Lịch sử Quân sự Việt Nam

Tên sách: Hoa lửa đường về
Tác giả: đại tá Nguyễn Văn Nỹ
Nhà xuất bản: Công an nhân dân
Năm xuất bản: 2008
Số hóa: macbupda



Sinh năm 1930 trong một gia đình nông dân nghèo, Nguyễn Văn Nỹ học dở dang tại trường Pháp-Việt, theo tiếng gọi Cách mạng, lên đường nhập ngũ chiến đấu bảo vệ quê hương. Tháng 9 năm 1954 tập kết ra miền Bắc và tháng 4 năm 1965, ông tình nguyện trở về miền Nam chiến đấu tại các chiến trường Trị-Thiên, 3 tỉnh Tây Nguyên, miền Đông Nam Bộ cho đến chiến trường Sài Gòn-Gia Định đến tận ngày chiến thắng 30.4.1975. Ông lần lượt kinh qua các chức vụ Tiểu đoàn trưởng, Tham mưu phó trung đoàn, Trưởng ban tác chiến Phân khu, Trung đoàn trưởng Trung đoàn đặc công, cán bộ tham mưu tác chiến của Bộ tư lệnh Miền. Sau chiến thắng 1975, ông là Chỉ huy trưởng Trung tâm huấn luyện chiến thuật chiến dịch cho cán bộ Trung cao cấp phía Nam (do Quân khu 7 quản lý) và cuối năm 1991 được Đảng và Quân Đội cho nghỉ hưu với quân hàm Đại tá.

Từ một học sinh trung học dở dang đi tham gia Cách mạng và sau đó tự hoàn thiện kiến thức văn hóa trong môi trường Quân đội, cả cuộc đời đại tá Nguyễn Văn Nỹ gần như gắn liền với hầu hết các chiến trường miền Nam từ Trị-Thiên trải dài đến Tây Nguyên và sau đó là Đông Nơm Bộ cho đến Sài Gòn-Gia Định. Chính vì thế mà những trang Hồi ký (ông khiêm tốn gọi là chuyện tự kể) đầy sinh động, hừng hực không khí chiến đấu hào hùng, là bản trường ca bất tử của những người lính cầm súng lao lên phía trước, quyết chiến hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ Quốc thân yêu. Hình ảnh những người chiến sỹ bộ đội qua hồi ký của ông đầy những nét lạc quan đáng yêu, và cũng đầy gan dạ, mưu trí dũng cảm khi chiến đấu với Mỹ-ngụy, những kẻ vũ khí hiện đại gấp hàng chục lần, quân số cũng đông hơn hàng chục đến trăm lần nhưng các anh vẫn chiến đấu và chiến thắng. Tuy nhiên bên cạnh đó, ngòi bút của ông đôi lúc cũng chùng lại, ngậm ngùi trước nhưng hy sinh mất mát to lớn của biết bao nhiêu người lính trẻ tuổi tròn đôi mươi đã ngã xuống, chưa yêu và một nụ hôn cũng chưa có. Đến nay các anh vẫn nằm rải rác đâu đó trong những cánh rừng già miền Nam, thậm chí qua tận đất bạn Campuchia. Cũng như ông phẫn nộ về một vài cá nhân này khác đi vào cuộc chiến của dân tộc với những mưu tính nhỏ nhen, không xứng danh người lính cụ Hồ. Đấy chỉ là những trường hợp cực kỳ cá biệt nhưng cũng là những nét chấm phá làm cho hồi ký của ông thêm phần sinh động, với những sự thật của cuộc chiến vốn là như vậy.

Chiến tranh đã lùi xa hơn 30 năm, hồi ký của đại tá Nguyễn Văn Nỹ như muốn nhắc nhở với các thế hệ con cháu ngày nay rẳng. Để có được một cuộc sống ấm no, hạnh phúc ngày hôm nay, biết bao nhiêu con người đã đổ máu xương hy sinh vì Tổ Quốc. Chúng ta phải nhớ, không quyền được lãng quên.

Nhà xuất bản Công an Nhân dân trân trọng giới thiệu với các bạn.

1


Sau những đợt hoạt động tác chiến vùng Sa Thầy, trung đoàn 88 được Bộ Tư lệnh B3 (Tây Nguyên) điều động xuống phía Nam. Tháng 1 năm 1967, trung đoàn đứng chân địa bàn tỉnh Gia Lai ven biên giới Việt Nam - Campuchia.

Mấy ngày hành quân không nghỉ, tiểu đoàn 7 vượt lộ 19 trú quân bắc cao điểm 732 và sông Iadrăng (nam Tây Nam huyện lỵ Đức Cơ). Đây là vùng đồi núi với những khu rừng nguyên sinh bạt ngàn. Vào rừng nếu không quen thuộc địa hình, không địa bàn trong tay khó xác định phương hướng. Cây cao vời vợi, tàn lá ken dày nhiều tầng không thấy bóng mặt trời. Hiếm hoi mới bắt gặp một vài tia nắng. Tám giờ sáng mới nhìn rõ mọi vật. Ba giờ chiều đã xâm xẩm tối. Nhiều cây đường kính ước chừng cả mét. Phổ biến là các loại cây gần một người ôm. Hôm đi nghiên cứu địa hình vùng đóng quân, đồng chí Tham mưu trưởng suýt xoa luôn miệng: “Cả một kho báu, kho báu khổng lồ đồng chí Tiểu đoàn trưởng ạ! Người ta nói rừng vàng biển bạc đâu sai. Đồng chí xem này, vô vàn các loại cây quý: Gõ, Cẩm Lai, Giáng Hương, cha ơi! Cả Lim và Trắc nữa... Có lẽ bao thứ gỗ đắt giá trên đời đều hội tụ cả đây...”. Đồng chí ấy thao thao bất tuyệt về lai lịch từng loại cây. Là cán bộ đại đội thời đánh Pháp, miền Bắc độc lập, đồng chí được chuyển ngành đi học lớp trung cấp lâm nghiệp, rồi Đại học Nông lâm, trở thành kỹ sư giỏi nghề rừng. Đánh Mỹ giải phóng miền Nam, đồng chí tình nguyện trở lại quân ngũ. Sau mấy lớp tập huấn quân sự, đồng chí được điều về làm Tham mưu trưởng tiểu đoàn tôi. Quét mắt qua, đồng chí phân biệt rành rẽ từng loại cây và giá trị của nó. Tôi tuy sống bám rừng nhiều năm thời kháng chiến đánh Pháp ở miền Nam. Tập kết ra Bắc đóng quân ở Nghệ An cũng mất cả năm “đẵn tre chặt gỗ trên ngàn” đưa về xuôi làm doanh trại. Thế mà hiểu cây rừng tôi như... Đi lạc vào rừng chả biết mô tê gì. Tôi chỉ châm bẩm đến thứ nấm mối, cây riềng, quả gùi.... Nấm mối sản sinh trong rừng ăn không chê vào đâu được. Nó mọc từng cụm, từng vạt nhỏ khoảng nửa mét vuông đến bằng chiếc chiếu trải. Gặp được tụt ngay bồng hoặc cởi áo nhặt túm mang về. Được nó quý hơn ăn rau củ nào khác có ở rừng. Chỉ một bụm bỏ vào nồi nước đun sôi, thêm chút muối, không cần bột ngọt, cả tiểu đội có món canh ngon lành. Nước ngọt lịm như nước gà luộc. Bỏ miếng nấm vào miệng như nhai thịt gà xé phay. Còn riềng, thứ gịa vị không thể thiếu khi làm món giả cầy. Với lính vượt Trường Sơn, nó là thứ ưu đãi trời cho nơi hoang dã, băm nhỏ trộn với muối hột trở thành thức ăn chủ lực hàng ngày. Nó không phải dễ tìm, thỉnh thoảng mới gặp.

Tiểu đoàn đóng quân trong cụm rừng già chưa dấu chân người lai vãng. Một con suối cạn lưng chừng ống quyển nước trong như lọc, nhìn thấy cả sỏi màu sắc óng ánh dưới đáy. Tre lồ ô to bằng bắp chân, cao hàng chục mét ken dày với cây rừng tha hồ sử dụng làm lán trại. Đã có tre ắt có măng. Măng non nhiều vô kể. Có được thứ thực phẩm dễ chế biến ăn độn thêm càng chắc bụng. Ở đây kín đáo yên tĩnh. Suốt ngày không nghe tiếng pháo ùng oàng từ căn cứ Mỹ từng chập vãi đạn vào rừng. Chỉ bị quấy rầy lỗ tai bởi tiếng động cơ như chuông ngân của loại máy bay do thám Xi-ben lượn lờ tầm cao tọc mạch dòm ngó. “Cho mày tìm, ở đây kín lắm. Bọn ông giữ nghiêm kỷ luật lửa khói đếch sợ”. Nói thế chứ vừa đặt balô, việc đầu tiên của lính là tháo cuốc đào ngay công sự. Đề phòng phi pháo và tránh bị tập kích bất ngờ ở mặt đất xem như chuyện ăn ngủ, chuyện thở của lính thường ngày. Ai dám khinh địch, chủ quan đồng nghĩa với đổ máu. Điều này với lính ta là bài học nằm lòng.

Trong hai ngày toàn tiểu đoàn hoàn thành lán trại, công sự. Nghị quyết Đảng ủy được quán triệt từng chi bộ cấp đại đội, từng tổ Đảng cấp trung đội. Được biến thành quyết tâm khi đưa ra Hội đồng quân nhân. Trú quân bất kỳ đâu từ một đến hai ngày được phép nằm võng. Hai ngày trở lên phải nằm sạp. Lâu hơn phải có lán trại hẳn hoi. Điều này lúc đầu chấp hành vì tính tổ chức kỷ luật, sau trở thành thói quen tự giác có nếp, chỉ huy không phải đôn đốc nhắc nhở. Cứ tổ ba người một lán. Lán có sạp nằm mắc được màn. Vách thưng lá đùng đình hoặc tre nứa đập dập ghép lại. Mái lợp bằng tre lồ ô chẻ đôi úp chồng lên nhau. Làm thế không hề có một giọt nước dột. Nếu trú quân trong tầm khống chế hỏa lực địch, thay cho lán nổi trên mặt đất bằng lán âm phải sâu một mét trở lên.

Hôm ấy 29 Tết âm lịch. Còn một ngày hết năm Bính Ngọ (1966) bước sang Đinh Mùi (1967). Tuổi tôi sắp qua ba con giáp chẵn: Ai nấy phấn khởi được cấp trên cho về đây nghĩ ngơi đón Tết dưỡng sức sau một năm hoạt động liên miên bất kể ngày đêm.

Tôi đi kiểm tra việc ăn ở, phòng thủ của các đại đội về tiểu đoàn bộ. Đồng chí trợ lý hậu cần báo cáo việc cung cấp thực phẩm, nhu yếu phẩm cho bộ đội. Nghe qua ai cũng mừng rơn. Chắc chắn được một cái Tết xôm tụ. Mỗi khẩu phần được hai lạng rưỡi thịt tươi, ba lạng nếp, ba lạng đường trắng, một lạng đậu xanh, một lạng kẹo, ba điếu thuốc lá Tam Đảo. Mỗi tổ một hộp sữa nước, một gói trà Ba Đình loại hai, nửa ký thịt chà bông. Mỗi tiểu đội có bộ bài Tây và bàn cờ tướng. Thế quá đủ trong điều kiện muôn vàn khó khăn hạn chế ở chiến trường. Sự chăm lo chu đáo của Đảng, Chính phủ, nhân dân cả nước với chiễn sĩ nơi tuyến đầu Tổ quốc làm ai cũng xúc động. Chỉ nỗi buồn đón Tết không ai ngoài lính với nhau cùng cây rừng và những hòn đá tảng to tướng...

Đây là cái Tết thứ hai của chúng tôi khi về lại chiến trường Miền Nam.

Cuối tháng 1 năm 1966, Nông trường 10 (bí danh sư đoàn bộ binh 10) tập kết quân miền rừng núi biên giới Tây Thừa Thiên giáp Lào. Mọi sự chuẩn bị khẩn trương để mở chiến dịch vùng Aso-Alưới. Dự kiến khi chiến dịch nổ ra, khả năng Mỹ-ngụy có thể đổ quân bằng đường không đánh phá hậu cứ, cắt chặn hành lang vận chuyển tiếp tế của ta ra phía trước khi chiến dịch mở màn và lui quân sau đó. Phương án dự phòng được bàn đến, nhưng chỉ mới xác định trên bản đồ. cần nghiên cứu thẩm định trên thực địa bổ sung hoàn chỉnh.

Ai sẽ làm nhiệm vụ đi nghiên cứu địa hình? Tôi được giao trọng trách này. Trước đó tôi đang chỉ huy tiểu đoàn bộ binh 2 thuộc trung đoàn 18. Đột nhiên được điều động về làm trợ lý tham mưu tác chiến sư đoàn. Điều bất ngờ ngoài ý muốn không thú vị gì. Song tôi phục tùng mệnh lệnh vì đó là thuộc tính của người lính. Tôi vác ba lô về sư đoàn bộ không một lời phàn nàn.

Cùng đi khảo sát địa hình với tôi có một cán bộ và 5 trinh sát thông thạo nghiệp vụ.

Sáng sớm hôm ra đi ngược đường lên hướng Bắc, cây rừng ướt đẫm như sau trận mưa to. Gió núi thổi thông thốc vào mặt nhưng vẫn không xua tan sương mù dày đặc bao phủ cả một vùng đồi núi bao la. Cái lạnh se thắt giữa đông ở một ngọn núi lưng chừng của dãy Trường Sơn làm các bộ phận trong cơ thể như co rúm lại. Lúc tiễn chân lên đường, đồng chí Tư lệnh mặt trận Vũ Lăng vỗ nhẹ vào lưng tôi giọng thân mật: “Tin tưởng đồng chí sẽ làm tốt nhiệm vụ. Bảy ngày sau có mặt ở Bộ Tư lệnh. Đang còn nhiều việc chờ đồng chí đấy”.

Tôi vừa dọ dẫm từng bước khi xuống cái dốc trơn trợt vừa tính nhẩm thời gian. Mục tiêu tôi đến là khu vực Bản Đôn trên đất Lào. Số điểm khác nằm Đông - Tây một đoạn sông XêPôn nơi phân chia ranh giới hai nước Việt Lào. Đường đi đến đó và nối liền các điểm cần khảo sát nghiên cứu cộng đường về phải hơn 100 km. Đó là đo trên mặt phẳng bản đồ. Thực tế leo đèo lội suối vượt núi băng rừng phải nhân đôi. Bảy ngày chừng ấy cây số đường, mỗi ngày chúng tôi phải vượt khoảng 30 km.

Hôm nay 25 tháng chạp âm lịch. Ngày này ở quê tôi người ta kéo nhau về nghĩa trang gia tộc với hương hoa trà nước cúng lễ ông bà, làm sạch đẹp mồ mả tổ tiên chuẩn bị đón năm mới. Thời gian công tác chỉ trong 7 ngày, tính ra đúng mùng một tết tôi phải có mặt ở Bộ Tư lệnh. Như vậy chúng tôi phải làm việc cật lực. Sẽ không chút rảnh rang nào để đứng trên đỉnh cao ngắm cảnh hoàng hôn xuống, bình minh lên. Chẳng còn hơi sức đâu tựa lưng vào gốc cây hay phiến đá hòa giọng qua cây Harmonica với dòng suối reo và tiếng vượn hú từ xa vọng lại. Tôi không có thời gian để mơ mộng thả hồn đón gió bắt mây trong cảnh thiên nhiên hoang dã. Những lúc như thế với tôi rất thu vị, là chút hạnh phúc ít ỏi riêng tư mỗi khi dừng quân nghỉ ngơi nơi nào đó ở Trường Sơn Đông hay Trường Sơn Tây.

Có chuyện xảy ra trên đường đi tôi nhớ mãi.


Một chiều dừng chân bên khe suối, chúng tôi tìm được hốc đá kín đáo để nấu bữa cơm tối và trú đêm. Mọi người loay hoay theo phần việc của mình. Có tiếng báo cáo của đồng chí cảnh giới. Tôi quay ra gặp một cụ già người Lào. Ông lão tóc bạc trắng da đen sạm, cơ bắp còn rắn chắc. Trời rét cắt ruột thế mà ông mình trần, vận chiếc khố túm vá nhiều chỗ mong manh. Tay ông ôm một con gà mái đẻ nặng ít ra cũng ký rưỡi. Ông nói một tràng dài tiếng Lào để lộ hai hàm chẳng còn mấy cái răng. Tôi không hiểu ý ông nói. Một đội viên biết chút ít tiếng địa phương dịch lại tôi nghe. Té ra ông muốn đổi con gà lấy một cái áo ngắn tay cổ vuông. Đây là loại áo lót may bằng vải thường nhuộm màu trông như áo kaki vàng. Lên đường đi B (vào chiến trường miền Nam) mỗi người chúng tôi được phát hai cái. Ông lão thấy mấy chiếc áo anh em đang hong khô bên bếp lửa. Ông muốn đổi con gà lấy một cái. Nhìn thấy gà mắt ai cũng trố lên. Lâu lắm, nhiều tháng không còn cảm nhận cái hương vị thơm ngon của miếng thịt gà. Ai cũng thèm. Bây giờ nó đang trước mắt. Một cái áo cỡ này chẳng giá trị mấy, nhưng có con gà luộc xé phay ngay lúc đói, thèm ăn thì quá tuyệt. Nước luộc đổ thêm chén gạo sẽ có nồi cháo bốc hơi ngon lành. Được gà bồi dưỡng bù lại những ngày vất vả. Ông già cần áo chống rét, mình cần gà. Một cuộc đổi chác công bằng sòng phẳng chẳng thiệt ai - ai cũng nghĩ thế. Nhưng một luồng tư tưởng khác mạnh hơn lấn lướt.

Trước chuyến đi vài hôm, hội nghị chi bộ Đảng được triệu tập để quán triệt nghị quyết của Đảng ủy mặt trận. Nhiều vấn đề đưa bàn, trong đó, việc tuyệt đối chấp hành kỷ luật dân vận: không xin, mua bán, đổi chác bất cứ vật gì với dân. Ở đây không có ai ngoài bảy người trong cuộc đồng thuận và ông già. Sẽ chẳng tai tiếng nào đến tai lãnh đạo. Nhưng, tuy lúc này có bảy người bằng xương bằng thịt ngồi đây còn có lương tri của quân nhân cách mạng và ý chí của người cộng sản.

Tôi lúc còn ở đơn vị là tiểu đoàn trưởng, thường vụ Đảng ủy tiểu đoàn, về sư đoàn bộ binh làm trợ lý trở thành đảng viên thường. Dù cương vị nào tôi vẫn là đảng viên cộng sản. Tôi phải gương mẫu chấp hành triệt để nghị quyết Đảng. Đó là sức mạnh của Đảng, của quân đội không thứ vũ khí nào đánh bại. Chấp nhận để có những miếng thịt tươi chúng tôi sẽ phá bỏ nghị quyết Đảng ư? Câu trả lời: Không! Điều suy nghĩ này mọi người như tôi. Trong nhóm chúng tôi có 3 Đảng viên. Khi tôi nêu vấn đề này ai cũng đồng tình kể cả anh em ngoài Đảng. Không một ai tỏ ra tiếc rẻ.

Trong lúc chờ đợi quyết định đổi áo lấy gà, mắt ông lão cứ hấp háy dán vào chiếc áo trong tay anh đội viên trẻ. Anh vụt đứng dậy cầm áo bước lại chỗ ông, nhiều anh lừ mắt có ý cản. Anh nói:

- Em xin phép tặng không ông ấy chứ không đổi gà.

Đồng chí đội trưởng trinh sát giọng sôi nổi:

- Ậy, đồng chí không nhiều áo, vả lại nó mong manh không đủ ấm. Tôi còn thừa một chiếc sợi đan đây để tôi tặng ông ấy. Vừa nói anh tròng vào người ông lão chiếc áo sợi màu tím than khá dày, tay dài cổ đứng. Phủ trùm lên nét mặt nhăn nheo là nụ cười rạng rỡ lan tỏa khuôn mặt ông. Ông cầm con gà dúi vào người đội trưởng ra dấu như muốn nói: “Anh cho tôi áo anh phải lấy gà. Trông đây, nó béo chứ, sắp đẻ trứng đấy”.

Đồng chí đội trưởng xua tay lắc đầu lia lịa. Anh đội viên bập bẹ tiếng Lào phải giải thích mãi với ông. Phần gạo chưa kịp vo anh trút vội vào cái túi mây đan của lão đeo lủng lẳng bên hông. Ông đứng đó tần ngần, người như lặng đi. Nơi hai khóe mắt già nua những giọt nước long lanh lăn dài xuống đôi má sạm đen nắng gió.

Năm ngày qua, chúng tôi lặn lội hết cụm rừng này đến đồi núi kia. Công việc hoàn thành. Giờ phải quay về đúng hẹn. Những binh trạm trên đường đi qua hay tá túc lại đều sốt sắng giúp đỡ.

Chiều 30 Tết về đến binh trạm C được anh chị em cán bộ nhân viên đón tiếp niềm nở. Được bố trí chỗ nghỉ đêm có sạp nằm, vách thưng kín gió. Chúng tôi sẽ đón giao thừa ở đây với cái bụng lép kẹp. Số gạo mang theo chỉ đủ dành cho buổi trưa mai. Đói, không một ai nhắc bàn đến chuyện Tết nhất. Cố mà quên đi.

Có tiếng đồng chí trạm trưởng mời chúng tôi nhân tiễn năm cũ mừng năm mới. Nghe cứ tưởng đồng chí đùa chọc vui cho qua cơn buồn nỗi nhớ mông lung. Nhưng không, thái độ đồng chí trang trọng, lời mời nghiêm túc. Nhận ra điều mời thật lòng làm chúng tôi quá ngạc nhiên, ở các trạm khác dù các đồng chí tử tế mấy cũng chỉ cho phép chúng tôi được nghỉ ngơi trong trạm. Điều ưu tiên này dành riêng cán bộ cao cấp từ sư đoàn, quân khu đến Trung ương. Cỡ cán bộ trung đoàn trở xuống mắc võng nằm ở bãi khách. Quy định của tổ chức đường dây là thế.

Có chỗ nghỉ được mời ăn trong khi lương cạn bụng đói có khác chi nắng hạn gặp mưa rào. Thật vui như mở cờ trong bụng. Ngỡ tưởng được “chiêu đãi” bữa ăn đạm bạc cơm hẩm với tí muối, thế đã sang. Nào ngờ trên mặt bàn bằng cây rừng ghép, món ăn bày ra làm lóa mắt những cái mồm háu ăn của cánh lính trinh sát. Mấy con cá chép to bằng bàn tay trẻ nít rán vàng béo ngậy. Thịt gà xé phay trộn bóp lá chanh rừng. Hai cái bánh chưng to tướng được bọc lá chồng lên nhau. Thịt heo kho trứng, nồi thịt đông, đĩa chả lụa. Có cả món dưa hành cải muối. Rau cải bẹ xanh... Nhìn thấy những thức ăn không kém bữa tiệc thịnh soạn của một gia đình khá giả vùng tự do. Mọi người trố mắt hết nhìn các món ăn lại nhìn nhau. Không ai đụng đến muỗng đũa, e rằng một va chạm nhỏ những thứ trên sẽ tan biến đi.

Đồng chí trạm trưởng lên tiếng làm chúng tôi sực tỉnh. Hình như đoán được tâm trạng khách, giọng xứ Nghệ chắc nịch, anh phân bua: “Năm cũ sắp qua, năm mới ngấp nghé đến, xin chúc mừng. Các bạn đừng ngại. Chuyện “nhường cơm sẻ áo”, “nhịn miệng đãi khách” là nét văn hóa đặc trưng của dân tộc mình, vả lại cánh ta đều con cháu Bác Hồ. Chúng tôi có điều kiện hơn các đồng chí. Trạm có trại sản xuất nhỏ trỉa đôi sào nếp, vài bát đỗ xanh. Nuôi vài con lợn, bầy gà đẻ để thỉnh thoảng cải thiện chất tươi lúc tết nhất lễ lạt. Cá sẵn ngoài sông với giàn lưới bỏ ít công sẽ được một vài ký. Rau củ tự trồng... Các đồng chí là khách đặc biệt được Bộ Tư lệnh mặt trận yêu cầu giúp đỡ nếu các đồng chí ghé qua”.

Không đợi mời mọc thêm, mọi người cầm đũa. Khi đói gặp bữa ăn ngon chắc sẽ “ăn như hổ đói”. Nhưng không, ai cũng chậm rãi từ tốn. Hình như ai cũng muốn kéo dài tận hưởng cái đậm đà chất xuân không những toát ra từ mùi vị thơm ngon của thức ăn mà còn từ con tim và những tấm lòng ưu ái.

Bốn giờ sáng mùng một Tết năm Bính Ngọ (1966) chúng tôi từ giã trạm lên đường. Giữa trưa về đến binh trạm Đ. Nếu bộ đội hành quân phải tới ba giờ chiều mới đến. Trạm Đ nằm ngay ngã ba trục Bắc - Nam và nhánh rẽ xuống đồng bằng nam Thừa Thiên - Quảng Đà. Ẩn mình trong khu rừng nguyên sinh, trạm có hội trường, nhà ở, nhà bếp phòng ăn... khang trang như một doanh trại khá chính quy. Theo hẹn nơi đây có người đón chúng tôi đưa về địa điểm mới của cơ quan Bộ Tư lệnh. Ai cũng hy vọng ngày đầu năm sẽ được đón tiếp như các trạm đã qua. Gạo hết nhẵn chỉ còn đủ cho vắt cơm trưa mang theo. May chiều qua được anh chị em binh trạm C thết cho bữa ăn nhớ đời. Sáng nay làm nồi cháo sườn đặc quánh tiễn khách. Nắm cơm giữ lại cho bữa ăn chiều. Bây giờ chỉ cần rá cơm tí muối. Chừng ấy thôi đã là may mắn.

Băng qua cạnh nhà ăn, anh đội viên khịt khịt mũi kéo áo tôi rồi hất đầu về phía lửa cháy đỏ rực trong cái bếp lộ thiên. Trên đó một chảo thịt to tướng đang sôi sùng sục bốc khói tỏa mùi thơm làm cồn cào ruột gan những kẻ háu ăn bụng đói. Trên sườn nhà treo mấy đùi thịt rừng béo lẳn đỏ tươi. Một chị tuổi trạc trung niên, thân hình cao lớn, miệng phì phèo điếu thuốc lá vấn to bằng ngón tay, đang dùng đôi đũa cả như cặp kiếm gỗ đảo thịt chẳng buồn ngước nhìn đáp lại lời chào của anh lính trẻ. Vẻ mặt lạnh băng của chị ta như muốn nói: “Ngó gì thế? Bộ thèm lắm hả. Cút ra suối nốc nước cho no. Đừng đứng đó nhím chằm chằm chảo thịt vướng tay bà...”.

Chúng tôi thả ba lô ngồi bệt xuống đất bên đống củi khô. Lòng tự trọng nổi lên. Không ai muốn lụy vì miếng ăn. Nghĩ thế, nhưng mùi thơm trong chảo thịt hấp dẫn quá. Nó cứ thách thức chúng tôi, cứ tự do xồng xộc xông vào mũi mỗi người. Nó không nể mặt cánh lính trinh sát vốn có chút kiêu căng ngạo mạn.

Bên trong hội trường trang hoàng màu sắc rực rỡ. Có ảnh lãnh tụ, cờ Đảng cờ Tổ quốc, cờ Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam. Như ở nhà bếp, lủng lẳng nơi sườn nhà hàng chục đòn bánh tét to bằng ống tre lồ ô dài đến gang rưỡi tay. Xung quanh nhà ngập đầy giấy kẹo, bao thuốc lá thơm Cô táp, Cáptan, Rubi... Khác các trạm tôi đi qua, nhu yếu phẩm mang nhãn hiệu sản xuất tại miền Bắc (mấy năm trước tuyệt đối không để lộ, bây giờ công khai). Ở đây toàn hàng nước ngoài hoặc sản xuất tại Sài Gòn. Thuận tay tôi nhặt mấy hộp bìa cứng in nhãn đẹp. Té ra vỏ mấy chai rượu Tây. “Ô, họ chơi sang quá” - một đội viên chép miệng gật gật rồi lại lắc đầu. Anh vừa khen vừa chê cái xa hoa phù phiếm không đúng lúc đúng chỗ của những con người ở binh trạm Đ nói rặt toàn giọng Quảng. Một đồng chí khác lời lẽ thông cảm: “Tết nhất mà! Chắc lâu lâu họ được đồng bào vùng địch gửi ra biếu tặng. Không dùng cũng phí của trời. Đáng trách nếu họ xài tiền của nhân dân tiêu pha kiểu này”.

Có trên chục người vừa nam vừa nữ đang cười nói râm ran bu quanh sòng bài tú lơ khơ. Tốp khác vừa hò hụ vừa đập chan chát những quân cờ lên bàn cờ tướng. Cảnh tượng vui vẻ thanh bình, không ai nghĩ cái hiểm họa có thể bất chợt đến trong ngày đầu năm.

Phải đến lần thứ ba câu hỏi khá lễ độ của đội trưởng trinh sát xin được gặp người phụ trách mới được chú ý. Cả nhóm trố mắt nhìn chúng tôi. Họ có vẻ lạ lẫm với toán người như vừa dưới đất chui lên quấy rầy cuộc vui của họ. Thoáng chút sững sờ họ quay lại cuộc chơi bỏ mặc anh trinh sát đứng ngẩn tò te ngượng ngùng bối rối. Sợ anh bực tức không nén được cơn giận, tôi nắm tay anh kéo lui về sau vừa lúc một người tuổi trạc trung niên hất hàm hỏi:

- Đồng chí ở đâu đến, cần gì?

Tôi cố gắng lấy giọng từ tốn trình bày lý do. Anh ta không đáp, hất đầu ra hiệu cho một thanh niên bên cạnh. Anh này rút trong túi mảnh giấy con đưa tôi. Anh ta phát âm giọng rất nặng vùng biển Khu 5: “Không ai đón đưa các ông đâu. Cứ theo ghi trong giấy mà làm”. Anh ta phất tay như bảo chúng tôi: “Cút đi là vừa”. Tôi liếc qua mặt sau của bao thuốc lá Điện Biên là những con số ghi tọa độ vị trí cơ quan Bộ Tư lệnh theo ký hiệu mật.

Hình như để tống khứ những vị khách không mời mà đến, người trạc tuổi trung niên vừa đập bài vừa nói: “Các đồng chí đi đi cho kịp. Tối không mò ra đường đâu”.

Biết họ đuổi khéo mình, không chờ thêm lời thúc giục, chúng tôi vác ba lô đi ngay sau lời cám ơn miễn cưỡng chiếu lệ. Mùi thơm chảo thịt đã được bớt lửa cứ xồng xộc xông vào mũi. Đi hàng trăm mét nó vẫn vương vấn không tha. Cái mùi chết tiệt ấy không thể lan tỏa xa như thế, nhưng cảm giác hơi hướng của nó cứ lởn vởn trước mồm mũi mình. Nhìn chiếc đồng hồ đeo tay Pơgiôt sắp qua hết một giờ chiều.

Vượt khỏi trạm hơn nửa tiếng đồng hồ, leo lên một đỉnh dốc nhiều cây râm mát, chúng tôi đặt ba lô nghỉ bên một hốc đá đọng nhiều nước. Nước mát lạnh làm dịu hẳn cái bực bội nóng bức trong người, xua đi hơi hướng chảo thịt hâm sôi âm ỉ bốc khói. Chúng tôi bóc vắt cơm bằng nắm tay dùng bữa trưa với tí muối riềng.

Dò bản đồ xác định vị trí cơ quan Bộ Tư lệnh. Muốn đến đó phải vượt qua một hòn núi trọc nổi lên như cái vung úp có tên Api. Độ cao so mặt biển 400 mét dốc đứng. Chắc có đường đi nhưng không người dẫn, chúng tôi phải tự vạch lối mà đi. Điều này với lính trinh sát là chuyện thường ngày. Có tiếng vo vo lượn trên đầu. Thoáng nghe biết đó là chiếc OV10, loại máy bay thám thính hai thân thon nhỏ sơn màu bạc. Nó bay đảo nhẹ nhàng như tàu lượn thể thao. Có lúc bổ nhào như tiêm kích. Chút ít kinh nghiệm có được khi vào chiến trường, chúng tôi biết khi nó bay ngay đầu thì tầm quan sát của nó không phải chỗ mình. Nhìn theo vòng lượn, tôi đoán hướng chú ý của nó có thể binh trạm Đ. Nơi đây bếp núc lộ liễu quá, củi lửa cháy rần rật trên mặt đất làm sao tránh khỏi không có khói. Không hiểu sao họ khinh thường mà không làm theo kiểu bếp Hoàng Cầm. Có tiếng nói của đồng chí nào đó: “Mắt tên phi công nếu mù không nhìn thấy khói từ nhà bếp tỏa ra, mũi nó vẫn ngửi được mùi thịt hầm đang bốc lên tận trời xanh. Chà chà nghĩ đến chảo thịt là nước mồm nước miếng ứa ra”. Tiếp câu nói của anh đội viên trẻ là tiếng vút của rốc-két được phóng đi từ chiếc máy bay thám thính xuống mục tiêu. Đứng trên đồi cao chúng tôi nhìn thấy cái đầu đội mũ bay của tên giặc lái khi máy bay bổ nhào ngang tầm nhìn. Sau tiếng nổ bùng là cụm khói trắng tỏa lên. Có tiếng nói lớn; “Chà, nó chỉ điểm cho “bọn chó đẻ” đến kìa”. Tiếng gầm rít của tốp cường kích phản lực thay nhau bổ nhào ném bom chùm, bom nổ chụp, bom phát quang vào khu vực mục tiêu. Những thứ này nhằm gây thương vong bất ngờ sinh lực lộ trên mặt đất vừa làm lộ mục tiêu. Sau đó những tốp khác bay đến ném các loại bom sát thương người ẩn trong công sự.

Mới đây mấy mươi phút, không nói ra nhưng ai cũng ghét tính bủn xỉn keo kiệt của những con người ích kỷ ở binh trạm Đ. Qua họ so với anh chị em ở binh trạm C có đồng chí nói: “Cuối năm được hên, ngày đầu năm không may mắn thủ trưởng nhỉ”. Giờ đây lại lo cho sinh mạng họ. Không biết qua trận oanh kích của máy bay địch có ai hề hấn gì không? Mong sao mục tiêu của lũ cướp trời không phải binh trạm. Nếu đúng binh trạm thì đừng ai thương vong. Có tiếng nói đùa không đúng lúc: “Cả cái chảo thịt rừng đang hầm nhừ kia - lạy chúa - đừng bị vùi lấp”.

Chúng tôi nặng nề lê bước về hướng núi Api trong tâm trạng vừa giận vừa thương. Họ chơi không đẹp với bọn mình. Ngày đầu năm nhìn thấy thức ăn dư dả, họ chẳng cho ăn cũng không mời uống, nhưng đều là đồng đội đồng chí, anh em một nhà cùng chung mục đích đấu tranh. Tôi nhớ câu nói của binh trạm trưởng binh trạm C: “Nhịn miệng đãi khách là một nét văn hóa của dân tộc mình”.

Bốn giờ chiều chúng tôi đến chân núi. Núi không cao nhưng dốc đứng, toàn một màu đỏ sẫm của đất badan. Cây cỏ lưa thưa. Dưới chân núi trời đang sáng sủa. Leo được phần ba bỗng mây mù kéo đến phủ trùm. Trời tối sầm. Mưa bụi lất phất, gió lạnh buốt rát mặt. Dốc đứng trơn trợt. Chân này bấm sâu lấy đà chân kia nhích lên lại tụt về vị trí cũ, có khi tụt xa hơn. Anh em gác súng lên ba lô, tay nắm chặt từng bụi cây lùm cỏ trườn lên từng tấc một. Thân người ép sát đất chạm sỏi hoặc rễ cây nghiến cứa vào ngực vào bụng đau rát kinh khủng. Cứ thế chúng tôi lết từng chút một. Cuối cùng cũng đến đích.

Mệt phờ râu thở lấy thở để. Quần áo lấm lem như chui ra từ ao bùn. Vất vả nhưng chúng tôi mừng. Nhiệm vụ hoàn thành, về đúng hẹn. Đi đủ về không thiếu một ai. Lúc này đã hơn 6 giờ chiều. Có tiếng cú rúc đâu đó. Biết là tín hiệu của cánh trinh sát đón đợi bắt liên lạc. Gặp người mình mừng quá quên cả đói. Dùng đèn bấm soi đường, chúng tôi vượt qua những khối đá trơn trợt, lội dọc nhiều khe nước chảy siết, tám giờ đêm đến lán Bộ Tư lệnh.

Nghe tiếng các anh chồm dậy. Chiếc đèn bão nhỏ phủ kín một lớp vải đen bọc ngoài được vặn lên tỏa ra ánh sáng mờ mờ không soi rõ mặt người. Anh Trân phó Tư lệnh sư đoàn với giọng Huế hay pha trò thốt lên mừng rỡ thân mật: “Nỹ mày về đó à. “Chu choa” anh em không hề gì chứ? Bọn anh lo đến thắt cổ họng. Bên kỹ thuật báo trưa nay máy bay Mỹ oanh kích khu vực binh trạm Đ. Tớ đoán lúc này mấy cậu về đến đây. Chà không dính là hay”.

Thật ra chuyến đi này chúng tôi không phải chỉ gặp một trận bom ở binh trạm Đ. vả lại lúc ấy anh em đã rời xa trạm hơn nửa tiếng. Mấy ngày trước đó phía đông bản Đôn bên đất Việt, một lần B52 quét sát chỗ nghỉ đêm. Một quả bom đĩa rơi cách hầm trú ẩn chúng tôi 15 mét. Hầm bị sức ép, đất dồn vùi lấp chúng tôi gần cả nửa người. Ngày nào cũng gặp một hai trận: lúc B52 lúc cường kích phản lực. Đáng sợ lũ cắt bom trộm ban đêm rất bất ngờ. May mắn không lẫn nào chúng tôi bị chúng sát thương.

Đồng chí Tư lệnh Vũ Lăng lúc này mới lên tiếng. Giọng ông khàn đục do trời lạnh viêm họng: “Các đồng chí vất vả. về đúng hẹn an toàn. Tốt, giờ về Ban nghỉ, mai báo cáo”.

Trời tối đen mưa không dứt. Không gian mịt mờ. Gió rít ào ào. Cây rừng xào xạc nghiêng ngả. Tôi chưa biết nơi ở hướng nào.

Mấy bóng người ập đến cùng với tiếng reo chào đón. Kẻ gỡ ba lô người nắm tay lôi đi. Tôi lạnh run người nổi da gà, miệng đánh bò cạp mà lòng vẫn thấy ấm áp. Cái tình đồng chí đồng đội xua tan mọi vất vả nhọc nhằn.

Đồng chí Hưng trợ lý hóa học đem đến cho tôi một bát xôi đậu đen. Anh nói: “Tết với chúng mình duy nhất chỉ có thứ này. Biết anh hôm nay về cố dành phần”. Bù lại tôi lục túi lấy nửa bao Điện Biên được bọc kỹ trong mảnh ni lông của trạm trưởng binh trạm C tặng chia mỗi người một điếu. Điện Biên không phải thuốc lá hảo hạng nhưng sao lúc này khói thuốc tỏa ra thơm lừng, đọng lại mãi nơi những tàu lá chuối rừng được lợp che mưa.

Mọi câu chuyện đến lúc phải ngừng. Ai ở lán nào về lán nấy. Lán chúng tôi còn lại ba người. Không ai muốn nghỉ. Cả ba tựa lưng vào nhau ngồi hát. Hát đi hát lại, hát mãi những ca khúc mùa xuân trong những giờ phút còn lại trong đêm mùng một Tết, mặc cho ngoài trời ngập tràn mưa gió.

2


Một trong những yếu tố có tính quyết định giành thắng lợi trong chiến dịch chiến đấu là bảo đảm cung cấp hậu cần. Trong chiến tranh chống Mỹ điều kiện vận chuyển tiếp tế vô vàn khó khăn, trong đó vấn đề gạo nhiều khi đặt lên hàng đầu.

Nếu người chỉ huy đã nắm địch chắc, địa thế địa hình khảo sát kỹ, lực lượng trang bị vũ khí khí tài được điều động tập trung đủ. Cơ quan tham mưu đã xây dựng phương án tác chiến, tổ chức hiệp đồng hoàn thiện, nhưng lý do nào đó không có gạo thì mọi vấn đề trên đều phá sản. Người ta không thể đánh giặc bằng nước lã và không khí. Nhiều đồng chí lãnh đạo chỉ huy nói vui “gạo là nguyên soái” quả thế thật.

Điều này khi chủ trương tiêu diệt cứ điểm lớn của biệt kích Mỹ-Ngụy ở Aso (có nơi gọi Asầu), cơ quan chỉ đạo cấp trên và Bộ Tư lệnh chiến dịch rất quan tâm. Chỉ định trung đoàn bộ binh 88 không trực tiếp tham chiến tại Aso mà sử dụng 1 tiểu đoàn mạnh sẵn sàng cơ động bao vây tiêu diệt nếu địch liều lĩnh đổ bộ đường không khuấy rối phía sau, chặn phá hành lang vận chuyển tiếp tế và lui quân của ta. Phần lớn quân số trung đoàn tổ chức đường dây chuyển gạo từ sau ra phía trước phục vụ cho các trung đoàn 95B, 101B, các tiểu đoàn cối nặng 120 ly, cao xạ 12.7 ly, công binh, đặc công trinh sát, thông tin, quân y, đại đội sơn pháo 75, cơ quan chỉ huy và phục vụ...

Tính toán đường hành quân từ khu vực A Túc (giáp biên giới Lào) thọc xuống thung lũng Aso dự kiến 3 ngày. Hậu cần binh trạm đường dây 559 được lệnh cấp phát 3 ngày gạo ăn cho mỗi chiến sĩ lúc đi đường và 3 ngày gạo khi tập trung ở vị trí triển khai. Cộng chung phải đủ số gạo cho 6 ngày ăn. Mỗi ngày 6 lạng cho mỗi khẩu phần. Quá trình chiến đấu tiếp tục bổ sung.

Kế hoạch là thế nhưng thực tế không được thế. Bởi lẽ đường dây hậu cần lần đầu phải cung cấp cho lượng quân số quá lớn (hơn nữa không chỉ lo cho sư đoàn mà còn bao nhiêu đoàn ra đoàn vào). Dù cố gắng đến mức cao nhất đơn vị cung cấp vẫn không đủ số gạo theo yêu cầu. Khẩu phần thực lĩnh vì vậy chỉ 5 lạng/người/ngày. Đường đi và thời gian dự kiến 3 ngày do tính toán đo đạc trên mặt phẳng bản đồ. Bản đồ lại sản xuất từ thời thực dân Pháp thống trị năm 1911. Tỷ lệ bản đồ quá nhỏ 1/100.000. Nếu phải dùng, chỉ dùng trong các nhiệm vụ chiến lược. Trong chiến dịch và chiến đấu dùng không chuẩn xác. Nếu tính trên bản đồ đoạn đường 1 km, trên thực địa phải nhân ba. Địa hình vùng này rất phức tạp hiểm trở, dốc cao hố thẳm. Không có đoạn nào gọi là dễ đi. Leo qua những quả đồi toàn đất sét đỏ trơn trợt nhầy nhụa, không mấy ai còn dép mắc được vào bàn chân. Leo đốc đã khó xuống dốc còn khó hơn, chân tỳ tay bám từng chút một. Không ai trong ngày không vài ba lần đo đất chỏng vó lên trời. Vượt qua những vùng lầy lội hoặc những đám lau sậy cao quá đầu người, tuy đỡ nạn leo trèo tuột dốc nhưng gặp phải vô vàn đỉa vắt. Bước được lên rìa đất khô không ai không bị 5, 7 con vắt hoặc đỉa hút máu no tròn bám chặt vào chân. Qua con suối rộng không quá mươi, mươi lăm mét, nước chảy mạnh sau cơn mưa, dù được công binh bảo đảm điều kiện vượt ở các bến lội, một tiểu đoàn có khi phải mất hàng giờ đồng hồ mới vượt hết qua...

