúng ta sẽ cùng nhau làm việc.

- Cảm ơn, đồng chí đại úy. Chúng ta đã cùng trải qua nhiều giờ phút thăng trầm. Còn với chiếc Y-ắc của đồng chí, tôi đã kiểm tra, tất cả đã sẵn sàng

Nhìn thấy hai cô gái trẻ vận quân phục vừa đem dù lại tôi ngạc nhiên:

- Thế này là thế nào? Tsu-va-skin?.

- Đây là tốp ca múa của chúng ta - đồng chí thợ máy vừa đáp vừa cười: - các cô gấp dù.

Những cái váy ngắn trên một sân bay: chuyện này chẳng đem lại điều gì tốt lành cả. Tôi suy nghĩ như vậy khi nhớ lại một câu tục ngữ của những người bay. Nhưng khi nhìn những cô gái gấp dù trẻ trung, vui tươi, thoải mái, tôi đã quên đi thành kiến ấy. 

Đã đến lúc phải cất cánh mà động cơ của Cô-mốt-xa vẫn chưa lên tiếng. Khi những máy bay ném bom xuất hiện trên không phận sân bay, chúng tôi rời đất không có phi đội trưởng và người hộ vệ của anh. 

Đáng lẽ tám thì giờ đây chỉ có sáu chiếc lên dường. Tôi với đồng chí hộ vệ phải bảo vệ trực tiếp cho những chiếc Su-2, đáng lẽ cần phải có bốn chiếc.

Nhưng điều quan trọng hơn là sự việc bất ngờ ngoài dự kiến của Cô- mốt-xa đã làm đảo lộn kế hoạch chiến thuật được đề ra ở mặt đất. Làm thế nào để thay đổi đội hình trong khi không có liên lạc vô tuyến giữa các máy bay... Và; bốn chiếc máy bay kia, như đã được định liệu từ trước, đã bay ở độ cao quá lớn hơn chúng tôi.

Làm thế nào để điều khiển họ khi họ đã bay khuất sau những đám mây? 

Chín chiếc Su-2 bay trong đội hình khép chặt. Những máy bay ném bom nhìn thấy ngay họ chỉ được yểm hộ trực tiếp bởi hai chiếc Y-ăc. Tôi hiểu sự tác động tinh thần đó và gắng cổ vũ họ bằng cách luôn luôn cho máy bay cơ động theo hình “lưỡi kéo”, nhưng chính bản thân tôi cũng lo lắng: đã từ lâu tôi không tham gia chiến đấu.

Dưới cánh, sông Đô-nét uốn lượn như một dải lụa rơi trên thảo nguyên xanh tươi. Phía xa, lấp lánh màu sáng chói huyền hoặc của những đỉnh núi trắng Xla-vi-an-xcơ, điểm chuẩn ưu việt mà tôi luôn luôn dựa vào.

Nhiều cột khói bốc lên trên sông Dô-nét. Những chiếc Su-2 ném bom vào các bến vượt rồi lượn vòng tròn về căn cứ. Tốp thứ nhất nhanh chóng tách khỏi đội hình. Rồi tốp thứ hai tách khỏi tốp thứ ba. Trước mắt tôi, không còn một đội hình phi đội nữa mà là một “chuỗi xúc xích”, phải trở lại với những từ ngữ tồi tệ chúng tôi đã dùng trong trường hợp tương tự. Phải cố gắng bảo vệ họ, trong khi họ kéo lê thê như thế kia. Còn những chiếc Met-xe rình mò nấp trên cao, chỉ chờ có cơ hội này. Tám chiếc trong bọn chúng bổ nhào qua mây xuống tốp đội hình bay sau cùng...

Bê-rê-giơ-nôi và tôi lao cắt ngang đường bay của chúng và nổ súng. Những chiếc Mét-xe vội vàng tránh cuộc giao chiến, lẩn vào những đám mây. Một chiếc trong bọn chúng phụt ra một luồng khói, bay về hướng tây, một chiếc khác tách khỏi đội hình bay theo yểm hộ. Bây giờ chúng chỉ còn lại có sáu chiếc như chúng tôi.

Đằng kia, dưới những đám mây có bốn đồng đội của chúng tôi. Chắc chắn họ sẽ xông vào chiến đấu với kẻ địch và không cho chúng tới gần những máy bay ném bom của ta. Nhưng nhìn lên cao tôi không tìm thấy những chiếc Y-ắc. Họ ở đâu?

Trong giờ phút hiểm nghèo, tôi thường đưa mắt tìm đồng đội, cũng như một người nào đó trong số họ khi chiến đấu đã tìm máy bay tôi. Nhưng cả đội hình bốn chiếc mất tăm làm tôi hết sức lo ngại.

Những chiếc máy bay ném bom, thấy mối nguy hiểm, lại càng kéo dài đội hình. Và từ trên cao, bọn Mét-xe lại lao xuống họ. Cả hai chúng tôi lao từ chiếc Su-2 này đến chiếc khác để chặn những đòn của máy bay tiêm kích địch.

Các bến vượt đã lùi xa phía sau: Bầu trời đầy mây, điểm những khoảng sáng xanh lơ, trở lại thanh bình. Mặt đất đã khoác lại tấm áo tháng năm màu xanh lục. Mọi vật đều như mang lại niềm vui, nhưng tôi mỗi lúc càng thêm giận dữ: chỉ có hai chúng tôi chống đỡ cho các máy bay ném bom, trong điều kiện căng thẳng ghê gớm về tinh thần, nhưng trong báo cáo thì sẽ có một tốp sáu chiếc “đã bảo đảm một cách hữu hiệu sự yểm hộ”. Đó là điều không thể chấp nhận được!

Một nhiệm vụ hộ tống không phải là một cuộc dạo chơi, nó có những.nguyên tắc chặt chẽ. Phải hiểu các nguyên tắc đó, coi trọng nó, nếu không chúng ta sẽ trở thành những con gà gô trước mũi súng của kẻ địch. 

Bốn chiếc cùng đi đã trở về sân bay. Các phi công tụ tập quanh sở chỉ hủy, đợi hai chúng tôi. Tôi lại gần và bất thần đặt ngay câu hỏi:

- Vì sao các đồng chí bay ở trên mây? 

Chính tôi là người dẫn đội, chịu trách nhiệm trước các máy bay ném bỏm, nên có quyền nêu câu hỏi đó. Thần kinh căng thẳng trong trận đánh quyết liệt không cân sức vẫn chưa dịu đi.

Biên đội trưởng bốn chiếc đưa mắt nhìn từng người trong bọn. Cậu ta muốn chờ mọi người cất lên một lời thống nhất:

- Chúng tôi tìm những chiếc Mét-xe - cuối cùng cậu ta lên tiếng. 

- Vậy các anh đã nhìn thấy chúng chứ? '

- Không, không phát hiện thấy chúng.

- Còn những chiếc máy bay ném bom, các anh có thấy họ trên đường trở về không? 

- Nhưng các đồng chí đã cùng bay với họ...

- Đúng, chúng tôi cùng bay với họ. Nhưng còn các anh, các anh đã ở đâu?

Những phi công khác vây quanh chúng tôi. Phi đội trưởng đến. Tôi chờ anh can thiệp; nhưng Cô-mốt-xa vẫn im lặng. 

- Hai chúng tôi, Bê-rê-giơ-nôi và tôi, chúng tôi không để địch hạ một chiếc máy bay nào của ta. Nhưng tại sao chúng tôi không thấy một chiếc nào trong các anh tham gia trận đánh? Có lẽ bởi vì ở sau các đám mây yên tĩnh hơn. Tôi sẽ dẫn các biên đội (điều này, tôi phải nói trước mặt phi đội trưởng), còn nếu từ nay về sau, ai tự ý nghĩ chuyện quay trở về sân bay thì hãy coi chừng. Tôi sẽ đề nghị bắn người đó như một kẻ phản bội.

Tôi cũng cảm thấy mình quá thô bạo. Nhưng tôi không tìm thấy từ ngữ nào khác để bày tỏ sự bất bình mà tôi cảm thấy về tình trạng của phi đội. Ngay như trong mùa hè năm 1941, khi còn chưa quen với chiến tranh, chúng tôi vẫn dũng cảm chiến đấu với kẻ địch, căm thù chúng hơn và đoàn kết với nhau hơn.

Khi các phi công đã trở về vị trí, đứng bên máy bay, Cô-mốt-xa nói: 

- Đồng chí đúng. Cứ như thế mà làm! Hôm nay tôi cảm thấy rất mệt. Vết thương làm tôi đau.

Cũng hôm ấy, giữa hai đợt nhiệm vụ, lại nảy ra một cuộc tranh luận khác trong phi đội - lần này là vấn đề tổ chức đội hình chiến đấu của máy bay tiêm kích hộ tống, như chúng tôi nói: “theo bậc thang”.

Bố trí của đội hình như sau: máy bay ném bom hoặc máy bay cường kích bay ở tầng cuối cùng, trên nó là máy bay tiêm kích hộ tống trực tiếp, bay theo từng đôi có chênh lệch độ cao, và trên cao là tốp yểm hộ phía đuôi. Điều kiện cần thiết của đội hình chiến đấu này là: phải bảo đảm cự ly quan sát chặt chẽ giữa các tầng mới cho phép hiệp đồng có kết quả.

Cái mới thâm nhập được cũng khó khăn. Một hôm, chúng tôi hộ tống hai tốp chín máy bay IL có nhiệm vụ tiến công một địa điểm tập trung xe tăng địch trong một khu rừng gần I-đi-um, đến gần mục tiêu, tốp máy bay Y ắc yểm hộ đuôi biến mất sau những đám mây.

Sau khi ném những quả bom cháy có kết quả, những máy bay cường kích quay trở về. Tôi tưởng là nhiệm vụ đã hoàn thành không gặp trở ngại, thì sáu chiếc Mét-xe xuất hiện trên bầu trời và quay cuồng như đàn ong quanh những chiếc IL. Bằng bất kỳ giá nào, phải bắn rơi cho được tên đầu đàn. Nhưng nó tránh rất khá những đòn tiến công của chúng tôi. Tôi và đồng chí hộ vệ lao từ bên sườn này sang bên sườn kia, tiến hành các cuộc giao chiến ngắn và quyết liệt với bọn tiêm kích địch. 

Động cơ nóng bỏng tỏa hơi nóng ngột ngạt trong buồng lái, áo bay ướt đẫm mồ hôi. Những chiếc máy bay chữ thập ngoặc lao qua mặt tôi như ánh chớp. Thần kinh căng thẳng và gia trọng khi vòng gấp có lúc làm tôi muốn ngất xỉu. Trò kéo quân này tưởng như không bao giở kết thúc. Tôi đã tuôn ra bao lời nguyền rủa bốn chiếc Y-ắc bặt tăm. Nhưng cuối cùng, thời cơ thuận lợi cũng đến. Một tốp Mét-xe sau khi tiến công hai chiếc IL đã tụt lại sau và tên tốp trưởng đã lọt vào vòng ngắm của tôi. Tôi nã vào hắn không thương tiếc. Các tốp khác đều chuồn hết.

Lần này chúng tôi đã gặp vận đỏ. Tất cả máy bay ném bom đều trở về căn cứ, vỏ không bị một lỗ thủng

Tại sân hay, lại nổ ra một cuộc tranh luận kịch liệt, may mắn sao đó là lần cuối cùng.

Chúng tôi đã quen dần với đội hình chiến đấu mới. Trên không, mỗi người phải theo kế hoạch đã định ở dưới đất, cố gắng giữ đúng vị trí bất cứ trường hợp nào. Nhưng có lần, lại chính tôi tách khỏi đội hình.

Chúng tôi hộ tống một tốp mười tám máy bay IL. Tôi và đồng chí hộ vệ phụ trách hộ tống trực tiếp. Lại một lần nữa, chúng tôi chỉ có hai, đáng lẽ phải bốn chiếc. Cô-mốt-xa không cất cánh được. Tầng bốn chiếc do Phi-ghi-sép dẫn đội, mang đầy bom, bay ở trên chúng tôi. Khi những chiếc IL hoàn thành nhiệm vụ tiến công, đến lượt tốp đuôi lao từ tầng trên xuống để thả bom.

Chính vào lúc bất lợi nhất cho chúng tôi ấy thì bọn Mét-xe nhập cuộc. Hai chiếc tiêm kích địch lao đến tiến công vào những chiếc Mích đang bổ nhào xuống mục tiêu còn hai chiếc khác đánh vào những chiếc IL. Đồng chí hộ vệ của tôi lao đến ứng cứu “những con chim ưng”. Còn tôi chọn nhiệm vụ yểm hộ cho máy bay cường kích.

Bọn Mét-xe đã ở rất gần. Tránh đòn tiến công của tôi, chúng vọt lên chiếm độ cao. Tôi quyết định đuổi theo. 

Bọn Mét-xe, như thường lệ, bay về hướng mặt trời. Lúc đầu, tôi phân biệt rõ hình thù của chúng, nhưng vài giây sau, tôi nhận thấy mình đã bị bỏ xa. Điều đó làm tôi ngạc nhiên vì tốc độ chiếc Y-ắc không thua kém tốc độ chiếc Mét-xe-109. Sau này, tôi mới hiểu rằng mình đã gặp một kiểu Mét-xe đã cải tiến - Mét-xe 109 F.

Nhìn xuống dưới, máy bay ta không còn chiếc nào. Chỉ còn mình tôi giữa hai tên địch ghê gớm. Hơn nữa, chúng lại tiến công tôi từ hướng mặt trời và có ưu thế về độ cao. 

Nhận thấy hoàn cảnh hiểm nghèo, tôi ngoặt gấp để bám vào quân ta. Nhưng không dễ dàng gì thoát khỏi bọn Mét-xe 109 F đang áp đảo. Chúng nhanh chóng đuổi kip tôi.

Không còn chờ mong một sự giúp đỡ nào. Chỉ còn trông vào mình. Ngoặt lại để đối đầu với tụi Mét-xe. tôi quyết định làm cho chúng hiểu là tôi không có ý định bỏ chạy, mà sẵn sàng nghênh chiến. Nhưng chúng tránh cuộc tiến công đôi mặt, bay vọt lên, lấy độ cao, uy hiếp tôi như một thanh gươm treo lơ lửng phía trên.

Làm thế nào? Chúng có lợi thể về độ cao và tốc độ. Tôi chỉ còn vừa đủ xăng để trở về sân bay. Nếu cạn chất đốt, nếu tôi phạm sai lầm, bọn Mét-xe sẽ biến tôi thành một chiếc bia sống. Chỉ có thể dựa vào mưu mẹo để tìm lối thoát.

Chẳng còn biện pháp gì khác, tôi mở hết tốc độ bay về hướng đông. tìm mọi cách khai thác hết tính năng của chiếc Y-ắc. Bọn Mét-xe bám theo tôi như hai mũi tên bắn từ dây cung rất mạnh. Chúng đã ở cự ly cho phép nổ súng. Tôi bất thần bổ nhào lao xuống nhanh, máy bay rung chuyển và tôi cảm thấy trong tai đau nhói.

Bọn Mét-xe mà tôi tưởng đã bứt ra được, lại đuổi kịp. Cảm thấy chúng đã ngay sau lưng, tôi hiểu là tên biên đội trưởng chỉ trong giây lát sẽ nổ súng: Lúc này, tôi chợt nhớ đến thủ pháp cơ động mà tôi đã học được khi bay trên chiếc Mét-xe. Nếu thủ pháp này không thành công thì tôi sẽ phải trả giá cho nó bằng cuộc đời mình.

Tôi vọt thẳng đứng lên trời theo vòng xoắn ốc. Dùng quá sức tôi chỉ còn thấy màu trời xanh. Rồi lật lại trên cánh, tôi đưa máy bay bay bằng lại, và tình thế mong ước đã xảy ra: chiếc Mét-xe đã vọt qua trước tôi khoảng dăm chục mét, nằm ngay giữa chữ thập của máy ngắm. Tôi bóp một tràng dài pháo và liên thanh. Chiếc Mét-xe khựng lại giây phút như treo ở đầu đường ngắm, rồi chòng chành và đâm xuống đất. Tên đồng bọn lao sát qua cánh tôi. 

Tôi đuổi theo hắn, nhưng hình như hắn không còn bụng dạ nào chiến đấu. Thật lòng, tôi cũng muốn như vậy. Sau khi nhìn chiếc Mét-xe 109F vừa bị hạ nổ tung, tôi rút vào sau mấy đám mây và bay theo hướng đông, trở về căn cứ.

Điều băn khoăn là không còn nhiều dầu xăng. Nếu Phi-ghi-sép không tính sổ với hai chiếc Mét-xe đuổi theo những chiếc IL của ta thì tôi có thể gặp chúng trên đường trở về.

Tiếng đạn chạm vào vỏ máy bay đưa tôi trở về với thực tại. Bằng một động tác nhanh và gần như tự nhiên của cần lái và bàn đạp, tôi trượt xuống. Một động tác cơ động đã luyện tập kỹ càng mùa đông vừa qua không hiểu sao lúc này lại nảy ra trong óc. Có lẽ vì tôi luôn luôn có ý định thực hành mà chưa có dịp. Động tác này cốt để dừng máy bay lại, làm cho kẻ địch tiến công vọt lên phía trước.

Hai chiếc Mét-xe lao ào ào qua đầu. Tôi kéo mũi chiếc Y-ắc lên và từ phía sau nhả một tràng dài liên thanh vào chiếc đi sau. Bọn Mét-xe lấy nhanh độ cao và chuồn xa. Thử thách số phận thế cũng đã đủ, tôi lao vào. đám mây với chiếc Y-ắc lỗ chỗ như một tổ ong (Nguyên văn: lỗ chỗ như một chiếc muôi hớt bọt.) rồi vừa quan sát kỹ lưỡng xung quanh, vừa cấp tốc trở về sân bay. 

Tôi suy nghĩ để lý giải sai lầm. Vì sao sự việc lại xảy ra như vậy? Có thể vì máy bay tôi nổi trên nền mây trắng như trên màn ảnh. Nhưng trước hết là do sự lơ đãng của tôi. Sau trận thắng thứ nhất, tôi đã tưởng là bình yên. 

Cuối cùng, tôi đã có mặt ở vị trí đỗ. Tháo mũ bay, tôi nhìn thấy một vết xước đạn ở một bên tai nghe. Lại cách cái chết có một phân. 
Đứng trên nóc hầm trú ẩn, đồng chí tham mưu trưởng mới đang dùng ống nhòm quan sát các vị trí.

Sau khi nghe tôi báo cáo, đồng chí chỉ huy ra lệnh cho tôi về ngay phòng tham mưu sư đoàn.

Đồng chí thiếu tướng đón tôi với câu hỏi: 

- Cậu đã từng bay trên những chiếc Mét-xe phải không?.

Không thể nói dối nhưng lại không muốn nói thật, vì sợ một lần nữa phải làm cái nhiệm vụ thí nghiệm nên tôi trả lời lửng lơ: 

- Có chút ít, thưa đồng chí thiếu tướng.

- Vì cậu đã từng bay trên máy bay Mét-xe, hãy đến ngay sân bay mà cậu đã biết và đưa một trong những chiếc đó về đây.

Tôi đã coi “bản anh hùng ca về những chiếc Mét-xe” như một sự việc đã xong và quên đi. Nhưng bây giờ nó lại từ dưới nước nổi lên.

Tôi đặt một câu hỏi với đồng chí thiếu tướng: 

- Cho phép tôi hỏi, đồng chí giao cho tôi bao nhiêu thời gian với chiếc máy bay đó?

- Lâu bao nhiêu tùy yêu cầu của các nhà quay phim. Họ muốn quay những trận không chiến để làm phim lịch sử. Chúng ta sẽ tạo một chiếc Mét-xe như thật với máy bay của ta.

Vì sao người ta gọi đó là lịch sử - tôi nghĩ - vì sao lại phải dàn dựng đặc biệt một trận chiến đấu như thế. trong khi chỉ cần hai bước, trên mặt trận, người ta có thể tham dự chừng nào người ta còn muốn những cuộc đọ kiếm thực sự với kẻ thù. Nhưng lệnh là lệnh, phải làm việc cho các nhà quay phim. Người ta nói: nghệ thuật đòi hỏi những hy sinh.

Tôi đến nhà kho, nơi người bạn cố tri đã được xếp xó, người ta đã cho phép tôi nhận “cái thằng khốn kiếp” ấy, ở đây chẳng ai biết dùng nó vào việc gì. 

Trên đường đi, tôi thấy trên sân bay một máy bay ở thân có kẻ một mũi tên hình dích-dắc mà hình như tôi đã biết. Tôi nhớ có nhìn thấy chiếc máy bay này vào mùa hè trước, tại trung đoàn của Mác-kê-lốp. Nhưng bây giờ, nó đầy mảnh đạn.

- Sao nó lại rơi vào đây nhỉ? Tôi hỏi một đồng chí thợ máy, biết chắc rằng căn cứ của trung đoàn Mác-kê-lốp ở quá về hướng bắc hơn chúng tôi.

- Chính tôi cũng không rõ, tôi rất ngạc nhiên - Đồng chí thợ máy trả lời, vẫn tiếp tục kiểm tra máy bay - Tôi rất ngạc nhiên về chuyện này, về cả máy bay và phi công. Sau khi đã bị đòn như vậy

- Phi công có bị thương không?

- Bị thương, nói thế còn ít quá. 

- Ai đấy? 

- Một người tên là Xê-rê-đa. 

- Xê-rê-đa?

- Anh biết ư? Người ta vừa đưa anh ấy đến bệnh viện.

Đáng buồn thay! Nếu chỉ đến sóm một chút có thể tôi đã gặp người bạn. 

- Ai sẽ chuẩn bị bay cho chiếc Mét-xe - Tôi chuyển sang chuyện khác.

- Vì người ta đã cho phép anh nhận cái thiết bị làm xiếc này, vậy thì chinh là tôi. Và rất hân hạnh. Hình như tôi đã gặp anh ở đây thì phải. 

- Có thể ở ngay chính buồng lái chiếc máy bay này.

- Bây giờ, tôi đã sẵn sàng, đồng chí đại úy. Này, ta đi.

Sát cánh bên nhau trên đường đi, tôi kể lại đã quen biết đại úy Xê-rê-da hồi năm ngoái, khi chúng tôi cùng nhận tấm huân chương đầu tiên. đồng chí thợ máy kể lại những điều anh vừa được nghe về chuyến bay của Xê-rê-đa. Cơn gió mạnh tháng sáu thổi bạt lời anh nói, tôi đành gần như tựa vào vai anh để nghe khỏi sót. Số phận của phi công, nhất là trong hoàn cảnh ở mặt trận, buộc tôi phải lắng nghe, tim dập dồn.

Ở gần phía bắc Min-lê-rô-vô, Xê-rê-đa tìm kiếm đoàn xe tăng của ta đã mất liên lạc với bộ tham mưu. Một đơn vị thiết giáp mạnh của ta! “Không ai biết gì về nó, kể từ khi bộ tham mưu biết tin đoàn xe đã ở lại sau Min-lê rô-vô vì thiếu xăng dầu. Người ta dự đoán họ đã chôn xe xuống để dùng pháo đánh nhau.

Xê-rê-da đã bay quan sát toàn khu vực, không phát hiện thấy đoàn xe tăng. Anh đã định quay về, chợt thấy trên đường một toán quân nhỏ: bộ binh ta đang hành quân, lưng quay về mặt trận, theo hướng Min-lê-rô-vô. Xê-rê-đa không thể trở về khi chưa kiếm được tin tức về đoàn xe tăng, lúc chưa hoàn thành nhiệm vụ. Sau khi chọn một đoạn đất bằng, anh hạ cánh xuống cạnh đoàn quân, sung sướng được gập quân ta. Họ dừng lại, nhưng không một ai đến gần. Chẳng hiểu sao họ đều không có vũ khí

Không tắt máy, Xê-rê-da nhảy xuống đất, đứng bên cạnh cánh máy bay. Tình hình đó có vẻ đáng ngờ, và anh thấy không nên rời xa máy bay. Từ đó, anh lên tiếng gọi những người lính. Một vài người trong bọn lại gần. Vì sao anh ta không có phù hiệu trên áo, cũng không có cả thắt lưng?.

- Anh có nhìn thấy xe tăng ở đấy không?

- Xe tăng nào?

- Tất nhiên là xe tăng của quân ta. 

- Không, không nhìn thấy. 

- Các bạn từ đâu tới? 

- Chúng dẫn chúng tôi... tù binh. Bọn Đức nấp ở cuối đoàn quân.

- Đồ khốn! - Xê-rê-đa thốt lên - Sao anh không nói ngay?

Khi anh leo lên máy bay thì bọn xạ thủ Đức đi áp tải đoàn tù binh đã đủ thì giờ nhả hàng loạt đạn súng liên thanh vào anh. Một vài đứa trong bọn chúng đã đến rất gần. vừa đi vừa nã đạn. Nhanh chóng đẩy cửa ga, Xê-rê-đa cấp tốc vòng máy bay, dùng cánh và gió của cánh quạt quật nhào mấy tên Đức, rồi lăn bánh và cất cánh.

Bị trọng thương, gần như bất tỉnh, anh cố giữ cần lái. Có lẽ vì thế mà anh bay thẳng về hướng nam, ra ngoài biển. Anh bay thẳng về phía bọn Đức. Chỉ sau khi đến Ta-gan-róc, anh mới sửa. lại hướng và đến đây hạ cánh.

Trên xe cứu thương, Xê-rê-đa đề nghị trước tiên là báo cáo lên trung đoàn tình hình mặt trận vỡ. Câu chuyện về anh đã lan truyền nhanh như chớp khắp sân bay. Và cũng vì thế mà tôi nghe được.

Vừa nghe kể chuyện, tôi vừa hình dung những gì đang xảy ra ở phía Min-lê-rô-vô và nghĩ đến một đoàn dài dằng dặc tù binh ta... Ở vào tình trạng như vậy. thật khó mà nhận ra được vị trí của ta. Nhưng tôi bất nhẫn vì hành vi của người tù binh đã không báo ngay cho đồng chí phi công lập tức cất cánh. Có thể anh ta chưa thật tin là chiếc máy bay tiêm kích Xô-viết có ý định hạ cánh phía sau mặt trận?.

Chúng tôi dừng lại cạnh chiếc Mét-xe, nằm trong bóng tối của nhà kho. Đồng chí thợ máy nhanh chóng kiểm tra máy bay.

- Đồng chí đại úy, hãy mang nó đến nơi nào mà nó sẽ ca hát cho đồng chí nghe - Anh vừa nói vừa chùi tay.

Tôi lăn máy bay đến vị trí cất cánh và rời đất, nhưng bất thần động cơ quay chậm lại, rồi ngừng hẳn sau mấy giây đồng hồ. Khó nhọc lắm tôi mới trở về được sân bay. Và hạ cánh trong gió cạnh lớn. Để không lao vào những chiếc máy bay khác, tôi buộc phải vòng gấp. Một càng giá bánh gãy và máy bay quay một trăm tám mươi độ, gục xuống bên càng bị gãy.

Lúc này, chẳng nghĩ gì đến chiếc Mét-xe gãy gục, tôi chỉ nhớ là chiếc U-2 sắp sửa cất cánh. Nhận thấy máy bay chưa rời đất, tôi rời buồng lái và ra hiệu. Anh phi công lăn về phía tôi. Bỏ mặc chiếc Mét-xe, tôi nhảy vào buồng ngồi và chúng tôi cất cánh.  

Trở về trung đoàn, tôi không mảy may tiếc cho chiếc Mét-xe rơi vào tay chúng tôi đã trở thành món đồ đồng nát, và các nhà quay phim không thể ghi lại cho lịch sử hình ảnh “những trận không chiến như thực” trên không phận sân bay.

Sáng hôm sau, tôi cùng với một tốp máy bay Y-ắc hộ tống cho các máy bay Su-2 làm nhiệm vụ ném bom.  

Lại lần nữa, một trong sáu chiếc của chúng tôi nằm lại sân bay: động cơ bị hỏng khi cất cánh. . .

Làm xong nhiệm vụ trở về, tôi ở tình trạng thần kinh căng thẳng, không thể xua tan những hình ảnh mà tôi vừa nhìn thấy: những con đường nhung nhúc những đoàn quân địch. Bọn Đức vẫn làm chủ bầu trời. Ta vẫn phải tiếp tục chiến đấu không tiếc mồ hôi và máu.

Về đến sân bay, tôi nhận thấy chiếc máy bay không cất cánh được, vẫn nằm ở cạnh sân bay. Để hạ cánh, chúng tôi phải lướt trên đầu nó.

Một trong đám phi công trẻ, hạ sĩ Gô-lu-bi-ép bị chói mặt trời và ước lượng sai cự ly, đã chạm cánh quạt vào chiếc máy bay bị chết máy. Máy bay của anh đâm xuống đất, vỡ ra từng mảnh và bốc cháy. Thật là khủng khiếp khi phải nhìn cái chết, một cái chết rất vô nghĩa của một người bạn chiến đấu.

Hạ cánh xong, tôi tìm hiểu về số phận của Gô-lu-bi-ép.

- Anh ta còn sống - Một thợ máy trả lời vui vẻ.

- Không có lý - Tôi nói, không giấu được ngạc nhiên.

- Người ta vừa đưa đồng chí ấy đến trạm cấp cứu.

Nhìn về phía sở chỉ huy, tôi thấy trên nóc hầm; đồng chí tham mưu trưởng và sĩ quan dẫn đường của trung đoàn đang bình tĩnh quan sát bằng ống nhòm những mảnh máy bay vừa ngừng cháy. Quang cảnh ấy làm tôi nổi nóng.

- Vì sao các đồng chí không giải phóng đường băng hạ cánh? - Tôi lại gần và hỏi.

Crai-ép, người dẫn dường, nhận thấy giọng nói khó chấp nhận của tôi:

- Sao? - Quay lại phía tôi, anh nói với vẻ sừng sộ - Ai cho phép anh nêu ra những câu hỏi như vậy? .

- Tôi tự cho phép! Khi hạ cánh ngược mặt trời, ai cũng có thể phạm một sai sót trong khi ước lượng như vậy.

- Mặt trời làm lóa mắt, phải không? Nếu chỉ có thể thì sau một thời gian ngắn nắm ở nhà giam, anh là sẽ nhìn rõ hơn...

- Anh nói cái gì thế? - Tôi giận sôi lên - Chỉ nhờ có may mắn mà anh ta còn sống, và anh lại còn định trừng phạt anh ta? Tốt hơn là tống kẻ khác vào nhà giam, vì bất lực.

Sau khi biết chắc rằng Gô-lu-bi-ép đã bị dẫn về phòng quân pháp, tôi ở lại cửa sở chỉ huy, không trở về nhà, để chở đồng chí chỉ huy trung đoàn bị gọi lên phòng tham mưu sư đoàn trở về. Tôi là người đầu tiên gặp I-va-nốp khi máy bay anh đến. Vích-to Pê-tơ-rô-vích cũng bất bình về cách đối xử với Gô-lu-bi-ép, liền gọi Crai-ép và nghiêm khắc nói: 

- Đến ngay phòng quân pháp và ra lệnh trả lại tự do cho Gô-lu-bi-ép!.

- Rõ - Sĩ quan dẫn đường trả lởi, liếc nhìn tôi với con mắt hăm dọa.

Tôi bèn rút lui không nghe tiếp, vừa đi vừa nghĩ: “Mình sẽ còn bị rầy rà về chuyện này”

Con sóng khổng lồ của chiến tranh càng đẩy lui chúng tôi về hướng đông. Chúng tôi nằm trên một trong các trục tiến công chính của quân đội phát xít. Mọi người vẫn chiến đấu, tổn thất người và máy bay, không được bổ sung một máy bay mới nào

Đó là một mùa có những ngày dài nhất và những đêm ngắn nhất, áo bay ướt đẫm mồ hôi không bao giờ khô trên người; chúng tôi lăn ra vì mệt mỏi và cái nóng ban đêm làm chúng tôi khó ngủ. 

Sự việc thường xảy ra là: chúng tôi cất cánh từ sân bay này lại phải về hạ cánh ở một sân bay khác.

Chúng tôi lui về hướng nam. Lực lượng địch, sau khi chọc thủng phòng tuyến của chúng tôi gần Khác-cốp, đang tiến về Xta-lin-grát và Cu-ban.

Trong khu vực này, bọn Đức có hơn một nghìn chiếc máy bay, một số lớn là máy bay tiêm kích các kiểu Me- 109F và Me - 110F mới nhất.

Sân bay của chúng tôi vừa ở cạnh một xưởng máy. Nhưng giờ đây, chúng tôi đã chuyển căn cứ: Chúng tôi có nhiều máy bay ở mặt đất, nhưng phần lớn không dùng được.

Không gian vang ầm không ngớt tiếng động cơ hàng dàn máy bay Gioong-ke và Mét-xe-smít.

Những người dân thường bỏ chạy thành đoàn, tản cư vội vàng về phía nam, về hướng các thành phố và thị trấn cô-dắc của vùng Cu-ban. Họ hy vọng mọi thứ ở phía bên kia sông Đông, quân đội ta cuối cùng sẽ tập hợp được lực lượng và giáng một đòn vào kẻ địch. Họ đều đánh giá ta không còn gì nhiều ở Dơ-nhi-ét và Đơ-nhi-ép.

Còn chúng tôi; chúng tôi cũng không thể chần chừ lâu ở đây: kẻ địch đã ở vùng phụ cận Rô-xtốp. Trung đoàn phải chuyển về một thị trấn cô-dắc nhỏ, trong khi các tốp máy bay Y-ắc và Mích, mà động cơ đã gần hết thời gian sử dụng, còn phải đi xa hơn nữa về hướng Xta-vrô-pôn để giao cho xưởng máy. Với các phi công có nhiệm vụ đưa các máy bay cũ về phía sau, cuộc nghỉ ngơi bắt đầu từ hôm nay. 

Phi đội Phi-ghi-sép cất cánh, tiếp sau là phi đội Cô-mốt-xa. Khi họ biến mất về phía chân trời, mọi người đều im lặng suy nghĩ. Chỉ còn lại trên sân bay hai tốp tám chiếc, của chúng tôi và của Cri-u-cốp. Trên toàn mặt trận phía nam, chỉ có không đầy một trăm máy bay ta chống với một nghìn máy bay Đức.

Ban đêm, bọn Đức đến ném bom sân bay, ít khi chúng để cho chúng tôi chợp mắt.

Vài ngày đã trời qua, không một tin tức về Phi-ghi-sép và Cô-mốt-xa. Sốt ruột, Vích-to Pê-tơ-rô-vích quyết định tự mình ra đi theo dấu vết của họ. ông vừa ra đi buổi chiều, thì sáng hôm sau, người ta báo cho chúng tôi là ông đã ở bệnh viện: tại một địa điểm nghỉ giữa đường, ông bị gãy một tay khi cất cánh trên một chiếc U - 2.

Rồi chúng tôi được biết thêm I-va-nốp sẽ không trở về trung đoàn nữa. Mỗi người đều nhận thấy hơn bao giờ hết, đó là người chỉ huy xuất sắc của tất cả chúng tôi. 

Một buổi sáng, trước khi giao nhiệm vụ chiến đấu, đồng chí tham mưu trưởng tập họp chúng tôi lại và đọc quyết định bổ nhiệm thiếu tá Crai-ép làm chỉ huy trung đoàn tiêm kích Cận vệ.

Riêng với tôi, cái tin này làm tôi rất đỗi ngạc nhiên? Crai-ép không có uy tín trong các phi công. Do khả năng nghề nghiệp và quá trình đào tạo hàng không, anh rõ ràng chưa xứng đáng giữ một vị trí cao như vậy. Mặt khác, anh lại nắm qưyền chỉ huy giữa lúc tình hình hết sức gay go đối với chúng tôi.

Còn anh có lẽ cũng cảm thấy những khó khăn đang chờ đợi mình... Trung đoàn chỉ còn tất cả mười lăm phi công và ngần ấy chiếc Y-ắc, gặp mọi thiếu thốn trong khi chiến đấu.

Thẳng thắn mà nói, mối quan hệ cá nhân giữa tôi và Crai-ép cũng làm tôi băn khoăn. Tôi cảm thấy ngay tình hình không thân thiện trong buổi tập họp đầu tiên.

Nhìn về phía tôi; anh nói: 

- Vậy là từ hôm nay, tôi là chỉ huy của các đồng chí. Tôi sẽ sửa cho các đồng chí những thói quen tiếp thụ trong thời kỳ I-va-nốp.

Lời nói của anh xúc phạm tôi.

- Sao lại nói như vậy về I-va-nốp? - Tôi lên tiếng, vì không giữ được tự chủ - Đồng chí ấy biết chỉ huy, và với đồng chí ấy, chúng ta đã trở thành một trung đoàn Cận vệ. 

Crai-ép không dám lại sự phản ứng đỏ. Nhưng biết mắng mình~đã quá lời, anh tiếp tục nói chuyện với chúng tôi bằng một giọng khác.

Khi vừa giải tán, bè bạn trách tôi:

- Sao cậu lại chọc tức ông ấy làm gì

- Giờ thì cậu phải cẩn thận. 

- Mình không chịu được sự bất công.

- Không gì tệ bằng một chiếc chổi mới..., ai chẳng biết.

- Không phải vấn đề ở chỗ đó. Phỉ báng I-va-nốp, ông ta đã xúc phạm tất cả chúng ta. Vì sao thế?

Lửa đã cháy trên đất Cu-ban. Trên miền đất có những con đường Grô-dơ-ni, Mai-cốp, Ba-cu, Xốt-si chạy qua, bọn Hít-le đã tung vào một lực lượng lớn quân đội và trang bị. Chúng đem chín chiếc xe tăng để chọi với một chiếc của ta, và mười máy bay để chọi với một máy bay ta.

Bọn phát xít bám sát gót chúng tôi, và chúng tôi phải luôn luôn di chuyển sân bay.

Hôm nay chúng tôi lại di chuyển xa hơn nữa về hướng nam. Ở căn cứ mới, đã trông thấy những ngọn núi Cô-ca-dơ. Mặt trận có vẻ đã khá xa, dường như cho phép chúng tôi có thể được hưởng chút ít yên tĩnh vào ban đêm. Nhưng không có vấn đề nghỉ ngơi. Chúng tôi vừa mới hạ cánh, lăn máy bay đến ụ trú ẩn đã thấy xuất hiện trên bầu trời một tốp chín chiếc Gioong-ke.

Một trung đoàn tiêm kích đánh chặn bố trí không xa chỗ chúng tôi. Chúng tôi có thể trông chờ sự giúp đỡ cần thiết của các bạn vì chúng tôi không còn nhiều xăng dầu; đạn dược cũng đã cạn sau các nhiệm vụ chiến đấu. Nhưng các phi công cận vệ không thể trốn trong bụi rậm khi các máy bay ném bom địch bay trên thành phố.

Bọn Đức không chờ đợi sự xuất hiện của chúng tôi; đinh ninh rằng chúng ngự trị như những ông cha trên khu vực mà không bị trừng trị. Bằng các cuộc công kích táo bạo, chúng tôi đã phá tan đội hình địch, buộc chúng phải vứt bom lung tung. Chúng tôi trở về sân bay, dầu xăng, đạn dược gần hết.

Trung đoàn trưởng cùng với cơ quan tham mưu đến bằng xe tải, hoan nghênh tinh thần chủ động của chúng tôi. Trong khi chúng tôi trò chuyện bên đoàn xe, thì một cụ già chăn gia súc lại gần tò mò ngắm nhìn chúng tôi Một người hỏi cụ với điệu nghiêm khắc nhà binh, rằng cụ làm gì ở đây. Cụ già lo lắng vì đã bỏ mất đàn gia súc, vẫn không chịu đi ngay. Cụ mạnh bạo lên và bỏ chiếc mũ rơm che mái đầu bạc, rồi nói:

- Có phải các cháu sẽ ngăn chặn bọn vô đạo trên bầu trời?

Chúng tôi tò mò nhìn cụ:

- Bố nói gì thế? Chúng thường bay đến đây luôn ư?

- Chứ còn gì? Không thể sống được với chúng, quân khốn kiếp. Sáng nào chúng cũng tiêu hủy và đốt cháy thành phố bằng bom đạn. 

- Sáng nào cũng vậy ư? 

- Đúng, không sai, cháu ạ. 

Nếu cụ già có óc quan sát, cụ có thể biết ngay qua thái độ chúng tôi và qua số lượng máy bay trên sân bay, chúng tôi đã mệt mỏi đến chừng nào, và chúng tôi không còn đủ sức để “ngăn chặn trên bầu trời”. Nhưng cụ đã quá nhiêu tuổi, để có thể tự mình hiểu điều đó, còn chúng tôi cũng không có lý do gì để nói thẳng cho cụ hiểu tình hình hiện nay và làm mất đi niềm hy vọng được sống yên lành của cụ

- Được, bố ạ. Chúng ta sẽ dạy cho chúng nó cách sống - Phê-đô-rốp nói thay chúng tôi.

- Lạy chúa, lạy chúa: Các bạn thân yêu. Hay dạy cho chúng cách sống. Bởi vì các bạn thấy đấy, chúng nó đã đi đến tận đâu, bọn kẻ cướp!.

Cụ đội lại mũ và khập khiễng quay đi, đuổi theo đàn gia súc. Chúng tôi im lặng nhìn theo cụ.

Thiểu tá Crai-ép ra khỏi căn hầm chỉ huy.

- Các đồng chí tranh luận gì vậy? - Anh hỏi.

- Cụ già kể lại: bọn Đức sáng nào cũng đánh vào thành phố. Có thể có lợi nếu ngày mai chặn đánh chúng từ lúc bình minh.

- Không phải nhiệm vụ của chúng ta. Các máy bay tiêm kích đánh chặn ở đây sẽ làm việc đó. Họ hiểu rõ trách nhiệm hơn chúng ta. Còn chúng ta, không phải chúng ta thiếu việc làm ở mặt trận.

Tôi đọc được trên nét mặt các bạn sự không đồng tình với quan điểm của người chỉ huy quá tự tin. Nếu bọn phát xít ngày nào chúng đến ném bom vào thành phố nhỏ này thì chúng ta cũng không có một phút yên tĩnh.

Sau đó, khi chúng tôi lên xe tải đi ăn tối ở nhà căng tin, tôi nói nhỏ với các chàng trai ở trong phi đội: “Chúng ta sẽ ngủ đêm ngoài sân bay”. Tôi có quyết định ấy trước hết vì sáng ngày mai chúng tôi không phải phụ thuộc vào xe để ra sân bay. Và còn một lý do nữa: nếu chúng tôi cùng đến với Crai-ép, chắc chắn anh ta sẽ không cho chúng tôi cất cánh chặn đánh bọn Gioong-ke. Mọi người đều đồng tình và cũng vui vẻ với ý nghĩ sẽ bất ngờ lao vào bọn máy bay ném bom địch.

Chúng tôi ngủ đêm trong cánh rừng cạnh sân bay. Trước bình minh, tôi đánh thức mọt người. Sau đó thống nhất: hai trong chúng tôi sẽ làm nhiệm vụ quan sát, còn ba người kia có thể tiếp tục chợp mắt dưới cánh máy bay.

Mặt trời mọc, không thể ngồi gò bó mãi trong máy bay, lưng mỏi nhừ, tôi nhảy xuống và để nguyên cả dù nằm dưới một cánh máy bay. 

- Chúng kia rồi! - Tsu-va-skin bất thần kêu lên.

Tôi nhảy vào buồng lái, mở máy và cất cánh - Bê-rê-giơ-nôi, Phê-dô-rốp, Véc-bít-xki và Na-u-men-cô theo sau.

Lên trời, tôi nhìn thấy một tốp chín chiếc Ju-88, có khoảng chục chiếc ME-110 hộ tống, đang bay về sân bay của trung đoàn tiêm kích đánh chặn và về thành phố. Phía sau còn thê đội hai với mười lăm chiếc ME-110. Thấy những chiếc Y-ắc cất cánh, bọn phát xít bay về hướng sân bay chúng tôi. Chúng tôi đánh ngay vào tốp cường kích đầu tiên, bọn đến gần mục tiêu nhất.

Các phi công, quên cả ưu thế số lượng của kẻ địch, chiến đấu không tiếc sức. Bom bọn phát xít vứt lung tung và những máy bay Đức bị hạ nổ tung ở mặt đất. Đợt tiến công bất thần và những lần tiếp cận dũng mãnh đã đem lại thắng lợi... Chúng tôi không để cho bọn Gioong-ke đến được thành phố và đuổi theo chúng khi còn có thể bắn.

Phê-đô-rốp, trong tốp bốn chiếc, chạm trán với thê đội hai máy bay địch ở vành ngoài sân bay. Vài chiếc Mét-xe đã tìm cách thọc được vào tới đó nhưng những trái bom của chúng đã rơi vào những ụ máy bay trống trơn. Còn các máy bay tiêm kích chúng tôi đã ngăn chặn đợt công kích của chúng.

Chúng tôi đã hạ năm máy bay địch. Chỉ có một chiếc của chúng tôi còn nằm ở dưới đất bị hư hại, “bị lột áo” bởi hơi bom.

Chúng tôi vừa đủ thời gian trở về sân bay và giấu máy bay vào ụ trú ẩn thì đã trông thấy hai chiếc ô tô nối đuôi nhau lăn đến sở chỉ huy. Chúng tôi nhận ra ngay chiếc xe gíp của trung đoàn trưởng. Nhưng còn ai đến trên chiếc xe M-1?

“Chắc chắn có chuyện phiền phức” - tôi nghĩ - Crai-ép sẽ lại làm rầm rĩ với tôi về chuyện không phục tùng...

Tướng Sép-sen-cô, sư đoàn trưởng, chính ủy Mát-snhi-ép và thiếu tá Crai-ép đợi chúng tôi tại sở chỉ huy. Hình như thiếu tướng đến để cạo ai đấy cho rằng trung đoàn không có nhiệm vụ cất cánh để ngăn chặn bọn Gioong-ke. Thấy những chiếc Y-ắc trên trời, ông nghĩ đó là các máy bay của trung đoàn đánh chặn. Thấy những hố bom trên sân bay chúng tôi, ông xạc ngay Crai-ép...