Tuy kế hoạch có dự kiến trừ hao nhưng không sao phù hợp với thực tế địa hình. Dự tính 3 ngày nhưng mất 6 đến 7 ngày mới đến nơi. Gạo ăn cho 3 ngày đi, 3 ngày ở vị trí triển khai, anh em tùng tiệm cũng ăn hết sạch khi hành quân. Đến nơi chẳng còn hột gạo nào.

Để đi nhanh kịp đến vị trí triển khai trước các đơn vị, đoàn chúng tôi một nhóm nhỏ mươi đồng chí, có sư đoàn trưởng Vương Tuấn Kiệt. Tôi đi cạnh ông. Ông gốc người Quảng Ngãi một du kích Ba Tơ lừng tiếng trước đây. Tính ông, trầm tĩnh ít nói, nhưng lúc này ông nổi cáu. Ông lo lắng tình trạng bộ đội hành quân buộc phải kéo dài ngày thế này làm sao kịp nổ súng đúng ngày N theo mệnh lệnh cấp trên. Không có gạo hoặc không đủ gạo lấy gì chiến sĩ ăn chiến đấu. Rối rắm như tơ vò, ông chửi vung lên. Ông chửi cái tệ quan liêu của “mấy cha” nào đó trong phòng ấm cúng đủ tiện nghi vẽ vời cái kế hoạch chẳng sát với thực tế chiến trường làm lính ông khổ. Nhiệm vụ chiến đấu hoàn thành sao đây? Mỗi lần ông ngã hay suýt ngã, ông lại chửi. Ông không kêu đích danh ai, ông chỉ chửi cái tệ quan liêu. Tôi bụm miệng để khỏi thốt ra tiếng cười to khi ông nói đến mấy cha “ngồi chai đít thủng đũng quần” ở Hà Nội. Ông không nêu tên người nào, nhưng tôi biết mấy cha ấy vốn bạn bè thân thiết với ông, đồng hương khu 5 cùng ông. Vốn thân quen nên ông không ngại “chửi cho nó biết mặt” để nguôi cơn giận. Chắc sau này gặp lại, bạn ông hỏi: “Cậu chửi mình, mình không có ở đó, mình ở tận Hà Nội, vậy là cậu chửi cậu nghe. Đúng không”. Rồi hai ông bạn già ôm nhau cười xòa, hết chuyện.

Đang đi ông quay lại nói với tôi: “Nỹ này, trước cậu chỉ huy tiểu đoàn, nay về làm tham mưu tác chiến. Chỉ huy hay tham mưu đều phải nhớ bài học này. Chấm bút chì sai một ly trên bản đồ, bộ đội phải đi xa hàng dặm, hàng chục dặm như tình huống này”.

Tôi khẽ đáp lời ông:

- Vâng thưa anh đúng thế. Tục ngữ có câu “Đi một ngày đàng học một sàng khôn” đấy ạ!

Ông cười phá lên:

- Cậu học tớ cũng học. Bài học này đáng nhớ lắm.

Một cái trượt dài làm ông suýt ngã. Lấy lại thăng bằng, ngẫu hứng ông đọc: “Giơ tay với thử trời cao thấp / xoạc cẳng đo xem đất vắn dài”, ông hỏi tôi có biết câu này của ai không? Trong lúc tôi đang lục lạo bộ nhớ trong não, ông tiếp: “Hai câu đó của Hồ Xuân Hương, bà chúa thơ Nôm đấy”.

Từ cáu giận ông chửi vung chửi vít cái tệ quan liêu, bất thình lình ông chuyển sang bình thơ phú làm chúng tôi vui vẻ hẳn lên, quên một phần mệt nhọc của những bước chân nặng nề bì bõm trong bùn và cái nặng trĩu đang phải mang vác trên vai.

Nửa tháng sau chuyến khảo sát địa hình, tôi về, được Tư lệnh Vũ Lãng giao chấp bút phương án thành văn bản mệnh lệnh chiến đấu và hiệp đồng tác chiến. Tôi vui mừng nhìn các bản viết của tôi không phải sửa chữa từ nào. Đó là kết quả hơn hai năm phấn đấu học tập ở trường Sĩ quan lục quân khoá 10 Hà Nội (1956-1958).

Cuộc tiến công tiêu diệt căn cứ biệt kích Mỹ - ngụy ở thung lũng Aso diễn ra ác liệc. Trận ra quân đầu tiên của sư đoàn 10. Trước N vài ngày 2 trinh sát ta bị địch phục kích bắt được. Ý định lộ. Địch bổ sung quân tăng cường phòng thủ trong đó có 120 tên lính Nùng thuộc sư đoàn 5 của Voòng A Sán rất hiếu chiến. Không ngày nào vắng tiếng động cơ Ca-ri-pu, loại máy bay vận tải quân sự lên xuống sân bay trong căn cứ. Biệt kích tung ra do thám rình rập. Trinh sát trên không bay lượn suốt đêm ngày. Căn cứ này do Mỹ trực tiếp đứng ra tổ chức xây dựng trên diện tích hơn 3 hecta chưa kể sân bay có đường băng bằng đất nện dài trên 800 mét. Căn cứ được phân thành nhiều khu vực. Có thành luỹ bằng đất được chắn nhiều cây gỗ lớn cao hơn mét rưỡi. 11 lô cốt vòng ngoài bằng bêtông cốt thép được âm hai phần ba xuống đất. Mỗi lô cốt bố trí 1 tiểu đội chiến đấu có trang bị đại liên. Có nơi có trọng liên và súng phun lửa. Bên ngoài bố trí dây thép gai và mìn gài tự động dày đặc. Bên trong có trận địa pháo, cối, kho tàng trại lính, khu chỉ huy, đài quan sát. Hệ thống giao thông hào nối liền các khu vực với trung tâm, các ụ chiến đấu chằng chịt... Đây là căn cứ rất kiên cố vững chắc. Nơi đây thường xuyên có 1 tiểu đoàn từ 400 đến 500 biệt kích trấn giữ. Hơn 10 tên cố vấn tình báo Mỹ làm huấn luyện lính. Tại đây chúng cung cấp bổ sung quân cho lực lượng biệt kích phá các căn cứ ta ở miền Trung và cả miền Nam. Chúng lén lút tung ra phá hoại Miền Bắc.

Quyết tâm Bộ Tư lệnh, lộ vẫn đánh. Đánh sớm càng hay. Chậm khó khăn càng tăng. Giải quyết chuyện tiếp tế gạo khá nan giải. Trước tình hình này, Bộ Tư lệnh điện khẩn cấp yêu cầu các kho trạm đường dây bằng mọi cách vận chuyển đủ số gạo. Một mặt động viên trung đoàn 88 tổ chức bố trí người, cung trạm hợp lý, rút ngắn thời gian vận chuyển sao cho gạo đến được nhanh các đơn vị đang bước vào chiến đấu. Có gạo nhưng vẫn không bảo đảm đủ yêu cầu. Người cõng gạo cũng phải ăn, có khi ăn lố đến phần gạo tiếp tế với số lượng không nhỏ. Cái đói làm người ta khó dằn lòng cắt xén miếng ăn người khác. Vì vậy gạo đến mặt trận không đủ 6 lạng rưỡi mỗi khẩu phần trong một ngày mà chỉ được một lạng rưỡi. Chừng ấy không đủ cầm hơi. May mà từng chiến sĩ cán bộ được bồi dưỡng khá đầy đủ ở miền Bắc trước khi lên đường nên còn tích lũy chút ít năng lượng dự trữ trong cơ thể, chưa đến nỗi suy nhược trong trận chiến đấu đầu tiên cam go này.

Cứ mỗi chiều tôi được phát 2 vắt cơm bằng nắm tay. Một vắt cho chiều nay, vắt còn lại trưa mai. Có đồng chí nói vui: “Ăn cả hai vắt cùng lúc cũng chỉ đủ nhét kẽ răng chứ đừng hòng có miếng cơm nào tuột đến bao tử”.

Không nói ngoa đặt điều, chúng tôi chiến đấu bằng cái đầu. Đó là ý chí quyết tâm với trái tim rực lửa vì độc lập thống nhất Tổ quốc, vì đồng bào miền Nam ruột thịt. Khó khăn này cũng như mọi khó khăn khác chúng tôi phải vượt qua bằng cái bụng khá lép. Nếu không, nhiệm vụ tác chiến cho trận đánh mở màn chặng đường dài chống Mỹ không thực hiện được.

Trung đoàn bộ binh 95B đảm nhận vai trò chủ yếu trong tiến công. Là trung đoàn của tỉnh Quảng Trị từng chiến đấu ở Thừa Thiên thời chống Pháp. Tập kết ra Bắc, trung đoàn trong đội hình sư đoàn 325 trấn giữ vùng giới tuyến tạm thời Bắc Quảng Trị, nay về chiến đấu tại quê nhà nên thỏa lòng mong đợi mọi người. Tiểu đoàn 3 làm đơn vị chủ công của trung đoàn. Đồng chí Thìn vừa tốt nghiệp Học Viện quân sự Phờ-run-de ở Liên Xô về nước, được bổ nhiệm tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn này. Trận đánh tiếp diễn ác liệt. Ta địch dành nhau từng căn phòng, từng góc nhà, từng đoạn hào, từng lô cốt... Chiến sĩ ta chiến đấu dũng cảm anh hùng nhưng thiếu người chỉ huy.

Thìn hy sinh, một tin làm bất thần thảng thốt mọi người. Xung trận tất yếu kẻ mất người còn. Mất đồng đội đồng chí ai cũng đau buồn. Thìn với tôi quen nhau qua đôi lần gặp trong các cuộc họp. Thế nhưng cả hai nhận thấy người bạn mới quen nhiều điểm tương đồng. Tôi gặp anh trong cuộc họp lần cuối ở Bộ Tư lệnh. Xiết tay nhau hẹn tái ngộ sau chiến thắng. Trận đầu tiên đánh Mỹ, anh sớm ra đi!

Thìn hy sinh, ai sẽ thay anh. Ước gì người đó là tôi.

Có lệnh gọi tôi lên gặp đồng chí Tư lệnh.

Vừa thấy thoáng tôi vào hầm chỉ huy, Tư lệnh đến bắt tay. Ông vỗ lên vai tôi cười nói: “Lúc này mới cần đến con bài dự trữ đây”. Nghe câu này tôi mừng như mở cờ trong bụng xen lẫn hồi hộp. Tôi sợ ông đùa. Tính ông nhộn như anh Trân.

Ra hiệu cho tôi ngồi trên cái hòm đạn bằng gỗ thông tạm làm ghế, ông hắn giọng nghiêm túc đi ngay vào đề không rào trước đón sau. Không chờ ông nói hết câu, tôi bật dậy đứng thẳng người: “Thưa Tư lệnh, cho phép tôi được thay đồng chí Thìn. Xin đi ngay”, ông gục gặc đầu: “Được, đồng chí đi bây giờ đúng lúc”. Không để ông nói tiếp, tôi biến nhanh khỏi hầm, chỉ sợ ông đổi ý gọi lại.

Cuộc chiến kéo dài 3 đêm 2 ngày kết thúc. Toàn bộ căn cứ kiên cố rộng lớn như một pháo đài bị san bằng, 650 tên biệt kích tinh nhuệ, cùng các cố vấn Mỹ và lính Nùng bị tiêu diệt và bắt sống. Ta thu toàn bộ chiến lợi phẩm.

Tiểu đoàn 3 chúng tôi trả giá không nhỏ. Trên 90 cán bộ chiến sĩ thương vong.

Căn cứ biệt kích ở thung lũng Aso, Mỹ tốn hao tiền của công sức tạo dựng nên bị tiêu diệt. Cú đau này đến thắt ruột, Mỹ lo lắng khi những binh đoàn lớn chủ lực Bắc Việt xuất hiện.

Ngụy dao động hoang mang.

Mỹ phải nhảy vào cuộc trấn an tinh thần quân ngụy, gỡ gạc một phần sĩ diện bị mất, quyết tâm tái chiếm Aso, đánh trả lại chủ lực Bắc Việt - Việt Cộng.

Một tiểu đoàn Mỹ (tôi không rõ phiên hiệu, có thể thuộc sư đoàn kỵ binh bay số 1) dùng trực thăng bất ngờ đổ chụp chốt đóng cao điểm 85 Đông nam thung lũng Aso. Mỹ muốn biến nơi đây thành căn cứ bàn đạp. Từ đây sẽ tăng cường quân số, phương tiện chiến tranh tiến công từng bước dần dần chiếm đóng lại Aso, kiểm soát thung lũng rộng lớn có ý nghĩa chiến lược này, đánh dạt lực lượng ta ra hướng biên giới Lào.

Trung đoàn bộ binh 95B được lệnh xuất kích đánh ngay khi địch đứng chân chưa vững.

Tiểu đoàn tôi đang củng cố sau tổn thất trận Aso nên làm thê đội dự bị của trung đoàn.

Tôi ém quân trong cụm rừng thưa nhìn về hướng cao điểm 85 cách hơn 1 nghìn mét mịt mờ lửa khói. Rừng nơi giao chiến bốc cháy. Tiếng nổ bom pháo rung rinh rền vang chấn động núi đồi. Tiếng phành phạch từng bầy trực thăng vũ trang, tiếng gầm rít như xé lụa của máy bay chiến đấu phản lực hết tốp này đến tốp khác rạch nát bầu trời...

Tôi nhấp nhỏm đợi lệnh xuất kích.

Một tin dữ đến: Đồng chí Cảnh hy sinh.

Tôi như ngớ ngẩn. Trận Aso kết thúc chưa kịp “nguội nòng súng”. Hàng trăm đồng đội thương vong. Trận này tiếp diễn. Con số hy sinh mỗi lúc một tăng. Mới được tin anh Cảnh cùng công tác trong trung đoàn chưa kịp gặp, anh đã mất.

Ở miền Bắc bốn năm trước anh là tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn 2. lữ đoàn 324. Tôi, đại đội trưởng đại đội pháo 82 thuộc tiểu đoàn anh. Anh lớn hơn tôi 5 tuổi. Sống bên nhau không câu nệ tuổi tác cấp bậc, quan hệ chúng tôi như anh em bạn bè đồng lứa. Anh hiền, khiêm tốn bình dị. Tôi rất mến anh. Anh nể trọng tôi. Tuy dưới quyền anh, mọi việc huấn luyện tổ chức quản lý tiểu đoàn, anh đều tham khảo ý kiến tôi. Tiểu đoàn không có tiểu đoàn phó, tham mưu trưởng thường xuyên ở bệnh viện. Anh xem tôi như người cấp phó đích thực của anh. Xa anh khi tôi được điều động làm tham mưu trưởng tiểu đoàn 3 bộ binh của lữ đoàn. Vừa biết tin anh đảm nhiệm tham mưu trưởng trung đoàn, chưa kịp gặp bắt tay, quân thù cướp mất anh.

Bom đạn rền vang chấn động đất trời khủng khiếp. Ép mình vào thành công sự tôi thấy người run như cảm lạnh. Không rõ mình đau buồn, sợ hãi hay căm uất. Có lẽ những thứ đó hoà quyện vào nhau làm tâm trạng tôi giây phút thiếu tự chủ. Khoảnh khắc nào đó tôi giao động trước cái chết của Thìn và hàng trăm chiến sĩ cán bộ. Bây giờ là Cảnh cùng anh em khác. Con người ai chẳng muốn sống. Lằn ranh giới giữa sự sống và cái chết mỗi lần xung trận rất mong manh. Nhưng khi cần ta phải đối mặt với cái chết ta đâu ngần ngại chối từ.

Sẽ đến lượt mình, chưa biết lúc nào đấy thôi, tôi tự nhủ thầm!

Đánh chiếm cao điểm 85, Mỹ hiệp đồng phối hợp chặt chẽ giữa quân đổ bộ đường không với chi viện của pháo binh, không quân. Chúng sử dụng hoả lực tối đa. Bắn hàng nghìn đạn pháo (trong đó có quả chứa chất phốt pho), ném hàng trăm quả bom đủ loại đủ cỡ yểm hộ bộ binh.

Ta chỉ có vũ khí nhẹ, vận dụng chiến thuật vận động tập kích trong điều kiện không chuẩn bị. Bộ binh đơn độc khó triển khai hỏa lực pháo binh, phòng không ngoại trừ một số khẩu cối 60 và 82 milimét.

Bù cho sự khiếm khuyết trên là tinh thần dũng cảm vô song của quân ta. Bọn Mỹ co cụm và cố thủ trong các công sự chế sẵn được trực thăng cẩu đến.

Mờ tối tiểu đoàn tôi bước vào thay phiên chuẩn bị tiếp tục tấn công ngày hôm sau.

Rạng sáng hôm đó Mỹ bốc quân tháo chạy.

3


Cuối xuân 1966 trung đoàn vẫn trong đội hình sư đoàn 10. Đơn vị tiếp tục hành quân rời chiến trường B4 (Trị Thiên) vào Tây Nguyên.

Sư đoàn hành quân cùng trên một trục.

Để đội hình không bị dồn ứ, các trạm có điều kiện vận chuyển lương thực thực phẩm không gián đoạn trong việc cấp phát, người ta tổ chức lần lượt thứ tự xuất phát cho các đơn vị. Từng tiểu đoàn bộ binh, các cơ quan, đơn vị trực thuộc lên đường theo thời gian được khống chế sít sao.

Trung đoàn 95B đi cuối đội hình. Riêng tiểu đoàn tôi vì bị tổn thất gần 1/5 quân số trong trận đánh tiêu diệt căn cứ biệt kích Aso nên được hành quân cuối cùng trung đoàn. Cũng là đơn vị xuất phát sau chót của sư đoàn. Khối hành quân lấy đơn vị tiểu đoàn có từ một đến hai đại đội trực thuộc trung đoàn được tháp tùng dưới quyền chỉ huy của tiểu đoàn trưởng. Mỗi khối lên đường cách nhau một ngày. Ví du tiểu đoàn A mờ sáng hôm nay lên đường. Cách một ngày tức ngày kia tiểu đoàn B mới đến lượt. Dụng ý cấp trên cho tiểu đoàn tôi đi cuối để cố thời gian nhận quân bổ sung từ miền Bắc chuyển vào và củng cố đơn vị về chính trị và tổ chức. Chúng tôi chuyển quân từ chiến trường Aso-Alưới trở lại tuyến hành lang từ Bắc vào Nam. Chúng tôi tạm trú quân ở ngã ba La Hạp. Tại đây có binh trạm lớn đảm bảo đường dây vào Tây Nguyên - Nam Bộ và đường dây xuống phân khu Trị Thiên. Chúng tôi được lợi có thời gian dài nghỉ ngơi củng cố, nhưng bị thiệt thòi rất lớn. Hàng chục tiểu đoàn đi trước đã vét sạch gạo thực phẩm. Chúng tôi đi sau chỉ nhận khẩu phần một lạng rưỡi mỗi ngày (y như lúc chiến đấu), muối, thứ thực phẩm chính yếu chia ra mỗi người vài ba hột. May mà chúng tôi đang trong giai đoạn nghỉ ngơi. Anh em không vì thế bó tay chịu đói. Từng trung đội tổ chức đào củ mài hái rau rừng, xắn măng tre... ăn độn thêm (điều này ở vị trí triển khai chiến đấu cấm nghiêm ngặt để giữ bí mật). Tuyệt đối không được dùng súng săn thú bắn chim. Không được dùng chất nổ đánh cá. Đích thân tôi cùng trợ lý hậu cần ngày nào cũng vào trạm xem tình hình gạo muối ra sao. Lần nào cũng phải thông cảm với sự phân bua của trạm trưởng: “Nào vét kho cung cấp cả sư đoàn suốt gần 2 tháng trời trong chiến dịch. Bây giờ phải đảm bảo cho hành quân. Nào không riêng gì cho đơn vị đồng chí mỗi ngày không ít đoàn ra đoàn vào: bộ đội này đoàn cán bộ dân chính nọ. Người của mọi thứ ngành nghề cứ nườm nượp vào chiến trường. Đường sá vận chuyển khó khăn. Không quân địch liên tục đánh phá suốt ngày đêm. Một xe gạo đến được kho. phải trả giá bằng máu của bộ đội vận tải, bộ đội bảo vệ hành lang và. anh chị em thanh niên xung phong...” Chúng tôi rất hiểu điều này nên bấm bụng chấp nhận.

Tiểu đoàn tôi được tăng cường một tổ thông tin 15W. Mỗi lần làm việc phải hai người quay máy phát điện. Nhờ vậy cách xa trung đoàn năm bảy chục đến hàng trăm cây số chúng tôi vẫn liên lạc báo cáo thường xuyên hằng ngày. Tôi nhận lệnh khi nào được cung cấp 3 lạng gạo/người/ ngày, có sẵn trên vai mỗi người 10 ngày gạo mới lên đường. Quân số vũ khí được bổ sung đầy đủ, chỉ chờ gạo muối.

Đêm đêm tiếng bom dội rền của B52 rải thảm lúc xa lúc gần. Khu vực chúng tôi không nằm trong vòng ngắm của chúng. Có lần làn bom quét sát sạt ranh mép khu vực tiểu đoàn tôi. Quả gần nhất cách 50 mét. Chưa có trái bom nào rơi trúng đội hình.

Mấy anh em đi đào củ nhặt được mảnh nhôm của vỏ bom bi nảy ra sáng kiến cắt đập ghè mài thành mấy cái muỗng xinh xắn. Tự nó phát động phong trào săn lùng kim loại nhôm để chế ra những sản phẩm tương tự. Thứ này không hiếm, ống pháo sáng, vỏ bom bi, bom napan rải rác trong rừng rất nhiều. Bắt gặp xác một chiếc máy bay trinh sát L19 bị bắn hạ không rõ từ lúc nào. Chỉ một ngày nó còn trơ lại bộ khung méo mó. Anh em thi nhau “xẻ thịt” lấy nhôm. Tiểu đoàn tôi trở thành công trường với trên 500 tay thợ không chuyên cho ra lò sản phẩm duy nhất là muỗng. Dụng cụ sản xuất chỉ bằng chiếc dao găm, đá hòn đá tảng. Chấn chặt mài gò đều bằng những thứ ấy. Mỗi ngày dành vài tiếng sinh hoạt chính trị hoặc học tập lý thuyết một số môn quân sự, phân công đi tìm cái ăn trong rừng, thời gian còn lại mọi người đổ xô vào việc sản xuất muỗng, môi múc canh. Tôi tự làm mấy cái xem cũng được. Nhiều người khéo tay tạo thêm mấy sản phẩm mới như lược chải tóc, nhíp nhổ râu, cây rút quai dép, khóa thắt lưng... Có chuyện làm hoá ra hay. Không còn cảnh nằm tòn ten đu đưa trên võng ôm bụng ngáp vặt. Mọi người tham gia với tinh thần hồ hởi tự nguyện trong cuộc chơi đòi hỏi sự khéo tay, nhẫn nại kiên trì mang lại lợi ích thiết thực và thú vị.

Cả tiểu đoàn “tĩnh tọa tu thiền” tại đây đến ngày thứ mười lăm thì được trạm trưởng báo tin đã có gạo. Mỗi người 3 lạng/ngày. Trên vai đã có 10 ngày ăn (3 ký) với 1 thìa muối hột. Riêng đại đội trợ chiến cối 82, trung đội DKZ 75 tiêu chuẩn thêm nửa lạng ngày.

Tiểu đoàn lên đường.

Theo lệnh trên đi 3 ngày nghỉ 1 ngày. Mỗi ngày đi đúng một cung trạm. Từ trạm này đến trạm kia không lệ thuộc đường dài hay ngắn. Người ta căn cứ thời gian đi mà quyết định đặt trạm. Dĩ nhiên có chiếu cố đến điều kiện nơi trú quân phải có nước, kín đáo. Có những cung đường ngắn vì địa hình khó đi như phải vượt núi lội sông, nhiều đồi dốc cao, khe sâu... Có cụng đường dài do địa hình tương đối dễ đi. Cung đường dài hay ngắn lấy chuẩn một đoàn quân đông cấp tiểu đoàn hành quân bảo đảm đến trạm khoảng 3 giờ hoặc 3 giờ rưỡi chiều. Được thế anh em có thời gian nghỉ ngơi tắm rửa, lo buổi cơm tối, vắt cơm sáng, cơm trưa cho ngày mai, quân y chăm sóc anh em yếu mệt. Đoàn ít người đi nhanh đến sớm hơn. Đoàn nào khi đến nơi đều đóng quân ngoài bãi khách cách xa cơ quan trạm từ 15 đến 30 phút đi bộ. Chỉ có cấp sư đoàn, cấp khu trở lên được bố trí ăn nghỉ tại cơ quan trạm. Bãi khách chọn những khu rừng kín đáo gần nguồn nước. Tại đây nhiều đoàn liên tục ra vào nên sẵn cột mắc võng, giá để balô, công sự trú ẩn cá nhân.

Tiểu đoàn tôi thường ngày xuất phát lúc 5 giờ sáng. Giờ đầu trời mát nên tranh thủ đi một lèo 60 phút, nghỉ 15 phút. Những giờ sau cứ đi 50 phút nghỉ 10 phút. Nếu 15 giờ đến nơi, thời gian hành quân trong ngày mất 10 giờ, trong đó nghỉ 105 phút cộng thêm 15 phút ăn trưa, vị chi thời gian nghỉ 2 giờ, còn lại 8 giờ hành quân. Những năm 1967 trở về trước hành quân trên con đường mòn một lối đi. Có đoạn đi bên sườn Đông của dãy Trường Sơn, có đoạn ven phía Tây thuộc đất Lào. Bài thơ Trường Sơn Đông Trường Sơn Tây của nhà thơ Phạm Tiến Duật được nhạc sĩ Hoàng Hiệp phổ nhạc là vì thế. Đông Trường Sơn đoạn từ khu 4 vào Tây Nguyên không phân rõ ranh giới hai mùa mưa nắng. Quanh năm lúc chợt nắng lúc chợt mưa. Có những đoạn đang đi phía Đông Trường Sơn mây mù mưa bụi mịt mờ, nhưng khi vượt nhiều quãng đèo qua Tây Trường Sơn gặp phải nắng nóng như đổ lửa. Nắng đến nỗi khi xuyên qua những cụm rừng tre gặp thân tre già phát nổ lốp đốp râm ran như tiếng nổ súng ngắn bắn. Cũng có lúc phải leo trèo lên đỉnh đi dọc theo sóng núi. Trên những đoạn đường này rất gian khổ mà lắm thú vị. Nhìn lên mây đầy trời cuồn cuộn lướt trên ngọn cây cứ ngỡ như với tay là hốt được một bụm. Nhìn tới trước ngó lại sau chỉ thấy một bóng người lờ mờ đi trước mặt hoặc sau lưng. Nhìn xuống chỉ nhận rõ vài mét đất để bước tới. Một màu trắng đục che khuất tầm nhìn, không thấy núi đồi rừng cây khe thác... Có cảm giác như đi trong mây (cũng có thể là mây thật). Tôi tưởng tượng mình như Tề Thiên Đại Thánh cưỡi mây, tay cặp nách cây thiết bảng, tay che mắt nhìn xuống trần gian tìm đường về Hoa Quả Sơn. Đại Thánh lướt bay nhẹ nhàng, chúng tôi ỳ ạch từng bước một. Trên vai người mang nhẹ như tôi, không súng không đạn (chỉ có súng ngắn) cũng phải hăm bốn hai lăm ký lô hành lý lương thực. Chiến sĩ ngoài hành lý, gạo, còn súng và từ 2 đến 3 cơ số đạn. Ngoài ra còn phân công mang thêm dụng cụ nấu ăn, cuốc xẻng. Anh em Ịính trợ chiến nặng nề hơn. Một khẩu cối 82 tháo rời 3 bộ phận, mỗi bộ phận cho một người vác từ 7 đến 10 ký lô. Anh em pháo thủ mang đạn sức nặng cũng chừng ấy. Vất vả nhất là chiến sĩ ĐKZ 75 (loại đại bác không giật). Nòng pháo phải 2 người khiêng. Đường rộng dễ đi đã không nhẹ nhõm gì, gặp phải những đoạn đường cheo leo hiểm trở, một bên dốc đứng một bên vực sâu, đường đi vừa đủ đặt bàn chân. Không thể 2 người cùng khiêng phải chọn người khoẻ nhất (tương đối) để vác. Anh em cắn răng cố sức làm việc này trên một đoạn đường có khi dài đến hàng nghìn mét trong lúc một ngày được ăn ba lạng rưỡi gạo vài hạt muối. Vì không đi cùng, tôi không hiểu nỗi anh em bên cối 120 ly bằng cách nào khắc phục được. Đây là loại súng phải có xe cơ giới kéo. Riêng bàn đế, nòng pháo từng bộ phận phải 4 người khiêng. Anh em sơn pháo 75 ly cũng vậy (loại đại bác do Nhật sản xuất, chiến lợi phẩm của ta thời kỳ chống Nhật). Riêng bánh xe pháo toàn bằng sắt gần như bánh xe bò cũng phải 4 người khiêng cật lực. Có những cái dốc lài lài đi suốt cả buổi sáng mới đến đỉnh. Tôi nhớ lại sự thử thách đầu tiên bắt đầu tiếp sức với dãy Trường Sơn. Vượt qua đầu nguồn sông Bến Hải một ngày đường phải leo lên một cái dốc có tên 1001. Vì từ dưới dốc lên đỉnh, chiến sĩ công binh tạo đúng 1001 bậc thang. Dốc rất đứng. Suốt dãy Trường Sơn theo về hướng nam tôi chưa hề gặp một cái dốc nào như dốc 1001. Nếu bạn leo lên một cái thang hơi nghiêng nghiêng cặp vào tường thế nào thì dốc này cũng thế. Người leo sau suýt đụng đầu vào ba lô người leo trước. Công binh phải nối thả hai đường dây hai bên bằng dây mây to gần bằng cổ tay từ đỉnh dốc đến chân để mọi người tự nắm kéo thân mình lên và bảo đảm an toàn cho người và vũ khí.

Lính ta lè lưỡi lắc đầu “tâm phục khẩu phục” mấy cô gái người Thượng. Họ mang gùi lưng đựng 4 quả đạn ĐK trong ống vỏ sắt. Chiến sĩ ta chỉ vác một quả đã bở hơi tai. Thế mà họ hai tay chống nạnh chân lướt đi nhẹ nhàng như ta đi trên đất bằng, miệng hát hoặc phát lời chọc lính thách anh giải phóng leo dốc ai hơn. Họ từ cuối hàng quân kéo dài khoảng 2 nghìn mét, chẳng mấy chốc họ vượt lên đầu. Đến đỉnh họ đặt gùi lây cây đàn tự tạo (hình dáng từa tựa cây man-đô-lin có hai dây) gảy tưng tưng với lời ca lúc bằng tiếng dân tộc lúc bằng tiếng Kinh. Nội dung trêu ghẹo những người lính trẻ. Lính ta nhiều cậu suýt xoa khen nức nở mấy cô khá xinh, xinh hơn gái đồng bằng xứ tớ...

Đi đường cũng có lúc gặp may. Thỉnh thoảng bắt gặp cây chè rừng. Không hiểu sao bao nhiêu đoàn đi trước vô ra không phát hiện. Tôi nhìn là biết ngay. Cây chè bằng cườm chân, cao khoảng 4 mét. Nó mọc lẻ hoặc hai hay ba thành cụm. Thân cây trắng nuốt. Lá như chè ta trồng. Hương đậm vị ngọt. Tôi cho dừng chân, mỗi đại đội cử người đến hái chè. Tôi phải điều khiển để tránh chuyện tranh nhau, chè bị chặt nhánh, bẻ cành, chỉ tuốt lá, nhằm dưỡng cây chè vì lợi ích cho người sau.

Đến nơi nghỉ, anh em quây quần bên soong nước chè bốc hơi đặc quánh sóng sánh màu xanh lá mạ. Nhấm nháp từng ngụm thấm vào cổ họng với hương vị đặc biệt của nó chẳng khác khi uống nước sâm bổ. Mệt nhọc căng thẳng suốt ngày băng suối vượt đèo hầu như tiêu tan, nhường cho sự sảng khoái phấn chấn với câu chuyện rôm rả về nét xinh của mấy cô gái Thượng.

Điều bực mình kinh tởm và đáng sợ là vắt. Hầu hết các trục trên đường Trường Sơn nơi nào cũng có vắt. Khi vượt qua những đoạn đường ẩm ướt rừng rậm bắt gặp vô vàn vắt. Nó nằm phục sẵn trong lá cây lá ủ chờ người hoặc vật đi qua phóng rất nhẹ bám vào chân tay, chui lên cổ, chui vào lưng bụng ... Lúc chưa hút máu vắt lớn hơn cái tăm xỉa răng một chút. Hút máu no, nó to bằng đầu chiếc đũa ăn. Có con phình to bằng nửa ngón tay út, đến bốn năm phân tây. Khi nó bám hút máu ta không hề biết, không ngứa không đau. Nó tiết ra một chất làm loãng máu. Nếu biết dứt được nó ra máu vẫn chảy. Đến khi chất làm loãng máu tan, máu đông lại. Mang tất hoặc quấn băng vào chân vẫn bị nó xoi thủng chui vào bám lấy da ta tha hồ hút. Một ngày hành quân không ai tránh khỏi cái nạn vắt chết tiệt này.

Gặp lúc trời nắng khô hạn qua những con suối cạn chỉ còn đọng từng vũng nước chạm phải không biết cơ man nào bươm bướm với nhiều màu sắc trông loá mắt. “Nước khe cạn bướm bay lèn đá” câu thơ Trường Sơn Đông Trường Sơn Tây của Nhà thơ Phạm Tiến Duật tả đúng thế. Có bóng người đến nó đồng loạt bay tỏa như một cơn mưa hoa từ đất phun lên trong ánh nắng lấp lánh muôn màu thật đẹp mắt.

Tôi ngán nhất khi phải băng qua những khu rừng khộp. Khộp là loại cây có dầu. Đường kính thân cây từ 20 đến 30cm, cao 8 đến 10m. Da mốc xù xì. Lá to bằng bàn tay xòe. Nó mọc cánh nhau từ 5 đến 8m. Đã là rừng khộp ít có loại cây nào sống chung với nó. Duy nhất chỉ có một thứ cỏ le. Loại này mọc ken dày cao đến đầu ngực hoặc vai người. Điều lạ là đất khô cằn pha sỏi trừ cây khộp không loại cây nào mọc nổi. Thế mà cỏ le xanh tốt mượt mà. Gọi nó cỏ nhưng không phải là thứ thực phẩm cho loài thú ăn cỏ. Nếu rừng khộp chỉ có thế không gì đáng nói. Ngán ở chỗ là có vùng đi suốt ngày không ra khỏi “thế trận ma quái” này. Tầm nhìn quét đến đâu chỉ rặt cây khộp và cỏ le. Có lúc muốn phát khùng bởi sự nhàm chán của đôi mắt.

Cuộc “tiểu trường chinh” đã gần nửa tháng. Cái đói vẫn dai dẳng đeo bám chúng tôi. Ba lạng gạo cho một ngày ăn chỉ đáp ứng 1/3 nhu cầu cần thiết nuôi dưỡng cơ thể nhất là với lính cường độ lao động rất cao. Mọi người xuống sức mặt phờ phạc mắt trũng sâu. Một hai ngày đầu mỗi đại đội có vài ba đồng chí sốt rét yêu mệt, anh em san sẻ mang vác hộ nên số này cố bám theo đơn vị. Năm bảy ngày sau số yếu mệt tăng lên, tiểu đoàn phải tổ chức bộ phận thu dung do phó chính trị viên tiểu đoàn và các đại đội phó chính trị phụ trách. Bộ phận này đón dẫn những anh em tụt lại sau không bám kịp đội hình. Chừng 3 giờ chiều đơn vị đến bãi khách trạm. Bộ phận thu dung 6 hoặc 7 giờ tối mới đến. Càng về sau không đến kịp trong ngày anh em tạm đến chỗ hạ trại chọn những anh em khá hơn quay lại đón dìu số thu dung này. Thường trong lúc hành quân có đồng chí lên cơn sốt mệt lả không thể đi đồng đội đành mắc võng cho đồng chí nằm nghỉ đợi bộ phận thu dung đến sau tiếp nhận. Có trường hợp khi thu dung đến lật tấm đắp phát hiện tim đồng chí đã ngừng đập. Người yếu gần muốn kiệt sức run tay đào huyệt mai táng đồng đội mình bên cạnh lối đi. Dùng dao găm khắc tên đồng chí lên một thân cây gần đó thay bia mộ. Không hương khói chỉ có những dòng nước mắt của người đang sống tiễn đưa.

Trên đường “xuôi vạn lý” thỉnh thoảng tôi bắt gặp những mộ đắp vội sơ sài như thế. Mỗi lần gặp, từng anh em rút xẻng đắp bồi lên thêm một ít đất để mộ được cao thêm, hy vọng đồng chí mình dưới đáy mộ được ấm cúng thêm một chút.

Tiểu đoàn tôi suốt cuộc “Trường chinh” chỉ xảy ra một trường hợp nhưng không phải đang hành quân mà lúc đã đến nơi nghỉ. Một chiến sĩ xung phong giúp anh nuôi thổi cơm. Đang làm anh thấy váng đầu lên võng nằm nghỉ. Đến lúc ăn cơm gọi mấy lần không thấy đáp. Lật tấm đắp mới hay anh đã tắt thở. Ra đi có được đồng đội bên cạnh âu cũng ấm lòng hơn các đồng chí lìa trần đơn độc lẻ loi bên vệ đường. Anh đi im ắng quá, không một lời trăn trối nhắn nhủ vĩnh biệt đồng chí anh em!

Riêng tôi có chuyện hi hữu xảy ra. Khi tiểu đoàn vào đến khu vực B3 (Tây Nguyên) còn hai ngày đường nữa sẽ đến vị trí tập kết trung đoàn. Đến bãi khách trạm tôi vừa mắt võng xong bỗng thấy người choáng váng mắt tối sầm ngã lăn quay ngất lịm. Tôi được cấp cứu tỉnh lại. Tay chân tôi cứng đơ, các ngón tay không co duỗi được. Anh em chuyển tôi vào cơ quan trạm mắc võng nằm bên ngoài lán dành riêng cho khách cấp cao, đồng thời điện báo trung đoàn. Điều lạ, ngay lán cách tôi vài mươi bước chân có cặp vợ chồng một bác sĩ. Họ là khách ưu tiên của trạm. Nhìn mặt tôi thấy quen. Đây là vị bác sĩ có chút ít tiếng tăm khi còn ở miền Bắc. Ông trên đường vào công tác tại B3. Ông không quan tâm đến chúng tôi khi thấy người ta khiêng một bệnh binh đến nằm gần bên ông. Hai vợ chồng ông thản nhiên lấy lương khô ra nhâm nhí không hỏi đến một lời. Sau ngày giải phóng miền Nam tôi biết tin ông phong hàm giáo sư. Ông bác sĩ C có thể là một thầy thuốc có chuyên môn giỏi nhưng không có cái tâm và thiếu tình người.

Đêm hôm ấy đồng chí công vụ liên lạc của tôi xin đi bắt cua đá để cải thiện cho tôi. Cậu ấy nghe y sĩ tiểu đoàn bước đầu chẩn đoán cơ thể tôi thiếu các loại sinh tố trầm trọng nên gây ra triệu chứng này. Được ăn cua biết đâu sẽ khắc phục một phần bệnh đột biến của tôi. Trên núi cao đá lởm chởm lại rất nhiều cua đá. Vài tiếng đồng hồ em mang về một hăng - gô đầy. Nhìn thấy cua tôi nhớ đến bài hát “con cua đá” của Đoàn Văn công Tổng cục chính trị vào phục vụ tiểu đoàn trước khi lên đường. Bài hát mở đầu: “Cồn cỏ có con cá đua là con cua đá. Nó nằm trong đá, nó nằm trong khe. Nó có 4 cái que 2 cái càng...”. Tại đây lại có một loại rau quý gọi là sâm đá vì nó mọc từ các khe và sống trên mặt các hòn đá tảng. Lá nó to bằng 3 ngón tay giống như rau mùng tơi ở quê ta hay nấu canh. Chỉ khác gân lá lại trắng muốt. Rau sâm đá nấu với cua đá thêm tí muối trở thành món canh rất tuyệt. Bụng đói canh ngon tôi nhai cả vỏ cả que càng cua, húp lá sâm ngon lành. Lạ thay sáng hôm sau các ngón tay tôi cử động được. Sáng ăn tiếp, chiều tôi ngồi dậy. Suốt 2 đêm liền tôi được em công vụ chăm sóc tận tình, sức khỏe tôi hồi phục nhanh. Tôi đi lại chập chững vừa lúc đồng chí bác sĩ trung đoàn quay lại chỗ tôi để xem xét chữa trị cấp thời. Nhận xét của anh như chẩn đoán của y sĩ tiểu đoàn. Tôi được đồng chí tiêm các loại sinh tố như B1, B12, C và các loại thuốc khác. Có thuốc kết hợp được ăn “con cá đua”, vài hôm sau sức khỏe của tôi hồi phục vác balô đuổi theo đơn vị mặc cho hai vợ chồng ông bác sĩ với hàm giáo sư tương lai tiếp tục ấp ủ nhau tại đó.

Về đến trung đoàn bộ gặp đồng chí phó chính uỷ Duy. Thấy tôi ông cười ầm lên: “Cái thằng xì hết pin liệt máy phải cho xạc lại thấy ổn chưa?” Ông cười tôi chưa lâu. Chỉ một ngày sau khi ông đi đại tiện tống bỏ cục nợ trong bụng, ông cảm thấy tay chân cứng đờ. Khác tôi là ông không bị ngất, nhưng không sao đứng dậy túm quần. Ông kêu ầm lên, mọi người ào ra khiêng ông vào. Triệu chứng bệnh ông như tôi. Gặp ông, tôi đá trả lại trái bóng ông đã sút vào lưới tôi: “Anh ơi! Tục ngữ ta có câu: Cười người hôm trước hôm sau người cười. Đúng không?” Ông cười hì hì. Chắc ông cười tôi và cả ông.

Thường trong hành quân tôi đi đầu đội hình tiểu đoàn. Trước tôi là liên lạc trạm dẫn đường và tổ trinh sát. 9 giờ sáng sắp vào địa phận B3 (Bộ Tư lệnh Tây Nguyên) tôi được lệnh cùng đồng chí trợ lý hậu cần vượt lên trước về cơ quan trạm gặp cán bộ tham mưu Bộ Tư lệnh B3 làm việc.

Chúng tôi tách đội hình, do đi lẻ nên khá nhanh. 12 giờ trưa đến trạm, mất nửa tiếng đồng hồ làm việc với cán bộ quân lực, tôi chuyển qua bàn việc cung cấp với đồng chí trạm trưởng. Tôi được thông báo mà ngỡ gặp chuyện trong mơ. Người trúng số độc đắc cũng chỉ sướng run như tôi lúc này. Giọng Quảng Nam trầm, chắc nịch, trạm trưởng nêu lên những con số làm tôi và đồng chí trợ lý hậu cần không ngờ. Anh cho biết ở đây khẩu phần 7 lạng gạo ngày. Đơn vị trợ chiến tăng thêm nửa lạng, lĩnh đủ. Chúng tôi nằm tại ngã ba La Hạp 16 ngày, chỉ lãnh 1 lạng rưỡi người/ngày. Giờ được truy lĩnh 5 lạng rưỡi người/ngày. Hành quân về đến đây 15 ngày. Mỗi người đã lĩnh 3 lạng/ngày. Được truy lĩnh 4 lạng người/ngày… Ôi chao! Tôi thầm kêu trong bụng vội làm con tính nhẩm: Cả hai thời gian ở và đi mỗi người được truy lĩnh cộng lại trên 15 ký lô gạo. Con số đâu phải nhỏ. Chưa hết, đồng chí trạm trưởng cho biết thêm chúng tôi còn lĩnh một số thực phẩm, nhu yếu phẩm như sữa bột đóng hộp, sữa nước, đường trắng, đậu xanh, đậu phụng, muối, thịt chà bông cá tra khô, chao thùng, tương bánh, củ cải và cải bẹ cây muối. Có cả thuốc lá và giấy viết thư... Tiêu chuẩn cụ thể đã ghi trong phiếu. Chiều nay bộ đội đến, sáng mai phải đi lĩnh ngay để kịp giải phóng kho. Đồng chí cán bộ quân lực thừa ủy nhiệm cấp trên thông báo cho bộ đội nghỉ tại trạm 3 ngày. Hai chúng tôi được cấp một phần phiếu ăn, xuống nhà bếp có người phục vụ.

Chị nuôi ở đây rất giống tạng người chị nuôi ở trạm Đ nơi ngã ba rẽ xuống đường dây Quảng Đà. Thoạt nhìn thấy chị tôi lại nhớ cái binh trạm Đ mà chúng tôi ghé vào trưa mùng một tết Nguyên Đán. Cùng cao lớn trạc tuổi nhau, cũng nói giọng Quảng, miệng phì phèo điếu thuốc lá vấn... chỉ khác ở chỗ mặt mũi chị này tươi tỉnh, không lạnh lùng cau có như chị kia.

Chị mang ra cho chúng tôi rá cơm đầy bốc khói. Nhìn thấy những hạt cơm trắng muốt ruột gan tôi thêm cồn cào. Hai suất cơm phải bốn người ăn khỏe mới hết. Chị bưng ra một tô mắm ruốc nấu loãng nóng hổi. Mùi mắm chưng mỡ thơm lừng. Cái mùi ấy làm tôi cảm nhận không những chỉ bằng khứu giác, mà còn như bị nó chui qua từng lỗ chân lông thâm vào lục phủ ngũ tạng của tôi. Tôi nói đùa với đồng chí hậu cần: “Lúc đang chết có được cái mùi này ắt phải vùng dậy hít lấy hít để ăn cho sướng cái đã rồi sau đó có sống hay chết cóc cần.”

Chẳng mấy chốc suất cơm cho bốn người ăn hai đứa tôi vét sạch. Hình như thấy khách đang có vẻ thòm thèm, chị nuôi bổ sung nửa rá cơm bằng khẩu phần cho hai người ăn. Chị cười rất tươi: “Tôi biết mấy chú đang đói. Suốt năm có lúc nào được no đâu. Ăn đi mấy em. Ăn hết chị bới thêm.”

Câu nói của chị vừa thốt ra đã làm tôi muốn nghẹn lại vì xúc động. Tôi cảm thấy như được nhấm từng chút, từng chút một thứ nước sâm quý thấm vào lan toả khắp toàn thân. Ôi! Tiếng nói của chị sao nhẹ nhàng ấm êm và thân thương đến thế. Hoàn toàn không chút giả tạo mà thể hiện cả tấm lòng vàng.

Tôi nói: “Ăn thế phạm vào tiêu chuẩn người khác lấy đâu chị bù”.

Chị cười xởi lởi: “Đừng lo mấy em. Cho những chiến binh của Bác Hồ ăn no đánh thắng giặc Mỹ xâm lược chị có bị kỷ luật cũng vui lòng!”

Không cần những lời hô hào dài dòng, động viên sáo rỗng, chỉ một câu nói của chị cũng đủ sức lay động hàng trăm con tim của chiến sĩ chúng tôi. Tôi không thốt ra lời, thầm cảm ơn chị và tự hứa sẽ làm hết trách nhiệm của một chiến binh.

“Ra thế - cậu trợ lý hậu cần thì thầm với tôi: Đây toàn người “Khu nem”. Ngoài binh trạm Đ theo chủ trương kể chuyện cũng “Khu nem”. Đều “năm eo” như nhau sao “eo” này tốt thế thủ trưởng nhỉ”.

Tôi suỵt khẽ: Ậy, đừng vơ đũa cả nắm. Tục ngữ ta có câu: “Mía sâu có đốt nhà dột có nơi. Đâu đâu cũng có anh hùng, đâu đâu cũng có thằng khùng thằng điên, lựa chi nem với chả eo với xèo”.

- À thủ trưởng cũng người khu 5 phải không?

- Không, mình quê Bình Thuận. Trong kháng chiến chống Pháp, tỉnh mình thuộc Liên khu 5. Bây giờ tách ra trở lại khu 6 thường gọi T6 trực thuộc Bộ Tư lệnh B2⁽¹⁾.

Tôi tò mò hỏi chị nuôi vì sao đến trạm này có nhiều gạo và lắm thứ thế? Chị không giấu giếm giữ bí mật gì với cánh lính nhà. Qua chị tôi mới biết tất cả những thứ mà chúng tôi vừa có là do được tiếp tế theo đường dây từ Campuchia vào. Ta có những cán bộ kinh tài, hậu cần trong lớp những nhà buôn, nhà kinh doanh thành đạt giàu có sang trọng. Công việc của họ là tạo mối quan hệ tốt đẹp với các nhà chức trách từ Trung ương đến địa phương cả các sĩ quan quân đội, cảnh sát. Qua đó ta nhận hàng từ miền Bắc cập cảng biển Campuchia, hoặc tổ chức thu mua tại chỗ tuồn qua biên giới về các chiến khu ta. Hàng không chỉ có lương thực, thực phẩm, nhu yếu phẩm mà còn vải vóc, xăng dầu, thuốc men dụng cụ y tế, các loại máy móc, dụng cụ văn phòng kể cả vũ khí trang cụ quân nhu... Chị cười, không biết chị nói đùa hay thật - nếu cần ta mua cả xe ôtô vận tải, xe tăng... cũng được. Dĩ nhiên qua các “phi vụ này” người Camphuchia hưởng lợi không nhỏ. Ngoài việc có thị trường tiêu thụ sản phẩm hàng hoá nhập khẩu có lợi nhuận cao, họ còn được trám những xấp USD vào miệng. Nếu không dễ gì họ để cho mình làm. Chị căn dặn chúng tôi kín miệng chuyện này lộ ra nhiều người biết không lợi.

Ba giờ chiều đơn vị đến. Sau khi tổ chức trú quân cho các đại đội, tôi bàn với chính trị viên bí thư tiểu đoàn triệu tập cuộc họp Đảng uỷ ngay chiều hôm ấy. Ngoài việc đánh giá công tác lãnh đạo trong cuộc hành quân đường dài, rút ra những điều cần bổ khuyết, khái quát nhiệm vụ sắp đến... Còn một chuyên đề đặc biệt là lãnh đạo chuyện... ăn. Ăn đói đem ra bàn bạc để lãnh đạo đã đành. Bây giờ được ăn no cũng phải bàn. Nếu không quản lý chặt, đả thông cho thấu tình đạt lý dễ bị cảnh “đói góp no dồn” xảy ra chuyện bội thực, phung phí không hợp lý. Họp cán bộ quân chính tôi quy định: cho phép ăn ngày bốn bữa, mỗi bữa chừng 300 gam gạo. Chỉ huy đại đội phải giám sát ngay tại chỗ việc cân đong đo đếm. Tiêu chuẩn này chỉ trong 3 ngày nghỉ. Hành quân rút lại 3 bữa. Một ký lô gạo/ngày. Như thế vừa bồi dưỡng anh em lấy lại sức, vừa tiêu thụ hết phần gạo truy lĩnh. Với số thực phẩm, nhu yếu phẩm khá phong phú vừa được lĩnh, gạo đủ no, tôi hy vọng anh em sẽ tránh được căn bệnh đột biến như tôi vì cơ thể thiếu sinh tố.

Tuy nhiên số gạo còn lại khi hành quân, mỗi người phải cõng trên vai không dưới 15 ký. Súng đạn trang bị mỗi cá nhân trung bình 30 đến 35 ký lô. Thêm chửng ấy gạo nữa sức nặng phải mang vác bằng sức nặng của bản thân mình. Đem ra bàn trong hội đồng quân nhân anh em cười vui: “Thủ trưởng không phải lo chuyện này. Cái bụng được no vai sẽ là vai sắt, vai sắt chân đồng nặng mấy cũng nổi, xa mấy chẳng chùn”. Ôi! Tham vọng của người chiến sĩ chúng tôi chẳng mong sau này được làm tướng làm tá gì. Chỉ mong được ăn no đủ sức đánh thắng giặc Mỹ.

Hoạt động miệt rừng núi Tây Nguyên, cái nắng nóng gay gắt mùa hè ít gặp phải. Ở miền rừng thường giảm 3 đến 5 độ C so với đồng bằng. Ban đêm dù thời điểm mùa nào vẫn rét. Với lính trừ các đồng chí cấp đoàn lớn tuổi, hầu hết cán bộ cơ sở và chiến sĩ đang tuổi thanh niên mới lớn, cường độ lao động của lính rất cao, 7 lạng hay 7 lạng rưỡi gạo cho mỗi khẩu phần/ngày chưa thấm vào đâu. Trời càng lạnh càng chóng đói. Với tôi đã quá 30 tuổi, sức ăn thường ngày phải từ một đến một ký hai gạo. Cán bộ tiểu đoàn, trung đoàn được lệnh về Bộ Tư lệnh sư đoàn hay Bộ Tư Lệnh B3 họp hội nghị học tập trong bụng khấp khởi mừng thầm bởi lẽ được ăn no. Đến nơi vừa đặt balô phải đăng ký ngay với nhà bếp. Muốn ăn bao nhiêu? Một ký, một ký hai hay một ký rưỡi tùy thích không hạn chế, cấp trên có dịp bồi dưỡng cán bộ lâu lâu được tập trung về bằng cho ăn no, nhưng không được bỏ thừa lãng phí. Tôi chú ý không bữa nào thừa dù một muỗng cơm. Thức ăn chủ lực thường xuyên là thịt trâu kho mặn. Đổi bữa có loại chao đặc như bơ, cá tra khô, củ cải, cải bẹ cây muối. Mọi thứ đều được đóng thùng, thùng thiếc hoặc thùng gỗ. Chúng tôi xem đây là những món hàng cao cấp được ưu đãi trong những dịp thế này lâu lâu mới có.

---

⁽¹⁾ Khu 6 gồm 3 tỉnh: Bình Thuận, Ninh Thuận và Lâm Đồng trực thuộc dưới sự chỉ huy chỉ đạo của Bộ Tư lệnh B2.

Sư đoàn lúc này dưới quyền chỉ đạo chỉ huy trực tiếp của Bộ Tư lệnh B3.

Tôi được đề bạt làm tham mưu phó trung đoàn. Anh Huế đang là chủ nhiệm pháo binh sư đoàn được điều xuống thay đồng chí Cảnh hy sinh, làm tham mưu trưởng.

Quen biết nhau từ khi tôi được điều về làm trợ lý tham mưu tác chiến sư đoàn. Giờ công tác bên nhau đỡ bỡ ngỡ. Điều mà cả hai chúng tôi có phần ngại ở dáng vẻ bên ngoài của trung đoàn trưởng C và chính ủy H. Hai người không vồn vã, gần như lạnh nhạt lần tiếp xúc đầu tiên với chúng tôi. Lúc còn là tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn 3, tôi chưa dịp nào được chuyện vãn tâm tình với chính ủy và trung đoàn trưởng ngoài những chỉ thị mệnh lệnh khô khan.

Sau lần thoát chết trong một chuyến nghiên cứu địa hình chạm phải biệt kích Mỹ phục kích ở bãi Dinamo, tôi bị cơn sốt rét ác tính quật ngã. Căn bệnh này rất nguy hiểm, nếu không cấp cứu kịp thời dễ bị tử vong trong vài hôm.

Gần một tháng điều trị tại quân y sư đoàn, tôi ra viện. Thời gian chữa bệnh tôi không được thông tin gì của trung đoàn. Đến lúc về gặp anh Huế, tôi sững sờ khi biết sư đoàn đã giải thể. Trung đoàn 95B biên chế tổ chức thành những đội vũ trang công tác thọc sâu hoạt động vùng đồng bằng các tỉnh khu 5. Các đơn vị còn lại của sư đoàn 10 ở cấp trung đoàn sát nhập bổ sung vào sư đoàn bộ binh 1 do đồng chí Nguyễn Hữu An - phó Tư lệnh B3 kiêm sư đoàn trưởng.

Tôi được giữ lại không biên chế vào các đoàn vũ trang công tác của trung đoàn 95B. Bố trí nhiệm vụ cho tôi do phòng cán bộ B3 và sư đoàn 1.

Lúc này tôi chú ý đến mọi người. Ai cũng bận rộn hối hả trong việc chuẩn bị. Đêm nay còn đây, mờ sáng mai họ lên đường. Từ rừng núi vùng cao nguyên họ chuyển về hoạt động vùng đồng bằng ven biển.

Tôi đến chào từ biệt các đồng chí chỉ huy trung đoàn. Chính ủy bắt tay tôi với nét mặt trầm ngâm đượm buồn. Ông ngỏ lời xin lỗi những gì không phải trong cách cư xử của ông và trung đoàn trưởng. Với tôi, người cộng sự sát cánh bên các ông, suốt thời gian tôi bị bệnh “thập tử nhất sinh” ở bệnh xá không nhận được một lời nhắn đến thăm hỏi. Bây giờ khi người ta chia tay xa nhau mới chợt nhận ra cái điều cần phải có bên nhau đáng lý ra từ những ngày đầu.

Tôi trằn trọc không sao chợp mắt. Dù gì tuy trong thời gian sống với đơn vị chưa nhiều nhưng tại đây tôi trưởng thành. Qua năm ba trận tác chiến trong đội hình trung đoàn đã hé mở cho tôi bước đầu hiểu biết về đối tượng tác chiến rõ nét hơn. Cái ta cần tránh điều cần bổ khuyết và phát huy. Những vấn đề này càng về sau càng giúp tôi tích lũy nhiều kinh nghiệm chiến đấu.

Đi hay ở - về đâu? Tôi không bận tâm.

Vào chiến trường đâu cũng đánh Mỹ. Đâu cũng gian khổ ác liệt. Đâu cũng không có chỗ cho sự trùm chăn an toàn tìm cách xoay xở để làm “con cua bò lùi”.

Mọi người ra đi. Còn lại mình tôi với chiếc lán trống không. Tôi quen cảnh này nên không lấy gì làm lẻ loi cô độc. Mặc dù thời tiết sang hè, miệt rừng cao nguyên buổi sáng vẫn se lạnh. Tôi quàng tấm đắp lên người chờ ai đó trong cơ quan cán bộ đến giao nhiệm vụ.

Người tôi đợi té ra anh Lân chỗ quen biết cũ. Những năm 1958 - 1961, anh là trưởng ban cán bộ trung đoàn 90 sư đoàn 324. Lúc ấy tôi là cán bộ đại đội thuộc trung đoàn. Thời ấy nhân ngày nghỉ tôi đến gặp anh năn nỉ ỉ ôi xin được cái phép vù về thăm vợ mới cưới cách xa trung đoàn gần 70 ky lômét. Từ khi biên chế sư đoàn thành lữ đoàn đã 5 năm, đến nay tôi mới gặp lại anh.

Anh hỏi tôi có biết trung đoàn 88 không? Từ lâu tôi vẫn biết trung đoàn này nằm trong đội hình sư đoàn 10 cùng với trung đoàn 95B của chúng tôi và trung đoàn 101. Trước đây nó nằm trong đội hình sư đoàn 308 (Thời kháng chiến chống Pháp, sư đoàn 308 là sư đoàn chính quy được thành lập đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam, được gọi là đại đoàn Quân Tiền phong). Hè 1965 Bộ Tổng Tư lệnh quyết định tách trung đoàn 88 ra khỏi sư đoàn 308, chuyển về sư đoàn mới thành lập có bí danh Nông trường 10 để vào chiến trường.

Hiện giờ trung đoàn đang củng cố. Trong chiến dịch Aso, trung đoàn 88 không trực tiếp chiến đấu. Nhiệm vụ của trung đoàn sẵn sàng cơ động đánh địch đổ bộ đường không và biệt kích bảo vệ phía sau sư đoàn theo phương án tôi đã đi khảo sát chuẩn bị. Một nhiệm vụ quan trọng khác là thành lập cung trạm đường dây vận tải tiếp tế gạo cho lực lượng phía trước ở mặt trận Aso. Cho đến khi đặt chân lên đất B3, các đơn vị trong trung đoàn chưa có dịp được sử dụng tham gia tác chiến trận đánh nào.

Chuyển vào Tây Nguyên đứng chân địa bàn tỉnh Kontum, trung đoàn bước vào thử thách đầu tiên. Trận tấn công một tiểu đoàn lính Đại Hàn ở chốt dã chiến Đức Vinh gần biên giới Campuchia không thành công. Trung đoàn tổn thất nhiều thương vong. Đồng chí Sơn chính ủy trung đoàn hy sinh.

“Một trong những nguyên tắc tác chiến và là nguyên tắc trên hết của quân đội ta đánh thắng trận đầu. Tục ngữ có câu: đầu xuôi đuôi lọt. Cụm từ nghe đơn giản nhưng nó lý giải sâu sắc ý nghĩa quan trọng nguyên tắc này. Đầu không xuôi nảy ra lắm điều gai góc để đuôi khó lọt. Không thắng trận đầu, thương vong tổn thất, tác động lớn đến tâm lý tư tưởng tinh thần và ý chí bộ đội”.

Tìm căn nguyên để chữa chạy khắc phục là điều bức thiết. Trung đoàn đang làm điều đó.

Đồng chí chính ủy B3 Chu Huy Mân cùng số cán bộ thuộc Bộ Tư lệnh đã xuống cùng ăn cùng ở hàng tháng tại trung đoàn, cùng Đảng ủy và Ban chỉ huy trung đoàn củng cố về chính trị tư tưởng, xốc lại tổ chức, bố trí nhân sự, huấn luyện chiến kỹ thuật v.v...

Tôi được điều động về trung đoàn 88 nằm trong kế hoạch này. Trong 3 tiểu đoàn bộ binh của trung đoàn, tập trung ưu tiên củng cố tiểu đoàn 7. Tiểu đoàn như người đang bị suy nhược nặng, cần thay toàn bộ ban chỉ huy cũ, bổ sung tăng cường một ban chỉ huy mạnh có năng lực và kinh nghiệm tác chiến huấn luyện xây dựng. Được giới thiệu của Bộ Tư lệnh, sư đoàn 10 khi giải thể sát nhập vào sư đoàn 1, tôi được quyết định trở lại vai trò tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn 7. Cộng tác với tôi có đồng chí Năm chính trị viên tạm giữ lại chờ điều động một đồng chí khác về thay. Tiểu đoàn phó, tham mưu trưởng, chính trị viên phó bổ sung sau.

Khi được bổ nhiệm làm tham mưu phó trung đoàn 95, thực bụng tôi không ưng lắm, một lẽ ở cương vị này ít được trực tiếp chỉ huy chiến đấu, và tôi rất ngán ở cơ quan dù là cơ quan của đơn vị chiến thuật. Hai là làm cái anh tham mưu cấp phó, tôi quan niệm lúc bấy giờ chỉ là anh chàng điếu đóm cho trung đoàn trưởng, có khi chỉ ngồi chơi xơi nước nếu Ban chỉ huy trung đoàn không tận dụng hết khả năng mình.

Lần này nghe trở lại nhiệm vụ tiểu đoàn trưởng, tôi càng thích, trong bụng mừng rơn, không thắc mắc vương vấn gì. Làm đầu gà vẫn có giá hơn làm đuôi trâu. Tùy lúc tùy nơi tùy nhu cầu công việc đòi hỏi, việc bố trí thay đổi nhiệm vụ chuyện bình thường.

Về tiểu đoàn, tôi lao vào công việc bất chấp những cơn sốt rét hành hạ. Căn bệnh này bào mòn gần như cạn kiệt sức lực của tôi.

Hôm đầu vừa đến vị trí trú quân tôi ngạc nhiên đến sững sờ. Ở đây đã hơn cả tuần nhưng không có một lán trại nào. Mọi người mắc võng nằm la liệt trông như một bãi khách trạm. Mấy trăm con người nằm đó im lìm. Mới hơn 9 giờ mà mọi người như đang ngủ say vào lúc nửa đêm. Thật lạ, trông chẳng còn chút sinh khí nào. Tôi nhủ thầm: “gặp phải thử thách đầu tiên với mình đây”.

Tôi đến cạnh chiếc võng mắc rìa ngoài cùng trong đó có một người đang nằm trùm chăn kín đầu. Tôi lay nhẹ: “Đồng chí ơi! Cho xin hỏi thăm một chút”. Một cái đầu tóc tai bờm xờm ló ra, mắt ngái ngủ miệng lầu bầu: “Cái gì? Tớ không biết, đến kia mà hỏi”. Anh ta rút cổ chui lại vào chăn. Tôi đặt balô bên gốc cây ngồi bệt xuống đất vừa nghỉ xả hơi vừa tìm cách gạ chuyện anh chàng. Tôi lấy trong túi nilông một bao thuốc lá Ara hiệu “con két”. Loại thuốc này sản xuất tại Campuchia, mặt hàng ăn đứt các loại thuốc lá của ta ở miền Bắc về chất đậm đà và mùi thơm dịu. Tôi được có nó gần như một phần thưởng của đồng chí cán bộ chính trị cao cấp ưu đãi tặng tôi.

Sau trận đánh với lính kỵ binh bay Mỹ ở đồi 85 thung lung Aso - Alưới, trung đoàn 95B theo biên giới Việt Nam - Campuchia tiếp tục di chuyển xuống phía Nam. Trung đoàn dự định đánh một trận phục kích lực lượng cơ động Mỹ ở bãi Dinamo. Kế hoạch không thành vì hôm trinh sát địa hình đã chạm biệt kích Mỹ. Tôi suýt chết vì một quả phóng lựu M79 nổ bên phải cách tôi 2 mét, không mảnh đạn nào ghim vào người. Tên Mỹ nào đó chỉnh đường ngắm bắn quả thứ hai. Lần này lệch trái, tôi vẫn an toàn.

Sau đợt này trung đoàn tạm ngưng hoạt động, tập trung học tập tình hình nhiệm vụ. Chỉ huy từ đại đội, tiểu đoàn, cán bộ cơ quan trung đoàn được tập trung nghiên cứu riêng. Một đoàn cán bộ Tổng cục chính trị do đồng chí HP từ miền Bắc vào tham gia theo sát hướng dẫn giúp đỡ việc nghiên cứu tài liệu của Trung ương. Đồng chí H.P là cán bộ cao cấp ngang chức chính ủy sư đoàn chủ trì và chuyển đạt nội dung. Tôi được chỉ định làm tổ trưởng một tổ học tập trên mười đồng chí. Khi thảo luận ở tổ một vấn đề tranh luận sôi nổi là: Ta thắng Mỹ bằng cách nào? Phần đông ý kiến thiên về “đánh cho nó thua trắng bụng” như giải phóng quân Trung Quốc xua bọn Tưởng Giới Thạch chạy như “bầy vịt” ra Đài Loan. Các đồng chí phát biểu theo ý này hăng lắm. Nghe tưởng như nửa triệu quân Mỹ và chư hầu, gần một triệu quân ngụy và cảnh sát Sài Gòn sẽ phải “chui vào rọ”. Tôi liếc nhìn thái độ hai phái viên cấp trên ngồi đây gật gù tán thưởng tỏ vẻ hài lòng với những ý kiến theo khuynh hướng này. Tôi từ đầu buổi đến giờ với cương vị tổ trưởng chỉ điều khiển thảo luận, chưa phát biểu, một đồng chí “phái viên Hà Nội” nhìn tôi nói: “Sao, ý kiến riêng đồng chí tổ trưởng thế nào?” Dĩ nhiên ý tôi không đồng tình với số đông, ngược lại là khác. Tôi nghĩ: “Không nói ra chả chết ai. Giặc Mỹ cũng không tháo chạy như bầy vịt bị xô đuổi như người ta ngồi đây tưởng tượng. Còn bộc lộ ý mình chỉ thiệt cho bản thân. Tôi ngại phải đấu lý khi có cán bộ chính trị ngồi đây. Sơ sẩy tí chút trong lời nói dễ bị gán là “mất lập trường, sai quan điểm”. Nhưng không nói không được. Người ta đang vẽ ra một viễn cảnh rất hào hùng nhưng không có cơ sở thực tế (cái mà sau này ta dùng cụm từ “duy ý chí”). Đắn đo mãi tôi phát biểu đại ý: “Trong chiến tranh chống Pháp, Pháp so với Mỹ lúc bây giờ yếu kém hơn mọi mặt. Pháp kéo dài chiến tranh 9 năm với ta nhờ sự hà hơi tiếp sức của Mỹ. Tuy ta làm nên chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, nhưng nhìn chung toàn cục ta vẫn không thể “đánh cho họ thua trắng bụng”. Phải kinh qua sự kết hợp đấu tranh vũ trang với đấu tranh ngoại giao mới giành được nửa nước. Bây giờ Mỹ khác xa Pháp trước đây, giàu về kinh tế mạnh về quốc phòng. Chính quyền và quân đội tay sai không “làng nhàng” như thời Pháp. Miền Bắc ta tuy được xây dựng phát triển tiến một bước dài trong 10 năm hòa bình. Quân đội ta cũng vậy, nhưng xét tương quan lực lượng giữa ta và Mỹ cùng chế độ tay sai của Mỹ đến lúc này thì... theo tôi không thể, đúng hơn chưa thể làm điều đó. Cả sư đoàn ta tập trung tấn công một căn cứ có 600 tên ngụy và một số cố vấn Mỹ ở Aso, ta 10 lần mạnh hơn (nếu nói về quân số và vũ khí) diệt được chúng phải 2 ngày 3 đêm. Đây là căn cứ gần như bị cô lập đối với chúng, không được sự chi viện pháo binh và không quân. Như thế không phải dễ ăn. Trong cuộc chiến tranh giải phóng này nhất định ta sẽ chiến thắng Mỹ. Không nghi ngờ điều này. Nhưng cách thắng không thể như giải phóng quân Trung Quốc thắng Tàu Tưởng mà sẽ như Lê Lợi Nguyễn Trãi thắng quân Minh ở thế kỷ 15...”.

Ý kiến tôi chỉ được đồng chí chính trị viên một tiểu đoàn bạn đồng tình. Còn lại cả tổ nhao nhao phản đối. Một trong hai phái viên chính trị gay gắt phê phán tôi là quyết tâm đánh Mỹ không cao. Thái độ lưng chừng lập lờ...

Trong buổi giải đáp kết luận sau khi nghiên cứu tài liệu, đồng chí H.P phát biểu đại ý: “Ta đánh Mỹ có nhiều cách đánh. Ta thắng Mỹ có nhiều cách thắng. Tuy nhiên không phải đơn thuần chỉ bằng lực lượng vũ trang. Lực lượng vũ trang là quả đấm thép, là nòng cốt cho sự kết hợp đấu tranh nhiều mặt, nhiều mũi”.

Đồng chí đưa ra một ý kiến ai cũng cho là lạ: “Nếu cần chúng ta cũng sẽ “rải hoa hồng” để tiễn chân giặc Mỹ rút hết về nước, miễn trên Đất nước ta không còn bóng dáng tên xâm lược nào. Nước ta được hòa bình - độc lập - thống nhất là được”. Nhiều nét mặt ngỡ ngàng nhìn nhau biểu hiện điều vướng mắc vẫn còn tồn tại. Nhưng sau khi được giải thích thấu lý đạt tình của đồng chí H.P. Mọi người được thỏa mãn.

Nghe đồng chí giải đáp tôi nhẹ cả người.

Sau buổi học, đồng chí H.P đến bắt tay tôi. Ông mở bao thuốc lá “con két” rút một điếu châm lửa hút. Còn lại cả bao ông dúi vào tay tôi với câu nói gọn lỏn: “Tặng cậu”.

Tôi cất giữ rất kỹ bao thuốc làm vật kỷ niệm.

Bây giờ tôi moi nó ra lấy một điếu châm lửa hít hơi dài phả khói về phía anh chàng đang nằm bất động trên võng. Tôi lại rút bộ bi đông i-nóc chiến lợi phẩm trút ra chiếc bát sắt tráng men nửa chén trà Ba Đình. Tôi cố ý va chạm các thứ phát ra tiếng kêu lanh canh để đánh động trí tò mò anh ta. Quả thật, tuy trùm kín chăn nhưng mùi thuốc lá thơm vẫn chui vào cái lỗ mũi rất thính hơi của anh ấy. Anh ló đầu khỏi tấm đắp mặt ngơ ngác: “Mùi thuốc lá ở đâu sao thơm quá”. Khi nhìn thấy tôi rít một hơi thuốc dài, chu miệng nhả khói thành vòng chữ o, anh bật dậy lao đến giật điếu thuốc trên tay tôi rít lấy rít để. Nhưng anh không tham, rít được vài ba hơi anh trả lại tôi: “mình không cướp hết của ông đâu. Ông làm ít hơi rồi cho mình xin tiếp”.

Tôi xua tay: “Anh cứ hút đi, còn tôi làm cái này”. Tôi đưa chén trà nguội lên môi nhấp nhấp ra vẻ thỏa thích lắm.

- Ơ! Ông uống cái gì thế?

- Trà.

- Đâu, cho mình xin một ngụm. Ông ở đâu mò đến đây có lắm của quý thế?

Tôi vui vui khi thấy anh chàng bắt được mồi của tôi. Nhìn anh ta vừa rít thuốc vừa nhấm nháp trà. Mặt tươi tỉnh hẳn lên không còn nét u ối như lúc đầu tôi mới nhìn thấy. Anh tụt xuống khỏi võng lấy dép kể chỗ ngồi vỗ vào đùi tôi thân mật:

- Ông là cánh lính như bọn mình chứ.

Tôi gật đầu.

- Lính mà sao giống mấy cụ dân chính thế. (vì tôi đang mặc bộ bà ba đen. Cán bộ trung cấp trở lên đi chiến trường được phát mỗi người một bộ), Ơ, mà ông ở đơn vị nào đến đây. Dân Nam à?

- Ừ, ở E95B.

- À à, cái trung đoàn đánh Aso đấy à.

Lúc này tôi thấy anh nhanh nhạy linh hoạt hẳn lên, không chỉ vì mùi vị của điếu thuốc lá thơm và chén trà nguội, mà gặp được người anh có thể hàn huyên nói ra điều ẩn khuất trong lòng. Tôi nói tiếp:

- Mình không ở E95B nữa.

Chưa nói hết câu anh đã chỏ miệng vào tai tôi:

- Sao, bỏ ngũ à?

Tôi lắc đầu:

- Không, mình đến đây xin đầu quân vào tiểu đoàn 7.

Tôi làm anh ngạc nhiên thật sự. Anh dịch người ra xa tôi một chút hai mắt trừng nhìn tôi như nhìn một con vượn biết nói tiếng người đột nhiên từ đâu hiện đến ngồi trước mặt anh.

- Ông muốn đầu quân về tiểu đoàn 7? Ôi cái nơi này bọn mình muốn “chuồn” khỏi đây. Thế mà ông lại chui đầu vào. Lạ thật.

Lần này chính anh làm tôi ngạc nhiên:

- Sao thế, tiểu đoàn nằm trong đội hình trung đoàn một thời nổi danh của đại đoàn Quân Tiên phong, từng tham gia trận Điện Biên Phủ. Một tiểu đoàn mang chiến tích đầy mình với truyền thống vinh quang mà anh định chuồn à? Bao người muốn về đây mà không được đấy.

Anh trợn mắt với tôi:

- Mình nói cho ông biết bọn tớ muốn “chuồn” là chuồn đi đơn vị khác như đến E95B của cậu đấy, chứ không chuồn về Bắc đâu. Ai lại là kẻ đào ngũ, mang nhục!

À té ra trong người anh vẫn đang mang đức tính một quân nhân cách mạng trọng danh dự, một phẩm chất người lính cụ Hồ. Tôi “khích” anh thêm:

- Bỏ tiểu đoàn chạy sang đơn vị khác, không đào ngũ cũng là kẻ đảo ngũ có khác gì đâu. Lánh khó tìm dễ không phải là điều nên làm đối với một quân nhân chân chính bọn mình.

Tôi rút thêm điếu thuốc châm lửa đưa cho anh. Nhìn sắc mặt anh thẫn thờ tôi chắc anh đang nghĩ lung lắm. Tôi gợi anh về trận đánh đồi Đức Vinh. Anh như có dịp trút nỗi tủi hổ ấm ức từ lâu trong người.

- Đánh đấm cái nước mẹ gì kiểu ấy. Thắng sao được. Ông nghĩ xem, học một đàng làm một nẻo. Khi còn ở Bắc tập luyện theo chính quy hiện đại tấn công kiểu Liên Xô – Trung Quốc. Nào bộ đội xung phong hàng ngang vừa đi vừa bắn bám đít xe tăng. Vượt hết chiến hào một đến chiến hào hai, rồi cứ thế “xõng lưng” vào chiến hào ba... Dưới sự chi viện của pháo binh theo màn đạn tiến dần. Vào đây cụng trận đầu với thằng Hàn Quốc có thế đâu”. Anh chậc lưỡi mấy tiếng nói tiếp: “Nó đóng cụm trên đồi cao thành vòng tròn, cũng có hào nhưng ngắt quãng. Hỏa lực bố trí nhiều tầng theo mặt dốc. Phải trái trước sau đều là tiền duyên của chúng. Mìn gài vô số. Nổ súng vài ba phút pháo, máy bay chi viện ngay tạo thành bức tường lửa chặn đứng ta lại. Ta đưa lưng trần ra hứng. Làm gì có xe tăng, chỉ được mấy khẩu cối 82 và ĐKZ 75 làm sao át nó nổi. Giá như khẩu hiệu “phát huy truyền thống” biến thành những tấm chắn thép che đạn cho anh em thì hay biết mấy. Lúc nãy nghe ông nói đến truyền thống, truyền thống là cái gì? Ăn được không? Nó chẳng có hình có dáng, chả có tay để bóp cò, chả có mắt để lấy đường ngắm, gọi nó mãi chả thấy đâu. Bảo nó đánh giặc với chúng mình sao được?” Anh thở dài chán nản: “Húc vào đó không đúng cách như húc vào tổ ong vò vẽ...”. Tôi biết anh đang ấm ức chuyện gì đó nói “bạt mạng” thế thôi. Tôi ngắt lời anh:

- Đây là cách bố trí một chốt dã chiến. Mỹ hay Hàn đều thế cả. Chúng chung một sách như nhau. Đánh nó như đánh công kiên có gì lạ đâu. Mà chiến thuật công kiên ta vẫn có học đấy chứ.

Anh bác lại tôi:

- Đúng là có học nhưng chẳng ra hồn. Học sơ sài, học bổ sung trước khi đi B, đâu được huấn luyện cơ bản. Vả lại trừ mấy ông đại đội tiểu đoàn có tham chiến đánh Pháp, lính nghĩa vụ bọn mình thời bình biết đánh đấm thế nào đâu?

Tôi ngắt lời anh lần nữa:

- Theo anh muốn đánh được bọn này phải thế nào?

- Thế nào à? Trong huấn luyện lấy phương châm từ dễ đến khó, từ giản đơn đến phức tạp. Tại sao trong chiến đấu không làm như vậy. Sao không chọn những mục tiêu dễ ăn vừa sức lính để anh em đánh thắng trận đầu, vừa kích thích tinh thần vừa để lính quen dần với chiến trận.

- Ví dụ - tôi hỏi:

- Như bọn tuần tiễu, bọn sưu sách, bọn nống ra càn quét. Không phải địch xây dựng các cụm dã chiến để nằm chết dí ở đó. Chúng phải bung ra chứ. Đó là cơ hội ta vận dụng cách đánh phục kích, vận động phục kích rất ngon ăn lại vừa sức ta giai đoạn đầu tập sự đánh trận.

Một lần nữa anh làm tôi quá đỗi ngạc nhiên. Một chiến sĩ bình thường không thể có những tư duy chiến thuật như thế. Tôi mến phục nhìn anh:

- Xin lỗi, chúng mình bàn chuyện với nhau khá lâu mà chưa biết tên nhau.

- Bình - anh trả lời tôi - thượng sĩ Nguyễn Văn Bình quyền Trung đội trưởng Trung đội 1.

- Còn tôi Nỹ, Nguyễn Văn Nỹ tiểu đội trưởng. Tôi muốn tạm thời giấu anh chức vụ tiểu đoàn trưởng của tôi bằng tiểu đội trưởng để dễ lân la làm quen với anh, khai thác nơi anh những tình cảm tâm tư chiến sĩ nhất là trong hoàn cảnh này. Anh, một thượng sĩ mà trình độ suy luận phân tích như thế quả là của hiếm.

Sau khi tợp một ngụm trà nét mặt anh trở lại u buồn. Anh nói:

- Bây giờ tiểu đoàn như rắn không đầu. Tất cả chỉ huy bị triệu hồi về trên chờ xử lý. Hiện nay tạm giữ ông Năm chính trị viên ở lại để phụ trách đơn vị. Có đồng chí nào về thay, ông phải ra đi như mấy đồng chí kia. Đi đâu chứ bị trả về Bắc thì nhục.

Bây giờ tôi đánh giá anh khác xa lúc ban đầu mới gặp. Anh như ngọn than hồng tạm thời bị một lớp tro mỏng phủ lên. Nếu gạt bỏ lớp tro có hướng gió thổi vào cục than hồng sẽ rực cháy trở lại. Tôi đã bắt gặp một nhân tố tích cực đang nằm im dưới lá ủ, được tạo điều kiện nó sẽ trồi lên mạnh mẽ. Chắc chắn trong tiểu đoàn không chỉ có anh.

Cấp phó quân sự chính trị chưa được bổ sung kể cả tham mưu trưởng. Mặc, tôi làm tất tật mọi việc. Suốt ngày tôi bám sát từng tiểu đội, đại đội. Đồng chí Năm chính trị viên trong lúc chưa người thay thế vẫn năng nổ công việc gắn bó chặt chẽ với tôi đầy trách nhiệm. Tôi dựa vào anh, vào Đảng ủy, vào Đảng viên, Đoàn viên. Đặc biệt tôi phát hiện bồi dưỡng và phát huy những nhân tố tích cực như trung đội trưởng Bình. Chúng tôi đồng tâm đoàn kết quyết đưa tiểu đoàn 7 vươn lên, vượt qua “căn bệnh ngặt nghèo”. Tiểu đoàn học tập tình hình nhiệm vụ, nghiên cứu vai trò lãnh đạo Đảng, trách nhiệm Đảng viên. Nghiên cứu những nét cơ bản về quân đội Mỹ. Tìm hiểu những điểm mạnh yếu nhược khi chúng co cụm, hành quân truy quét, đổ chụp đường không, thủ đoạn đánh biệt kích... chú trọng ôn luyện cho thật thuần thục động tác cá nhân chiến đấu, chiến thuật phân đội nhỏ đến trung đội, hiệp đồng trong đại đội trong chiến thuật tập kích, đánh điểm, tao ngộ, phục kích, vận động phục kích, động tác đánh gần, đánh đêm, đánh trong rừng rậm, ôn luyện thuần thục sử dụng các loại vũ khí v.v...

Cuộc chỉnh quân của chúng tôi được hai tuần, anh Lê Linh đến. Anh là chủ nhiệm Cục chính trị B31⁽¹⁾. Anh sống với chúng tôi một tuần để theo dõi kiểm tra và ... xắn tay áo cùng anh em củng cố đơn vị. Anh hài lòng. Tiểu đoàn tiến bộ nhanh nhiều mặt.

---

⁽¹⁾ Trong những năm 1980 anh mang hàm Trung tướng, Phó viện trưởng Chính trị, Bí thư Đảng ủy Học Viện quân sự cấp cao.

Thượng tuần tháng 10 năm 1966 trung đoàn 88 ráo riết chuẩn bị tham gia chiến dịch Sa Thầy, một vùng rừng núi thuộc tỉnh Gia Lai gần biên giới Việt Nam - Campuchia.

Một chiến dịch lớn, huy động các trung đoàn 320, 66, 88, một số tiểu đoàn bộ binh độc lập, tiểu đoàn cối nặng 120 ly... Hỗ trợ có các trung đoàn 101B, 95B (trước đây trong biên chế sư đoàn 10 được tách ra làm nhiệm vụ khác). Chiến dịch do Bộ Tư lệnh B3 chỉ đạo, Bộ Tư lệnh sư đoàn 1 do đồng chí Nguyễn Hữu An phó Tư lệnh B3 kiêm sư đoàn trưởng chỉ huy.

Phương án chiến dịch là ta bày thế trận sẵn, dụ đưa Mỹ vào tròng theo kế “điệu hổ ly sơn” rất sáng tạo tài tình.

Trung đoàn 320 và 66 nhử địch từ các căn cứ lớn ở Đắc Tô, Tân Cảnh bung ra truy lùng theo chiến lược “tìm diệt” chúng đang thực hiện trên khắp các chiến trường miền Nam. Lực lượng của 2 trung đoàn trên cùng các tiểu đoàn độc lập bằng các hình thức chiến thuật tiêu hao, tiêu diệt từng bộ phận địch vừa dẫn dụ chúng đến nơi ta đã bày sẵn thế trận.

Tại đây, trung đoàn 88 chúng tôi đảm nhiệm khâu kết thúc tiêu diệt khi Mỹ nhảy vào cái bẫy rập đã giương sẵn tại đồi C1, nơi huyết chiến điểm sẽ diễn ra trận đánh then chốt quyết định cuối cùng.

Đêm 24 rạng 25 tháng 10 năm 1966, B52 nhiều lần rải thảm san bằng hàng ky lô mét vuông rừng phía tây đồi C1, điều bất ngờ này ngoài dự kiến làm cản trở rất lớn cho cánh quân hướng chủ yếu sau này của trung đoàn.

10 giờ ngày 25 tháng 10 năm 1966, một đơn vị Mỹ dùng trực thăng đổ chụp lên đồi C1. Chiếm C1 với ý định xây dựng thành căn cứ dã chiến tạo bàn đạp đứng chân, tăng cường quân số và binh khí kỹ thuật từ đó nong ra đánh tỏa truy tìm quân ta ra hướng biên giới. Nhưng chúng không ngờ đã rơi vào bẫy.

18 giờ cùng ngày ta phát lệnh tấn công.

Mở đầu bằng hỏa lực tập trung của tiểu đoàn cối nặng 120 ly. C1 quả đồi trọc không lớn không cao, trống trải. Diện tích mặt đồi bằng nửa sân bóng đá. Quân Mỹ hơn 400 tên vừa lính vừa quan như bầy cừu nhốt vào cái rọ chật hẹp không vật che đỡ, công sự cá nhân lam nham sơ sài. Chúng đưa lưng hứng hàng trăm quả đạn pháo hạng nặng của ta như cơn bão thép dội xuống đầu không lối thoát.

Tuy thế hỏa lực pháo binh chi viện của Mỹ từ các căn cứ lớn cấp tập liên hồi tạo bức tường lửa che chắn bao bọc chung quanh đồi. Trên trời máy bay C130 không ngừng vãi những cơn mưa đạn, đêm tối trông như những dòng suối lửa đỏ rực trên cao chụp xuống. Bằng mọi giá chúng ngăn chặn bộ binh ta tiếp cận xung phong. Núi rừng chao đảo rung chuyển tung tóe mịt mờ khói bụi. Đêm ấy không trăng. Trời tối càng tối bưng kín mắt. Nằm ép bên nhau không nhìn rõ mặt người. Tai lùng bùng điếc đặc vì tiếng nổ bom đạn.