- Vậy là, các anh đến đây để nghỉ ngơi chăng?

Toàn đội chúng tôi tập hợp thẳng hàng trước các cấp chỉ huy. Tôi báo cáo với trung đoàn trưởng lần xuất kích và số máy bay địch bị hạ. 

- Đồng chí xem, thưa đồng chí thiếu tướng, chính người của chúng tôi đã chiến đấu - Crai-ép thốt lên sung sướng - Chúng tôi chứ không phải những máy bay tiêm kích đánh chặn. Họ đã không kịp cất cánh.

Ít lâu sau đó, tại sân bay, chúng tôi nhận được điện thoại của tư lệnh tập đoàn quân, tướng Véc-si-nhin. Ông chỉ thị khen thưởng tất cả những người có thành tích trong chuyến xuất kích đó. 

Mấy ngày sau, các máy bay địch không xuất hiện ở khu vực xung quanh sân bay chúng tôi.

Chúng tôi đã bảo đảm được gần một tuần lễ tương đối yên tĩnh. Nhưng mặt trận tiếp tục di chuyển về hướng đông và chúng tôi cũng phải tìm một sân bay mới. Bây giờ thì các phi công, ngay trong lúc chuyển sân, cũng không chịu rời các thợ máy. Vì thế, các anh thợ máy đành phải ngồi sau tấm tựa bằng thép của ghế ngồi và buộc phải thu mình, hai cẳng chân gập lại. Những làm chuyến chuyển sân như vậy đến địa điềm mới còn tốt hơn là ngồi trên chiếc xe tải có thể chết máy trên đọc đường.

Lại một lần nữa, một thị trấn cô-dắc mới đón chúng tôi trên đường lui quân. Sân bay trải dài đến tận đường sắt. Từ lần hạ cánh đầu tiên, cái chòi canh nhỏ màu trắng, đỏm dáng của người bẻ ghi lưu mãi trong óc tôi

Những trận đánh kịch liệt vẫn tiếp diễn. Chúng tôi bay làm nhiệm vụ công kích những đoàn quân địch trong các khu vực Xan-xcơ, Ti-khô-rét-xcai-a và các bến vượt ở Ma-nít. Trên các con đường phía đông Xan-xcơ, từ sáng đến chiều bốc lên từng đám bụi mù xam xám của xe tăng, xe tải Đức đang tiến về sông Vôn-ga. Xa xa, sừng sững những ngọn núi của dải Cô-ca-dơ. Lùi xa mãi ư? Không thể được! .

Không một ai trọng bọn chúng tôi tính được số lần nhiệm vụ chiến đấu đã tiến hành trong hai mươi bốn giờ đồng hồ. Mỗi người lo lắng trước hết là không để mất máy bay vì chẳng ai cho mình một chiếc khác và cũng chẳng ai muốn nằm chơi không có máy bay.

Các phi công trong phi đội chúng tôi cất cánh nhiều, họ đều rất mỏi mệt. Khi nhìn những chàng trai U-cra-i-na như Bê-rê-giơ-nôi và Véc-bít-xki, những chàng trai người Nga như Phê-đô-rốp, I-xcrin, Mốt-sa-lốp và Cô-dơ-lốp, ta thấy xúc động vì những bộ quân phục đã cũ, bạc mầu, những khuôn mặt gầy gò, đen xạm vì nắng, bụi. Phải, họ nhìn thấy những nỗi gay go trong những ngày chua xót của cuộc lui quân. Và ai biết còn những thử thách gì đang chờ đợi họ?.

Nhi-cô-lai Ô-xtơ-rốp-xki là một chàng trai mảnh dẻ mười tám tuổi, có tinh thần dũng cảm mà tôi đặc biệt ưa thích. Vừa từ nhà trường tới, cậu ta đã tỏ rõ tài nghệ. Cậu ta lao vào trận đánh với một cái đà không ai ngăn nổi, chiến đấu anh dũng mà không thiếu suy tính.

Thời gian gần đây, vẻ mặt cậu ta bỗng âm thầm. Tôi tìm hiểu vì sao có sự thay đổi đó. Ô-xtơ-rốp-xki kiên trì chờ đợi mãi một lá thư trả lời, mặc dù cái làng quê hương anh ở quanh vùng Mát-xcơ-va đã được giải phóng khỏi tay bọn phát xít từ nhiều tháng trời rồi. Chúng tôi hiểu rõ tình cảm của người phi công trẻ và tìm mọi cách để an ủi, động viên anh.

Khi tôi nhìn chàng trai cường tráng Xa-sa Mốt-sa-lốp với mái tóc vàng hung hung, tôi lại nhớ một người trùng tên đã mất tích hồi đầu chiến tranh. Tôi giữ mãi kỷ niệm về lần xuất kích với anh, lần cuối chúng tôi cùng làm nhiệm vụ cường kích bên kia sông Đơ-nhi-ét. Trên mục tiêu, máy bay anh bị trúng đạn cao xạ địch và anh quyết định quay về.

Nhưng còn cách con sông vài ki-lô-mét, dòng sông chính là phòng tuyến của mặt trận, thì động cơ ngừng làm việc và anh phải hạ cánh bắt buộc xuống một cánh đồng. Tôi thấy anh đi quanh máy bay và nhìn lên trời. Tôi quyết định hạ cánh ở gần anh để anh leo lên buồng lái rồi cất cánh. Nhưng hạ vào đâu? Vào giữa ruộng lúa mì thì nguy hiểm: những bông lúa mì có thể làm tắc ống thoát khí, động cơ quá nóng sẽ chết máy. Cũng có thể sẽ đâm vào một cái hố.

Sau khi lượn một lúc, tôi phát hiện một cánh rừng thưa thuận tiện. Trong khi đó, Mốt-sa-lốp đã đi đến một con đường dẫn đến một làng. Khi tôi bắt đầu hạ thấp độ cao để xuống, anh ra hiệu cho tôi đừng hạ cánh và bay về hướng đông. Sau khi xác minh chắc chắn rằng xóm làng anh đang đi đến do bộ đội ta chiếm đóng, tôi bay về sân bay.

Nhưng Mốt-sa-lốp không trở về đơn vị. Cái gì đã xảy ra với anh và bây giờ anh ở đâu, tôi không hiểu rõ. Tôi mãi mãi tự trách mình không hạ cánh để cứu anh lên.

Hai A-lếch-xan Mốt-sa-lốp... Nhìn người này lại nhớ đến người kia, và tôi xét lại hoàn cảnh, tôi xây dựng các giả thuyết mà không tìm được câu trả lời rõ ràng cho những câu hỏi vẫn dày vò mình.  

Sự việc vừa xảy đến với Pa-xkê-i-ép cũng gây cho tôi nhiều lo âu. Trong một trận đánh, cậu ta đã nhảy dù từ chiếc máy bay đang bốc lửa. Chúng tôi còn nhớ lại lần ấy, cái ngày mà máy bay Gioong-ke tập kích vào sân bay Bi-en-xư, Pa-xkê-i-ép mất tinh thần, nhảy xuống con ngòi dầm mình, nước đến cổ. Bạn bè chế giễu cậu ta.

Nhưng “căn bệnh” của Pa-xkê-i-ép đã qua lâu rồi. Cậu ta đã nhiều lần bay đi trinh sát và đã nhiều lần đánh thắng. Trong trận đọ sức cuối cùng với kẻ địch, cậu ta đã chiến đấu rất dũng cảm.

Pa-xkê-i-ép được các nông trang viên cứu và đưa về sân bay. Bị bỏng nặng, cậu ta không hề rên một tiếng, chỉ nằm yên trong thùng xe tải. Rồi cậu ta được đưa ngay tới bệnh viện.  

Phải, những người lái trẻ đã quen dần với chiến tranh, đã được tôi luyện trong lò lửa chiến tranh và chiến đấu không tiếc sức mình. Nhưng trường hợp Pa-xkê-i-ép đưa luồng suy nghĩ của tôi đến một hướng khác: nếu các phi công trẻ tiếp tục bay với một cường độ quá sức như vậy thì chúng tôi sẽ mất họ dần dần. Lao lực thái quá làm cùn sức chú ý, làm sai lệch những phản xạ trong những tình huống thay đổi của tình hình trên không.

Và tôi lại nghĩ: vì sao không cho các phi công già dặn đã đưa máy bay đến xưởng máy nhanh chóng trở về trung đoàn? Đã tới lúc họ cần trở về để thay thế các anh em trẻ không còn biết đến sự nghỉ ngơi

Tôi nói điều đó với sư đoàn trưởng. Lạ lùng hơn tôi tưởng, đồng chí đồng ý ngay và giao cho tôi nhiệm vụ đi tìm gặp phi đội Phi-ghi-sép cùng tốp bay Cô-mốt-xa. Tôi cố tự kiềm chế để không phản đối, và đến ngày ấn định, sau những chuyến bay chiến đấu, tôi lên đường vào cuộc viễn chinh xa xôi này. Trong khi tôi ra chiếc U-2 mà cơ quan tham mưu sư đoàn trao cho để sử dụng, người ta còn trao thêm cho tôi hàng chục việc.

Người đầu tiên tiến công tôi là Va-len-ti-na. 

- Anh đi đến đó... tìm người của chúng ta ư? - Chị hỏi với một giọng run rẩy vì cảm động.

- Đúng, mình đi đến đấy. Nhưng không biết có tìm thấy họ không?

- Anh sẽ tìm thấy họ. Một đồng chí thợ máy hôm qua đã từ đó đến: Họ có ở đấy.

- Hôm qua và hôm nay là hai ngày. Nói gì với chàng, cô Va-li-a nhỏ bé của tôi? 

- Mong anh ấy trở về trung đoàn. 

- Một việc. Rõ!

- Anh ấy không kịp mang theo một tấm áo lót để thay. Nếu anh có thể mang hộ em một gói nhỏ... Em chạy và mang đến đây cho anh. 

- Những cái đó hậu phương đều có, đừng lo. Anh ấy sẽ mua một chiếc, Va-len-ti-na ạ. Vả lại, đáng lẽ gửi bích quy, hãy gửi cho chàng một cái hôn. Tôi sẵn sàng đưa đến tận địa chỉ.

Va-len-ti-na như người mất hồn từ khi hai người xa nhau. Còn tôi, tôi cố gắng làm cô vui bằng những câu đùa vui hơi quá trớn.

Mấy phút sau, chiếc U-2 đưa tôi đến Xta-vrô-pôn. Nhưng lần này, không phải tôi bay ở buồng trước mà ở khoang sau, khoang của hành khách.

Bay sát mặt đất và lợi dụng các thung lũng để che giầu, cố không cho vài chiếc Mét-xe đi săn lẻ phát hiện, chúng tôi sắp kết thúc cuộc hành trình. Tôi nhìn xuống dưới, cảnh giác khi thấy các hầm hào đầy quân lính và đại bác chĩa vào thành phố.

Thành phố đang cháy. Vòng qua phía nam thành phó, chúng tôi gặp sân bay. Không thấy gì ngoài một chiếc Mích khốn khổ sơn màu vàng và cái khung đen xì của mấy chiếc xe tải bị cháy. Hạ cánh thì cũng nguy hiểm, nhưng không làm khác được, nếu muốn biết tốp Phi-ghi-sép bay đi đâu

Đồng chí phi công đầu óc căng thẳng, hạ cánh lệch. Một tiếng gãy, máy bay nặng nề đập vào đất rồi gục xuống cánh phải. Nhảy xuống đất, chúng tôi quan sát ngay sự thiệt hại. Chiếc bù-loong chốt càng giá bánh đã bị gãy.

- Làm thế nào để bay tiếp? - Anh phi công nói, hai tay ôm đầu.

- Đừng mặt tinh thần. Có thể chúng ta sẽ tìm thấy các đồng chí thợ máy. 

Nhưng không gặp một ai. Và tôi tự nhủ sao lại không thử nổ máy chiếc máy bay tiêm kích bị bỏ lại ở đây nhi? Vừa ngồi vào buồng lái, tôi đã thấy anh phi công U-2 chạy đến, vung hai tay, vẻ khẩn trương. Tôi đành phải xuống và đi lại gặp anh.

- Phải chuồn thật nhanh. Bọn Đức đã ở trong thành phố.

- Chúng ta phải làm gì? - Tôi' hỏi. .

- Chữa ngay chiếc U-2. Hãy bỏ đống sắt này đi.

Chúng tôi tìm mấy chiếc thùng, dùng nó làm vai đỡ chiếc cánh U-2 rồi bắt tay vào công việc. Chúng tôi cũng tìm được một mẩu dây thép to để xâu qua lỗ thay chiếc bù-loong và xoắn dây xiết chặt lại, xong việc thì trời đã sập tối. 

- Kiểm tra cánh quạt - Anh phi công vừa nói, vừa vội vàng leo lên buồng lái, .

Nhưng chiếc Mích vẫn không rời khỏi đầu óc tôi.

- Chờ một chút, tôi đi thiêu nó rồi ta đi ngay.

Tôi định bắn một phát súng ngắn làm thủng thùng  xăng rồi ném một que diêm cháy vào tia xăng phun ra. Anh bạn đồng hành thỏa. thuận chờ đợi.

Trong khi chạy lại chiếc Mích, bất thần tôi cảm thấy luyến tiếc phải bắn bỏ nó. Có thể máy bay còn tốt và ta có thể bay được? Tôi kiểm tra tất cả: nước, xăng, khí để mở máy, các hòm ắc-quy. Không? không có lý để phá hủy một chiếc máy bay còn như vậy.

Tôi quay lại và nói với anh phi công lái U-2:

- Tôi sẽ mở máy. Nếu tôi cất cánh được, sẽ làm một vòng rồi lắc cánh. Bấy giờ cậu cũng rời đất.

Không biết lúc ấy anh nghĩ gì tôi không hiểu, nhưng anh đồng ý. 

Lên trên không, tôi nhận thấy càng giá bánh không thu lại được. Bay như vậy khá nguy hiểm. Động cơ bị nóng có thể chết máy, lúc ấy sẽ khó mà chọn được chỗ hạ cánh vì trời sắp tối. Tôi quyết hạ cánh và đốt máy bay.

Nhưng khi tôi vừa kéo bằng định hạ cánh thì nhìn thấy chiếc U-2 rời đất. Chỉ còn có cách quay lại, bay về sân bay chúng tôi; mặc dù động cơ có bị quá nóng. Chỉ ở đấy tôi mới có thể hạ cánh thuận lợi. 

Tôi nhớ ngay đến cái chòi canh của người bẻ ghi. Để chạm đất đúng chữ T trong đêm tối, phải dựa vào cái điểm chuẩn này. Tôi siết chặt dây đai an toàn đề phòng bị bắn ra ngoài nếu tôi hạ cánh chệch.

Men theo đường sắt, tôi đến nhà ga đã chìm trong đêm tối. Nhưng tôi nhận ra ngay chiếc chòi canh màu trắng. Tôi tiến vào hạ cánh. Quan sát viên bắn một pháo hiệu xanh: cho phép hạ cánh. Tôi kéo bằng. Tôi đã vượt qua chòi canh. Chiếc pháo hiệu thứ hai vọt lên... màu đỏ: Nhưng tôi đã sắp tiếp đất và không thể bay lại. Một tiếng va nhẹ và máy bay lăn. Lại một pháo hiệu mới không cho phép, báo hiệu một mối nguy hiểm đang ở phía trước. Tôi phanh gấp. Máy bay chạy ngoằn ngoèo, chỉ muốn lật nghiêng. 

Trong ánh đèn pha, tôi thấy ngay trước mặt một chiếc máy bay tiêm kích. Lại phanh gấp. Máy bay dừng lại mũi sát mũi với một chiếc I.16. Như vậy là thế nào? Trên sân bay lúc tôi đi, không hề có một chiếc I.16.

Nhiều đồng chí thợ máy không quen biết, hốt hoảng chạy đến. Tôi hỏi ở đâu ra chiếc I.16 này thì được biết trong lúc tôi vắng mặt, trung đoàn của Mác-kê-lốp ở gần thành phố mà tôi vừa đến, đã di chuyển đến chỗ chúng tôi. Các đồng chí phi công này cho biết tin bọn Đức ngày hôm trước đã chiếm thành phố đó.

Thấy tôi xuất hiện ở nhà căng tin của trung đoàn, mọi người rất đỗi ngạc nhiên. Chửng tôi đã bị coi như là mất tích... Những câu hỏi như mưa rào: 

- Đồng chí trở về bằng phương tiện gì?.

- Trên một chiếc Mích. 

- Của trung đoàn ư? 

- Thế còn người của ta đâu?

- Mình không biết gì cả. Mình đã vượt mọi nỗi khổ cực trên đời này để ra khỏi nơi ấy.

Tôi rất hài lòng đã cứu được chiếc máy bay này trước mũi bọn Hít-le. Chiếc U-2 hạ cánh sau đó một giờ. Anh phi công kể lại, trong khi chờ tín hiệu của tôi, anh đã phát hiện một tốp mô tô tuần tiễu Đức từ rừng đi vào. Chính vì thế anh đã cất cánh để báo cho tôi đừng hạ nữa.

Hai ngày sau, chúng tôi lại bắt buộc phải di chuyển: Chúng tôi đã hạ cánh không xa điểm cuối của một tuyến đường sắt.

Xa hơn về hướng đông. các làng xóm khá rải rác. Con đường đi Ba-cu càng ở xa hơn nữa.

Trong vòng một năm trời, chúng tôi đã phải lùi đến tận bờ của một miền biển khác. Thật là đau đớn, chua xót khi nghĩ đến chuyện đó. Và nhất là còn nhiều điều chúng tôi không hiểu nổi. Tại sao bộ đội ta tiếp tục rút lui về phía đông? Tại sao chúng tôi phải tiếp tục chiến đấu trên các máy bay cũ kỹ? Khi nào thì các trung đoàn mới được trang bị các phương tiện hiện đại, đến cứu viện?.

Trong thời gian di chuyển, tôi lại gặp một tình huống khó xử. Một mình tôi phải chuyển đi hai máy bay vì chúng tôi không dư một phi công nào. Sau khi chuyển một chiếc Y-ắc đến sân bay mới, tôi trở về trên chiếc U 2 đi tìm chiếc Mích mà tôi đã cứu được trong tay bọn Đức. Đồng chí thợ máy đã ngủ đêm bên cạnh máy bay, qua hai mươi bốn giờ chưa ăn một miếng bánh, đón tôi mệt mỏi và đói khát.

Nhìn theo chiếc U-2 lại cất cánh, Tsu-va-skin thở dài và âu sầu nói: 

- Để làm gì, thưa đồng chí đại úy, đồng chí đã nhét vào tay chúng ta, đồng chí và tôi, cái vỏ thép nhọ nhem này.

- À cậu không thích chiếc máy bay này phải không?

- Nhưng làm sao chúng ta mở máy được? 

- Khó thế ư?

- Không làm sao bơm khí nén vào để mở máy được. 

- Vì sao thế.

- Phải hỏi các nhà thiết kế, đồng chí đại úy ạ. Xe mở máy của chiếc Y-ắc không phù hợp với chiếc Mích.

- Như vậy là mỗi nhả thiết kế chỉ làm việc ở trong đầu không băn khoăn gì đến chuyện nó sẽ ra sao trong thực tiễn.

- Đúng như vậy.

Chúng tôi thực sự đứng trước ngõ cụt: làm thế nào bơm được khí vào máy bay để mở máy? Tuy nhiên, chúng tôi cũng tìm được cách xoay xở, bằng quay cánh quạt. Tsu-va-skin lên ngồi sau lưng ghế bọc thép, và chúng tôi cất cánh, hân hoan vì chiến công nhỏ của mình: không phải để lại chiếc Mích trên sân bay mà kẻ địch sắp chiếm.

Căn cứ mới của trung đoàn lại càng gần núi. Chúng tôi xuất kích nhiều lần trong ngày để hộ tống những máy bay ném bom đi trút những trái bom lớn xuống các đoàn quân địch đang tiến về Grô-dơ-vơ. Chúng tôi làm việc trong sự hòa hợp mặc dù đôi lúc cũng va vấp khi nhận thấy có sai sót trong điều hành kế hoạch chiến đấu. 

Một hôm, một biên đội sáu chiếc chúng tôi hộ tống một tốp Pe-2. Tốp trưởng ném bom chỉ phát hiện ở địa điểm quy định một đoàn nhỏ xe tải địch. Mặc dù vậy, anh vẫn trút bom xuống. Những người khác cũng làm như thế. Tôi không hiểu nổi: nếu họ tiếp tục bay theo con đường ấy; có thể sẽ gặp ở xa một chút, một mục tiêu quan trọng hơn. Vì sao tiêu phí vô ích thời gian và đạn dược? Đó là sự chấp hành mệnh lệnh mù quáng, không một chút tinh thần chủ động!.

Chỉ có một chiếc trong tốp liếp tục bay thẳng, trong khi những chiếc Pe-2 khác ném bom xong đã quay trở về. Mình anh ta tiếp tục bay. Hiểu rõ ý định của tổ trưởng chiếc máy bay này, tôi dẫn toàn biên đội đi theo, chúng tôi, những phi công tiêm kích sẵn sàng hy sinh cho con người gan góc ấy.

Chẳng mấy chốc chúng tôi phát hiện trên đường cái một đám đông đặc xe tăng và xe tải Đức. Bất chấp lửa đạn cao xạ, chiếc Pe-2 bổ nhào xuống tận mục tiêu, ném tất cả bom đạn vào giữa đoàn xe. Từng cột lửa và khói bốc lên trên con đường. Chúng tôi sung sướng nhìn cảnh tượng đó. Chỉ một tổ bay quả cảm và đầy tinh thần chủ động đã gây thiệt hại cho địch hơn cả một tốp máy bay. Trên đường trở về, chúng tôi hộ tống chiếc máy bay ném bom như khi diễu hành. Còn các anh, hoàn toàn xứng đáng hưởng vinh dự đó.

Đang bay về, đồng chí hộ vệ của tôi, Na-u-men-cô có mối băn khoăn với máy bay của anh; tôi nhìn thấy nhiều lưỡi lửa phụt ra từ các ống xả. Không còn nghi ngờ: buồng đốt không được hiệu chỉnh tốt. Khó có thể chữa được ở trên không cái tai hại này. Tôi quyết định cùng hạ cánh với Na-u-men-cô xuống sân bay gần nhất.

Xuống đất, chúng tôi lăn máy bay ra khỏi đường băng và bắt tay vào việc. Nhưng vừa mới giở dụng cụ đồ nghề ra, thì một chiếc xe lăn đến và một trung úy trẻ, quần áo rất chỉnh tề, bước xuống: 

- Tôi là phụ tá của chỉ huy trung đoàn, thiếu tá Đdút-xốp - Anh tự giới thiệu - Các đồng chí được lệnh đưa máy bay ra khỏi đây ngay.

- Chúng tôi sửa chữa rất nhanh và cất cánh ngay.

- Lệnh của cỉi huy... 

- Rõ, đồng chí trung úy ạ. Chúng tôi cũng biết ra lệnh. 

Anh bỏ đi. Chúng tôi bắt tay vào sửa động cơ. nhưng chỉ vài phút sau anh bạn trung úy lại đến.

- Chỉ huy trung đoàn Đdút-xốp ra lệnh đưa máy bay ra khỏi đây ngay lập tức. Nếu không chúng tôi sẽ cho kéo máy bay đi.

Thu dọn đồ nghề, tôi nói với Na-u-men-cô: “mình sẽ lái chiếc máy bay của cậu, cậu điều khiển chiếc của mình”.
Chúng tôi rời đất. Một đuôi lửa lại xuất hiện, lan dần đe dọa đến mặt lái thăng bằng. Tôi tìm đủ mọi cách để đưa máy bay về sân và hạ cánh.

Hôm sau, đi làm một nhiệm vụ công kích trở về, tôi trông thấy trên sân bay một số lớn máy bay lạ. Hai chiếc trong số đó đang nằm ở giữa sân, càng bị gãy. 

- Họ là ai đấy? - Tôi hỏi Tsu-va-skin.

- Đó là trung đoàn của Đdút-xốp vừa mới hạ cánh.

- Nghiêm chỉnh quá nhỉ? - Na-u-men-cô nhận xét.

- Gặp lại ông chỉ huy và ông phụ tá bây giờ cũng hay... 

- Làm gì bây giờ các anh ơi? Từ nay là hết lo lắng! Tsu-va-skin nói vớt giọng hớn hở.

- Cậu định nói gì thể? .

- Chúng ta sẽ đi nghỉ. Người ta đã bàn giao máy bay cho trung đoàn Đdút-xốp.

Cái tin ấy đập vào tôi. Một tình cảm lạ xâm chiếm trong lòng: vui vì sẽ có một thời gian hất khỏi đôi vai gánh nặng của chiến tranh, buồn vì từ nay không còn cái may mắn được trút đạn vào kẻ thủ láo xược đã dồn chúng tôi đến đây, trong cái thảo nguyên đen ngòm này, không phải chúng tôi, mà sẽ là người khác ngăn chặn bầy quỷ dữ. Và ai sẽ trả thù cho các bạn chiến đấu của chúng tôi đã hy sinh?.

Một đám đông ở quanh hầm sở chỉ huy. Thấy chúng tôi, các phi công và thợ máy đã tụ tập gọi chúng tôi tới thật nhanh. Một bữa tiệc bắt đầu, và không ngừng cả khi điệu nhạc cô-dắc tươi vui nổi tiếng miền U-crai-na nổi lên. Anh thợ máy Lô-i-en-cô rót từ trong thùng ra những cốc vại rượu cô-ca-dơ. Những cuộc chúc rượu bắt đầu:

- Vì chiến thắng!

- Vì cuộc sống!

Nhưng không lâu, vang lên lệnh tất cả mọi người tập họp thành hàng. Crai-ép và Đdút-xốp xuất hiện trước hai trung đoàn. Đồng chí chỉ huy của chúng tôi đọc lệnh chuyển giao máy bay. Rồi ông báo tin một bộ phận phi công được tách ra để đưa máy bay về khu vực mà đơn vị bạn sẽ đặt căn cứ mới.

- Nhưng họ không giữ lại chúng tôi ở dấy chứ? - Một người trong chúng tôi hỏi

Đdút-xốp không vội mở miệng, ông tìm một câu trả lời tốt nhất. Con cáo tinh khôn chắc cũng muốn sáp nhập thêm vài chang trai của trung đoàn cận vệ cùng với máy bay.

- Chúng tôi, những phi công cận vệ sẽ đưa những máy bay đi! - Tôi tuyên bố, vì biết rằng Ddút-xốp không có quyền giữ lại trung đoàn những phi công có danh hiệu cận vệ.

- Chúng tôi không cần các phi đội trưởng - Ddút-xốp nói - Chúng tôi đã có đủ phi đội trưởng.

Tôi chờ người chỉ huy của mình lên tiếng, nhưng ông im lặng. Hoặc là Crai-ép không hiểu ông bạn tinh khôn sẽ không cho các phi công tiêm kích trẻ tuổi của chúng ta trở về? Hoặc nếu có như vậy thì với ông cũng không sao? Cũng có thể: ông có cùng đi chiến đấu với họ đâu!

Sự thờ ơ của ông đối với tương lai của trung đoàn làm tôi khó chịu. Khó gì đâu mà chẳng hiểu rằng với Bê-rê-giơ-nôi, Cô-dơ-lốp, Xtê-pa-nốp. Véc-bít-xki và cà một số người khác nữa đều đã trải qua xưởng học chiến tranh và đã sẵn sàng trở thành những biên đội trưởng hai chiếc. Anh em trẻ nhìn tôi nhìn muốn hỏi: thế nào, anh không che chở được cho chúng tôi ư?

- Cri-u-cốp và tôi, cùng các phi đội trưởng sẽ đưa máy bay đến cho các đồng chí - Tôi nhắc lại, cảm thấy rõ sự tán đồng của các bạn. 

Chắc Đdút-xốp phật ý. Mọi người nhận thấy điều đó qua ánh mắt cô-ca-dơ của ông ta.

- Chúng tôi sẽ tự lo liệu lấy công việc. - ông vừa nói vừa liếc nhìn về phía tôi với vẻ không bằng lòng - Chúng tôi sẽ tự chuyển lấy máy bay. 

Sau khi giải tán, lúc Đdút-xốp cùng đồng đội đã đi xa, thiếu tá Crai-ép nói với tôi:

- Đồng chí đại úy, đồng chí xử sự không được nghiêm chỉnh. 

- Nhưng đồng chí không hiểu là họ không bao giờ trả chúng ta những phi công.

- Tôi không bắt buộc phải giải thích cho đồng chí cái gì tôi hiểu và cả gì tôi không hiểu - ông ngắt lời.

Công việc chuyển giao máy bay hoàn thành nhanh chóng. Người ta đã chất lên xe tải các hòm đựng thiết bị của cơ quan tham mưu.

- Một chuyện bực mình, đồng chí đại úy! - Tsu-va-skin chạy đến nói với tôi. 

- Cái gì thế?

- Họ không muốn nhận chiếc Mích vằn của chúng ta. Nó không nằm trong danh sách nào, đồng chí thiếu tá đã ra lệnh: đưa nó đi xa nữa, đến khi nào chúng ta gặp một xướng máy. 

Chúng tôi đã biết trung đoàn sẽ rút về phía dãy núi Da-ghe-xtan. Chính ở đó, ở cái hướng hiện nay phi đội của Phi-ghi-sép đang lang thang, chúng tôi phải bay theo dấu vết của họ để tìm lấy một xưởng máy. 

Theo chỉ thị của tham mưu trưởng, những xe tải của trung đoàn cùng với người và đồ đạc lăn bánh, bắt đầu cuộc hành trình dài đến biển Ca-xpiên, còn Tsu-va-skin và tôi trên con “ngựa vằn”, chúng tôi bay về hướng đông-nam. 

Bay đến thung lũng Cu-ra, hoàng hôn bao phủ. Tôi đã nhanh chóng tìm được cái thị trấn bé nhỏ bên cạnh một sân bay.

Vừa lăn bánh tới chỗ dỗ, tôi phát hiện một chiếc Y-ắc có số hiệu rất quen. Ôi! Ma quỷ? Chính là chiếc máy bay của tôi? Tsu-va-skin cũng nhận ngay được nó. Có thể là trung đoàn Đdút-xốp vừa nhận máy bay của chúng tôi, đã chuyền đến đây.

Sáng hôm sau: các xe tải của trung đoàn chúng tôi cũng đến. Mọi người mệt mỏi. bụi bặm bám đầy, lao đến thác nước, ở đó tôi cũng gặp thiếu tá Crai-ép, ông đang dùng chiếc khăn kỳ cọ, trò chuyện với hai phi công, làm ra vẻ không nhận thấy tôi.

- Đồng chí thiếu tá, tôi phải đi đâu với chiếc máy bay này? - Tôi hỏi ông - Máy bay không được bảo đảm lắm.

- A. anh đã ở đây

- Tôi đã bay trên chiếc Mích, đồng chí đã quên nó rồi ư?

- Với anh, không ai quên đâu... Tiếp tục, đến khi nào anh nhập bọn với Phi-ghi-sêp. Chúng ta sẽ quyết định vấn đề ở đấy. 

- Rõ!

Tôi trở lại sân bay, nơi mà Tsu-va-skin đang hì hục với động cơ chiếc Mích. 

- Tiếp tục cuộc dạo chơi - Tôi bảo cho anh biết, nhưng anh không để ý đến lời tôi. Xong công việc, anh dửng dưng và mệt mỏi nói: 

- Một chặng đường nữa như vừa qua thì anh sẽ lôi tôi ra khỏi buồng ngồi và đưa thẳng tôi đến nghĩa địa, đồng chí đại úy ạ: Tôi sẽ chết ngạt trong cái ổ chó này.

- Cậu tưởng là kéo lê với đóng hòm trên xe tải thì dễ chịu hơn ư? Nếu vậy, tôi sẽ tiếp tục “đi” một mình.

- Tôi không thể bảo đảm sinh mệnh của đồng chí, nếu đồng chí bay với con “ngựa vằn” này trên các dãy núi. 

- Ta cũng sắp được giải phóng khỏi nó rồi.

- Càng sớm càng tốt!

Những dãy núi phía này thật sự nguy hiểm: phải bay vào những họng núi lởm chớm trên thung lũng Tê-rếch. Mỗi khi phát hiện ở dưới một khu nhà dân, tôi lại nghĩ đến Tsu-va-skin nằm bò, gập chân sau lưng. Tôi hiểu rằng anh rất khổ sở vì nóng nực, chật chội trong cái hòm không thể duỗi thẳng chân. 

Phát hiện một sân, bay. Tôi có thể hạ cánh để Tsu-va-skin nghỉ ngơi một chút. Nhưng rồi tôi quyết định không nên như vậy. Anh cần chịu đựng thêm một chút nữa, chúng tôi sắp tới Tu-la-tô-vô, và như vậy là kết thúc: tôi không dày vò anh nữa, cả anh và tôi. 

Rồi chúng tôi cũng đến. Đang lăn bánh sau khi hạ cánh, tôi nhìn thấy không xa những mảnh xác của một chiếc máy bay Mích. Nếu phi đội Phi-ghi-sép và biên đội Cô-mốt-xa ở đây thì có thể một đồng chí của ta đã bị nạn.

- Ai lái chiếc máy bay này? - Tôi hỏi một đồng chí thợ máy đang thu dọn các mảnh máy bay. 

- Máy bay của Xu-prun - Anh buồn rầu trả lời.

- Xu-prun hy sinh à?

Đồng chí thợ máy không nói một lời, rút ra những mảnh của một chiếc cặp đựng bản đồ dính đầy máu.

Một vết thương mới nhói trong tim. Tôi đã bay với Xtê-pan I-a-cốp-lê-vích Xu-prun trên vùng trời Khác-cốp. Anh đã hạ năm tên Đức và trở thành một phi công tiêm kích từng trải. Chắc là chỉ do một sự trục trặc của máy bay. Thật vô nghĩa: sau khi giành được chiến thắng qua bao nhiêu trận đánh, lại chết ở một nơi không có gì nguy hiểm

Tôi được biết phi đội Phi-ghi-sép đã tiếp tục bay xa để giao máy bay cho xưởng máy. Biên đội Cô-mốt-xa cũng phải đi theo. Nhưng sau cái chết của Xu-prun, các bạn chiến đấu của anh đã lưu lại đây.

Tsu-va-skin và tôi tới, im lặng bất tay các bạn. Rồi tôi hỏi: 

- Mộ của Xu-prun ở đâu?

- Thi hài còn trong áo quan. Sẽ chôn cất anh ngày hôm nay. 

- Phải đợi toàn trung đoàn đến đã - Tôi nói. 

- Chính trị viên phi đội quyết định mai táng hôm nay.

- Báo cho đồng chí ấy biết, các xe tải đêm nay sẽ đến. 

Các phi cống kể lại cái chết của Xu-prun: sau khi cất cánh, động cơ chiếc Mích đã cũ, bị liệt máy. Anh lao xuống, đem theo sau lưng cả kỹ sư Cô-pi-lốp, nhưng may sao kỹ sư đã thoát chết và chỉ bị xây sát nhẹ.

- Pô-rư-skin? Anh nhận con “vằn” này ở đâu đấy - Cô-mốt-xa hỏi, có lẽ để kéo các phi công ra khỏi luồng suy nghĩ ảm đạm.

- Nó bị bỏ lại... 

- À, chính là chiếc máy bay mà bọn mình đã nhìn thấy. Đúng là nó. Một phi công bay thử đã đưa nó ra xưởng. Tôi nhớ là cậu ta đã để máy ở sân bay và đi lên thị xã.

- Chắc là anh chàng đã mê mải giải trí nên quên con ngựa vằn.

- Quên? Anh nghĩ thế ư? Chắc chắn cậu ta bị gãy chân.

- Bây giờ tời mới hiểu lỗi của ai mâ Tsu-va-skin và tôi đã phải gánh như thế này.

Buổi chiều, vào giờ ăn tối, đến ngồi vào bàn ăn của phi công, tôi nhận thấy giáng điệu âu sầu của mọi người. 

- Sao các anh có bộ mặt như vậy? 

- Anh không biết ư. Họ đã chôn Xu-prun không có chúng ta.

- Thế nào ... Tại sao không đợi mọi người đến? 

- Anh hãy hỏi ông ấy - Gô-lu-bi-ép trả lời và hất đầu chỉ về phía đại úy Vô-rôn-xốp ngồi riêng một bàn. Anh ấy đã buộc các thợ máy mang Xu-prun trên xe tải và đặt vào hố.

Nghiến chặt răng để khỏi thốt lên lời nguyền rủa, tôi lại gần Vô-rôn-xốp. 

- Tại sao đồng chí không đợi trung đoàn đến? Ai cho đồng chí quyền đối xử như vậy với các đồng chí đã ngã xuống?.

- Không phải là việc của anh. Tôi hành động khi tôi thấy cần thiết... 

- Thật đáng tiếc là người ta phó thác quyền hành cho những con người không có trái tim như anh. Xu-prun không xứng đáng được chôn cất với các nghi lễ quân sự ư? Dừng chí ấy đã có công hạ năm máy bay phát xít. Còn anh. anh đã hạ được chiếc nào?

- Thôi đủ rồi! Tôi ra lệnh cho anh im đi

- Lên giọng chỉ huy à? Nhưng anh có hiểu thế nào là người chỉ huy không? Đó là bộ mặt nhân đạo nhất của quân đội. Đọc báo mà xem, những người chỉ huy chân chính đối xử với người dưới như cha con và khi chiến đấu, họ là người xông lên đầu tiên. Còn anh, anh là một tên hèn nhát! Có thể anh quên là anh đã bỏ chúng tôi, tôi và người hộ vệ, ở gần I-di-un khi chúng ta hộ tống các máy bay IL. Một kẻ hèn nhát không thể là một người chỉ huy.

Tôi không hiểu cơn thịnh nộ sẽ kết thúc như thế nào nếu đại úy Vô-rôn-xốp không buông dĩa ăn, rời khỏi căng tin.

- Đừng quá nóng Xa-sa. - Cô-mốt-xa nói. Và rồi cậu sẽ hối tiếc đã lao vào cuộc tranh luận. Cậu không bao giờ làm cho loại người như vậy nghe cậu đâu. Và cậu chỉ chuốc lấy những cái khó chịu. Hắn sẽ không tha thứ cho cậu đâu. 

Không may, Cô-mốt-xa lại nói đúng.

Ở sân bay, tôi được biết, trong cái thị xã nhỏ bé bên bờ biển, có trú ngụ một trong các đồng chí phi công lão thành. Vi-ken-ti Páp-lô-vích Các-pô-vích, mà tôi đã kể. Địa chỉ trong tay, tôi tìm đến nhà đồng chí.

Trong căn buồng nhỏ anh thuê, đã tụ lập cả một nhóm: Phi-ghi-sép, Rét-sơ-ca-lốp và Tơ-rút đến trước tôi. 

Các-pô-vích đứng dậy rời bàn ra đón tôi. Tôi nhận ra một trong hai cánh tay của anh bị liệt. Chúng tôi ôm hôn nhau, sau đó anh giới thiệu tôi với chị vợ.

Bàn của chủ nhà nhẹ tênh, không có thức ăn và đồ uống. Còn chúng tôi, sau chuỗi ngày viễn du xa trung đoàn, thì cũng đến thăm tay không. Tôi đề nghị với Các-pô-vích cùng ra chợ mua bán một chút. 

Chúng tôi đi ra. Ngoài phố, cơn gió đưa lại tiếng ồn ào và mùi vị của biển. 

- Này. anh thấy cuộc sống ở phía sau thế nào?

- Phía sau ở đâu Xa-sa? Bây giờ ở đây là phía sau mặt trận. Đúng là không phải tuyến đầu. Nhưng chúng ta còn lùi đến đâu?.

Tôi không trả lời. 

- Còn cuộc sống, có thể - Các-pô-vích tiếp tục nói - Khi nào vết thương của mình chưa khỏi, người ta sẽ tiếp tục cung cấp lương thực tùy theo điều kiện, chắc thế. Và rồi... mình sẽ không rời khỏi quân ngũ. Khi mình bình phục, mình sẽ đi Mát-xcơ-va và đề nghị được vào một trường quân sự cấp cao...

- Anh có lý - Tôi nói - ở mặt trận, tôi đã có lần nhìn thấy một người như anh, bị mất một cánh tay. Thế mà vẫn làm việc rất tốt. 

- Mình còn phải bay, Xa-sa. Chiến tranh mới chỉ bắt đầu. 

- Đúng, còn có nhiều trận đánh nữa. Chiếc lò xo chỉ mới bắt đầu căng ra.

- Đúng như vậy, đang căng ra - Các-pô-vích đồng tình - nhưng rồi nó sẽ chùng xuống. Mình chắc là như vậy.

Sau khi mua thức ăn ở chợ và cửa hiệu, Các-pô-vích hối hả về nhà. Còn tôi quyết định đi một vòng đến bờ biển, trong khi vợ anh sửa soạn cho chứng tôi chén một bữa.

Tôi hồi tưởng lại thời gian qua, từ chuyến bay đầu tiên ở Nô-vô-xi-biếc đến cuộc hành trình hết hơi cuối cùng này. 

Không hiểu vì đầu óc mệt mỏi, hoặc vì gió biển đã gợi những cảm giác buồn, tôi cảm thấy tâm hồn tràn đầy phiền muộn.

Sau vài phút trên bờ biển, tôi trở về nhà Các-pô-vích và chúng tôi ở lại đó một đêm. 

Sáng sớm hôm sau, anh bạn chủ nhà hết sức lưu luyến, nhưng chúng tôi vẫn phải lên đường: trung đoàn sẽ rời khỏi thị xã. 

- Nếu người ta còn giữ mình ở quân đội, chắc chắn chúng ta sẽ lại gặp nhau - Các-pô-vích với giọng đầy xúc động, nói lúc chia tay.

- Nhưng anh tìm chúng tôi ở đâu? - Rét-sơ-ca-rốp hỏi. 

- Có thể ở U-cra-i-na, ở Môn-đa-vi-a, mình hy vọng như vậy.

- Mang thêm thức ăn dọc đường, cậu sẽ cần đấy.

Chính ủy trung đoàn Pô-grê-bơ-nôi thò đầu qua cửa xe: 

- Mọi người đã nói với nhau tất cả những điều cần nói rồi chứ? Tạm biệt và chúc mọi sự may mắn, Các-pô-vích.

Chiếc xe tải có chúng tôi ngồi đầy trong khoang, từ từ lăn bánh. Những ngôi nhà nhỏ thấp, mái bằng như cắm rễ xuống đất, diễu qua mắt chúng tôi.

Qua Dêc-ben. theo chỉ thị của chính ủy, chúng tôi mua thêm vài túi táo. Chiếc xe năm tấn cũ kỹ càng kêu cọt kẹt, nhất là ở những quãng đường vòng.

Trong lúc xuống dốc, nghe thấy tiếng rít khác thường ở buồng lái. Ngó qua cửa kính tôi nhận thấy đồng chí lái xe không thể sang số 1. Anh cố phanh lại nhưng càng không được. Còn chiếc xe vẫn lao vun vút.

Tôi nhìn về phía trước: con đường dốc đứng. Anh lái xe mất tinh thần, không biết xử trí thế nào. Phải tự cứu lấy mình thôi. 

- Nhảy ra! - Tôi kêu lên và nhảy ra khỏi xe đầu tiên.

Các bạn nối theo. Người cuối cùng rời khỏi bậc xe là chính ủy, anh bị lăn xuống tận cuối bờ dốc. Vài phút sau, chiếc xe tải lao với tốc độ khủng khiếp, chạy lệch sang phải và mất hút dưới vực.

Chúng tôi đa số chỉ bị thâm tím mình mẩy. Nhưng Pô-grê-bơ-nôi, Phê-dô-rốp, và Sun-ga bị đau nậng. Chặn chiếc xe chạy qua đầu tiên, chúng tôi nhờ họ chở đến thị trấn gần nhất có bệnh viện. Ba đồng chí phải nằm viện, còn những người khác được sự săn sóc cần thiết. 

Vừa ra khỏi buồng, tôi nhìn thấy ở hành lang một chàng trai lực lưỡng râu rậm, đang cúi xuống đánh giày.

- Pha-đê-ép? 

- Ô! Pô-crư-skin? - Anh vui vẻ nói và vươn thẳng tấm thân khổng lồ.

- Cậu làm gì ở đây? 

- Tôi vừa đến để chữa một vết thương. Còn bây giờ, anh thấy đấy, chuẩn bị đi nhảy!

Các bạn đang chờ tôi ở ngoài phố, nhưng tôi chưa muốn vội vã chia tay với Va-dim.

- Cậu đã khá bình phục, đúng như vậy, vì cậu sắp sửa chạy theo những cái váy ngắn

- Hai hôm nữa, có giấy ra viện, tôi sẽ đi Ba-cu. 

- Để làm gì? 

- Ở đấy bây giờ là chỗ tập trung tất cả các ky sĩ ngã ngựa - Anh cười trả lời. - Họ cũng đưa chúng mình về đấy.

- Này, xin chuyển về trung đoàn bọn mình đi. Chúng ta sẽ cùng nhau học điều khiển loạt máy bay mới. 

- Tôi rất mong được như vậy, anh bạn tốt ạ, nhưng đến đấy tìm các anh ở đâu?

- Khi ban tham mưu đến đây, chúng ta sẽ đề nghị. Rồi mình sẽ giới thiệu cậu với trung đoàn trưởng. Nếu ông ấy thích cậu, thế là... 

- Chính đó là việc của các cô nàng, không phải của tôi - Va-đim ngắt lời - Nếu người ta cần đến phi công, tôi sẽ tới và đội cận vệ sẽ không hổ thẹn vì tôi. - Va-đim nói điều đó với một giọng trầm vang như thể anh đã đứng trước đồng chí chỉ huy và nói chuyện với ông. 

Chúng tôi chưa chuyện trò xong thì các xe tải đã tới. 

- Này, họ đây rồi. Vừa nhắc đến họ thì họ đã hiện ra - rồi nói với Pha-đê-ép - Nào ta đi.