Trận chiến kéo dài đến sáng. Phần lớn quân Mỹ bị tiêu diệt chủ yếu do hỏa lực pháo binh ta. Bộ binh chúng tôi không làm chủ được chiến trường. Sai lầm nhiều chuyện, nhưng sau trận đánh không được nghiêm túc kiểm điểm rút kinh nghiệm. Trung đoàn có thời gian chuẩn bị khá dài (ít có điều kiện thuận lợi như vậy) nhưng xây dựng phương án tác chiến giản đơn, bỏ qua rất nhiều khâu trong công tác tổ chức. Thiếu dự kiến các tình huống và cách xử lý. Có tình huống ngoài dự kiến xảy ra xử trí lúng túng đưa đến vi phạm nguyên tắc cơ bản về chiến thuật. Tiểu đoàn 8 hướng tấn công chủ yếu không thực hiện được nhiệm vụ vì bị sa lầy ở bãi B52. Tình huống này có hai cách xử trí. Một: tung tiểu đoàn 9 thê đội dự bị vào thay tiểu đoàn 8. Hai: hướng tấn công này đã bị địch phát hiện (có thể tên chỉ huy Mỹ ở phía sau đã phán đoán đúng là ta sẽ chọn phía Tây làm hướng đột phá chính muốn đánh vào C1 lúc chúng vừa đổ quân) nên đã dùng B52 đánh phủ trước hướng này. Khi vừa lâm trận chúng đã tập trung hỏa lực phi pháo tối đa để ngăn chặn ta cũng ở hướng này, trong khi hướng thứ yếu do tiểu đoàn tôi đột phá mật độ phi pháo rời rạc. Tình huống này người chỉ huy phải linh hoạt chuyển ngay hướng thứ yếu thành chủ yếu. Nếu quyết tâm và xử trí như thế tiểu đoàn tôi có cơ hội tốt và thuận lợi đánh chiếm toàn bộ C1 và kiểm soát chiến trường. Nhưng người chỉ huy và tham mưu trận đánh không làm thế. Ông lại làm cái điều tối kỵ trong “binh pháp” ít ra trong trường hợp này là điều toàn bộ tiểu đoàn tôi ở hướng thứ yếu (đã được chuẩn bị rất kỹ) cơ động sang hướng chủ yếu của tiểu đoàn 8. Đường cơ động phải chui lòn qua bãi B52 hàng nghìn mét, cây gãy đá nghiêng dưới cơn mưa đạn trái phá chứa chất phốt pho. Đêm tối bịt bùng. Liên lạc dẫn đường mất phương hướng. Địch trên đồi C1 không bắn một loạt đạn nào. Máy bay trên không không thả một quả pháo sáng. Có thể phần lớn quân Mỹ trên đồi bị đạn pháo ta sát thương nặng. Số còn lại hỗn loạn tinh thần moi lỗ rúc đầu giấu mình. Chúng không thả pháo sáng cũng để tránh bộc lộ mục tiêu. Vì vậy chúng tôi không xác định được hướng. Chúng tôi như bị vây trong cái lưới khổng lồ càng vùng vẫy càng bị siết chặt trong trận đồ ma quái không lối ra. Đến 4 giờ sáng tôi mới dẫn một đại đội thoát được tiếp cận ém bên sườn dốc phía Tây đồi. Mỗi lần xông lên đều bị bức tường lửa của pháo binh địch hất bật xuống.

Kết cuộc cả hai hướng chủ yếu thứ yêu đều “xôi hỏng bỏng không”, không nơi nào đột phá đánh chiếm đồi C1.

Trong cuốn hồi ký của Thượng tướng Nguyễn Hữu An xuất bản và phát hành mấy năm gần đây, ông có viết về chiến dịch Sa Thầy, trong đó ông chỉ vắn tắt mấy dòng đề cập sơ lược trận đánh C1. Ông nhận xét trung đoàn 88 hoàn thành nhiệm vụ.

Có thể trận đánh diễn ra đã trên 30 năm. Đến lúc này Đất nước đã hòa bình - độc lập – thống nhất, ông không muốn nhắc đến mặt trái sự việc, nêu ra chi khiếm khuyết những người chỉ huy dưới quyền. Có người đồng tình quan điểm của ông. Có người không. Tôi trong nhóm thứ hai. Dĩ nhiên không nên bươi móc “đống rác cũ” ra làm gì. Nếu ông nghĩ đến những nhà viết sử hoặc biên tập truyền thống đơn vị thường dựa vào hồi ký của các đồng chí chỉ huy lãnh đạo cấp cao dù rằng chỉ để tham khảo. Do đó tính chân thực của lịch sử dễ bị sai lệch. Người đọc thường thấy cái gì cũng tròn vành vạnh, ít nhận biết mặt trái sự việc đâm nghi ngờ. Cá nhân tôi cho rằng trung đoàn không hoàn thành nhiệm vụ. Bằng chứng sau trận đánh diễn ra vài ngày, đồng chí Trung đoàn trưởng đã bị thay thế.

Trung tuần tháng 11 năm 1966.

Tiểu đoàn tôi di chuyển đến đóng trên những cụm đồi che phủ bởi các cánh rừng già rậm rịt có nhiều khe, suối rất tiện cho việc phòng thủ.

Cơn sốt rét dai dẳng vẫn đeo bám tôi hàng ngày. Một phần năm quân số tiểu đoàn thường xuyên thay phiên hứng chịu căn bệnh nghiệt ngã. Con số đó thấp so với các đơn vị trong trung đoàn, ở Tây Nguyên chúng tôi có hai kẻ thù không xem nhẹ tên nào. Đó là quân Mỹ và đồng minh của chúng; bệnh sốt rét. Có khi trong khoảng thời gian nào đó bệnh sốt rét cướp đi mạng sống anh em nhiều hơn so với bom đạn Mỹ. Chúng tôi vận dụng các biện pháp hạn chế bằng mọi cách chống muỗi đốt, dùng lá cây rừng có vị thuốc nấu xông hơi, xoa bóp cạo gió cho nhau. Nếu không hành quân chiến đấu phải có lán trại sạp nằm, phát quang chung quanh chỗ ở cho thoáng, lọc nước sạch, dùng các rễ cây, lá rừng có tác dụng chữa bệnh nấu nước thay chè...

Có lệnh tiểu đoàn đi vận tải gạo 3 ngày. Trừ số ốm nặng giữ căn cứ phải huy động tối đa làm nhiệm vụ này. Tôi trong diện sốt nặng nên trung đoàn chỉ định ở nhà. Thường nhật từ 9 đến 10 giờ cơn sốt đến hẹn lại lên.

Tôi đang co quắp trong tấm đắp dù bỗng tiếng máy bay rền vang hướng Đông bắc, điểm trú quân của tiểu đoàn. Tiếng máy bay không gì lạ, chỉ lạ trong ngày lúc nào đó lại vắng tiếng máy bay. Tiếng động cơ của trực thăng bầy. Tôi bật người dậy. Rất tiếc lúc này trong tay không có mảnh bản đồ địa hình vùng này để xác định vị trí đổ quân của bọn Mỹ. Qua tiếng súng dọn bãi tôi đoán vị trí đó cách chỗ tôi 5 đến 7 ky lô mét. Tiếng trực thăng quần đảo hàng giờ, khả năng Mỹ đổ quân từ hai đại đội đến một tiểu đoàn. Theo quy luật, chúng sẽ cụm lại tổ chức thành chốt dã chiến tạo bàn đạp, một hai ngày sau bung ra sục sạo đánh phá truy lùng. Cũng có khi chúng đã đánh hơi nghi ngờ có lực lượng đối phương nơi nào đó cấp tốc hành quân tiếp cận ngay. Tôi ước đoán hướng phát triển của Mỹ nhằm vào một vài vùng ven biên giới, không loại trừ cơ quan trung đoàn bộ. Muốn đến đó Mỹ sẽ xuyên qua khu vực trú quân của tiểu đoàn tôi.

Nghĩ đến đây cơn sốt rét tự dưng biến mất. Tôi loạng choạng đứng dậy vớ lấy cây gậy bằng thân le đặc ruột đi xuống các đại đội. Để đảm bảo đủ quân số vận tải gạo, tôi cho các trung đội trinh sát, thông tin và cơ quan tiểu đoàn bộ đi cả. Tôi có thể dùng điện thoại gọi các đồng chí chỉ huy trực các đại đội lên chỗ tôi trao đổi bàn bạc. Nhưng tôi muốn đến tận nơi từng đơn vị để kiểm tra đôn đốc nhắc nhở ý thức cảnh giác sẵn sàng chiến đấu của anh em - như tôi - những người đang ốm. Tôi hỏi một chiến sĩ đang trong cơn sốt:

- Bọn Mỹ xộc vào đây, đồng chí chiến đấu được không?

- Thưa thủ trưởng, em đang bị sốt không đi công tác được. Nhưng nếu Mỹ dẫn xác đến em sẽ tử chiến với chúng đến viên đạn cuối cùng. Mình không giết được nó, nó sẽ giết mình thủ trưởng ạ! Sốt thì sốt nhưng tay em vẫn dư sức bóp cò súng ngon lành.

Tôi đùa động viên khéo:

- Mắt phải tinh ngắm thật trúng đích nữa chứ.

Mấy anh em gần đây hưởng ứng cười rộ lên vui vẻ. Tôi nhắc nhở mọi người đem vũ khí trang cụ balô anh em đi công tác cất dấu ngụy trang cẩn thận.

Đến phân đội đại liên, đồng chí chính trị viên phó đưa tôi xuống công sự của hai khẩu Cu li nốp kiểm tra xạ giới, tầm quan sát... Tôi hài lòng. Bố trí hai khẩu có màn đạn đan chéo nhau tạo được lưới lửa dày đặc.

Tôi nói với đồng chí chỉ huy: “Phải ngụy trang công sự khéo hơn nữa. Giữ bí mật thật tốt mới có thể tạo cú bất ngờ ngay từ những giây phút đầu. Nếu bọn Mỹ xộc vào căn cứ tiểu đoàn, đồng chí sẽ hân hạnh đón chúng trước”. Tôi pha trò: “Khách đến phải tiếp thật chu đáo ân cần. Đừng để khách về Mỹ than phiền gì ta. Ngược lại tặng cho chúng bài học nhớ đời đấy nhé. Các xạ thủ sốt nhưng phải trực ngay bên súng”.

Tôi an tâm trở về vị trí chỉ huy. “Cẩn tắc vô áy náy” ông bà ta thường khuyên thế. Con nhà lính lại càng không bao giờ để bị bất ngờ.

12 giờ trưa, tôi khó nhọc lắm mới nuốt hết vắt cơm chỉ hơn nắm tay một chút. Tiếng chuông điện thoại reo liên hồi. Đầu dây bên kia giọng nhát gừng của đồng chí trung đoàn phó: “Đồng chí tiểu đoàn trưởng biết Mỹ đổ quân đâu rồi chứ. Nghe đây, đồng chí gom một số anh em khả dĩ còn chiến đấu được mang theo khẩu cối tìm đến bãi đổ của chúng nện vào đó từ 6 đến 8 quả, xong rút. Đồng chí trực tiếp chỉ huy”.

Tôi vừa thốt ra: “rõ nhận đủ” đồng chí cúp máy không cho tôi kịp hỏi lại câu nào. Tiểu đoàn tôi có 4 khẩu cối 82 ly, cũng chính đồng chí ra lệnh cho tiểu đoàn phó và đại đội trưởng trợ chiến mang đi cả để pháo kích vào một căn cứ Mỹ... Không biết nó ở đâu. Nghe tiếng nổ đầu nòng pháo theo đó mà tìm. Đã 3 hôm phân đội cối chưa về.

Nếu được nói chuyện với trung đoàn phó trong điện thoại ban nãy, tôi không đem chuyện cối hoặc báo cáo đề nghị gì thêm ngoài việc nhanh chóng thực hiện lệnh. Tôi có kinh nghiệm những tình huống thế này có ý kiến này nọ dễ làm thượng cấp cho là viện cớ thoái thác nhất là với đồng chí trung đoàn phó vốn không thiện cảm mấy với tôi. Lệnh đánh Mỹ bằng cối, không có cối thì đánh bằng súng bộ binh có sao đâu. Quan trọng là dám đánh. Diệt được một số Mỹ càng hay. Tôi nghĩ thế!

15 phút sau, 20 chiến sĩ có mặt cạnh tôi trong đó Đồng đại đội trưởng đại đội 1 và 2 trung đội phó được gom lại từ 3 đại đội bộ binh. Anh em mang theo trang bị vũ khí đầy đủ. Tôi nhìn anh em mặt người nào cũng hốc hác xanh mướt vì sốt rét và thiếu dinh dưỡng, về tinh thần tôi hoàn toàn đặt niềm tin vào họ. Sau đợt chỉnh quân nhất là qua trận chiến đấu đồi C1, tuy không thành công như mong đợi, nhưng là dịp anh em được tôi luyện thử thách rút ra nhiều bài học bổ ích cho bản thân từng người.

Tôi thông báo và dự kiến hành động địch, các tình huống có thể gặp. Đặc biệt trên đường tiếp cận chúng nhiều khả năng chạm nhau giữa chừng, cách xử trí từng tình huống một. Tôi đặt nặng tình huống tao ngộ. Địch kết thúc cuộc đổ quân lúc hơn 11 giờ. Lúc này 14 giờ. Nếu tiến về hướng chúng tôi địch cách tôi không xa. Điều lạ, Mỹ rúc rừng thường trên không luôn có máy bay trực thăng dẫn đường kịp thời chỉ điểm cho pháo binh và không quân chi viện nếu bị tấn công. Ở đây bầu trời im ắng, có thể chúng chưa xuất quân chăng. Nhưng tôi nhận ra điều gì trái quy luật thường gây bất ngờ. Cần phải cảnh giác hiện tượng này. Tôi chia anh em thành hai bộ phận. Bộ phận đầu có 11 đồng chí do Đồng đại đội trưởng chỉ huy tiến thẳng về hướng địch, lấy chuẩn cây Cầy gốc to bằng ba người ôm trên đỉnh đồi trước mặt cách căn cứ khoảng 800 mét. Mấy ngày trước khi khảo sát địa hình tôi dẫn cán bộ nghỉ chân dưới gốc Cầy này. Nếu phát hiện địch, lách cho bộ phận đi đầu của chúng qua khoảng vài ba mươi tên. Sau đó chia cắt đội hình chúng làm hai, đánh từ phía sau bộ phận đi trước, chặn đứng toán đi trước bộ phận phía sau, tạo điều kiện cho toán của tôi đánh tạt sườn. Nếu tên nào thoát về phía trước sẽ lọt vào trận địa đại liên của tiểu đoàn.

Diễn biến gần đúng dự định.

Đồng chí chính trị phó phụ trách bộ phận đại liên khi cơn sốt vừa dứt bó gối thẫn thờ nhìn con chim mỏ kiến đang mổ vào bọng cây. Anh thảng thốt ngẩn người. Trong bụi cây rậm hiện ra trước mắt anh cách vài mươi bước chân một thân hình cao lớn. Hắn mặc áo may ô điệp màu cùng chiếc quần lính. Hắn không mang súng, tay phải vung vẩy con dao súng máy to bảng như thanh đao. Một tên Mỹ. Vừa lúc nó cũng phát hiện ra anh. Bất ngờ của hai sinh vật biết nói chạm nhau. Ai phản ứng nhanh kẻ đó thắng. Lúc tên Mỹ đang hoảng hốt trố mắt miệng la ơ ớ thì khẩu K54 trong tay anh nổ phát đầu tiên. Hàng chục tên Mỹ khác từ phía sau đổ xô ra ập đến. Thật đúng lúc cho hai khẩu Cu li nốp quét rạp bọn này tan tác.

Chúng tôi đang thận trọng len lỏi trong rừng cây rậm bỗng nghe từng loạt đại liên kéo dài từ bên trái phía sau đội hình. Nghe tiếng nổ tôi biết Cu li nốp lên tiếng. Mỹ đã đột nhập vào đại đội trợ chiến. Nhưng tiếng súng các loại vũ khí bộ binh của lính Mỹ đáp lại lẻ tẻ rời rạc thay vào đó là tiếng kêu la, tiếng rú vang cả rừng của những tên bị thương. Những tên quá hãi kêu hét cầu cứu đồng bọn chi viện. Lúc lâm trận bọn Mỹ thường hay kêu rống inh ỏi nhất là khi bị thương. Đó là điểm nhược lớn của lính Mỹ.

Tôi thúc Đồng nhanh chóng thực hiện theo phương án đã hiệp đồng. Toán của tôi chuyển đội hình hành tiến hàng dọc sang trái thành hàng ngang. Tôi ra hiệu anh em nín tiếng như ngậm tăm đi khẽ không gây tiếng động để tiếp cận địch càng gần càng tốt. Động tác kỹ thuật dọ dẫm rình mồi khi chỉnh quân anh em luyện tập thuần thục.

Tiếng nổ từng tràng của hàng chục khẩu AK, RPD, B40 cùng lúc vang động cả vùng hướng cây Cầy. Bộ phận đồng chí Đồng đã xung trận. Trước mắt tôi cảnh hỗn loạn của lính Mỹ diễn ra. Rừng dày không nhìn rõ bóng người. Nhưng tiếng chạy tới lui xô đẩy nhau xoàn xoạt làm ngã nghiêng cây lá. Tiếng xì xồ nho nhỏ, tiếng la hét chói tai. Khi cự ly chúng tôi cách Mỹ vài mươi bước chân, nhìn thấy dạng người tôi cho nổ súng. Toán của tôi có 10 người. Chỉ có tôi dùng súng ngắn, còn lại có 8 khẩu AK và 1 trung liên RPD. Tất cả khạc đạn vào mục tiêu gần hơn tầm ném lựu đạn. Tôi hăng máu chụp lấy khẩu trung liên của một chiến sĩ bên cạnh, cặp nách đứng xổng người xổ từng loạt đạn vào bọn Mỹ đang nháo nhào trước mặt. Đồng chí xạ thủ hình như “ganh” với tôi, anh đòi tôi trả súng cho anh. Anh vừa bắn vừa nói: “Dịp này không giết được một vài thằng Mỹ uổng lắm thủ trưởng”. Anh em đánh một trận thích chí, hoàn toàn chủ động dành thế bất ngờ cho bọn Mỹ mà không bị bắn trả một loạt đạn nào. Quân Mỹ vào thế như con rắn đầu bị ghìm, đuôi bị chặt, khúc giữa xương sống đang bị dập. Nó đau đớn quằn quại chống cự yếu ớt rồi tê liệt. Hướng đồng chí Đồng tiếng súng quân ta đã dứt, chỉ còn tiếng súng AR15 và M79 của Mỹ. Lúc đang nổ súng quyết liệt có thể do thiếu chỉ điểm của máy bay hay liên lạc vô tuyến không hoạt động, hoặc trong rừng rậm không quan sát được hành động của bộ binh nên pháo và máy bay Mỹ không chi viện trực tiếp. Chúng tập trung oanh kích về hướng biên giới. Có lẽ chúng muốn chặn đường lui hoặc viện binh ta từ hướng đó vận động đến. Nhưng khi tôi cho anh em rấn lên vài mươi bước để kiểm soát chiến trường đếm xác địch thu vũ khí thì pháo địch dập vào đội hình. Tránh thương vong không đáng chúng tôi dạt tránh khỏi vòng hỏa lực địch.

Quân Mỹ khi lâm trận nếu bộ phận nào đó mất liên lạc, chỉ huy phía sau cảm thấy họ không còn sức đề kháng chống trả, chúng cho hỏa lực dập ngay vào trận địa kể cả dùng bom napan vừa ngăn chặn đối phương vừa hủy diệt xác chết của binh lính chúng bất kể những tên bị thương còn sống đang nằm đó nếu khả năng không thể cứu hoặc khó lấy xác. Chúng quyết không để đối phương kiểm soát chiến trường cướp xác lính, bắt sống những tên bị thương và tịch thu vũ khí Mỹ.

Bỗng tiếng súng lại rộ lên hướng cây Cầy. Tiếng AK của ta xen lẫn tiếng nổ các loại vũ khí bộ binh Mỹ.

Ngày hôm sau tôi mới rõ sự việc. Đó là phân đội cối 82 đi tìm địch pháo kích, nhưng không quen thuộc địa hình, không bản đồ trong tay, suốt hai ngày lội rừng băng suối vẫn không tìm ra chốt có bố trí trận địa pháo binh Mỹ. Trên đường về nghe tiếng súng kịch chiến nơi trú quân tiểu đoàn, anh em vận động thẳng về hướng cây Cầy đột nhiên chạm phải trạm cấp cứu quân y của địch. Bọn Mỹ tập trung ở đây khá đông. Kẻ đứng người nằm, hối hả tất bật. Chúng đang cứu chữa thương binh và phát bãi cho trực thăng hạ cánh. Gặp mồi ngon nhưng quá gần không thể đánh bằng cối, những tay súng AK được tập trung xông lên đồng loạt nã đạn tới tấp. Quân Mỹ bị bất ngờ hoảng loạn gục ngã, lăn lộn, la hét rên rỉ... Từ phía sau một toán địch xông lên cứu viện. Để bảo vệ mấy khẩu pháo cối anh em rút ra. Ngày và đêm hôm đó không liên lạc được với chúng tôi, không biết được tình hình, anh em ém một nơi an toàn chờ dịp bắt liên lạc.

17 giờ chúng tôi về lại vị trí xuất phát. Một tin làm tôi đau nhói như vật gì đâm phải tim. Đồng chí Đồng đại đội trưởng hy sinh.

Được lệnh tôi, anh cho phân đội khẩn trương tiến về hướng cây Cầy. Còn cách mục tiêu khoảng 100 mét nghe đại liên ta nổ rộ. Không chần chừ anh dẫn anh em băng rừng xông thẳng vào địch nổ súng. Bị tấn công bất ngờ lúc hành quân, tiến hàng dọc, vừa đi vừa rị mọ lách cây vạch lá nên hàng ngũ quân Mỹ rối loạn, đội hình đơn vị đi đầu bị cắt đôi đúng như mong đợi của tôi.

Đồng phân anh em thành hai toán. Một toán từ sau đánh thốc đuôi bộ phận đi đầu làm địch hỗn loạn tạo điều kiện cho phân đội do tôi phụ trách tiếp cận triệt hạ chúng. Một toán trong đó có anh nổ súng quyết liệt kềm chế chặn đứng bộ phận tiếp sau của Mỹ không để chúng vượt lên tiếp ứng phân đội đi đầu đang bị đánh tơi tả. Một quả phóng lựu M79 nổ sát cạnh làm anh chỉ kịp đưa tay phát lệnh rút về hướng căn cứ của đại đội trước khi ngã. Anh tắt thở mấy giây sau đó. Trong bộ phận anh còn hai đồng chí trúng thương phần mềm không nặng.

Trận đánh thắng lợi vượt xa yêu cầu, nhưng không sao làm tôi vợi nỗi đau vì thương vong đồng chí.

Tôi rút cán bộ chiến sĩ còn lại ở các đại đội, phân đội về tập trung tại tiểu đoàn bộ. Nơi đây địa hình có lợi bảo đảm an toàn khi phi pháo địch oanh kích, cần thiết tổ chức di chuyển thuận lợi. Từ lúc hai bên chạm súng đến giờ máy bay và pháo binh địch hoạt động không phút nào ngừng. Chúng tập trung vào khu vực đại đội trợ chiến nơi ta bố trí đại liên bắn chúng trong ngày.

Đêm xuống, rừng núi chập chờn. Pháo sáng từ máy bay C130 liên tục thả. Quả này chưa tắt quả khác bùng lên. Cây rừng xao động chỗ tỏ chỗ mờ. Tiếng trực thăng ầm ầm luân phiên cất hạ cánh không ngớt.

Tôi tựa lưng vào vách một cái khe lâu ngày nước mưa khoét sâu thành đoạn hào tự nhiên. Người mệt mỏi, tay chân bủn rủn rã rời. Giá lúc này có Văn bên cạnh thế nào tôi cũng được bát cháo loãng. Văn là liên lạc công vụ luôn bám sát bên tôi. Một thanh niên điển trai, da trắng tóc quăn tự nhiên, tuổi chưa quá hai mươi, rất nhanh nhẹn tháo vát, tính tình bộc trực chất phác con nhà nông, nhưng vẫn còn tính nghịch ngợm của tuổi học trò. Chính Văn là người phát hiện ra tôi khi vừa đặt chân về tiểu đoàn 7. Khi tôi đang cùng Bình, thượng sĩ quyền trung đội trưởng Nguyễn Văn Bình hút thuốc uống trà tán gẫu với nhau dưới tàn cây râm mát nơi đóng quân của tiểu đoàn. Văn bất chợt đến. Cậu ấy đứng từ xa nhìn, nhận ra tôi là tham mưu phó trung đoàn 95B. Bây giờ đến tiểu đoàn chắc chắn là thủ trưởng mới của mình rồi. Văn chạy về báo cho đồng chí Năm chính trị viên ra đón tôi. Buồn cười nhất là Bình ngớ người khi biết “thằng cha” xưng là tiểu đội trưởng “bốc phét” với mình cả tiếng đồng hồ lại là tiểu đoàn trưởng mới về. Anh vò đầu vuốt tai: “Xin lỗi thủ trưởng em không biết. Mọi chuyện xin thủ trưởng bỏ qua”. Tôi động viên lại cậu ấy: “Không, đồng chí không có lỗi gì cả. Ngược lại tôi rất cám ơn đồng chí. Qua đồng chí tôi biết được một phần tâm tư nguyện vọng anh em. Có dịp bọn mình lại “tầm phào với nhau”.

Từ ấy Văn trở thành người thân của tôi. Lúc thường hoặc khi ốm đau tôi được Văn chăm sóc chẳng kém gì ruột thịt. Có lần trong một trận đánh tôi mải mê quan sát không chú ý đến tiếng xoèn xoẹt của quả đạn pháo vút đến, Văn kéo tôi ngã sấp lấy thân mình đè lên người tôi để che chắn cho tôi. Rất may cả hai không hề hấn gì. Hỏi chuyện, Văn cười xởi lởi nói: “Trông thủ trưởng giống bố em, giống lắm ạ! Em bảo vệ thủ trưởng như bảo vệ bố. Vả lại đó là nhiệm vụ của Tổ quốc của Đảng giao cho em mà ”.

Tôi chọc Văn:

- Thế bố sinh cậu lúc bố còn quàng khăn đỏ à?

Văn lại cười:

- Không ạ, ông già lúc ấy hình như mười lăm mười sáu gì ấy.

- Còn mẹ?

- Cùng tuổi bố.

- Thế ông bà lấy nhau sớm. Còn cậu có người ấy chưa?

Văn gãi tai bẽn lẽn:

- Thưa có rồi ạ! Giá em chưa đi bộ đội, ở nhà chắc cưới nhau rồi ạ! Ở quê đến tuổi chúng em mà chưa dựng vợ gả chồng xem như... ế đây ạ!

Rồi Văn rủ rỉ dốc “bầu tâm sự” cho tôi nghe:

- Lúc em sắp vào chiến trường được phép thăm nhà mấy hôm. Hai ông bố bàn nhau không kịp làm lễ cưới cứ dắt chúng lên xã đăng ký. về nhà các ông bà cho chúng em gần nhau được hai hôm, sau đó phải về đơn vị kịp trả phép.

- Thế khi chia tay có buồn lắm không ?

- Đứt ruột ấy chứ.

Rồi Văn cứ năn nỉ đòi hỏi tôi kể chuyện đi B: “Lúc thủ trưởng chia tay với cô thế nào?”

Tôi hứa với Văn có dịp rỗi sẽ đáp ứng yêu cầu Văn.

Bây giờ cậu ấy đi tải gạo. Tôi ngồi như bất động đưa mắt lần lượt nhìn từng anh em một. Họ đồng lứa tuổi với Văn mười chín đôi mươi. Có cậu lúc tuyển quân chưa đến tuổi đã khai tăng để được đi trực tiếp đánh Mỹ. Tội nghiệp, lúc ấy họ chưa hình dung chiến tranh như thế nào? Dĩ nhiên họ đủ hiểu một chân lý giản đơn: Không giết được nó, nó sẽ giết mình. Họ vừa trải qua thực nghiệm của chân lý ấy. Giờ đây họ mê mệt trong giấc ngủ say bằng nhiều tư thế khác nhau trong các khe rãnh do nước mưa xói mòn.

Pháo sáng chiếu rọi những tia chập chờn lúc đậm lúc nhạt theo bóng cây tàn lá lắc lư trên người họ. Quần áo tóc tai họ lấm lem màu đất đỏ. Con suối nhỏ róc rách dưới chân dốc gần đây nhưng không ai nghĩ đến chuyện làm sạch dù chỉ rửa qua loa chân tay mặt mũi. Họ cần ngủ dù chỉ nửa tiếng, một tiếng đồng hồ càng hay. Họ cần lấy lại một chút ít sức lực. Quân thù còn ngay trước mắt. Cuộc chiến đấu sẽ tiếp diễn có thể năm mười phút sau hoặc sáng ngày mai.

Cơn buồn ngủ ập đến làm trĩu nặng mắt tôi. Nhìn anh em ngủ mà thèm. Tôi cũng cần ngủ một chút lấy sức. Anh em cần ngủ cho cuộc chiến đấu sắp tới. Còn tôi tình thế không cho phép được ngủ - Tôi phải thức...

Những bài tính lần lượt hiện ra trong óc tôi. Đêm nay địch đang làm gì? Trong tay tôi không còn một trinh sát nào. Tôi không nắm được tình hình. Ngày mai hành động chúng ra sao? Ta còn được mấy người, tôi lẩm bẩm đếm trên đầu ngón tay. Giá lúc này được trung đoàn chi viện thêm một số tay súng, ừ nhỉ! Sao không thấy một ai ở cơ quan trung đoàn, xuống. Ít ra tiểu đoàn này những anh em nằm đây là đơn vị thuộc quyền, là chiến sĩ của họ mà. Đồng chí Đồng hy sinh vì Độc lập thống nhất Tổ Quốc, cả vì danh hiệu của trung đoàn, đâu phải con ghẻ con rơi gì đối với họ. Tôi thầm trách những người lãnh đạo chỉ huy và cơ quan của trung đoàn. Sau trận Đức Vinh và đồi C1, trung đoàn trưởng và chính ủy đều được thay thế hoặc bổ sung. Hy vọng các đồng chí mới sẽ quan tâm đến tiểu đoàn. Sau trận Đức Vinh, quá trình củng cố đơn vị, trong chuẩn bị và sau trận đánh đồi C1, chưa một lần tôi được diện kiến các vị chỉ huy cả tham mưu trưởng, chủ nhiệm chính trị... tại tiểu đoàn. Có chuyện gì người ta chỉ nhấc máy “Alô” là chúng tôi phải đến mặc cho cơn sốt rét đang hành hạ.

Tôi nghỉ đến đây thì y như rằng... chuông điện thoại reo. Qua dây nói giọng quen thuộc của đồng chí trung đoàn phó mời tôi về ngay trung đoàn bộ.

Họ không xuống thì mình phải lên. Cái lô-gích là thế - Tôi cười với mình.

Tôi đứng lên người cảm thấy lao đao. Mẹ kiếp - tôi tự rủa thầm - thế này thì mai đánh đấm sao được, cố lên anh bạn ạ! Tôi do dự không đánh thức vài chiến sĩ cùng đi. Từ đây về trung đoàn bộ người khỏe cũng mất 45 phút. Vừa lúc đồng chí chính trị viên phó đại đội trợ chiến tổ chức mai táng đồng chí Đồng về. Biết việc anh xin theo.

- Không được, đồng chí ở lại thay tôi. Khối việc đấy. Tối dặn dò anh mấy điều cần quan tâm, xong khoác balô, kiểm tra khẩu K54 cho đạn lên nòng. Tôi đi về hướng biên giới.

Hai chiến sĩ ngủ say từ đầu đến giờ mới chạm khẽ đã bật ngồi dậy súng cầm tay sẵn sàng tư thế bắn. Được đồng chí chính trị phó giao nhiệm vụ, hai anh em xốc balô chạy theo tôi. Đã 10 giờ đêm. Tiếng trực thăng bầy vẫn ầm ì, pháo địch vẫn bắn từng chập chung quanh bãi đáp và rải rác xa về hướng biên giới. Nhờ ánh sáng đèn dù soi đường chúng tôi đi vào rừng khộp thưa không mấy khó khăn.

Hơn một giờ đồng hồ tôi đến nơi.

Cơ quan trung đoàn bộ đóng bên kia con suối cạn. Suối này làm ranh giới hai nước Việt — Miên. Các đồng chí trong ban chỉ huy chờ sẵn đón tôi. Đồng chí chính ủy đẩy lon sữa đặc và bi đông nước nóng về phía tôi cười nói: “Đây uống cho lại người rồi bàn việc”. Tôi không khách sáo rút dao găm đục lỗ nút một hơi hết phần ba hộp. Còn lại tôi mang ra cho hai chiến sĩ bên ngoài với mệnh lệnh không được để đọng lại một giọt.

Đồng chí Trung đoàn trưởng trải tấm bản đồ địa hình vùng này đề nghị tôi báo cáo lại trận đánh.

Tôi tổng hợp phân tích địch: Mỹ trong chiến lược: “tìm và diệt” rất chú trọng đến tuyến biên giới. Có thể chúng đã phát hiện có lực lượng ta ở vùng này (tôi khoanh lên bản đồ vùng đóng quân các cơ quan trung đoàn bộ). Địa điểm trú quân của Tiểu đoàn 7 trước khi về đã có thám báo Mỹ xuất hiện. Vừa đến anh em trinh sát đã phát hiện dấu vết. Chúng tôi biết địch để mắt đến nên mọi hoạt động hết sức kín đáo cẩn trọng. Phương án tác chiến phòng thủ tại chỗ kết hợp vận động phản kích được triển khai. Tôi đoán địch chọn vị trí đóng quân tiểu đoàn tôi làm nơi bí mật tập kết sau khi đổ quân một địa điểm xa để đánh lạc hướng đối phương. Từ đó bí mật luồn rừng đến đây. Chúng không sử dụng máy bay trinh sát dẫn đường như thường lệ hoặc trực thăng vũ trang yểm trợ đã chứng minh điều này. Tập kết quân bí mật tại đây để rồi bất ngờ tiến công vào những mục tiêu đã được xác định. Tên thám báo Mỹ mặc áo may ô đi đầu đã nắm chắc địa hình. Cây dao súng máy dùng để đánh dấu đường cho lực lượng luồn lách theo sau.

Điều thú vị ở chỗ gậy ông đập lưng ông. Chúng muốn tạo bất ngờ chính chúng bị bất ngờ. Tiểu đoàn tôi vô tình về chiếm lĩnh trước, nơi mà chúng đã chọn làm khu bí mật tập kết cũng là vị trí xuất phát tiến công của chúng. Chúng đinh ninh vị trí này không có ta. Điều đáng tiếc khi Mỹ dẫn xác đến trùng lúc tiểu đoàn đi tải gạo. Không thì chúng bị no đòn đến thắt cổ họng chứ không chỉ chừng ấy.

Hành động địch đêm nay và ngày mai? Tôi trả lời câu hỏi của Trung đoàn trưởng, có hai khả năng: Một: bị tổn thất, nhưng mục đích chưa đạt. Từ đầu hôm đến giờ trực thăng bầy liên tục hạ cánh cất cánh nơi trảng trống phía nam chúng tôi hơn nghìn mét. Có thể chúng đổ bổ sung thêm quân bù đắp số tổn thất, tiếp tục thực hiện kế hoạch dự định kết hợp chuyển số thương vong về. Hai: ý định và phương án bị phá vỡ ngay từ đầu, nếm đòn khá đau. Yếu tố bất ngờ không còn nên bốc quân rút chạy.

Nhiều người ngả theo khả năng một.

Suy nghĩ một chút Trung đoàn trưởng ra lệnh:

- Chuẩn bị đánh địch theo khả năng một. Chuyển giao tiểu đoàn 8 cho đồng chí tiểu đoàn trưởng Nỹ chỉ huy. Tùy tình hình diễn biến, theo yêu cầu đồng chí (ông đập khẽ cây bút chì xanh đỏ lên cánh tay tôi) sẽ tăng cường cho đồng chí cả tiểu đoàn 9.

Thoáng qua óc tôi nảy ra điều vướng mắc. Cuộc chiến đẩu ngày mai khả năng xảy ra quy mô lớn. Đến lúc phải tung cả ba tiểu đoàn vào trận (tuy chỉ trên danh nghĩa vì tiểu đoàn tôi quân số hiện diện tại đơn vị chỉ bằng một trung đội). Nhưng sao lại là mình chỉ huy nhỉ? Tôi liếc mắt nhìn các đồng chí trong Ban chỉ huy cả tham mưu trưởng đều có mặt đủ. Nhưng tôi gạt bỏ ngay điều “khó hiểu” này. Tôi sẵn sàng nhận lãnh, nhưng không vì thế lấy làm vinh dự. Ít ra chừng mực nào đó tôi được người ta tin cậy. Nhưng cũng không phải hoàn toàn thế.

Mắt tôi bây giờ chuyển hướng đăm đăm nhìn vào lon sữa còn lại của chính ủy trong ruột lượng gạo móc ở nhánh cây. Đồng chí không kém phần nhạy cảm nháy mắt tinh quái nhìn tôi, lấy hộp sữa tung qua cười nói: “không từ chối chứ”. Tôi chụp quà tặng miệng đáp: “Thưa không, xin cảm ơn”.

Tôi đề nghị: “Trước mắt chỉ cần bổ sung 100 tay súng (một Đại đội). Chưa đến lúc sử dụng lực lượng nhiều. Đánh nhau trong rừng rậm cần tổ chức từng toán, thành nhiều toán tập kích chớp nhoáng, rút né nhanh, linh hoạt cơ động. Quân nhiều vướng víu dễ bị phi pháo sát thương. Đến lúc cần sẽ xin trung đoàn tiếp ứng”.

Đưa tay xoa cằm thoáng chút suy nghĩ, trung đoàn trưởng đáp: “Việc này đồng chí bàn với các chỉ huy tiểu đoàn 8. Cán bộ đã tập trung bên kia suối. Đơn vị đang hành quân đến. Đánh địch ngày mai cho phép đồng chí tùy nghi xử lý mọi việc. Điều gì cần điện báo trung đoàn”.

Liên lạc đưa tôi quay lại đường cũ vượt con suối cạn về bên đất mình. Tôi cười mỉm tự mỉa mai: “Con suối chỉ lội đến ống quyển hẹp ré, thế mà không ít người lội qua nổi ư”.

Lách qua cụm rừng nhỏ kín đáo đến chỗ cán bộ tiểu đoàn 8 đang chờ. Một căn hầm khá rộng đủ cho trên 10 người ngồi họp được âm sâu xuống đất cả mét rưỡi, mái lợp tranh. Bên trong ánh sáng mờ mờ của chiếc đèn bão hắt ra soi đường cho tôi khom người chui xuống. Đồng chí chính trị viên tiểu đoàn kéo tôi xích lại ngồi sát bên anh. Các chỉ huy đại đội, phân đội trực thuộc và tham mưu trưởng đủ mặt. Đồng chí tiểu đoàn trưởng đi chỉ huy đoàn tải gạo thay tôi. Mọi người nhao nhao hỏi tôi về trận chiến đấu lúc xế trưa. Tôi trải tấm bản đồ tạm mượn của trung đoàn trưởng thông báo vắn tắt tình hình, dự kiến khả năng địch và nhiệm vụ chiến đấu sắp tới... Bỗng một tiếng nổ như sét đánh đỉnh đầu. Mái tranh bật tung tơi tả. Mấy giây bàng hoàng khủng khiếp. Một thân người ngã ngửa vào lòng tôi với tiếng rên khẽ: “Nỹ ơi!” tiếp theo một tiếng nấc rồi im bặt. Tôi ôm anh kêu lên thảng thốt: “Đồng chí chính trị viên”. Đầu anh ngoặc vào vai trái tôi, người anh còn nóng nhưng tim đã ngừng đập. Cây đèn bão bể vụn tối thui không thấy gì. Tôi hỏi to: “Anh em có ai việc gì không?” có tiếng đáp: “Tôi bị thương thủ trưởng ạ! Không sao nhẹ thôi”. Nơi góc hầm có tiếng một đồng chí khác cũng nói thế. Nhiều ánh đèn pin bật lên chiếu rọi vào chỗ tôi. Đồng chí y sĩ vuốt khắp người chính trị viên lấy làm lạ thốt lên: “Quái, sao chẳng thấy chút máu nào?” Anh cởi áo đồng chí mới phát hiện điều lạ. Thì ra quả pháo chụp nổ trên không đúng giữa nóc hầm tỏa xuống. Vì hầm lộ thiên chỉ lợp mái tranh, nên mảnh đạn đâm thủng vai xuyên thẳng tim làm anh chết rất nhanh. Anh ngã vào lòng tôi trong tư thế ngồi. Máu không chảy ra ngoài mà tuôn trong lồng ngực. Khi viết lại chuyện này thời gian gần 40 năm tôi không còn nhớ tên anh. Vả lại chúng tôi đều mới thuyên chuyển về trung đoàn không lâu ít điều kiện gặp nhau. Vong linh anh tha lỗi cho tôi.

Mọi việc giải quyết nhanh.

Tôi đề nghị tham mưu trưởng tiểu đoàn 8 triển khai các việc cần thiết. Tôi về trước nắm tình hình sẽ cho đón đơn vị. Khoác balô lên vai tôi mới phát hiện nó bị mảnh đạn xuyên thủng ba lỗ bằng ngón tay cái. Khi ngồi họp tôi dùng nó làm chỗ tựa lưng. Hú hồn, tôi gặp may.

Ra khỏi hầm đã hơn hai giờ sáng. Không còn nghe tiếng máy bay trực thăng. Không còn ánh sáng của pháo đèn dù. Đại bác địch ngừng bắn. Tôi chậc lưỡi xót xa: không lẽ viên đạn cuối cùng của đợt bắn hú họa, bọn Mỹ đã cướp mất sinh mạng của đồng chí chính trị viên tiểu đoàn 8 ư!

Đi vào cánh rừng thưa gió đêm mát rượi, cảnh vật im ắng. Tôi hít thở sâu vào phổi hương vị êm ả của rừng khuya trong phút giây hiếm hoi có được. Tôi tìm lại chút sức sau khi hộp sữa đặc được chia ba. Chúng tôi hối hả bước nhanh dưới ánh sáng mờ mờ của trăng hạ tuần. Đầu óc tôi vướng vúi nhiều vấn đề đặt ra cho trận chiến ngày mai.

Sau khi báo cáo, đồng chí chính trị phó đại đội trợ chiến kết luận: “mọi hoạt động địch ngưng hẳn lúc không giờ. Có thể chúng đã rút chạy”.

Tôi đồng ý, tình huống này rơi vào khả năng hai. Không lẽ Mỹ tốn nhiều công phu từ công tác chuẩn bị đến lúc bắt tay thực hiện, mới chạm phải ta một trận đã làm kế hoạch chúng phá sản sớm thế ư?.

Vài hôm sau tôi được tin Bộ tham mưu B3 thông báo (qua tin kỹ thuật) Trận đánh chúng tôi nhỏ nhưng hiệu suất chiến đấu cao. Phá vỡ từ đầu kế hoạch lùng càn vùng ven biên giới của Mỹ. Đánh thiệt hại nặng hai đại đội A và B của một đơn vị thuộc sư đoàn 4 bộ binh Mỹ⁽¹⁾.

Điều lạ là chúng tôi không được Ban chỉ huy trung đoàn chính thức thông báo lại (chỉ được tin qua một trợ lý tác chiến). Điều lạ nữa là theo chỉ đạo của Bộ Tư lệnh B3 trung đoàn phải tổ chức hội nghị học tập rút kinh nghiệm khi sử dụng phân đội nhỏ biết vận dụng cách đánh và dám đánh gây tổn thất nặng cho địch mà ta thương vong ít. Cuộc hội nghị này được tổ chức vội vã sơ sài (lấy có). Chúng tôi, những người trong cuộc không được mời dự. Có trời mới hiểu dụng tâm của cấp bề trên.

Được tin này đồng chí quân lực tiểu đoàn vốn trước khi nhập ngũ là kế toán một hợp tác xã mua bán tính nhẩm rồi vỗ tay reo: “Cha ơi! Ta mất vốn ít mà thu lợi quá to”.


Người ta nói tôi như đêm 30 Tết. Trong rừng sâu rậm bịt bùng hoàng hôn đến rất sớm. Ba giờ chiều đã xâm xẩm tối. Từng tiểu đội anh em làm bữa liên hoan khá xôm tụ chuẩn bị đón giao thừa. Những thứ thực phẩm được cấp không điều kiện chế biến chỉ chặt to kho mặn, thế là quý. Điếu thuốc hớp trà quây quần bên nhau không lửa không đèn, không được nói lớn la to, chỉ có khói thuốc quyện vào hơi thở của nhau ấm tình đồng chí đồng đội làm vơi đi bao nỗi nhớ mung lung...

Mất hơn hai tiếng đồng hồ ghé chỗ này một tí chỗ kia một tí làm hớp trà bông đùa đôi câu, tôi đến từng đại đội chúc Tết anh em. Lúc sắp đến không giờ, giờ giao thừa giữa năm cũ và năm mới, giờ thiêng liêng mọi người đang thấp thỏm đợi chờ lời chúc Tết của Bác Hồ. Mỗi đại đội chỉ được cấp một máy thu thanh bán dẫn nên hàng trăm người quy tụ bên nhau đầu tựa vai kề nín hơi im tiếng lắng nghe như nuốt từng lời những câu thơ chúc đầu năm của Bác.

Về đến lán, Văn dúi vào tay tôi bao thuốc lá Thăng Long còn được mươi điếu. Tôi ngạc nhiên hỏi Văn moi đâu ra thứ này? Văn cười hì hì cho biết đó là tiêu chuẩn của tôi, nhưng em không đưa lúc đông người. “Chỉ có mấy điếu đưa thủ trưởng lại chia hết còn đâu”. Tôi cóc vào đầu Văn: “Cậu láu ăn rồi nhé. Thôi đem chia cho anh em văn phòng mỗi người hít vài hơi lấy thảo”.

Tôi vừa ngã lưng lên tâm sạp được ghép lại bằng những thanh tre lồ ô, Văn đã đến bên tôi thủ thỉ:

- Thủ trưởng kể chuyện, chuyện đi B ấy mà cho Văn nghe. Thủ trưởng hứa rồi. Nhất là đoạn từ giã Cô có... buồn đứt ruột như Văn không?

- Qua năm mới được vài mươi phút cậu đã đòi nợ mình. Tôi đáp lời Văn vừa lúc Thóc tiểu đội trưởng thông tin liên lạc bỗng đâu nhảy xổ lên. Hai đứa chia nhau nằm hai bên tôi.

---

⁽¹⁾ Sư đoàn 4 bộ binh Mỹ từng tham chiến trong chiến tranh thế giới lần thứ Hai. Sau chiến tranh được giải thể. Tiến hành chiến tranh xâm lược Việt Nam, Mỹ thành lập lại. Phần lớn binh sĩ là sinh viên học sinh bị động viên. Họ được huấn luyện trên các hòn đảo ở Thái Bình Dương có địa hình và thời tiết gần giống Việt Nam. Sư đoàn 4 hoạt động chủ yếu vùng rừng núi Khu 5 và các tỉnh phía bắc Tây Nguyên.

4


Tôi bắt đầu kể:

Dạo tháng 3 năm 1965 mình đang phụ trách quyền tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn 3 bộ binh. Tiểu đoàn đóng quân ở xã Nghi Thủy huyện Nghi Lộc tỉnh Nghệ An. Tiểu đoàn nằm trong đội hình lữ đoàn 324, là một trong những đơn vị phòng thủ từ bờ biển Cửa Lò đến Cửa Hội. Lúc này Mỹ đã hai lần ném bom thành phố Vinh. Ta sẵn sàng đập tan âm mưu bọn gây chiến nếu chúng liều lĩnh xua quân ra miền Bắc.

Một ngày đầu tháng 4 năm 1965, lúc 9 giờ sáng một trợ lý cán bộ lữ đoàn đến gặp mình. Anh ta bảo bàn giao mọi công việc cho các anh còn lại trong Ban chỉ huy. Sáng mai sẽ đi Diễn Châu đón nhận một tiểu đoàn mới của Bộ từ Thanh Hóa vào bổ sung cho Quân Khu 4.

Việc bàn giao mình chỉ mất nửa tiếng đồng hồ.

16 giờ 30 cùng ngày, Phòng Chính trị lữ đoàn mời mình lên. Sở chỉ huy phía trước của lữ đoàn cùng đóng trong huyện. Chỗ mình đến đó 35 phút xe đạp. Vừa thấy bóng mình đồng chí phó Chủ nhiệm Chính trị chạy ra cổng đón. Không đưa mình vào nhà, ông đi ngay vào câu chuyện không úp mở. Ông nói: “Một tiểu đoàn bộ binh của Quân Khu sắp lên đường đi B. Thế mà đồng chí tiểu đoàn phó xin đi phép đã quá hạn nhiều ngày đến nay chưa về. Không thể đợi. Bộ Tư lệnh quyết định lên đường. Phải có người thay. Cục Chính trị Quân Khu cân nhắc đi đến quyết định người thay là đồng chí”. Ông nhìn thẳng vào mắt mình có lẽ để thăm dò phản ứng của mình ra sao, mình thản nhiên: “Vâng, còn gì xin đồng chí nói tiếp”. Hình như để lên dây cót tinh thần mình, ông đem bài học vỡ lòng của công tác chính trị ra động viên. Nào là trên thấy đồng chí chiến sĩ thi đua lữ đoàn và cả Quân Khu, từng vinh dự là một trong hai đại đội trưởng của đơn vị mà Quân Khu tặng danh hiệu cao quý “Ba nhất”... Rồi ông nói gì gì lắm thứ làm mình bắt thẹn nóng bừng cả mặt buộc phải ngắt lời ông. Nghe ông nói tuy đầu óc mình đang lùng bùng nhưng vẫn có nụ cười mỉa vì những điều đó với mình đều là “ấu trĩ”. Đem nói với các chàng lính mới thì được. Thế sao không nói ngay từ sáng? Bày chi trò “bàn giao đi nhận quân ở Diễn Châu”. Lừa nhau làm gì thế. Đấy là thủ pháp của công tác chính trị ư?

- Đủ rồi thưa đồng chí phó Chủ nhiệm. Xin đồng chí cho biết lúc nào lên đường?

Ông không đi ngay vào vấn đề mình hỏi mà hỏi lại:

- Sao, đồng chí thấy nhiệm vụ trên giao thế nào?

- Tôi sinh trưởng ở miền Nam. Là bộ đội miền Nam tập kết. Từ lâu tôi ước nguyện được trở về chiến đấu cùng đồng chí đồng bào để giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ Quốc. Đây là nghĩa vụ là vinh dự cho tôi.

Nghe mình nói ông tỏ vẻ hài lòng gật đầu, tiếp lời mình:

- Tiểu đoàn đồng chí sắp về là tiểu đoàn bộ binh 2. Trước kia nó vốn là tiểu đoàn 86 trung đoàn 812 Cực nam Trung Bộ thời kháng Pháp. Vả lại đồng chí vốn sinh trưởng ở tiểu đoàn này. Đồng chí tiểu đoàn trưởng hiện nay cũng vốn từ tiểu đoàn 86. Sức khỏe của đồng chí ấy không trụ được lâu. Trên đường đồng chí về đấy có dụng ý vì là người cũ xuất thân từ tiểu đoàn. Nay mai thay thế đồng chí tiểu đoàn trưởng.

Nhìn thấy trời sắp tối mình hỏi lại:

- Thưa đồng chí phó Chủ nhiệm bao giờ lên đường?

- Sáng mai. Mình chưng hửng. Lần này quá đổi bất ngờ. Cố làm ra vẻ tự nhiên không để lộ sự bối rối ra mặt, mình lập lại hai từ “sáng mai” như kẻ vô hồn.

Ông tiếp: “Sáng mai, 6 giờ đồng chí có mặt. Đơn vị đang tập kết tại khu nhà đối diện Bộ Tư lệnh Quân khu gần Bến Thủy. Đồng chí đến đúng thời gian kịp họp Đảng ủy. Đồng chí có chân trong thường vụ Tiểu đoàn ủy. 10 giờ bộ đội lên đường.

Cái đưa tay của ông cho mình bắt xem như kết thúc câu chuyện.

Chuyên về Nam với mình là điều mong đợi từ lâu. Đầu năm 1959 nghe phong phanh trên tổ chức từng đoàn cán bộ bí mật đi B, mình đề đạt nguyện vọng. Hai lần đi kiểm tra sức khỏe, cả hai lần quân y kết luận phổi và dạ dày có vấn đề. Không được như ý nguyện mình quyết định lấy vợ. Đến tuổi hăm chín rồi mà.

Giờ được tin tuy đột ngột nhưng không quá ngạc nhiên vì đó là điều mong đợi. Cái làm mình sững sờ là ngày lên đường sát đít. Mình biết mỗi đoàn trước khi vào chiến trường đều được tổ chức giải quyết mọi quyền lợi rất đầy đủ từ đề bạt không căn cứ niên hạn, việc khen thưởng đến chính sách hậu phương cán bộ nếu có gia đình... Ra đi ai cũng yên tâm. Mọi người đều được tập trung từ hai đến ba tháng bồi dưỡng ăn uống thuốc men với tiêu chuẩn rất cao. Có thế mới đủ sức vượt Trường Sơn chứ. Còn mình báo chiều hôm trước sáng hôm sau đi. Quá đổi bất ngờ chỗ này. Có thể có trường hợp anh tiểu đoàn phó nào đó đến phút cuối biến thành “con cua bò lùi” thật. À, nhân đây có câu chuyện này mình kể mấy cậu nghe:

Mình biết có một ông chính trị viên tiểu đoàn. Mấy năm trước mình còn là đại đội trưởng dưới quyền ông. Ông ở bên khu 5 tập kết có cả vợ con cùng theo. Ông đúng là một nhà có tài ăn nói. Không có cuộc họp, hội nghị nào mà không tràn ngập cả hội trường giọng Quảng sang sảng của ông phân tích hàng giờ không mệt về quan điểm lập trường giai cấp. Chuyện nho nhỏ như anh đi về trễ phép vài giờ đến một buổi trở thành đề tài cho ông thao thao bất tuyệt trong các cuộc họp. Hồi cuối năm 1958, mình tốt nghiệp khóa bổ túc trường Sĩ quan lục quân khóa 10 tại Hà Nội về nhận công tác tiểu đoàn ông. Tính mình lúc ấy ít nói, phần vì đơn vị mới không quen ai, phần có chút tự ti nên mình rất dè dặt với lời ăn tiếng nói. Chỉ thế cũng trở thành chuyện ông đem ra thuyết trình về “một con người trầm trầm khó hiểu!”. Không phải ông nói đùa lúc ấy, mà là nguyên văn nhận xét trong báo cáo thường kỳ gửi lên cấp trên.

Có lần ông hô hào trong đại hội Đảng: “Các đồng chí, chúng ta phải luôn luôn nghĩ rằng mình là người cộng sản. Vậy mỗi người trong chúng ta phải luôn luôn cắm là cờ cộng sản vào trái tim mình”. Những điều ông nói đều đúng không ai bắt bẻ được.

Khi biên chế sư đoàn thành lữ đoàn, ông đi mình vẫn ở tiểu đoàn. Sau đó mình nghe anh em tin lại cho mình biết khi ông nhận nhiệm vụ trở về Nam chiến đấu không hiểu sao bệnh tâm thần của ông bột phát đột ngột.

Chuyện kiểu này không nhiều, cá biệt thôi.

Vì đột xuất nên không có thời gian cho mình chuẩn bị. Mình đợi xem ông phó chủ nhiệm nói gì về chính sách hậu phương. “Một ra đi là không trở về”, một câu trong bài hát mình học của các anh vệ quốc đoàn Nam tiến năm 1945. Dĩ nhiên đi ắt có về. Về nhiều hay ít chưa biết. Đánh giặc chứ đâu diễu binh đi bao nhiêu về bấy nhiêu.

Ông ta đột ngột báo: “Sáng mai đồng chí đi chiến trường”. Giống như ông ta bảo: “Sáng mai cậu ra chợ Vinh đến hiệu phở mình đãi cho một chầu”. Đi chiến trường đánh giặc với chuyện ăn phở ông ta đánh đồng như nhau. Giản đơn thế là cùng. Ông quay lưng, mọi việc chỉ còn một đêm tự mình lo liệu.

Văn hỏi cắt ngang:

- Lúc đó thủ trưởng đã sinh em chưa?

- Có rồi chứ - Tôi đáp lời Văn - Một gái một trai. Đứa gái đầu hơn 3 tuổi, thằng em mới sinh hơn 3 tháng. Lại phải gồng gánh tản cư khỏi thành phố. Gạo đong từng bữa. Nợ nước tình nhà nghe qua như đề tựa kịch bản cải lương. Thế mà là chuyện thực nan giải đối với mình. Nợ nước làm trai phải trả, nhưng tình nhà ai gánh đây? Ông phó chủ nhiệm thay mặt tổ chức lại lờ đi. Ba tháng lương cấp hàm thượng úy tài vụ chưa có tiền phát. Bằng chừng ấy lương gửi tiết kiệm đang nằm trong két ngân hàng. Thà, giá như đầu năm 1959 chưa vợ chưa con bảo đi là đi ngay, chỉ cần 30 phút từ biệt đồng đội và bạn bè. Nhẹ tênh...

Lần này đến phiên cậu Thóc thắc mắc: “Lúc ấy thủ trưởng đã thượng úy, đến bây giờ vẫn thượng úy?”

- Thế thì sao nào - Tôi trả lời Thóc. Mình được phong thượng úy đầu năm 1962 khi là chiến sĩ thi đua lữ đoàn và quân khu 4. Đến ngày đi B được 3 năm rưỡi chả thấy cấp trên động tĩnh gì theo chính sách vào chiến trường.

Mình làm đại đội trưởng cấp hàm thượng úy- Lên tham mưu trưởng, tiểu đoàn phó, tiểu đoàn trưởng, tham mưu trung đoàn, trở lại cái chức tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn các cậu đây vẫn thượng úy, chưa thấy ai chết vì chuyện này cả. Miệng nói thế chứ không ít cay đắng trong lòng. Tôi không giấu giếm điều này. Bởi lẽ trên đời nào ai dám chắc không có đầu óc địa vị. Thiếu gì những người đứng trên bục cao chót vót hô hào: “Các đồng chí hãy loại trừ cá nhân chủ nghĩa, đừng vì quyền lợi của riêng mình mà v.v..” trong khi chính họ lại tôn thờ chủ nghĩa cá nhân như tôn thờ một thứ tôn giáo.

Vướng mắc, có đấy. Tuy thế với tôi lúc này không hề bị chi phối vì cuộc chiến đấu một mất một còn đang diễn ra đây, cấp với chức không phải là lẽ sống của người chiến sĩ đang đứng trên tuyến lửa. Thực tình trong cuộc đấu tranh sinh tử này tôi nghĩ mình khó có thể tồn tại. Người có cấp hàm cao kẻ thấp cái chết đến với ai cũng như nhau. Đã là người lính trực tiếp xung trận, ranh giới giữa cái sống và sự chết rất mong manh. Nếu ôm cái “đầu óc địa vị” đó nó có thể làm lá bùa hộ mệnh thì cũng... ráng ôm. Tôi ghi nhớ tận đáy lòng câu nói giản dị của anh em trong lúc đánh giặc mà chỉ được ăn một ngày một lạng rưỡi gạo: “Mong sao chỉ được ăn no để đánh thắng giặc Mỹ chứ không mong làm tướng làm tá gì sau này”. Vì vậy hơi đâu mà ngồi đó so đo tính toán thiệt hơn. Tôi nói điều này cho Văn và Thóc biết. Tuy nhiên với chính sách “ba năm chưa hẳn là mau, mười năm chưa phải đã chậm” như ông SH lúc bấy giờ là Chủ nhiệm Tổng Cục chính trị từng tuyên bố chỉ làm hụt hẫng lớp cán bộ kế thừa. Khi nghe câu tuyên bố này nhiều cán bộ lúc ấy đặt dấu hỏi: Thế nào là mau, thế nào là chậm?

Dù gì chính sách này chỉ thiệt cho quân đội. Quân đội ta cho là còn non trẻ, nhưng cán bộ các cấp thì lại già. Già không phải là già dặn mà già vì tuổi tác. Không ít cán bộ thời gian trong quân ngũ từ 20 đến 25 năm, đạt nhiều thành tích trong chiến đấu và xây dựng mà như gà què ăn quẩn cối xay vẫn mang hàm cấp úy. Một cấp và lần lượt giữ đến năm chức khối người như mình. Cũng như không ít người mang một cấp đến chín, mười năm. Có đồng chí vừa được thăng cấp, anh em đơn vị kéo đến chúc tụng đề nghị “say tiệc liên hoan”, anh cười ứng khẩu thành thơ từ chối khéo: “Chín năm chống gậy tìm sao, có chi vui sướng mà khao với mừng”. Từ đó đẻ ra câu: “Mười năm ngồi đó ngóng sao, hỏi thăm trung tướng Song Hào ở đâu? Hào rằng Hào nghĩ đã lâu. Chuyện kia như nước qua cầu mà thôi!” Rồi còn nhiều nữa những câu đại loại thế này râm rang chuyền miệng trong anh em cán bộ sơ cấp. Chứng tỏ có sự “bất mãn ngầm” ít nhiều gì đó. Nhưng nhìn ảnh Bác Hồ treo trên tường, đóng chặt trong tâm mỗi người tỏa sáng quá. Bác vĩ đại quá. Suốt đời Bác chỉ nghĩ đến dân đến nước. Có hề nghĩ chút gì đến đời riêng của Bác đâu! Giặc Mỹ còn đó đang giày xéo đồng bào miền Nam và quyết làm cho miền Bắc trở lại thời kỳ đồ đá... Vậy thì, hãy vứt bỏ mọi thứ vẩn vơ mà tập trung đánh Mỹ.

Tôi đang làm công tác tư tưởng cho Thóc và Văn mà cũng chính tự làm công tác tư tưởng cho tôi thì Văn chen vào:

- Em nghe nói điều này ít có trong tổ chức các quân đội trên thế giới nhất là quân đội các nước Xã Hội Chủ Nghĩa. Chắc là vì quân đội ta quá khiêm nhường.

Tôi ngắt lời Văn:

- Thôi, chuyện không phải của mình, lại cũng không nên phê phán. Chính sách đúng sai tất yếu hậu quả tốt xấu sau này sẽ rõ.

Văn bác lời tôi: “Thủ trưởng là chỉ huy quân sự mà. Nó chỉ thui chột cán bộ ta thôi”. Tôi rất ngạc nhiên, Văn là chiến sĩ tuổi lại rất trẻ sao lại có suy nghĩ già dặn đến thế.

Thóc cằn nhằn Văn: “Thôi đừng lý sự nữa Văn, để thủ trưởng nói tiếp nghe nào”.

Tôi kể tiếp:

Mình về đến tiểu đoàn bộ. Anh em nghe tin kéo đến chào từ biệt. Không ngờ chuyện tiền nong chỉ mươi phút anh em giải quyết xong cho mình. Đồng chí trợ lý tham mưu đưa ý kiến: “Ai có tiền tập trung lại đây tạm ứng cho thủ trưởng. Sổ lương sổ tiết kiệm thủ trưởng để lại ta sẽ lĩnh thanh toán cho anh em mình sau”. Thoáng chốc xấp tiền đặt ngay trước mặt làm mình vô cùng cảm kích thịnh tình anh em.

Đêm ấy trời không trăng sao, đầy mây. Thành phố Vinh chìm trong bóng đêm. Không một ánh lửa, một ánh sáng đèn. Dân chúng thực hiện di tản hết ra ngoại thành và các huyện lân cận. Hôm gia đình tản cư gặp lúc mình tranh thủ về phép ngày, chủ nhật. Nơi đóng quân về nhà không đến một giờ xe đạp. Cả nhà dắt díu nhau về xã Hưng Mỹ thuộc huyện Hưng Nguyên. Vợ quảy gánh, một đầu đứa con nhỏ trong nôi, đầu kia một đống nồi niêu chăn gối lỉnh kỉnh. Mình cõng đứa con gái trên lưng.

Đêm nay mình về lại Vinh. Cả thành phố vắng tanh vắng ngắt tối đen mịt mùng, thật buồn! Mình sắp phải chia tay nó. Vinh với mình nhiều gắn bó gần gũi thân thiết như nơi chôn nhau cắt rốn.

Vợ con mình ở chung với vợ chồng người anh trai cả cùng bốn cháu nhỏ. Tất cả 9 người sống trong ngôi nhà 3 gian nhỏ hẹp không tới 30 mét vuông. Nhà nền đất, mái lợp lá mía khô, vách phên tre. Tuy vậy rất ấm cúng, lúc nào cũng rộn tiếng reo cười trẻ thơ.

Lúc này tối om trống trơn, vắng lạnh. Tiếng côn trùng ri rỉ thật nao lòng. Mình ngã lưng trên chiếc giường ọp ẹp phủ đầy bụi cố tìm lại chút hơi hướng vợ con. Lát nữa mình sẽ xa nó, vĩnh viễn xa nó, xa mọi thứ vặt vãnh nghèo nàn thô thiển nhưng rất đỗi thân thương. Mình muốn nằm đây cho hết đêm nhưng không thể được, phải về ngay nơi con tản cư. Dắt chiếc xe đạp đi ngang nhà bà cô vợ, trong đêm tối mình cố chong mắt nhìn kỹ nhưng không thấy đâu. Thay vào đó một hố bom đìa sâu hoắm. Hơn một chục năn mình mới thấy lại hố bom. Thời đánh Pháp chưa mục kích những quả bom phá nào để lại cái hố to tướng như cái ao thế này.

Ra khỏi thành phố, đạp xe trên con đường nhỏ gập ghềnh những lỗ chân trâu song song sát cạnh đường tàu. Trời đổ mưa. Cơn mưa bất thần ập đến kéo theo cái lạnh tê cóng cả chân tay. Đường nhão nhoẹt trơn trợt. Đất sét từng bọn bám vào xích, vào lá chắn bùn làm bánh xe không quay được. Không cách nào khác bằng tháo balô ra khỏi xe đeo lên vai, vác cả xe dò dẫm từng bước, “Ừ, thường ngày tao cưỡi mày, bây giờ mày cưỡi tao thế mới công bằng chứ”. Mình lầu bầu với cái xe chết tiệt nó hành hạ mình đến khổ trong đêm tối như bưng giữa cơn mưa tầm tả. Nói thế, chứ cái xe mang tên “hữu nghị” này là cả gia tài của vợ chồng mình. Mình đã phải dành dụm từng hào trong số lương thượng uý ít ỏi hàng năm cùng số tiền tiết kiệm chắt chiu bằng sức lao động của vợ mới sắm được nó. Đi xa, nó là tài sản mình để lại cho vợ con với số tiền mặt anh em mới gom giúp lúc ban chiều.

Mấy lần trượt ngã sóng soài trên mặt đất, chiếc xe trên vai đập vào lưng đau ê ẩm. Dép tụt quai, mưa nặng hạt bắn rát cả mặt. Mình lò dò từng bước. Mười đầu ngón chân bấm sâu vào đất đau buốt kinh khủng.

Khuya lắm mới tìm được nhà bà Thanh nơi vợ con tạm lánh cư. Bà Thanh có người con trai đi bộ đội. Chỉ có bà và người con dâu ở nhà. Vì gia đình bộ đội như nhau mẹ con bà đối với vợ con mình rất ân cần vồn vã.

Mình đứng bên ngoài nhìn qua cửa bếp có ánh đèn mờ mờ hắt ra. Không hiểu sao lúc này vợ mình còn thức. Cô ấy ngồi trên tấm phản gỗ, lưng dựa gốc cột bế thằng con nhỏ trong lòng. Chị nó gối đầu lên đùi mẹ nằm co quắp.

Văn chồm dậy cắt ngang:

- Thế cô lúc ấy bao nhiêu tuổi?

- Hăm bảy - Tôi đáp lại Văn.

Thóc lại cằn nhằn Văn:

- Để thủ trưởng kể, đừng cắt ngang - Văn.

Tôi kể tiếp:

- Vừa nghe tiếng mình khẽ gọi, vợ mình bừng mắt mừng rỡ nhưng không dám động mạnh sợ làm tỉnh giấc ngủ của con.

- Ôi anh về. Linh tính báo đêm nay anh về. Em không sao ngủ được, bế con ngồi đây đợi anh.

- Mình xót xa nhìn vợ nhìn con. Tôi nắm tay Văn:

- Cậu bảo lúc chia tay người yêu à mà là vợ hẳn hoi đấy chứ, cậu buồn muốn đứt ruột phải không? Mình cũng thế Văn ạ!

Lần này khóc không tự kềm khóc vụt hỏi: “Thế thủ trưởng cũng như ông Văn đấy à?”

- Ừ ai mà chẳng thế - Văn bốp chát lại - Thóc chưa vợ chưa con, chưa có một chút tình bỏ túi, nên không thấu hiểu hoàn cảnh bố con ta thủ trưởng nhỉ!

Văn triết lý: “Thủ trưởng như mọi người chứ phải “thánh” đâu. Người không tình cảm, không thương yêu lo lắng cho vợ con, sao lại yêu Tổ quốc được”,

Tôi đồng tình ý kiến Văn. Cậu ta được trớn làm tới:

- Này Thóc. Đầu năm tớ sút vào lưới cậu một bàn không gỡ đây nhé.

Thóc nín khe. Tôi tiếp tục kể:

Thấy thái độ cử chỉ mình không tự nhiên. Vợ mình hỏi: Có chuyện gì thế anh?

Không thể nào nói khác, mình báo cho cô ấy biết mọi việc. Cô ngồi đó im lìm lặng lẽ. Từng giọt nước từ hai khe mắt lăn dài trên má rơi vào trán vào mình đứa con nhỏ đang ngủ say trong lòng mẹ. Mỗi giọt lệ rơi như cái gì đó bóp chẹt trái tim mình. Mình thuộc một số tình khúc biệt ly, nhưng không bài hát nào nói hết nỗi niềm vợ chồng mình lúc này. Cả hai không dám đánh thức con. Chúng dậy sẽ ôm chặt lấy mình, liệu mình có đủ nghị lực rời khỏi chúng không?

- Vì nhiệm vụ anh cứ đi. Mong được Trời Phật độ trì. Em sẽ bằng mọi cách nuôi con đợi anh về.

Vợ mình chỉ nói được một câu ấy trong nghẹn ngào ngắt quãng.

Ngọn đèn dầu tù mù đặt trong cái hộp thiếc rọi chút ánh sáng lờ mờ qua khe hở hắt bóng chúng mình lên tấm vách gỗ lay động chập chờn.

Mưa nhẹ hạt. Gà trong xóm cất tiếng gáy.

Mình nhét vội vào balô chiếc áo sợi đan của con gái đôi tất chân của con trai và cả chiếc áo lụa màu gụ của vợ đem theo làm vật kỷ niệm bên mình. Những thứ này sẽ theo sát mình. Nhìn thấy chúng như nhìn thấy vợ con thân yêu. Đây - tôi vỗ vào balô - nó nằm trong này này

Văn lại hỏi: “Hình như thủ trưởng một hai lần gì đó trên đường về Nam lại được phép quay lại thăm nhà phải không?”

- Đúng thế - Tôi đáp: “Hai lần, một lần ở Hà Tĩnh và một lần vào Quảng Bình. Cả hai đều là phần thưởng đặc ân của trên đối với mình. Một lần hoàn thành nhiệm vụ huấn luyện đặc biệt. Một lần tự mình xây dựng phương án “Sư đoàn thực hiện phản kích quân địch vùng đồng bằng”. Phương án này được Bộ Tư lệnh sư đoàn đánh giá cao và được mang ra thực hành diễn tập tham mưu ba cấp trên thực địa dù rằng lúc đó mình ở cấp tiểu đoàn như bây giờ.

Thóc lật đồng hồ đeo trên tay tôi xem giờ rồi nói: còn khuya chưa sáng, Thủ trưởng kể tiếp phần thưởng quí giá được về thăm nhà. Một lần thôi cũng được.

Văn chồm dậy che chắn kín đáo nhúm lửa nấu nước pha trà. Cả ba chúng tôi ngồi sát bên nhau vừa thổi vừa nhấm nháp chén trà nóng bốc hơi. Uống chút trà vào, người càng tỉnh táo. Tôi tiếp tục kể về phần thưởng và một câu chuyện xảy ra trên đường về thăm nhà mà suốt đời tôi không quên.

5


Trên đường hành quân vào chiến trường, các đơn vị trong sư đoàn vừa chuyển dịch từng chặng vừa ổn định tổ chức huấn luyện bổ sung. Tiểu đoàn mình nằm trong đội hình trung đoàn bộ binh 18. Trung đoàn đóng quân nơi một thôn dân cư thưa thớt vùng rừng núi Quảng Bình trên trục đường mòn Hồ Chí Minh. Suốt mấy tuần mình tổ chức huấn luyện từ phân đội nhỏ đến tổng hợp đại đội rồi tiểu đoàn tấn công bằng hình thức tập kích vào một chốt dã chiến của quân xanh. Mình không theo nội dung trong giáo trình huấn luyện đánh công kiên, mà tự soạn giáo án đánh địch không phải trong công sự kiên cố mà đánh địch khi chúng thoát ly khỏi căn cứ trú đông kiểu dã chiến. Sở dĩ mình dám làm cái chuyện “ngoại lệ” này vì nghe được câu chuyện một đồng chí từ chiến trường ra kể lại. Mỹ ngụy đang triển khai chiến lược “tìm diệt”. Vì vậy chúng từ các căn cứ tung quân đi lùng sục. Chúng sử dụng lực lượng cỡ nào tùy quy mô hoạt động của ta. Thường mỗi đợt hành quân từ 3 đến 7 ngày. Ban ngày tung quân đi càn quét, tối cụm lại trong công sự cá nhân được hỏa lực phi pháo yểm trợ. Đánh địch trong điều kiện này thuận lợi hơn đánh địch phòng thủ trong công sự kiên cố.

Mình vận dụng trong chiến tranh chống Pháp, áp dụng phương pháp tác chiến mật tập đặc công kết hợp xung kích tiếp chiến đánh từ nhiều hướng vào nhiều mục tiêu bố phòng vòng ngoài kết hợp thọc sâu cùng lúc, chứ không bóc vỏ lần lượt từ ngoài vào trong. Cách đánh này bộ đội xung kích tỉnh Bình Thuận vận dụng rất thành công, triệt hạ nhiều đồn địch có lực lượng từ một đến hai đại đội phòng giữ. Trong những trận đánh theo chiến thuật này mình giữ vai trò chỉ huy phân đội tiếp chiến thành những mũi thọc sâu đánh bên trong lòng địch. Dĩ nhiên muốn thực hiện chiến thuật trên phải xây dựng huấn luyện một đội trinh sát đặc công chuyên nghiệp tinh nhuệ.

Mình vận dụng vào huấn luyện bộ đội lúc này không phải ai cũng đồng tình nhất là cán bộ quân huấn. Nhưng mình được đồng chí Trung đoàn trưởng và Chính ủy nhiệt liệt tán thưởng ủng hộ. Sau đó các đồng chí giao cho minh soạn thảo giáo án, xây dựng phương án diễn tập tổng hợp cho các tiểu đoàn khác trong trung đoàn. Ngoài nội dung này các đồng chí còn giao mình đứng ra tổ chức điều hành diễn tập hình thức chiến thuật tiểu đoàn vận động phục kích đánh bộ binh và cơ giới địch. Nhiệm vụ này quá sức mình. Đúng ra phải là trách nhiệm của trung đoàn phó, tham mưu trưởng hoặc trưởng tiểu ban tác chiến trung đoàn. Đồng chí Trung đoàn trưởng ví von: “Này Nỹ, nhiệm vụ cậu như mang nặng leo dốc. Hãy leo, chịu khó leo. Leo đến đỉnh cậu sẽ thấy mình khác trước. Cậu sẽ cứng cáp, bản lĩnh được trui rèn. Không phải ai cũng làm được nhiệm vụ này. Tin cậu giao mọi việc này cho cậu”.

Thế là mình vừa tổ chức chỉ huy vừa soạn thảo phương án cấu kết tình huống, vừa đạo diễn diễn tập hết tiểu đoàn này đến tiểu đoàn khác. Nhờ trời mọi việc êm xuôi thông suốt. Chất lượng huấn luyện không tồi. Các đồng chí chỉ huy trung đoàn, phái viên sư đoàn đến theo dõi huấn luyện hài lòng.

Trước đó trong thời gian mình trực tiếp huấn luyện các đại đội trong tiểu đoàn mình, cứ đến giờ ra bãi tập bắt gặp hai đồng chí bộ đội lạ không biết từ đâu đến theo dõi anh em tập luyện, cả hai tuổi tác cỡ bốn mươi bốn lăm. Một đồng chí dong dỏng cao hơi gầy nước da sậm. Một đồng chí da trắng hơn to béo cụt mất bàn tay trái, cả hai không đeo quân hàm, luôn chăm chú theo dõi mọi diễn biến trong các buổi tập. Khi đến gần, mình nghe hai ông có lúc trao đổi với nhau bằng tiếng Pháp. Mình nghe thoáng qua lõm bõm biết họ đang nói về mình, nhưng về cái gì không rõ.

Sau đợt diễn tập cấp tiểu đoàn thành công, mình về đơn vị định nghỉ xả hơi ít hôm bù cho mấy tuần liền công tác liên miên cả ngày lẫn đêm. Nghỉ được một ngày có điện thoại gọi gấp về trung đoàn. Mình suy đoán nhưng không nghĩ ra chuyện gì. Thôi thì việc gì đến sẽ đến. Tội quái gì làm thầy bói đoán mò.

Đón đợi mình có chính ủy và trung đoàn trưởng. Việc đầu tiên các cụ chuyển lời hoan nghênh khen tặng đợt tổ chức diễn tập do mình phụ trách của Bộ Tư lệnh sư đoàn. Các cụ báo tiếp một tin không lấy gì phấn khởi hứng thú cho mình mà cả cho các cụ. Đó là suốt thời gian theo dõi tổ chức huấn luyện của mình, đồng chí phó chính ủy và tham mưu trưởng sư đoàn đã tìm được người theo ý muốn để bổ sung cơ quan tham mưu tác chiến sư đoàn. Người đó là mình. Dù ban chỉ huy trung đoàn khẩn khoản xin để mình ở lại với nhiều lý do nhưng không được. Lệnh phải chấp hành.

Té ra, hai đồng chí cán bộ thường xuất hiện ở bãi tập là các đồng chí trong Bộ Tư lệnh sư đoàn. Đồng chí cao gầy là phó chính ủy, đồng chí dáng phốp pháp cụt tay là tham mưu trưởng⁽¹⁾

---

⁽¹⁾ Tên ông là Đức nguyên Cục trưởng Cục tác chiến Bộ Tổng tham mưu. Chuẩn bị đi B ông về làm tham mưu trưởng Sư đoàn bộ binh 10. Sau này ông trở về vị trí cũ ở Bộ Tổng tham mưu. Những năm 1980 tôi gặp ông mang quân hàm Thiếu tướng phó Viện trưởng Học viện cấp cao phụ trách chủ nhiệm khoa chiến lược, ông được phong tướng trước khi nghỉ hưu.

Được tin bị điều động về phòng tham mưu sư đoàn làm mình hỡi ôi! Như một thùng nước lạnh dội lên đầu làm tắt ngấm ngọn lửa đang hừng hực trong mình. Thế là hết cái chuyện ước muốn so găng với bọn Mỹ mình đã nuôi mộng từ lâu. Thời chiến tranh chống Pháp mình trực tiếp choảng nhau với bọn lê dương Tây, quân ngụy bù nhìn khá nhiều. Giờ xem các chàng công tử bột Mỹ đánh đấm ra sao. Dĩ nhiên mình biết trang bị kỹ thuật và phương tiện chiến tranh Mỹ cao gấp hơn Pháp nhiều. Bây giờ trở thành anh chàng công chức nhà binh mài đít rách đũng quần trên ghế. Một chú lính đánh giặc mồm.

Đời mình trong quân ngũ đã bao lần lận đận với cái nạn này.

Thời đánh Pháp vào bộ đội ước mong trở thành anh lính chiến. Lúc đầu bị nghi ngờ do thám gián điệp của Pháp. Được minh oan, cấp trên cho đi đào tạo lớp chính trị viên trung đội, tiểu đội trưởng, trung đội trưởng với thành tích học tập xuất sắc cả ba khóa, đặc biệt khóa trung đội trưởng mình chiếm đầu bảng đứng trên 60 học viên được tuyển chọn các tỉnh Cực Nam Trung Bộ và hai tỉnh Biên Hòa Bà Rịa của miền Đông Nam Bộ. Hai khóa kia được xếp hạng hai. Vinh dự được đào tạo cơ bản như thế, hy vọng sẽ được đưa ra đơn vị chiến đấu. Nhưng bị giữ lại cơ quan làm cán bộ mật mã (cơ yếu). Người ta giải thích với mình cái nghề này đâu phải ai cùng làm được. Trăm người có thể đào tạo thành trăm trung đội trưởng, nhưng chọn năm ba người làm cơ yếu chưa chắc có. Được xét duyệt lý lịch đến ba đời. Tóm lại phải là người thật đáng tin cậy, trung thành tuyệt đối với Đảng, với cách mạng và kháng chiến. Là Đảng viên Cộng Sản, tính mình vốn luôn phục tùng mệnh lệnh nên cắn răng đảm nhận cái vai chẳng thích.

Rõ khổ cho cái nghề quá ư quan trọng. Đi đâu kể cả lúc ăn lúc ngủ, khi đi vệ sinh luôn luôn lủng lẳng bên hông cái sắc cốt da đựng tài liệu mã dịch, các sổ điện lưu đi đến... Không được rời nửa bước. Tóm lại gói gọn trong cái sắc cốt da là những bí mật quân sự bí mật quốc gia.

Mình biết một trong những yêu cầu bậc nhất của bọn gián điệp nội tuyến là đánh cắp cho được các bảng ký hiệu mã dịch, những bức điện mật.

Làm cái nghề vinh quang nhưng như những cái bóng lẩn quất bên cạnh các vị chỉ huy trung đoàn. Gọi cấp trung đoàn nhưng trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, Ban chỉ huy trung đoàn thực tế chỉ huy lực lượng vũ trang cả bốn tỉnh Cực nam Trung Bộ⁽¹⁾ bao gồm bộ đội chủ lực của bốn tỉnh, bộ đội địa phương và dân quân du kích.

Nghề chúng mình thường xuyên liên lạc hằng ngày với Bộ Tư lệnh Liên khu 5, Bộ Tư Lệnh Nam Bộ, Bộ Tư Lệnh khu 7, các tỉnh Cực Nam, một số tỉnh lân cận như Biên Hòa, Bà Rịa... Mật thám và các cơ quan tình báo, quân báo Pháp rất muốn tìm hiểu nội dung báo cáo, chỉ đạo chỉ huy, sự liên lạc giữa các chiến khu của ta, nên cán bộ mật mã bọn mình là đối tượng bám sát của chúng.

Bọn mình lúc ấy tuổi còn trẻ, đang lúc hăng say, hiếu động, có phần ham thích mạo hiểm nên muốn chiến đấu trực tiếp trên chiến trường. Bây giờ phải mang cái nghiệp này biết bao giờ mới thoát ra được.

Thật may cho mình. Tháng 3 năm 1950 lúc mình vừa bước vào tuổi hai mươi như Vãn và Thóc bây giờ, có sự thay đổi nhân sự cao cấp. Đồng chí Nguyễn Lịnh từ liên Khu 5 vào làm chính ủy thay đồng chí Vương Gia Khương. Ông cũng là ủy viên thường vụ Ban cán sự Đảng các tỉnh Cực Nam. Những ngày đầu tiên nhận chức ông có cảm tình với mình, ông thấy mình là người ông đang cần. Mình được rút ra khỏi cơ quan mật mã phụ trách ban thư ký của văn phòng chính ủy và Ban chỉ huy với cấp trung đội bậc trưởng (.) (tương đương thiếu úy bây giờ). Mình giúp ông thảo những văn kiện, chỉ thị về Đảng và công tác chính trị. Nghiên cứu tóm lược nhiều tài liệu của Bộ Tư lệnh Liên khu 5 và Bộ Tổng Tư lệnh từ miền Bắc gởi vào. Công việc này giúp mình tiếp cận nắm bắt tình hình chung, nhãn quan chính trị được mở rộng. Mình học hỏi được nhiều điều lắm. Cũng trong năm này, lần đầu tiên kể từ ngày được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương (18 tháng 11 năm 1948) mình dự đại hội chi bộ ngày 4 tháng 2 năm 1950. Trong đại hội này mình mới được kết nạp chính thức (được kết nạp Đảng xong mình được cử đi học ở nhiều lớp nhiều khóa. Những lớp học này thời ấy chưa có chi bộ Đảng. Bọn mình ba đứa của trung đoàn bộ được cử đi học đều là Đảng viên, đã được tổ chức thành tổ Đảng bí mật sinh hoạt với nhau. Thời ấy giữ kín không được để ai biết mình là Đảng viên Cộng sản). Mãi tới khi có chế độ chính ủy trong quân đội, Đảng được công khai một phần, hệ thống tổ chức Đảng được củng cố, sinh hoạt Đảng bắt đầu đi vào nếp, chỗ mình mới tiến hành đại hội chi bộ. Chi bộ lúc này gồm ba bộ phận: Ban mật mã, Ban hành chính (có văn phòng chính ủy), Ban thông tin với số Đảng viên trên 50 người trực thuộc chính ủy. Trong đại hội sau khi làm lễ kết nạp trở thành Đảng viên chính thức⁽²⁾ mình được bầu vào chi ủy giữ chức thường vụ. Vài tháng sau thực hiện đúng biên chế thống nhất trong quân đội Quốc gia Việt Nam⁽³⁾ các bộ phận trên chuyển về Ban tham mưu. Mình được giữ lại làm thư ký trưởng văn phòng kiêm quyền bí thư chi bộ.

---

⁽¹⁾ Bốn tỉnh Cực Nam Trung Bộ là Bình Thuận, Ninh Thuận, Lâm Viên, Đồng Nai Thượng. Sau 2 tỉnh Lâm Viên và Đồng Nai Thượng sát nhập thành tỉnh Lâm Đồng đến ngày nay. Trong kháng chiến chống Mỹ 3 tỉnh này trở thành quân khu 6 (T6) trực thuộc B2 (Bộ Tư Lệnh Nam Bộ).
⁽²⁾ Những năm 1950, khi được công nhận là Đảng viên chính thức phải tổ chức lễ trang trọng như lễ kết nạp. Lấy ngày làm lễ là ngày chính thức để tính tuổi Đảng
⁽³⁾ Trong thời kỳ chống Pháp, ở cả nước và Liên khu 5 ta chưa phong quân hàm ngoài một số cấp tướng. Thay cho quân hàm là “bậc” để phân rõ với chức vụ. Ví dụ: trung đội bậc trưởng phụ trách đại đội phó, hoặc trung đoàn bậc phó (ngang cấp tá bây giờ) phụ trách trung đoàn trưởng. Trong kháng chiến chống Mỹ ở B2 cũng áp dụng như thế cho bộ đội giải phóng. Hòa bình lập lại phiên cấp quân hàm cũng dựa tinh thần trên.