Crai-ép đứng giữa các bạn đồng hành với tôi, đang nghe kể lại câu chuyện về chuyến đi rủi ro. 

- Đồng chí chỉ huy - Tôi nói với anh - Tôi vừa kéo về cho trung đoàn một phi công giỏi.

Pha-đê-ép tiến lên một bước và tự giới thiệu.

Đồng chí chỉ huy bắt tay anh và Va-đim nắm mạnh đến nỗi Crai-ép muốn kêu lên.

- Ái chà, một nhà lực sĩ

- Tôi nghĩ rằng các bạn ở đội cận vệ còn lực lưỡng hơn chúng tôi nhiều - Pha-đe-ép nói vui - Xin lỗi, đồng chí chỉ huy.

- Cậu ở đâu mà trở thành lớn và khỏe như thế?

- Trên sông Vôn-ga.

- Cậu là phi công tiêm kích ư?

- Vâng.

Các phi công chúng tôi tò mò ngắm chàng lực sĩ Pha-đê-ép ngực đính huân chương Cờ đỏ.

- Này, cậu để râu làm gì vậy? - Phi-ghi-sép hỏi.

- Để hăm dọa kẻ địch - Va-dim vui vẻ trả lời, làm mọi người ồ lên cười. 

Sau khi nghỉ lại đêm ở thị xã, chúng tôi lại tiếp tục cuộc hành trình về phía nam.

Trung đoàn đóng quân trong một thị xã nhỏ dọc bờ biển, ở đó có khá nhiều đơn vị cũng đang đợi nhận máy bay. Chúng tôi chỉ là những người đứng ở hàng cuối.

Quen với đời sóng khẩn trương ở mặt trận, nên phi công và thợ máy thấy bứt rứt vì vô công rồi nghề.

Trước bữa ăn trưa hoặc ăn tối, bao giờ cũng có đông người quanh nhà căng tin nhỏ. Ai cũng muốn lách lên trước để khỏi phát sốt lên trong nóng bức và đứng nối đuôi nhau trước dãy bàn. Việc này thường sinh ra những sự cãi cọ đôi lúc rất ầm ĩ, khi có vài anh chàng muốn khuây khỏa, quá chén nếm thử mùi vị các loại rượu địa phương. Tôi cũng vô tình tham gia vào một câu chuyện thuộc loại đó. 

Bữa ăn tối, ba sĩ quan cấp trên quá chén, định sinh sự với tôi cũng như với Gô-lu-bi-ép và Tơ-rút ngồi ở bên cạnh. Không chịu được thái độ thô lỗ và những lời tục tĩu tôi đã hăng hái chống lại và cuối cùng tôi phải đến phòng cảnh sát vì tội lăng mạ cấp trên.

Trung đoàn trưởng và đại úy Vô-rôn-xốp vốn đã khó chịu với tôi từ lâu; đã không bỏ lỡ cơ hội, khai thác ngay trường hợp này. Trở về trung đoàn, tôi được nghe nói mình đã bị cách chức phi đội trưởng và đình chỉ công tác.

Để kiểm tra dư luận, tôi tìm đền gặp trưởng ban quân lực trung đoàn - Trung úy Páp-len-cô. Tôi gặp anh ở bàn làm việc, chìm đầu trong đống giấy. tờ.

- Nếu anh chỉ bị cách chức thôi, cũng chưa phải là nghiêm trọng - Páp-len-cô nói, và câu nói của anh làm tôi ngẩn ra vì kinh ngạc - Đúng thế, đại úy ạ, họ đã khai trừ anh ra khỏi Đảng. 

- Có thể nào họ lại làm như vậy? 

- Hôm qua, trong buổi họp đảng, thủ trưởng đã nói tung ra mọi việc của anh: các cuộc cãi cọ với ông ấy, sự chống đối của anh trong tư tưởng về mặt chiến thuật, mà như ông ấy đã gọi là “những vi phạm thực hiện điều lệnh không quân tiêm kích” và cuối cùng là việc cãi lộn với những người chỉ huy của trung đoàn bạn.

Sửng sốt vì những điều vừa được nghe, tôi nhìn anh không nói nên lời. Có thể như vậy chăng? Tôi đã chiến đấu không hổ thẹn từ những ngày đầu chiến tranh, được trung đoàn tín nhiệm, tôi đã hạ nhiều tên phát xít và bây giờ chỉ mới mấy ngày đầu ở phía sau mặt trận, tôi đã bị coi là không xứng đáng danh hiệu đảng viên cộng sản và một sĩ quan cận vệ. 

- Nhưng đó chưa phải là hết - Páp-len-cô tiếp tục - Chuyện của anh đã được chuyển lên tòa án quân sự Ba-cu: Đây, hãy đọc bản nhận xét của Crai-ép đã gửi đến đây về anh. Anh có thể giữ lấy, đó là một bản sao.

Tôi đọc, và sôi lên vì bất bình. Một việc đê tiện như vậy, được ghi trên giấy, cháy lên như thỏi sắt nung đỏ - Tôi muốn đi tìm ngay Crai-ép và thẳng thắn nói cho anh ta biết tất cả những điều suy nghĩ trong lòng. Nhưng tôi cảm thấy trong hoàn cảnh mình lúc này không nên làm điều đó.

Vừa rảo bước trở về buồng, tôi cố gắng suy nghĩ lại sự kiện đã xảy ra. Tôi hối tiếc đã trở về phía sau mà không ở mặt trận, để không có dịp nhảy ngay lên máy bay và lao vào trận chiến đấu. Chỉ có đối mặt với nguy hiểm trong chiến đấu cuồng nhiệt với kẻ thù mới làm cho mình giải thoát luồng suy nghĩ nóng bỏng, ngạt thở, nhục nhã đang phát triển trong tâm hồn, và để chứng minh rằng tôi không phải là người để họ dễ dàng dìm xuống bùn đen.

Lao như gió ra khỏi buồng, tôi đi thẳng ra bờ biển. Tôi cần được sự yên tĩnh để nhìn rõ hơn tư cách của mình, để bình tĩnh hướng định lại hoàn cảnh của tôi lúc này. Cần phải làm cái điều người ta thường nói: nhìn mình và nhìn người khác bằng con mắt của một người quan sát khách quan. 

Tôi tự xác nhận là cho đến giờ, trong cuộc sống và hành động tôi vẫn đi đúng đường. Tôi đã chiến đấu như một người cộng sản phải chiến đấu, và không bao giờ đánh giá quá cao công trạng, tôi đã tỏ ra nghiêm khắc với mình cũng như với người khác và không chịu nhượng bộ với mọi cái mà mình thấy sai trái với cuộc sống ở mặt trận: Và bây giờ, tính ngay thẳng lại làm hại tôi

Nhưng ai có thể giúp tôi bây giờ? Vích-to Pê-tơ-rô-vích thì ở xa, chính ủy trung đoàn Mi-kha-in A-ki-mô-vích Pô-grê-bơ-nôi đang nằm viện. 

Theo lệnh của thiếu tá Crai-ép, người ta không cho tôi tập luyện và ở lại nhà dưới con mắt của cấp trên, là điều không thể chịu được. Từ sáng đến chiều, tôi tha thẩn trên bờ biển, rút ra trong óc những bài học kinh nghiệm chiến đấu, suy nghĩ kỹ các thủ đoạn chiến thuật.

Quyển sổ tay ngày càng đầy những điều quan sát bổ ích và trong an-bom, những sơ đồ. Tôi nghĩ rằng những cái này rồi đây, nếu không có ích cho mình thì ít nhất cũng cho người khác: Và công việc làm giải khuây những tâm tư u ám, nó giúp tôi lãng quên một thời gian những đám mây chồng chất trên đầu.

Bạn bè đến thăm tôi buổi tối, những lúc họ rỗi rãi và kể lại tất cả những tin tức mới liên quan đến “việc của tôi”. Theo họ nói, trung đoàn trưởng đã đề nghị người ta trả lại từ Mát-xcơ-va hồ sơ của tôi đã được đề nghị phong danh hiệu Anh hùng Liên Xô.

Và chính vì vậy mà có lần bên bờ biển đã diễn ra câu chuyện thú vị giữa tôi và Pha-đê-ép. .

- Xa-sa? Cậu không khó chịu với mình chứ? 

- Vì sao vậy?

- Nhưng mà... thật là khó xử: chính cậu đã giới thiệu mình với trung đoàn, và bây giờ mình lại chỉ huy phi đội của cậu? 

- Cứ như là cậu cũng dính vào chuyện đó! - tôi cười nói - Cậu thật kỳ! Hãy nghĩ trước hết chuẩn bị cho cuộc chiến đấu đang chờ chúng ta. Và hãy nhớ: muốn chiến thắng, ta phải có ưu thế độ cao, tốc độ, cơ động và hỏa lực. đây, giữ lấy, tất cả đã nói trong này. Và coi như mình cũng được tự mình. kiểm tra tất cả - trong chiến đấu.

- Vậy thì cậu sẽ làm. Chúng mình sẽ còn nhiều lần đọ sức với bọn phát xít.

- Mình sợ là không có dịp nữa.

- Tại sao lại có ý nghĩ như vậy. Xa-sa? Đừng nói những điều bậy bạ!.

- Hãy để cho mình tự nhìn nhận mình trong câu chuyện này.

Sau đó, khi đã bình tĩnh lại, tôi mới hiểu là có lúc mình đã yếu đuối. Ngay cả trường hợp người ta khai trừ tôi ra khỏi Đảng, tôi vẫn phải là người cộng sản trong trái tim và trong tư tưởng. Còn tự sát chỉ là liều thuốc của những kẻ không có nghị lực. Phải tranh đấu cho quyền chính đáng và tranh đấu bằng hành động. Chết ư? Đúng - Nhưng phải chết trong chiến đấu. Phải lao ra được mặt trận bằng bất cứ cách nào, được nhận vào bất cứ trung đoàn nào vì bây giờ không còn chỗ cho tôi ở trung đoàn này nữa.

Tôi quyết định gửi ngay một lá thư cho Mác-kê-lốp, trung đoàn anh đang đóng ở đâu đó gần Grô-dơ-ny.

Một thư trả lời khuyến khích đến ngay sau mấy ngày. Nhưng tôi không tìm cách nào trốn được ra mặt trận. Người ta tiếp tục xử lý “sự kiện của tôi”. Những ông dự thẩm đã giữ tôi trong móng vuốt của họ. 

Chỉ có con đường thoát là trốn được ra mặt trận. Nhưng không giấy tờ thật là khó và còn nguy hiểm nữa. Người ta có thể bắt giữ tôi và kết tội là đảo ngũ. 


Một buổi tối, trở về căn nhà, gần như mỗi phi công trong phi đội đều lao đến gặp tôi.

- Pô-grê bơ-nôi đã trở về!

- Anh ấy ở đâu? - Tôi hỏi, người run lên, chỉ chực chạy ngay đến anh.

- Người ta đưa anh ấy về hôm nay, anh ấy chưa bình phục, còn nằm ở nhà.

Sáng hôm sau, tôi tìm đến ngay nhà ở của chính ủy. 

- A, Pô-crư-xkin, vào đây, vào đây - Pô-grê-bơ-nôi nói, nhỏm dậy trên giường để bắt tay tôi.

Trên khuôn mặt nhợt nhạt của anh, những sắc đỏ đã xuất hiện, một ngọn lửa lấp lánh trong cặp mắt:

“Anh đang bình phục” - Tôi vui vẻ nghĩ.

Như đoán được ý nghĩ của tôi, Mi-kha-in A-ki-mô-vích cho biết anh sắp đứng dậy được, và từ lâu anh sốt ruột muốn trở về trung đoàn. Cũng vì lẽ đó, anh đã ra viện. 

- Nào, kể cho mình nghe sự việc gì đã đến với cậu - Anh hỏi đột ngột chuyển hướng câu chuyện. Rồi anh lại để rơi đầu xuống chiếc gối đồ sộ.

Tôi báo cáo với anh tất cả sự việc xảy ra và rút từ trong túi bản sao báo cáo với tòa án mà Crai-ép đã ký.

Sau khi đọc tờ giấy, Pô-grê-bơ-nôi im lặng hồi lâu, nằm dài trên giường, hai tay đặt sau đầu. Tôi cũng yên lặng, chờ xem anh nói gì. 

- Đúng, Pô-crư-skin, tình hình khá phức tạp. Phải cố nghĩ cách kéo cậu ra khỏi sự việc. 

Tôi công nhận mình cũng có phạm một khuyết điểm, nhưng lưu ý là người ta làm việc đã rồi và có thái độ vô nhận đạo. Trừng phạt một lỗi lầm là một chuyện, nhưng cách thi hành vì bực dọc lại là chuyện khác. Tôi đề nghị với Mi-kha-in A-ki-mô-vích thảo một chứng thực về vấn đề của tôi và chuyển lên tòa án quân sự.

- Mình có hiểu cậu chút ít - Pô-grê-bơ-nôi mỉm cười nói - Cậu có lý để nói rằng không được sổ toẹt tất cả những cái tốt trong cuộc đời một con người khi anh ta phạm một lỗi lầm. Nhưng có một số thủ trưởng chúng ta lại nghĩ khác: nếu có ai đấy lỡ một bước chân, phải dìm ngay trong bùn, sợ rằng người đó sẽ đứng dậy, và đứng cao hơn... Cậu đã nhận nhiệm vụ chiến đấu bao nhiêu lần? 

- Trên bốn trăm lần.

- Và bắn rơi bao nhiêu địch?

- Mười hai chính thức, không kể những trận thắng chưa chính thức. 

- A, như vậy, anh bạn, không dẽ dàng gì xóa bỏ được đâu.

Lần nữa, chính ủy tỳ tay nhỏm dậy, ông phàn nàn về cách cư xử của tôi, tiếc rằng sự việc đã đi quá xa, rồi hỏi tôi về các bạn, về công tác huấn luyện. Tôi có cảm giác trở về với những ngày anh thường đến ở mặt trận, trò chuyện với anh dưới cánh máy bay.

- Thôi cậu về, trở lại trong lòng cuộc sống có trung đoàn. Còn tôi, ngay hôm nay sẽ viết bản chứng thực và gửi lên Bộ tham mưu. Ngay hôm nay! - Anh nhắc lại và mạnh mẽ siết tay tôi.

Tôi rời anh, phấn chấn, lòng tràn đầy tin tưởng ở ngày mai. Chỉ còn chờ đợi: chân lý đã làm việc cho tôi.

Một lần, đồng chí công vụ đuổi theo tôi:

- Trung đoàn trưởng tìm anh - Xong cậu ta quay đi luôn. 

Cuộc gặp gỡ làm tôi bồn chồn: “Đúng rồi - Tôi nghĩ - Họ sẽ đưa ngay mình đi Ba-cu”. Ở ban tham mưu, Crai-ép đón tôi với nụ cười của người chỉ huy.

- Lúc nào cũng lang thang - Anh ta nói qua kẽ răng - Tướng Na-u-men-cô gọi điện thoại từ phòng tham mưu tập đoàn quân. Ngày mai anh đến sân bay, ông ấy muốn anh giới thiệu máy bay Mét-xe-smit cho các phi công của trung đoàn bạn.

- Rõ - Tôi trả lời.

Đến đó, bất ngờ tôi lại gặp người đã xảy ra xô xát ở nhà căng tin. Anh thân mật chìa tay: 

- Trung tá Ta-ra-nhen-cô. 

- Đại úy Pô-crư-skin.

Sau khi trao đổi một lát về bản thuyết trình, chúng tôi đi vào phòng học. 

Trong hai giờ đồng hồ, tôi sống lại với các trận chiến đấu, các cuộc bay, qua bản thuyết trình. Tôi kể lại tất cả những điều đã biết, tất cả những gì họ cần biết về máy bay của kẻ thù đang còn làm chủ trên vùng trời chúng ta. Trả lời hàng loạt câu hỏi của thính giả còn tốn nhiều thời gian hơn khi thuyết trình. 

Rồi, người ta đưa tôi ra sân bay và chỉ cho xem những máy bay kiểu mới nhất. Sao mà tôi muốn ngồi vào trong một chiếc đến thế, vì như người ta ca trong khúc hát U-cra-i-na: “ước gì tôi được rời mặt đất để vọt lên trời cao”. Bay ra mặt trận, tất nhiên là như vậy.

Sau đó trung đoàn trưởng mời tôi dự bữa trưa tại nhà riêng. Tôi lại gặp tại bàn ăn một người chỉ huy mà tôi đã biết, chính ủy trung đoàn. Họ khen ngợi tôi rất nhiều và thỉnh thoảng hỏi thăm tôi về đời sống. Cả hai đều tỏ vẻ không nhắc đến sự kiện ở nhà căng tin, còn tôi lại quyết định kể cho họ nỗi khổ tâm của mình. Đến lượt họ ngạc nhiên vì chuyện đó, họ đều đồng tình với tôi và đồng chí đại tá hứa sẽ gửi cho tư lệnh binh đoàn một bản giải thích có lợi cho tôi về câu chuyện không may đó

Ngày ngày trôi qua. Trung đoàn nhận dược lệnh di chuyển sang khu vực khác để nhận máy bay mới và huấn luyện các phi công trên loại trang bị mới. Khi biết tin, tôi hỏi Crai-ép xem mình phải làm gì. Anh ta chỉ thị cho tôi ở lại đây cho đến khi nào tòa án giải quyết xong sự việc

- Đồng chí chỉ huy, đồng chí đã chuyển lên tòa án bản nhận xét của chính ủy chưa?

- Gửi đi rồi, đồng chí đừng ngại - Anh ta trả lời.

- Không. Bản nhận xét chưa được gửi đi - Tôi nói vì biết chắc chắn là như vậy.

- Đồng chí biết hơn tôi ư? - Crai-ép châm biếm trả lời - Tôi đã nói với đồng chí là tôi đã gửi nó đi rồi.

- Nếu đồng chí cho phép, đồng chí chỉ huy, chúng ta cùng kiểm tra lại - Tôi đề nghị - Bản nhận xét còn nằm lại ở ban quân lực. Và đồng chí nên hiểu tính chất quan trọng của chuyện đó đối với tôi.

- Vậy thì, ta cùng kiểm tra.

Chúng tôi sang phòng bên, nơi có trưởng ban quân lực.

- Nói cho Pô-crư-skin rỡ xem chúng ta đã gửi bản nhận xét về đồng chí ấy của Pô-grê-bơ-nôi chưa? - Cái giọng hỏi đã làm cho Páp-len-cô hiểu phải trả lời theo hướng nào. 

Ngày hôm trước, Páp-len-cô đã báo cho tôi biết là bản nhận xét chưa đợc gửi đi – “Anh sẽ trả lời ra sao” Tôi thấp thỏm suy nghĩ – “Anh sẽ trả lời trái với lương tâm mình chăng?”.

- Chưa, bản nhận xét chưa được gởi đi, đồng chí chỉ huy. 

- Sao vậy? Anh đùa với tôi đó à 

- Tôi nói sự thật, đồng chí chỉ huy. Chính đồng chí đã ra lệnh cho tôi không gửi nó đi!

Tôi nhìn thẳng vào mặt Crai-ép và bước ra không nói một lời. Qua cửa, tôi nghe người chỉ huy “cạo” cho trưởng ban quân lực một hồi, dọa tống anh vào nhà giam.

Trung đoàn hành quân vào ban đêm. Những xe tải đã xếp lên những toa mặt bằng. Phi công và thợ máy ngồi ở trong toa hành khách. Nhớ lại thời thơ ấu, tôi đã chui vào buồng lái một xe tải để đi lậu vé tàu. Tôi không thể ở lại với trung đoàn dự bị. Ở trung đoàn tôi, ai cũng hiểu và bao giờ cũng sẵn sàng bênh vực cho tôi. Còn ở đây, tôi xa lạ với mọi người. Mặt khác, tôi không thể thiếu các bạn! Hơn nữa, khi tôi xin đồng chí chỉ huy binh đoàn cho phép tôi đi, đồng chí đã nói: 

- Hãy đi với trung đoàn anh. Tôi không hiểu người ta đã bày đặt những chuyện gì ở chỗ các anh.

Nghe tiếng còi tàu rồi tiếng bánh lăn, tôi cảm thấy hân hoan vì cuối củng đã rời được cái thị xã hẩm hiu này với tất cả nỗi khổ tâm mà nó đã đem lại cho mình.

Trong lúc xuống căn cứ mới, tôi cố giữ cho khỏi lọt vào mắt các cấp chỉ huy. Và tôi cẩn thận ở không quá xa ngôi nhà của cơ quan tham mưu sư đoàn. Như vậy, họ có thể nhanh chóng tìm thấy tôi khi bất thần có việc cần tới. Đồng chí hộ vệ cũ Na-u-men-cô đến tìm tôi.

Đồng chí đại úy, đồng chí được lệnh đến gặp ngay sư đoàn trưởng - Anh báo cho tôi với nụ cười khó hiểu.

Tôi nghĩ là cấp trên gọi để bắt tôi quay trở lại.

Nhưng Na-u-men-cô đã giải quyết thắc mắc cho tôi. Trên đường đi, anh kể lại: Khi Crai-êp đưa trung đoàn đến gặp đại tá Vôn-cốp, đồng chí chỉ huy mới của sư đoàn, thì đột nhiên đại tá hỏi.

- Đơn vị các anh có phi công Pô-crư-skin. Anh ta đâu? 

- Có, đồng chí ấy thuộc biên chế của trung đoàn, thưa đại tá - Crai-ép trà lời - Đồng chí ấy đã ở lại Ba-cu - Người ta phải xét xử đồng chí ấy. 

- Vì sao? 

- Vì đã hành động như một tên vô lại, và nói chung là... 

- Tiếp tục, tiếp tục, hãy tuôn nốt những điều đồng chí còn muốn nói.

Crai-ép đứng im. ..

- Còn tôi, tôi biết qua những người ở mặt trận, đó là một phi công tiêm kích tốt.

- Họ thổi phồng thành tích của anh ta, thưa đại tá.

- Anh đánh giá bất công về Pô-crư-skin, đồng chí thiếu tá - Chính ủy ngắt lời và quay lại phía sư đoàn trưởng, anh tiếp tục nói: 

- Phải làm sáng tỏ câu chuyện này. 

- Pô-crư-skin cùng đi với chúng tôi, có thể gọi đồng chí ấy - Một phi công nói.

- Đi tìm đồng chí ấy ngay và dẫn đến gặp tôi - Sư đoàn trưởng ra lệnh.

Sau khi cho tôi biết chuyện, Na-u-men-cô vui vẻ vỗ lên vai tôi và nói:

- Không nên nản lòng và hãy cởi mở cho họ biết mọi vấn đề đúng như nó có.

Sau khi nghe tôi trình bày, sư đoàn trưởng và chính ủy cùng nhìn nhau. Rồi tôi viết tóm tắt những điều tôi vừa trình bày và ra về.

Buổi chiều, tôi được mời đến dự một buổi họp Đảng. Chính ủy sư đoàn đã có mặt. Một số anh em hai tháng trước đây do không hiểu sự việc xảy ra, cũng chẳng gặp tôi trò chuyện, đã biểu quyết khai trừ tôi ra khỏi Đảng, vẻ mặt buồn rầu. Ngày hôm nay, coi như không có chuyện gì xảy ra, họ đấu tranh bảo vệ tôi. Tuy bực mình về những việc vô nguyên tắc, tôi cũng phấn chấn thấy câu chuyện kết thúc một cách tốt đẹp.

Tôi được phục hồi đảng tịch. Và sáng hôm sau, trung đoàn trưởng mời tôi đến để nói về cương vị tương lai của tôi .

- Tôi định chọn đồng chí làm phó trung đoàn trưởng - Anh ta nói. 

- Không, đồng chí chỉ huy - Tôi đáp lại. - Hãy dành vị trí đó cho người nào xứng đáng hơn. Và nếu có thể hãy cho tôi một phi đội. 

Tôi muốn nói một điều khác: làm sao tôi có thể trở thành phó cho một người đã đâm vào tim tôi nhiều vết thương hơn cả các vết thương chiến tranh trên con người tôi.

Tôi trở về trung đoàn như vậy và tôi nắm quyền chỉ huy phi đội của Phi-ghi-sép, trong khi anh trở thành người phó cho trung đoàn trưởng. Các phi công vui vẻ đến tôi, và Pha-dê-êp là người bằng lòng hơn cả. Tôi và anh càng gắn bó với nhau bằng mối tình bạn sâu sắc.

Cuộc ống đã đem lại cho tôi mọi khát vọng những ngày sau đó. 

Mỗi ngày bắt đầu bằng các cuộc bay. Pha-dê-ép và tôi huấn luyện các phi công theo phương pháp mới. Chúng tôi để tâm đặc biệt đến vấn đề cơ động trong các hỏm núi và trên mặt biển. 

Sau bữa trưa là giờ học lý thuyết chiến thuật.

Các phi công của chúng tôi rất ít khi có thời gian đến câu lạc bộ địa phương và sàn nhểy. Họ hơi trách tôi vì muốn đuổi kịp thời gian đã mất, đã không cho họ giải trí đôi chút. 

Nhưng, chúng ta phải chuẩn bị gấp... Thọc vòng qua Xta-lin-grát khói lửa, quân đội Đức đang có sức tiến về Vôn-ga và qua dãy núi Cô-ca-dơ, vươn tới biển Đen. Phải đánh tan quân thù. Và muốn làm như vậy, chẳng có ai giúp quân đội chúng ta.

Giữa một trong những ngày huấn luyện khẩn trương, đài phát thanh đưa đến chúng tôi cái tin bấy lâu chờ đợi: quân đội đồng minh đã mở mặt trận thứ hai. Nhưng niềm vui không kéo dài được lâu. Cuộc đổ bộ của quân đồng minh lên những bãi cát châu Phi không làm giảm số lượng những sư đoàn Đức trên mặt trận chúng tôi. Châu Phi ở xa, quá xa hang ổ bọn phát xít.

Sân bay xây dựng cho trung đoàn chúng tôi đã sắp hoàn thành. Ban tham mưu sẽ đến ở một thị trấn dân chài bên bờ biển Ca-xpiên. Và rồi chúng tôi cùng nhận được lệnh di chuyển. Gần chiều tối, một tốp sáu chiếc máy bay Y-ắc huấn luyện bay sát nóc những ngôi nhà nhỏ của dân chài và hạ cánh bên kia dãy núi trùng điệp.

Chúng tôi dạo một vòng qua thị trấn Ma-nát trên xe tải, đưa mắt nhìn toàn bộ thị trấn với những ngôi nhà nhỏ, những quán nhỏ và một ngôi nhà rộng rãi, cây cối bao phủ, trên một ngọn đồi. Chúng tôi nhìn thấy ở đó có một cô gái trẻ mặc áo bờ-lu trắng.

Cô-mốt-xa đang điều trị ở ngôi nhà đó. Ở đấy có trạm cấp cứu. Tôi quyết định đến thăm anh ngay buổi chiều. Tơ-rút và Bê-rê-giơ-nôi cũng cùng đi

Ánh sáng mờ nhạt xuyên qua các cửa sổ.

Sự tĩnh mịch, yên lặng ngự trị trong nhà. Tới đầu một hành lang hẹp và tối, tôi mở cửa và bất thần...

Chỉ có bức tranh kỳ diệu của một họa sĩ tài năng mới có thể khắc sâu vào ký ức và tràn đầy tâm hồn tôi trong một khoảnh khắc như vậy. Trước mắt tôi là một gian phòng rất sạch, một chiếc bàn con trên đặt một ngọn đèn dầu, và dưới ánh sáng của nó, tôi nhìn thấy một cô gái trẻ mặc đồ trắng, hai tay đặt trên quyển sách, ngước mắt chăm chú nhìn tôi.

- Chào cô.

- Chào anh. - Cô gái trẻ trả lời.

- Đại úy Cô-mốt-xa đang điều trị ở đây, có phải không? 

- Vâng.

- Có thể thăm đồng chí ấy được chứ?

- Sao anh đến muộn thế? 

Các nhà thơ có thể gọi là tiếng sét trạng thái tình cảm của tôi khi nhìn cô. Tôi như muốn ngồi mãi bên cạnh cô gái mảnh dẻ mặc đồ trắng, chỉ biết có ngồi nhìn tôi.

- Đó là bạn chúng tôi, và chúng tôi muốn được thăm anh ấy ngay - Tôi nhấn mạnh. 

- Xin mời, anh đến cửa thứ hai trong hành lang. Nhưng không được ở lâu đấy. ..

Tơ-rút và Bê-rê-giơ-nôi bước ra. Còn tôi, tôi vẫn ở lại, chắc chắn là rất hài hước trong cơn bối rối.

- Cô đọc quyền gì thể? Quyển sách đã được gấp lại, và tôi có thể đọc rõ tên sách. 

- Hình như anh đến để thăm người bệnh thì phải?

- Tôi đã đổi ý định. 

Cô gái bật cười. Và cái cười của cô lại càng khiến tôi say mê. Tôi hỏi vài câu bâng quơ để làm đà cho cuộc nói chuyện. Đáng lẽ tôi phải rời cô từ lâu để đến chỗ Cô-mốt-xa, nhưng tôi như bị cột chặt ở đây. Đã lâu lắm, đúng thế, tôi không được nghe một cô gái nói với mình và nhìn mình bằng cái nhìn vuốt ve. Những điều rất cần đối với tôi mà tôi thì lại đang rất thiếu chúng trong cuộc đời. Tôi phải tìm kiếm...

- Em thấy phải dẫn anh đến chỗ anh bạn, kẻo không thì anh lạc đường. Nào ta đi!

Trước khi ra, tôi dừng lại, tư lự bên chiếc bàn cô y tá: lẽ nào để cô rời ngay gian phòng chiếu sáng bằng chiếc đèn dầu này?... Tôi đã sẵn sàng lang thang suốt đêm với cô trên bờ biển, dưới ánh trăng. Có thể nào ra khỏi đây một mình? ít nhất cũng phải hẹn được với cô một buổi gặp mặt tối mai để đi nhảy. Chờ đợi, hy vọng một lần gặp mặt may mắn khác? Không - Tốt nhất là mượn cô quyển sách - Như thế chắc chắn sẽ gặp lại cô. 

- Những người khốn khổ - Tôi đã đọc qua từ lâu và ít nhiều, chính tôi cũng là một người khốn khổ. Cho tôi mượn nhé, tôi muốn đọc lại quyển này. 

- Không thể được. Không phải sách của em.

- Hãy cho biết, khi nào cần phải mang trả? - Tôi hỏi và cầm ngay lấy quyển sách để trên bàn.

- Anh sẽ trả nó cho chủ nhân, nữ y tá Vê-ra.

- Không, tôi chỉ muốn trả nó cho cô thôi. Như thế, từ lúc ấy, tôi không còn cô đơn nữa.

Tôi đã có tên cô gái và quyển sách của cô. Tôi nhớ tên cô mỗi sáng thức dậy. Tôi nghĩ đến cô khi chúng tôi đi ô tô qua thị trấn. Tôi cảm thấy trên người có cái nhìn của Ma-ri-a khi tôi bay trên không

Ngày giờ trôi nhanh hơn, cuộc đời đã mang một ý nghĩa mới: Sự trở lại trung đoàn, cái nhìn của đôi mắt cô gái trẻ tìm tòi trong đám đông, xung quanh sàn nhảy luôn quyện vào tôi, khiến tôi cầm thấy qua mõi lần bay có cái gì đang đòi mới tâm hồn mình. 

Mỗi ngày, trước khi kết thúc chuyến bay huấn luyện, tôi bay qua căn nhà nhỏ có tiểu đoàn quân y đóng. Tôi cố tình làm cho Ma-ri-a nhận ra máy bay tôi và để cho cô khỏi lầm, bao giờ tôi cũng tuần tự thực hiện ba lần bổ nhào liên tiếp. Đó là ám hiệu “Anh thấy em”.

Một trong những ngày hạnh phúc đó, tôi được gọi đến ban tham mưu trung đoàn. Crai-ép, với giọng nhấn mạnh - Anh ta luôn luôn giữ với tôi mối quan hệ theo đúng nghi thức - báo cho tôi biết: tướng Na-u-men-cô muốn gặp. Chưa hiểu lý do nhưng tôi cảm thấy buồn. Nếu trước kia tôi sẵn sàng rời khỏi trung đoàn thân yêu để lao ra mặt trận thì bây giờ tôi chỉ mong có thể ở lại đây ít nhất là một tuần ngắn ngủi. 

Dời Crai-ép, tôi tự nhủ: có thể người ta điều động tôi khỏi trung đoàn chăng? Có thể lắm. Tôi có thể bị điều lên phòng tham mưu tập đoàn quân và không trở lại cái vùng quê nhỏ bé này, không còn gặp các bạn bè cũng như Ma-ri-a. 

Buổi tối, tôi gặp cô như thường lệ. Lúc chia tay, tôi nói:

- Đêm nay anh sẽ đi. 

- Đi lâu không?.

- Có thể đi mãi mãi...

Ma-ri-a chờ tôi nói tiếp. Nhưng tôi không tìm thấy câu nói. Cô nói với tôi, giọng nho nhỏ và run rẩy:

- Có thể chúng mình không bao giờ gặp nhau nữa. Anh hãy giữ làm kỷ niệm quyển sách đã làm chúng mình quen nhau, đã nối chặt mối tình đôi ta. Giữ lấy nó mãi mãi nếu thời gian không cho anh và em hạnh phúc cùng nhau chung sống. 

Cô nắm tay tôi. Tôi ôm cô trong đôi cánh tay và nhìn thấy đôi mắt to yêu đương của cô tràn đầy nước mắt.

Hôm sau, tôi tới trình diện với tướng Na-u-men-cô. Sau khi hỏi tôi tỉ mỉ về “câu chuyện của tôi”, ông giải thích điều mà mọi người chờ đợi ở tôi. Người ta dự định giao cho tôi chức vụ phó trung đoàn trưởng. Tôi xin một ít thời gian để suy nghĩ.  

- Đồng chí không được trở về trung đoàn. Hãy suy nghĩ: Tôi chờ câu trả lời của đồng chí chiều nay.

Tư lệnh tập đoàn quân nói và cho lệnh đưa tôi ra sân bay.

Những chiếc máy bay La-5 mới óng ánh đang đậu trên sân: những máy bay đang được trang bị cho trung đoàn mà trên dự định đưa tôi về làm trung đoàn phó.

Vị tướng đã tính đúng. Vừa nhìn thấy những máy bay mới, tôi quên hết. Tôi tha thẩn đến tận chiều tới trên sân bay, ngắm nghía máy bay, leo lên buồng lái, mở thử máy vô tuyến.  

Vừa đi, tôi vừa nghĩ: “Trả lời vị tướng thế nào đây?”. Tôi điểm lại trong đầu: Va-đim, Va-len-tin, với những cậu học trò của tôi. Tôi nhớ đến chú “con đỡ đầu” Ô-xtơ-rốp-xki...

Cách đây không lâu, một lá thư trả lời từ một làng gần Mát-xcơ-va đã đến với cậu ta. Nhìn chú thanh niên khi tôi cầm lá thư từ tay chú, nỗi đau của chú đã xâm chiếm lòng tôi: quê hương chú báo tin bố, mẹ, các anh chị em và mọi người thân thích của chú đều đã bị bọn Hít-le bắn chết vì đã có quan hệ với du kích.

Tôi không hiểu cái gì đã dẫn đến cho mình một quyết định “kẻ cả”, và sau khi đọc lá thư, tôi nói: “Hãy coi tôi như “ba” chú, tôi sẽ không để một ai xúc phạm chú.'..”.

Không, tôi không thể xa rời những con người như thế. Chúng tôi đã cùng bay, chiến đấu bên nhau một chặng đường ác liệt. Nhiều điều đã thắt chặt chúng tôi trong tình anh em. Sau khi trình bày điều quyết định với tư lệnh tập đoàn quân, chiều tối tôi mới trở về trung đoàn bằng máy bay. Đợt huấn luyện khẩn trương lôi kéo tôi

Mùa thu đã đến. Biển đáng yêu đã trở thành tối sẫm và khắc nghiệt; Mưa và bùn giam hãm chúng tôi trong những căn hầm. Các phi công cũng giảm nhiệt tình học tập

Người ta làm lễ phong danh hiệu Anh hùng Liên Xô cho Phi-ghi-sép. Chúng tôi cùng được đề nghị phần thưởng cao quý ấy. Nhưng tôi bị “đánh trượt”. Điều đó không ngăn được niềm vui mừng trọn vẹn đối với bạn. Nhưng không bao lâu chúng tôi đã xa nhau: anh dời đơn vị theo học ở một trường hàng không cấp cao.

Một hôm, chúng tôi được triệu tập cấp tốc đến ban tham mưu. Từ xa. chúng tôi đã nghe thấy nhạc hiệu quen thuộc của đài phát thanh Mát-xcơ-va. Và chúng tôi từ từ, trịnh trọng lại gần loa phóng thanh: ai nấy đều cảm thấy chắc phải là một thông báo cực kỳ quan trọng.
Rồi tất cả chúng tôi lắng nghe, đón nhận bản tin thông báo việc bao vây và tiêu diệt đạo quân Đức ở Xta-lin-grát.

Mọi người muốn hát và khóc lên vì sung sướng. Thể là đã bắt đầu, điều mà chúng tôi nóng lòng chờ đợi suốt cả mùa hè và mùa thu

Cái thị trấn nhỏ bé của chúng tôi, cũng như cả nước và toàn thể giới đều vui sướng vì chiến thắng lớn trên sông Vôn-ga. Và tất cả như bắt vào nhịp điệu khẩn trương hơn. Thời khắc như ngắn lại. Những ngày thu ảm đạm cũng như muốn sáng lên...

Vào một ngày tháng Chạp, Ma-ri-a báo tin cho tôi là tiểu đoàn quân y sẽ hành quân ra mặt trận, và ngày hôm sau, tôi thấy các xe tải chất đầy dời khỏi thị trần. Tử trên một đỉnh đồi, tôi đưa mắt nhìn theo đoàn xe cho đến khi nó khuất hẳn về phía xa...
Hạnh phúc ngắn ngủi của tôi đã kết thúc.

Ở đâu và bao giờ sẽ gặp lại em? Chúng tôi xa nhau với tình yêu nóng bỏng trong tim, không gì có thể làm chúng tôi dời nhau, dù là không gian, dù là thời gian, dù là chiến tranh.

Hôm sau, chúng tôi cũng dời bỏ cái thị trấn dân chài bên bờ biển Ca-xpiên mà tôi giữ kỷ niệm mãi mãi. Qua. Ba-cu, con đường dẫn chúng tôi về phía tây

Máy bay kiểu “E Cô-bra” mới óng ánh, đượm một mùi sơn là lạ, lấy độ cao dễ dàng. Mặt đất mùa xuân màu xanh lục sẫm dần trong màn sương mù xám nhạt.

Dãy núi cuối cùng đã ở trước mắt. Phía sau là đồng bằng Cu-ban. Chúng tôi bay ra mặt trận. Ý nghĩ đó kích thích trí tưởng tượng và thúc đẩy chúng tôi cố gắng chuẩn bị tốt hơn cho những thử thách mới. 

Nếu thời tiết xấu không giữ chúng tôi lại ở Cư-tai-xi thì hôm nay chúng tôi đã đánh nhau với tụi Mét-xe-smít. Vừa đúng lúc đến gần mặt trận, chúng tôi lại phải rầu rĩ chờ đợi thêm hai ngày. Khi ta có trong tay một phương tiện chiến tranh và kẻ thù đang gìay xéo quê hương, ta chỉ nghĩ đến chiến đấu, chỉ ham muốn trả thù. 

Những ngọn núi tuyết phủ lướt qua dưới cánh và làm sống lại trong trí nhớ những cuộc bay khác gần đây.

…Kết thúc đợi huấn luyện phục hồi, trung đoàn chúng tôi chờ một thời gian những máy bay mới, do các phi công đặc trách sẽ đem tới. Nhưng ngày ngày trôi qua, máy bay vẫn chưa đến. Cuối cùng có người (Ý nói phía đồng minh Mỹ - Anh.) quyết định chúng tôi có thể tự mình đi nhận máy bay ở nước ngoài.

Chúng tôi đến I-ran trên một máy bay vận tải Li-2. Sau khi bay ở độ cao vượt qua dãy núi ngăn cách thung lũng Cư-ra với cánh đồng cỏ Ba Tư, chúng tôi thấy một thành phố rộng với những tòa lâu đài trắng và các nhà thờ Hồi giáo màu trắng: Tê-hê-ran.

Máy bay “Cô-bra” đậu xếp hàng sát nhau dọc đường hạ cất cánh, sẵn sàng để đưa đi. Chúng tôi đứng tại sân bay, mang sẵn dù, chờ lệnh từng người nhận một máy bay, nhưng rõ ràng người ta chẳng nghĩ gì đến thời gian bị lãng phí. Không ai lo liệu tìm trước một người hướng dẫn để đưa chúng tôi qua dãy núi trên đường trở về

Trời đã sập tối. Người ta cho chúng tôi ngủ đêm trong một khách sạn ở Tê-hê-ran.

Lần đầu tiên chúng tôi tiếp xúc với một xã hội xa lạ. Sự giàu sang choáng lộn của những tòa lâu đài hòa với sự nghèo khổ của những túp lều tối tăm, bẩn thỉu. Một cảnh tượng lạ lùng: những người đàn bà giấu mặt dưới tấm khăn voan. Những cảm giác về Tê-hê-ran, những quan hệ hữu nghị và thẳng thắn với những phi công Mỹ vào bữa ăn tối, bù đắp phần nào cho khoảng thời gian bị bỏ phí. Nhưng một chuyện nhỏ đáng bất bình lại làm vẩn đục cảm tình của chúng tôi: trước mắt chúng tôi một sĩ quan người Anh tát một người lính da đen.

Sáng sớm hôm sau; chúng tôi trở lại sân bay. Trong khi chúng tôi đi thành đoàn đến chỗ để máy bay thì Va-dim bất thần dừng lại, mắt hướng về phía xa, cất lên một giọng như sấm:



Những câu thơ bất hủ của Ét-xê-nhin mang lại sự phấn chấn trong tinh thần chúng tôi.

Hai ngày sau, chúng tôi trở lại lấy đợt máy bay mớí, lại không có người hướng dẫn ở sân bay và cũng như lần đầu, người ta mời chúng tôi lên chiếc xe ca để nghỉ qua đêm ở khách sạn. Tôi để các bạn đi còn mình thì ở lại sân bay với đồng chí hộ vệ.

Tôi có một lý do khá quan trọng để trở về ngay đất nước. Từ trên chiếc Li-2, chúng tôi phải xuống không có thang. Tôi nhảy xuống không khéo, chỉ có chân phải chạm đất; cái chân đã hai lần bị thương, một lần trước chiến tranh vì tàu lượn, lần sau ở mặt trận, trong khi hạ cánh bắt buộc ở Môn-đa-vi-a. Thấy chân bị tấy lên, tôi lo sợ ngày mai người ta không cho phép tôi lên máy bay và bắt tôi ở lại chữa chạy ở đất nước người.

Sau khi xe ca đã chạy, tôi đi tìm người đại diện của ta, và với biết bao khó khăn, đã xin được phép cho tôi một mình tiến hành công việc vượt qua dãy núi!

Những khung cảnh rộng lớn diễu qua dưới cánh máy bay, khắc sâu mãi trong trí nhớ tôi: những miệng núi sâu thẳm, chìm trong bóng đen, những đám mây dông đồ sộ như những cửa sổ qua đó hiện lên những mỏm núi rực sáng ánh mặt trời. Tôi đã nhiều lần ngắm nhìn từ trên không mùa nước lớn của miền Cu-ban, nhưng chưa bao giờ trông thấy một quang cảnh như bây giờ. Con sống đã tràn ngập tất cả các dải đất thấp ven bờ và những ngọn sóng của nó hòa với sông ở những phá và những dòng sông nhỏ: người ta có thể nói là biển A-dôp trải dài đến tận Cra-xnô-đa.

Nhưng ở phía bên kia tấm gương màu xanh bao la của mùa nước lên, hàng cột khói quen thuộc như những cái ttụ chống bầu trời. Phải, chúng tôi bay về phía mặt trận. Nhưng đường mặt trận nay không còn chạy qua những nơi chúng tôi đã bỏ từ mùa thu trước. Trong sáu tháng, nhiều thay đổi lớn đã diễn ra trên các mặt trận.

Quân đội Xô-viết đã giáng được nhiều chiến thắng trước bọn xâm lược. Vào mùa xuân, miền Cu-ban đã được giải phóng. Quân địch chỉ còn giữ được một mảnh đất - bán đảo Ta-man.

Chúng tôi đã đọc trên báo chí những trận không chiến có hàng trăm máy bay đôi bên tham gia, đã diễn ra trên vùng trời Cu-ban. Kẻ thù cố gắng ngăn cản chặt chẽ vùng trời che chở cho quân đội chúng bị dồn về phía biển. Chính vì thế, bây giờ chúng tôi bay về Cra-xnô-đa.

Thật là nặng nề khi trở lại một thành phố yêu mến và thân thiết bị tàn phá bởi quân thù. Những ngôi nhà đẹp đẽ chỉ còn lại những hình khối muội bám đen sì, phố xá xưa kia được giữ gìn cẩn thận nay ngổn ngang gạch ngói; các đường trồng cây chỉ còn lại hai bên những hàng cột cháy đen, nứt nẻ không bao giờ xanh trở lại nữa. Và tôi vẫn còn nhớ: thành phố Cra-xnô-đa rực rỡ ánh đèn, dòng người đông đúc, phong nhã hào hoa... nhịp sống ồn ào... những cái đó còn đâu nữa.

Ở đây có tòa nhà rộng “một trăm phòng” mà tôi đã ở gần ba năm. Tôi đã phát hiện ra nó từ trên trời cao. Còn bây giờ, tôi chỉ có thể dừng lại trước tòa nhà như trước nấm mồ người bạn. Ở dưới, qua các khung cửa sổ tròn ám khói, ta nhìn thấy một mảng trời. Những mảnh bậc thang gác treo lủng lẳng, những khung nhà bất động. Đằng sau mảnh tường này, trước kia là căn buồng tôi ở...

Tiếp tục con đường, tôi chỉ cho các bạn: trước chiến tranh chỗ nào là rạp chiếu bóng, câu lạc bộ sĩ quan, câu lạc bộ hàng không. Nhìn những đống đổ nát, họ hiểu sự xúc động của tôi.

Nhiều kỷ niệm tái hiện trong ký ức, khi chúng tôi đến gần toà nhà đổ nát của câu lạc bộ hàng không với cánh cửa danh dự đã cháy đen nham nhở.

…Sau lần gặp gỡ Xu-prun ở Khô-sta, tôi trở về Cra-xnô-đa, câu lạc bộ hàng không đã trở thành ngôi nhà thực sự của tôi. Tôi làm việc, luyện tập. không biết ngày nghỉ.

Một năm sau, hoặc gần một năm gì đấy, tôi đã giành được chỗ ngồi trong buồng lái chiếc máy bay, không phải với danh nghĩa là thợ máy, mà là phi công cùng một huấn luyện viên ở phía sau. Kiểm tra động cơ xong, tôi đưa máy bay lăn ra điểm cất cánh. Quay đầu lại nhìn huấn luyện viên, anh giơ bàn tay: thế là tôi cất cánh.

Sau lần bay kèm thứ chín, tôi chưa rời buồng lái của chiếc U-2 thì đồng chí chỉ huy bay của câu lạc bộ hàng không lại gần.  

- Bay một vòng trên sân bay - Anh ra lệnh.

Tôi mở máy và quay đầu nhìn anh. - Anh gật đầu ra hiệu.

Chuyến bay đơn đầu tiên của tôi là như vậy. Cái đỉnh cao mà tôi đã đi một thời gian khá dài để vươn tới. Từ hôm đó, tôi trở thành phi công.  

Đến cuối tháng chín, sau khi qua các bài thi, tôi được nhận bằng phi công thể thao. Hai tháng sau khi nhận bằng cửa câu lạc bộ hàng không Cra-xnô-đa - bây giờ chỉ còn lại những đống đổ nát - tôi vào học trường hàng không Cát-sin.  

Mải mê đi khắp thành phố, các bạn tôi bắt đầu thấy khá mệt mỏi.

- A, ta còn phải cắt tóc chứ - Một người nhắc.

Chúng tôi vừa đến đúng một hiệu cắt tóc, trong một ngôi nhà thật thần kỳ, còn nguyên vẹn. Tôi biết bác thợ cạo vì trước chiến tranh tôi thường đến đó. Chỉ có mình bác mà khách hàng thì nối đuôi nhau. Không thể ra đi nếu không trò chuyện một chút với người quen cũ.

Cuối cùng tôi cũng lại gần được ghế bành.

- Xin mời - Bác ta lễ phép mời tôi ngồi. 

“Bác không nhận ra mình” - Tôi tự nghĩ. Tôi ngồi xuống rồi hỏi bác ta đã ở lại thành phố hay phải đi tản cư. Và chỉ lúc đó, sau khi đã chăm chú nhìn tôi, bác mới nhận ra người khách hàng trước chiến tranh.

Bác thợ cạo rưng rưng nước mắt. Bác bao giờ cũng yêu mến các phi công và cuộc đến thăm của chúng tôi đối với bác là một sự kiện đáng ghi nhớ. Tất nhiên chúng tôi các bạn và tôi, đều được cắt tóc, cạo râu như các chú rể trước ngày cưới. Vừa làm, bác vừa kể sự thất thủ bất ngờ của thành phố và sự tàn ác của bọn Hít-le đối với dân cư. 

Xong, bác ta còn đưa chúng tôi ra tận phố và nói mấy lời tạm biệt:

- Tôi hy vọng gặp lại tất cả các anh ở chiếc ghế bành của tôi sau khi chiến thắng!.

Lời chúc của bác có vẻ hơi nhàm, nhưng đầy chân thành và xúc động.

Những máy bay tiêm kích mới có tốc độ mà chúng tôi bay từ nay mang lại cho chúng tôi những khả năng để đánh giá về trình độ và năng lực. Hầu hết mọi phi công đến mặt trận đều đã có khá nhiều kinh nghiệm chiến đấu. Trong nhiều khu vực, vào mùa xuân 1943, ưu thế về số lượng của kẻ thù dần dần giảm đến số không. Bước ngoặt quyết định của chiến tranh đến gần. Ở trên không cũng đã bắt đầu.

Cất cánh với sáu chiếc, chúng tôi nhanh chóng liên lạc với “Hổ xám” - bí danh của sư đoàn trưởng, tướng Boóc-man - đặt tại một trạm quan sát ở tiền duyên, ông đã ra lệnh gọi chúng tôi để bảo vệ cho bộ đội mặt đất:

Chúng tôi bay sau một tốp máy bay tiêm kích của trung đoàn bạn. Thiếu tướng thông báo:

- Trên không yên tĩnh. Quan sát kỹ. Bọn Gioong-ke chắc sắp xuất hiện.

Khu vực chúng tôi phải bảo vệ đã được chỉ dẫn rõ ràng: tuyến thứ nhất ở ngoại ô thị trấn Crưm-xcai-a.

Trước kia, trong hoàn cảnh tương tự, chúng tôi sẽ hành động như sau: đến địa điểm chỉ định, chúng tôi lập thành vòng tròn bay với tốc độ nhỏ, mắt nhìn vào đuôi máy bay. Bọn Mét-xe theo thói quen từ trên cao bổ xuống, buộc chúng tôi vào trận trong điều kiện chúng có ưu thế chủ yếu về tốc độ.

Khi nghiên cứu các trận không chiến với kẻ địch, từ lâ tôi đã chứng minh sự quan trọng của tốc độ, không có tốc độ, không có cơ động linh hoạt, không có công kích bất ngờ, chẳng thể có hỏa lực mãnh liệt. Nhưng đạt nó bằng cách nào? Chỉ dựa vào sức mạnh của động cơ ư? Đây không phải là tốc độ số liệu, mà tôi muốn nói là tốc độ chiến thuật, nó là yếu tố quan trọng nhất của không chiến ở mặt phẳng thẳng đứng. Và, như kinh nghiệm đã chỉ rõ, tốc độ đạt được phần lớn bằng lấy độ cao.

Trong thời kỳ huấn luyện trên máy bay “Cô-bra”, các phi công chúng tôi đã nghiên cứu và tranh luận về những vấn đề này. Các thủ đoạn chiến thuật do tập thể tạo ra đã được các phi công của trung đoàn vận dụng.

Cách cơ động “lưỡi kéo” mà chúng tôi đã dùng thắng lợi trong thời kỳ chiến đấu ở Khác-cốp và thời kỳ sau đó, thì nay phải bỏ đi. Bây giờ, chúng tôi không phải chỉ bay trên khu vực mà phải tự đi tìm và tiêu diệt địch bằng những đợt công kích bất ngờ và nhanh như chớp.

Tốp chúng tôi đến khu vực bảo vệ trong một đội hình hoàn toàn khác với trước kia. Đó là một đội hình bậc thang, lưng quay về mặt trời, hai chiếc một tầng, chênh nhau vài trăm mét.

Chúng tôi cũng chuẩn bị tiếp địch. Bằng một cách khác trước, khi chúng tôi bay trên Nô-vô-rô-xít-xcơ, tính toán cự ly phải bảo vệ tận Crưm-xcai-a, tôi đã biết được thời cơ phải lao nhanh xuống để xuất hiện đúng lúc với tốc độ lớn nhất trên mục tiêu.

Vừa tới trên Crưm-xcai-a, chúng tôi phát hiện thấy nhiều máy bay. Nhưng đấy là những chiếc La của tốp bay trước chứng tôi một chút. Như không có gì xảy ra, họ vẫn giữ cái đội hình đã lỗi thời, và tôi không thể không suy nghĩ, nếu một đôi Mét-xe xuất hiện đúng chỗ này, với tốc độ nhanh cũng như chúng tôi thì chúng sẽ vô cùng dễ dàng tính sổ những máy bay tiêm kích của chúng ta.

Sau khi tin chắc là không có kẻ địch ở dưới, chúng tôi lại vọt lên cao. Nhưng tất nhiên không phải để quay về. Đấy là chiến thuật. của chúng tôi: độ cao, nhanh chóng bổ nhào xuống khu vực phải bảo vệ để đạt đến tốc độ lớn nhất, rồi lợi dụng tốc độ dư, nhanh chóng lấy lại độ cao cần thiết. Như một quả lắc khổng lồ, tốp sáu chiếc máy bay chúng tôi lắc lư trên không phận Crưm-xcai-a.

Chiến thuật này tổng hợp mọi yếu tố được ghi sau này trong công thức nổi tiếng của chiến thắng: độ cao - tốc độ - cơ động - hỏa lực!

Khoảng năm phút sau, chiếc “quả lắc” lại xuống. Nhưng lần này, chúng tôi thấy trên Crưm-xcai-a một quang cảnh khác trước. Hơn một chục chiếc Mét-xe bổ nhào xuống bốn chiếc La của ta vẫn đang lượn vòng với tốc độ nhỏ.

Bây giờ, chính chúng tôi đánh đòn quyết định vì chúng tôi có ưu thế độ cao. Tôi lao vào công kích tên đội trưởng biên đội địch, hạ hắn bằng một loạt đạn chính xác rồi vọt lên thẳng đứng. Chiếc Mét-xe nổ tung như bị sét đánh. Sự quá tải tác động vào thần kinh, khi ra khỏi bổ nhào làm tôi mê đi vài phần giây đồng hồ.

Gri-gô-ri Rếch-ca-lốp, biên đội trưởng hai chiếc ở thê đội trên cũng hạ mọt chiếc máy bay địch. Những chiếc Mét-xe khác buộc phải rời bỏ khu vực, không đạt được ý muốn quét sạch vùng trời những máy bay tiêm kích của chúng tôi, trước khi bọn Gioong-ke đến. Thế là những máy bay ném bom của đối phương không dám xuất hiện nữa.

Sau khi làm chủ vùng trời một giờ hai mươi phút theo quy định, chúng tôi quay trở về. Tôi bằng lòng về phương pháp hành động của các phi công. Họ đã giữ nghiêm cự ly, cơ động rất nghệ thuật, hiệp đồng chặt chẽ Mọi người thấy tốp bay đã nhuần nhuyễn chiến thuật mới. 

Vừa hạ cánh, chúng tôi được các bạn láng giềng trẻ tuổi đến thăm, các phi công máy bay La đã lập vòng tròn trên vùng trời Crưm-xcai-a. Vừa cảm ơn sự chi viện của các máy bay chúng tôi, họ vừa say sưa nói về đòn công kích của chúng tôi.

- Các anh đã cho chúng một vố thật ghê gớm! - Một người nói - Quét sạch chúng như một trận gió! Không có các anh, bọn khốn kiếp chắc sẽ chọc thủng máy bay tôi.

- Không nên bay như một đàn chim dẽ, những anh chàng ngây thơ tội nghiệp! - Rếch-ca-lốp vui vẻ đáp, vừa lau mồ hôi chảy dài trên trán. 

- Đúng, các chú nhỏ ơi, - tôi thêm - Chiến thuật của các chú đã cũ rồi.

Tôi định nói cụ thể với họ về vấn đề này thì nhìn thấy Va-đim Pha-đê-ép đang rảo bước đi lại. 

- Thế nào, anh chàng cừ khôi. - Anh nói với giọng trầm, đôi cánh tay rộng mở - Trong khi chúng tôi bơi trên biển và đầm lầy thì anh diệt bọn Đức? Mình nghe nói; anh bạn khôn lỏi, anh đã đánh theo cách mới, khác cách của bọn mình phải không?

- Đúng thế, Va-dim ạ.

- Xin chúc mừng! anh nào còn chiến đấu theo kiểu cũ dĩ nhiên sẽ bị chúng chọc tiết.

Và Pha-đê-ép vừa cười vừa vỗ vào lưng một trong những người ở trung đoàn bạn.

Cri-u-cốp lại gần. 

- Khởi đầu tốt! - Anh nói và bắt tay mọi người - Sư đoàn trưởng cho biết đồng chí ấy hài lòng về công tác của các cậu.

Lần xuất kích đầy thắng lợi đó đã miễn cho phi đội chúng tôi không phải tham gia cuộc dạo chơi “tập dượt” trên khu vực chiến dịch quân sự do Crai-ép tổ chức. Chúng tôi không được thấy hai phi đội khác của trung đoàn, tập hợp thành một tốp, long trọng bay ra tuyến đầu. Người ta nói họ bay dưới mây, tất cả ở cùng một độ cao. Và bây giờ chúng tôi chờ họ trở về

Rồi những chiếc “Cô-bra” cũng xuất hiện trên bầu trời.  

- Thế nào? Công việc ra sao? - Chúng tôi hỏi các phi công sau khi hạ cánh.  

- Rơi mất một chiếc - Một người trả lời với vẻ không vui.  

Sau đó, mọi người mới biết rõ chi tiết. Tốp bay đã bị tiến công chỉ bởi có hai chiếc Mét-xe bất ngờ xuất hiện từ trong mây. Sau khi bắn rơi một chiếc “Cô-bra" chúng biến mất tăm. Phi công đã kịp nhảy dù. Nhưng chúng tôi mất vô ích một chiếc máy bay.

Sự kiện đó một lần nữa càng chứng tỏ, ta phải từ bỏ dứt khoát những sai lầm cũ. Ví như, trong khi sử dụng toàn trung đoàn, ta chỉ cần vài tốp nhỏ cơ động cũng đủ để làm chủ vùng trời khu vực chiến dịch.

Nhưng cuộc sống khẩn trương ở mặt trận không cho chúng tôi thời gian để tranh luận nhiều về chiến thắng và thất bại. Lệnh của chỉ huy và những phát pháo hiệu lại thúc giục chúng tôi tiếp tục cất cánh chiến đấu. Tôi lại cất cánh dẫn đầu tốp sáu chiếc bảo vệ cho bộ đội mặt đất.

Chúng tôi bay thành hai thê đội bậc thang. Pa-xkê-i-ép dẫn tốp chính gồm bốn chiếc máy bay. Gô-lu-bi-ép và tôi bay theo ở phía trên. Khi tốp tiến công lao vào cuộc chiến, chúng tôi sẽ tính sổ với những chiếc Mét-xe nào muốn chiếm độ cao để công kích lại.

Tôi giao nhiệm vụ trên cho Pa-xkê-i-êp, muốn xem anh xử sự thế nào sau một thời gian dài không hoạt động. Chuyến bay chiến đấu cuối cùng của anh vào năm ngoái đã kết thúc bằng một thất bại, mặc dù anh đã hoạt động kiên quyết và dũng cảm.

Tôi đã nhận thấy ở anh sự pha trộn giữa tư tưởng thiếu tự tin và tinh thần dũng cảm. Anh sẽ hành động ra sao trong cuộc gặp gỡ đầu tiên với bọn Mét-xe hoặc bọn Phốc-cơ.

Độ cao: năm nghìn mét. Qua lỗ hổng những đám mây, mọi người nhìn rõ mặt đất. Tôi quan sát xung quanh. Bầu trời yên tĩnh. Cũng chẳng lâu đâu - tôi đã biết. Những máy bay địch sẽ xuất hiện trong giây phút.

Chúng đây rồi. ở dưới và xa trước mặt chúng tôi, xuất hiện một đội hình lớn máy bay ném bom phát xít. Chúng bày dày đặc và trật tự, mà không hiểu sao, không có yểm hộ. Hay bọn tiêm kích đến chậm chăng? Đây không phải là kiểu của quân Đức.

Không, từ sân bay A-na-pa, tôi đã trông thấy bọn Mét-xe cất cánh, bụi mù cuộn lên. Tính toán khá chuẩn: chúng sẽ cùng đến trên tiền duyên.

Sau khi thông báo cho “Hổ xám” biết bọn ném bom định sắp đến, tôi ra lệnh cho Pa-xkê-i-ép chuẩn bị vào công kích, còn tôi đưa mắt quan sát vùng trời. Tôi thấy hai chiếc Mét-xe bay đúng cùng độ cao với chúng tôi. Chính là chúng tôi phải lao lại đón chúng bằng những luồng đạn liên thanh.  

- Gô-lu-bi-ép, tôi công kích, yểm hộ tôi. - Lệnh này có nghĩa hiểu ngầm là sau đó trận không chiến bắt đầu.

Hai chiếc Mét-xe lấy độ cao. Chúng tôi chẳng phải chiếm lấy độ cao. Qua những chỗ hổng của mây thỉnh thoảng tôi vẫn theo dõi bốn chiếc máy bay của Pa-xkê-i-ép. Họ hợp thành chỗ dựa của chúng tôi.

Hai thằng cha cáo già, như óc tôi đánh giá hai chiếc Mét-xe, không nghênh chiến với chúng tôi, ý định của chúng đã rõ: kéo chúng tôi ra xa bốn chiếc trong đội.  

Tôi đoán không sai: một chục chiếc Mét-xe khác, cất cánh từ sân bay A-na-pa bay thẳng đến tốp của Pa-xkê-i-ép. Phải vòng lại để chặn đánh chúng, phá đội hình chúng bằng đợt công kích chính diện và thọc đến bọn ném bom. Đây là việc mà Pa-xkê-i-ép phải làm. Anh bay đầu tốp. Kẻ địch tiến lại gần. Những đường đạn liên thanh rạch nát vùng trời.

- Pa-xkê-i-ép, tiến công đi! - Tô: hét lên, không chờ đợi được nữa.

Nhưng đúng lúc đó, tổ trưởng tốp tiến công của chúng tôi ngoặt gấp xuống và bay xa về phía Cra-xnô-đa, để lại sau đuôi máy bay một luồng khói dày đặc. Không, máy bay anh không cháy. Phi công chỉ dùng quá công suất thôi

“Anh ta làm gì vậy”, tôi kinh ngạc và lo ngại. Anh ta có lương tâm không mà bỏ mặc ba người phi công trẻ cho số phận?

Không bận tâm đến hai tên kia nữa, tôi bổ nhào thẳng xuống để ứng cứu cho ba chiếc máy bay còn lại đang tản mát. Nhưng đã muộn. Máy bay của Cô-dơ-lốp, người hộ vệ của Pa-xkê-i-ép mất phương hướng đã đâm xuống đất.

Hai phi công trẻ còn sống bám lấy tôi và bắt đầu cùng nhau chống lại những đợt công kích của bọn Mét-xe. Chỉ tới lúc này tôi mới nghĩ đến Gô-lu-bi-ép. Anh ở đâu? Anh ở lại phía sau từ lúc nào?  

Đội hình máy bay ném bom đối phương ngày càng tiến gần đến tiền duyên của ta. Còn chúng tôi thì không ở tư thế cản đường được chúng. Điều mà chúng tôi chỉ có thể làm được là lao vào giữa đám chín chiếc máy bay, phá vỡ đột hình của chúng và buộc bọn Giong-ke phải quẳng bom ngay tức khắc; không đến được mục tiêu.

Tôi dẫn đầu ba chiếc máy bay lao vào chiến đấu. Các chàng trai dũng cảm theo tôi. Chúng tôi lao nhanh xuống bám vào sau đuôi máy bay địch, nổ pháo và súng đại liên mãnh liệt, chẳng băn khoăn gì về sự chống trả của bọn xạ thủ địch.

Thần kinh bọn Hít-le không chịu được. Những máy bay ném bom tản ra các phía và bắt đầu quẳng bom lung tung. Sau khi phá đội hình một tốp Gioong-ke, chúng tôi lao vào tốp thứ hai, rồi thứ ba. Chúng tôi đã lọt vào giữa đám nên bọn Mét-xe rất khó tiến công chúng tôi.

Nhưng rồi bọn ném bom đã chuồn hết và chỉ còn trơ lại có ba chúng tôi chống chọi với một chục máy bay tiêm kích địch. Không thể thoát ly chúng, đành phải chiến đấu và chúng tôi cũng sắp hết đạn dược. 

Nhưng cái gì thế kia? Tụi Mét-xe bỗng ngoặt lại và bay về hướng tây: tôi nhìn và vui mừng nhận thấy một tốp đông đảo máy bay tiêm kích ta đã đến ứng cứu.

Trở về sân bay, nhiệm vụ hoàn thành, điều quan tâm đầu tiên cửa tôi là xem Gô-lu-bi-ép và Pa-xkê-i-ép đã trở về chưa? Người ta cho biết Gô-lu-bi-ép thì không, còn Pa-xkê-i-ép đã hạ cánh, bình an vô sự.

- Máy bay của đồng chí ấy có chuyện gì thế?

- Động cơ bị hỏng - một thợ máy trả lời. 

Sự việc đã rõ: một chuyến bay dài trong điều kiện quá công suất có thể làm hỏng động cơ. Pa-xkê-i-ép sau khi suy nghĩ có thể làm như thế để che giấu sự hèn nhát trong chiến đấu chăng? Không, chỉ một việc như thế không đủ để khép một tội quá nặng. Còn phải xem xét kỹ. Nhưng một điều hiển nhiên là: chúng ta đã mất hai phi công và hai máy bay mới, còn Pa-xkê-i-ép là người đầu tiên chịu trách nhiệm. 

Pa-xkê-i-ép đứng tách ra ngoài đám phi công đang đợi chúng tôi. Khi chúng tôi lại gần, cậu ta mặt nhợt nhạt, mắt nhìn đi chỗ khác, và bắt đầu nói điều gì đó. Tôi không muốn nghe cậu ta, ngạt thở vì tức giận, cố chịu đựng để khỏi ném vào mặt cậu ta lời buộc tội ghê gớm là cậu ta đã có hành động đê tiện và hèn nhát.

Sau khi nghe tôi báo cáo về nhiệm vụ và tư cách của Pa-xkê-i-ép, trung đoàn trưởng nói:

- Được chúng ta sẽ làm rõ vẫn đề. Chuẩn bị cho phi đội của anh lại xuất kích. 

Cảm giác nặng nề đó đã phủ đám mây mù lên niềm vui chiến thắng đầu tiên của phi đội. Nhưng cuộc sống không cho phép chìm đắm quá lâu trong sự chua xót của thất bại. Nó chỉ đòi hỏi ở chúng tôi lòng can đảm và lao mình vào cuộc chiến.

Tôi lại ngồi trong buồng lái máy bay. Mở đài, tôi nghe tiếng nói cổ vũ oang oang của Pha-dê-ép... Ở đâu đây, khá xa trên vùng trời, đang xảy ra một trận chiến đấu ác liệt. Từ nơi đó truyền về tận sân bay tiếng nói của Pha-đê-ép mang theo hơi thở nóng bỏng của cuộc chiến. Sự lo ngại cho số phận của bạn bè đang lao vào cuộc chiến đấu sinh tử kêu gọi tôi bay lên trời cao.

Trung đoàn đã nhận lệnh di chuyển khu vực thị trấn cô-dắc Pô-pô-vít-se-xcai-a. Sân bay Cra-xnô-đa chứa đầy máy bay và mùa xuân đang làm công việc của nó: sấy khô đất đai Cu-ban bằng những tia nắng mặt trời.

Việc chuẩn bị những công việc sửa soạn lên đường làm tôi nhớ lại nhiều lần di chuyển trong cuộc chiến tranh. Nhưng lần này không giống những lần trước. Đây là lần đầu tiên chúng tôi di chuyển từ sân bay này đến sân bay khác, không phải vì bị ép buộc phải nhường căn cứ cho đối phương. Chúng tôi chỉ thay đổi vị trí chiến đấu.

Trong khi sửa soạn va li, tôi tìm thầy một đồ vật vừa mới mua ở Ba-cu.

Đúng trước khi chia tay với Ma-ri-a, tôi đã đến thành phố Ma-nát. Đó là một chuyến đi hiếm có vào thời buổi ấy Trung đoàn trưởng đã cho phép tôi đến đây để mua sắm vài thứ cần thiết. Đến Ba-cu buổi sáng, tôi lang thang cả ngày trên các hè phố, thăm thành phố, tôi đã mua một cái quần, một ít vài sợi bông và không hiểu sao, còn sắm một mảnh vải để may áo dài.

Chuyến tàu trở về khởi hành muộn trong đêm khuya vì thế cùng với cái túi hàng, tôi đến thẳng nhà hát đang diễn vở Các-men. Từ thời thơ ấu, tôi đã nghe vở ca kịch đó ở Nô-vô-xi-biếc do một đội nghệ sĩ nghiệp dư biểu diễn. Tôi rất ham thích xem đấu bò rừng và dĩ nhiên, cả xem Các-men. 

Và bây giờ, khi sửa soạn va li, tôi như sống lại cái ngày đã qua ở Ba-cu; và nhớ ra vì ai mình đã mua mảnh vải này...

Bốn thắng đã trôi qua từ khi chúng tôi xa nhau. Bốn tháng đã đem lại nhiều đổi thay trong đời sống của tôi, đã đưa tôi đến mặt trận, đã dành cho tôi những chiến thắng đầu tiên. 

Còn Ma-ri-a ở đâu? Cô như thế nào? Vì sao cô không viết cho tôi một dòng chữ?

Kỷ niệm về những tình cảm mà cô đã biểu lộ với tôi không rời tôi suốt thời gian của cuộc hành trình đến tận Pô-pô-vít-se-xcai-a.

Ở sân bay mới đã đóng một tiểu đoàn. Chúng tôi không ai quen biết. Thị trấn chìm trong những khu vườn nở đầy hoa. Các ngôi nhà màu trắng làm tôi nhớ đến hàng trăm xóm làng U-cra-i-a như các làng xóm chúng tôi đã đi qua trong cuộc rút lui năm 1941.

Ngày đầu tiên, thời tiết ảm đạm và có mưa. Ngay sau khi mây lên cao, có lệnh cất cánh đi tuần tiễu.

Sắp xếp tốp bay hôm đó, tôi không chỉ coi trọng thành phần mà còn cả vị trí từng người trong đội hình. Rất nhiều chuyện có thể từ đó mà ra.

Chúng tôi bay biên đội sáu chiếc. Rếeh-ca-lốp với đồng chí hộ vệ làm nhiệm vụ yểm hộ. Anh nổi lên hơn người ở sự nhạy cảm, nắm ý định mỗi trận đánh và bất kể tình thế trên không ra sao, anh thường chiến đấu đến cùng và thường trở về thắng lợi.

Trên đường bay, tôi nghe trên vô tuyến:

- Ba tốp chín chiếc Gioong-ke đang hướng về Cra-xnô-đa: Phải bảo vệ thành phố

Tôi trả lời sư đoàn trưởng đã nhận được lệnh và thay ngay hướng bay

Trước khi đến Cra-xnô-đa, tôi phát hiện tám chiếc Mét-xe ở phía dưới: như thế là các máy bay ném hom còn đang trên đường: Tôi bổ nhào ngay xuống dưới trần mây và tiến công một trong những chiếc máy bay địch. - Tôi có ưu thế độ cao và cú đánh như tiếng sét.

Chiếc Mét-xe bốc lửa rơi xuống. Rếch-ca-lốp cũng hạ một chiếc khác.

Tốp máy bay địch tán loạn, bay sát đất và cuồng cuồng rút lui. Sự hoảng hốt như người ta biết! không bao giờ tăng thêm sức mạnh. Chúng tôi truy kích ngay, đồng chí hộ vệ của tôi, một chàng rất trẻ, bay lần đầu với tôi, đuổi theo một chiếc Mét-xe

- Tôi công kích, tôi công kích, yểm hộ tôi! - Cậu ta hét lên trong vô tuyến.

Tôi hiểu rõ trạng thái tinh thần của người phi công trẻ trong lần chiến đấu đầu tiên.

- Tôi yểm hộ, tôi yểm hộ, cứ công kích - Tôi trả lời và bám theo cậu ta.

Sốt ruột, cậu ta nổ súng từ cự ly xa. 

- Bình tĩnh, đừng vội vàng bắn - Tôi nói với cậu ta - Hãy lại gần hơn nữa.

Cậu ta nghe những lời đó. Đúng vào lúc thần kinh và đầu óc căng thẳng tột độ. Lòng ham muốn bắn rơi kẻ địch và tình cảm chiến thắng đã ở trong tầm tay có thể làm lu mờ cả sự suy luận, kể cả một chiến sĩ từng trải.

Câu nhắc nhở của tôi về sự cần thiết tính toán cơ động và hiệu chỉnh đường ngắm có thể làm cho đồng chí phi công trẻ lấy lại bình tĩnh. Tràng liên thanh thứ hai của cậu ta khiến kẻ thù không thể chịu dựng được: chiếc Mét-xe bốc cháy.

Tôi nhớ lại nhiệm vụ chủ yếu của chúng tôi: bảo vệ Cra-xnô-đa, nơi mà bọn ném bom địch đang bay đến. Theo lệnh tôi, toàn đội bay về hướng thành phố. Đồng chí hộ vệ của tôi giữ đúng cự ly gián cách và rất tự tin lái chiếc máy bay: “Hoan hô! Chúng trai”. Tôi nói với cậu ta qua vô tuyến điện.

Một tốp máy bay Gioong-ke đã thọc đến thành phố, và một đám khói lớn đã bốc lơ lửng trên vừng ngoại ô. Trên trời quay cuồng những máy bay tiêm kích của đơn vị bạn. 

Nhưng một chiếc máy bay lạ bỗng đến nhập vào sáu máy bay của chứng tôi. Tôi nhận ra đó là chiếc “Kít-ti Hốc” thuộc trung đoàn Đdút-xốp. Trận đánh chắc nóng bỏng, và có lẽ anh bạn bị mất liên lạc với đồng đội, không tìm thấy họ. Nhưng anh không vội quay về: khi động cơ còn quay và vũ khí còn đạn, anh còn khao khát chiến đấu. Thật là vui sướng khi nhìn thấy như vậy. 

Vừa rời mắt khỏi chiếc Kít-ti Hốc để quan sát những đám mây, tôi bỗng phát hiện một tốp Mét-xe. Bọn phát xít tăng tốc độ đang đuổi theo chúng tôi. Ngoặt gấp, chúng tôi bay tới gặp chúng. Bằng một cú đòn công kích, bổ nhào rồi vọt lên bắn “vào bụng”, tôi hạ tên tốp trưởng. Máy bay hắn lao xuống đất để lại sau một dải khói. Những chiếc khác vội vàng lao vào mây.

Chúng tôi bay về hướng Crưm-xcai-a. Một đội hình mới Mét-xe bất ngờ xuất hiện chặn chúng tôi. Lại một cuộc chiến đấu mới: chúng đông gấp đôi, nhưng chúng tôi không có cách nào lẩn tránh. Chúng tôi còn phải bảo vệ một thời gian nữa trên tiền duyên. Khi những người lính bộ binh trông thấy máy bay tiêm kích ta trên vùng trời, họ cảm thấy yên tâm hơn nhiều.

Bọn Mét-xe vẫn còn hung hăng. Tôi thấy một chiếc tiến vào định công kích chiếc Kít-ti Hốc. Tôi ngoặt gấp và chiếm vị trí sau đuôi. Tôi đã bắt được nó trong kính ngắm, nhưng đằng trước nó tôi thấy chiếc máy bay ta. Nếu nổ một loạt pháo, tôi có thể bắn trúng chiếc Kít-ti Hốc mà không trúng hắn. Đành phải dùng liên thanh bắn. Chiếc Mét-xe lật lại như miễn cưỡng rồi chòng chành. Nếu chỉ chậm một giây thôi, chắc chiếc tiêm kích ta không phải chỉ thủng có vài lỗ.

Tôi không muốn tả lại các diễn biến ít nhiều thường lặp đi lặp lại của cuộc không chiến. Chỉ có thể nói là nó thường đột ngột kết thúc cũng như lúc bắt đầu, và lần này tôi đã hạ được bốn chiếc Mét-xe.

Khi quay về, chúng tôi ngạc nhiên được biết tướng Véc-si-nhin, tư lệnh lực lượng không quân mặt trận đã ở tiền duyên quan sát trận đánh. Trung đoàn đã nhận được điện vô tuyến của đồng chí bày tỏ sự hài lòng với tất cả các phi công trong tốp: về những hành động anh dũng của anh em và số lượng máy bay địch bị hạ.

Lát sau, Chúng tôi thấy trở về sân bay một tốp bốn chiếc do Cri-u-cốp dẫn đầu. Và sau đó, lại một điện mừng: Cri-u-cốp, dưới con mắt trực tiếp quan sát của Véc-si-nhin, đã hạ ba chiếc tiêm kích Đức. Tư lệnh lực lượng không quân đã đề nghị khen thưởng cả hai chúng tôi.

Niềm vui của tôi bất thần pha lẫn nỗi lo ngại: Crai-ép sẽ phản ứng thế nào? Khi đọc bức diện, chắc hẳn anh ta sẽ nói: hắn mới chiến đấu có vài ngày mà đã được đề nghị khen thưởng? Hãy còn sớm? Và thưởng cho ai chứ? Cho người mà mình định đưa ra tòa án quân sự ư?

Nhưng tôi vội gạt bỏ ngay ý nghĩ đó. Điều quan trọng, điều sung sướng nhất là chiến thắng mà chúng tôi đã giành được, trước một đối phương đông hơn về số lượng.

Cô vợ trẻ của Pha-đê-ép đã đến với anh. Khi trung đoàn ra mặt trận, cô ở lại một thị xã nhỏ gần Ba-cu. Nhưng cô không chịu được sự xa cách.

Tôi nghĩ đến Va-đim với một sự thèm muốn thân tình. Qua mấy trận không chiến đầu tiên trên vùng trời Ta-man, anh lại nổi bật lên bởi lòng dũng cảm và đức tính khôn ngoan của người phi công tiêm kích. Ở trung đoàn, mọi người đều yêu mến anh vì tính tình tốt và vui vẻ, và tinh thần anh dũng trong chiến đấu: Tôi rất vui mừng vì thành tích của bạn, và cũng dễ chịu khi nghĩ rằng mình đã không đánh giá sai về anh.

Cũng đúng là tôi không ưa cái tính quá coi thường nguy hiểm của anh. Thỉnh thoảng tôi vẫn phàn nàn với anh về cái tính chỉ muốn giữ những điều lo nghĩ ở trong đầu mình và cái nhu cầu có những hành động can đảm đến liều lĩnh có thể dẫn đến những hậu quả tai hại.

Ngay như hôm nay, anh đã làm chúng tôi tưởng chừng như muốn... “rụng tim”.

Chúng tôi đi làm nhiệm vụ trở về. Các máy bay lần lượt hạ cánh. Còn Va-đim thì bất thần chơi cho chúng tôi một cú theo kiểu của anh. Lao rất nhanh sát những ngọn cây, anh vọt cao thẳng đứng và làm các động tác nhào lộn. Kết quả thật vô cùng tai hại. Chúng tôi đều hiểu vì ai mà Pha-dê-ép bốc lên như vậy. Chúng tôi hiểu, ngoài chúng tôi còn có ai đó đang ngắm nhìn từ mặt đất cái tiết mục xiếc của anh.

Nhưng, trên trời bỗng xuất hiện bọn máy bay tiêm kích Đức. Bổ nhào từ trên mây xuống như trận mưa đá, bốn chiếc Mét-xe lao vào chiếc máy bay đơn độc của chúng ta. Còn Va-đim, vì đang tập trung vào các khoa mục cao cấp nên không nhận thấy gì cả.

Các phi công ở sân bay đã thực sự lo sợ cho anh. Phê-dô-rốp vội chạy đến máy bay, định dùng vô tuyến báo cho Pha-đê-ép tình hình nguy hiểm. Nhưng liệu có kịp không? May mắn sao, Pha-đê-ép vẫn quan sát xung quanh. Và, khi tràng liên thanh của địch chớp loè trên trời, anh lật nghiêng máy bay sang bên rồi bổ nhào thẳng xuống gần sát đất, rút an toàn, có thể nói đúng như một phép lạ. Bọn Mét-xe không hạ được anh bằng đòn công kích bất ngờ, liền bỏ cuộc ngay và biến vào trong mây.  

Ngồi nói chuyện riêng với Va-đim, tôi thân mật khuyên anh nên kết thúc những trò chơi trẻ con ấy đi. Anh còn định lái câu chuyện sang khía cạnh vui đùa, nhưng Pô-grê-bơ-nôi vừa đến, vô tình nghe được câu chuyện, cũng ủng hộ tôi:  

- Pô-crư-skin có lý, Pha-dê-ép ạ - Chính ủy nói - Cậu phải nghiêm túc suy nghĩ về cái kiểu hành vi của cậu trên không như thế đi?  

Trong khi Pha-đê-ép ở lại sân bay, Pô-grê-bơ-nôi và tôi trở về sở chỉ huy. Trên đường đi, anh còn đề nghị tôi:

- Nói chuyện lần nữa với cậu ta. Cậu ấy hiểu cậu hơn. Mình tin chắc cậu ta sẽ sớm từ bỏ được cái tính ngông cuồng tuổi trẻ ấy. Phải nói, đó là một phi công thượng hạng

- Tôi cũng thế, tôi lo cho cậu ta - Tôi thổ lộ với Pô-grê-bơ-nôi - Cái kiểu dũng cảm liều lĩnh thường kết thúc xấu.  

Nhưng qua sự việc trên, chúng tôi còn rút ra những kết luận khác. Từ nay, khi tốp bay đi làm nhiệm vụ trở về, hai máy bay phải thường trực trên không để bảo vệ sân bay rồi hạ cánh sau cùng. Những phi công hạ trước vẫn ngồi trong buồng lái cho đến khi máy bay bảo vệ hạ cánh.

Phải nhắc nhở lần nữa như khi huấn luyện các phi công trẻ ở Déc-nô-grát, về sự thật mà mọi người đã biết, là khi ta còn chưa rời buồng lái, cuộc bay vẫn chưa kết thúc, và ta vẫn còn ở trong tình trạng báo động.

Cô-dơ-lốp trở về Pô-pô-vít-se-xcai-a trên một xe tải gặp ngang đường. Anh kể lại sự việc xảy ra với mình ở trên không và không bỏ qua hành vi lạ lùng của tốp trưởng bốn chiếc vào lúc quyết định của trận chiến đấu. Tôi càng hiểu là không thể tin cậy ở Pa-xkê-i-ép. Nhưng trung đoàn trưởng vẫn không vội kết luận. 

Vài trận chiến đấu kết quả đã thuyết phục được các phi công về giá trị của các thủ đoạn chiến thuật mới mà chúng tôi phát hiện. Nhưng để áp dụng có hiệu quả cao, chúng tôi vẫn còn chưa đủ lực lượng: mỗi lần xuất kích, ưu thế về số lượng vẫn ở phía không quân đối phương.

Còn trung đoàn trưởng thì vẫn cho rằng, muốn bảo vệ tiền duyên của ta, tốt hơn hết là phái từng tốp máy bay nhỏ hơn là đưa ra những đội hình mạnh. 

Như vậy là chúng tôi vẫn tiếp tục vo ve như những con ruồi! Khi bay trên các vị trí của bộ binh, chúng tôi nhận thấy nhiều đơn vị dự bị mới toanh đã đến mặt trận. Cuộc phản công chắc đang chuẩn bị. Nó sắp bắt đầu!

YÊN tĩnh tương đối kéo dài suốt hàng nghìn cây số trên tuyến mặt trận từ biển Ba-ren đến biển A-dốp. Cơn lũ mùa xuân làm đường sá khó đi lại, sông ngòi không sử dụng được

Nhưng đến giữa tháng tư, tình hình đã được cải thiện ở bán đảo Ta-man: “Phòng tuyển xanh” đã thu hẹp, các con đường mặt trận đã khô ráo. Thời gian ngừng chiến mà bọn Đức lợi dụng đã kết thúc. Bộ đội ta đã chuyển sang phản công. Chúng tôi biết được điều đó vì tiếng đại bác vang đến tận sân bay. 

Rồi ở trên thông báo mục tiêu của đòn này: chiếm lấy Crưm-xcai-a; một điểm tựa quan trọng trong tuyến phòng thủ của địch. Tên thị trấn Cô-dắc đó lại luôn được nhắc trên miệng mọi người.

Crai-ép, cặp bay mở rộng, các phi công vây quanh, đang ghi cái gì đấy vào quyển sổ tay.

- Na-u-men-cô! Anh sẽ dẫn một tốp bốn chiếc - Anh bảo.

- Rõ! - Phi công trả lời. .

Tôi dùng mắt để nhắc anh xin một tốp mạnh hơn. Chúng tôi đã nhiều lần cùng bay từ năm 1942. Và anh cũng đã hiểu thế nào là một tình huống trên không phức tạp.

Na-u-men-cô dăm đăm nhìn trung đoàn trưởng bằng cặp mắt chờ đợi: liệu đồng chí ấy có chỉ định thêm người phụ trách một tốp khác bay cạnh anh không.

- Pô-crư-skin! Đồng chí cũng phụ trách một tốp bốn chiếc với Cri-u-cốp làm biên đội trưởng biên đội thứ hai. 

- Rõ! - Tôi trả lời nghiêm chỉnh.

Na-u-men-cô quay nhìn tôi với bộ mặt thỏa mãn. Tôi nhận thấy anh hài lòng. 

- Đồng chí cất cánh sau Na-u-men-cô nửa giờ - Crai-ép xác định dứt khoát - Để tăng cường. 

- Tăng cường? Đồng chí nói vậy ư? - Tôi bật ra câu hỏi - Trước khi tôi đến khu vực chiến đấu thì bọn Đức đã ngoạm mất bốn chiếc máy bay của Na-u-men-cô rồi. Phải cùng cất cánh cả tám chiếc.

- Đồng chí có hiểu lệnh của tôi không? - Crai-ép hỏi, gượng khô khan, nhìn tôi chằm chằm, đôi mắt tối sầm, môi mím chặt, như muốn ghìm để khỏi bật ra một tràng chửi rủa - Chấp hành lệnh! 

- Rõ, đồng chí chỉ huy! 

Các phi công giải tán. Giây lát, Crai-ép chưa hiểu là chỉ còn lại mình anh ta. Đầu óc rối rắm, tôi trở về máy bay. Tôi chỉ mong trung đoàn trưởng sớm trở về ngay hầm sở chỉ huy. Nếu anh ta không nắm được chính xác thời điểm tốp thứ nhất cất cánh, tôi có thể rời sân bay sớm một chút để kịp đến chi viện cho Na-u-men-cô.

Bốn chiếc máy bay của Na-u-men-cô lao lên trời và nhanh chóng biến đi trước mắt chúng tôi. Ngồi trong ca-bin. tôi nhẩm từng phút. Tốp của tôi cần nhanh chóng theo anh. Tôi hình dung rõ sự việc đang xảy ra lúc này trên Crưm-xcai-a. Chỉ có ai đã hàng ngày đến đó, mới có thể hiểu thế nào là các trận không chiến. Còn Crai-ép anh ta hiểu thế nào được chiến tranh khi anh ta chưa hề bay làm nhiệm vụ chiến đấu với các phi công. Anh ta bằng lòng với việc đưa họ vào lửa, ra mệnh lệnh... nhân danh Tổ quốc.

Không nhìn đồng hồ nữa, tôi giơ tay ra hiệu và mở máy mình như đã muộn, nhưng chỉ khi đã lên không tôi mới hiểu là chúng tôi đã cất cánh sớm hơn mười lăm phút.

Giọng nói Na-u-men-cô đã vang bên trong cáp tai nghe:

- Tôi vào công kích... Không được kéo dài đội hình! Tám chiếc Mét-xe trên đầu đấy! 

Tôi báo qua vô tuyến về sở chỉ huy là sẽ vào chiến đấu. Tình huống trên không trên vùng trời Crưm-xcai-a kêu gọi chi viện. 

Trên nền đất, tôi chỉ phát hiện được bọn Gioong-ke khi rất gần: chúng đều sơn màu xanh, chỉ hơi nhạt một chút. Bọn Hít-le đã ném bom vào mục tiêu.

Tôi dẫn đầu tốp tiến công vào chín chiếc Gioong-ke đang lượn quay về. Từ ụ súng đại liên phía sau, từng vệt lửa lao ngược chiều về phía tôi. Tôi tiến vào thấp phía sau đuôi và nố súng. Một chiếc máy bay ném bom bắt đầu bốc khói. 

- Có Mét-xe sau đuôi - Đồng chí hộ vệ Phê-dô-rốp nhắc tôi giọng lo lắng.

Liếc nhìn phía sau: quả nhiên bốn chiếc Mét-xe đã chiếm vị trí phía trên chúng tôi. Nhưng tôi không thể bỏ chiếc Gioong-ke mà tôi cảm thấy sắp bốc cháy. Những đường đạn lửa lướt qua bên tôi. Ngoặt gấp thoát ly, tôi bổ vào bốn chiếc Mét-xe đang đuổi theo Phê-đô-rốp. 

Trận đấu bắt đầu. Vừa lừa tránh đạn của bọn tiêm kích địch, chúng tôi vừa tìm cách thọc đến bọn ném bom. Nhưng lực lượng ta quá mỏng. Phải lo đến việc phòng thủ. Còn đại bộ phận bọn Gioong-ke đã ném được bom vào mục tiêu. 

Trở về sân bay, các phi công xúm lại: Tất cả đều bình yên vô sự. Tôi vui mừng coi đó cũng là một thắng lợi. Nhưng lòng vẫn nặng trĩu: chúng tôi đã không hoàn thành nhiệm vụ...

Đi đến sở chỉ huy, chúng tôi qua vị trí đỗ của biên đội Na-u-men-cô. Đáng lẽ bốn chiếc máy bay nay chỉ còn thấy ba. 

- Na-u-men-cô đâu? 

- Bị bắn hạ.

Vừa đi tôi vừa nghĩ những điều sẽ nói với Crai-ép. Không thể im lặng được nữa. Không thể tiếp tục đánh nhau như thế này.

Gần sở chỉ huy, tôi thấy bên cạnh Crai-ép có phó tư lệnh tập đoàn quân - tướng M.Ph. Na-u-men-cô (trùng tên với người bạn đã mất).