Tuy được ưu ái nhiều mặt và chỉ dạy của chính ủy mình vẫn chưa giải tỏa nỗi niềm của một “công chức nhà binh”. Tuổi hai mươi đầy nhựa sống đối với mình phải được cầm súng chứ không phải cầm bút.

Có chuyện này mình kể hai cậu nghe, nhờ đó mình thoát khỏi cái nghiệp “ngồi chai đít thủng đũng quần”.

Mình có một cô bạn gái cùng quê. Thân quen khi còn tuổi học trò. Gia đình mình và gia đình cô ấy là thông gia với nhau. Bạn bè kể cả một số thành viên hai nhà cho rằng em trai bên vợ sánh duyên em gái nhà chồng là phải lẽ. Thật ra hai đứa mình còn quá trẻ chưa có tình ý gì với nhau, tuy mến nhau, lâu lâu không gặp cũng... nhớ. Bước vào tuổi mười bảy mình đi Vệ quốc đoàn. Một năm sau cô ấy thoát ly công tác ngành dân y. Cơ quan hai đứa cách xa nhau một ngày đường. Thỉnh thoảng thư từ cho nhau thăm hỏi bình thường. Hai đứa cùng sinh một năm. Tuổi mười chín đôi mươi với mình chưa nghĩ chuyện yêu đương... nói đến đây Thóc cắt ngang: “chứ không phải như thằng Văn chưa ráo máu đầu đã “nhảy cái” sớm hả thủ trưởng”. Văn cười hì hì không đáp trả.

Tôi kể tiếp:

- Còn cô ấy khá nhiều người săn đón, cán bộ dân chính có, cán bộ quân đội có. Một vị trong số đó kiên trì đeo bám cô. Anh có chức danh trong Ban chính trị trung đoàn. Anh được mọi người ủng hộ kể cả chính ủy nhằm tác hợp hai người. Cô ấy cứ dửng dưng lạnh như tiền. Không rõ cô ấy đã chọn đối tượng nào khác không mình không biết, nhưng với mình thì... không. Người ta mở cuộc “điều tra” xem cái vật chướng ngại nào cản trở chuyện này. Lúc bấy giờ cơ quan cô ấy về đóng cách chỗ mình 30 phút đi bộ. Cùng lấy nước chung một bàu, tắm chung một bến. Mình cố lánh mặt không gặp nhau tránh sự dị nghị, vả lại hai đứa mình có sự hiểu lầm đã một thời gian dài không thư từ cho nhau. Thế mà mình tránh không khỏi. Những người đa nghi chỉ đích danh “thủ phạm” chính là mình. Người ta nghĩ cách cần tống khứ cái “chướng ngại sống” ấy đi, cách ly hai người là ổn chuyện. Trong cái rủi có cái may. Rủi bị nghi oan. May là nhờ thế mình thoát được cái nghiệp “thư ký nhà binh”.

Khi cầm quyết định làm phó ban công tác chính trị đại đội B tiểu đoàn 86 trong tay mình sướng phát điên. Chỉ cần 30 phút bàn giao công việc cho người thay thế, mình khoác cái sắc cốt có bộ tư trang và ít đồ dùng cá nhân “dông” liền chẳng màng buổi tiệc liên hoan bằng nồi khoai lang luộc, nải chuối chín của mấy chị em trong văn phòng chuẩn bị tiễn chân. Từ ấy đến nay đã mười sáu năm mình vẫn bám đơn vị chiến đấu. Bây giờ “bị điều động” về cơ quan sư đoàn bộ mình tiu nghỉu như mèo bị chặt đuôi.

Thấy nét mặt “thần sầu” của mình, đồng chí chính ủy động viên: “Đừng lo không được đánh Mỹ. Đã vào chiến trường bất cứ công việc gì cũng đều đánh Mỹ đâu phải chỉ có xung trận. Yên tâm, tôi biết Bộ Tư lệnh điều đồng chí về sư bộ có ý đồ cho nhiệm vụ sau này. Giờ báo đồng chí một tin vui...”. Ông ngừng nói như để mình thử đoán cái tin vui ấy là gì. Mình chẳng quan tâm đến chuyện làm thầy bói đoán mò. Cái gì đến ắt đến. Đang buồn thúi ruột vui nỗi gì? Nhìn nét mặt mình chẳng mấy sáng sủa, ông chậm rãi từng tiếng: “Bộ Tư lệnh thưởng công trong đợt huấn luyện diễn tập vừa qua, cho đồng chí nghỉ phép 8 ngày tranh thủ về thăm gia đình. Tính cả ngày đi ngày về đến sư đoàn bộ.

Quá đột ngột thật boàng hoàng cả người. Không ngờ có được diễm phúc này. Mình vừa mừng vừa sung sướng đến phát run. Đúng là tin vui. Không ai trong sư đoàn được ưu đãi thế - theo lời chính ủy. Ông tiếp: “Thời gian bắt đầu từ sáng mai ”. Vừa nói ông vừa trao giấy phép cho mình.

Liếc qua chiếc Pongiốt trên tay mới hơn 2 giờ chiều, mình tranh thủ “dọt” không đợi đến mai. Được đoạn đường nào hay đoạn nấy.

Văn châm thêm nước sôi vào bi đông trà, khui hộp sữa đặc pha mỗi người một bát. Được “bổ sung thêm nhiên liệu”, ba chúng tôi tỉnh táo thức suốt đêm đầu năm không hề mệt mỏi buồn ngủ. Thóc lại nhắc đến “câu chuyện hay hay không bao giờ quên” của tôi.

6


Tôi tiếp tục kể:

Vượt qua cái đèo dài năm sáu trăm mét gần thị trấn Tuyên Hóa trên con đường mòn cặp ven bờ một con sông nhỏ, mình đến một xóm nghèo lơ thơ mấy nóc nhà. Trời đang xẩm tối cần một chỗ nghỉ ngơi qua đêm. Đến trước một căn nhà nhỏ cách đường cái không xa mình lên tiếng. Tấm cửa liếp được đẩy sang bên, một thiếu phụ trẻ bước ra. Trên tay chị bế cháu bé khoảng trên một năm tuổi. Chị lặng lẽ đưa mắt nhìn từ đầu đến chân mình. Sau đó với giọng nói nằng nặng của miền núi Quảng Bình, chị hỏi: “Chào anh bộ đội, anh tìm ai hay cần gì?” mình trình bày lý do. Chị cười rất tươi: “Anh bộ đội miền Nam xin mời anh vào nhà”. Mình nhìn thấy khuôn mặt chị sáng bừng lên bởi hai núm đồng tiền trên đôi má ửng hồng. Mới thoáng qua đã làm mình một giây sững sờ.

Mình đổ vào xoong hai bát gạo đầy. Mình biết nhà chỉ có hai mẹ con và chưa dùng bữa chiều. Chị giúp nấu rồi hướng dẫn mình ra tắm rửa nơi con mương nước rất trong gần đấy.

Rảnh rang, mình chú ý quan sát căn nhà. Giống như mọi nhà của nông dân trong vùng, mái tranh vách lá, một gian hai chái, không rộng lắm nhưng tươm tất sạch sẽ. Gian giữa kê chiếc giường gỗ cũ cho hai người nằm, cạnh đấy chiếc chỏng tre. Một gian chái làm bếp, gian chái kia để bồ thóc và mọi thứ dụng cụ nghề nông. Chị ngồi bên bếp được che chắn kín đáo không để ánh lửa lọt ra ngoài. Lúc này mình mới nhìn kỹ chủ nhân căn nhà. Chị xấp xỉ tuổi ba mươi, dong dỏng cao đúng tạng người các cụ thường bảo “thắt đáy lưng ong”. Chị có khuôn mặt trái xoan đầy đặn với búi tóc khá to sau ót. Chỉ hiềm cặp mắt xếch long lanh đen láy. Mới sinh con đầu, bộ ngực chị nở nang, không mặc áo nịt nên nó nhún nhảy theo mỗi bước đi. Chị thường phải cho con bú nên chỉ cài một vài cúc áo hững hờ chiêu lệ.

Chuyện trò với nhau, mình rõ chị con nhà không khá giả nhưng đủ ăn, học nửa chừng cấp ba thôi học lấy chồng. Chồng chị trước đây đi bộ đội nên vắng nhà luôn. Xây dựng gia đình đến hơn con giáp mới sinh cháu gái đầu lòng. Anh phục viên được vài năm tách ra riêng, vốn con nhà nòi nghề thợ mộc, anh đi làm khi thôn trên xóm dưới, gần thì vài hôm, xa năm bảy ngày về nhà một lần. Có lúc phải sang huyện khác. Trường hợp này chị phải đợi mươi - mười lăm hôm, có khi cả tháng mới gặp lại chồng. Gần tuần nay anh đi Minh Hóa dựng nhà cho người ta, nhanh cũng phải mươi hôm nữa với về.

Mâm cơm dọn ra, mình nài nỉ mãi chị mới chịu cầm đũa. Chị hỏi mình chuyện vợ con. Thấy chị thật tình mình chả giấu điều gì. Chị nói: “Em nghe người ta hát câu: “Vinh dự cho em lấy được chồng. Chồng em bộ đội nên em phải nằm không một mình”. Chị cười ré lên. Hai núm đồng tiền trên má như được ấn sâu càng làm khuôn mặt chị thêm duyên dáng mặn mà. Quả là một người đàn bà đẹp. Có câu “Gái một con trông mòn con mắt” với chị không sai chút nào.

Chợt chị hỏi làm mình không ngờ: “Thường phải xa vợ anh có khát tình không?”. Câu hỏi làm mình bối rối chỉ biết gật đầu như một hành động vô thức. Sau tỉnh người mình bạo miệng hỏi lại: “Nếu chị thì sao?”

- Cánh đàn ông thế nào, bọn nữ chúng em cũng rứa. Đều là người như nhau. Các anh đi đây đi đó không xí o này cũng xọ nàng kia tránh sao cho khỏi. Như em quanh năm suốt tháng ru rú trong nhà hết trông con lại ngóng chồng. Ở cái xứ khỉ ho cò gáy này có gặp được anh chàng ra hồn nào mô mà có câu vui chuyện đùa cho vơi nỗi cô đơn. May sao hôm nay anh từ mô rơi vào nhà ni...

Nhìn hai mắt chị long lanh có vẻ man dại chăm chăm vào mình làm mình phát hoảng chột dạ. Để trấn tĩnh mình với tay lấy chiếc bát của chị để xới thêm cơm. Chị nắm tay mình dằn lấy: “ Em no rồi không ăn nữa mô”. Bàn tay mát lạnh của chị bóp chặt tay mình làm mình như chạm phải luồng điện muốn co rúm cả người. Vừa lúc cháu bé tỉnh giấc thấy vắng mẹ khóc ré lên. Chị bế con vào lòng mở banh áo cho con bú. Cây đèn dầu tù mù trong ống tre khoét lỗ tuy hắt ra ánh sáng lờ mờ vẫn làm nổi bật đôi bồng đào no tròn, đầy đặn, nõn nà của chị. Mình có cảm giác tự nó phát quang bừng sáng cả gian nhà. Cái áo lụa màu gụ chị mặc đã mở banh không còn chiếc cúc nào giữ lại, nó tụt dần để lộ bờ vai tròn lẳn trắng mịn. Mình vội nhắm mắt để trấn tĩnh chống lại tà tâm có cơ bùng dậy. Chị nói khẽ: “Kìa sao thế, ăn nữa đi anh”. Tiếng nói của chị lúc này dịu dàng êm ái. Mình mở mắt bắt gặp cái nhìn của chị có cái gì đó thiết tha triều mến pha chút lẳng lơ gợi mở. Cặp mắt long lanh đen láy hơi xếch của chị như bảo mình: “Sao anh lại ngượng, em chẳng ngượng nữa là ... đàn ông con trai gì mà nhút nhát thế”.

Mình loay hoay với cây chổi tìm một chỗ trên nền đất nơi gian chái chất đầy mọi thứ dụng cụ nghề nông làm nơi ngả lưng. Chị nhất quyết không cho bắt phải nằm trên chiếc chõng tre cách giường chị vừa đủ một lối đi. Thấy chị không mắc màn mình không tiện mắc. Chị bảo đây không có muỗi giăng màn nóng lắm. Chị nằm sát giường về phía mình nhường phần lớn chỗ cho con. Từ chiếc chõng tre chỉ một với tay là chạm phải người chị. Một mùi hương thoang thoảng không phải từ son phấn mà như từ những đóa hoa miền quê hòa quyện trong nắng đồng gió núi trộn lẫn khói bếp với nước bồ kết gội đầu nơi thân thể chị toát ra. Nó vuốt ve, mơn trớn mình. Nó lan tỏa toàn thân làm mình bủn rủn tay chân, nhịp tim loạn xạ, đầu óc lùng bùng. Mình cố tự kềm chế nhưng không vượt qua sức hấp dẫn mãnh liệt từ người đàn bà một con vẫn còn son trẻ đành ngoảnh mặt về phía chị. Chị nằm ngửa dáng thoải mái. Nửa người trên hoàn toàn khỏa thân. Mái tóc đen ánh mượt mà xõa phủ cả mặt gối chảy thòng ra khỏi mép giường. Từ cái lỗ được khoét to bằng chiếc li con trên thân ống tre, một vầng sáng của chiếc đèn dầu trùm lên rọi ngay bộ ngực chị. Đôi bồng đảo trắng hồng bềnh bồng nhấp nhô theo nhịp thở làm mình choáng váng.

Không một bức tranh vẽ người đàn bà khỏa thân dù đó là tuyệt tác của một danh họa tài ba nào có thể so sánh với hình ảnh của thiếu phụ xinh đẹp đang sung sức ngập tràn khát vọng dục tình trước mắt mình. Một hình hài không phải câu thành từ chất liệu sơn dầu hay bột màu, hoặc nắn bằng đất sét thạch cao... mà là con người thật bằng xương bằng thịt rất sống động trong cảnh tranh tối tranh sáng đang nằm đây bên cạnh mình cách một với tay. Nàng đang khao khát chờ đợi...

Cuộc chống đỡ với cơn giông tố bùng phát dữ dội trong người mình. Phải chi mình không vợ không con thì đã... Mình tập trung toàn bộ nghị lực nghĩ đến người vợ và hai đứa con yêu. Hình ảnh kẻ ở người đi khi mình vội vã chia tay chớp hiện ra trong trí óc. May mắn vài ba hôm nữa mình gặp lại gia đình. Nếu để xảy chân đêm nay liệu sau này có nhìn thẳng vào mắt vợ nói những lời yêu thương ngọt ngào. Không, mình không thể phản bội và giả dối.

Chỉ có điều này mới là vũ khí nhiệm mầu bảo vệ được mình trong tình huống thử thách gay go căng thẳng. Mọi thứ khác kể cả cái gọi là đạo đức hay gì gì sẽ không cản nổi lòng ham muốn và dục vọng con người. Hoàn cảnh này dù người tu hành sắp đạt thành chánh quả cũng phải bước khỏi tòa sen đến với nàng...!

Không thể do dự chần chừ mình chụp lấy ba lô bước ra ngoài. Chị bật dậy thảng thốt: “Anh đi đâu rứa, ở lại đây với em”. Chị đưa tay cản, mình lách sang bên. Bằng giọng nói ôn tồn pha chút trìu mến mình đổi cách xưng hô để chị an tâm: “Trời nóng quá, anh ra ngoài mắc võng nằm một chút cho mát. Tí nữa anh sẽ vào với em, đêm còn dài mà!”. Chị vừa buông chân xuống đất mình đã lọt ra ngoài cửa. Gây tiếng động cháu bé giật mình khóc. Chị quay lại dỗ con nói với theo: “Đừng bỏ em mà đi anh nhé!”.

Mình đã phạm lỗi nói dối không cách nào khác. Suy nghĩ vài giây mình lưỡng lự. Bỏ đi thì tội nghiệp cho người đàn bà đang cuồng si mối tình bất chợt. Ở lại, lương tri không cho phép mình đáp ứng theo khát vọng của nàng. Biết đâu giây phút qua đi chị lại tự chủ được mình. Chị vốn một phụ nữ nông dân ít nhiều có học, chân thật chất phác. Có thể sự việc diễn ra chỉ là thái độ hồn nhiên của người dân quê miền núi. Mình đã vội suy diễn đánh giá sai cũng nên.

Nằm trên chiếc võng vải mình gạt bỏ chuyện vừa qua tính toán từng đoạn đường sẽ đi ngày mai. Làm thế nào rút ngắn thời gian tối đa cho ngày gặp mặt lại vợ con. Mình hình dung khi vợ bất ngờ thấy mình xuất hiện. Nàng và các con sẽ vui sướng đến mức nào.

Gió từ con sông nhỏ và cánh đồng lúa đang thì con gái thổi vào mát rượi. Tàu lá chuối lay động lắc lư. Cảnh quê nửa đồng nửa núi về đêm thật êm ả thanh bình. Từ đầu hôm đến giờ không có tiếng máy bay của bọn cướp trời Mỹ. Bầu trời trong veo đầy sao nhấp nháy. Mọi chuyện vừa qua đi vào lãng quên. Mình lịm vào trong giấc mơ thật đẹp...

Vợ mình ngồi đó áp cạnh. Nàng chải tóc và nặn từng mụn trứng cá trên mặt mình. Nàng xoa bóp chân tay cho mình thư giãn sau chuyên đi xa. Bỗng mình cảm thấy cái giường đang nằm lắc lư bập bềnh như đi thuyền lướt sóng. Có cái gì đó đè lên ngực mình. Mình choàng tỉnh. Vợ mình vẫn bên cạnh. Nàng đang hôn tới tấp lên mặt, ghì chặt mình trong vòng tay...

Mình tỉnh ngủ hẳn nhận ra không phải vợ mà là... chị ấy. Mình vùng dậy nhưng đang trên võng không có chỗ tì, chị lại dùng sức nặng nửa thân đè ập mình xuống. Bộ ngực trần của chị áp sát như dính vào thân thể mình. Chị hôn hối hả lên môi mắt tai cổ má bất cứ chỗ nào trên người mình. Vừa thở hổn hển phả hơi nóng vào mặt làm mình muốn ngạt thở, chị nói ngắt quảng: “Sao anh không... không vào, để... để em chờ. Vào đi, vào với... với em đi Đêm không còn dài...

Mình còn chút khôn ngoan kịp nghĩ nếu dùng sức bứt bỏ chị ta lúc này trong khi dục tình đã lên đỉnh điểm với sự cuồng si của người đàn bà tràn trề sinh lực, sức mạnh của chị tăng gấp đôi gấp ba so lúc bình thường, giây phút điên dại chị có thể giết mình bằng bất cứ thứ gì có được. Hoặc bị phũ phàng chị sẽ hô hoán là mình cưỡng hiếp. Tình ngay lý gian làm sao minh oan?

Mình khẽ gỡ vòng tay của chị với giọng nhẹ nhàng:

- Em buông anh ra nếu không anh chết ngộp còn đâu vào với em. Anh xin lỗi, nghe anh nói đây: Cứ mỗi đêm trước khi đi ngủ anh thường phải ra ngoài trời ngồi tĩnh tâm nửa giờ để hấp thụ tinh khí vũ trụ. Làm thế tinh lực dồi dào, khí lực mạnh mẽ. Đến với em anh cần phải làm điều đó để cân bằng âm dương. Niềm hoan lạc hai đưa mình sẽ thoả mãn trọn vẹn. Ngoài này gió mát qua làm anh ngủ quên. Tha lỗi cho anh.

Chuyện bịa, nhưng đánh trúng tâm lý chị ấy tin. Vòng tay không buông lơi chứ chưa rời hẳn. Giọng nói chị rít qua kẽ răng: “Được, em tha tội, nếu chối bỏ em sẽ giết anh”. Dứt câu chị lại ôm ghì mình siết chặt Một trận mưa hôn tái diễn tuôn tràn... May thay! Cháu bé trong nhà tỉnh giấc không thấy mẹ khóc thét lên. Chị thủ thỉ vào tai mình: “Hôn em, hôn em đi anh, hôn em rồi em sẽ buông”. Cực chẳng đã mình phớt lên má chị một cái hôn chiếu lệ. Tiếng cháu bé càng thét to gọi mẹ. Chị buông mình đứng dậy vẫn không quên nhắc: “Vào ngay anh nhé ”. Mình đáp: “Anh cuộn võng sẽ vào ngay đây mà”.

Chờ chị lách mình qua liếp cửa, chỉ cần mấy giây mình khoác vội ba lô nhẹ nhàng nhưng khẩn trương biến nhanh ra khỏi cổng.

Mình chạy ra đường cái như ma đuổi, cứ lo lo chị phát hiện la toáng lên vu oan giá vạ thì khốn. Tới đường quay lại nghe ngóng thấy yên tĩnh, mình tiếp tục chạy thêm mấy trăm mét cách xa nhà chị mới thật yên tâm. Tựa người vào thân cây bên đường để lấy lại sức điều hòa nhịp thở, mình thấy thoát được vòng tay chị thật hú vía. Mình tự ví như Đường tăng thoát khỏi bạch cốt tinh.

Dù sao cũng tội nghiệp cho người phụ nữ đáng thương. Mình không vì thế mà khi dễ chị. Chắc lúc này chị không ngớt nguyền rủa mình, một tên đàn ông không có trái tim, một tên thái giám chết tiệt đần độn...

Chiều hôm ấy tôi đến bến phà Ròn thuộc huyện Cảnh Dương trên quốc lộ 1. Vùng này nhà cửa vườn tược bỏ hoang. Dân chúng di tản sâu vào ven núi tránh máy bay Mỹ. Tối vào nghỉ trong ngôi trường nhỏ được xây dựng bằng gạch ven lộ.

Từ lúc Mỹ dùng không quân đánh phá miền Bắc, giai đoạn đầu Quảng Bình là một trọng điểm. Đoạn lộ từ bắc đèo ngang trở vào, đêm ngày không có một loại xe nào lưu thông kể cả xe thô sơ. Con đường vận chuyển vào Nam khi đã qua phà Bến Thủy đến ngã ba Đồng Lộc, người ta đi ngược lên phía Tây Hà Tĩnh - Quảng Bình theo đường Hồ Chí Minh vào chiến trường và ngược lại. Toàn bộ hệ thống cầu cống trên lộ đã bị bom Mỹ hủy diệt. Người ta nói không ngoa: Cái cống nhỏ vừa đủ một con chó chui giặc Mỹ không loại trừ. Cảnh vật lạnh tanh điêu tàn vắng vẻ. Phía Bắc ngôi trường tôi đang trú qua đêm, dãy đèo Ngang hùng vĩ chắn ngang: Phía đông là biển. Ngồi nghe sóng biển rì rầm tôi nhớ quê. Quê vợ ở Vinh, quê tôi Phan Thiết. Nơi nào cũng có biển hoặc không mấy xa biển. Ba mặt ngôi trường bao phủ rừng chồi. Phía Tây hướng tôi vừa đến đồng không mông quạnh, toàn cây hoang cỏ dại.

Ngôi trường trống không. Người ta chuyển bàn ghế vào vùng sâu cho những mái lá cất tạm để không gián đoạn việc học các em. Tội chọn một góc phòng thổi cơm ăn tối, chuẩn bị cơm vắt cho ngày mai.

Đêm xuống nhanh. Không một tiếng chó sủa gà kêu. Không một ánh đèn le lói. Trời tối như bưng. Thỉnh thoảng có cơn gió mạnh từ biển thổi vào rít qua mái ngói làm lay động nghiêng ngả mây cây dương liễu già rũ tóc trước sân trường.

Tôi ngồi bó gối cố xua đi nỗi ám ảnh câu chuyện đêm qua... “Người đàn bà trẻ trung thân hình cân đối tràn trề sinh lực... Cặp mắt hơi xếch đen láy long lanh… Chiếc áo mở banh, đôi bồng đảo no tròn, đầy đặn nõn nà… những cái hôn hối hả, câu nói ngắt quảng, hơi thở dồn dập... Bộ ngực trần lồ lộ như bức tượng bán thân của thần Vệ nữ…”.

Giá mà tôi không vượt qua cơn thử thách xảy chân vào hố tình hậu quả không biết thế nào. Có thể tôi như con ruồi dính cánh vào ly mật. Sẽ không có chuyện tôi ngồi đêm nay tại đây. Nỗi mừng gặp lại vợ con sẽ tan biến. Tôi trở thành nô lệ tội lỗi cho người đàn bà rực cháy lửa tình trong nỗi cô đơn! Không, tôi không hề nuối tiếc, trái lại tự hào như một chiến công.

Tôi ước mong có một đoàn người nào đó lúc này xuôi ra Bắc sẽ tháp tùng theo ngay. Tôi nóng lòng được sớm về nhà. Tôi ghét cái đêm tối bịt bùng vắng vẻ quạnh hiu. Nó buộc tôi ru rú ngồi nhẩm tính thời gian trên mặt kính đồng hồ đeo tay qua một chấm sáng nhỏ của chiếc đèn pin. Giá mà hôm nay ngày kéo dài, tôi sẽ đi để sớm được gặp mấy đứa con thơ và người vợ thân yêu. Tôi đang sung sức. Hơn một trăm cây số đường chứ xa gấp đôi gấp ba tôi chẳng ngại.

Có tiếng cười nói râm ran ngoài đường. Một toán người đi vào ngôi trường tôi đang trú. Đến gần nghe toàn giọng nữ. Trong tối nhìn ra loáng thoáng 6 bóng người. Họ đi thẳng vào căn phòng tôi đang ở. Một giọng nói trong trẻo cất lên: “Gian này kín gió các chị ạ, ta vào đây nghỉ đi”. Tôi rủa thầm “Lại gặp nữ quái. Đàn bà con gái đâu lắm thế? Đường tăng lại chạm bầy nhện quỷ...”.

Tôi co người trong tấm chăn dù. Ánh đèn pin lướt qua chỗ tôi tiếp theo tiếng kêu thất thanh: “Có người... người các chị ạ!” Cả nhóm xô lại: “Đâu? Ma hay quỷ nói mau không... tôi bắn”. Có tiếng nói khẽ: “Coi chừng biệt kích”. Tiếp theo là tiếng lên đạn đánh rốp của khẩu súng trường kèm theo mệnh lệnh: “Tản ra nhanh”. Những bóng người biến mất. Tôi thầm khen khá lắm, chẳng hổ tiếng nữ dân quân Quảng Bình từng bắt sống phi công Mỹ nhảy dù. Lại một tiếng hô đanh, sắc lạnh đầy uy lực: “Đứng dậy giơ tay lên”. Tôi nghĩ đừng dại dột chơi trò ú tim bỏ mạng không chừng với mấy cô du kích này. Tôi từ từ đứng dậy cố giả giọng nói khàn đục run run:

- Ậy đừng bắn, lão đây mà. Không phải quỷ chẳng phải ma, lại càng không biệt kích biệt kéo gì cả.

- Vậy ông là ai?

- Là người... chết mới sống lại.

- Nói nhảm, muốn ăn đạn phải không? Giơ tay lên.

Tôi từ từ giơ hai tay lại nói:

- Đã bảo đừng bắn, có bắn cũng không chết, vì tôi đã chết lúc chiều. Xuống âm phủ Diêm vương đuổi trở lên bảo chưa tới số. Tôi thưa lại vì đói mà chết. Có trở lại trần gian cũng chết vì đói thôi. Diêm vương phán cứ về chỗ cũ sẽ có chị em du kích đến giúp đỡ đừng lo gì. Thế là quỷ sứ dẫn lão lại đây ngồi chờ mấy cô từ tối đến giờ.

Có tiếng cười khúc khích. Lần này không phải một mà hai ba luồng ánh sáng đèn pin đồng loạt phủ trùm lên người tôi. Họ thẩy rõ tôi mặc quân phục mùa đông, bao súng ngắn bên thắt lưng, quân hàm trên ve áo, cái mũ cối bọc lưới gắn sao đặt bên cạnh. Họ cười ré lên: “Quỷ tha ma bắt anh đi bày đặt chọc bọn em”. Cả nhóm ào lại quây quanh. Bây giờ họ rõ mười mươi tôi là bộ đội thật không phải bọn xấu giả mạo cải trang. Thế là kẻ xô người đẩy đấm thùm thụp lên lưng tôi. Tôi biết nữ du kích Cảnh Dương săn máy bay Mỹ nổi tiếng, từng là pháo thủ bắn đại bác làm cháy tàu chiến Mỹ ngoài khơi, nhưng cũng nghịch ngợm tinh ranh đáo để. Anh chàng ngố nào lơ mơ sẽ bị các cô cho một chầu điêu đứng. Tôi thật tình nhát gái, lúc này phải tỏ kẻ liều chẳng kém, nhưng không đụng đến chéo áo các cô, chỉ dùng cái miệng đánh trả:

- Này vừa thôi nhé! Hễ một cú đấm lưng sẽ bị bắt đền đấy.

- Đền chi, đền Hùng hay đền Cuông? Muốn đền gì chúng em đền cho.

- Ừ một cái đấm bắt đền bằng một nụ hôn.

- Úy trời! Hôn một lúc cả 6 người à! Rứa đủ sức không?

- Trừ cô nào đã có chồng.

- Hẹn thế nào?

- Nước nhà Độc lập thống nhất rồi cho anh hôn mấy cũng được, thoải mái không hạn chế.

- Mấy cô quái lắm. Đến lúc ấy đi lấy chồng cả còn ai để tôi hôn?

- Em không lấy chồng. Đợi anh về hôn xong mới lấy - Một cô mạnh bạo lên tiếng.

Trong phòng tối om không nhìn rõ mặt cô vừa nói. Tiếng một cô khác hỏi:

- Thế mày lấy ai Thắm?

Cô có tên Thắm trả lời.

- Ai hôn được mình thì mình lấy.

Tôi xen vào:

- Anh đã có vợ rồi.

Mấy cô nhao nhao:

- Rứa à! Thế thì chả cho hôn.

Cả bọn cười phá lên. Tiếng cười trong trẻo vui vẻ của mấy cô gái trẻ làm xao động gian phòng học đã mốc meo đầy mạng nhện. Tôi cũng đỡ buồn và cô quạnh từ khi các cô đến đây.

Các cô quét dọn chỗ nghỉ, phân công trực. Tôi đề nghị được vào biên chế buổi gác đêm nay. Thuyết phục mấy vẫn không được chấp nhận. Tôi đành tựa lưng vào tường nóng ruột chờ sáng. Ánh trăng hạ tuần le lối qua khung cửa. Kim đồng hồ chỉ đúng 4 giờ. Tôi chia tay các cô.

Rạng sáng soi rõ mặt người tôi đã lên đến đỉnh đèo Ngang.

Lúc bé đang học lớp ba trường làng, tôi đọc trong quyển Quốc văn giáo khoa thư và được thầy giảng thêm về ông Đào Duy Từ. Ông người Thanh Hóa, thuở nhỏ nhà nghèo nhưng rất hiếu học. Lớn lên thành người tài. Do con nhà “Xướng ca vô loài” chế độ phong kiến bây giờ không cho ông thi cử. Ông bỏ Chúa Trịnh vào Nam phục vụ Chúa Nguyễn. Hơn 50 tuổi ông mới được Chúa Nguyễn trọng dụng. Chính ông là người khởi xướng, đứng ra tổ chức xây dựng bức trường thành chạy theo sông núi trên đỉnh đèo Ngang, chống lại quân Trịnh nhiều lần Nam tiến thôn tính Chúa Nguyễn. Người ta gọi đó là lũy Trường Dục, cũng có tên Lũy Thầy. Đã hơn 300 năm di tích Lũy Thầy còn đó.

Tôi đứng bên cửa trường thành cạnh lề con đường xuyên Việt trên đỉnh đèo mà ngậm ngùi tưởng nhớ người xưa. Nơi đây đã từng bao nghìn nhân mạng bỏ thây trong cuộc phân tranh Nam - Bắc kéo dài 45 năm (1627 - 1672).

Trên trụ đá cổng trường thành người ta ghi chi chít không biết cơ man nào chữ ký, những câu thơ của khách bộ hành. Mặc dù nôn nóng được sớm về thăm nhà, tôi vẫn cố nán thời gian khá lâu đứng đây ngắm cảnh.

Ở các tỉnh địa đầu phía Bắc có câu hát: “Đường lên xứ Lạng quanh quanh, non xanh nước biếc như tranh họa đồ”. Ở đây cũng “non xanh nước biếc”, cũng “Cỏ cây chen đá lá chen hoa”… Nhưng không một bức “tranh họa đồ” nào dù là tuyệt tác từ bàn tay tài hoa của một danh họa so sánh được cảnh bài trí nơi đây của tạo hóa. Tuyệt đẹp! Tôi ngẩn ngơ đến xuất thần. Từ trên cao nhìn xuống, con đường màu sẫm nổi bật trên nền xanh cây cỏ, uốn lượn quanh co từ đỉnh vắt xuống chân đèo chạy dài tít tắp xuôi ra cánh đồng Kỳ Anh. Trông ra biển, biển mênh mông bao la. Mặt biển ban mai phẳng lặng như tấm gương trải rộng đến chân trời. Mặt trời nhích dần từng chút như nhô lên từ biển cả to bằng mặt thúng đỏ ối rực rỡ. Nước biển liên tục thay màu bởi ánh nắng mai. Quê tôi không xa biển. Biển với tôi không lạ nhưng lần đầu trong đời được nhìn biển lúc bình minh rạng tỏ từ trên đỉnh cao của dãy núi hùng vĩ lãng đãng khí thu. Biển trời, núi non, cây lá, hoa cỏ, bảng lảng mây thưa, sương sớm lờ mờ, vật vờ khói núi hòa quyện vào nhau thành mảng trời nước pha trộn nhiều màu sắc ẩn hiện lung linh huyền ảo. Tôi như thoát tục quên bẵng con đường dài đang chờ phía trước.

Mãi mê trầm tư si cảnh, tôi không biết có người đến sau lưng. Nghe tiếng chào tôi giật mình. Thì ra một đồng chí bộ đội. Hỏi thăm nhau biết tên anh là Thu mang quân hàm trung sĩ. Quê anh huyện Cảnh Dương. Anh thuộc binh đoàn dù đóng quân ở Phú Thọ. Bố mất, anh được về phép. Chịu tang bố xong anh trở ra đơn vị.

Thê là tôi có bạn đồng hành.

Hơn 6 giờ, từ đỉnh đèo chúng tôi xuất phát tiếp tục cuộc hành trình. Thu mới hơn 20 tuổi, trẻ lại lính dù nên rất sung sức, anh bám sát tôi. Chúng tôi đi trên lộ 1 không hề gặp, không hề thấy một bóng người. Vườn tược thôn xóm ven đường hoang tàn vắng vẻ. Hệ thống cầu công đều bị bom Mỹ đánh sập. Đồng ruộng bỏ hoang. Nghe tiếng máy bay chúng tôi ẩn trốn. Gặp suối gặp sông dù nông hay sâu, rộng hay hẹp chúng tôi vượt qua. Chỉ dừng nghỉ trưa dưới cái cầu sập lấy cơm vắt và tí muối đậu ra ăn. Đến 8 giờ tối vượt qua thị trấn Voi (thuộc đất Hà Tĩnh) mới dừng nghỉ đêm. Vùng này đồng bào ven lộ vẫn bám đồng chưa lánh cư.

Cơm nước xong, tôi mắc võng ngoài mái hiên căn nhà của hai mẹ con bà cụ nông dân làm bài tính nhẩm.

Đoạn đường chúng tôi đi qua khoảng trên 80 ky lô mét. Trừ giờ nghỉ cuộc hành trình mất đi 15 tiếng. Vị chi mỗi giờ chúng tôi đi được trung bình 5,4 ky lô mét. Như thế đã vượt chặng đường khá dài. Qua đây tôi liên tưởng đến cuộc hành quân thần tốc của quân đội Tây Sơn.

Những năm cuối của thế kỷ 18 (1788) vua Quang Trung Nguyễn Huệ tiến quân ra Bắc tiêu diệt quân xâm lược Mãn Thanh. Tổ chức điều hành cuộc hành quân chưa thấy sử sách ghi chép rõ ràng cụ thể. Nhiều ước đoán trở thành truyền thuyết như ba người thì hai khiêng một. Cứ thế vừa luân phiên nghỉ ngơi. Hoặc giải quyết việc nấu ăn không phải dừng quân bằng cách hai người vừa đi vừa khiêng nồi, một người cầm đuốc cháy để dưới nồi thay bếp. Nghe vậy biết vậy tôi không tin chuyện này có thật. Đến hôm nay thực tế chúng tôi vượt qua đoạn đường người xưa đã đi làm tôi lý giải được điều cho là không thể có.

Nguyễn Huệ được tin báo quân xâm lược Mãn Thanh đã vào Thăng Long. Ngày 21 tháng 12 năm 1788 (tức ngày 25 tháng 11 năm Mậu Thân). Người lên ngôi Hoàng đế. Ngày 22 tháng 12 năm 1788 người hạ lệnh tiến quân. Ngày 26 tháng 12 năm 1788 hội quân thủy bộ tại Nghệ An. Như vậy thời gian hành quân của quân đội Tây Sơn từ Phú Xuân (Huế) ra Vinh (Nghệ An) mất 5 ngày đêm với chặng đường dài trên dưới 350 ky lô mét. Một ngày đêm có 24 giờ. Nếu cho dừng quân nghỉ ngơi giải quyết chuyện ăn uống hết 10 giờ. Còn lại 14 giờ hành quân. Trong 5 ngày đêm quân đội Tây Sơn có thời gian nghỉ ngơi 50 giờ... và 70 giờ cơ động. 70 giờ với chặng đường 350 ky lô mét. Tốc độ như thế bình thường so với tốc độ của chúng tôi đi hôm nay. Nếu so với tốc độ hành quân mang vác nặng của bộ đội ta thời nay suýt soát không hơn bao nhiêu. Dĩ nhiên đường đi lúc bấy giờ không suôn sẻ thẳng băng như bây giờ. Thời đánh Pháp bộ đội ta hành quân lên Tây Bắc hoặc Điện Biên Phủ hay qua Thượng Lào cũng như quân Tây Sơn hành quân ra Bắc lúc đó.

Tôi nghĩ quân Tây Sơn không phải cứ đi đến đâu mới xẻ núi san đường bắc cầu đến đó mà đã có chuẩn bị từ lâu. Nguyễn Huệ và chư tướng của ông trước đó đã đôi ba lần từ Phú Xuân ra Thăng Long. Ông tiên đoán trước sau gì quân Thanh cũng tràn sang ta xâm lược. Một vị chỉ huy tài ba kiệt xuất như ông không thể không có sự chuẩn bị nhiều mặt cho cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc. Đường đi nước bước ra Thăng Long ông thuộc nằm lòng. Sông lớn suối sâu, đèo cao vực thẳm không thể không có cách khắc phục. Từ Phú Xuân ra Bắc do chính quyền Tây Sơn hoàn toàn kiểm soát. Được lệnh ông các quan binh địa phương không thể không gấp rút thực hiện mọi chuẩn bị cho công tác bảo đảm như tập kết sẵn vật liệu, phương tiện dụng cụ làm cầu phao, bè mảng thuyền đò vượt sông, chọn vị trí đặt trạm dừng quân, tích trữ lương thực thực phẩm,... Vả lại cuộc hành quân chia hai đường thủy bộ. Đường thủy có hạm thuyền do Đô đốc Lộc chỉ huy. Những thiết bị trang cụ nặng có thể đi bằng đường này. Chiến sĩ bộ binh được trang bị gọn nhẹ hành quân nhanh. Hơn nữa trong các đội quân của ông có hàng trăm voi chiến. Lúc lâm trận chúng là lực lượng xung kích rất lợi hại. Khi hành quân không thể không tận dụng làm phương tiện vận tải lương thực, trang cụ v.v..., Những điều kiện trên vô cùng thuận lợi cho việc cơ động các binh đoàn lớn Tây Sơn.

Thế thì việc gì phải làm cái chuyện khiêng người hoặc nấu ăn bằng đuốc cho cực.

Mờ sáng hôm sau anh em tôi tiếp tục lên đường. Hai giờ chiều đến Bến Thủy. Tại đây hàng trăm xe tải từ chiến trường ra được ngụy trang kín đáo đậu sát mép các dãy đồi, trong vườn cây... Đợi tối qua phà. Ngoài bến vắng tanh không một chiếc đò, không một bóng người lai vãng. Khác mấy tháng trước khi tiểu đoàn tôi hành quân bằng cơ giới qua phà ban ngày. Bấy giờ giặc trời Mỹ đánh phá Vinh thường hơn. Kỹ thuật phòng không nghiêm ngặt. Các loại xe chỉ vận chuyển vào ban đêm, không bật đèn pha chỉ dùng đèn gầm.

Tôi gặp đồng chí đội trưởng một đội xe gởi Thu quá giang ra Hà Nội. Anh em sẵn lòng giúp đỡ. Riêng tôi bồn chồn lo lắng. Ngồi đây chờ đến tối mới có phà. Một giờ lúc này với tôi kéo dài như tuần như tháng. Bên kia sông là Vinh. Đến đó hơn một giờ cuốc bộ là tôi giáp mặt vợ con. Tôi không ước mơ chuyện viễn vông chắp cánh bay như có người thường nghĩ. Thực tế hơn tôi chăm chú nhìn dòng chảy. Một vật gì đó lềnh bềnh trên mặt sông gần như đứng nguyên một chỗ. Dòng chảy không lên cũng không xuống. Tôi bật tiếng reo khẽ: nước đứng.

Một ý nghĩ táo bạo: bơi qua sông. Bề rộng mặt sông Bến Thủy phải từ bốn đến năm trăm mét. Tôi chưa bao giờ bơi qua một con sông rộng như thế. Có mạo hiểm không? - Tôi cân nhắc. Hơn hai ngày cuốc bộ với tốc độ khá nhanh. Vượt qua hơn 120 ky lô mét đường tôi vẫn sung sức không hề thấm mệt. Bấy giờ kể lại tôi ngạc nhiên không hiểu sức lực lúc đó tôi lấy đâu ra? Động lực thúc đẩy tôi chỉ có thể là nóng lòng muốn gặp mặt vợ. con. Điều này đã làm tôi bất chấp sự hiểm nguy gần như liều lĩnh.

Quyết tâm là làm. Tôi trải tấm ni lông đi mưa dồn tất cả mọi thứ vào cột túm thật chặt bằng dây võng không để nước vào. Bọc đồ trở thành cái phao và tôi lao xuống sông. Nhiều tiếng la hét sau lưng kêu tôi quay lại. Mặc, tôi vận dụng kiểu bơi ếch hai tay ôm bọc đồ ghì sát cằm, hai chân bung đạp nước lướt tới. Điều quan trọng điều hòa hơi thở nhịp nhàng với động tác chân. Cách bơi này hàng năm chúng tôi huấn luyện cho bộ đội trong khoa mục vượt sông.

Trên bờ ước lượng được khoảng cách. Xuống nước nhìn mặt nước mênh mông. Nếu không vững chí dễ hoang mang. Bình tĩnh, chậm rãi, không nôn nóng, nhịp nhàng... Tôi tự động viên mình bằng “thần chú” trên. Cứ thế tôi từ từ lướt tới từng mét một. Trong người tôi vẫn khỏe khoắn. Không cần nghỉ ngơi tôi mặc quần áo tiếp tục cuộc hành trình.

Một giờ sau tôi bước vào xóm nhỏ ẩn khuất sau hàng tre bên cạnh đường tàu của xã Hưng Mỹ. Một nhóm trẻ đang vui đùa trước sân. Hai đứa con tôi ngồi trên mảnh chiếu nhỏ. Thằng em hơn bảy tháng tuổi mình trần ngồi đối diện với con chị sắp kỷ niệm ngày sinh năm thứ tư.

Nén xúc động nước mắt muốn trào, tôi đứng mấy giây ngắm chúng rồi lao đến bế xốc thằng em, tay kéo con chị, miệng tôi lắp bắp: “Ba về đây con”. Ngỡ ngàng một chút chúng nhận ra tôi ôm ghì lấy ba. Ai đó chạy báo tin, vợ tôi đang giặt giũ ngoài mương vội vã chạy về. Chúng tôi ôm cả hạnh phúc vào lòng.

7


Suốt đêm giao thừa ba chúng tôi không chợp mắt, nằm thủ thỉ kể nhau nghe mọi thứ chuyện tâm tình cho đến sáng. 8 giờ sương vẫn rơi ướt đẫm cây rừng. Tôi quàng tấm ni lông che mưa cùng đồng chí chính trị viên lần lượt đi xông đất các đại đội và phân đội trực thuộc. Chúng tôi hài lòng vì lán trại nào cũng tươm tất sạch sẽ quang đãng. Anh em chịu khó lùng tìm các loại hoa rừng cùng tre nứa, lá đùng đình kết dựng nên những cổng chào xinh xinh. Không ồn ào ầm ĩ nhưng chẳng kém vui nhộn. Chỗ này từng nhóm bu quanh bàn cờ tướng, chỗ kia chơi bài tú lơ khơ hay tiến lên. Kẻ thua phải đưa gối cho người thắng chọi. Thắng hay thua đều thiệt, kẻ đau gối người ê tay. Từng toán kéo co, đá lon, bịt mắt bắt dê... Mọi thứ trò chơi thời học sinh được đem ra thi thố.

Nhóm khác ngồi bó gối chuyền tay nhau nhâm nhi chén trà, luân phiên rít vài hơi thuốc gật gù kể chuyện Tết quê nhà. Đồng chí chính trị viên vẻ đắc ý luôn gục gặt đầu cười mỉm. Hỏi ra mới biết đi một tua khắp nơi anh chưa phát hiện chiến sĩ nào trùm chăn nằm dài.

Đây là điểm trọng tâm của nghị quyết Đảng ủy trong lãnh đạo đón Tết. Đừng để cái buồn lấn sân, phải tạo niềm vui xua đi mọi nỗi nhớ... Tiếp tục phòng và chống bệnh sốt rét nên tạm thời bị chặn đứng, cả tiểu đoàn thời điểm này hầu như không còn ai sốt. Cả tôi cũng thế, thể trạng được cải thiện khá hơn nhiều.

Vừa nhác thấy bóng, anh em đại đội trợ chiến uà ra lôi tuột tôi vào lán chỉ huy. “Mỗi tiểu đội dành phần các thủ trưởng một chiếc kẹo”. Họ bắt tôi nhai kẹo uống trà, xong phải thổi vài bài kèn mừng ngày đầu năm. Tôi góp vui với anh em qua chiếc harmonica bằng mấy ca khúc quen thuộc: Xuân và tuổi trẻ, Trống cơm...

12 giờ trưa mới thoát được vòng tay anh em ra về. Cậu Văn đã bày biện các món ăn tự tay chế biến khá ngon.

Vừa ngã lưng được mươi phút, tiếng chuông điện thoại reo. Đầu dây bên kia tiếng trung đoàn trưởng mời tôi và chính trị viên đúng 14 giờ có mặt tại đoàn bộ bàn việc. Ý định đánh một giấc không thành. Phải đi ngay mới kịp.

Hơn một giờ vạch lá chui rừng mò theo đường dây điện thoại, chúng tôi vào lán dành riêng cho trung đoàn trưởng và chính ủy. Vừa chào hỏi xong, đồng chí công vụ mang vào hai bát miến gà nấu với nấm mèo khô bốc khói thơm lừng.

Chúng tôi vào cuộc không khách sáo. Chiếc máy thu thanh bán dẫn treo nơi chạc cây phát bản đồng ca bài nhạc phổ thơ chúc Tết của Bác.

Trung đoàn trưởng trải tấm bản đồ địa hình ghi bằng bút chì đỏ vị trí đóng quân của tiểu đoàn tôi. Chếch về hướng Bắc tây bắc khoảng 10 ky lô mét gần sát biên giới Việt Nam - Campuchia có một khoanh màu xanh dương. Ông cho biết đó là chốt dã chiến của một đơn vị thuộc sư đoàn 4 bộ binh Mỹ đóng cách đây gần một tháng. Nghe đến sư đoàn 4 tôi hít một hơn dài lẩm bẩm: “Chà, lại là thằng này. Bị sứt đầu mẻ trán nhiều vố chưa tởn sao con?” Kể ra chúng tôi đụng độ lớn nhỏ bọn này gần chục trận. Giờ sắp chạm mặt với đối tượng tác chiến quen thuộc tôi thấy thinh thích.

Trung đoàn nhắc tôi chú ý lệnh của Bộ Tư lệnh B3 phải đánh bọn Mỹ nơi đây một trận nên thân. Ông giao nhiệm vụ cho tiểu đoàn tôi. Do địa hình nhiều đồi đá mấp mô, cây rừng che phủ không phải sử dụng nhiều lực lượng. Chỉ cần 2 đại đội bộ binh và một bộ phận thông tin trinh sát là đủ. Chính trị viên phó Sơn đi cùng tôi. Chính trị viên, tham mưu trưởng và đơn vị còn lại ở tại căn cứ sẵn sàng tiếp ứng khi có lệnh. Trận đánh này không tấn công vào chốt mà phục đánh bọn tuần tiểu sưu sách lùng sục nóng ra ngoài.

Để bảo đảm yếu tố bất ngờ phải triệt để giữ bí mật. 19 giờ đêm mai mùng hai Tết, bộ đội hành quân đến vị trí tập kết. Không được đi ban ngày để tránh biệt kích trinh sát địch

Hành quân đêm trong rừng già, tàn cây che khuất màn trời không trông thấy một vì sao. Đã tối càng kín như bưng. Địa hình không quen thuộc nên đi rất khó khăn tốc độ chậm dễ lạc. Được rèn luyện nên anh em có kinh nghiệm biết cách khắc phục. Mỗi người luôn luôn thủ sẵn một sợi dây dài. Gặp trường hợp này người đi sau cột vào đai ba lô người đi trước để dắt nhau đi. Nếu ban ngày đoạn đường đi chỉ mất 1 giờ 30 phút, ban đêm phải mất hơn 4 giờ.

Sắp bước sang mùng ba Tết, đơn vị vừa đến nơi ém quân trời bỗng đổ mưa. Giá bị trời tưới nước giữa đường càng lận đận vất vả hơn nhiều. Nhờ cơn mưa đầu năm nên đất trên đỉnh đồi cao bớt phần khô cứng, anh em đào công sự đỡ cực lại nhanh.

Lực lượng tôi mang theo có hai đại đội 1 và 2. Mỗi đại đội có 80 tay súng, trang bị vũ khí đầy đủ, một tiểu đội trinh sát, tổ thông tin vận động.

Từ chốt dã chiến Mỹ bắn cầm canh bằng cối nặng 106,7 mi li mét. Từ 5 đến 10 phút chúng phóng 1 quả. Thứ này uy lực không kém loại cối 120 mi li mét của ta. Tiếng nổ quả đạn vang dội vào vách đá rừng cây trầm rền kéo dài nghe tưởng chừng có hai ba quả khác liền nhau. Nghe tiếng nổ đầu nòng tôi ước tính cụm chốt Mỹ cách tôi chưa tới hai  nghìn mét đường thẳng. Chúng bắn hú họa rải khắp các cánh rừng chủ yếu ven tuyến biên giới rồi chuyển qua hướng Tây nam nhằm ngăn chặn lực lượng ta từ bên kia thâm nhập tiếp cận chúng. Chúng tôi ở bên đất ta từ hướng Đông nam lên nên địch ít chú tâm đến.

4 giờ sáng, công sự chiến đấu tại chỗ, hầm ngủ, hầm chông phi pháo, cơm sáng, vắt cơm cho buổi trưa hoàn tất. Tôi đợi trung đoàn trưởng đến.

6 giờ mùng ba Tết tiến hành trinh sát địch và địa hình. Đêm qua căn cứ tiếng nổ đầu nòng của cối địch, tôi xác định hướng, vị trí và ước lượng cự ly đến cụm dã chiến địch. Đoàn đi trinh sát có trung đoàn trưởng, hai cán bộ tác chiến và trinh sát, tôi cùng 2 đại đội trưởng 1 và 2... mọi người trang bị AK, ngụy trang bằng những tấm vải dù loang lổ hòa hợp màu sắc cây rừng. Chúng tôi tận dụng những gốc cây to, khối đá tảng lớn dè dặt thận trọng chuyển dịch về hướng chốt địch. Vượt qua hai đồi đá rậm cây như hai quả núi nhỏ, xuôi xuống một thung lũng hẹp mới vào chân dốc quả đồi thứ ba, tôi phát hiện có dấu giầy dẫm lên lá khô hình thành một lối đi lờ mờ sau cơn mưa đêm trước. Chắc chắn bọn Mỹ vừa đi qua trước khi chúng tôi đến. Kín đáo lần theo dấu từ đông sang tây quả đồi, quan sát kỹ địa vật chung quanh, chúng tôi quay về quả đồi thứ nhất lựa chỗ nghỉ ngơi bàn thảo.

Trả lời câu hỏi của trung đoàn trưởng, một phác thảo kế hoạch tác chiến hình thành sơ bộ trong óc tôi. Tôi trình bày được trung đoàn trưởng và mọi người tán đồng. Nhưng đồng chí không chuẩn y thời gian tác chiến. Tôi đề nghị cần có ngày giờ trinh sát theo dõi nắm quy luật hoạt động địch ít ra phải 2 ngày mới thực hiện phương án. Trung đoàn trưởng cho biết quyết tâm Bộ Tư lệnh sư đoàn và B3 phải đánh trong ngày mùng bốn Tết. Mỹ đi một tiểu đội, phải tiêu diệt gọn tiểu đội đó. Chúng đi một trung tiêu diệt một tiểu. Chúng đi một đại đội, tiêu diệt hai tiểu đến một trung. Tóm lại nếu Mỹ ra khỏi công sự phải đánh ngay trong ngày mai. Chỉ tiêu từ 1 đến 2 tiểu đội địch tức từ 10 đến 20 tên giặc Mỹ.

Tôi nhớ lần Mỹ đổ quân rồi xộc vào căn cứ tiểu đoàn, yêu cầu trên chỉ cần bắn vào bãi đổ quân của chúng từ 6 đến 8 quả cối. Không ra chỉ tiêu cho tôi diệt địch. Tôi không đánh bằng cối mà vét 20 chiến sĩ đang trong cơn sốt, dùng súng bộ binh chặn đánh bất ngờ khi chúng luồn rừng định bí mật tiếp cận tập kích vào một cơ quan nào đó của ta ở tuyến biên giới. Kết quả theo tin kỹ thuật của Bộ Tham mưu B3 ta gây thiệt hại nặng 2 đại đội A và B của sư đoàn 4 bộ binh Mỹ, làm chết và bị thương trên 80 tên.

Trận đánh ngày mai được giao chỉ tiêu cụ thể. Phục tùng mệnh lệnh tôi hạ quyết tâm. Trung đoàn trưởng vui vẻ bắt tay chúc tôi thành công. Ông cởi chiếc bi đông kiểu Trung Quốc ra tợp một ngụm rượu, ông uống rượu như tôi uống nước chẳng cần mồi, thức nhắm gì. Không hiểu nơi rừng hoang núi thẳm mấy tay hậu cần lần đâu ra thứ rượu đế cho ông “giải khát”. Ông lớn hơn tôi 8 tuổi. Tuy uống rượu như uống nước, nhưng tôi chưa bao giờ thấy ông say hay lẩm cẩm do tác động của ma men.

Ông cùng tổ cán bộ về sở chỉ huy trung đoàn. Chúng tôi còn lại tiếp tục bàn thảo, dự kiến mọi tình huống có thể xảy ra nhiệm vụ cụ thể từng đại đội, vị trí chỉ huy của tôi v.v...


Sáng mùng 4 Tết, trời mờ mờ chưa nhìn rõ mặt người, sương đêm ướt đẫm cây rừng, theo kế hoạch và hợp đồng, đại đội 1 xuất kích trước 10 phút. Tôi cùng tiểu đội trinh sát, tổ thông tin vận động dẫn đầu đại đội 2 nối tiếp theo sau.

Khi tôi vượt qua quả đồi số 1 nghe tiếng súng nơi vị trí đại đội 1 nổ ran liên tu bất tận. Tiếng nổ không còn phân biệt đâu là tiếng RPD hoặc AK, B40 của ta với các loại vũ khí bộ binh của quân Mỹ. Chúng hòa quyện vào nhau kéo dài rền vang.

Không thể chậm trễ, chúng tôi lao lên chiếm lĩnh đồi số 2. Cán bộ đại đội trung đội bên cạnh tôi. Tôi quan sát diễn biến trận đánh đang diễn ra. Đúng như dự kiến, bọn Mỹ đi theo con đường chúng tôi phát hiện hôm qua. Có điều chúng đi sớm một chút. Đại đội 1 đã đến kịp đúng lúc chặn đầu chúng lại. Bọn Mỹ tưởng lực lượng ta không nhiều, chúng xô lên quyết đánh bứt mở đường rút chạy ven phía tây chân dốc đồi số 3 về căn cứ. Tình huống này trong phương án tác chiến chúng tôi đã dự kiến. Xen trong tiếng súng là tiếng kêu la của lính Mỹ. Đại đội 1 chiến đấu rất ngoan cường. Mỗi chiến sĩ chiếm từng gốc cây mô đá ghìm đầu bọn Mỹ tại chỗ.

Tôi đứng trên đồi cao nhìn xuống, từ chỗ tôi đến nơi giao tranh chưa tới 100 mét. Tôi trông rõ hành động của chiến sĩ ta và bọn giặc Mỹ. Hai bên đan xen nhau. Chiến sĩ ta vừa nổ súng vừa lợi dụng địa vật có lợi vận động tiếp cận chúng. Cự ly ta và địch xa nhất cũng chỉ mười, mười lăm mét. Anh em nhận thức và qua kinh nghiệm “nắm thắt lưng địch mà đánh” vừa bắn dễ trúng đích vừa vô hiệu hóa hỏa lực của phi pháo vốn là thế mạnh của Mỹ. Chỗ này rừng không rậm toàn những cây to, bên dưới đá tảng lổn ngổn trên mặt đất. Rừng không có dây leo rất ít cây con nên quan sát rất rõ. Những luồng đạn hai bên đan chéo nhau chạm vào đá tóe lửa, phạt đứt các nhánh cây lả tả rơi chụp xuống đất.

Trận đánh diễn ra chưa tới 3 phút, pháo binh Mỹ từ các căn cứ lớn bắn dồn dập yểm trợ bộ binh. Mật độ đạn pháo rơi khá dày trùm lên quả đồi số 1 chúng tôi vừa vượt qua và chuyển dần đến đồi số 2 nơi chúng tôi triển khai đội hình đại đội 2 thành tuyến tản binh. Không quân địch đồng thời xuất kích. Tốp máy bay phản lực dội bom xuống các quả đồi từ hướng biên giới đến. Máy bay cường kích cánh quạt AD6 trực tiếp yểm trợ ngay tại trận. Chúng rải bom bi dọc theo thung lũng hẹp trước mặt tôi. Tôi đoán ý định chúng ngăn chặn không cho lực lượng ta vượt qua thung lũng chiếm đồi số 3 đồng thời bảo vệ phía sau đội hình quân chúng. Kể ra tên chỉ huy ở căn cứ phía sau tổ chức hỏa lực trên không và pháo mặt đất để yểm trợ không đến nỗi tồi.

Người ta gọi đó là điều may mắn. Riêng tôi không tin chuyện rủi may mặc dù thỉnh thoảng tôi cũng thốt ra “may quá ”. Nhưng không hiểu sao chúng tôi bị một quả đạn pháo nổ chếch về bên trái cách 3 bước mà chẳng ai hề hấn gì. Đất cát tung tóe. Sức mạnh quả đạn khi nổ hất ngã tôi và mấy anh em đứng cạnh. Mảnh đạn chỉ xẹt làm thủng mấy lỗ khá to vào hai ống quần không chạm vào da thịt làm tôi nhìn thấy cũng hú vía.

Đại đội 2 đã hình thành nhiều mũi, mỗi tiểu đội một mũi thành tuyến ngang. Tôi ra lệnh khi vòng lượn máy bay vút qua, bom bi vừa bùng nổ phải lao thật nhanh vượt qua thung lũng chiếm đồi số 3 trước khi chiếc máy bay thứ hai xà xuống. Ai chậm chân sẽ không thoát bom bi của nó.

Chiếm đồi số 3 theo kế hoạch để chặn không cho Mỹ vượt đồi chạy về căn cứ, và tận dụng lợi thế từ trên cao đánh tạt xuống sườn đội hình địch ép chúng dồn vào cuối thung lũng để tiêu diệt chúng.

Hành động bộ đội đúng như mệnh lệnh đã ban ra. Khi phát lệnh tiến, tôi lao nhanh. Hai phút sau chúng tôi đã ở sườn đồi số 3 tránh được loạt bom bi vừa rải sau lưng cách chúng tôi 50 mét. Đồng chí đại đội trưởng chạy bên trái tôi trúng đạn vào đùi. Tôi cho đưa vào hóc đá gọi y sĩ đến băng bó, chỉ định đại đội phó thay.

Vị trí chỉ huy của tôi sau một thân cây cổ thụ rất to phải gần 3 vòng tay người ôm giáp ở lưng chừng dốc hơi chếch về phía tây của đồi số 3. Dốc khá đứng khoảng 45 độ. Trên cao bằng tòa nhà hai tầng nhìn xuống ven chân đồi nơi huyết chiến điểm của trận đánh, cách tôi nơi xa 50 - 60 mét, gần chỉ vài chục mét. Sau lưng tôi còn nhiều thân cây cao lớn che chắn. Tiểu đội trinh sát 8 đồng chí tổ liên lạc có 3 cùng Văn công vụ luôn bám sát theo tôi. Chúng tôi tất cả 14 người tại quan sát sở tiểu đoàn, có 12 súng AK, 1 B40. Chỉ riêng tôi sử dụng súng ngắn K54. Lúc lâm trận súng ngắn chẳng mấy tích sự. Lực lượng này sẽ là đội dự bị của tôi.

Cuộc săn đuổi của các chiến sĩ ta với đám đông lính Mỹ vẫn tiếp diễn. Thế trận đã trở thành cài răng lược. Anh em ta dồn số địch còn lại vào một chỗ. Bọn Mỹ tận dụng những hòn đá tảng tạo thành ổ đề kháng chống trả quyết liệt. Xác bọn chúng nằm rải rác khắp nơi rất dễ nhìn bởi bộ quân phục màu vàng mốc chân đi giây với chiếc nón sắt lăn lóc bên cạnh. Tôi phát hiện ven dốc phía tây số 3 bọn Mỹ tập trung số còn lại đánh thốc vào đây. Bốn thi thể chiến sĩ ta hy sinh sau mấy gốc cây tảng đá. Chỉ còn hai đồng chí trụ ở đấy với từng phát đạn một. Có lẽ đạn các đồng chí sắp hết nên không bắn liên thinh. Nếu không kịp thời chi viện lỗ thủng sẽ bị khoét to, bọn Mỹ còn lại sẽ chuồn hết từ chỗ này. Tôi lệnh cho đại đội 2 nhanh chóng đưa một tiểu đội đến bịt trám lỗ hổng. Tiếng đội trưởng trinh sát hét lên: “Cho chúng em xung trận làm nhiệm vụ này, điều lực lượng C2 đến không kịp”. Bất chấp tôi đồng ý hay không vừa dứt lời tiểu đội trinh sát lao ngay xuống dốc, vừa chạy vừa lia đạn vào bọn Mỹ buộc chúng phải co lại sau những phiến đá to bên dưới trước mắt tôi vài mươi sải chân. Tôi cố đếm số Mỹ còn lại không tới 20 tên. Đường cùng chúng ngoan cố liều lĩnh tổ chức ổ đề kháng cầm cự chờ viện binh. Lỗ hỗng được bịt kịp thời. Tôi quay lại định bảo liên lạc điều đến cho tôi một khẩu B40, nhưng không còn ai. Cả cậu Văn công vụ của tôi đã lao vào cuộc chiến đấu như tiểu đội trinh sát. Chỉ còn mình tôi đứng trơ đó với khẩu K54 trong tay. Tôi bắn hết cả băng đạn chẳng nhằm nhè gì. Những khối đá tảng to tướng làm vật chắn che chở cho bọn tàn quân Mỹ. Tôi tiếc lúc này giá có khẩu B40 hay vài trái lựu đạn tự tay tôi kết liễu ít ra vài ba thằng.

Tôi không trách anh em. Tôi chỉ thất vọng nếu như họ thấy giặc mà không dám xông lên tìm cách lánh né để bảo toàn mạng sống. Ở đây, lúc này họ không làm thế. Họ đang quần nhau với bọn Mỹ, anh hùng biết bao!

Tôi đã nhiều lần đề cập đến chuyện mỗi lần xung trận chồng lấn lên nhau, đan xen nhau. Ai cũng hiểu điều này. Thế mà thấy giặc Mỹ lờn vờn trước mắt, họ chưa được nổ súng, chưa được xông vào quật ngã chúng, chưa phát tiết được lòng căm thù, họ thấy ngứa ngáy tay chân, thấp thỏm bồn chồn. Dĩ nhiên họ thừa biết đã lao vào lửa không cháy da cũng xém tóc. Mặc họ không đắn đo, họ quyết đổi một mạng sống của họ phải trả giá bằng năm, bảy tên Mỹ phơi xác. Họ không nghĩ đến chuyện “một là xanh cỏ hai được đỏ ngực”. Họ không nghĩ đến chuyện được huân chương. Điều ấy chẳng nghĩa lý gì lúc này. Họ không màng đến chuyện nếu được tôn vinh là những anh hùng. Hoặc ai đó bằng những thủ đoạn dối trá bỉ ổi và hèn hạ dìm họ xuống, cướp đoạt công lao họ, họ chẳng thiết... Lúc này họ chỉ thấy những tên giặc Mỹ khốn kiếp từ bên kia đại dương ngang nhiên sang xâm lược Tổ quốc họ, dìm Đất nước và nhân dân họ trong máu lửa. Họ chiến đấu do lòng yêu nước và chí căm thù giặc sâu sắc.

Tôi rất tự hào về họ, những chiến sĩ yêu quý và vinh quang của nhân dân Việt Nam, bạn chiến đấu chết sống gần gũi bên tôi.

Từ hướng đại đội 2 một bóng người lao về hướng tôi.  Tôi quá ngạc nhiên khi nhận ra đó là Gia.

- Cậu dưới đất chui lên đây à?

Gia vừa thở vừa nói:

- Thấy thủ trưởng một mình đứng đây em chạy đến.

- Nhưng chuyến đi đánh trận này có tên cậu đâu?

- Vâng đúng thế, nhưng em lén bám theo đại đội 2 để được dịp choảng nhau với bọn mũi lõ.

Té ra thế! Người ta lén cha lén mẹ trốn đi cặp bồ cặp bịch, lén ăn vụng, lén đủ thứ lén. Nói đến lén là thể hiện không được quang minh chính trực... Đàng này anh ta lén để được đi đánh bọn Mỹ. Lao vào lửa đạn đâu phải múa võ trên sân khấu, vốn một đại đội trưởng từng chiến đấu bên tôi, anh không lạ gì cái chân lý giản đơn “Anh không giết được nó, nó sẽ giết anh”. Gia quê Thanh Hóa. Cách đây hơn tháng khi chỉ huy đại đội 3 trong một trận đánh anh bị thương phải vào viện điều trị. Chúng tôi đề bạt đại đội phó thay anh. Vết thương chưa lành hẳn anh đòi xuất viện về đơn vị. Tôi giữ anh lại tiểu đoàn bộ tạm thời bố trí làm trợ lý tham mưu. Đợi sức khỏe anh hoàn toàn bình phục sẽ đề nghị trên bổ nhiệm làm tham mưu trưởng tiểu đoàn. Tham mưu trưởng hiện nay sẽ được cất nhắc làm tiểu đoàn phó. Chức danh này tiểu đoàn đang khuyết. Xuất kích trận này tôi không cho anh đi. Thế mà anh “lén”. Anh sai trong chấp hành mệnh lệnh, nhưng tinh thần chiến đấu của anh cũng như anh em trinh sát liên lạc đáng ngã mũ chào. Ai lại phiền trách những con người như thế. Một lần nữa tôi tự hào về anh!

Bọn Mỹ phát hiện ra tôi bên trên sau lưng chúng qua mấy loạt súng ngắn. Chúng đang tuyệt vọng phải chống cự trên ba mặt. Hy vọng cuối cùng cho lối thoát là mặt sau lưng nhưng đã bị án ngữ. Khi phát hiện hỏa lực đối phương mặt này chẳng ra gì, chúng như tìm được con đường sống, đó là hướng vị trí chỉ huy của tôi. Phát hiện điều này một mặt chúng bắn rát kềm chế ngăn chặn quân ta tiếp cận, mặt khác dồn hỏa lực bắn không tiếc đạn vào nơi tôi và Gia ẩn sau gốc cây lớn. Quân Mỹ khi hành quân xuất kích hay tuần tiểu thường mang đầy đạn trong những ba lô to lớn cồng kềnh. Cuộc chiến kéo gần cả tiếng đồng hồ, sử dụng đạn dược của chúng vẫn dài hơi. Ngược lại hỏa lực ta yếu dần. Anh em lúc này dè sẻn từng viên đạn một.

Gốc cây làm vật che đỡ cho tôi và Gia hứng chịu không biết bao nhiêu đầu đạn bọn Mỹ xuyên vào. Tôi cười nói với Gia: “Chấp cho nó bắn đến Tết sang năm cũng không xuyên thủng gốc cây này”. Từ đầu đến giờ tôi vẫn đứng. Gia trong tư thế quỳ. Cả hai chỉ có súng ngắn. Thỉnh thoảng nổ một phát khi thấy cái mũ sắt nào lấp ló sau các tảng đá. Bỗng Gia nắm lấy ống quần tôi hét lên: “nằm xuống thủ trưởng”. Theo phản xạ tự nhiên tôi thụp người ép sát vào gốc cây đồng lúc tiếng nổ chói tai phía sau lưng. Bụi khói phủ trùm lên người. Cành lá bị mảnh đạn chặt đứt tung rơi lả tả. Tiếng Gia hỏi tôi: “Thủ trưởng có sao không? . Tôi đáp: “không hề gì. Còn cậu”. Gia lấy ống tay áo lau qua mặt, đáp: “em chỉ sặc bụi”.

Tôi từng cười thầm bọn Mỹ ngu đần. Còn bây giờ tôi thấy mình đần độn không kém gì chúng. Tôi không nghĩ ra cái mà chúng vừa làm. Bọn Mỹ thấy không cách gì làm xuyên thủng gốc cây to lớn để triệt hạ chúng tôi. Còn một thằng Mỹ nào đó có chút thông minh nảy ra sáng kiến dùng súng phóng lựu M79 bắn vào những thân cây phía sau. Uy lực quả đạn nổ sẽ hất ngược lại gây sát thương sau lưng chúng tôi. Phát đạn vừa rồi lệch, trúng một thân cây hơi xa nên hai chúng tôi không hề gì. Chúng sẽ chỉnh đường ngắm, phát thứ hai chúng tôi khó thoát.

Tôi dụi mắt vì khói bụi bám đầy, liếc nhìn tìm một vị trí khác để di chuyển đến. Chậm mất. Một tiếng nổ như sét đánh đỉnh đầu. Tôi thấy mình sao nhẹ tênh. Lại có cảm giác thật dễ chịu. Cảnh vật chung quanh không gì thay đổi. Những khối đá xám xịt đen sì to lớn vẫn nằm đó im lìm. Những tàn cây cổ thụ cao vút che kín màn trời lắc lư xao động. Không còn tiếng súng tiếng bom. Không khí mát dịu trong lành chứ không sặc mùi khét của thuốc súng khói bom. Dưới chân dốc ven mép thung lũng dài mà hẹp không còn thấy những thây lính Mỹ bị bắn gục nằm rải rác với nhiều tư thế khác nhau... Nhưng tại sao thân thể tôi nhẹ bổng như người không có trọng lượng. Đất không còn sức hút mà như có một lực bí ẩn nâng tôi lên từ từ nhẹ nhàng. Tôi vẫn ở tư thế nằm mà chân tay không cử động. Mắt vẫn nhìn thấy mọi vật, tai nghe rõ tiếng vọng nhưng miệng không thể kêu thành tiếng. Thân thể tôi tách dần khỏi mặt đất được nâng lên cao ngang tầm một chạc cây. Trí óc tôi vẫn minh mẫn, nếu không làm sao tôi nhận biết được sự vật quanh mình. Tôi chợt nghĩ hay mình đã chết. Chết thật ư? Đã đến lúc rồi ư? Linh hồn mình đang bay đây mà. Bỗng tôi nghe văng vẳng mơ hồ xa lắm ai đó gọi. Tiếng gọi mỗi lúc một gần hơn. Tôi đã nghe rõ. Đúng, ai đó gọi tôi. Tôi không thể nằm im bất động thế này nên cố gồng mình hét to đáp lại: “Tôi đây”. Có nhiều tiếng reo đồng lúc: “Thủ trưởng tỉnh rồi, tỉnh lại rồi”.

Tôi chưa chết, chỉ bị hôn mê kéo dài mươi phút. Thân thể tôi dán chặt trên mặt đất đầy lá cây xanh bị mảnh đạn xé nát tơi tả.

Cuộc chiến kết thúc sau khi quả M79 của Mỹ nổ trùm lên người tôi và Gia. Cửa được mở. 14 tên Mỹ sống sót băng ngang sát cạnh tôi tháo chạy về căn cứ.

Đồng chí quân y sĩ vừa băng bó các vết thương cho tôi vừa kể lại chuyện. Anh núp sau một khối đá trên đỉnh đồi phía sau tôi. Anh thấy cụm khói phủ trùm lên hai chúng tôi, anh la hoảng định lao xuống chỗ tôi. Không dè thấy bọn Mỹ từ chân dốc chạy ngược lên. Anh nép mình đưa mắt đếm rõ từng tên một. Anh nói: “Em lo quá. Chúng chạy sát cạnh thủ trưởng, có thể chúng cho thủ trưởng và anh Gia đã chết, điều quan trọng với chúng là lo tháo thân, nếu không chúng xả một băng...” . Tôi cướp lời anh: “Thì mình đi chầu tiên tổ”.

Gia lúc này vẫn chưa tỉnh. Tôi đưa tay lắc mấy cái có tiếng rên khẻ. Thật mừng, anh chưa rời bỏ chúng tôi. Cũng như tôi anh bị nhiều mảnh M79 ghim vào thân thể, cắt mất một phần gót chân phải. Anh em trinh sát liên lạc có mặt đủ an toàn. Văn, Thóc cả hai miệng méo xệch muốn khóc lòng bức rứt bồn chồn khi thấy tôi bị thương. Giá như không quá hăng say tự động lao vào cuộc chiến, còn ở bên cạnh thủ trưởng không đến nỗi. Giá như trong tay tôi còn 14 tay súng có 1B40 lực lượng dự bị vốn chủ định của tôi thì toàn bộ số lính Mỹ không sót một tên trong danh sách được về với Chúa. Tôi an ủi biểu dương tinh thần chiến đấu quyết tâm diệt giặc để anh em an tâm.

Tựa người vào gốc cây, tôi đưa mắt quan sát toàn cảnh chiến trường. Rất nhiều xác lính Mỹ nằm rải rác dưới thung lũng, ven sườn đồi. Anh em ta đang khẩn trương cứu chữa, cáng thương ra khỏi trận địa làm tôi sực tỉnh. Chao ôi tôi là thằng đần độn, tại sao tôi không nghĩ đến chuyện này. Nguy mất. Tôi hét to mọị người phải nhanh chóng rời khỏi nơi này. Trinh sát liên lạc quay xuống ngay truyền lệnh cho phó chính trị viên tiểu đoàn ở phía sau tổ chức di tản ngay thương binh liệt sĩ. Tất cả rút ngay về vị trí ém quân sáng nay không chậm một phút. Tôi bật dậy nhưng đứng không vững khụy xuống. Mảnh đạn xuyên sâu vào đùi phải, một mảnh ghim phía sau lưng gần sát cột sống kể cả vết sau cổ làm cả người tôi tê dại. Anh em xông lại đỡ. Tôi thúc dục mọi  người nhanh lên. Bọn Mỹ sẽ đến ném bom và cấp tập pháo vào khu vực đây ngay bây giờ. Toàn bộ xác lính Mỹ bỏ lại không lấy được chúng sẽ dùng phi pháo hủy diệt. Đừng để vạ lây. Y như rằng chúng tôi vừa di chuyển đến đỉnh đồi máy bay ập đến. Lợi dụng mấy khối đá to che chắn khá kín đáo, tôi cho dừng lại ẩn nấp và quan sát hành động chúng. Từ trận địa đến chỗ chúng tôi khoảng 150 mét. Chúng dùng toàn bom napan làm bốc cháy cả cụm rừng trước mắt. Khói đen dày đặc cuồn cuộn hòa lẫn những ngọn lửa đỏ sẫm như những chiếc lưỡi máu liếm phủ lên cả rừng cây. Gió từ những quả bom nổ rít ra ào ào. Bầu không khí đặc mùi khét lẹt của chất dầu đặc trộn lẫn cao su và phốt pho cùng mọi thứ hóa chất khác làm người ta muốn lộn mửa. Mấy mảnh bom cháy văng cách tôi không xa. Anh em xốc nách lôi tuột tôi xuống chân đồi phía đông. Đi cùng tôi có một y tá, Văn công vụ và hai trinh sát. Đồng chí y sĩ và số còn lại tôi cho quay về tiểu đoàn để phụ trợ cấp cứu thương binh, sẵn sàng cho cuộc chiến đấu tiếp.

Tôi được đưa đến điều trị tại trạm quân y K83 trực thuộc quân y Bộ Tư lệnh B3. Trong số thương binh trong trận đánh chỉ có tôi được đưa đến đây. Anh em khác có lẽ được chuyển về quân y trung đoàn và sư đoàn.

Mấy hôm sau anh em đến thăm tôi cho biết theo theo thông báo của Bộ Tư lệnh B3 và sư đoàn, trận này (tin kỹ thuật) bọn Mỹ bị tiêu diệt bỏ xác tại trận 66 tên chưa tính số chết trên hai chiếc trực thăng bị tổ cảnh giới bắn rơi. Mỹ buộc phải bỏ xác tại trận rất hiếm xảy ra dù chỉ một tên. Ở đây không chỉ một mà những 66 xác kể cả vũ khí. Chúng đã đốt thiêu bằng bom napan toàn bộ (chắc chắn cả những tên bị thương). Theo lời kể của anh em: ngày hôm sau một bộ phận quân ta đến kiểm tra lại chiến trường thu dọn vài liệt sĩ còn lại, xác bọn Mỹ tuy bị thiêu cháy nhưng nhiều tên hình hài vẫn còn.

Chuyện về hai chiếc trực thăng Mỹ bị bắn rơi đến lúc anh em kể tôi mới biết.

Trong lúc giao chiến diễn ra ác liệt, tại vị trí chỉ huy tôi nhận ra đại đội trưởng đại đội 1 đang lao đến cùng hai chiến sĩ để bịt lỗ hổng. Tôi gọi to báo anh biết có 13 tay súng của tiểu đội trinh sát liên lạc tăng cường cho anh. Hãy phái một tổ đến chiếm quả đồi phía bắc sau lưng anh để cảnh giới, đề phòng bọn Mỹ từ chốt men theo hướng này ra chi viện đồng bọn. Chú ý chúng đánh tập hậu. Tôi dứt tiếng vừa lúc các chiến sĩ trinh sát vận động đến. Một tổ ba người được phái đi. Đỉnh quả đồi cảnh giới khá phẳng rộng bằng hai sân bóng chuyền, trống trơn. Cây cối chung quanh thưa thớt rất tiện cho máy bay lên thẳng cất hạ cánh. Anh em chọn được vị trí ẩn nấp vừa lúc tiếng trực thăng từ chốt Mỹ phành phạch bay đến. Nó bay tầm thấp. Đến đỉnh đồi chiếc trực thăng dừng lại hạ độ cao. Ba anh em bàn nhau chúng có thể hạ cánh đổ quân chi viện hoặc chuyển thương binh, cùng có thể đón bọn phá vây chạy ra hướng này. Nó đem mạng đến đây dù lý do gì phải hạ bằng được. Baa khẩu AK chụm vào mục tiêu to đùng. Từ cánh quạt máy bay phát ra cơn bão nhỏ làm đổ rạp ngã nghiêng cây cỏ. Khẩu lệnh bắn phát ra. Ba khẩu AK đồng loạt siết cò. Chùm đạn bọc lấy chiếc trực thăng. Nó bay như giật cục, cất đầu cố lên cao. Được vài mươi mét như mất thăng bằng nó nghiêng nghiêng lảo đảo vòng qua bên kia đồi lật bụng lên trời, như một khối thép khổng lồ rơi xuống khe cách chỗ đánh nhau khoảng 700 mét kêu sầm một tiếng như núi lở.

Mọi người đang lao vào cuộc chiến trong tiếng bom đạn rền tai, không ai biết chuyện này.

Năm phút sau chiếc thứ hai bay đến. Nó lượn một vòng tới tầm cao hơn như tìm kiếm đồng bọn mới ăn đòn, vừa quan sát xác định mục tiêu. Nó chúc đầu lao xuống phóng một loạt mấy quả róc két lên đỉnh đồi cũng vừa lúc chùm đạn AK vút lên. Không giống như chiếc trước khi bị đạn cố ngất đầu. Chiếc này đang từ cao chúi xuống phóng róc két trúng đạn theo đà nó lao thẳng xuống cụm rừng về hướng chốt Mỹ phát ra một tiếng nổ lớn.

Bị diệt bỏ xác tại chỗ 66 tên Mỹ cộng 14 tên chạy thoát. Vị chi cuộc tuần tra sưu sách buổi sáng hôm ấy Mỹ có 80 tên (một đại đội thiếu hoặc chẵn hai trung đội). Tính cả số tử vong trên hai chiếc máy bay (không nắm được) số Mỹ bị diệt trong trận này còn cao hơn.

Vài hôm sau xảy ra trận đánh, chốt dã chiến Mỹ rút bỏ tháo chạy.


Sau đợt điều trị hơn một tháng, các vết thương vừa kín miệng kéo da non tôi xin ra viện. Thời gian nằm ở đây tôi được chăm sóc chu đáo tận tình. Đồng chí Cao Văn Khánh Tổng tham mưu phó trên đường từ nam ra bắc biết tin tiểu đoàn trưởng chỉ huy trận đánh hôm mùng bốn Tết âm lịch tại đồi đá bị thương đang điều trị ở viện K83, đã gởi tặng tôi mấy bao thuốc lá Ara hiệu con Két với lời thăm, chúc tôi chóng bình phục. Ba vết thương trong người tôi được một phó tiến sĩ bác sĩ vừa từ Liên Xô về mổ lấy các mảnh đạn. Anh trong đoàn cán bộ của cục quân y Tổng cục hậu cần vào kiểm tra công tác phòng chữa bệnh, chữa thương ở chiến trường B3. Khi biết tôi là em rể của một bạn đồng học cấp ba và lớp y sĩ ở Nghệ An, anh dành lấy việc mổ thương cho tôi. Thời kháng chiến mọi cái đều thiếu thốn. Không có phương tiện chiếu rọi X quang hoặc chụp phim để xác định vị trí chính xác các mảnh đạn để lấy ra cho hết. Đến nay có hai vết thương vẫn lưu giữ mảnh kim loại trong người. Mấy bác sĩ sau khi mổ nói vui với tôi: “Rủi nhưng lại gặp may Nỹ ạ. Rủi ở chỗ cả ba vết thương đều đúng chỗ hiểm. May là trúng chỗ hiểm nhưng không gây nguy hiểm. Một vết chỉ cách gân cổ một đến hai ly, một vết ngay thắt lưng cách cột sống nửa hạt gạo. Vết đùi tuy trúng phần mềm phá to nhưng sát cạnh động mạch. Những chỗ này thiếu phương tiện không dám banh rộng gắp cho hết mảnh, chạm phải dây thần kinh rất nguy. Cậu đành chung sống hòa bình với nó. Không nguy hiểm nhưng chả dễ chịu đâu”. Các anh lại đùa: “Ba vết thương như ba tấm huân chương gắn vĩnh viễn lên người tôi”. Thật vậy khi trái gió trở trời những mảnh đạn quái quỉ này hành hạ tôi vô cùng đau nhức. Tuổi còn trẻ vài năm nó “ngọ nguậy” một lần đủ để làm gần như tê liệt một cánh tay hoặc chân. Thật khổ hết tay lại chân, hết sống lưng lại sống cổ. Đành vậy.

Về đơn vị được một tuần, anh Thạnh về thay anh Năm làm chính trị viên tiểu đoàn. Anh Năm rời đơn vị khi tôi đang nằm viện. Ý đồ cấp trên thay anh từ lâu sau trận đánh không thành với bọn Rồng Xanh Đại Hàn. Dần dà mãi cho đến nay mới có người thay. Thời gian qua, hai chúng tôi sống bên nhau, cộng tác cùng nhau rất gắn bó. Anh xốc vác năng nổ. Vực dậy tiểu đoàn 7 như người mắc bệnh liệt giường trở thành chàng trai mạnh khỏe cường tráng, anh đã góp công sức không nhỏ. Anh Sơn phó chính trị viên tiểu đoàn về trước khi xảy ra trận đánh ở đồi đá không tên. Anh cùng tuổi tôi, người cân đối điển trai nước da trắng hồng. Với tạng người như thế thường có tính đào hoa. Ngược lại anh rất khắc khổ có phần đạo mạo cụ non. Chừng ấy tuổi vẫn chưa có chút tình để nếm mùi mặn lạt. Biết anh quê Bình Định tôi mừng. Thế là tôi có bạn gốc người miền Nam. Trừ hai chúng tôi, cả trung đoàn cán bộ chiến sĩ đều quê miền Bắc.

8


Cuối tháng 6 năm 1967 khi lá bằng lăng rải thảm đỏ lấp phủ các lối đi, chúng tôi tiếp tục cuộc hành trình theo đường mòn Hồ Chí Minh xuôi về Nam.

Theo quyết định của Bộ Tổng tham mưu, trung đoàn 88 tách khỏi đội hình sư đoàn 1 bộ binh trực thuộc Bộ Tư lệnh B3 trở thành trung đoàn độc lập hành quân vào chiến trường B2 (Nam Bộ và Khu 6).

Tiểu đoàn tôi vẫn đi cuối đội hình trung đoàn.

Những đoạn đường từ Tây Nguyên vào Nam Bộ đỡ vất vả hơn từ Làng Ho (Nam Bến Hải) vào phân khu Trị - Thiên và các tỉnh Tây Nguyên. Lương thực, thực phẩm được cung cấp khá hơn nhiều. Tuy chưa đủ no nhưng không quá thiếu.

Đêm tiểu đoàn tôi đến binh trạm cuối cùng của Tây Nguyên ở cực nam tỉnh Đắc Lắc, nhìn bên kia con sông nhỏ là trạm đầu của B2. Tôi thấy lòng xao xuyến rạo rực. Tôi không phải người Nam Bộ. Tôi sinh ở Phan Thiết cách Sài Gòn 198 km. Nhưng khi sắp được đặt chân lên mảnh đất thành đồng Tổ quốc tôi như được về lại quê hương mình.

Con sông làm ranh giới giữa Tây Nguyên và miền Đông tôi chưa biết tên, rộng chừng 50 mét. Nước trong thấu đáy. Cá lội tung tăng trong dòng chảy chậm. Hai bờ rừng già che phủ kín lưng. Tôi ngồi vắt vẻo trên nhánh cây sà sát mặt nước nhô ra khỏi bờ bắc, vừa đung đưa như thời con nít vừa lắng nghe giọng nói trong trẻo ngọt ngào của các cô gái phía bờ Nam. Tiếng gọi nhau í ới như thúc dục chúng tôi mau về bên ấy. “Chúng em đang chờ đây”.