Sau khi báo cáo về nhiệm vụ, tôi đứng sang bên. Tôi chỉ hạn chế, báo cáo việc chấp hành lệnh của tốp bay và giữ yên lặng về phần còn lại. Không phải vì nhát gan, nhưng biết nói gì nữa khi chính đồng chí phó tư lệnh cũng biết rõ như chúng tôi về số lượng ít ỏi của các tổ bay có nhiệm vụ cản phá những đợt tiến công ồ ạt của kẻ dịch. Kỹ thuật chắc là phải tùy thuộc vào khả năng của chúng ta. Ở thời kỳ mà chúng ta còn ít máy bay hơn bọn Đức, chúng ta phải liên tục phái các tốp máy bay để gây cho bộ binh ấn tượng là họ không phải không được chi viện.

- Pô-crư-skin, sao im như thóc vậy. - Na-u-men-cô hỏi - Rời bỏ Crai-ép, ông lại gần tôi và chờ nghe tôi nói. 

- Không thể tiến hành chiến tranh như thế này, thưa đồng chí trung tướng.

- Đồng chí không bằng lòng vì cái gì? Hãy nói ra

- Về vấn đề chúng ta tiếp tục thử đánh kẻ thù bằng bàn tay xòe cả năm ngón. Chúng ta không phải ở vào năm bốn mốt nữa, thưa đồng chí trung tướng, mà là năm bốn ba sau Xta-lin-grát.

- Đúng. nhưng theo đồng chí thì ta phải đánh thế nào?

- Bằng quả đấm! Phải bằng quả đấm và đánh trúng quai hàm, như người ta nói. Vì sao chúng ta không thể phái một đội hình mạnh đủ sức chặn bọn Gioong-ke trước khi chúng đến tuyến mặt trận? Thế mà chúng ta cứ tiếp tục vo ve như những con ong bầu trên mặt trận? Và chỉ dùng có một tốp bốn chiếc máy bay thì làm nên trò trống gì.

- Đừng nổi nóng. Hãy kể lại tỉ mỉ việc gì đã xảy ra - Na-u-men-cô nói, giọng nhẹ nhàng, rồi kéo tôi đi dạo vài bước.

Vị tướng chăm chú nghe tôi kể không nói một lời, không tỏ vẻ đồng tình cũng không bác bỏ những kết luận của tôi. Tôi không rõ ông nghĩ gì về mình, ông sẽ mang đi cảm tưởng gì, nhưng tôi bằng lòng về cuộc trao đổi.

Sáng hôm sau, biên đội tôi cất cánh đầu tiên, và vẫn chỉ có bốn chiếc. Khi giao nhiệm vụ, Crai-ép nhấn mạnh:

- Phải ở hết thời gian trên Crưm-xcai-a, không được để một trái bom địch rơi xuống đó. Hiểu không?

Chúng tôi đồng thanh trả lời: “Rõ!”. Nhưng trong khi đi ra máy bay, tôi nói với Rếch-ca-lốp. biên đội trưởng biên đội sau: 

- Chúng ta sẽ chặn đánh bọn ném bom không phải trên bầu trời Crưm-xcai-a mà ở xa hơn: ở trên biển.

Rếch-ca-lốp ngạc nhiên nhìn tôi, nhưng không nói một lời.

Chúng tôi phát hiện địch trên nền các đám mây. Thấy bóng chúng, tôi nhận ra ngay bọn Ju-87. Chắc chắn chúng dang hướng về Crưm-xcai-a, nơi bộ đội ta đã chọc thủng một mảng trong tuyến phòng thủ địch.

Thật may mắn, bọn Gioong-ke bay không có hộ tống. Tụi tiêm kích địch có thể đã bay trước một chút và đang tìm kiếm chúng tôi trên tuyến mặt trận. Vậy thì, phải lợi dụng ngay sai lầm của bọn phát xít và bắt chúng phải trả giá đắt cho cái chết của Na-u-men-cô.

Chín chiếc máy bay ném bom bay theo đội hình hàng dọc, như khi diễu hành: Bọn Hít-le chắc không cảnh giới tình hình xảy ra ở trên không. đinh ninh chẳng có ai đến quấy rầy chúng khi ở xa mục tiêu như thế này.

Tôi ra hiệu lệnh công kích, rồi bổ nhào về phía bọn Gioong-ke ở một góc cho phép đê có thể công kích chúng nhiều lần từ phía trên. Tôi tính toán, nổ một loạt pháo dài tạo thành một lưới kiếm lửa cho máy bay địch lao mình vào. Đó là chiến thuật đã được thử thách nhiều lần mà tôi cảm thấy thích hợp nhất trong hoàn cảnh này.

Khi bóp cò, tôi nhận thấy một chiếc Gíoong-ke không thể nhanh chóng thay đổi hướng bay, đã giơ lưng hứng đạn liên thanh. Máy bay lật nghiêng và đâm xuống đất. Lại một chiếc khác kéo theo một dải khói, cũng là dấu vết của lần bay cuối cùng. Tôi đã hạ nó bằng pháo.

Chiếc máy bay sau may phúc lướt qua được máy ngắm của tôi. Nhưng vẫn còn nhiều chiếc khác bay nối theo. Cơn thịnh nộ, lòng khao khát được tiêu diệt địch đến chiếc cuối cùng xâm chiếm tâm hồn tôi. Tôi công kích và bắn không thương tiếc. Lại một chiếc thứ ba bốc cháy... Liếc mắt qua vai, tội nhìn nó rơi xuống rồi mới tiếp tục bay trên đoàn máy bay địch và tiếp tục bắt chúng bỏ xác để bón cho đồng đất Cu-ban. 

Đội hình bọn Gioong-ke đã bị bẻ gãy, nhìn thấy tốp máy bay đi đầu bốc cháy và rơi xuống đất, bọn Hít-le quẳng bom trước khi tới mục tiêu, vào cả... chính quân lính chúng! Rồi chúng vòng lại và lao xuống, mặc dù chúng đông tới gần năm chục chiếc chống lại bốn chúng tôi.

Khi lượn lại, tôi thấy Rếch-ca-lốp đang bắn. Những chiếc Gioong-ke bay ở dưới tôi. Đã có năm chiếc ở mặt đất. Những chiếc Gioong-ke chưa đến khu vực chiến đấu, thấy quang cảnh không hấp dẫn vội quay lui. Chúng tôi vừa đuổi theo vừa cảnh giới bầu trời. Bọn Mét-xe có thể đến. Đúng thế, chúng đây rồi, chúng từ hướng đông bay tới.

Chúng đông hơn chúng tôi gấp nhiều lần. Chia làm hai tốp, chúng lao vào hai bên sườn chúng tôi. Nhưng rồi Rếch-ca-lốp và người hộ vệ của anh đã kịp thời lấy được độ cao. Bằng một đòn sét đánh, anh đã làm thất bại ý định của địch. Với một phi công có tinh thần hiệp đồng cao như Rếch-ca-lốp, chúng tôi không phải lo lắng  ưu thế số lượng của bọn Hít-le.

Chúng tôi dũng cảm lao vào tiến công chính diện, vọt cao kéo bọn địch về phía đất ta, trên tiền duyên của chúng tôi, nơi chắc chắn có các máy bay ta: những người bạn sẽ chi viện...

Vừa trở về sân bay. tôi mời ngay đồng chí kỹ sư quân giới, đại úy Giơ-mút đến xem máy bay: Trong cuộc chiến đấu nóng bỏng, tôi đã nảy ra một ý nghĩ và muốn hỏi anh bạn chuyên viên.

Sự việc xảy ra là tôi đã trở về, máy bay còn khá nhiều đạn pháo. Có chuyện như vậy là vì lúc công kích, trước hết tôi phải bóp cò đại liên rồi mới bắn được pháo. Những động tác nối tiếp nhau này đã không được tính toán kỹ, mà chỉ do hại cò súng bố trí ở hai ngón tay khác nhau, và cò súng đại liên ở vị trí thuận lợi hơn. Nếu tôi có thể đồng thời bắn cả pháo và đại liên thì sức mạnh hỏa lực sẽ còn cao hơn và bọn Gioong-ke sẽ còn “tha hồ rơi.”

Nghe xong, đồng chí kỹ sư nói: 

- Có thể đồng bộ chúng, không khó khăn lắm.

Trong trận chiến đấu tiếp theo, một máy bay ném bom địch gần như tức khắc bị vỡ tan từng mảnh dưới làn đạn hỗn hợp của tôi. Những bạn chiến đấu chứng kiến sự việc liền hỏi tôi đã bắn ở cự ly và điểm ngắm ở đâu. Tôi bèn lộ bí mật cho các bạn.

Và ngày hôm sau, Giơ-mút đến tìm, càu nhàu với tôi:

- Này, anh làm gì thế? Bây giờ, mọi người đều đòi tôi sửa cò súng cả.

- Nếu họ đề nghị thì cần phải làm. Anh đã báo cáo việc này với chỉ huy chưa?

- Chưa phải lúc. Một kỹ sư có thể tự quyết định những việc như vậy. 

- Rất đúng! - Tôi nói và biết rằng không khi nào Crai-ép bằng lòng với cách giải quyết như vậy. 

Thời tiết bất ngờ chuyển xấu, trời đầy mây, mưa đã bắt đầu. Có thể vì vậy mà cuộc phản công của ta phải dừng lại. Crưm-xcai-a vẫn nằm trong tay quân địch.

Khi tranh luận, tổng hợp các bài học kinh nghiệm xương máu trong chiến đấu, những phi công đều phát biểu là những chuyến bay tốp nhỏ giờ không còn thích hợp nữa. Phải hành động bằng sức mạnh, chặn địch và diệt các máy bay ném bom Đức trước khi chúng đến gần tuyến mặt trận.

Bộ chỉ huy Xô-viết đã cho chuyển đến khu vực chúng tôi hai đơn vị mạnh, toàn máy bay tiêm kích Y-ắc có tốc độ, kiểu mới nhất. 

Khi đội quân tăng cường này đến thì sự yên tĩnh đã ngự trị trên bầu trời Ta-man. Nhiệm vụ chính của các phi công trung đoàn chúng tôi là bảo vệ các tàu tuần tiễu sáng sáng đi trinh sát trở về. Các hoạt động ban đêm của hải quân vào bờ bắc của biển A-dốp đã gây nhiều rối loạn ở phía sau quân địch. Chúng tôi thành thật phấn khởi trước chiến thắng của các bạn, nhưng bảo vệ những chiếc tàu nhỏ cũng là một nhiệm vụ khá buồn nản.

Trong cả thời kỳ tương đối yên tĩnh, chúng tôi chỉ nhớ có mỗi một nhiệm vụ hơi khác thường. Một hôm, Crai-ép gặp riêng tôi, mở cặp bản đồ ra nói:

- Cất cánh với tám máy bay. Trên sân bay này có một chiếc Y-ắc của chúng ta. Hãy thiêu hủy nó bằng bất kỳ giá nào. Dùng bốn chiếc chế áp phòng không địch để bảo đảm cho những chiếc khác hoàn thành nhiệm vụ,

- Rõ! - Tôi trả lời mặc dù khá ngạc nhiên khi nhận một loại nhiệm vụ như vậy. Vì sao một trong những chiếc tiêm kích loại mới nhất của chúng ta lại có thể nằm trên một sân bay địch? Đồng chí chỉ huy không nói gì thêm trước sự bặn khoăn của tôi.

Lợi dụng những đám mây, tốp chúng tôi đến được điểm chỉ định, không bị phát hiện và bổ nhào xuống sân bay. Nhưng ở đấy không có một chiếc máy bay nào.

Trở về, khi tôi báo cáo với Crai-ép, anh âu sầu nói:

- Bọn chó chết đã kịp giấu đi rồi. Bây giờ hãy theo dõi cẩn thận, bọn Đức có thể lợi dụng máy bay của ca.

Tôi rất quan tâm đến lời căn dặn đó: bọn phát xít chắc chẳng quét sơn lên những ngôi sao của chúng ta đâu.

Ngày hôm ấy, đúng hơn, là chiều hôm ấy, vào bữa ăn tối tôi đã biết vì sao máy bay ta rơi vào lay kẻ địch. Một câu chuyện hết sức ngờ nghệch và đáng tiếc. Những chiếc Y-ắc này từ Viễn Đông bay đến Cu-ban. Mỗi tốp đều được một phi công biết rõ các sân bay ở mặt trận dẫn đầu. Nhưng trước khi đến Rô-xtốp, một tốp bị bay vào một vùng mây thấp dày đặc và lạc đường. Phát hiện ở dưới có một sân bay lớn, các phi công cho đó là sân bay Rô-xtốp và sửa soạn tiếp đất. Khi hai chiếc đầu hạ cánh, thì có người nhận thấy trên sân có một chiếc ô lô mang dấu Chữ thập ngoặc và nhiều binh lính. Toàn đội đình chỉ cuộc hạ cánh và lấy độ cao, nhanh chóng bay về phòng tuyến của ta. 

Hai người đã hạ cánh cũng nhanh chóng hiểu ra rằng họ đã rơi vào móng vuốt bọn phát xít. Một người đã tìm cách cất cánh được, còn người kia thì không...

Tôi cảm thông sâu sắc tâm trạng của đồng chí phi công ấy: hăm hở đi ra mặt trận để rồi ngay tức khắc bị bắt làm tù binh.

Chiếc Y-ắc đó liệu có xuất hiện trên mặt trận chúng tôi không?.

Một hôm, tôi thấy ở gần sở chỉ huy một phi công lạ, to lớn, dong dỏng, đội mũ bay và mặc áo dạ. Hình như đồng chí đang đợi ai. Với hình dáng và tư thế của đồng chí, tôi đoán đây là một nhân vật quan trọng nên tìm cách tránh con mắt của đồng chí để chuồn vào trong hầm. Nhưng khi tôi đi ra, đồng chí gọi: 

- Này anh bạn, ở đây đánh nhau thế nào? - Đồng chí hỏi và bắt tay tôi.

Qua vài dấu hiệu chưa rõ ràng, tôi kết luận là đồng chí thiếu tướng này (tôi vừa nhận thấy trên quần đồng chí có cái nẹp đỏ cấp hiệu) vừa mới đi chiến đấu trở về và lần xuất kích đó chắc không gặp may mắn lắm. Đồng chí giới thiệu:

- Xa-vít-xki. 

Đây chính là đồng chí chỉ huy đơn vị đến tăng cường cho chúng tôi! Vừa đến mặt trận, đồng chí đã thân chinh xuất kích ngay. Đồng chí hỏi tôi nhiều câu về tình hình quân địch, về chiến thuật của chúng tôi, về những trận chiến đấu của phi đội. Các phi công lập tức vây quanh chúng tôi - cả anh em chúng tôi và những người cùng đến với đồng chí - chuyện trò rôm rả nói lên và những cử chỉ biểu hiện thay động tác của máy bay. Sau khi chăm chú nghe những phi công ở mặt trận, đồng chí thiếu tướng nói: 

- Chúng tôi nhất định sẽ tổ chức ngay một hội nghị về chiến thuật không chiến hiện đại và sẽ mời các đồng chí, những người của đội cận vệ, truyền đạt cho chúng tôi những kinh nghiệm của các đồng chí. Không phản đối chứ? 

Đồng chí thiếu tướng đã tranh thủ ngay được trái tim của các phi công. Một thủ trưởng phải như vậy. Tôi nghĩ: giản dị, dễ gần, thông minh. Đồng chí này biết đánh giá con người và tất cả những điều đồng chí đặt ra đều nhằm chiến thắng quân thù.

Trong những ngày tiếp sau, Xa-vít-xki không thể tập trung các phi công như đồng chí muốn. Kẻ thù đã chuyển sang phản công nhằm lấy lại các vị trí chúng đã mấl ở Mít-xkha-cô. Thế là những cuộc chiến đấu lại nổ ra dữ dội cả lên mặt đất và trên không.

Trên bản đồ bay, vùng “Đất nhỏ” đã dược gạch chéo bằng bút chì dỏ. Chúng tôi biết rằng vùng đất nhỏ bé này của bờ biển chỉ toàn cát và đất sét, tuy không có gì đáng chú ý từ trên không, nhưng đã đẫm máu các chiến sĩ Xô-viết. Nhờ những hy sinh to lớn của cuộc đổ bộ do đại úy Cu-nhi-cốp phụ trách, mới chiếm được vùng đất này từ tay bọn địch và nhờ lòng dũng cảm mà những chiến sĩ hải quân ta mới giữ được nó trong tay.

Việc chuyển sang phản công của bọn Đức đã buộc chúng tôi, những phi công tiêm kích, chấp hành các nhiệm vụ khó khăn và vô cùng quan trọng. Vừa phải bảo vệ vùng trời có hiệu lực, bảo đảm cho các chiến sĩ hải quân phòng thủ vùng “Đất nhỏ”, vừa phải chi viện cho các hoạt động của máy bay ném bom và máy bay cường kích của ta .

Vì vậy một buổi sáng tinh mơ, tám chiếc máy bay tiêm kích đã cất cánh hộ tống hai tốp máy bay ném bom bổ nhào đi đánh một khu vực tập trung quân lính và xe thiíet giáp địch mà chúng tôi đã trinh sát thấy trong một thung lũng ở gần Mít-xkha-cô. 

Tôi và đồng chí hộ vệ phụ trách che chở cho một tốp, còn biên đội Dơ-mi-tri Glin-ca phụ trách tốp kia.

Đến gần vịnh Tơ-xê-mét, chúng tôi gặp bọn Mét-xe. Glin-ca vào trận ngay. Tôi nghĩ anh đã tính vội: chỉ cần uy hiếp bọn Mét-xe chứ không nên để máy bay ném bom Pe-2 của ta không được bảo vệ, mà đấy lại là nhiệm vụ của chúng tôi. Bởi vì đã có những tốp máy bay tiêm kích khác phụ trách việc quét sạch bầu trời.

Sau khi ném bom không gặp trở ngại, những chiếc Pe-2 lượn ngoặt trên biển để quay về. Tôi hết sức cảnh giác vì chính lúc quay trở về này bọn tiêm kích địch thường hay chớp cơ hội để tiến công ta. Vì khi trở về, đội hình sẽ kéo dài và một vài chiếc ném bom sẽ tụt lại sau. 

Từ trên độ cao tôi đang bay, nhìn về A-na-pa rất rõ. Tôi thấy từng đám bụi mù bốc lên trên sân bay. Tình thế đã rõ: bọn tiêm kích địch đang cất cánh.

Lúc này, lại xuất hiện trên bầu trời nhiều tốp máy bay ném bom địch. Chúng bay ngược chiều và cùng độ cao. Trông thấy chúng, lòng tôi quặn lại. Bọn giặc mới đông làm sao? Bao nhiêu bom đạn mắc dưới cánh, những quân khốn kiếp sẽ quẳng xuống đầu những người phòng thủ mảnh “Đất nhỏ”! Không, không thể được. Không do dự, tôi dẫn đầ tốp lao vào công kích. Chúng tôi lao như cơn bão vào tốp đi đầu và nổ súng. 

Các máy bay Pe của chúng tôi gặp địch cũng lao vào trận chiến đấu. Phút chốc là một sự hỗn độn hoàn toàn, một cơn xoáy lốc của lửa và kim khí. Bọn Hít-le vứt bom lúng tung và tháo chạy. 

Những chiếc Pe ngừng bắn, củng cố lại đội hình và quay về. Tôi đếm từng chiếc, tất cả đều bình an vô sự. Chỉ còn chúc họ trở về sân bay an toàn. Nhưng giờ phút hiểm nghèo nhất đã bắt đầu.

Khi đội hình ngoặt lại để về sân bay, hai máy bay ném bom ta đã tụt lại phía sau. Không thể bỏ rơi họ. Tôi cảnh giới bầu trời. Và đây, hai chiếc Phốc-cơ đã lén lút tiếp cận chúng tôi từ phía dưới.

Tôi lật nghiêng bổ nhào xuống và chiếm vị trí sau đuôi một chiếc Phốc-cơ, còn đồng chí hộ vệ công kích chiếc kia. Mải đuổi theo máy bay ném bom ta, bọn chúng không để ý đến chúng tôi. Bây giờ vấn đề ai thắng là tốc độ và sự khôn khéo.

Tôi đã bắt được chiếc Phốc cơ Un-phơ trong máy ngắm. Nhưng nó đã bắn trước. Máu sôi lên, tôi nhả vào nó cả một tràng đầy đạn liên thanh và pháo.

Tràng đạn của tôi mãnh liệt và chuẩn xác hơn của nó. Máy bay ném bom ta vẫn tiếp tục bay trong khi chiếc Phốc-cơ Un-phơ lao xuống, từ từ nghiêng cánh và rơi xuống đất. Tôi không thể không nhìn theo xem tên phi công có nhảy dù không. Không, đã quá muộn. Máy bay địch đâm đầu xuống biển, chỉ để lại một đám khói và những vòng tròn trên mặt nước.

Tôi đuổi kịp các máy bay ném bom ta đã bay vào đất liền, trong khi hàng chục máy bay tiêm kích ta và địch đang quay tròn lồng lộn trên không.

Tôi lại bay trong đội hình bốn chiếc để hộ tống hai phi đội chín chiếc Pe-2.

Vừa rời đất, đồng chí họ vệ Ô-xtơ-rốp-xki chẳng hiểu vì sao bắt đầu tụt lại phía sau. Tôi đã biết từ lâu cái chứng thất thường của động cơ máy bay ‘Cô-bra". Máy thường bị chờn, và nếu không ngừng bay thì có thể chết máy, thám chí bốc cháy.

Ô-xtơ-rốp-xki là một phi công trẻ. Vì thế tôi bảo cậu ta có lẽ quay lại thì tốt hơn. Nhưng cậu ta từ chối, bảo đảm với tôi là bảng đồng hồ bay đều tốt. Tuổi thanh niên hăng hái bao giờ cũng hướng về phía trước. Cậu ta ít được cất cánh đi làm nhiệm vụ nên không muốn quay về. Mặt khác, cậu ta nghĩ nhiệm vụ chúng tôi sẽ khó khăn hơn nếu chỉ còn lại ba chiếc. 

Đến gần tuyến mặt trận, máy bay của cậu ta bắt đầu phun khói, tôi kiên quyết bắt quay trở lại. Thật thà không giấu, tôi cũng buồn cho cậu ta: cậu ta rất hăm hở đi chiến đấu.

Trên vịnh Tơ-xê-mét, bầu trời đầy máy bay. Những chiếc Y-ác và Cô-bra tuần tiễu trên đầu chúng tôi và bay song song bên cạnh. Cùng trên một độ cao là đội hình rất mạnh của những máy bay ném bom và máy bay cường kích. Chưa bao giờ tôi trông thấy ở đây số lượng đông đảo như vậy của không quân ta.

Sau khi chỉnh đốn đội hình, những máy bay cường kích tiếp tục bay đến mục tiêu. Tôi ngừng suy nghĩ về Ố-xtơ-rốp-xki. Theo tôi tính toán thì cậu ta đã về đến sân bay.

Khi các máy bay ném bom ta đến khu vực chỉ định, bắt đầu lập vòng tròn thì tụi Mét-xe tìm cách ngăn cản không cho họ ném bom trúng đích. Nhưng chúng tôi đẩy lùi được tất cả các đợt tiến công của chúng. 

Sau khi thả hết bom mang theo, những chiếc Pe vòng lại trên biển. Đúng lúc ấy, những máy bay tiêm kích địch nấp ở trên cao mới bổ nhào xuống. Cri-u-cốp và người hộ vệ của anh đẩy lùi các đợt tiến công của chúng, còn tôi thì chặn đánh hai chiếc Mét-xe đang săn đuổi một chiếc máy bay ném bom ta tụt lại sau. Cuộc chiến đấu khá quyết liệt để chống trả với hai tên phi công phát xít đầy kinh nghiệm. Đạn pháo địch nhiều lần căng những đường lửa sát buồng lái của tôi. Dù sao, tôi vẫn giữ được ưu thế độ cao trước kẻ địch. 
Rồi một tràng đạn hỗn hợp đại liên và pháo của tôi cũng trúng đích. Một chiếc Me-109 G-2 mới toanh bốc lửa rơi xuống.

Trên đường về, tôi thấy trong trận đánh này quả là mình thiếu hẳn sự yểm hộ rất cần thiết của Ô-xtơ-rốp-xki. 

Tiếp đất rồi, tôi không thấy chiếc máy bay hộ vệ ở vị trí đỗ. Thợ máy cho biết Ô-xtơ-rốp-xki chưa trở về. Vậy cậu ta ở đâu, cậu con nuôi của tôi? Cái gì đã xảy đến với cậu ta? Tôi gọi điện thoại, nhưng vô ích. Không ai biết gì hết.

Cả đêm tôi không chợp mắt. Chưa bao giờ tôi cảm thấy lòng đầy lo lắng. Cuộc tiếp xúc hôm qua với cậu ta và những lời cậu ta nói đã làm lung lay ý định của tôi là không muốn đưa cậu ta vào nhiệm vụ khó khăn này, luôn hiện ra trong đầu: “Lịch sử cuộc đời tôi không cho phép tôi ở lại không hoạt động tại sân bay” Ô-xtơ-rốp-xki trình bày với giọng một người bị xúc phạm khi nghĩ rằng mình không có lý lẽ nào hơn để thuyết phục tôi. Thế là tôi đầu hàng. 

Sáng hôm sau, tin điện thoại báo cho chúng tôi biết phi công Ô-xtơ-rốp-xki của trung đoàn cận vệ 16 đã được chôn cất gần thị trấn Cu-ban-xcai-a. Cậu ấy đã bị bọn tuầu tiễu săn lẻ của đối phương bắn rơi trên đường trở về. Ô-xtơ-rốp-xki nhảy dù khi chiếc máy bay bốc lửa nhưng bọn phát xít đã dùng liên thanh bắn cậu ấy ở trên không, trong lúc dù rơi. 

Biết bao lần, sau khi hạ một chiếc Mét-xe, tôi nhìn thấy tên phi công Đức nhảy dù. Nhưng không bao giờ tôi nghĩ đến chuyện sát hại nó ở trên không.

Vậy thì, tôi quyết định: từ nay chứng đừng hòng chờ đợi lòng nhân đạo của chúng tôi!

Cũng ngày hôm đó, tôi được biết tư cách xấu xa của Pa-xkê-i-ép. Trong một cuộc không chiến trên vùng “Đất nhỏ”, hắn lại bỏ rơi người hộ vệ Véc-bít-xki và đồng chí này đã hy sinh. Điên tiết, tôi định tự tay cho tên hèn nhát một viên đạn vào đầu, nhưng bạn bè đã ngăn lại. Rồi toàn phi đội chúng lôi cùng đến gặp Crai-ép yêu cầu đuổi tên khốn kiếp ra khỏi hàng ngũ quân đội. Cuối cùng, trung đoàn trưởng buộc lòng phải chấp nhận ý kiến thống nhất của chúng tôi.

Anh cho lệnh bắt giam Pa-xkê-i-ép và khởi tố hắn trước tòa án quân sự.

Mặt trận yên tĩnh vẫn không cho chúng tôi một chút nghỉ ngơi. Cũng như trước kia, chúng tôi chỉ sống để chiến đấu, chúng tôi hăng hái tập luyện, để chuẩn bị cho những cuộc chiến đấu mới. Mặc dù vậy, trong tâm tư chúng tôi vẫn cảm thấy có cái gì là lạ, không bình thường. Chúng tôi cảm thấy đau xót hơn vì mất mát bè bạn, luôn luôn suy nghĩ về gia đình và bạn hữu.

Tiếng hát của các cô gái đi làm đồng về bây giờ không hiểu sao có vẻ như buồn bã hơn. Và, trong thiên nhiên là mùa xuân tràn trề sức sống. Thị trấn nhỏ chìm ngập trong màu xanh của những khu vườn đầy hoa ngát hương. Có thể vì vậy mà gợi cho chúng tôi nỗi buồn. Nhìn xung quanh, lòng mọi người bỗng se lại khi thấy Véc-bít-ki, Mốt-sa-lốp, Ô-xtơ-rốp-xki... và nhiều người khác không còn nữa.

Một hôm vào giữa tháng tư, Cri-u-cốp, Đơ-mi-tri Glin-ca, Xê-mi-ni-sin và tôi được gọi đến Bộ tham mưu không quân, đóng ở ngoại ô Cra-xnô-đa. Chúng tôi lên đường trên máy bay chiến đấu. Đó chính là phương tiện nhanh nhất để đến kịp theo lệnh triệu tập khẩn cấp.

Chúng tôi hạ cánh xuống một sân bay lạ, diện tích hẹp và nhất là rất gồ ghề, trên đường hạ cánh bất thần cảm thấy chấn động mạnh, tôi phanhlại: một bánh đã sa xuống một ổ gà sâu, khô ráo. Một chân chính bị gãy và máy bay sập xuống một bên cánh. Trong số người đến giúp đỡ tôi có đồng chí chỉ huy một phi đội liên lạc, trung úy Ô-lê-phi-ren-cô. Tôi nhờ anh báo cáo tình hình với ban tham mưu trung đoàn tôi và nhờ anh đề nghị với đơn vị chiều nay cho một chiếc Po-2 đến tìm tôi.

- Đừng quá lo lắng, đồng chí đại úy. Sẽ đưa đồng chí đi. Ở đây chúng tôi cũng có máy bay.

Vừa đi bên nhau vừa trò chuyện. Ô-lê-phi-ren-cô không giấu giếm rằng anh không bằng lòng về vị trí công tác của mình. Anh đã dùng thời gian để huấn luyện trong một câu lạc bộ hàng không, mở ra cho nhiều chàng trai con đường đến với không quân, còn chính anh thì vẫn bị bố trí vào cái công việc nuôi dạy trẻ con này. Đến bên chiếc xe đang đợi chúng tôi, đồng chí trung úy bỗng giữ tôi lại và với dáng điệu bối rối, anh nói:

- Tôi có một điều khẩn cầu anh, đồng chí đại úy... Đề nghị đồng chí hãy nói với thủ trưởng của tôi: cho phép tôi về trung đoàn các đồng chí. 

- Nhưng chúng tôi là phi công tiêm kích.

- Tôi sẽ học tập. Tôi hiểu máy bay. Anh sẽ không phải phiền lòng về tôi, đồng chí đại úy!.

Chúng tôi đi trên xe Gíp, không xa bờ sông. nơi mà trước chiến tranh. nhiều ngày hè tôi và các bạn thường qua lại. Tuổi trẻ không bỏ lỡ dịp đến bãi sông Cra-xnô-đa này để bơi lội, nhảy cầu, đá bóng và cố nhiên còn để ngắm thiên hạ. 

Cri-u-cốp, Đơ-mi-tri Glin-ca và Xê-mi-ni-sin, các bạn đồng hành, vừa tán vừa tò mò phỏng đoán tìm hiểu lý do triệu tập chúng tôi đến Bộ tham mưu tập đoàn quân. Tôi lơ đãng nghe họ, luôn luôn nghĩ đến Ô-lê-phi-ren-cô. Đúng, anh thực lòng ham muốn trở thành phi công tiêm kích. Chắc chắn đã có nhiều lần anh nêu đề nghị đó với cấp trên, và người ta đã trả lời anh bằng sự từ chối. Tôi cũng vậy, trước kia, tôi từng bày tỏ nguyện vọng của mình với bất cứ người nào tôi cảm thấy có thể giúp mình. Nhiều năm đã trôi qua trước khi tôi đạt đến đích. Thế mới biết, không có con đường nhung lụa nào trong cuộc sống cả.

Ở Bộ tham mưu tập đoàn quân, trước hết người ta đãi chúng tôi một bữa ăn sáng ngon lành và thịnh soạn. Một bình đầy rượu vang đã đặt trên bàn.

- Không có ai rình mò chúng ta uống nhiều hay ít chứ? - Glin-ca hỏi, quay nhìn giả cách thận trọng.

- Mình tin là không có ai.

- Vậy thì, làm một chầu nữa. 

Chúng tôi liên hoan thực sự, rượu và đồ nhắm đầy bàn. Chưa có nhiệm vụ ngay trong ngày hôm nay và các thủ trưởng cũng có vẻ quên. Từ khi chiến tranh đến giờ, đây là lần đầu tiên anh em phi công chúng tôi được mời đến một cơ quan tham mưu cấp cao để báo cáo nghiêm chỉnh. Người ta đã không sớm hiểu về đời sống, những suy nghĩ và những kinh nghiệm của chúng tôi. Thâm tâm tôi vẫn ngạc nhiên và lo lắng về một cuộc sống có thể nội là cách biệt: không ai hiểu những khám phá của chúng tôi và người ta cũng không phổ biến cho chúng tôi những điều có thể là bổ ích của các đơn vị khác.

Tướng Véc-si-nhin, một người cao lớn đẹp đẽ, khuôn mặt mệt mỏi, tiếp chúng tôi. Sau khi bắt tay từng người, đồng chí mời ngồi. Chúng tôi ngồi xuống những ghế dựa vào tường phòng làm việc. Mặt bàn phủ dạ xanh và sự bố trí xung quanh gợi cho chúng tôi thời kỳ hòa bình, trước chiến tranh.

Tôi đã có lần gặp trung tướng năm ngoái, khi đồng chí đến trao lá cờ cận vệ cho trung đoàn. Điều đập vào mắt tôi là từ đó đến nay mái tóc đồng chí đã bạc thêm nhiều.

- Thế nào, các đồng chí, hãy trò chuyện một chút về cách đánh kẻ địch tốt nhất ở trên không - Đồng chí mở đầu một cách giản dị.

Đồng chí trình bày cho chúng tôi hiểu một cách chi tiết tình hình mặt trận, phân tích tình trạng lực lượng không quân ta và địch, rồi dừng lại ở những vấn đề quan trọng nhất về sử dụng máy bay ném bom, cường kích và tiêm kích.

- Trước kia, kẻ địch bắt chúng ta hoạt động theo chúng - Đồng chí nhấn mạnh - Bây giờ thì chúng tìm cách thích nghi với chiến thuật của chúng ta. Các đồng chí tưởng rằng hiện nay tụi Gioong-ke thích thú lắm khi chúng quẳng bừa bom đi trước khi đến mục tiêu ư? Không! Chính vì cùng với việc mất dần ưu thế về số lượng, kẻ địch cũng không tin tưởng vào lực lượng của chúng nữa. Nhiệm vụ của chúng ta là phải giành toàn bộ quyền chủ động vào trong tay. 

Khi đồng chí vừa nói đến tầm quan trọng của ưu thế độ cao cần cho thắng lợi trong không chiến, tôi đã muốn phát biểu để trình bày ngay những suy nghĩ về chiến thuật, nói ngay về các vấn đề đã làm cho phi công tiêm kích chúng tôi say mê.

Khi được phép phát biểu, tôi trình bày ý kiến không đồng tình với lệnh quy định cụ thể tốc độ bay của các tốp tiêm kích trên đầu bộ đội ta. Để chứng minh, tôi đưa ra những ví dụ bằng sự kiện.

Rồi tôi đề cập đến một vấn đề khác: vì sao người ta không xác nhận rằng, nhờ sự tích cực hoạt động của phi công tiêm kích, những máy bay địch bị hạ dù rơi bên kia tuyến mặt trận, trên đất địch. Điều đó thật vô lý: giao nhiệm vụ tìm và diệt kẻ địch trên không ở phía sau tuyến phòng thủ của chúng mà lại không tính gì đến kết quả các trận chiến đấu. Vì thế, chẳng lấy gì làm lạ nếu một vài phi công không muốn vượt qua đường biên giới đất địch.

Tướng Véc-si-nhin chăm chú nghe mọi ý kiến, ghi vào sổ tay.

Cuộc gặp mặt kết thúc vào buổi trưa. Chúng tôi chia tay với sự dự cảm những biến cố lớn sắp xảy ra trên mặt trận. Mỗi người mang theo niềm tin từ nay về sau người ta sẽ chú ý hơn đến những kinh nghiệm của phi công và bộ chỉ huy sẽ soát xét tại một vài lệnh liên quan đến công việc chúng tôi.

Khi từ biệt trung tướng, tôi chuyền đạt lên đồng chí đề nghị của Ô-li-phê-ren-cô:

- Cậu ấy có thể làm gì, phi công tiêm kích ư? - Véc-si-nhin ngạc nhiên. 

- Cho phép tôi nhận đồng chí ấy vào phi đội. Tôi sẽ giúp đồng chí ấy chuyển loại. Đồng chí ấy chỉ ước mong có thế.

- Được, tôi không thấy có gì trở ngại - trung tướng nói - Nhưng, hãy cẩn thận, đồng chí đại úy, chớ có vội đưa cậu ta ra trận trước khi cậu ta được huấn luyện đầy đủ

Trở lại sân bay, Ô-li-phê-ren-cô bám ngay lấy tôi ở gần hầm trú ẩn. Sau khi nhìn tôi bằng con mắt dò hỏi, anh liền quay mặt đi.

- Này làm sao lại thoái chí thế? - Tôi nói với anh - Hãy sửa soạn bàn giao việc chỉ huy phi đội cho người khác. 

- Đúng thế ư? - Đôi mắt anh ánh lên niềm vui. 

- Trung tướng đã cho phép anh đi. 

- Cám ơn rất cám ơn – Ô-li-phê-ren-cô tràn ngập hạnh phúc, chỉ nói được như vậy.

Anh đưa tôi trở về trung đoàn bằng máy bay Po-2. Ngắm anh trên dọc đường bay, tôi nghĩ: thật là hạnh phúc khi muốn gì được nấy. Và, tôi còn nghĩ đến những mối quan hệ tốt, thực sự anh em giữa những con người trong quân đội Xô-viết. Và suy nghĩ đó đã sưởi ấm lòng tôi.

Sau cuộc tham khảo ý kiến của cơ quan tham mưu, những chuyến viếng thăm trung đoàn của các phóng viên báo chí ngày càng nhiều.
Trước kia, họ thường chỉ đưa tin chiến thắng, nay họ quan tâm hơn đến kinh nghiệm chiến đấu của phi công tiêm kích và đặc biệt những cải cách về chiến thuật. 

Một hôm, nhân tiếp xúc với một nhà báo, tôi kể lại tỉ mỉ những cuộc không chiến vừa qua với bọn tiêm kích địch trong vùng Cu-ban. Ít lâu sau đó, tờ Cra-xnai-a Dơ-véc-da đăng một bài dài, trong đó nêu lên đúng công thức về cách đánh sấm sét của chúng tôi: độ cao - tốc độ - cơ động - hỏa lực. Công thức đó đã chuyển thành châm ngôn.

Ngày mồng 1 tháng Năm sắp tới, Phó chỉ huy về chính trị và bí thư đảng ủy trung đoàn đã bố trí từng chi tiết cho ngày lễ, dự định cử một vài chúng tôi nhân dịp đó đi nói chuyện ở những thị trấn lân cận. Nhưng những biến cố đã đảo lộn mọi kế hoạch: Ngày 28 tháng tư tôi nhận lệnh cùng với phi đội di chuyển ngay đến một sân bay của máy bay ném bom. 

- Các đồng chí sẽ công tác với họ - Cơ quan tham mưu báo cho tôi biết. 

Chúng tôi đến căn cứ của những chiếc Pe-2 trước khi mặt trời lặn. Sân bay yên tĩnh. Máy bay đỗ thẳng hàng dọc đường băng như những chiến sĩ đứng trong hàng ngũ. Đột nhiên tôi nảy ra ý nghĩ muốn biểu diễn vài động tác bay cao cấp trước những phi công ném bom. Sau khi hạ lệnh cho toàn đội hạ cánh, tôi lấy độ cao và lao qua như một thiên thạch, càng ngửa lên trời, trên đầu sở chỉ huy. 

Khi lật lại, tôi ngửi thấy mùi khét. Đó là những dây cáp bị cháy: Rút ngắn vòng tròn, tôi chỉ còn vừa đủ thời gian hạ cánh. Chỗ cháy được dập tắt, nhưng máy bay vẫn bị hỏng. Tôi phải mượn chiếc máy bay của đồng chí hộ vệ và tự mình trực tiếp phụ trách bảo vệ mười tám chiếc Pe-2. Rếch-ca-lốp và đồng chí hộ vệ có nhiệm vụ chế áp bọn Mét-xe bay chặn chúng tôi và sẽ đến chi viện nếu cần thiết.

Những chiếc Pe2 đến mục tiêu, tiến vào hướng bay ném bom. Nhìn trên không, tôi thấy Rếch-ca-lốp đã chiến đấu với bốn chiếc Mét-xe. Điều tôi quan tâm là "xem đối phương có được tăng viện không”. Nhưng hôm ấy. những máy bay Xô-viết quá đông trên bầu trời nên bọn Đức, không chú ý lắm đến tốp máy bay chúng tôi.

Sau khi ném bom xuống cơ quan tham mưu địch, những chiếc Pe-2 quay trở về. Vào lúc đó, bỗng một chiếc Y-ắc bất ngờ xuất hiện trên bầu trời. “Cậu ta bị lạc đội, anh chàng khốn khổ” - Tôi nghĩ vậy khi nhìn chiếc Y-ắc bay ngang đường bay của những máy bay ném bom ta. Nhưng tôi cảnh giác ngay: vì sao chiếc máy bay không nhập vào với chúng tôi? Đúng, vì sao?

Khi đến gần những chiếc Pe-2, chiếc Y-ắc trút một tràng đạn liên thanh rồi vọt cao. Tôi hiểu ngay ra đó là chiếc máy bay mà chúng tôi đáng lẽ phải phá hủy ở sân bay Ta-gan-rốc. Đúng, đó là một địch thủ nguy hiểm. May sao, chúng tôi cũng không bị nhiều tổn thất: cỉi một xạ thủ súng máy bị thương trên một chiếc máy bay ném bom. Sự việc có thể kết thúc xấu hơn.

Về đến sân bay, tôi báo cáo với Crai-ép sự việc xảy ra và đề nghị cho phép đi làm nhiệm vụ bằng chiếc máy bay của anh.

- Phải đấy, cho nó lên trời đi - Anh trả lời, không chú ý đến tính hài hước vô tình trong câu nói. ..

Vào ngày phản công đầu tiên, chúng tôi chịu trách nhiệm làm chủ vùng trời trên bán đảo Ta-man. Bọn Hít-le bắt đầu phải lợi dụng đến chiến thuật phục kích trên không. Bay ở tít trên cao, chúng rình những phi công chúng tôi tụt lại sau đội hình để hạ họ bằng những đợt công kích bất ngờ. Nhờ đó chúng đã hạ được Ô-xtơ-rốp-xki và Véc-bít-xki, và có lẽ cả Pha-dê-ép trên bàu trời sân bay. Chúng tôi bắt buộc phải lùng tìm chúng bằng cách phái đi những biên đội làm nhiệm vụ săn tự do, mang theo mặt nạ dưỡng khí. Thế rồi, các tay thiện xạ của chúng ta đã buộc bọn phát xít phải từ bỏ các ổ phục kích. .

Một hôm, tôi dẫn đầu một tốp tám chiếc đi làm nhiệm ụ bảo vệ bộ dội mặt đất, đến phía tây Nô-vô-rô-xít-xcơ chúng tôi gặp ba tốp máy bay địch; khoảng chín mươi máy bay ném bom, có chín chiếc Mét-xe hộ tống đang bay đến Crưm-xcai-a. Tôi hạ lệnh cho Phê-đô-rốp dùng bốn chiếc máy bay kiềm chế bọn tiêm kích địch, trong khi tôi cùng Rếch-ca-lốp và đồng chí hộ vệ tiến công vào bọn Gioong-ke.

Chúng tôi từ trên cao bổ xuống. Bằng loạt đạn đầu, tôi hạ ngay tên dẫn đầu tốp thứ nhất. Đội hình máy bay ném bom địch tán loạn. Lao vào lần thứ hai, một chiếc Gioong-ke khác lại rơi xuống bốc cháy. Biên đội Rếch- ca-lốp cũng công kích thắng lọi.

Địch hoảng hốt ném bom lung tung. Bọn Gioong-ke bay sát mặt đất, tháo chạy. Chúng tôi lao vào tốp chín chiếc thứ hai và quang cảnh như trên lại tái diễn, quang cảnh đó làm tôi nghẹt thở.

Bất thần tôi nghe thấy trong vô tuyến:

- Pô-crư-skin! “Hổ xám” đây. Bọn Đức đang bay đến chỗ chúng tôi. Hãy tiến công chúng!

Lệnh gọi từ trạm bổ trợ. Phải hay nhanh đến tuyến thứ nhất. Tập hợp nhanh toàn tốp, tôi bay về phía đông, đằng sau chúng tôi là những đám lửa của bọn Giong-ke bị hạ.

Trên không phận Crưm-xcai-a, chúng tôi gặp một tốp máy bay Mét-xe đang bay tới, như mọi người biết, để quét sạch vùng trời trước khi bọn ném bom của cúung đến.

Lấy độ cao, tám máy bay chúng tôi lao xuống bọn Mét-xe. Nhưng bọn chúng không nghênh chiến mà nhanh chóng rút lui về hướng A-na-pa. Chúng tôi không đuổi theo vì chỉ còn ít đạn dược và nhiên liệu.

Vào lúc đó chúng tôi thấy xuất hiện từ phía phải hai tốp Gioong-ke, có tám máy bay tiêm kích hộ tống. Làm thế nào? Chúng tôi không có quyền rút lui. Chúng tôi không thể để cho kẻ địch ném bom xuống bộ đội mặt đất. Và tôi dẫn toàn đội lao vào cuộc chiến.

Bằng một đường đạn chuẩn xác, tôi đã hạ được tên tốp trưởng tốp thứ nhất. Nhưng đã hết cả đạn liên thanh và đạn pháo. Các ổ chứa đạn của những phi công khác cũng rỗng tuếch. Còn bọn máy bay ném bom địch vẫn tiếp tục tiến về tuyến mặt trận.

Thế là, tôi ra lệnh cho toàn đội:

- Khép chặt đội hình! Ta làm như lao thẳng vào chúng! 

Họ hiểu ý định của tôi. Trước kia, chưa bao giờ chúng tôi thử một cuộc tiến công tâm lý bằng số đông, nhưng bây giờ không còn giải pháp nào khác. 

Bọn Hít-le không chịu dựng được đòn xung kích. Trút bom giữa trời, chúng bổ nhào, quay mũi, bay về căn cứ. Đúng lúc này, những máy bay tiêm kích ta xuất hiện. Bây giờ chúng tôi có thể rút khỏi chiến đấu. Chúng tôi đã hoàn thành nhiệm vụ không mất một chiếc máy bay.

Ngày mồng 5 tháng Năm, bộ đội ta giải phóng Crưm-xcai-a. Cũng ngày hôm ấy, Va-dim Pha-đê-ép không trở về.

Một buổi sáng mùa thu ấm áp, trung đoàn tập hợp gần sở chỉ huy. Phó trung đoàn trưởng về chính tri Pô-grê-bơ-nôi nói chuyện. Anh nói về những hoạt động trên mặt trận, những chiến thắng của các phi công. Chúng tôi chờ anh thông báo một vài chi tiết về cái chết của Va-đim Pha-dê-ép.

Nhiều người trong chúng tôi đã đến chỗ anh rơi xuống và tới khuya họ mới trở về trung đoàn. Qua những mẩu chuyện họ kể, người ta có thể dựng lại tất cả quang cảnh trận đánh mà Pha-đê-ép tham dự, và mấy phút bay cuối cùng của anh. Chúng tôi biết là bờ sông thấp đầy lau sậy, các bãi lầy, nơi Pha-đê-ép bay qua một cách nặng nề trên chiếc máy bay bị trọng thương, đã vĩnh viễn chôn vùi sự bí mật về những giây phút cuối cùng của anh.

Lần lượt nêu tên những phi công xuất sắc đã lập công trong những trận đánh để giải phóng Crưm-xcai-a, bất thần Pô-grê-bơ-nôi dừng lại và cúi đầu xuống. Chúng tôi hiểu ngày đó là cái tên mà anh rất đau đớn khi nhìn thấy trên danh sách nhũng người đã hy sinh. Và, không phải chỉ mình anh: Pha-đê-ép là người con thân yêu của toàn trung đoàn.

Mặc dù Pha-đê-ép chỉ có mặt trong hàng ngũ chúng tôi một thời gian ngắn, con người dũng cảm có trái tim nồng hậu và thành thật, tình cảm trong sáng, đầy nhiệt tình tuổi trẻ ấy đã để lại trong ký ức của chúng tôi một dấu ấn rực rỡ, không phai mờ. Đối với tôi, Va-dim không chỉ là một chiến hữu cùng sống và cùng chiến đấu: một tình bạn vững chắc đã thắt chặt chúng tôi.

Tôi nghĩ đến những nguyên nhân về sự hy sinh quá sớm của anh. Theo tôi nghĩ: không thể đặt nó vào một trường hợp ngẫu nhiên thiếu suy tính: Va-dim đã là một phi công từng trải, một chiến đấu viên có kinh nghiệm trên không.

Chúng tôi cùng ở cương vị phục vụ như nhau trong trung đoàn, nhưng tôi lớn tuổi hơn anh và có sự suy nghĩ nghiêm túc trong những thử thách nặng nề hàng ngày: Va-đim đôi khi tỏ ra quá tự tin và coi thường kẻ địch. Tôi đã nhắc anh những tật ấy nhưng anh còn quá trẻ để luôn luôn chịu nghe theo những lời khuyên của tôi, đôi úuc anh đã nhường bước trước sự lôi cuốn bất ngờ.

Đó chính là điều đã xảy đến với anh trong lần làm nhiệm vụ cuối cùng. Đã nhiều lần, tôi nói trước với anh là không nên rời đội. Nhưng kéo theo đồng chí hộ vệ, mỗi lúc anh càng bay xa tốp bốn chiếc của chúng tôi, và cuối cùng thì mất hút anh. 

Có thể Va-đim nghĩ mình là biên đội trưởng, nên có quyền tự do hoạt động. Tôi không rõ. Chúng tôi đã lao vào cuộc chiến đấu với một tốp Gioong-ke ẩn nấp sau những đám mây đang bay đến tuyến mặt trận, trong khi Pha-đê-ép và Tơ-rút chạm trán với một chục chiếc tiêm kích địch trên vùng trời Crưm-xcai-a.

Trong cuộc chiền đểu không cân sức, máy bay của Va-đim đã bị trúng đạn. An-đrây Tơ-rút đã rất cố gắng đẩy lùi các đợt tiến công liên tục của địch nên không thể đến gíup đỡ anh. Chúng tôi ở xa và cũng không hiểu tình trạng của anh. Trên chiếc máy bay đã bị hỏng, Va-dim không thể thoát sự truy đuối của bọn phát xít.

Trong trận đánh cuối cùng, Va-đim đã chiến đấu như một người anh hùng. Nhưng cả lần này, có lẽ anh đã coi thường đối phương, chấp nhận trận đấu một chọi mười hai. Anh cũng không báo cáo bằng vô tuyến tình trạng khó khăn mà anh đang gặp. 

Tôi không hề mảy may có ý định reo rắc một bóng đen trên sự tưởng niệm quang vinh đối vời Va-đim Pha-đê-ép. Tôi chỉ muốn nhắc lại cho các phi công trẻ là lòng dũng cảm trong chiến đấu bao giờ cũng phải kết hợp với sự tính toán tỉnh táo và tính kỷ luật.

Sự hy sinh của Va-đim làm tôi đăm chiêu. Đi đâu tôi cũng nghĩ đến những nguyên nhân về cái chết của anh. Nhưng một hôm, trong khi đang lang thang như vậy, một phi công lạ mặt lại - gần và tôi nhận ra: đại úy Ô-li phê-ren-cô.

- A, họ đã thả anh rồi ư? - Tôi hỏi anh.

- Như anh thấy ssấy, đồng chí đại úy. 

- Vậy ta bắt đầu từ A, B, C, chứ?.

- Vâng, bằng các chuyến bay vòng lượn - Anh bối rối trả lời.

- Anh đã bố trí xong nơi ở chưa? 

- Đã, cám ơn anh. Bao giờ chúng ta bắt đầu?.

- Ngay bây giờ, nếu anh muốn, đồng chí đại úy.

- Vậy ta vào việc thôi.

Nghị lực, quyết tâm của Ô-li-phê-ren-cô đã xâm chiếm tôi. Tôi cũng nung nấu ước muốn được cùng anh cất cánh bay lên không sớm chừng nào hay chừng đó.

Vào giữa tháng Năm, thủ trưởng ra lệnh cho tôi đi máy bay về Xla-vrô-pôn, đến một trung đoàn dự bị để lựa chọn những phi công bổ sung. Tôi tình nguyện nhận nhiệm vụ.

- Sáng mai, chúng ta sẽ làm việc - Đồng chí tham mưu trưởng trung đoàn này nói sau khi xem công lệnh của tôi - Tôi sẽ tập họp mọi người và sẽ giới thiệu các phi công với anh. Chúng tôi có khá nhiều. 

“Khá nhiều”. Vậy tôi có thể chọn những người khá nhất. 

Sáng hôm sau, khi tôi đến trung đoàn, mọi người đã tập họp xong. Một số còn rất trẻ, số khác lớn tuổi hơn, người mặc quần áo bay, người mặc quân phục, huân chương và huy chương lấp lánh trên ngực vài người.

Những phi công tò mò nhìn tôi. Họ đều biết lý do tôi đến đây. Mọi người đều muốn được chú ý và ghi tên vào danh sách. Tôi đi xem một lượt, muốn qua cái nhìn, thái độ, trang phục, thử chọn một số người, bụng nghĩ tới Di-a-sen-cô, Mi-rô-nốp, Ni-ki-tin, Na-u-men-cô, Ôp-xi-an-kin, Pha-dê-ép, và chàng thanh niên Ô-xtơ-rốp-xki... Khi dưa những anh em này về trung đoàn, họ sẽ thành những chiến đấu viên tin cậy, xứng đáng với danh hiệu phi công cận vệ.

Ở đầu hàng, một trung úy mặc quân phục mới toanh, tiến lên một bước đón tôi. Mặt anh đầy sẹo làm tôi chú ý ngay. Lông mày bị cháy như những vết thương mới còn dính máu, cả đôi môi cũng có màu sắc không tự nhiên. Trước mặt tôi cũng là hình ảnh của chiến tranh.
Ở mặt trận, tôi chỉ lo có một điều: bị tàn phế: Cái chết đối với tôi không sợ bằng cái khổ mất khuôn mặt. Có câu hát: “Chết ngay cũng được hoặc là một vết thương đẹp”. 

- Đồng chí đại úy, hãy nhận tôi - Anh nói, giọng trầm, và tôi thấy đôi mắt anh đầm đìa nước mắt - Tôi muốn chiến đấu chứ không muốn mục ra ở đây.

Lúc đầu. tôi chưa biết trả lời anh thế nào cả.

- Đồng chí bay loại máy bay gì? - Cuối cùng tôi hỏi, mong rằng anh không phải là một phi công tiêm kích.

- Trên máy bay cường kích. Bọn khốn kiếp đã bắn chúng tôi - Đồng chí trung úy nói.

- Nhưng chúng tôi cần các phi công tiêm kích - Tôi giải thích, sung sướng tìm được lý do để từ chối, tuy thành thật mà nói, trong đáy lòng tôi cũng buồn phiền cho anh.

- Tôi sẽ nhanh chóng chuyển loại - Anh vội vàng nói - đồng chí chưa biết mối thù của tôi đối với kẻ địch và lòng mong muốn được chiến đấu. Tôi muốn trở thành phi công tiêm kích. Tôi phải tính toán đến cùng món nợ với bọn phát xít khốn nạn để trả thù về cái điều mà chúng đã gây ra cho tôi. 

Nước mắt long lanh trong mắt anh.

- Được, tôi ghi tên đồng chí - Tôi gắng gượng trả lời.

Tôi tiếp tục nói chuyện với những phi công khác, hỏi họ đã chiến đấu ở đâu, lý do họ phải chuyển về trung đoàn dự bị. Vừa nghe họ trả lời, tôi không ngừng nghĩ đến đồng chí trung uý vừa rồi. Không, tôi quyết định, không thể nhận con người đó về trung đoàn được... Sự có mặt của anh sẽ làm các phi công trẻ tuổi mất tinh thần. Mà không chỉ các phi công trẻ. Cuối cùng tôi quyết định: tốt hơn hết là không lấy một người nào ở đây, để không làm tổn thương tới đồng chí trung uý mặt cháy.

Trở về, tôi báo cáo những lý do đã ngăn cản tôi chọn các phi công ở trung đoàn bổ sung. Crai-ép và Pô-grê-bơ-nôi cũng đồng tình. Hai ngày sau, một đoàn đông đảo phi công trẻ tuổi, từ một đơn vị ở gần đó, được đưa về phía sau, để chỉnh đốn tổ chức, đến với chúng tôi.

Một hôm, bay nhiệm vụ trở về, tôi gặp Đdút-xốp ở sở chỉ huy. Anh vừa được thăng chức sư đoàn trưởng sư đoàn chúng tôi, được đề bạt các chức vụ và cấp bậc. Cao lớn, vai rộng, trong bộ quân phục may khéo, Đdút-xốp lần đầu tiên đến thăm trung đoàn chúng tôi trên cương vị sư đoàn trưởng. Anh có thái độ rất tốt và hiếu động. 

- Pô-crư-skin, lực lượng bổ sung đã đến - Anh vừa nói vừa đưa mắt cỉi các phi công đứng ở gần đấy - Cậu sẽ huấn luyện cánh trẻ: những phi công thuộc quyền các cậu, các cậu đã có những lá bài trong tay.

- Nhưng tôi, tôi còn có những lá bài khác, thưa đồng chí sư đoàn trưởng - Tôi vừa nói vừa đập vào cái cặp đựng bản dồ - Phải bay và phải đánh nhau.

- Cái này không ngắn cản cái kia, cậu vẫn bay và cậu vẫn đánh.

- Rõ!

- Nào, tôi sẽ giới thiệu đồng chí với những chàng trai này.


Gặp đoàn phi công, cũng như ở trung đoàn dự bị, người đầu tiên mà tôi để ý là một đồng chí trung úy có những vết bỏng cháy trên mặt. Chỉ khác là anh bị bỏng ở hai bên má vì chỗ này thường không được mũ bay che chở. Anh khác với các bạn ở chỗ có một thân hình lực sĩ

- Trung uý Clu-bốp - anh báo cáo khi chúng tôi lại gần.

- Đồng chí bị thương ở đâu đấy? - Đdút-xốp hỏi.

- Gần Mô-dơ-dốc, thưa đồng chí đại tá.

- À, cái góc đó mình biết - Sư đoàn trưởng vui vẻ nói, vừa nheo đôi mắt đen vùng Cô-ca-dơ - Đồng chí bay loại gì?

- Trên loại Hải âu.

- Ở đây, chúng tôi có kiểu “Cô-bra”, đồng chí đã thấy chưa.

- Đã. Sẽ quen thôi, thưa đồng chí đại tá.

Chúng tôi tiếp tục đi. 

- Trung úy Tơ-rô-phi-mốp - Một sĩ quan nhỏ, mảnh khảnh, đôi mắt xanh biếc long lanh đưa tay lên vành mũ báo cáo. 

- Đồng chí đã chiến đấu chưa?

- Ba trận thắng, thưa đại tá.

- Còn đồng chí?

- Chiến sĩ Xu-khốp.

- Chiến sĩ, thế là thế nào? Tôi không tuyển chiến sĩ.

- Tôi là phi công, thưa đại tá, nhưng khi rời trường, tôi chiến đấu trong hàng ngũ kỵ binh.

- Không hiểu nổi, kiềm tra xem vì sao lại như vậy - Sư đoàn trưởng nói với tôi.

- Rõ, tôi sẽ kiểm tra lại.

Tôi liếc nhanh mắt nhin Cô-xchi-a Xu-khốp, thân hình mảnh dẻ, quân phục chỉnh tề, mặc dù quần, áo ngoài, xà cạp toàn là đồ cũ, màu đã bạc, nhưng đôi mắt cậu ta ánh lên cái nhìn trẻ trung và vui vẻ, thêm chút tinh nghịch. Và cái nhìn đó như muốn nói: “Thế nào, kiểm tra đi. Với tôi tất cả đều hợp lệ. Các anh không phải là người đầu tiên nghe câu chuyện tôi kể”.

Tôi mỉm cười nói với cậu ta:

- Chiến sĩ! Và sau đó - Chúng ta cũng đều là chiến sĩ.

Lần lượt mọi người tự giới thiêu: Gô-lu-bi-ép, Giéc-đi ép, Tơ-sít-xtốp, Các-pốp, Kê-tốp, Bê-ri-Ô-dơ-kin... Người cuối cùng này làm tôi nhớ lại “cậu con nuôi” đã mất, Ô-xtơ-rốp-xki.

- Vì sao đồng chí gầy như con chim dẽ thế này? - Tôi tò mò hỏi cậu ta.

- Ở trường học, ăn uống không khá lắm và phải bay nhiều - Cậu thiếu úy bối rối trả lời, có vẻ lúng túng và cá tính không rõ.

Những ngày sau, tôi kiểm tra tất cả các chàng trai ở trên không. Xu-khốp, Clu-bốp, Tơ-rô-phi-mốp, Gô-lu-bi-ép, Giéc-đi-ép và Kê-tốp cho tôi ấn tượng tốt. Có thể đào tạo nhanh. Còn Bê-ri-ô-dơ-kin, theo tôi, có lẽ nên trả về trung đoàn dự bị...

Đợt huấn luyện bắt đầu. Các thanh niên học bay theo từng kíp và làm quen với những bí mật của nghệ thuật lái đã hình thành dần ở trung đoàn chúng tôi .

Một hôm, giữa lúc nghỉ, tôi nghe Xu-khốp kể lại, vì sao mặc dù là phi công, anh vẫn chỉ là chiến sĩ.

- Hãy kể đi Cô-xchi-a, với mọi chi tiết - Clu-bốp cười nói - Cả những con lạc đà và những bức ảnh.

- Cậu đã được nghe câu chuyện đó rồi ư? - Tôi ngạc nhiên hỏi Clu-bốp. .

- Độ vài chục lần! Giéc-đi-ép trả lời - ở trung đoàn dự bị, khi không có việc gì làm.

Xu-khốp chờ cho các bạn trở lại im lặng, mới mỉm cười và kể: 

- Khi còn là dân thường, tôi có nghề chụp ảnh chuyên môn, đồng thời cũng theo học một lớp lái ở câu lạc bộ hàng không. Rồi, ở đây. Ở Cu-ban, tôi vào một trường hàng không, học hết chương trình, đã trải qua các kỳ sát hạch. Nhưng khi người ta sắp sửa phong cấp quân hàm cho học sinh tốt nghiệp thì tình hình mặt trận trở nên rất nghiêm trọng. Bọn Đức đã chiếm Rô-xtốp, đã đến sông Đông và tiến về phía Đông qua các đồng cỏ Cu ban. Người ta vội vàng tổ chức học sinh thành một tiểu đoàn và phái chúng tôi ra tuyến một. Ở đấy, tôi được chuyển sang kỵ binh với nhiệm vụ bắn súng liên thanh. Chúng tôi chiến đấu trên vùng Đất đen. Người ta di chuyển trên lưng lạc đà qua các đồng cỏ thuộc Mông Cổ. Rồi tôi bị thương. Đang ở bệnh viện thì có lệnh gọi tất cả các phi công đang ở bộ binh trở về không quân. Đó vì sao tôi lại vừa là phi công vừa là chiến sĩ. Không phải chỉ một lần mà đã nhiều lần tôi kể câu chuyện này với các cấp chỉ huy.
Vích-to Giéc-di-ép, A-lếch-xan Clu-bốp và Nhi-cô-lai Tơ-rô-phi-mốp là những người đầu tiên làm chủ được máy bay “Cô-bra”. Tôi bắt đầu tổ chức với họ các trận không chiến đối kháng. Và anh chàng Xi-bê-ri Ghê-oóc-ghi Gô-lu-bi-ép trở thành hộ vệ của tôi. 

Chúng tôi tổ chức đều đặn cho những phi công trẻ các bài giảng lý thuyết về đặc điểm cấu tạo và vũ khí của máy bay địch, cùng chiến thuật của không quân Đức. Với những hình mẫu, chúng tôi dựng lên nhiều phương án khác nhau của các trận không chiến, và trao đổi kỹ động tác cơ động và các thủ đoạn công kích có hiệu quả nhất.

Người ta gọi chỗ ở của chúng tôi tại Pô-pô-vi-sét-xcai-a là một lớp học, một trường không quân và hơn thế nữa, một học viện. Tường treo đầy bản đồ, trên bàn để các mô hình máy bay ném bom và máy bay tiêm kích địch.

Clu-bốp, Tơ-rô-phi-mốp, Giéc-đi-ép và Kê-tốp sắp sửa kết thúc công tác chuẩn bị cho bay chiến đấu. Riêng Vi-át-se-xláp Bê-ri-ô-dơ-kin học không đạt. Cậu ta buồn, cảm thấy người ta sẽ trả mình về trung đoàn dự bị. Một hôm cậu ấy tìm tôi, gần như khóc và hỏi:

- Đồng chí đại úy, cho phép tôi được bay?

Không biết nên trả lời thế nào. Tôi cũng phiền lòng khi nghĩ đến chuyện phải “thải” chàng trai này bằng cách cho cậu ta bản nhận xét “học không đạt”. Tôi hứa sẽ quan tâm đến cậu ta, nhưng rồi nhiệm vụ chiến đấu đã làm đảo lộn cả.

Một lần, Cô-rốt-cốp, phụ trách thanh niên trung đoàn, lại hỏi tôi câu ấy: “Khi nào đồng chí cho phép Bê-ri-ô-dơ-kin bay?” Anh nói là anh có nhiệm vụ trao đổi ý kiến với tôi về câu chuyện này, bởi vì trong phiên họp thanh niên, trường hợp của Bê-ri-ô-dơ-kin được nêu ra, theo đề nghị của chính anh. Anh báo cáo: đã là thanh niên Côm-xô-môn thì không có quyền chỉ lang thang không làm gì trên sân bay, trong khi những người khác chiến đấu.

Từ hôm ấy, tôi quan tâm hơn đến Bê-ri-ô-dơ-kin. Tôi chưa muốn cử cậu ta đi làm nhiệm vụ với một tốp mà chưa được chuẩn bị chu đáo. Điều tôi ngại hơn cả là đưa một phi công trẻ vào một việc nguy hiểm chết người ngay lần bay đầu tiên. Nếu như cậu ta có thể vượt qua được chuyến thử thách như vậy thì bản năng tự vệ sẽ còn tiếp tục ảnh hưởng nặng nề sau này đối với cậu ta. Cái bản năng có thể làm tê liệt con người ở thời điểm nguy ngập, người phi công không thể lấy lại sự tự tin, Sự táo bạo cần thiết, và có thể bị hy sinh trong những trường hợp mà anh ta có thể dễ dàng thoát ra khỏi tình thế nguy hiểm.

- Chúng tôi sẽ bắt đầu huấn luyện cậu ấy từ ngày mai - Tôi nói với Cô-rốt-cốp và cả với Bê-ri-ô-dơ-kin.

Nhưng ngày hôm sau nữa cũng chưa được, và cả một tuần lễ sau, tôi vẫn chưa bay được cùng Bê-ri-ô-dơ-kin.

Trong chuyến bay chiến đấu đầu tiên của các phi công trẻ, một trận đọ sức gay go với bọn Mét-xe. Clu-bốp - một phi công khá trong tốp và đồng chí hộ vệ rời bỏ đội hình, nhào vào trận đánh lộn giữa đám máy bay và đã không trở về sân bay. Mãi đến chiều, chúng tôi mới biết, họ cũng diệt dược một tên Đức và đã hạ cánh ở Cra-xnô-đa.

Rất buồn bực vì sự kiện này, tôi liền ra sức huấn luyện các phi công trẻ phải hành động trong sự hiệp đồng. Phải huấn luyện họ nghiêm ngặt tuân thủ điều lệnh cơ bản của chiến thuật không chiến: không được rời đội! Sự không tuân thủ kỷ luật này đã làm chúng tôi phải trả giá bằng rất nhiều sinh mạng.

Cuối cùng, sắp hết tháng Năm, tôi cũng nhận được bức thư ngắn ngủi bấy lâu chờ đợi của Ma-ri-a. Cô báo cho biết là cô mạnh khỏe, luôn nghĩ đến tôi và vô cùng lo lắng mỗi khi đọc báo đăng tin những trận không chiến ác liệt diễn ra trên bầu trời Cu-ban.

Bức thư làm tôi cảm động đến nỗi phải quyết định tranh thủ lúc mặt trận đang lắng dịu, đi thăm ngay Ma-ri-a. Tôi tìm gặp Crai-ép.

- Đồng chí chỉ huy - Tôi đề nghị - Cho phép tôi vắng mặt một ngày và đi bằng máy bay đến thăm Ma-ri-a. Hiện nay cô ta ở gần Min-lê-rô-vô.

- Vẫn cô gái tóc nâu ấy?

- Vâng, - tôi trả lởi, cố giữ bình thản. 

- Ôi, tình yêu, một loại vết thương! - Crai-ép vừa nói, vừa đi lại trong phòng. Rồi dừng lại trước mặt tôi anh nói: Đồng ý. hãy đi đi.

Tôi hăng hái nói tiếp: 

- Tôi có thể dùng một chiếc Ut-2 được chứ?

- Được, được... Tôi thấy rồi: bây giờ Pô-crư-skin đã thành một con người bình thường! - Crai-ép cười nói và vỗ lên vai tôi - Nhưng liều liệu phải trở về trung đoàn sau ngày mai đấy. 

- Rõ? - Tôi vui vẻ trả lời, giơ tay chào nghiêm cỉinh và chạy ra sân bay.

Trong thư, Ma-ri-a không dám nói rõ địa điểm đơn vị đóng quân. Nhưng có một dòng chữ đã giải thích tất cả: “Ta-ít-xi-a cũng ở gần Min-lê-rô-vô”. Ta-ít-xi-a lại là một cô bạn thân của Ma-ri-a. 

Đến gần sân bay Min-lê-rô-vô, tôi quan sát kỹ bầu trời. Cũng để tìm thấy sân bay vì nhiều máy bay lúc nãy đang bay lượn trên đó.

Sau khi hạ cánh ở gần một vị trí đỗ máy bay, tôi thấy một chiếc xe tải và quyết định hỏi đồng chí lái xe địa điểm đơn vị mà tôi đang tìm. Đó là một bác già có ria mép mà tôi đã khá quen từ hồi ở Ma-nát. 

- Hân hạnh gặp đại úy Pô-crư-skin - Bác nói từ xa.

Tôi chào bác, sung sướng gặp người quen đầu tiên trên đường đi. Trong đầu tôi bỗng nảy ra một ý nghĩ có lẽ không được đẹp đẽ lắm: tôi muốn biết trước xem Ma-ri-a còn thật yêu tôi không . Chúng tôi xa nhau đã lâu với cuộc sống ở mặt trận... Và tôi dự định: nếu biết cô không còn chung thủy, tôi lập tức đi ngay.

Bác lái xe hỏi tình hình mặt trận, những chiến thắng của tôi; nhưng tôi lơ đãng trả lời bác vì còn mải nghĩ đến cách vào đề.

Bác lái xe đã kéo tôi khỏi cơn bối rối. Sau khi điểm lại những người quen biết chung ở Ma-nát, bác nhắc đến các cô gái nhanh nhảu của tiểu đoàn quân y.

Sau khi cảm ơn bác, vừa nhảy xuống đất, tôi đã thấy mấy khuôn mặt tò mò của những cô gái lấp ló ở các cửa sổ. Ma-ri-a chạy đến và trước khi tôi đủ thời gian ôm cô trong vòng tay thì đã bị một đám các cô y tá trẻ tuổi vây quanh. Những câu hỏi, câu đùa như mưa rào.
Rồi tôi cùng đi với Ma-ri-a về nhà cô.

- Bây giờ cho anh ăn gì nhỉ - Cô mỉm cười nói - Vì các phi công đều là những người khó chiều. 

- Cái gì em muốn thì anh cũng thích - Tôi vừa trả lời vừa ngắm khuôn mặt dịu dàng hơi gầy của cô.

Trong cái ngày đầy hạnh phúc ấy, chúng tôi dạo chơi trên tất cả những con đường nhỏ và đường mòn quanh thị xã Xta-nhít-xa cũ. Nói đủ chuyện, vui cười và đôi khi buồn lặng. Ma-ri-a bật khóc khi biết tin Va-đim đã mất. Vì anh không chỉ là bạn tôi, mà còn là người bạn tốt và chân thành của cô.

Hôm sau, tôi lên đường, Ma-rị-a muốn đưa tôi ra tận máy bay, nhưng tôi không đồng ý. Cô lấy làm lạ. Tôi không muốn giải thích cho cô là mọi phi công đều xem sự có mặt của một phụ nữ ở sân bay là một điều gở. Tôi không tin, nhưng tôi e ngại vi phạm một tục lệ cổ truyền.

Trên đường trở về, tôi nghĩ đến Ma-ri-a, đến cuộc sống sau chiến tranh, đến hạnh phúc chung sống. Nhưng con đường dẫn đến hạnh phúc ấy còn phải trải qua nhiều thử thách ác liệt của chiến tranh.

Tsu-va-skin đón tôi ở sân bay.

- Đồng chí đại úy, hôm nay - Anh hấp tấp nói, rồi bất thần ngừng lại.

Tôi không nhin được cười vì thái độ cảm động của đồng chí thợ máy vốn luôn luôn điềm tĩnh và đôi khi trở thành chậm chạp.

- Tôi chúc mừng đồng chí, đồng chí dại úy!... Người ta đã thông báo trên đài... Đồng chí đã được phong Anh hùng Liên bang Xô-viết.

Cố nén niềm vui sướng đang tràn ngập trong lòng, tôi thong thả hỏi:

- Còn những ai nữa.

- Nhiều lắm; Cri-u-cốp, Bô-rit Glin-ca, Rếch-ca-lốp à cả Pha-đê-ép.

“A, Va-đim, Va-đim - Tôi buồn rầu nghĩ - Cậu không còn sống đến giờ phút này”.

Bầu trời vang rền tiếng động cơ mỗi lúc một lớn làm tôi phải ngẩng đầu lên. Đúng trên không phận sân bay từng đợt sóng lớn những máy bay Pét-li-a-cốp đang bay từ phía tây sang phía đông. 

- Chúng ta tiến công - Tsu-va-skin giải thích. - Nhưng hôm qua, chính chúng nó, bọn kốon kiếp đã tiến công vào sân bay ta.

- Tình hình thế nào?

- Một cuộc tiến công của bọn Phốc-cơ. Chúng làm bị thương một phi công và chết một kỹ sư, như là chúng biết anh không có nhà.

- Nhưng mình thi làm gì được?

- Chúng có thể không dám đến: Mọi người nói chúng thường thông báo bằng vô tuyến cho tụi phi công phát xít khi anh có mặt ở trên không

- Ai bị hy sinh đấy?

- Uốc-van-tơ-xép. Anh ấy đang ở một chòi gác thì bị một phát đạn vào trán. Còn tôi không nhớ tên đồng chí phi công. Đó là một trong các phi công trẻ đầu tiên. Người ta phải cưa một chân và ngay sau đó thì đồng chí hy sinh.

Gần sở chỉ huy. tôi gặp trung đoàn trưởng, phó trung đoàn trưởng về chính trị và chỉ có ba phi công trẻ: Bê-ri-ô-dơ-kin, Xu-khốp, Gô-u-bi-ép. Mọi người khác có thế đang làm nhiêm vụ. Pô-giê-bơ-nôi gặp tôi đầu tiên và tôi ôm hôn anh như một người cha.

TẠM biệt Cu-ban! Chúng tôi bay trên những cánh đồng gợn sóng lúa mì và lúa mạch, trên dòng sông đầy bóng liễu rủ, trên những thành phố và thị trấn cô-dắc đã được giải phóng khỏi ách chiếm đóng ngắn ngủi nhưng khắc nghiệt của quân thù.

Tôi nhớ lại mọi mối ràng buộc với Cu-ban. Trên vùng trời, trong những trận chiến đấu quyết liệt, chúng tôi đã làm thiệt hại nặng nề những đơn vị ưu tú của không quân Hít-le. Trên bán đảo Ta-man, những phi công trẻ của chúng tôi, Tơ-rô-phi-mốp, Kê-tốp, Clu-bốp, Xu-khốp, Giéc-đi-ép, Gô-lu-bi-ép đã chứng minh điều đó. Và chúng tôi đã để lại bao nhiêu chiến hữu trên dải đất Cu ban.

Cu ban... Tôi đã hạ được hơn hai chục máy bay địch và gần như vẫn chiến đấu trên một chiếc máy bay mang con số 13 đáng sợ. Sau này, có chiếc máy bay mới, cái con số ma quỷ đó mới được thay bằng một con số có ba chữ số. Và tôi bay trên chiếc máy bay mang số 100.

Cu ban... Trong một phiên tòa xử một bọn phản bội Tổ quốc, tôi gặp A-lếch-xây Tôn-xtôi và đã trò chuyện rất lý thú với nhà văn Nga nổi danh này.

Tôi hỏi ông vì sao các nhà văn của ta ít viết về không quân về các phi công ở mặt trận.

- Rất đúng - ông công nhận - Nhưng không phải vì không quân Xô-vịết không xứng đáng để người ta giành cho những truyện ngắn và tiểu thuyết, mà chỉ bởi vì các nhà văn ít hiểu về vấn đề này. Chẳng hạn các cuộc không chiến: ngay như nhìn từ xa người ta chỉ cảm thấy đó là một quang cảnh hồi hộp. Nhưng trước tiên phải là biểu hiện tập trung của lòng dũng cảm, quyết tâm và sự khôn khéo. Đó cũng như là một loại tác phẩm về nghệ thuật chiến tranh. Phải có một sự hiểu biết sâu sắc mới có thể miêu tả được. Vậy thì tốt nhất là các nhà văn khác và cả tôi phải bắt đầu bằng sự nghiên cứu nghiêm túc nghề nghiệp của các bạn trước khi cầm bút.

Cu ban... Như vậy là sau cuộc gặp gỡ với nhà văn lớn đó, Cu ban còn ở lại mãi mãi trong ký ức của tôi. Tạm biệt Cu-ban!

Những dải đất xám hiện lên ở phía chân trời, báo hiệu xứ sở đen. Chúng tôi bay trên một khu vực của vùng Đôn-bát. Trên vùng trời bán đảo Ta-man, bộ đội ta không cần đến sự yểm hộ của không quân nữa. Họ đã hoàn thành việc tiêu diệt đội quân địch bị dồn vào một khu chiến hẹp.


Hạ cánh. Để máy bay ở vị trí, tôi đến sở chỉ huy. Crai-ép đã bị giữ lại ở Pô-vi-se-xcai-a và bây giờ tôi là phó đoàn, phải trông coi việc bố trí trung đoàn ở địa điểm mới.

Cơn gió nóng thổi từng đợt làm rạp cỏ mới mọc.

Các phi công bay đến từng phi đội và hạ cánh chuẩn xác rồi lăn máy bay vào vị trí đỗ. Chỉ có một chiếc cơ động sai, hạ cánh sâu, chạy hơi dài. Thỉnh thoảng, tham mưu trưởng lại leo lên nóc hầm, dùng ống nhòm quan sát sân bay như quan sát một chiến trường. 

Các phi công tập trung quanh sở chỉ huy sẵn sàng cất cánh. Nhưng lúc này chưa có mệnh lệnh. Sư đoàn chúng tôi bây giờ là lực lượng dự bị của Bộ chỉ huy tối cao và người ta chưa vội vàng đưa vào hoạt động. Thời thế đã thay đổi.

Rồi trung đoàn chúng tôi cũng được chuyển đến gần mặt trận. Cái thị trấn cô-dắc quen thuộc, rất quen thuộc nữa. Năm trước, tôi đã hạ cánh ở đây, theo lệnh của tướng Na-u-men-cô, để thông báo cho bộ đội phòng không biết có một số máy bay Mét-xe mà chúng tôi lấy được sắp bay đến. Người chỉ huy đơn vị này đón tiếp tôi với vẻ ngờ vực. Sau khi xem xét giấy tờ, ông ra lệnh giữ tôi lại cho tới khi sự việc đã rõ ràng. Tôi phải ở lại nửa ngày dưới sự giám sát của một người lính canh. Chỉ khi những phi công đem những chiếc Mét-xe đến mới đưa tôi ra khỏi câu chuyện rắc rối. Tuy vậy, bộ đội phòng không vẫn quyết định không nổ súng vào những máy bay đó.

Bây giờ A-lếch-xan Clu-bốp dẫn tốp máy bay đến bảo vệ tuyến tiền duyên. Ô-li-phê-ren-cô và Bê-ri-ô-dơ-kin theo sau. Cho đến lúc này, đúng là họ chưa có dịp đọ sức với bọn Mét-xe. Quân thù tránh các cuộc đụng độ với máy bay tiêm kích chúng la. .

Cuộc chiến đấu trong khu vực Cuốc-xcơ ngày càng quyết liệt. Bộ đội ta chuyển sang phản công và chúng tôi say mê theo dõi trận đánh vĩ đại này Cứ vừa bay nhiệm vụ về là mỗi người đều chạy ngay đến sở chỉ huy xem có gì mới lạ ở đó không.

Chúng tôi mơ tưởng sẽ được bay đến chiến đấu trên vùng trời O-ren và Ben-gô-rốt. Nhưng theo báo chí thì các phi công ở mặt trận này không cần đến sự chi viện của chúng tôi để tiêu diệt quân địch.

Trận đánh đẫm máu ở Cuốc-xcơ ngày càng mở rộng. Bộ đội ta giải phóng thành phố này qua thành phố khác. Quân địch bắt đầu di chuyển các đơn vị từ vùng Đôn-bát sang khu vực Khác-cốp. Chúng tôi cũng chờ đợi phương diện quân Nam, dưới quyền chỉ huy của đại tướng Tôn-bu-khin, chuyển sang phản công.

Trong khi chờ đợi, chúng tôi tiến hành các trận đánh vào các đầu mối giao thông đường sắt Kha-rơ-dít, I-át-xi-nô-va-tai-a và Ma-kê-ép-ca, phá huỷ những thê đội xe tăng, pháo và những dụng cụ chiến tranh của địch.

Bọn tiêm kích địch ra sức chống cự lại những hoạt dộng của máy bay cường kích và máy bay ném bom chúng ta. Phải chế áp các sân bay của chúng. Và chúng tôi đã thành công. 

Chằng bao lâu, mặt trận chúng tôi cũng chuyển sang phản công. Sau khi chọc thủng tuyến phòng thủ của địch, bộ binh la tiếp tục tiến và tràn qua Ta-gan-rốc. Đồng cỏ U-cra-i-na nóng bỏng rên xiết, khói phủ. Bọn Hít-le ngoan cố chống cự, bám chặt từng địa điểm có lợi. Ngày càng diễn ra nhiều trận đánh kịch liệt ở trên không

Chúng tôi tiến quân theo những con đường ngập máu và nước mắt, nhớ lại tên những người nằm trong những ngôi mộ bên các bờ sông Đơ-nhi-ét, Đơ-nhi-ép và ở Bu-gơ. Những chiến sĩ thuộc mọi dân tộc của đất nước sát cánh chiến đấu để giải phóng đất U-cra-i-na
Trung đoàn chúng tôi nhận lệnh bảo vệ các trận đánh của quân đoàn kỵ binh dưới quyền tướng Ki-rít-sen-cô, được phối thuộc thêm xe tăng và pháo binh, đang thọc vào chỗ vỡ trên phòng tuyến. 

Sáng sớm, chúng tôi cất cánh sáu chiếc. Trạm quan sát của chúng tôi còn im tiếng, nhưng cúung tôi chú ý chọn thời gian này vì biết rằng bọn Hít-le thường ném bom những tuyến đầu của ta vào lúc rạng đông.

Chúng tôi bay ở độ cao bốn trăm mét. Dù có sương mù ban mai, nhờ ánh sáng phản chiếu trên cánh máy bay địch, tôi phát hiện một đội hình máy bay Gioong-ke đang bay ở phía dưới. Tụi Mét-xe tất phải xuất hiện ngay bên cạnh. D~ Tơ-rút và người họ vệ chịu trách nhiệm chế áp chúng vào thời cơ cần thiết, tôi dẫn bốn chiếc vào trận đánh. 

Nhưng bọn ném bom của địch có thể cũng đã phát hiện được chúng tôi, đã lập thành vòng tròn phòng ngự.

Đang lao đến với tốc độ lớn, tôi không kịp thời kéo lên lấy đường ngắm và bay qua bên cạnh một chiếc Gioong-ke. Phải ra khỏi bổ nhào, giảm tốc độ để vọt cao thẳng đứng. Gô-lu-bi-ép, hộ vệ của tôi phải bám theo. Tôi chi tí ông thấy anh lấy độ cao và cơ động theo, sau đó tôi lại lao vào công kích. Tôi đã chộp được chiếc Gioong-ke trong kính ngắm. Tràng đạn đầu tiên làm nó nghiêng mình giơ bụng ra, Tôi liền bồi thêm một tràng thứ hai cả pháo và liên thanh. Tên địch rời khỏi đội hình vòng tròn của những chiếc Gioong-ke và đâm xuống đất.

- Tiếp tục bám chặt bọn ném bom, lực lượng tiếp viện dang đến! - Bên tai tôi là tiếng nói của trạm bổ trợ.

Ra khỏi công kích, tôi phát hiện nhiều máy bay ở trên. Ban đầu tưởng là lực lượng tiếp viện vừa được thông báo, nhưng đến gần, tôi nhận ra đó là bốn chiếc Mét-xe đang lao đến. 

Đòn công kích chính diện của tôi không có kết quả. Vòng lại để bám vào đuôi chúng, tôi nhìn thấy ở phía dưới, bọn Gioong-ke đang vội vàng trút bom và chạy về phía đông. Giữa đám quân địch rút chạy, Xu-khốp và Giéc-di-ép đang tung hoành. .

Lực lượng tiếp viện lúc này mới đến: tám chiếc Y-ắc tăng cường cho chúng tôi. Chúng tôi để các bạn thay phiên đuổi theo bọn Gioong-ke.

Tốp chúng tôi đã hoàn thành nhiệm vụ. Bốn máy bay địch bốc cháy trên mặt đất.

Tôi nghe thấy tiếng nói của Giéc-di-ép:

- Tôi bay về hướng Quy-bi-sê-vô; tôi bay về hướng Quy-bi-sê-vô”.

Còn tôi cũng phải bay đến điểm tập họp.

Năm chúng tôi trở về, thiếu mất hộ vệ của tôi. Tôi cũng không biết vào lúc nào và vì sao anh bị hạ. Nhưng Xu-khốp đã nhìn thấy tất cả: khi tôi vọt cao sau đợt công kích không có kết quả. Gô-lu-bi-ép đã vọt lên trước. Nhìn thấy hai chiếc Mét-xe ở trên cao đang bổ nhào xuống tôi anh đã lao ngay qua đường bay của chúng để bẻ gãy ý định tiến công của địch. Có thể Gô-lu-bi-ép đã cố ý đưa máy bay mình hứng đạn địch, lấy ngực mình che chở cho đội trưởng. 

Đó là câu chuyện của Xu-khốp. Nhưng cái gì đã đến với Gô-lu-bi-ép thì chỉ có anh mới kể lại được. Tôi hy vọng anh còn trở về.

Sau đó, tốp Rếch-ca-lốp, người thay vị trí phi đội trưởng của tôi, trở về. Ô-li-phê-ren-cô, mặt tối sầm nhảy ra khỏi máy bay. 

- Thế nào, công việc của cậu ra sao? - Tôi hỏi anh.

Vẫn đang bối rối, đến lúc đó Ô-li-phê-ren-cô mới nhận ra các phi công trước mặt. Quên cả báo cáo lại chuyến bay, anh lột mũ bay và ném xuống đất. 

- Tồi quá, thưa đồng chí chỉ huy! Tôi là một phi công tiêm kích tồi. Tóm lại là một thằng vứt đi. 

- Sự việc ra sao? Trình bày xem.

- Nghĩa là tôi là thằng ăn hại. Tiến sát một chiếc Phốc-cơ, tôi bắn, tôi bắn. Còn hắn thì: mặc mày? Hắn cứ bay như không có chuyện gì xảy ra.

- Cũng chúng thèm cám ơn nữa chứ! - Rếch-ca-lốp thêm vào làm mọi người phì cười.

- Nhưng cậu có hiểu vì sao không hạ được nó không?

- Bởi vì tôi bắn không trúng.

- Thế vì sao cậu bắn không trúng? 

Ô-li-phê-ren-cô không trả lời và tất cả cũng im lặng. Các phi công thường có thói quen mở những cuộc tranh luận ngay bên cạnh máy bay, động cơ còn chưa nguội. Họ biết rằng làm ngay sau trận đánh như vậy, người ta có thể phân tích các chi tiết, tìm thấy những sai lầm và nghĩa là rút ra những kết luận. Họ chờ ở tôi những nhận xét khách quan về những trận đánh của họ. 

- Cậu nổ súng ở cự ly bao nhiêu? - Tôi hỏi Ô-li-phê-ren-cô. 

- Ở hai trăm mét, theo quy định. 

Tôi bèn vẽ xuống đất bằng một màu gỗ. Trước kia, tôi cũng đã phạm những sai lầm như vậy, khi nổ súng ở cự ly quy định trong những tài liệu huấn luyện cũ.

- Hãy xem - tôi nói - Sự tản mát của chùm đạn liên thanh. Ở ba trăm mét, sự tản mát đã như thế này, chỉ một vài viên đạn có thể tới đích, mà ngay những viên này cũng hết cả lực xuyên. Còn nếu cậu đến gần chiếc Mét-xe hơn chút nữa, độ một trăm mét, cậu sẽ không phải thất vọng vứt chiếc mũ bay xuống đất.

- Tất nhiên, muốn tiến sát kẻ địch ở cự ly như vậy thì người phi công tiêm kích phải có quyết tâm, sự bình tĩnh và ý chí không lay chuyển tiêu diệt kẻ thù. Cậu có hiểu không?

- Rõ! Đồng chí chỉ huy!

Và tôi thấy Ô-li-phê-ren-cô đã thực sự rút ra bài học qua cuộc nói chuyện. 

- Đừng âu sầu nữa - Tôi nói để an úi anh - trước mắt chúng ta còn nhiều cơ hội đánh địch..

Tôi vui mừng nhận thấy Ô-li-phê-ren-cô hăng say nghiên cứu kỹ càng những nguyên tắc không chiến và ham muốn trở thành một phi công ưu tú thực sự. Chính vì vậy mà anh đã từ bỏ vị trí yên ổn của một phi đội trưởng máy bay Po-2 để ra mặt trận trên cương vị một phi công thường. Anh đã có gia đình ở Cu-ban và bố mẹ. Anh muốn trở về trong hào quang chiến thắng của người phi công tiêm kích.

Đến trưa thì trung úy Tơ-xvét-cốp, biên đội trưởng hai chiếc trở về một mình, không có hộ vệ - Xla-va Bê-ri-ô-dơ-kin. Họ đã gặp chiếc Phốc-cơ Un-phơ 189 xúi quẩy, với bốn chiếc Mét-xe 109 hộ tống, có thể đã làm tổn thất Da-nhi-ani-ki-tin. Tơ-xvét-cốp đã lao vào chiến đấu với các máy bay tiêm kịch địch, ra lệnh cho Bê-ri-ô-dơ-kin tiêu diệt chiếc máy bay chỉ điểm.

Anh phi công trẻ đã tiến công chiếc “hai thân” nhiều lần không kết quả. Bằng những vòng lượn hẹp, kẻ địch tránh được đạn. Bê-ri-ô-dơ-kin liền đâm thẳng vào nó với tốc độ lớn, chiếc “hai thân” vỡ ra nhiều mảnh, bay lả tả trên không.

Bê-ri-ô-dơ-kin đã kịp nhảy dù. Nhưng trận chiến đấu xảy ra trên các tuyến đầu. Còn Tơ-xvét-cốp, quá tập trung vào chiến đấu cũng không hiểu gió đã đưa đồng chí hộ vệ về phía nào.

Cả trung đoàn vô cùng đau đớn vì sự hy sinh của người phi công trẻ tuổi. Mọi người hiểu rõ vì sao Bê-ri-ô-dơ-kin đâm máy bay vào địch. Anh vẫn chưa hạ được một chiếc máy bay nào, và ý thức của một thanh niên quả cảm đã dày vò anh. Tôi dự định, nếu anh còn trở về với chúng tôi, cần nói chuyện với anh và khuyên anh phải xử trí tốt hơn.

Đến chiều, từ một đơn vị mặt đất, người ta thông báo cho chúng tôi rằng trung úy Bê-ri-ô-dơ-kin hãy còn sống. Những chiến sĩ bộ binh đã cứu được anh bị thương ở tuyến một và đưa anh về trạm quân y dã chiến của họ. Cơn gió lành đã cứu anh!

Trong cái ngày đầy rối ren và xúc động ấy, tin chiến thắng của bộ đội mặt đất đem đến cho chúng tôi vài điều an ủi. Kỵ binh của tướng Ki-rit-sen-cô đã tiến đến phía sau kẻ địch làm thay đổi cục diện cánh trái, tiến xuống Bu-đi-on-nốp-ca và Ma-ri-u-pôn, căn cứ mới của trung đoàn chúng tôi.

Ngay sau khi được thông báo, trưởng ban tổ chức Lê-ôn-ti I-va-nô-vích Páp-len-cô vẽ một vòng tròn đỏ quanh địa điểm đó trên bản đồ. Khi mọi người hỏi anh lý do, với giọng nói quê hương U-cra-i-na, anh rất phấn khởi giải thích:

Bởi vì đó là thị trấn U-cra-i-na đầu tiên. Ngày mai hay ngày kia chúng ta sẽ đến đấy. Tôi sẽ quỳ xuống hôn mảnh đất quê hương. Phải, nhất định ta sẽ làm như vậy.

Trước khi trời tối, chúng tôi còn tiến hành vài lần xuất kích yểm hộ cho bộ đội mặt đất. 


Chiều tối, khi bay chiến đấu trở về, từ trên không tôi nhìn thấy một đám đông quanh sở chỉ huy. Lòng tôi xúc động: một trong những người mất tích có thể trở về. Tự đi về hay người ta phải dìu về?

Vừa hạ cánh, tôi chạy đến ngay sở chỉ huy cùng với một số người khác. Như đã biết sự xúc động của tôi, Gô-lu-bi-ép mỉm cười, từ đám đông bước ra. Rồi tôi thấy Bê-ri-ô-dơ-kin, người quấn đầy băng.

Họ đây rồi, đây rồi, những con chim ưng nhỏ bé thân yêu? Tôi bắt chặt tay Ghê-oóc-ghi Gô-lu-bi-ép và ôm lấy vai Xla-va Bê-ri-ô-dơ-kin: anh có một cánh tay băng treo trước ngực và một chiếc nạng bên kia nách, đỡ những bước đi. Xu-khốp lại gần, đôi mắt đen lấp lánh, hăng hái nói: 

- Mọi việc diễn ra như tôi đã kể, đồng chí thiếu tá. Rất chính xác! Khi anh lao vào tiến công chiếc Gioong- ke, anh không trông thấy đồng chí ấy.

Gô-lu-bi-êp cao lớn, mũi cong, mỉm cười nhìn Xu-khốp. Anh nóng lòng tự mình kể lại tất cả sự việc, nhưng đức tính khiêm tốn bẩm sinh ngăn cản anh. Anh đã thực sự đưa máy bay ngăn cản đạn của chiếc Mét-xe tiến công tôi.

- Chỉ còn có cách ấy thôi!

Đó là tất cả những lời mà Gô-lu-bi-ép thêm vào câu chuyện kể của Xu-khốp.

Đối với những hành động cao cả như vậy, người ta tặng huân chương và kể lại trên báo chí. Nhưng, trong cao trào của cuộc phản công, khi các phi công mỗi ngày đều nêu những gương dũng cảm, tinh thần chủ động, trung thành với nghĩa vụ, thường chúng tôi chúc mừng chiến công đó bằng một tiệc rượu vào bữa ăn tối.

Mặc dù Crai-ép không có thời gian mời chúng tôi đến bàn rượu như I-va-nốp thường làm, chúng tôi vẫn tập họp lại, tuân theo tiếng gọi của trái tim, theo luật của tình bạn chiến đấu. 

Ngày hôm ấy, cả gia đình chiến đấu viên đều có mặt: Rếch-ca-lốp, Clu-bốp, Tơ-rút, Ta-bát-sen-cô,Xu-khốp, Giéc-di-ép, Kê-tốp, Ô-li-phê-ren-cô, Tơ-rô-phi-mốp, Bê-ri-ô-dơ-kin... Tôi rất gắn bó sâu sắc với mọi người. Hơn một nửa là học trò của tôi. Cũng như trước kia, chúng tôi không xa rời nhau, trên không cũng như ở bàn ăn. Máy bay tôi thường đỗ sát bên máy bay họ.

Vào hôm nay, lòng chúng tôi vui như mở hội. Nhiều tin vui gộp lại thành một khúc ca chiến thắng: cuộc phản công thắng lợi của bộ đội ta đã chọc thủng tuyến phòng thủ của Đức ở Mi-út-xơ, chiến công của Gô-lu-bi-ép, sự trở về của Bê-ri-ô-dơ-kin, sự di chuyển cấp tốc của trung đoàn đến Bu-đi-on-nốp-ca, trên bờ biển A-dốp.

Bê-ri-ô-dơ-kin, gầy và xanh ngồi ở đầu bàn. Khi ai đi qua gần anh, anh ngước đôi mắt mệt mỏi, vẻ lo lắng sợ người ta đụng phải cái chân bị thương. Anh kể lại rằng các chiến sĩ ta đã bắn vào anh, vì anh rơi xuống sát tuyến một, gần bên cạnh bọn phát xít trong tổ bay của chiếc "hai thân”.

Nhìn và nghe anh nói, tôi nghĩ: rõ ràng lao máy bay vào địch là một chiến công chỉ có thể thực hiện do một con người có tâm hồn cao cả và trung thành với Tổ quốc. Nhưng bây giờ, thủ đoạn chiến đấu đó như người ta nói, đã lỗi thời và các phi công không coi đó là thứ vũ khí chính của họ nữa. Người ta chỉ dùng nó trong những trường hợp đặc biệt, khi lâm vào tình thế không có lối thoát và khi không còn biện pháp nào khác để tiêu diệt kẻ thù. Bê-ri-ô-dơ-kin vẫn có thể có điều kiện tiếp tục tiến công địch.

- Hãy nói cho mình biết, vì sao cậu quyết định lao vào nó? - Tôi hỏi anh.

- Không phải tôi muốn mà là tôi chui vào hắn. - Anh đỏ mặt trả lời. 

Mọi người cười ồ lên. 

- Sao thế? - Tôi ngạc nhiên hỏi.

- Sự việc xảy ra là như vậy, đồng chí chỉ huy. Tôi tiếc là đã làm mất một chiếc máy bay.

- Một máy bay có thể bổ sung. Điều may mắn là cậu còn sống. 

Anh thở dài.

- Nào, hãy kể lại tất cả sự việc đã xảy ra.

- Tôi đã tiến công chiếc “hai thân” từ trên cao. Tôi đoán là nó sẽ lập tức tránh sang bên và tôi sẽ bắn một tràng liên thanh vào sườn nó. Nhưng tên bắn súng máy địch đã tìm cách bắn tôi được một chùm. Có thể, tôi mất tỉnh táo khi thấy chân bị thương, và tôi không còn đủ thì giờ để lách sang bên. Rồi tôi thấy một cú va mạnh, gãy rắc, còn may là tôi đã kịp nhảy dù. Vết thương của tôi không có gì nguy kịch, tôi sẽ ở lại trạm quân y trung đoàn đến khi nào xương liền lại.

- Không, Bê-ri-ô-dơ-kin - Tôi nói - Cậu phải chữa chạy cẩn thận. Nếu muốn cầm lại cần lái, cậu phải đi bệnh viện. Ngày mai người ta sẽ đưa cậu đi bằng máy bay. 

- Sau đó, anh lại nhận tôi về chứ? Tôi không muốn trở về bất cứ chỗ nào khác.

- Nói trước làm gì. Khi nào cậu khỏi, ta sẽ xét. Thôi chúng ta đi ngủ. .

Sáng hôm sau, một chiếc máy bay đưa Bê-ri-ô-dơ-kin đến bệnh viện. Trung đoàn bắt đầu chuẩn bị cuộc hành quân đến Bu-đi-ô-nốp-ca

Chúng tôi đến thị trấn trước ngày tựu trường. Người ta cho chúng tôi trú ở những trường học.

- Chúng ta không nên ở lỳ lại đây mâ phải để cho cho các em học tập - Một phi công trong chúng tôi nói vào buổi tối đầu tiên.

- Không phải chúng ta giải phóng các sân bay - Có người nói lại - Nếu chúng ta bảo vệ tốt trên không thì bộ binh còn tiến nhanh hơn. Chiến thắng vì hạnh phúc của loài người, vì cả việc học hành của các em.

Ý thức trách nhiệm chung đã tăng cường sự nỗ lực của mọi người. Các phi công bay nhiều hơn, họ chiến đấu có hiệu quả và khoa học.

Có lần, chúng tôi đã thực sự lo lắng cho số phận của Clu-bốp. Chiều xuống, thời gian bay đã hết mà anh đi trinh sát vẫn chưa trở về. Tôi hỏi qua vô tuyến chỉ được anh trả lời vắn tắt “tôi đang chiến đấu”, rồi im lặng hoàn toàn. Tôi đoán chắc có chuyện gì xảy ra với anh.

Rồi chiếc máy bay mà chúng tôi mỏi mắt chờ đợi cũng xuất hiện.

Một đường bay lạ lùng, khi thì bổ xuống, lúc lại bất thần chồm lên. Rõ ràng: bộ phận điều khiển đã lại trục trặc. Chỉ có quyết tâm và sự khéo léo của phi công đang duy trì máy bay ở trên không.

Qua vô tuyến, tôi ra lệnh cho Clu-bốp nhây dù. Nhưng anh không nghe được: máy vô tuyến điện của anh bị hỏng.

Một cảnh tượng sởn gai ốc diễn ra khi anh tiến vào hạ cánh. Máy bay đâm xuống, người ta tưởng nó sắp tan tành trên mặt đất. Nhưng Clu-bốp đã không để nó rơi và tiếp đất bằng bụng như có phép thần kỳ.

Mọi người có mặt trên sân bay lao đến cứu anh. Nhưng Clu-bốp vẫn như không có gì xảy ra, rời khỏi buồng lái, đưa cặp mắt mệt mỏi nhìn đôi cánh bay lỗ chỗ vết đạn và hất chiếc mũ ra sau gáy, trầm ngâm nói:

- Mi đã chiến đấu rất tốt, người bạn thân yêu!

Rồi quay lại phía tôi, anh báo cáo với giọng bình thản:

- Nhiệm vụ đã hoàn thành.

Trong giây phút ấy, khi tất cả chúng tôi thán phục và ngạc nhiên ngắm anh. Đức tính khiêm tốn đã ngăn lại, không để anh báo cáo là một mình anh đã chống lại sáu chiếc Mét-xe và anh đã hạ được hai chiếc tiêm kích địch. 

Trên dải đất bị bom đạn cày xới, từ bán đảo Ta-man, những trận đánh vẫn tiếp diễn. Hải quân ta, biết rằng bộ binh không cần đến họ để quét nốt đám tàn quân phát xít đang cố bám lại, đã rời đất Cu-ban và thọc xuống hướng tây của Ma-ri-u-pôn. Máy bay tiêm kích của trung đoàn chúng tôi bảo đảm che chở trên không cho họ.

Các nhiệm vụ tiến công giờ đây mang lại cho chúng tôi sự hài lòng khôn tả. Trên những con đường ở phía tây Ma-ri-u-pôn, cũng như thời kỳ đầu chiến tranh, chúng tôi nhìn thấy từng đợt sóng liên lục người và dụng cụ chiến tranh. Nhưng bây giờ các đợt sóng chảy về hướng tây chứ không phải hướng đông. Không phải là đám người tản cư tay không vũ khí đi tránh bọn phát xít vũ trang đến tận răng, mà là bọn lính Hít-le cường bạo, hay vỗ ngực khoe khoang, đang khiếp đảm chạy trốn sự báo thù.

Chúng tôi bay ra khơi. Từ trên mặt biển, chúng tôi ngoặt vào bờ, tiến công một đoàn quân địch từ hướng tây. Ban đầu, bọn phát xít Đức tưởng là máy bay của chúng. Nhưng bom đã rơi xuống đầu chúng như mưa, một trận hồng thủy đạn và trái phá giội xuống. Bọn phát xít chạy tháo thân vào làng, về phía sau. Nhưng bốn phía đã bị bít kín, đường bị nghẽn vì những xe xtêc bốc cháy, và phía sau còn những xe tải đang bốc lửa. Chúng tôi lao qua lao lại tiêu diệt chúng không thương tiếc trên đường, trên cánh đồng trống. Không thương tiếc gì bọn đao phủ đã không từ cả phụ nữ và trẻ con chúng tôi.

Chúng tôi cất cánh từ sân bay này để rồi lại hạ cánh ở sân bay khác. Và hôm nay, chúng tôi hạ cánh gần địa điểm M. Khi bay trên cái thành phố tối như phủ một thảm muội đèn này, tôi cảm thấy rờn rợn. Người ta có thể nói đây là một trận động đất, đã lay chuyển đất dưới chân thành phố, làm sụp đổ tất cả các nhà máy, các lò cao và nhà cửa. Chúng tôi chỉ còn ở được trong những ngôi nhà nhỏ chưa bị động đến ở ngoại ô.

Một sự kiện xảy ra trên đường xe lửa, đúng trước khi bọn Đức rút lui, đã truyền từ cửa miệng người này sang người khác như một truyền thuyết: khi rời thành phố, bọn phát xít dự định chuyển sang Đức tất cả những người dân khỏe mạnh còn ở lại thành phố, chủ yếu là các cô gái trẻ.

Đoàn tàu vừa rời bánh khỏi ga thì trên trời xuất hiện những máy bay tiêm kích có ngôi sao đỏ trên cánh. Và, đường như đoán biết đoàn tàu chở cái gì nên các phi công ta không bắn vào các toa xe mà bắn vào đầu máy và đã phá hủy nó. Đoàn tàu dừng lại. Bọn Đức đi áp giải bỏ chạy. Các phi công ta đã cứu được hàng trăm đồng bào.

Chúng tôi càng tự hào về những anh hùng của câu chuyện có tính truyền thuyết chân thực nói trên vì đây chính là những phi công của trung đoàn chúng tôi. Chính một phi công của chúng tôi, I-van Ba-bắc, đã phá hủy chiếc đầu máy định đem những công dân Xô-viết về trại tập trung phát xít.

Bà chủ ngôi nhà mà Gô-lu-bi-ép và tôi ở còn kể cho chúng tôi nghe sự hy sinh anh dũng của người thợ đúc thép nổi tiếng người U-cra-i-na: Ma-ca Ma-dai. Bọn Đức muốn bắt buộc đồng chí đúc kim loại cho nước Đức phát xít Nhưng đồng chí dứt khoát từ chối phục vụ bọn chiếm đóng và chúng đã bắn anh.

Trong suốt thời gian này, tôi tạm thay Crai-ép bị ốm. Vì vậy, công việc và những lo lắng càng nhiều gấp bội.

Một hôm kỹ sư quân giới, đại úy Giơ-mút ra gặp tôi tại sân bay:

- Cho phép tôi nói với đồng chí một câu chuyện riêng - Anh nói. 

Tôi nhìn anh, khuôn mặt anh gầy võ, tái nhợt, những nếp nhăn hằn sâu, đoán ngay anh định đề nghị gì: hôm trước, bộ đội ta đã giải phóng Nô-ga-ít-xcơ, nơi bố mẹ, vợ và các con anh đã ở trước chiến tranh.

Anh không chờ đợi những tin tức may mắn: ở Ta-gan-rốc, Giơ-đa-nốp và Ô-xi-pen-cô, bọn Đức đã giết tất cả những người Do thái. Và Nô-ga-ít-xcơ cũng nằm trên đường rút lui của chúng. 

- Này anh bạn - Tôi nói với kỹ sư - Nếu tai họa đã xảy ra rồi thì cũng không thể hàn gắn dược. Phải cứng rắn lên. Hãy lấy một chiếc xe và đi đến đấy.

Anh chia tay tôi, nặng trĩu đau buồn, và tim tôi cũng se lại.

Còn tôi cũng nhớ lại những phi công bị rơi trên bầu trời vùng bị tạm chiếm. Bây giờ họ ở đâu? Tình cánh họ ra sao?. Phải tìm cách liên lạc được với những người dân ở các khu vực dưới vùng trời mà các máy bay ta bị hạ. Có thể họ biết được đôi chút về số phận của các đồng chí ta. Các bà mẹ và các bà vợ của những người bị mất tích sẽ viết thư hỏi trung đoàn. Trả lời họ sao đây

Bộ đội Xô-viết tiến đến vùng lân cận Mô-lốt-snai-a. Trên bờ sông. bọn Đức điên cuồng chuẩn bị cuộc phòng thủ Các chuyến bay trinh sát có nhiệm vụ tìm hiểu xem quân địch có chuyển về khu vực này những lực lượng từ Crưm không, và các sân bay của chúng nằm ở đâu.

Nhiệm vụ rõ ràng, hành trình quen thuộc: hai năm trước, tôi không chỉ bay trên vùng này mà còn hành quân trên xe tải kéo theo một chiếc Mích bị hỏng.

Sau khi bay trên Crưm, chúng tôi hướng về Mê-li-tô-pôn, bây giờ là điểm tựa của tuyến phòng thủ địch trong vùng này. Chúng tôi nhận thấy những đoàn quân Đức đông đảo đang di chuyển về hướng Bắc, đến Mô-lốt-snai-a. 

Xăng dầu còn lại cho phép chúng tôi kiểm tra thêm khu vực ở phía tây Mê-li-lô-pôn. Chúng tôi phát hiện ở đây một số sân bay đã chiến có máy bay. Bộ tham mưu đánh giá cao kết quả nhiệm vụ của chúng tôi và người ta dự định phái thêm một biên đội hai chiếc đi trinh sát những con đường từ Crưm đến.

Crai-ép cho gọi Rếch-ca-lốp.

- Máy bay đồng chí có các thùng dầu phụ ở ngoài không? - Anh hỏi.

- Không.

- Thế các thùng dầu đâu?

- Tôi đã để lại ở Pô-pô-vít-se-xcai-a như các đồng chí khác.

- Vậy thì lấy các thùng dầu của Pô-crư-skin. Đồng chí bay trinh sát trên không phận Crưm cùng với người hộ vệ.

Trong khi họ trao đổi ý kiến, tôi vẫn ngồi ở một góc sở chỉ huy, đang viết báo cáo. 

- Vì mấy cái thùng dầu chết tiệt của Pô-crư-skin mà tôi phải lao vào cái lò lửa. Anh ấy mang nó theo làm gì nhỉ? - Rếch-ca-lốp phàn nàn.

Không chịu được, tôi lại gần bàn chỉ huy và nói:

- Được! Tôi lại cùng với Gô-lu-bi-ép đi trinh sát. Nhưng Rếch-ca-lốp hãy nhớ lấy: Khi bộ đội ta đã chia cắt được Crưm, tôi sẽ dùng những thùng dầu phụ đó bay đánh chặn bọn Gioong-ke trên biển, ra xa bờ biển, lúc ấy đừng có đến mà hỏi mượn.

Rếch-ca-lốp yên lặng rồi anh lầu bầu cái gì như muốn thanh minh, nhưng tôi nghe không rõ.

Sau khi quán triệt mục đích của nhiệm vụ, Gô-lu-bi-ép và tôi cùng đi đến những chiếc máy bay động cơ còn chưa đủ thời gian nguội lạnh. 

Buổi tối, trở về, tôi thấy kỹ sư I-a-cốp Giơ-mút, có những bạn cùng trung đoàn vây quanh, đang kể lại cuộc hành trình về Nô-ga-ít-xcơ. Đôi mắt mọng đỏ, anh nói, trầm trầm nhát gừng. Mới có một ngày mà hình như anh đã già đi hàng chục năm.

- Chúng nó đã bắn tất cả ư? - Tôi nghe có ai đó hỏi với một giọng bực bội.

Im lặng. 

- Mọi người đều bị vùi chung trong một hố: chị tôi, các cụ, các cháu...

Giơ-mút òa lên khóc. Không khí nặng như chì. Chúng tôi đều chết lặng, hình như cái hố chất đầy thi hài đẫm máu đó đang ở trước mắt chúng tôi.

Câu chuyện của kỹ sư Giơ-mút làm tôi nhớ đền một hình ảnh ghê gớm mà tôi được chứng kiến cách đó không lâu: chúng tôi vừa hạ cánh xuống một sân bay mới. Một máy bay, khi lăn, sụt bánh vào một cái hố gần dải đất bảo đảm của đường hạ cất cánh.

Khi đào để đưa máy bay ra khỏi hố, người ta phát hiện thấy nhiều xác người, đất bám đầy. Để làm rõ sự việc, người ta mời dân chúng xung quanh đến, và rồi cả dân làng bên cũng chạy sang. Người ta tiến hành khai quật. Trong một hào giao thông sâu chất hàng trăm xác người. Thôi thì đủ: người Nga, U-cra-i-na, người Do Thái, Tác-ta, nói gọn là nhiều người thuộc các dân tộc rất khác nhau.

Những người địa phương nhớ lại, họ đã thấy quân Đức dẫn qua làng ít ngày trước khi bộ đội ta đến, một đoàn đông tù binh Xô viết. Mọi người nghĩ rằng bọn Đức đưa họ đến làm việc ở sân bay. Rồi người ta nghe thấy nhiều tiếng súng nổ. Vì thường chúng luôn luôn bắn súng ở sân bay nên không ai nghĩ là bọn phát xít đã bắn tất cả các tù binh đó.

Chúng tôi đã chôn cất những người anh em bị giết theo nghi lễ quân sự, dựng lên trên những nấm mồ một đài kỷ niệm và thề sẽ trả thù cho họ. Và, bây giờ mối thù không thể nào nguôi đối với bọn quốc xã càng bừng cháy hơn lúc nào hết trong trái tim chúng tôi.

Tôi lại gần kỹ sư và nói với anh một cách giản dị như những con người nói với nhau:

- Đừng khóc nữa. Nước mắt không giải quyết được gì. Phải tiến công chúng mạnh hơn với tất cả niềm phẫn nộ. Mình hứa với cậu ngày mai sẽ hạ vài đứa để trả thù cho gia đình cậu.

Đồng chí kỹ sư ngẩng đầu nhìn tôi, khuôn mặt đầy lệ, im lặng bắt tay tôi, tôi siết chặt bàn tay cần cù, từng biết khéo léo sửa chữa những khẩu liên thanh, đại bác và những thiết bị dẫn đường của chúng tôi.

Sáng hôm sau, Gô-lu-bi-ép và tôi làm nhiệm vụ đi săn tự do, trở về rỗng túi. Chúng tôi đã dùng gần hết đạn dược để tiến công những đoàn xe địch trên đường. Bất thần, sở chỉ huy sư đoàn thông báo: có nhiều máy bay ném bom ở phía bắc Ban-sôi Tốc-mắc. Hãy tiến công chúng!

Chúng tôi vội vàng bay tới địa điểm chỉ định. Ngay lần tiến nhập đầu tiên, tôi đã bắn cháy một chiếc Giong-ke. Nhưng tôi không có thì giờ bắn chiếc khác: sáu chiếc Mét-xe đã bám quanh chúng tôi. Vì phải quần nhau với chúng nên chúng tôi không ngăn cản được bọn máy bay ném bom địch thả bom xuống bộ đội ta.

Chúng tôi trở về, bực bội ngay với chính mình. Có một điều an ủi: tôi nhận thấy bọn Gioong-ke đã từ hướng tây-bắc đến Ban-sôi Tốc-mắc. Như vậy, chúng phải cất cánh từ những sân bay đâu đó tại Ki-rô-vô-grát. Như thế thì phải đón chúng xa hơn về phía tây, gần Đơ-nhi-ép để chặn đánh chúng cách xa mục tiêu hơn nữa

Buổi trưa, tôi dẫn dầu một tốp bốn phi công thiện chiến đến Ban-sôi Tốc-mắc. Như mọi lần, Gô-lu-bi-ép vẫn yểm hộ cho tôi. Giéc-di-ép và Xu-khốp hợp thành biên đội thứ hai. Đó là một kíp chiến đấu ưu việt.

Sau khi vượt qua tuyến mặt trận ở độ cao, chúng tôi lao dần xuống Ni-cô-pôn. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về phương án này. Hôm qua chính sư đoàn trưởng Đdút-xốp đến kiểm tra trung đoàn, đã quở trách chúng tôi không yểm hộ tốt cho kỵ binh.

- Chúng tôi đã yểm hộ họ hết sức mình, thưa đồng chí đại tá. - Tôi đáp lại để tự bảo vệ trước lời khiển trách không đúng.

- Hãy nói cho tôi hiểu thế nào là một cuộc yểm hộ! - Đdút-xốp không vừa ý, nói lại - Lúc thì các anh dạo chơi ở đâu, ngườí ta không biết nơi nào mà tìm, mà gọi, lúc thì các anh đánh lộn với tụi Mél-xe. Còn trong khi đó, bọn Gioong-ke cứ bình yên mần việc.

Đến chỗ này, tôi cãi:

- Nếu chúng tôi cứ bằng lòng vo ve như đàn ruồi ngay trên đầu kỵ binh, thì có đem cả thân mình ra cũng chẳng ngăn được bom rơi. Phải chặn chúng lên đường bay như chúng tôi đã làm ở Cu-ban. Muốn vậy, phải cho chúng tôi cất cánh không phải từng biên đội hai chiếc mà thành từng đội.

Đúng là ở Cu-ban, chúng tôi đã biết đánh chặn các máy bay ném bom địch ở xa tuyến mặt trận. Nhưng bây giờ, một số người lại muốn kéo chúng tôi vào con đường mòn cũ kỹ.

Trong khi chúng tôi bay đến Dơ-nhi-ép, tôi không chỉ nghĩ đến buổi tiếp xúc hôm qua với sư đoàn trưởng, mà còn nhớ lại thời kỳ khó khăn của năm 1941. Hồi ấy, chúng tôi bảo vệ bộ đội bằng đội hình hai chiếc, chúng tôi “vo ve’ trên bầu trời. Những trận chiến đấu với bọn Mét-xe thường diễn ra chênh lệch và rất ít khi kết thúc có lợi cho chúng tôi. Nhưng lúc ấy chúng ta không có nhiều máy bay. Còn bây giờ?
Bọn Gioong-ke quả không phụ lòng mong đợi. Như tôi đã dự đoán, chúng xuất hiện từ phía Ni-cô-pôn, bay ở độ cao khá lớn, không có hộ tống. Chắc chúng tin tưởng vào tốp quét sạch vùng trời của chúng đã có mặt ở trên tuyến một.

Trước khi bay đến Ban-sôi Tốc-mắc, chúng tôi đã lấy được độ cao cần thiết và bây giờ chúng tôi đã ở trên bọn Gioong-ke. Nhanh chóng tăng tốc độ để tiến lại gần chúng, tôi ra lệnh trên vô tuyến: 

- Tiến sát vào! tiến sát vào! Tôi tiến công tên tốp trưởng.

Đội hình chiến đấu của bọn ném bom bay ngược lại chúng tôi. Vài giây trước khi nổ súng, không hiểu sao tôi phát hiện hình như trên cánh bay không có dấu thập ngoặc mà là những ngôi sao.

- Máy bay ta! Không được bắn? - Tôi hét lên.

Và bọn Gioong-ke, với các dấu thập ngoặc vàng ánh dưới tia nắng mặt trời, bay qua đầu chúng tôi. Do quá cẩn thận, tôi buồn phiền vì phạm một sai lầm đần độn.

Ngoặc gấp, tôi lao vào giữa đội hình máy bay ném bom. Vừa đặt được tên tốp trưởng địch vào tròng ngắm, tôi liền ấn một tràng tất cả các khẩu đại liên và pháo. Một bức tường lửa lao về phía tôi. Một đám mảnh vụn của máy bay ném bom tung tóe trên không suýt đập vào máy bay tôi.

Máy bay tôi lao theo đà vào đám lửa. Tôi cảm thấy một chấn động mạnh, tiếp theo là một sự va đập vào thân máy bay, rồi tôi đã lao qua bên kia đám lửa. Nhìn xung quanh tôi, bên phải, bên trái đều có máy bay ném bom. Một chiếc đang bốc lửa, có thể bị trọng thương vì vụ nổ của chiếc máy bay bên cạnh.

Tôi bắt vào trong kính ngắm một chiếc ở đầu bên phải và nổ súng. Từ cánh chiếc Gioong-ke, một làn khói bốc ra. Vòng gấp lại, chiếc Gioong-ke bổ nhào xuống và lủi trốn. Tôi đuổi theo và bằng một tràng đạn nữa trúng động cơ phải, tôi đã kết liễu đời nó.

Rồi tôi vọt cao thẳng đứng. Tôi thấy một chiếc Giong-ke khác bị tốp Giéc-di-ép bắn hạ đang rơi bên cạnh, và lơ lửng trên cao là những chiếc dù của tổ bay chiếc máy bay vừa bị hạ.

“Hãy nhớ đến Ô-xiơ-rốp-xki” - Ý nghĩ đó hiện lên như ánh chớp - Phải, cái chàng trai mà tôi yêu mến như con, cũng nhảy dù như bọn chúng. Thế mà, bọn phát xít đã nã súng vào anh không thương tiếc, ngay ở trên không. Không chế ngự được cơn giận dữ, tôi bóp cò súng.

Thoát ly chiến đấu, với những giọt dầu cuối cùng, chúng tôi hạ cánh xuống sân bay gần nhất.

Đến chiều, chúng tôi trở về căn cứ. Ở vị trí đỗ, tôi gặp lại kỹ sư Giơ-mút.

- Tôi rất băn khoăn về vấn đề anh đã nêu, đồng chí chỉ huy - Giơ-mút vừa giúp chúng tôi tháo quai dù - Sau một lời hứa như vậy biết đâu...

- Mọi việc đều tốt đẹp, tất nhiên, đôi khi cũng có khó khăn để giữ một lời nguyền trước anh em. Nhưng cám ơn những khẩu liên thanh và pháo: chúng làm việc rất tuyệt. Tôi đã bắn rơi ba chiếc Gioong-ke như đã hứa.

Khi xem xét máy bay chúng tôi phát hiện thấy trên cánh và quanh thân những vết dầu, vết xước và nhiều lỗ thủng. Nó cũng chịu đựng lửa đạn của quân thù.


Mùa thu U-cra-i-na đã đến. Từ trên trời cao, người ta thấy trải rộng đến hết tầm nhìn, những cánh đồng vàng óng lúa mì đã chín, và công việc đồng áng tấp nập trên mặt đất. Xa hơn nữa, trên sông Đơ-nhi-ép, từng đám khói vẫn phủ chân trời: Da-pô-rô-gie đang cháy. Chiến tranh vẫn diễn ra dữ dội ở đó.

Bây giờ, trung đoàn chúng tôi đóng ở Rô-dốp-ca, đang nghỉ một đợt ngắn. Nhưng, có thể gọi là nghỉ không, khi luôn luôn có hiệu lệnh báo động, tiếng động cơ máy bay và những trận không chiến làm đứt quãng?

Những chuyến bay hàng ngày qua sân bay của những máy bay trinh sát xa của địch, làm chúng tôi hết sức bực bội, Thường thường, chúng xuất hiện vào một giờ nhất định và bay rất cao. 

Tôi quyết định giăng một cái bẫy trên không. Ý định của tôi là phải khai thác cái thói rởm đời của bọn Đức, nói cho đúng hơn, là cái tính quy ước và thủ cựu trong chiến thuật, để chúng tôi bay gặp chúng ở địa điểm trên dọc đường xa sân bay chúng tôi. Đồng chí chỉ huy phê chuẩn kế hoạch.

Một buổi sáng đẹp trời, với thì giờ tính toán chuẩn xác, Gô-lu-bi-ép và tôi cất cánh. Lấy xong độ cao, chúng tôi bay đến tuyến mặt trận, tuần tiễu khu vực thường có bọn máy bay trinh sát địch qua lại.

Không phải chờ lâu, chúng tôi đã thấy xuất hiện trên trời, độ cao khoảng bảy nghìn mét, bóng dáng quen thuộc của chiếc máy bay hai động cơ của bọn Đức. Khi nó vượt qua tuyến mặt trận và bắt đầu bay vào đất chúng tôi, biết chắc rằng nó không phát hiện được mình, chúng tôi nhanh chóng vòng về phía tây và đuổi theo. Chúng tôi đuổi kịp nó trên không phận Rô-dốp-ca.

Nhìn thấy những máy bay tiên kích ta sau lưng, bọn Đức hiểu ngay chúng đã rơi vào bẫy và đổi hướng bay, hạ thấp độ cao để tìm cách lẩn tránh chúng tôi. Nhưng đã muộn. Sau lần công kích đầu tiên, máy bay chúng bốc lửa và sau lần thứ hai, máy bay chúng lao xuống, vỡ tan từng mảnh. Từ hôm ấy, tiếng động cơ máy bay trinh sát địch không còn ầm ĩ trên bầu trời Rô-dốp-ca nữa.

Vào tháng mười năm 1943, những trận chiến đấu tiếp tục diễn ra dữ dội hơn bao giờ hết trong khu vực Mê-li-tô-pôn, đặc biệt kịch liệt ở bên cánh phải mặt trận, xung quanh Ban-sôi Tốc-mắc. Trung đoàn chúng tôi thay đổi nhiều căn cứ trong thời kỳ này: khi thì để hiệp đồng với các lực lượng tiến công vào Mê-li-tô-pôn, khi thì bảo đảm cho hoạt động tác chiến của những người bạn cũ, những kỵ binh, trong những cuộc tiến công về hướng nhà ga xe lửa Fri-sip. Rếch-ca-lốp và Clu-bốp dẫn tốp đi tiến công các đoàn quân địch trong khi tôi và Gô-lu-bi-ép thường cất cánh đi săn lẻ.

Trong một cuộc di chuyển căn cứ đến một sân bay dã chiến mới, trung đoàn trưởng bay trên chiếc Ut-2 với kỹ sư Cô-pi-lốp bị tai nạn khi hạ cánh. Lúc tôi đến thì Crai-ép đã được đưa đi bệnh viện. Cô-pi-lốp chỉ bị xây sát “một lần nữa”. Tôi nói “một lần nữa”, vì đã có một lần chúng tôi từng lôi anh từ đống sắt vụn của chiếc Mích, còn may mắn hơn phi công Xu-prun đã bị thiệt mạng ở đó.

- Mình thấy lần này cậu vẫn còn số đỏ - Tôi thân mật nói với Cô-pi-lốp.

- Có thể đây là lần cuối cùng - Cô-pi-lốp rầu rĩ trả lời - Tôi không bao giờ leo lên máy bay nữa. 

Khi nghe Cô-pi-lốp kể lại tình hình chiếc Ut-2 tiếp đất thô như thế nào, khi hạ cánh rồi bị lật ngược, tôi nghĩ đến Crai-ép, con người đã xa rời mọi nhiệm vụ chiến đấu, đã hoàn toàn mất cảm giác điều khiển máy bay và thói quen bay. Thế mà trước kia, người ta nói anh không phải là một phi công tồi. Còn bây giờ thì không còn gì. Anh không hiểu thực tế thế nào là chiến tranh, với các trận chiến đấu quyết liệt, nguy hiểm và máu lửa. Một người như vậy làm sao có thể điều khiển được các kế hoạch quân sự của trung đoàn!

Ngay sau đó Đdút-xốp đến khu vực xảy ra tai nạn. Sau khi nghe tôi báo cáo, đồng chí tỏ ra yên tâm khi biết là Crai-ép chỉ bị thương nhẹ.

- Thế nào, cậu không bực với mình về những lời mà mình nói với cậu quanh vấn đề bay bảo vệ chứ? - Sư đoàn trưởng hỏi

- Thưa đồng chí đại tá, không ai có quyền bực mình với cấp trên cả... Nhất là lại to tiếng. 

- Đúng đấy - Đồng chí mỉm cười và nói thêm. Nhưng tôi phải nói với cậu là trong trận chiến đấu vừa rồi, các kỵ binh hết lòng cám ơn các anh. Và cả tôi nữa, tôi khen ngợi các anh. Hoan hô! Anh đã thanh toán tốt món nợ với bọn Gioong-ke. - Rồi im lặng suy nghĩ một lát, đồng chí nói tiếp: 

- Thực tế Crai-ép đã đi bệnh viện. Có thể còn lâu. Vậy thì, cậu hãy nắm quyền chỉ huy trung đoàn

Khi biết tin cấp trên đề bạt tôi, các phi công chạy đến hầm tham mưu. Tôi sung sướng thấy từng người đều cố gắng, qua một cái bắt tay mạnh mẽ hoặc một lời nói giản dị, bày tỏ sự mong muốn chân thành là sẽ ủng hộ tôi về mọi mặt. Và tôi bắt đầu có ý thức đầy đủ về những nghĩa vụ lớn sẽ đòi hỏi ở mình, không phải chỉ trong một thời gian, trên những cương vị công tác mới. 

Nhưng tôi không có nhiều thời gian để suy nghĩ. Phải cử ngay một tốp máy bay đi làm nhiệm vụ trong khu vực Mê-li-tô-pôn.

NHỮNG nhiệm vụ, những trận chiến đấu, những công  tác, những lo lắng của cơ quan tham mưu... Sinh hoạt bình thường của cuộc sống ở mặt trận. Và ở nơi xa xôi kia, Nô-vô-xi-biếc: ở đó tôi có những người thân, ở đó tôi có cuộc sống thời kỳ niên thiếu.

Mỗi chữ trong lá thư nhà làm tôi nhớ lại ngôi nhà nhỏ bên bờ sông Ca-men-ca. Qua những lá thư ít ỏi đến được với tôi, tôi cố gắng hình dung cuộc sống ở hậu phương xa xôi. Cuộc sống ở đó khá khắc nghiệt với mọi người: làm việc kiệt sức cho mặt trận, những khó khăn vật chất và dĩ nhiên nhũng lo âu thường xuyên cho số phận của những người thân, cho chúng tôi, từng giờ, từng phút trước lửa đạn.

Tôi rất thông cảm hoàn cảnh nặng nề hiện nay của mẹ tôi. Bà ở lại một mình với người con trai nhỏ còn đi học. Tôi đã gửi về nhà toàn bộ tiền lương, mẹ và em tôi đang bị đói.

Trong những lá thư gần đây gửi mẹ, tôi đã ngừng hỏi tin tức về người anh bị mất tích. Tôi hiểu rõ số phận của anh hơn những người ở nhà.

Khi còn ở Cra-xnô-đa, ngoài hành lang ngôi nhà, phiên tòa đang xử một nhóm phản bội, một trung sĩ không quen biết, lại bên tôi hỏi:

- Có phải anh là Pô-crư-skin không?.

- Phải.
 - Anh có người anh tên là Pi-ốt?

“Anh có”? Câu chuyện của người không quen biết kể lại, xác nhận sự thật chua xót hơn là những câu nói khiến tôi nghi ngờ, đồng chí trung sĩ và Pi-ốt cùng phục vụ ở đơn vị lính thợ chuyên nghiệp kỹ thuật. Chiến tranh đã đưa các anh đến biên giới Phần Lan. Rồi sau đó...

- Chúng tôi bị chia cắt và đẩy đến hồ La-đô-ga. Đạn dược đã cạn, trước khi rút lui, chúng tôi đã phải nhận chìm các khẩu pháo. Rồi chúng tôi làm mảng và ban đêm lao ra ngoài hồ, giữa cơn bão sóng dữ dội. Chúng tôi còn hy vọng lợi dụng bóng đêm, tránh được đòn đánh của không quân Đức và trở về với quân ta ở bờ bên kia, Pi-ốt dẫn đầu một tốp nhỏ ở lại yểm hộ cho đoàn rút lui. Khi từ biệt, anh nói với tôi: “Chỉ còn lựu đạn và một vài viên đạn, bọn tớ sẽ cố gắng mở một con đường xuyên qua rừng”.

- Sau khi rời xa bờ, chúng tôi nghe thấy một loạt súng và nhiều tiếng nổ lớn, kéo dài rất lâu ở phía sau. Từ đó, tôi không gặp anh nữa. Anh có tin gì về anh ấy không?

- Không một chút tin tức gì cả?

- Có thể anh ấy đã hy sinh ở đó. Phải, chính là Pi-ốt Pô-crư-skin. Anh rất giống anh ấy: nhất là đôi mắt. Khi nghe tin tuyên dương “Anh hùng Liên Xô Pô-crư-kin”, tôi tự hỏi: “Phải chăng đó là Pi-ốt?”. Tôi có hiểu chút ít tính nết anh ấy. Một người như anh ấy không thể để địch bắt làm tù binh. Tôi chắc anh ấy đã lao vào quân thù với quả lựu đạn. 

Sau khi chia tay đồng chí trung sĩ, quay lại phiên tòa nghe những lời khai của các bị cáo, tôi mới hiểu rõ lý do chủ yếu về tư cách của bọn phản bội Tổ quốc: một mối lo sợ thấp hèn đối với kẻ thù, sợ từ một chút nguy hiểm. Từ mối lo sợ đê hèn đó đã ló lên sự phản bội, như đầu con rắn hổ mang thò ra khỏi đám rêu rừng. Còn trái lại, trong trái tim những người toàn tâm căm thù bọn xâm lược thì nổi lên đức tính can đảm, lòng trung thành với bố mẹ, anh em, vợ con... vì Tổ quốc! Đáng khinh bỉ biết bao, cái bọn ghê tởm đã bán rẻ linh hồn để cố mà sống ...

Khi còn ở Cu-ban, tôi định viết thư về Nô-vô-xi-biếc để báo cho gia đình biết câu chuyện mà tôi nghe được từ miệng đồng chí trung sĩ. Nhưng cho đến nay, tôi vẫn không quyết định nói: đối với người mẹ, sự chờ đợi dù sao cũng không tàn nhẫn bằng ý nghĩ con trai mình không còn nữa. Tôi dự định nếu có dịp qua nhà một chút thì sẽ kể lại tất cả.

Khi hình dung trong óc cuộc hành trình về Nô-vô-xi-biếc, tôi không thể không nghĩ đến hai ngôi sao vàng. Chẳng cần phải giấu giếm, mặc dù trong chúng tôi, những người lính ở mặt trận, chúng tôi ít nói đến chuyện huân chương. Mỗi người đều hiểu giá trị của nó. Và ai trong chúng tôi chẳng mong mỏi công việc mình làm được công nhận xứng đáng.

Hai ngôi sao vàng mà tôi dược trao (ngôi sao thứ hai vào cuối tháng Tám năm 1943) thường làm tôi nhớ đến quá khứ và gợi tôi nhớ lại cuộc sống của mình. Khi người ta cài lên ngực tôi ngôi sao thứ hai Anh hùng Liên Xô, tôi nghĩ ngay đến Xtê-pan Xu-prun, đến những câu nói của anh trong dịp gặp nhau ở Cô-sta, mấy năm trước chiến tranh. Anh tin rằng tôi sẽ đạt được mục đích và ngay từ đó đã phát hiện ở tôi những đức tính cần thiết cho một người phi công tiêm kích. '

Một con người bao giờ cũng cảm thấy dễ chịu khi biết ràng mình đã đạt được ước mơ, cũng như tôi, khi trở thành một chiến sĩ ưu tú của không quân, người thứ mười được tặng hai lần ngôi sao Anh hùng liên bang. Lúc bấy giờ, tôi sống lại những ngày gian khổ nhất của cuộc đời khi phải quyết định cái điều chủ yếu: liệu tôi có thể tiếp tục theo đuổi con đường đã chọn hay những trở ngại sẽ ném tôi sang một bên?

Tôi hiểu rõ rằng mình được khen thưởng cao cũng là nhờ công sức của các bạn chiến đấu. Không được sự hỗ trợ mạnh mẽ của các bạn, tôi khó có thể hạ được đến nửa số máy bay được coi là tôi đã bắn rơi. Đúng là tôi sẵn sàng hy sinh trong các cuộc không chiến với kẻ thù, nhưng, sự táo bạo của tôi bao giờ cũng tìm được chỗ dựa trong sự hiệp đồng có hiệu quả với đồng chí hộ vệ và với các phi công khác.

Nghĩ lại quá khứ, tôi nhận thấy có lúc mình hay va chạm với vài người bạn cũ. Nhưng không phải lúc nào họ cũng hiểu đúng những ý kiến và hành động của tôi. Về mặt này, trước hết tôi nghĩ đến Crai-ép. Sau này khi mà chân lý đã xác minh những việc làm của tôi, buộc Crai-ép phải thay đổi quan điểm, chúng tôi không nhắc đến những lần cãi cọ trước kia nữa mà coi như chúng chưa từng xảy ra bao giờ. Nhưng giữa chúng tôi vẫn không có một mối hòa hợp thực sự, vì chúng tôi vẫn là những con người hoàn toàn khác nhau. Thời gian chứng minh điều đó.

Mơ màng nghĩ đến dịp về thăm nhà, tôi cũng không ngừng nghĩ đến Ma-ri-a. Đơn vị cô phục vụ ở một mặt trận khác và trong những lá thư, cô thường khéo léo để lộ cho tôi địa chỉ. Do đó, tôi tỉinh thoảng vẫn có dịp gặp cô.

Trong những lần ghé thăm Ma-ri-a như vậy, dường như không hề xảy ra cái loại chuyện làm tổn hại thanh danh của cô gái trẻ. Nhưng quanh cô vẫn có những con người khác nhau. Và trong số đó, có đôi người thường đánh giá theo cách của họ những cuộc gặp gỡ giữa chúng tôi, những lời nói bóng gió thấp kém của họ cũng làm vẩn đục mối quan hệ giữa chúng tôi.

Ma-ri-a rất phiền lòng. Và chúng tôi quyết định phải tổ chức lễ cưới khi đến một thành phố lớn đầu tiên, nếu điều kiện cho phép. Nhưng nó ở đâu, cái thành phố sẽ đoàn tụ hai cuộc đời phải phân cách vì chiến tranh? Ngọn lửa chiến đấu liệu có thể hủy hoại một trong những cuộc đời của chúng tôi không?

Ma-ri-a ngày càng lo lắng về số phận của tôi. Cô không bao giờ đòi hỏi tôi đưa cô củng đi, mặc dù tình cảm chúng tôi đã gắn bó từ lâu. Chúng tôi muốn cùng nhau chung sống. Hai bên bố mẹ đều đã biết rõ tình cảm của chúng tôi.

Vào cuối tháng Tám, sau khi đã quét sạch vùng phụ cận, bộ đội đã tiến vào Crưm. Đầu tháng Mười một, quân đoàn kỵ binh của Ki-rít-sen-cô mà chúng tôi thường yểm hộ, đã đến hiệp đồng với các đơn vị khác ở gần eo đất Pê-rê-cốp.

Từ Đôn-bát, trung đoàn chúng tôi đã di chuyển đến A-xca-nhi-a Nô-va, một căn cứ cảng gần những trận chiến đấu quyết định. 

Ít lâu sau, chúng tôi được đồng chí Tư lệnh lực lượng không quân, Anh hùng Liên Xô Cri-u-kin đến thăm.

Tôi được hân hạnh giới thiệu các phi công với vị tướng phi công anh hùng. Sau khi thăm hỏi anh em, ông phổ biến cho chúng tôi tình hình mặt trận và giao nhiệm vụ cho chúng tôi phải bảo vệ trên không đường qua lại Xi-vát-sơ

Ông nói: “Không để một trái bom nào của địch rơi xuống đầu bộ binh ta. Các đồng chí hãy hình dung hoàn cành của họ: họ phải đương đầu với tất cả: nước đóng băng, đạn trái phá, ít nhất là hãy tránh cho họ khỏi những trái bom. Chúng ta có đủ sức mạnh và phương tiện để làm việc đó”. 

Vừa là cấp chỉ huy lại là phi công, trước hết tôi muốn làm sáng tỏ đường lối và phương pháp hoàn thành nhiệm vụ được giao, không thể chỉ bằng các biên đội tuần tiễu. Một trung đoàn tiêm kích không đủ, phải có nhiều trung đoàn.

Và, một phương án lóe ra trong óc. Tôi đề nghị Tư lệnh lực lượng không quân bổ sung cho chúng tôi một đài ra-đa và một trạm vô tuyến cực mạnh. Đồng chí Tư lệnh bảo đảm sau ngày mai các phương tiện nói trên sẽ có ở sân bay.

Sau khi những đề nghị cần thiết đã được giải quyết, tôi liền dẫn sự chú ý của đồng chí Tư lệnh đến những đôi giày của phi công. Họ đều đi những đôi ủng tồi tệ; gây nên một cảm giác khó chịu. 

- Sao các đồng chí không mang đổi? - Đồng chí tư lệnh hỏi 

- Người ta không cho. Họ nói “nó chưa hết nên hạn dùng”.

- Niên hạn dùng? - Đồng chí tư lệnh ngạc nhiên - Cứ như đó là lỗi của các phi công, nếu bùn lầy kéo dài hàng tháng ở đây và họ phải lội trong bùn!

- Anh em đã nói như thế nhưng người ta không nghe.

- Các đồng chí sẽ có ủng.

Bảo vệ sông Xi-vát-sơ làm sao để không một trái bom rơi xuống đầu bộ binh - đó là nhiệm vụ đặc biệt thứ nhất trên giao cho trung đoàn chúng tôi.

Tôi quyết định bố trí một phi đội ngay bên bờ đầm lầy Xi-vát-sơ ở Dru-giê-li-u-bốp-ca và tổ chức tại đó một trạm cảnh giới thường trực. Khi bọn máy bay ném bòm vừa xuất hiện ở phía chân trời, biên đội trực ban phải cất cánh ngay bằng “mắt”.

Còn từ sân bay chính, chúng tôi quan sát bầu trời bằng ra-đa; ra-đa cho phép phát hiện các máy bay địch sớm, trước khi chúng đến gần tuyến mặt trận.

Khi quan sát viên báo cáo kẻ địch xuất hiện, tôi bắn pháo hiệu và phi đội trực ban sân bay phải cất cánh ngay. Đúng thời gian quy định, phi đội phải có mặt trên không phận Xi-vát-sơ. Tôi sẽ điều khiển qua điện thoại hoạt động của phi đội bố trí ở Dru-giê-li-u-bốp-ca, trừ biên đội cất cánh “bằng mắt”. Nếu không chính mình bay làm nhiệm vụ, tôi sẽ chỉ huy cuộc chiến đấu qua vô tuyến, nắm các tình huống bằng ra-da.

Ac-ca-đi Phê-đô-rốp, một tay lão luyện chỉ huy phi đội biệt phái tại sân bay dã chiến, ở cửa vào eo đất. Những tốp cất cánh từ sân bay chính sẽ do Rếch-ca-lốp, Clu-bóp và Ê-rê-min, những người chỉ huy đã được thử thách và cũng là những chiến đấu viên được rèn luyện trong lửa đạn chiến đấu, dẫn vào trận đánh.

Chúng tôi đã từ bỏ phương pháp dùng những biên đội tuần tiễu liên tục từ sáng đế tối. Nhưng để bù lại, những máy bay tiêm kích chúng tôi sẽ xuất hiện với lực lượng mạnh ở thời gian cần thiết trên không phận Xi-vát-sơ và đẩy lui thắng lợi các đợt tập kích của địch.
Các phi công của phi đội Phê-đô-rốp còn lợi dụng cả hoàng hôn để cất cánh đánh chặn máy bay ném bom Đức.

Những trái bom không rơi được xuống những chuyến tàu qua sông. Trái lại, những chiếc Gioong-ke thì bốc cháy rơi xuống những đầm lầy của Xi-vát-sơ.

Khi thời tiết xấu, bầu trời Xi-vát-sơ yên tĩnh, Gô-lu-bi-ép và tôi đi săn trên mặt biển. Chúng tôi biết rằng, lợi dụng những ngày này, máy bay địch được mây thấp che giấu, thường tích cực qua lại giữa Ô-đét-xa và Crưm.  Những thùng dầu ở ngoài cho phép chúng tôi truy tìm, săn lùng và bắt gặp chúng ở tận ngoài khơi. 

Chúng tôi đã cất cánh lên không. Những con đường bùn lầy, làng xóm bỏ hoang, mũi tên trắng Ten-đê-rốp-xcai-a lướt qua dưới cánh. Rồi chúng tôi bay trên mặt biển xám trào lên từng đợt sóng nổi bọt.

Tôi đã bay trên biển, trong thời kỳ ở Cu-ban. Nói rằng tôi đã “công tác” trên biển, về mặt nào đó, có hơi quá cụ thể. Mỗi lần nhìn ra ngoài buồng lái, cái khoảng mênh mông màu xám đầy bão tố ấy, tôi lại bị cái môi trường chứa chất sự phẫn nộ ấy chế ngự, làm tôi không nghe thấy tiếng kêu ù ù của động cơ trong vài giây. Phải có một sức mạnh của ý chí mới đưa tôi ra khỏi cảm giác đó để quay về cái thế giới bé nhỏ thân thuộc là buồng lái với những chiếc kim của các thiết bị dẫn đường.

Và lần này nữa, thoạt đầu tôi cảm thấy như động cơ không kêu giòn giã như trước, những chiếc kim thì di chuyển một cách đáng sợ tới những giới hạn hiểm nghèo, phải có một khoảng thời gian làm cho đầu óc trở lại bình thường và tin vào tình trạng tột cùng sức mạnh của máy bay.

Bờ biển đã lùi xa về phía sau. Muốn tìm ra đường bay của máy bay địch mà ta đã phán đoán, chúng tôi bắt đầu lang thang trên biển, luôn thay đổi hướng bay. 

Và bất thần... Máy bay địch bay ở phía tay trái, cao hơn chúng tôi một chút, gần như sát trần mây. 

Đó là một chiếc máy bay lớn ba động cơ, chiếc Giong-ke 52. 

Bay sát mặt sóng, tôi trườn về phía nó, đến một cự ly thật gần, nó vẫn chưa hề mảy may phản ứng. Tổ bay trên máy bay ném bom địch, rõ ràng không ngờ rằng những máy bay tiêm kịch chúng tôi có thể tuần tiễu trên biển trong thời tiết như vậy. 

Loại đạn đầu tiên buộc chiếc Gioong-ke bổ nhào xuống nước. Loạt thứ hai, nó bốc lửa và đâm xuống biển. Một tiếng nổ vang dội, và những đám lửa cháy trên mặt nước.

Mấy phút sau, chúng tôi lại gặp một chiếc Gioong-ke khác: Tôi định lượn tiến vào công kích thì chợt phát hiện ở phía chân trời một tốp máy bay.

Làm thế nào đây?. Không còn nhiều xăng và chúng tôi cũng chỉ có khả năng “chiếu cố” đến một trong đám khách mới đến. Không nên để chủng nghi ngờ, vì bằng cách gì chúng tôi cũng không thể giải quyết hết bọn chúng và sẽ lộ cho kẻ địch biết sự có mặt của chúng tôi trên đường bay này. Những máy bay rơi xuống biển không thể kể lại cho ai biết những chiến công săn lẻ của chúng tôi, song những chiếc khác quay trở về bờ sẽ báo động cho tất cả.

Thế là tôi tiến công ngay vào bụng chiếc Gioong-ke. Một làn khói mỏng phun ra từ một bên cánh. Tôi lao qua dưới máy bay địch đang rơi và khi lượn lại, tôi nhìn thấy một lò lửa khác cháy rực trên những ngọn sóng.

Sau này, khi chúng tôi rửa phim ảnh của súng liên thanh, các phi công tò mò ngắm nghía các tấm hình những chiếc Gioong-ke đang bay và lúc chúng đang rơi. Tôi báo cáo ngay với cơ quan tham mưu sư đoàn kết quả cuộc săn tìm trên đường bay Crưm - Ô-đét-xa.

Nghe tin chiến thắng, Rếch-ca-lốp đến quấy rầy tôi.

- Mình muốn đến đấy. Cho mình mượn những thùng dầu của cậu. 

- Thế những thùng dầu của cậu đâu? 

- Vẫn bài ca cũ! - Rếch-ca-lốp bực dọc nói lại - Cậu thừa biết là mình đã vứt chúng lại rồi.

- Phải, nhưng cần làm cho cậu nhớ lại một điệu hát mới hơn: cậu đã nói gì hôm nọ, ở sở chỉ huy? 

- Cậu vẫn nhớ những chuyện xích mích. 

- Không phải, đó là chuyện nghiêm chỉnh. Gri-sa!

Rếch-ca-lốp quay đi. Từ sở chỉ huy, một thợ máy chạy đến:

- Đồng chí chỉ huy, giày ủng đưa đến rồi. Nhưng người ta cấp phát chẳng ra sao cả?.

- Cậu nói vậy nghĩa là thế nào?

- Cơ quan tham mưu sư đoàn đã quyết định cấp ưu tiên cho nhân viên liên lạc, thư ký và nhân viên đánh máy của họ.

Khi tôi chạy đến kho thì những đôi ủng đẹp mới toanh bằng da nhân tạo đã vào tay các nhân viên văn phòng của cơ quan tham mưu. 

- Nộp lại tất cả vào xe tải! Chúng tôi trang bị cho những người phải lội bùn ở ngoài sân bay. Những người ở văn phòng hãy tự bằng lòng với những đôi giày không cổ đã cũ

Thế là những đôi ủng mới được cấp phát cho phi công, kỹ sư và thợ máy.

Sau khi cấp phát, tôi lại ra biển với Gô-lu-bi-ép. Và, lần này chúng tôi lại hạ được một máy bay Đức, ở chính ngay chỗ cũ. Thế là rõ ràng, đường bay di chuyển của máy bay địch là đây.

Trên đường về, tôi xây dựng những phương án rộng rãi hơn: nếu kiếm được một khoảng đất thích hợp gần bờ biển, chúng tôi có thể bố trí một biên đội “phục kích” những máy bay Gioong-ke 52. Ở sân bay, người ta báo là sư đoàn trưởng gọi điện thoại và ra lệnh tôi gặp ông ngay.

- Tại sao đồng chí cất cánh không xin phép? – Đdút-xốp hỏi, khi tôi liên lạc điện thoại với ông

- Không ai cấm mọi người được chiến đấu, thưa đồng chí sư đoàn trưởng.

- Với đồng chí, tôi cấm đồng chí bay trên biển.

- Vì lý do gì ạ? 

- Như thế này: hãy để việc ấy cho người khác.

- Thế còn những máy bay Đức bay hàng đàn ở đấy?

- Chẳng cao cả gì. Chỉ cần một viên đạn... Chúng ta không có nhiều phi công đã hai lần dược tặng ngôi sao Anh hùng Liên bang đâu. 

- Viên đạn đó có thể tìm tôi bất cứ ở đâu.

- Tranh luận thế là đủ rồi. Tư lệnh tập đoàn quân ra lệnh cấm đồng chí... Còn một chuyện khác: tham mưu trưởng đã báo cáo là đồng chí cứng đầu đấy!

Chắc lại chuyện những đôi ủng, tôi đoán. 

- Tôi đã xin những đôi giày. Anh em phi công đã phải đi chân đất, nhưng người ta lại phát ủng cho các nhân viên cạo giấy của cơ quan tham mưu. 

- À, vấn đề là như thế. Nếu vậy thì đồng chí làm đúng. Mười giờ mai đến gặp tôi. 

Bị lưu lại sân bay vì một lý do nào đó, tôi trở về nhà khá muộn. Những tiếng cười rộ khiến tôi dừng lại ngoài cửa. Xu-khốp kể lại cho các bạn một câu chuyện mà toàn trung đoàn đã biết. 

- Thế là - anh nói - sau khi tán chuyện phiếm với những cô gái, chúng mình quay về. Vừa đến giờ giới nghiêm

- Nói cho đúng hơn, là các anh bị đuổi?.

- Cũng có thể như vậy. Bởi vì, trước khi đến chỗ các cô gái, Giéc-đi-ép và mình đã uổng rượu để tăng thêm can đảm. Rồi chúng mình lên đường, lội bì bõm trong bùn, trời tối đen như ở trong lò. Cứ đi, cứ đi và bất thần chạm phải một hàng rào dây thép gai. Ôi ma quỷ, chúng mình tìm cách leo qua, vì tin rằng đã đi đúng đường. Mình nhảy qua, mới bước được một bước lên trước thì bất thần nhìn thấy những con mắt nảy lửa như mắt cú vọ, bên trên là những cái sừng. Minh lùi lại hàng rào song những con mắt và những cái sừng cứ đuổi theo. Đến hàng rào dây thép gai, mình nắm hai bàn tay và đúng lúc bắt dầu dùng cổ tay kéo mạnh lên thì nhận được một cú sừng húc vào phía sau. Và đúng là mình bị hất một phát sang bên kia hàng rào. Quay lại, thì ra một cụ dê sừng. Rồi nghe Giéc-đi-ép kêu: “Cô-xchi-a, ở đây có bò rừng”;. Mình lao đến cứu bạn. Nhưng mình cũng thấy cậu ta bị hất lên trên không và rơi xuống bên cạnh mình! Có thể nói tóm lại là bọn mình đã về yên ổn. Chỉ trừ những cái quần mới toanh nhưng đũng bị rách tan. Phải nhờ các cô gái khâu lại những chỗ rách quỷ quái đó. 

- Những kỵ sĩ giỏi sau đó làm thế nào? - Một giọng nói xen vào nghe quen quen. 

“Bê-ri-ô-dơ-kin!” - Tôi sung sướng nghĩ

Bác sao vàng post bài tiếp đi cho em đọc với. Truyện hay quá

- Đúng, đây quả là một cuộc hẹn hò tốn kém - Xu-khốp tiếp tục nói - Chúng mình khá tốn sức lực để tìm lại chiếc đồng hồ mạ vàng của Giéc-đi- ép vì một con dê lai bò rừng đã giam nó dưới móng. Tóm lại, Xla-va - anh nói với Bê-ri-ô-dơ-kin - Trước hết hãy khắc sâu trong óc tất cả những con đường mòn nhỏ ấy.

- Này, tôi không cho phép các anh làm cho Bê-ri-ô-dơ-kin thành một tay chạy rông như các anh đâu - Vừa bước vào, tôi vừa nói với Xu-khốp

- Trong trường hợp này, tôi đã khỏe rồi, thưa đồng chí chỉ huy - Xla-va vẫn gầy và xanh, vui vẻ kể lại chuyện anh trở về được trung đoàn để tiếp tục công tác.

Sau đó, anh hãnh diện kể lại chuyện mình đã làm cách nào trước hội đồng y học: quay đi quay lại cánh tay ra dáng bình thường trong khi mắt nổ đom đóm vì đau.

Tôi nhận thấy anh nhìn Giéc-đi-ép, Tơ-rô-phi-mốp và Xu-khốp, đầy vẻ ước ao: Họ cùng đến trung đoàn một lúc và ba người ấy đã được gắn mỗi người một huân chương.

Bê-ri-ô-dơ-kin nói người ta muốn cho anh nghỉ một tháng, nhưng anh đã từ chối và quyết định trở về trung đoàn ngay lập tức. 

- Cậu muốn bay à - Tôi hỏi anh.

- Vâng! - Anh rắn rỏi trả lời.

Sáng hôm sau, thời tiết vẫn còn xấu, Gô-lu-bi-ép và tôi cất cánh đi săn tự do trên biển, chẳng gặp một máy bay nào. Bọn Đức có lẽ đã thay đổi hành trình. Vừa suy nghĩ đến các phương án hoạt động sắp tới, tôi đến cơ quan tham mưu sư đoàn. Một không khí ngày hội đang tràn ngập ở đây: 

- Có khách đến thăm chúng ta - Sĩ quan trực nhật khe khẽ nói với tôi. 

Trên bàn tiệc trong phòng của sư đoàn trưởng, một số khách lạ mặt đang ngồi, cả đàn ông và đàn bà. Tôi được biết đó là một phái đoàn của thành phố Ma-ri-u-pôn mà người ta vừa mới dành tên thành phố cho sư đoàn chúng tôi. 

Ngồi vào bên cạnh họ, tôi nhớ là mình sắp phải bay nhiệm vụ và quyết định không uống rượu. Nhưng đến lúc chúc rượu, họ cũng rót cho tôi một cốc vốt-ca.

- Tôi không thể uống ngày hôm nay. Tôi phải bay  nhiệm vụ.

Nhưng mọi người bao vây nài ép:

- Thủ trưởng sẽ thủ tiêu chuyến bay nhiệm vụ đi. 

- Đồng chí phải uống để chúc mừng cuộc gặp mặt.

- Chúng tôi có một dư luận khác về các phi công đấy.

Sư đoàn trưởng nháy mắt nhìn tôi: “Uống đi”. 

Tôi uống, ăn một miếng, xin phép cáo lui; sau khi đi mời những người đỡ đầu đến thăm trung đoàn chúng tôi, và tôi ra sân bay, nơi Rếch-ca-lốp đang chờ.

Chúng tôi rời đất. Nền trời phủ đầy mây xám xịt.

Không phát hiện ra máy bay địch trên biển, chúng tôi bay về hướng Ô-đét-xa. Trên đường về, chúng tôi quyết định công kích địch trên con đường quen thuộc dọc theo bờ biển. Ở đó có việc để làm ăn. Một làn sóng không ngừng xe cộ đi về phía Ni-cô-la-ép. 

Lần công kích đầu tiên gặp may mắn: một chiếc xe chở xăng bốc cháy. Lần lao xuống thứ hai, tôi nhắm mục tiêu một chiếc xe du lịch và bóp cò. Nhưng quái lạ? Loạt đạn lại trúng sang bên cạnh xe. 

Trước đây, không bao giờ tôi uống rượu trước khi đi làm nhiệm vụ. Hôm ấy tôi đã vi phạm điều lệnh, trong lòng lấy làm hối hận. 

Tôi rùng mình, như người ta nói, huy động hết nghị  lực và lại tiếp tục công kích. Một chiếc xé xtéc thứ hai bốc cháy. Cuối cùng tôi đã trở lại thăng bằng. Nhưng từ đó trở đi, tôi không bao giờ nhấp một giọt rượu trước khi cất cánh nữa. 

Do thời tiết xấu, đi săn lẻ trở thành hình thức duy nhất của hoạt động không quân chiến đấu. Cơ quan tham mưu tập đoàn quân dự định triệu tập một cuộc hội nghị để các phi công tiêm kích phổ biến kinh nghiệm cho tất cả các phi công khác. 

Vừa mới cùng Gô-lu-bi-ép đến cái làng chỉ định, tôi đã trình diện ngay với tướng Xa-vít-xki, người chủ tọa cuộc họp. Từ khi rời Cu-ban, tôi chưa gặp lại ông. Ông vẫn cường tráng và trang phục chỉnh tề.

Xa-vít-xki nhờ tôi giúp ông bố trí chương trình làm việc, và chúng tôi quyết định chia phi công thành hai tổ: các phi công tiêm kích chuyên đánh mục tiêu trên không và các phi công chuyên đánh mục tiêu mặt đất. Vị tướng phụ trách hướng dẫn tổ thứ nhất và ủy nhiệm cho tôi phụ trách tổ thứ hai.

Khá nhiều vấn đề hay và bổ ích được đưa ra tranh luận. Nhân cuộc hội nghị, tôi có cơ hội làm quen với một số phi công ưu tú nổi tiếng của tập đoàn quân Ví như Vla-đi-mia La-vri-nhen-côp, một đại úy khiêm tốn và lặng lẽ mà mọi người đều biết tên tuổi, anh nổi danh không chỉ do tinh thần dũng cảm chiến đấu mà còn cả khí phách anh hùng của anh khi anh bị rơi vào tay bọn phát xít. 

Trong một lần xuất kích, La-vri-nhen-cốp đã va vào một chiếc “hai thân” khi tiến công nó. Anh phải nhảy dù ngay trên phòng tuyến địch. Một chiếc quai dù khi mở đã làm tuột khẩu súng ngắn mà anh đeo ở thắt lưng, và bọn phát xít, như người ta kể, “đã vồ được anh” lúc anh tiếp đất. Trên người anh không có huân chương, huy hiệu và giấy tờ, nhưng trong túi áo da, bọn Đức đã lục được một lá thư Vla-đi-mia nhận được của gia đình đúng vào trước khi cất cánh.

- La-vri-nhen-cốp à? Cái tên này chúng tao biết. Tên sĩ quan Đức phụ trách hỏi cung vui mừng nói.

Tất nhiên đại úy không nhận lá thư đó gửi cho anh. Nhưng bọn Đức có một quyển an-bom, trong đó dán ảnh các phi công Liên Xô nổi tiếng. Không khó khăn gì cũng nhận ra được khuôn mặt đặc biệt có đôi lông mày rậm của La-vri-nhen-cốp trên một tấm ảnh. Mọt sự chối cãi đều vô ích. Bọn Đức liền đặt những câu hỏi về sự bố trí lực lực lượng không quân và tính năng chiến thuật của máy bay chúng ta.

Cuộc hỏi cung bắt đầu theo cách khá lịch sự. La-vri-nhen-cốp im lặng.

Bọn chúng chuyển sang dọa nạt. Anh cũng im lặng.

Chúng đánh đập: Anh vẫn im lặng.

Trong căn nhà tranh đơn sơ ở một làng vùng Dô-nét, chúng đã giở hết các thủ đoạn hỏi cung của Gie-xta-pô. Nhưng không gì bẻ gãy được nghị lực của người phi công Xô-viết, bọn phát xít quyết định đày anh về phía hậu phương xa, hy vọng rằng ở đấy bọn làm nghề tra tấn chuyên nghiệp sẽ tìm cách buộc anh phải mở miệng.

Đồng thời, để phòng ngừa tốt hơn, chúng đã cho anh đi cùng với một phi công cường kích khác của ta trên một toa xe khách, cùng với bọn sĩ quan Đức đi nghỉ phép.

Trước khi tàu đến Ô-đét-xa, hai phi công chúng ta lừa được cơ hội thuận tiện đã trốn thoát. 

Họ lang thang rất lâu trong nhiều khu rừng, vừa lần về hướng đông cho đến khi gặp được một toán du kích. Sau đó, người ta đưa họ vượt qua tuyến mặt trận bằng máy bay. Khi La-vri-nhen-cốp trở về quân đoàn kể lại câu chuyện của anh, có người không tin, anh phải trải qua một cuộc thẩm tra dài. May mắn, sau đó bộ đội ta giải phóng được cái làng mà bọn phát xít đã hỏi cung anh. Những nhân chứng còn sống sót nồng nhiệt kể lại về người phi công trẻ tuổi có đôi lông mày rậm, bất chấp mọi cực hình tra tấn đã “im như thóc” Cái bằng chứng đó lại được xác minh bằng những nhận xét chính thức của du kích. Tên tuổi người con anh hùng của Tổ quốc được toàn mặt trận biết. 

Trước ngày tết dương lịch, trung đoàn chúng tôi được lệnh di chuyển về Séc-nhi-gốp-ca, một nơi trú quân đáng ghi nhớ đối với tôi, để nghỉ ngơi và bổ sung quân số. Tôi nhớ đến Ma-ri-a. Nhất định chúng tôi phải gắn bó lại để không bao giờ xa nhau nữa.


Công tác chuẩn bị cho hành quân bắt đầu. Lệnh cất cánh đã phát. Một phi đội đã ở trên không. Có điện thoại từ cơ quan tham mưu sư đoàn báo cho tôi phải đến ngay gặp tư lệnh tập đoàn quân. Cái lệnh khẩn cấp, bí mật làm tôi rất băn khoăn.

“Có thể là vấn đề con đường qua sông”. Tôi nghĩ đến giả thuyết xấu nhất. Vài hôm trước, những máy bay ném bom Đức đã phá hủy một đường qua sông. Việc xảy ra vào buổi chiều. Trạm ra-đa chúng tôi đã phát hiện kịp thời một tốp máy bay địch đang bay đến gần. Tôi quyết định phái hai biên đội đi đánh chặn: Một biên đội đến A-xca-nhi-a Nô-va và biên đội kia đến Dru-giê-li-u-bốp-ca. Nhưng Crai-ép vừa ở bệnh viện về đã thủ tiêu lệnh của tôi:

- Trời đã sắp tối - anh nói - Có thể xảy ra tai nạn khi hạ cánh.

Tôi đã gặng nói, nhưng không thuyết phục được anh: Kết quả: đường qua sông bị đánh hỏng. Chắc bây giờ tư lệnh tập đoàn quân quan tâm đến sự kiện này. Tướng Khơ-ri-u-kin niềm nở tiếp tôi đến nỗi tôi quên ngay những lo ngại. Ông nói chuyện vef những chuyến săn tìm của chúng tôi trên biển..

- Phi công của các trung đoàn khác đến bây giờ vẫn tay không trở về. Còn đồng chí thì vì sao có kết quả?

- Bởi vì, mỗi lần các đơn vị bạn đều để mắt vào bờ biển. Ta phải tìm được ở đâu đấy trên bờ biển một sân bay dã chiến có thể dùng để cất cánh bay ra xa hơn nữa. Bọn Đức có thể đã chuyển đường bay của chúng ra ngoài khơi xa. 

- Đúng - Vị tướng nhận xét - Vậy thì đồng chí hãy đến trung đoàn của Mô-rô-đốp và giúp đỡ họ hoàn thành kế hoạch đánh chặn.

- Thưa đồng chí thiểu tướng, đề nghị đồng chí giao cho tôi và một phi đội của chúng tôi làm nhiệm vụ này. Tôi sẽ cùng bố trí với phi đội ở một điểm nào đó trên bờ biển.

- Không, không! Pô-crư-skin, trung đoàn đồng chí sẽ đi nghỉ.

- Vậy cho phép tôi đem theo đồng chí hộ vệ. Có thể phải làm vài chuyến bay biểu diễn.

- À đồng chí vẫn chưa từ bỏ ý định! - Vi tướng lắng nghe rồi nói - đồng chí biết là tôi đã cấm đồng chí bay trên biển; đừng có quấy rầy nữa. Đồng chí sẽ đến trung đoàn của Mô-rô-dốp một mình, trên máy bay Po-2!

Đúng, thủ trưởng đã đoán ra ý định của tôi, cũng giản đơn thôi: tôi muốn bay săn lẻ trên mặt biển khi trung đoàn đi nghỉ. Và, tôi nghĩ mình không nên năn nỉ nữa. Tôi chỉ mạnh dạn đề nghị với ông một điều:

- Cho phép tôi đi máy bay đến Páp-lô-grát và đưa vợ tôi cùng đi trong thời gian được nghỉ ngơi. Cô ấy là y tá 

- Vợ cậu ư? Thiếu tướng hỏi lại, và chăm chú nhìn tôi. 

- Vợ tương. lai, thưa thiếu tướng.

Tư lệnh tập đoàn quân không có ý nghi ngờ sự chân thành trong lời nói của tôi. 

- Được ông nói - Tôi cho cậu mượn máy bay riêng. Nó không phải là một khúc ba-lát nhỏ đâu, chỉ còn thiếu cái đó để cho cậu ướp lạnh tình yêu mà thôi.

Tôi sung sướng vì những lời tốt lành đó.

Trung đoàn của thiếu tá Mô-rô-dốp đóng ở khu vực Sáp lin-ca. Mô-rô-dốp, người mà tôi đã quen từ hồi ở Ki-si-nhép, đã nói lên ngay từ ngày đầu chiến tranh: sau khi hạ một máy bay trên vùng trời thành phố, anh còn đâm vào một chiếc khác, và nhảy dù an toàn.

Trên đường đi, tôi nhớ lại trong óc khuôn mặt những phi công khác, mà tôi quen biết trong cái thời kỳ khắc nghiệt đó. Họ còn sống không? Trung đoàn có nhiều phi công tiêm kích từng trải, tuy nhiên những thành tích của phi đội săn lẻ trên biển thì không xuất sắc. Bây giờ nó được thay thế bằng phi đội của La-vri-nhen-cốp.

Tôi gặp lại Mô-rô-dốp trong căn hầm ở sâu dưới đất, nóng quá trời. Chúng tôi trao đổi đến tận chiều, nhớ lại Ki-si-nhép, Ti-ra-xpôn và các bạn bè của chúng tôi. Mô-rô-dốp cho biết: rất ít phi công mà chúng tôi đã cùng chiến đấu hồi đầu chiến tranh còn sống đến bây giờ: Phần đông đã hy sinh trong cuộc chiến đấu ở Xta-lin-grát. 

- Hồi ấy, ở chỗ anh có một đồng chí trung úy, còn trẻ nhưng tóc đã bạc - Tôi hỏi vì nhớ lại con người mà tôi đã có cuộc nói chuyện thú vị trước ngày nổ ra chiến tranh - Đồng chí ấy giờ ở đâu?

- Có, đồng chí ấy đã công tác ở đơn vị này. Đồng chí ấy cũng đã hy sinh ở đó, trên sông Vôn-ga - Mô-rô-dốp trả lời. 

Tim tôi se lại vì buồn rầu. Thật đáng tiếc, chúng ta đã mất một chàng trai thông minh, dũng cảm đã được tôi luyện thử thách. 

Hôm sau, Mô-rô-dốp tập trung các phi công và tôi giới thiệu cho họ kinh nghiệm đi săn lẻ. Đến chiếu, chúng tôi tạm biệt nhau với hy vọng sẽ gặp lại nhau trên những con đường ở mặt trận. 

Tôi trở lại A-xca-nhi-a Nô-va. Chỉ còn một chiếc máy bay duy nhất đang đợi tôi trên sân bay, và cất cánh sau đó vài phút. Bay trên những khu trại, nơi có những con bò rừng và những con vật hiếm khác trong cái kho dự trữ nổi tiếng - chúng đã được cứu thoát một cách thật kỳ lạ - đang gặm cỏ trong tuyết lạnh, tôi bay về hướng Séc nhi-gốp-ca. 

Những đám mây thấp mùa đông trôi nhanh trên bầu trời. Máy bay có lúc lao vào đám mưa phùn khó chịu, sầu thảm. Từ trên cao nhìn xuống, mặt đất phủ tuyết trắng, địa hình không rõ nét, rất khó định hướng. Nhưng mắt để vào la bàn, tôi tin chắc ngay rằng, với một tầm nhìn hạn chế, tôi vẫn tìm được Séc-nhi-gốp-ca, cái thị trấn kéo dài hàng chục ki-lô-mét dọc thung lũng.

Tiếng gà gáy sáng. 

Tiếng nói của trẻ con, bước chân của chúng trên tuyết, làm tôi nhớ lại thuở ấu thơ của mình ở nhà trường

Hôm qua còn là nhiệm vụ, những trận đánh, những làn sóng dữ dội dưới đôi cánh. Hôm nay, mở ra trước mắt tôi một thị trấn nhỏ bình yên của đồng cỏ, nhịp diệu êm đềm và chăm chỉ của đời sống hàng ngày

Qua một đêm ở thị trấn, sáng sớm chúng tôi ra sân bay nằm ở bên rìa phía tây thị trấn. Chúng tôi tận dụng ngày đầu tiên để chuẩn bị các phòng học tập và cố gắng chấn chỉnh lại trang phục để mừng năm mới, vì chúng tôi đến Séc-nhi-gốp-ca vào ngày 30 tháng Chạp.
Tôi ở giữa thị trấn, trong một căn nhà nhỏ bên cạnh một ngôi nhà thờ không lớn, có vẻ cũ kỹ gợi buồn. Các bạn tập trung ở nhà tôi buổi tối đi dự lễ giao thừa cổ truyền.

Niềm vui chưa thật ngự trị trên bàn các chàng trai. Không khí lại gợi lên một buổi tối tiễn biệt. Số đông trong chúng tôi phải từ giã Séc-nhi-gốp-ca trong vài ngày tới. Phó trung đoàn trưởng về chính trị Pô-grê-bơ-nôi đi Max-cơ-va theo học ở trường. Clu-bốp, Xu-khốp, Giéc-đi-ép và Ô-li-phê-ren-cô được phái đi công tác ở Ba-cu để nhận máy bay mới. Còn tôi, tôi cũng đi tìm Ma-ri-a ở gần Dơ-nhi-e-prô-pê-tơ-rốp-xcơ.

Nhưng dù sao cũng là ngày Tết. Bầu trời đầy sao, bình yên trải dài trên xóm làng, ánh đèn le lói ở những cửa sổ, phố xá vang tiếng hát, xua đuổi khỏi tâm hồn chúng tôi phần nào ý nghĩ về chiến tranh. Cuộc sống tràn ngập xung quanh...

Hôm sau, chiếc máy bay mà tư lệnh tập đoàn quân hứa cho mượn đã đến. Sau khi xếp vào buồng lái những quần áo lót lông cho cô hành khách tương lai của tôi, tôi trở lại chỗ ở, nơi các bạn bè đã tụ tập để chúc mừng tôi gặp may mắn trong chuyến đi hơi đặc biệt này.

Những lời trêu đùa và dặn dò ran lên từ bốn phía:

- Không được trở về một mình đấy .

- Nhất là không được thiếu vài chai rượu Vốt-ca ngon.

- Làm thế nào khám phá được ở đấy cái thứ đồ xa xỉ ấy?

- Khi đi ngang, hãy làm một vòng quanh Dơ-nhi-e-prô-pê-tơ-rốp-xcơ. Họ sẽ không để cho cậu trở về quê với hai bàn tay trắng. 

- Trên đường bay phải cảnh giới phía sông Dơ-nhi-ép. Bọn Đức còn ở phía bên kia sông. Một “con ngựa thi” như loại anh cưỡi là miếng mồi ngon cho bọn tiêm kích đấy.

- Đừng có phun ra điều dữ... .

Hai giờ sau, tôi hạ cánh xuống vùng lân cận một thị trấn giống như Séc-nhi-gốp-ca. Không mất nhiều thời gian để tìm trạm cấp cứu và ngôi nhà tranh mà Ma-ri-a ở. Trông thấy tôi, cô mở tròn đôi mắt:

- Anh đấy ư? Cứ như từ trên trời rơi xuống ấy?

- Đúng như em nghĩ - Tôi cũng trả lời với giọng đùa nghịch - Anh đến để đón em. 

Ma-ri-a cực kỳ bối rối nhưng đôi mắt rực rỡ hạnh phức. Đã từ lâu, chứng tôi chờ đợi ngày này, giờ phút sung sướng này. Những trận đánh vẫn để chúng tôi sống sót tuy bị ngăn cách nhưng chúng tôi vẫn gìn giữ lòng chung thủy với tình yêu. Và, bây giờ chúng tôi quyết định chung sống, hạnh phúc gian khổ có nhau.

Các thủ tục cần thiết để chuyển đơn vị cho Ma-ri-a chiếm mất cả một ngày. Nhưng, sáng hôm sau nữa, chúng tôi vẫn chưa cất cánh được: ban đêm, những đợt gió mạnh đã làm đổ lều che máy bay ở vị trí đỗ. Lại cần phải sửa chữa.

Tối đến, người ta nhảy múa, rồi đồng chí chỉ huy trung đoàn không quân sở tại mời chúng tôi đến ăn tối tại nhà riêng. Đó là một người chỉ huy đã có tuổi, gia đình ở nơi khác rất xa, phía sau mặt trận.

Đến nơi, chúng tôi được một cô rất trẻ và xinh đẹp ra đón.

- Vợ tôi đấy - đồng chí chỉ huy giới thiệu cô với đôi chút đùa cợt trong giọng nói.

Cái giọng đó làm chúng tôi, cả Ma-ri-a và tôi khó chịu ngay. Chuyện trò nhạt nhẽo, và chúng tôi xin cáo từ ngay sau bữa ăn tối. 

Trước khi ra về, tôi dừng lại một chút, trên bậc cửa để châm điếu thuốc và hỏi nhỏ đồng chí chỉ huy xem cô gái trẻ đó là thế nào?

- Tôi tình cờ gặp cô ta và đưa về trung đoàn - Anh trả lời hơi bối rối - Cô ta sống dễ chịu ở đây, nằm trong quân số của tiểu đoàn công tác phục vụ.

Ma-ri-a nghe được câu chuyện trao đổi và phản ứng mãnh liệt. Trên đường về, chúng tôi gần như cãi lộn về vấn đề dó. Tôi hiểu rõ điều gì đã gây nên ở Ma-ri-a sự phản ứng này. 

Quan hệ trăng gió của người chỉ huy với cô gái trẻ đó đã phủ một bóng đen lên tình cảm chúng tôi.

Vừa hạ cánh xuống Séc-nhi-gốp-ca, các phi công chốc lát đã vây quanh máy bay.

- Chúng tôi đã nhận rõ từ xa chiếc máy bay đón dâu - Một đồng chí nói đùa.

Từ sân bay, anh em kéo thành đoàn đi về nhà. Bà chủ nhà, được các bạn tôi báo trước, đã sửa soạn tiệc lễ.

Ít hôm sau, hết hy vọng tổ chức lễ cưới ở một thành phố lớn, chúng tôi đăng ký kết hôn tại Xô-viêt xã Séc-nhi-gốp-ca. 

Trong một cuộc bay; tôi quyết định thử lần cuối vấn đề bắn các mục tiêu mặt đất trong tư thế bay ngửa. Bay rất sát mặt đất, vọt lên cao thẳng đứng rồi lật ngửa, tôi bắn vào những đống rạ nổi trên mặt tuyết và khi máy bay gần sát đất mới kéo lên.

Vừa hạ cánh, tôi bị gọi cấp tốc đến gặp Đdút-xốp

- Những trò xiếc nhào lộn vừa rồi là thế nào đấy? - ông nghiêm khắc hỏi, khi tôi vừa đến. 

- Đó không phải là những trò xiếc mà là một thủ đoạn chiến thuật - Tôi đáp lại. 

- Tôi không nghi ngờ điều đó. Nhưng các phi công trẻ đã xem đồng chí, họ sẽ thử làm như đồng chí. Mà họ thì còn chưa đủ trình độ. Đồng chí muốn họ vỡ mặt ư? 

- Quả là tôi chưa nghĩ đến điều đô - Tôi lúng túng thú nhận. 

- Được nếu đồng chí đã hiểu thì có thể về.

- Từ nay sẽ kết thúc - Tôi hứa, thấy rõ sự nhận xét đúng đắn của sư đoàn trưởng. 

Buổi chiều, Đdút-xốp lại cho gọi tôi lần nữa. Lại câu chuyện ấy? Tôi tự hỏi khi bước lên những bậc thềm ngôi nhà nhỏ của cơ quan tham mưu. Nhưng nhìn bộ mặt đón tiếp vui vẻ của thủ trưởng. tôi hiểu ngay đây là chuyện khác. 

- Cuộc chiến đấu của đồng chí đã kết thúc, đồng chí A-lếch-xan I-va-nô-vích - Đdút-xốp nói - Mát-xcơ-va gọi đồng chí. Hãy thanh toán tiền lương, trao trả tài liệu, lấy giấy công tác và lên đường đến cơ quan tham mưu Lực lượng không quân. Đồng chí dang có thời cơ thuận lợi. Chúc mừng đồng chí!.

Quá bối rồi nên tôi không biết trả lời thế nào, đầu óc quay cuồng; lúc nào tôi cũng hy vọng được đi chiến đấu ở mặt trận.

- Đồng chí hãy lên đường ngay ngày hôm nay - Ddút-xốp nhắc lại và bắt tay tôi - Trên vừa gọi điện thoại đặc biệt và nhắc tôi giục đồng chí phải lên đường ngay.

Tôi bước ra cửa. Xa rời trung đoàn, xa rời mặt trận... Tôi cảm thấy nóng ở lưng, giữa một ngày băng tuyết rực ánh mặt trời.

Tôi lên đường tới thủ đô cùng với Ma-ri-a.

Ở miền nam là một mùa đông thất thường, luôn luôn bị ngắt quãng vì những đợt tuyết tan.

Một chuyến tàu khách mà từ lâu chúng tôi không có dịp đi đưa chúng tôi về miền bắc. Bên kia Dô-nét đã hiện ra những cánh rừng phủ tuyết và sương giá để lại vết trên nền băng.

Nhà ga, thị trấn, thành phố diễu qua trước mắt, Cảnh đổ nát ghê sợ bây giờ đã được tuyết phủ kín. Tên phố xá thị trấn thường được viết tay trên những mảnh tường còn đứng được. Nhưng trên những thành phố này đang phấp phới một không khí chiến thắng tưng bừng: Khác-cốp, Bi-en-gô-rốt, Ô-bôi-an; Cuốc-xcơ.

Bao cuộc chiến đấu vang dội đã diễn ra ở những nơi này.

Đến gần Mát-xcơ-va, tôi nhớ lại cuộc đi thăm thủ đô năm ngoái - Hồi đó là mùa hè. Chúng tôi, hai anh em Glin-ca, Dơ-mi-tơ-ri, Bô-rít và tôi, được gọi khẩn cấp đến cơ quan tham mưu của Lực lượng không quân. Trong những tấm áo va-rơi mặt trận đẫm mồ hôi và cát bụi, ở những đôi ủng cũ, đội những chiếc mũ cát-két bạc màu, quần áo cũ đã nhiều lần cọ xát vào lưng ghế máy bay, qua mấy giờ bay từ sân bay ở Cu-ban, chúng tôi đã đến giữa làn sóng người nhộn nhịp của phố xá Mát-xcơ-va, ngơ ngác như những người dân tỉnh lẻ thực sự, vì tiếng ồn ào và dòng người đông đảo ở thủ đô.

Chúng tôi vừa đi vừa ngắm mọi cái diễn ra trước mắt, sung sướng vì quang cảnh của cuộc sống hòa bình thường ngày này. Nhưng niềm vui của chúng tôi không được bao lâu: chúng tôi đã không chú ý đến một thiếu tá và không chào anh. Anh ngăn chúng tôi lại: 

- À bây giờ người ta không chào nữa! Tôi chán ngấy phải nhắc lại mệnh lệnh cho các loại người như các anh! - Đó là lời khiển trách của thiếu tá, không bằng lòng những lời xin lỗi của chúng tôi. 

Kể lại sự kiện đó với Ma-ri-a, tôi liếc nhìn tấm áo ca-pốt chiến sĩ của cô: 

- Em sẽ phải chào liên tục nhiều hơn anh nữa kìa!
- Em vui lòng đi diễu qua tất cả đường phó Mát-xcơ-va, tay không rời khỏi vành mũ ca lô. Chỉ cần được ở đây! Ma-ri-a mỉm cười trả lời. 

Lần ấy người ta gọi chúng tôi đến Mát-xcơ-va để trao tặng huân chương công trạng của quân đội Mỹ rồi hôm sau chúng tôi lại trở về ngay Cu-ban, về Pô-pô-vi-se-xcai-a.

Nguyên nhân gì khiến người ta lại gọi tôi về thủ đô lần này? Tôi không đoán được vì sao. Từ nay đã có thêm một người nữa lo lắng cùng tôi. Tôi đã có một người vợ ở bên cạnh. 

Ở phòng nhân sự của Lực lượng không quân, mọi việc đều sáng tỏ: trên định đưa tôi lên phụ trách trưởng phòng tác chiến không quân tiêm kích của Lực lượng không quân. Một chức vụ khá cao không ngờ đã được dành cho tôi. Tôi không biết nên trả lời thể nào. Trường phòng nhân sự trước kia đã cử tôi đến học ở Học viện không quân với tư cách chỉ là một thợ máy, hiểu sự khó xử này nên không ép tôi phải trả lời ngay.

- Hãy suy nghĩ kỹ. Tôi sẽ cấp cho đồng chí một giấy thông hành vào ngày mai.