Đã lâu rồi thèm được nhìn thấy bóng dáng một phụ nữ miền xuôi. Lại càng thèm được nghe một giọng nói con gái mang âm sắc Nam Bộ dịu dàng dễ thương. Nó gần gũi với hương đồng gió núi quê tôi.

Quê tôi giáp liền với Biên Hòa, Bà Rịa có nhiều sinh hoạt đậm nét văn hóa tương đồng.

Xế chiều, những tia nắng xuyên qua các tàn cây tạo nên nhiều mảng sáng lốm đốm như những mảnh gương đủ loại hình ai đó vứt lại đọng trên mặt sông. Gió núi chớm đầu thu xuôi theo dòng chảy mang đậm hương rừng làm tôi ngất ngây lòng đầy sảng khoái. Tôi đu người đến một cháng ba tựa lưng vào gốc cây rút kèm harmonica thả hồn theo dòng nhạc với tiết tấu Vanx Bốt-tông (Valse Boston) sâu lắng: “... Quê nhà tôi chiều khi nắng êm đềm. Chảy dài trên khóm cây đàn chim ríu rít ca. Bao người ra ngồi hay đứng bên thềm. Đợi chồng con mắt trông phía trời xa…”.

Sáng hôm sau chúng tôi đặt chân lên mảnh đất địa đầu của tỉnh Phước Long thuộc Miền Đông Nam Bộ. Thêm một ngày hành quân, tiểu đoàn tôi dừng chân đóng trong khu rừng già, một vùng trũng ẩm ướt. Biết được nghỉ tại đây lâu lâu, vừa đặt ba lô lập tức tôi cho triển khai ngay làm lán trại. Mọi biện pháp phòng chống sốt rét được áp dụng tối đa. Vùng này có địa danh Bù Gia Mập cách núi Bà Rá không xa. Lúc nhỏ tôi nghe người lớn nói nhiều đến tên vùng đất này. Có câu hát: “Bà Rá xa vợi núi trông, ai đi đến đó khó mong ngày về”. Nhắc đến Bà Rá người ta rùng mình sởn gáy vì đây là chốn ma thiêng nước độc. Bà Rá nơi mồ ma thực dân Pháp lưu đày tù chính trị và những thường phạm nặng tội. Tuy không kết án tử hình, nhưng chúng đày đến đây xem như vật tế thần sớm chầu Diêm Chúa. Nếu không chết vì bị hành hạ đói khát cũng chết vì bệnh tật. Ai may mắn sống sót thì mặt bủng da chì, bụng to đít teo, thân gầy mắt trũng vật vờ kiệt quệ.

Đứng trên vùng đất cao nhìn về hướng Nam đông nam, núi Bà Rá nhô lên màu xanh thẩm nổi bật trên nền trời dạo này lúc nào cũng vần vũ mây mưa. Nhiều hôm mưa rỉ rả suốt đêm ngày. Tháng Bảy mưa ngâu. Đất trời, rừng núi cây lá như sũng nước. Không khí ở đây rất nặng khó thở.

Các chỉ huy trung đoàn đi nhận nhiệm vụ ở Bộ Tư lệnh B2. Trong lúc chờ anh em bó gối ngồi trong lán nhìn mưa. Chán, quay ra chơi bài đánh cờ, thay phiên xoa bóp cho nhau, tranh thủ cắt tóc cạo râu, khâu vá quần áo và... chuyện tếu. Ở tiểu đoàn bộ có đồng chí phụ trách quân lực đánh cờ tướng khá cao không ai đánh lại. Tôi đấu với anh 5 ván giỏi chỉ thắng được một. Chơi cờ tướng, là một môn đấu trí về tạo thế, tận dụng thế, tranh thủ thời cơ, dương đông kích tây, nghi binh dụ địch... như chỉ huy đánh trận. Các bậc tiền bối có câu: “Lạc nước hai xe đành bỏ phí, gặp thời một chốt cũng thành công”. Các nhà nghiên cứu nếu vận dụng ý nghĩa câu trên về nghệ thuật chỉ đạo lãnh đạo khởi nghĩa, vào nghệ thuật chỉ đạo lãnh đạo chiến tranh nói chung và nghệ thuật quân sự chỉ huy tác chiến nói riêng... chắc rút ra nhiều điểm sáng, nhiều bài học kinh nghiệm từ cách mạng Việt Nam.

Trung đoàn bắt tay chuẩn bị bước vào trận chiến đấu đầu tiên trên đất miền Đông. Tạm thời đơn vị đặt dưới quyền chỉ huy của đồng chí Nguyễn Thế Truyện tư lệnh sư đoàn bộ binh 5 của ta.

Các tiểu đoàn trưởng, trung đoàn trưởng và cơ quan tham mưu tác chiến trung đoàn mất nửa tháng đi nghiên cứu chiến trường, thám sát địa hình, xác định mục tiêu, phân tích đánh giá địch, quy luật hoạt động và khả năng phản ứng của chúng tại chỗ và Sài Gòn.

Tư lệnh sư đoàn cùng ăn cùng ở, cùng đích thân nghiên cứu thực địa, trinh sát mục tiêu với đoàn chúng tôi. Ông cùng chúng tôi ăn măng tre lồ ô không có muối chấm suốt cả tuần khi thiếu gạo. Có lần ông cùng chúng tôi vượt qua bãi mìn chui qua các hàng rào chướng ngại vào ấp chiến lược Phước Quả cách đồn binh địch 300 mét để tận mắt quan sát. Theo dự định khu này do tiểu đoàn tôi phụ trách, là huyết chiến điểm cho trận đánh quyết định cuối cùng của đợt chiến đấu kéo dài nhiều ngày. Thắng hay không của đợt hoạt động là ở tại đây, nơi tôi và ông đang nằm phục trong mấy luống lang của xóm dân trong ấp.

Tận mắt thấy tai nghe kết hợp sự dày dạn tích lũy kinh nghiệm qua nhiều trận đánh then chốt như Bình Giã, tư lệnh sư đoàn với tinh thần cẩn trọng mà táo bạo, có gan chơi dữ nhưng không liều, thái độ trầm tĩnh nhưng kiên định, ông đã giúp tôi hoàn thiện phương án tác chiến.

Chiến thuật vận dụng trong đợt hoạt động này là công đồn diệt viện. Một chiến thuật không mới. Ta đã từng vận dụng trong chiến tranh chống Pháp (1945-1954). Có khác biệt là do con người thực hiện có đầu óc sáng tạo. Như đánh cờ tướng biết gài thế thử địch, hư hư thực thực làm đối phương trong cái đã ngờ vẫn bị bất ngờ.

Tóm lược ý định tác chiến như sau:

Sử dụng tiểu đoàn 8 bộ binh tăng cường công binh, hỏa lực mạnh tiến công tiêu diệt đồn binh bảo an ở Phước Quả. Lực lượng địch tại đây có đại đội lính bảo an, dân vệ vũ trang, các đội trinh thám biệt kích, tề ngụy... được trang bị cối 81 ly đại bên bố trí trong công sự vững chắc. Chúng được sự yểm trợ của pháo binh tại tiểu khu Phước Long, trực thăng vũ trang tại căn cứ Lai Khê và máy bay ném bom ở Biên Hòa. Ý định ta tiêu diệt nhưng chừa lại một nhóm nhỏ ta vây lại làm mồi câu viện từ chi khu Phước Bình và tiểu khu Phước Long đến cứu nguy giải tỏa. Quyết tâm ta tiêu diệt lực lượng viện binh địch là chính. Khả năng lực lượng từ chi khu Phước Bình đến không lớn chỉ mang tính dò dẫm mở đường cho các đơn vị lớn sau này. Có thể chỉ từ một đến hai trung đội. Tiểu đoàn 9 sẽ đổ ra đánh nhưng không tiêu diệt hết để một số chạy thoát vào đồn làm mồi lớn hơn, buộc địch ở Phước Long và Sài Gòn dù gì cũng phải mang đầu máu đến. Tiểu đoàn 8 tiếp tục bao vây không cho chúng thoát một tên ra khỏi đồn.

Địch thường đánh giá ta trong tác chiến công đồn dù thành công hay không cũng ít khi trụ. Nếu trụ đánh một trận viện xong rút ngay. Tiểu khu Phước Long yên tâm tung quân xuống giải tỏa. Khả năng lực lượng không nhiều. Nếu chỉ từ một đại đội đến đại đội tăng cường, tiểu đoàn 9 tiếp tục tung ra đánh cầm chừng theo lối hoạt động du kích. Căn bản không cho trong ngoài liên lạc được nhau. Buộc chúng lui. Ta kiên trì chờ lực lượng lớn hơn. Chủ yếu đón quân từ Sài Gòn lên phải từ bốn đến năm trăm tên trở lên (một tiểu đoàn hoặc tiểu đoàn tăng cường) mới sử dụng lá bài chính là tiểu đoàn 7 chúng tôi xuất trận. Đây sẽ là trận mấu chốt quyết định. Nếu địch đông hơn một tiểu đoàn đến hai tiểu đoàn sẽ tung thêm tiểu đoàn 3 sư đoàn 5 là lực lượng dự bị để chặn, cắt, kềm phía sau bảo đảm cho tiểu đoàn 7 chúng tôi lại diệt gọn một tiểu đoàn địch đi trước.

Huyết chiến điểm của tiểu đoàn tôi là toàn bộ khu ấp chiến lược Phước Quả.

Thông thường trong tấn công ta dùng lực lượng gấp ba để tiêu diệt một của địch. Ở đây dùng một tiêu diệt một, dù chúng là ngụy hay Mỹ hoặc bất cứ loại quân chư hầu nào.

Tôi không phân vân lo ngại trong nhiệm vụ nặng nề với chỉ tiêu không nhỏ. Tôi sung sướng hãnh diện là khác. Tôi tin tiểu đoàn 7 sẽ hoàn thành nhiệm vụ. Một đại gia đình của những người lính trẻ rất gắn bó cùng nhau trở thành những chiến binh lão luyện dày dạn chiến trận. Những người từng nếm mùi cay đắng trong thất bại, cũng như rạng tỏa hào quang trong chiến công. Tôi tin cán bộ chiến sĩ dưới quyền như tôi tự tin bản thân mình. Họ, những con người vóc dáng nhỏ con đã từng quật ngã không ít những tên lính sư đoàn 4 Mỹ to xác bằng những loạt đạn căm hờn. Những con người đói cơm nhạt muối, vượt núi băng rừng hàng nghìn ky lô mét về đến đất Nam Bộ sao lại không thực hiện được nhiệm vụ mà cấp trên ưu ái dành cho. Phải làm, làm cho bằng được với tinh thần quyết chiến quyết thắng.

Tôi rất tin, có cơ sở để mà tin. Nhưng quyết tâm chỉ là một. Biện pháp nào biến nó đơm hoa kết trái là nghệ thuật của người chỉ huy.

Trên đời thiếu chi người không có cơ sở nào để hạ quyết tâm nhưng trước mắt cấp trên họ cứ hứa bừa. Họ tỏ ra sốt sắng nhiệt thành, để được đánh giá “người có tinh thần cao, có trách nhiệm, ý chí chiến đấu vững, là trụ cột, là trung kiên đáng được tinh cậy”. Còn thực hiện được cái quyết tâm đó hay không lại là chuyện khác. Dĩ nhiên họ ít khi làm đầy đủ điều này. Dù sao họ vẫn được nhận xét: “Đồng chí ấy tốt đấy chứ. Nhiệm vụ không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ chẳng qua vì lẽ này lẽ nọ...” những con người như thế thường hạ mình thấp ngang ngọn cỏ, bằng miệng lưỡi khéo ăn khéo nói để lấy lòng cấp trên, phóng đại thành tích... để trên ngực họ lấp lánh huân chương, thêm sao thêm gạch trên ve áo!

Trong khi chúng tôi chuẩn bị chiến trường, các đơn vị trong trung đoàn tải gạo tiếp tế cho sư đoàn 5. Sư đoàn từ chiến trường Bà Rịa - Biên Hòa được lệnh chuyển về Phước Long. Gặp lúc mưa lũ khi vượt hệ thống sông Đồng Nai thiếu lương ăn.

Từ vị trí tạm dừng tập kết quân phải mất hai giờ xuyên qua một khu rừng rậm nhiều loại cây có gai và tre lồ ô đến bờ một cái bưng sình. Bưng rộng khoảng 100 mét mọc đầy lác cao quá đầu người. Nước trong bưng lội ngang thắt lưng. Bờ bên kia dốc cao vài mét giáp liền khu rừng rộng khoảng 400 mét. Vượt qua khu rừng này gặp đám rẫy bỏ hoang có chiều ngang 150 mét. Bên kia rẫy là con lộ đá có tên 14B chạy từ thị xã Phước Long xuống thị trấn Phước Bình qua ấp Phước Quả nơi có đồn binh bảo an địch chốt đóng. Đồn được xây dựng kiên cố. Hệ thống lô cốt bằng boong ke âm xuống đất được bố trí hỏa lực mạnh. Từ Phước Quả lên chi khu Phước Bình khoảng 6 km. Từ đó đi thị xã Phước Long từ 4 đến 5 km. Ấp chiến lược Phước Quả nằm phía tây cách đồn ba đến bốn trăm mét. Ấp có hai dãy nhà cặp lộ. Chiều dài trên 300 mét chừng trên trăm nóc nhà của đồng bào vùng Bù Rạt, Bù Na, Đức Bổn.... Bị tập trung vào đây. Hầu hết người miền Trung gốc Quảng Nam - Thừa Thiên. Toàn nhà tranh vách đất xen số ít nhà tường gạch mái tôn. Sau ấp hướng ra bưng có mấy dây rào kẽm gai. Bên kia ấp là rẫy trống tiếp giáp rừng chạy dài đến chân núi Bà Rá.

Trong công tác chuẩn bị, để đảm bảo nhanh chóng bí mật, giảm thiểu thương vong không đáng trước khi nổ súng, chúng tôi cho phát đường tắt xuyên rừng rút ngắn cự ly vận động, đào vô số hầm hào cặp ven đường đề phòng phi pháo địch bắn chặn. Tôi nghĩ người chỉ huy nào việc đầu tiên phải tính toán lo liệu hết sức tiết kiệm xương máu chiến sĩ mình bằng mọi biện pháp bảo đảm dù có nhọc sức tốn công.

Tôi đưa tất cả cán bộ đại đội bò vào trinh sát rất kỹ địa hình khu huyết chiến điểm nơi tôi cùng tư lệnh sư đoàn từng mò vào. Tôi giao nhiệm vụ, phân chia giới tuyến, chỉ định vị trí triển khai cho từng đại đội, tổ chức hiệp đồng giữa các đơn vị khác nhau, giữa bộ binh hỏa lực trợ chiến. Tôi chỉ thị cho đại đội trưởng cối 82 dùng dây làm thước đo từ trung tâm khu vực chọn làm huyết chiến điểm về nơi dự kiến đặt trận địa. Ý định tôi dùng tiếng nổ đầu nòng của 4 khẩu cối làm hiệu lệnh tấn công, cối liên tục chi viện cho bộ binh vừa vận động vừa bắn để sớm tiếp cận địch không cho chúng kịp hồi tỉnh. Đến tuyến xung phong cối ngừng bắn, bộ binh ta xông vào tiêu diệt địch. Vì vậy để đảm bảo yếu tố bất ngờ, sử dụng cối không qua giai đoạn bắn thử theo bài bản mà cấp tập ngay giây phút đầu tiên, bất thần giáng đòn sấm sét lên đầu địch trong lúc chúng không ngờ. Nên yêu cầu hiệu quả đạn rơi phải chính xác tuyệt đối. Điều quan trọng là tính toán cự ly bắn cho pháo không được sai lệch tính từng mét, nên đo đạc bằng thước dây trên thực địa bảo đảm tốt nhất và không mấy khó khăn vì không quá 150 mét.

Tập kết ra Bắc tôi được chọn học khóa bổ túc cho cán bộ chỉ huy ở trường sĩ quan Lục Quân khóa 10 tại Hà Nội hơn hai năm. Nhà trường dành 4 tháng chuyên mục huấn luyện bắn cối 82. Ra trường tôi giữ chức đại đội phó rồi đại đội trưởng cối 3 năm ở tiểu đoàn 2 trung đoàn 90 sư đoàn 324. Tất cả các lần thi đấu bắn đạn thật hàng năm, kể cả diễn tập chiến thuật tiểu đoàn bộ binh tấn công bắn đạn thật, đại đội tôi đều giật cờ đầu về bắn pháo toàn sư đoàn. Mỗi lần thi chỉ huy bắn tôi đều đạt loại giỏi ở hạng đầu.

Trong trận chiến đấu sắp đến, tôi sẽ phát huy tối đa uy lực 4 khẩu cối 82 của tiểu đoàn hiện có một cách tập trung, chính xác, chủ động, đột nhiên và bất ngờ. Theo biên chế mỗi đại đội cối 82 mi-li-mét có 9 khẩu nhưng điều kiện đạn dược ở chiến trường tiếp tế khó khăn nên rút xuống còn 4 khẩu, bổ sung 1 trung đội đại liên.

Với Tư lệnh sư đoàn 5 Nguyễn Thế Truyện, tôi gần ông thời gian không lâu, chỉ trong giai đoạn chuẩn bị chiến trường xây dựng phương án, thực hành chiến đấu.

Tôi nhận thấy ở ông không ôm đồm bắt cấp dưới nhất nhất phải làm theo ý mình. Ông muốn phát huy tính chủ động sáng tạo, không bị gò bó bởi cấp trên của cấp dưới quyền. Vì vậy, phương án tác chiến của tôi ông để tôi hoàn toàn “tự biên tự diễn”. Ông không can thiệp dù chỉ một chi tiết nhỏ. Ông không duyệt, trung đoàn cũng phải thôi. Nhờ đó tôi đỡ khỏi bị quấy rầy. Nếu kế hoạch tác chiến của tôi phải được duyệt ở trung đoàn sẽ đẻ ra lắm rắc rối. Có kẻ lắm lời sẽ tìm cách này cách khác vặn vẹo bắt bẻ. Không thể có chuyện suôn sẻ khi tiểu đoàn trưởng trong kế hoạch của mình lại vi phạm nhiều nguyên tắc, bỏ qua những yêu cầu khi bố trí và sử dụng lực lượng mang tính mạo hiểm v.v...

Trong cuộc họp tiểu đoàn ủy để thông qua phương án tác chiến, có đồng chí phái viên cấp trên thắc mắc vì sao tôi lại bố trí trận địa cối 82 ngay trên tuyến tản binh? Vị trí chỉ huy của tôi cũng thế. Sao tôi lại không có đội dự bị. Bố trí đội hình như thế này có mạo hiểm không?

Tôi cố thuyết phục anh với lập luận:

- Bố trí trận địa cối 82 ngay tuyến tản binh của bộ binh sát mép rừng đối diện với ấp chiến lược. Điều này trái với nguyên tắc đã ghi trong sách vở. Nhưng ở đây tôi muốn cối ngắm bắn trực tiếp với cự li đo đạc bằng thước dây xa không quá 150 mét. Không trải qua bắn thử để điều chỉnh pháo giữ được yếu tố bất ngờ khi cấp tập ngay ở giây đầu tiên tập trung dồn dập chính xác. Nguyên tắc bố trí trận địa pháo bao giờ cũng ở phía sau đội hình. Như thế phải bắn gián tiếp và trải qua bắn thử sẽ không đạt được yêu cầu trên. Với địa hình này nếu bố trí ở cụm rừng sau lưng sẽ là mục tiêu bị phản pháo của pháo binh và máy bay địch oanh tạc. Vị trí chỉ huy của tôi cũng vậy. Ở phía sau tôi chỉ nhìn thấy cây rừng. Tôi muốn tận mắt quan sát diễn biến trực tiếp của trận chiến đấu, xử lý các tình huống ngay trong khoảnh khắc, không phải qua báo cáo bằng điện thoại hay liên lạc vận động nên tôi ở ngay trên tuyến tản binh. Đội hình tấn công của tôi không có chiều sâu. Vì tôi tin chắc rằng khi tôi nổ súng là tôi đã nắm chắc phần chủ động. Tôi không muốn có thêm một tuyến nào ở phía sau dễ làm mồi cho phi pháo địch... Ngay trạm phẫu quân y chỉ ở sau lưng tôi không quá 15 mét.

Tất cả những điều đó trái với các nguyên tắc tôi đã học. Nhưng thực tế địa hình, yêu cầu phải đạt được trong trận chiến đấu này buộc tôi phải làm thế. Tôi không thể máy móc bê nguyên xi những cái được ghi trong sách vở đặt vào đây. Không phải tôi “lập dị” lập bày thế trận cho khác người. Quan trọng trên hết là để chiến thắng và hạn chế tối đa việc đổ máu của chiến sĩ tôi.

Thế trận của chúng tôi hình thành vòng vây khép kín sẽ gói trọn khi địch chui vào cái thòng lọng này. Chúng tôi tính toán thời gian sít sao khi loạt đạn cuối cùng của cối vừa nổ, bộ đội ta xung phong vừa tầm “nắm lấy thắt lưng chúng”, không cho chúng kịp tỉnh hồn sau 10 loạt đạn pháo ta cấp tập. Tôi tin pháo ta không nện vào lính mình vì tính toán chi li chính xác. Pháo, đạn chuẩn bị chu đáo.

Mọi công tác chuẩn bị hoàn hảo.

Đêm tháng 10 năm 1967, tiểu đoàn 8 nổ súng công đồn. Mờ sáng căn bản đã tiêu diệt gần hết các sắc lính. Chỉ để lại khoảng 10 tên trong một lô cốt ngầm cố thủ làm mồi nhử viện. Gần trưa chi khu Phước Bình cho một trung đội 40 tên ngụy dò dẫm lần mò đến Phước Quả. Đợi chúng vượt qua khỏi ấp chiến lược, tiểu đoàn 9 tung một đại đội đổ ra đánh diệt 30 tên. Số còn lại thoát chạy vào đồn như ý ta muốn. Nhân dân trong ấp dắt díu bồng bế nhau chạy lên Phước Bình, không còn mấy người trụ lại trong ấp.

Sáng hôm sau một đại đội bảo an từ Phước Long xuống Phước Bình vét số lính còn lại tiếp tục cuộc hành quân giải tỏa. Rị mọ mãi đến trưa chúng mới lết đến trận địa bị đập ngày hôm trước. Tiểu đoàn 9 đổ ra đánh diệt hơn một trung đội khoảng 40 tên. Số còn lại chạy toán loạn, tốp chui vào đồn, tốp chạy lên hướng núi Bà Rá.

Biết chuyện tôi nhắc đại đội trưởng đại đội 2: “Đấy, đại đội đồng chí bố trí phục hướng này không nhẹ đâu. Nếu cậu để xổng một tên chạy thoát lên núi coi như”... tôi ra dấu xẻo vành tai cậu ta.

Anh cười hì hì: “Yên chí thủ trưởng. Chúng không thoát khỏi tay bọn em đâu”.

Tôi nhắc: “Cẩn thận đừng bắn xả vào quân mình”.

Tôi nhận được thông báo của trung đoàn: “Địch dùng máy bay vận tải liên tục nhiều chuyến đổ quân xuống sân bay Phước Long”.

Được tin này tôi cười vui với anh em:

- Sắp đến lượt ta rồi đấy, các cậu.

Anh em nhao nhao hỏi:

- Chừng nào thủ trưởng?

- Bây giờ thì chưa - Ngày mai là cái chắc.

- Thế chứ. Hai tiểu đoàn kia đã nổ, ta vẫn chực chờ.

- Đừng vội - Tôi khích lệ anh em - Các tiểu đoàn bạn đánh dứ “dụ khị” chúng mang mạng đến nộp cho ta. Nổ là phải ăn to, thật to gấp nhiều lần hai tiểu đoàn trước. Làm được chứ?

Những nắm tay giơ cao:

- Nhất định, nhất định được.

Vừa lúc tôi được thông báo tiếp: lực lượng không vận từ Sài Gòn lên là tiểu đoàn 31 biệt động quân ngụy. Anh em nghe tôi phổ biến tin tộ vẻ không vui: “Đánh với bọn Mỹ sướng tay hơn”.

Anh Thạch chính trị viên tiểu đoàn lên tiếng:

- Bọn này thuộc quân chủ lực ngụy. Loại ác ôn cả đấy. Muốn đánh với Mỹ phải xơi gọn bọn này trước lấy đà. Chúng co đầu rụt cổ Mỹ mới chường mặt. Huê Kỳ biến chúng thành lá chắn sống đi trước dọn đường.

Một chiến sĩ càu nhàu vẻ bực bội:

- Đành thế. Tết nhất sắp đến, cú này ngon ăn nhưng lại là ngụy không xứng tay.

Một chiến sĩ khác nói:

- Đánh nhau đã hai ngày, phi pháo bọn ngụy nhỏ giọt bằng một phần mười bọn Mỹ ở Tây Nguyên. Hèn chi Mỹ bỏ tiền nuôi 30 tên lính ngụy chỉ bằng tiền nuôi một tên lính Mỹ. Đồ tay sai có khác. Thế mà lại đi làm bia đỡ đạn cho Mỹ.

Chiến sĩ trinh sát lên tiếng:

- Này, phi pháo mấy bữa nay ít, nó dành ngày mai tặng cậu đây. Chuẩn bị thêm vài cái ba lô đựng quà sắt. Lúc đó đừng kêu: “Ôi chao! Sao mà nặng thế?”.

Các chiến sĩ quanh đấy bụm miệng cười khùng khục. Sắp bước vào trận đánh quyết định họ vẫn vui cười vô tư như được đi dự một buổi tiệc liên hoan. Họ háo hức nóng lòng trông mau đến giờ đọc diễn văn khai mạc để nhập cuộc. Trên nét mặt ai cũng lộ niềm tin chắc thắng. Được chỉ huy những con người như thế còn gì vinh dự hạnh phúc cho tôi. Qua họ tôi đã nắm chắc phần thắng trong tay.

Tôi nhận tiếp lệnh đưa tiểu đoàn vào vị trí đợi chờ. Đến nơi gặp mấy chiến sĩ tiểu đoàn 9 áp giải một toán 4 tên anh em gọi là tù binh. Những người này mặc đồng phục xanh dương bạc màu. Kẻ đi giày rách người chân không. Đầu người nào cũng cạo trọc. Thấy tôi biết là chỉ huy họ phân bua nói giọng Nam “Thưa ông, em không phải là lính. Là tù của chúng nó. Bọn em là lao công đào binh, được giải phóng giải thoát rất đội ơn”.

Nói mấy lời động viên để họ yên tâm, tôi quay sang nói chuyện với anh em áp tải: “Họ không phải lính ngụy. Đúng ra họ là lính ngụy thật nhưng đã phản chiến đào ngũ bị chúng bắt lại làm tù buộc phải phục dịch cho quân đội ngụy”.

Không còn coi là tù binh, được cởi trói, họ sung sướng đến chảy nước mắt, chắp tay vái miệng lắp bắp đội ơn. Có người tỏ ý xin được theo quân giải phóng.

Mờ tối, ánh trăng thượng tuần le lói nhợt nhạt xuyên qua rừng cây, chúng tôi như ngậm tăm lặng lẽ vượt bưng chiếm lĩnh trận địa. Tôi đứng mép bên mô đất cao phóng mắt nhìn toàn cảnh khu vực mà ngày mai sẽ trở thành bãi chiến trường. Trong ấp im lặng. Đôi ba nhà để lộ ánh đèn qua khe hở. Ban ngày đồng bào tản cư chạy lên Phước Bình Phước Long. Tối đến số ít người nào đó quay về. Ai công việc nấy. Một số là gia đình binh lính tề, dân vệ... ngụy. Số lính trong đồn được tăng thêm nhưng vẫn bị vây chặt. Mới cách đây hơn một giờ, lợi dụng lúc nhập nhoạng tranh tối tranh sáng chúng tập trung hỏa lực bất ngờ phản kích, định thoát vây ra hướng Bà Rá. Ta kịp thời bịt chặt nện cho một trận nên thân vội co vòi rút vào những khu nhà đổ nát cố thủ. Đáp lại lời gọi hàng của ta, chúng xổ từng tràng đại liên dài. Có thể chúng còn liên lạc được với tiểu khu Phước Long, hy vọng sẽ được lực lượng lớn nay mai đến cứu viện giải tỏa.

Lần cuối cùng tôi ra chỉ lệnh bổ sung một số vấn đề cần thiết cho nhiệm vụ từng đại đội. Nhắc lại những điều chủ yếu trong công tác hiệp đồng. Chiến sĩ thận trọng trong từng nhát cuốc nhát xẻng không để phát ra tiếng động khi đào công sự. Đất ở đây không cứng đở tốn công giữ được bí mật.

Trinh sát chọn được một thân cây khá to, cao cành lá xum xuê đặt đài quan sát. Tại đây nhìn thấy rất rõ mọi cảnh vật chung quanh từ đồn Phước Quả đến giáp Phước Bình. Mọi hành động địch ra khỏi thị trấn không qua khỏi đôi mắt trinh sát được trang bị ống nhòm bội số 8.

Vị trí chỉ huy của tôi cách đại đội trưởng cối 82 mươi lăm bước chân. Cả hai chúng tôi và trận địa cối cũng như các đại đội bộ binh 1 và 3 tăng cường đều nằm trên một tuyến ngang ngay bìa rừng. Trước mặt cách bốn bước chân có mô đất cao sau mấy gốc cây đã bị dân đốn đến ngang thắt lưng. Nơi đó tôi sẽ phát lệnh tiến công và quan sát toàn bộ trận đánh.

Tại vị trí chỉ huy tiểu đoàn, ngoài tôi có hai chính trị viên trưởng và phó, tham mưu trưởng, trưởng ban tuyên huấn trung đoàn. Anh là phái viên của ban chỉ huy trung đoàn bên cạnh chúng tôi. Điều lạ, phái viên lại là cán bộ chính trị chứ không phải tham mưu trưởng hoặc ít ra cũng là trưởng ban tác chiến trung đoàn. Thế càng hay, tôi sẽ không bị quấy rầy bởi “lắm thầy thì nhiều ma”. Tiểu đoàn phó tôi phái đi cùng đại đội 1, đơn vị then chốt của tiểu đoàn có vai trò không kém phần quyết định. Nó là cái nút thắt khi bọn giặc chui vào rọ. Tình huống xảy ra nếu một bộ phận địch thoát được lưới vây chạy vào đồn, đại đội 1 vừa phải bịt chặt dập đầu bọn đang còn trong ấp, vừa đưa lực lượng quay sang hiệp đồng với tiểu đoàn 8 dứt điểm toàn bộ Phước Quả. Đó là chuyện dự phòng bất đắc dĩ không để xảy ra.

4 giờ sáng kiểm tra lần cuối. Hoàn thành mọi công tác chuẩn bị.

7 giờ trên thông báo địch hành quân bộ có xe bọc thép yểm trợ. Đơn vị đi đầu ra khỏi thị xã Phước Long. Lực lượng: toàn bộ tiểu đoàn biệt động quân 31 khoảng 400 tên được tăng cường 1 đại đội bảo an đi cuối đội hình.

9 giờ địch xuất hiện trên đường Phước Bình đi Phước Quả. Dẫn đầu có 4 xe bọc thép M113. Bộ binh thành hai hàng cặp đường lộ. Sát hai mép rừng trái phải mỗi bên có một tổ tiêu binh sục sạo cảnh giới. Có 3 người đi ra ngược hướng đi của địch. Tôi đoán chắc người của chúng ém đêm trong ấp ra báo cáo tình hình.

Địch đi nhanh hơn. Hàng ngũ chúng có phần lộn xộn, vừa đi vừa la hét cười nói ồn ào. Lính biệt động trong cuộc hành quân này tên nào cũng quàng trên cổ chiếc khăn màu màu đỏ sậm.

Bọn đi đầu đã vào ấp - đài quan sát tiếp tục báo cáo. Anh em không bỏ sót một chi tiết nhỏ nào về hành động của địch - chú ý đề phòng tốp tiêm binh cảnh giới sục sạo cặp sát mé rừng ta.

10 giờ 20 phút, tiểu đoàn phó từ vị trí đại đội 1 bò về báo cáo với tôi: “bọn cảnh giới địch có 6 tên chui vào lùm chuối trước mặt anh em độ mươi bước chân”. Không thể nói qua máy sợ lộ. Tôi bàn với anh cố giữ bí mật đến phút cuối cùng. Bố trí sẵn mấy tay súng, nghe phát lệnh lập tức khử bọn này ngay giây đầu tiên.

Anh vừa lui, chính trị viên tiểu đoàn nói thầm vào tai tôi: “Trung đoàn ra lệnh nổ súng”.

Tôi nói qua máy thông tin đặt trong công sự:

- Chưa đến lúc — đợi!

Tôi cúp máy. Địch sát nách không thể giải bày lý do dài dòng. Đài quan sát tiếp tục báo 4 chiếc bọc thép M113 ló ra khỏi ấp dừng lại quay đầu ra hai hướng cảnh giới. Toàn bộ đội hình tiểu đoàn biệt động vào cả trong ấp. Nhiều tên mình trần đang rượt bắt gà heo của đồng bào...

Tôi phán đoán địch chưa có ý định vào đồn. Chúng dừng quân trong ấp, tin rằng không còn lực lượng ta hoạt động. Chúng yên chí bắt vật nuôi của dân làm bữa trưa. Chắc lũ háu ăn này muốn chết no hơn sống thèm.

Lệnh trên giục tôi phải nổ súng ngay. Tôi trả lời: “Kiên trì, đợi!”

Tiếng trung đoàn trưởng gằn giọng:

- Đồng chí đợi đến bao giờ, hử? Sao không chịu nổ súng sợ à? Tôi sẽ cho người thay đồng chí. Hãy coi chừng sẽ bị đưa ra tòa án quân sự!

Bị chạm đến lòng tự trọng, tôi muốn nổi xung nhưng tôi kịp nghĩ đang lâm trận hãy tự kềm. Ông ta và ban tham mưu của ông ở tít trong rừng sâu cách đây những ba nghìn mét làm sao mắt ông thấy mọi chuyện ở đây bằng mắt tôi. Chắc ông bị người khác giục, ông giục lại tôi. Thế là tôi hết giận ông. Tôi biết tính ông hiền, thật thà nhưng thiếu quyết đoán. Nhiều việc ông bị người khác “giật dây”. Tôi chuyển ống nghe cho tham mưu trưởng và nói thầm vào tai anh: “Đợi tinh thần cảnh giác của bọn háu ăn này hạ đến số không. Chúng bắt đầu vào mâm cơm, vũ khí rời khỏi người, ta sẽ cho nó chết đói trước những tô thịt bốc hơi mà chưa kịp nếm”. Anh đồng tình.

11 giờ, đài quan sát báo: “Lính trên xe M113 nhảy hết xuống đất chỉ để lại một tên xạ thủ súng máy trực”.

Tôi cười nhẹ vào tai chính trị viên:

- Chúng đã bày mâm sắp chén đây. Giờ tận số của chúng đã đến.

Tôi leo lên mô đất cao ra hiệu cho đại đội trưởng cối 82 chuẩn bị.

Tiếng nổ của 4 khẩu cối đồng loạt vang rền. Vài giây sau 400 nòng súng các cỡ khai hỏa liên tu bất tận. 6 tên cảnh giới chỗ đại đội 1 bị bắn chết ngay giây đầu tiên mà không hiểu chuyện gì xảy ra. Tôi quan sát đạn pháo ta bắn rất chính xác rải đều từ đầu đến cuối ấp. Có những ngôi nhà bị trúng đạn bắn tung. Nhiều nơi bốc cháy. Trong ấp mịt mờ lửa khói. Từ ngày vào chiến trường đến giờ có lẽ trận này các pháo thủ cối 82 mới được dịp ra tay. Hai khẩu ĐKZ 75 tăng cường cho đại đội 1 ngay những phát đạn đầu cùng các khẩu B41 biến những xe bọc thép thành những quan tài thép chảy. Bọn sống sót dành nhau chui vào các nhà gạch mái tôn ẩn núp chỉ làm mồi cho các xạ thủ B40.

Đại đội bảo an đi sau cùng không vào trong ấp, không tham gia chọc tiết heo, vặn cổ gà bày mâm dọn cỗ đón tử thần như bọn biệt động háu ăn láu cá. Vừa nghe súng nổ chúng hốt hoảng bỏ các chiến hữu biệt động lấy đuôi làm đầu cắm cổ tháo chạy về Phước Bình. Tiểu đoàn 3 sư đoàn 5 không bố trí ngay mép rừng như chúng tôi nên vận động ra chậm chỉ kịp vét đuôi một trung đội bảo an. Bọn còn lại thoát chết.

Mười loạt đạn cối bắn vừa xong, tôi quan sát đội hình quan ta vừa vận động vừa bắn thành tuyến vòng cung. Đầu và đuôi ấp chiến lược bị bịt kín. Không một tên giặt chạy thoát vào đồn. Không một tên chạy theo được bọn bảo an. Qua ống nhòm tôi nhìn mé rừng đối diện những tên nào tháo chạy về hướng đó đều bị các tay súng của đại đội 2 hạ gục.

Tôi ra lệnh phát tín hiệu xung phong. Hai viên pháo hiệu đỏ vút lên cao. Tiếng hô vang rền của quân ta hòa cùng tiếng súng quyện không khí sặc mùi khói đạn. Lửa cháy đất rung tạo nên cảnh tượng hào hùng làm tôi có cảm giác chẳng khác chi những dòng viết của Nguyễn Trãi trong Bình Ngô Đại Cáo: “Đình khu điện xiết. Trúc phá khôi phi” (Sấm vang sét dậy, trúc phá tro bay).

Trận đánh diễn ra dồn dập như cơn lốc xoáy trong vòng 20 phút. Sau đó là cuộc truy bắn những tên trốn chạy hoặc lợi dụng nhà dân ngoan cố chống cự không chịu hàng.

Đến lúc này máy bay trực thăng vũ trang và cường kích AD6 từ Lai Khê và Biên Hòa lên ném các loại bom và bắn róc két vào cánh rừng ngay sau lưng tôi cặp theo bưng cho đến chiều tối. Giá tôi bố trí trận địa cối 82, vị trí chỉ huy của tiểu đoàn, trạm phẫu quân y... nơi này nằm đúng trong vòng tập trung oanh kích của máy bay địch. Tiểu đoàn phòng không sư đoàn 5 bắn hạ 2 trực thăng vũ trang và 1 cường kích cánh quạt AD6. Pháo 105 milimét từ Tiểu khu Phước Long bắn dữ dội sâu vào các cánh rừng nơi có sở chỉ huy trung đoàn đóng. Một quả đại bác làm đồng chí Bài trưởng ban cán bộ vừa ló người khỏi công sự bị mảnh đạn phạt đứt ngang.

Tiếng trung đoàn trưởng hồi hộp trong ống nghe:

“Nỹ ơi! Kết quả sao? Báo nhanh. Bọn tao nóng một lắm đây”. Bây giờ ông không gọi tôi là “đồng chí” với vẻ hậm hực mà theo cách xưng hô thân tình.

Tôi đáp: “Hốt trọn ổ không sót một tên”.

Qua ống nghe tôi cảm thấy ông thở phào nhẹ nhõm như trút được gánh nặng với bao nỗi thấp thỏm lo âu.

Đồng chí Canh trưởng ban tuyên huấn, phái viên chinh nói với tôi bằng giọng ngắt quãng chưa tan nỗi hồi hộp:

- Chân lý thuộc về mấy ông - Mười Nỹ ạ. Nếu ta bố trí lực lượng sâu trong rừng vì sợ bị lộ, sẽ vận động ra không kịp như tiểu đoàn 3 sư đoàn 5. Chắc chắn là không hốt gọn cả gói. Địch hồi tỉnh chống trả mạnh, thương vong ta ắt cao. Nếu vị trí chỉ huy - anh hắt đầu về phía sau - đã làm mồi ngon cho máy bay và pháo binh địch. Pháo cối phải bắn ngắm gián tiếp khó chính xác. Anh nhấn mạnh: điều quan trọng nếu ta ở trong ấy chỉ nghe mà không tận mắt thấy cả địch lẫn ta càng không thể chỉ huy hiệp đồng kịp thời ăn khớp giữa các đơn vị, giữa pháo cối và xung kích... Đến đây anh nói một lèo với vẻ hào hứng sôi nổi không còn ngập ngừng từng tiếng nữa: “Những lời ra tiếng vào trước đây về phương án tác chiến của tiểu đoàn trưởng, thực tế chứng minh các anh đúng”.

Tôi cảm ơn anh đã sơ kết sớm trận đánh. Hy vọng mọi việc sáng tỏ. Người ta sẽ không còn chấp nê tôi là chỉ huy du kích, không tuân thủ các nguyên tắc chính quy và điều đáng nói - không phải ra hầu tòa chứ. Các anh đồng bật cười vui vẻ

Anh em lần lượt chất vũ khí chiến lợi phẩm thành một đống to tướng như chất củi đốt lửa trại. Chiến sĩ ta bỉu môi: “Thứ này chỉ cho vào lò nấu sắt vụn”.

Quân đội Sài Gòn lúc bấy giờ chỉ được trang bị các loại vũ khí bộ binh thời Pháp để lại như cacbin, tông-sơn, loại trung niên 24 - 29, súng trường bán tự động garăng vừa dài vừa nặng của Mỹ viện trợ cho Pháp... chẳng bì được với vũ khí bộ binh ta. Loại súng hường bán tự động CKC của Liên Xô sản xuất rất gọn nhẹ, bộ đội chủ lực như trung đoàn tôi vẫn không dùng đến. Một trăm phần trăm AK47. Có loại thời bình trông quen mắt, nhưng thời chiến đã làm cho Mỹ - ngụy tán đởm kinh hồn là B40 và B41. Uy lực hai loại này không một xe tăng hay bọc thép nào của Mỹ - ngụy thời ấy chịu nổi nếu bị trúng đạn. Nhưng nó chỉ bắn ở cự ly gần từ 50 đến 150 mét. Xa hơn có ĐKZ 75 (cự ly xa nhất của loại này nếu bắn vòng cầu như pháo mặt đất đi xa đến 6000 mét). Ta hơn hẳn quân đội Sài Gòn về vũ khí bộ binh. Ngay bộ binh Mỹ cũng không bì được. Thứ duy nhất của Mỹ lính ta mê mà nó đã gây thương tích cho tôi là phóng lựu M79. Tôi quan tâm và thích nhất trong đống chiến lợi phẩm là 6 chiếc máy vô tuyến PRC 25. Nó hơn hẳn mình loại này. Bộ binh ta thời đó cấp tiểu đoàn chưa trang bị máy bộ đàm để liên lạc với các đại đội.

Một nhóm chiến sĩ huơ chân múa tay khi gặp chúng tôi. “Chà, đánh trận này khoái quá thủ trưởng ạ! Cứ như diễn tập thực binh. Có điều quân xanh lại là ngụy thật”.

Một đồng chí kể lại:

- Em xung phong vào một căn nhà gạch, ôi! Thủ trưởng đoán xem cái gì nào. 8 thằng bậc ngửa chết đứ đừ bên mâm thịt lợn. Có lẽ mấy con lợn của dân bị chúng chọc tiết đã được anh em mình trả thù cho chúng. Thức ăn tung toe vung vãi khắp nơi. Một quả đạn cối rơi trúng xuyên thủng nóc nhà, không một tên thoát chết. Thủ trưởng cần ghi công cho các đồng chí bên cối. Hôm nay cối giã ra trò làm món chả giò a ha! Lập công lớn...

Anh em đưa đến chỗ tôi 3 cô gái không còn trẻ, ăn mặc đồng phục quần tây áo sơ mi vải đen mang dép rọ đầu trần. Một chiến sĩ trên đài quan sát được thay phiên đến báo với tôi chính 3 người này trong ấp ra đón bọn biệt động 31 đây. Tôi cười, chính nhờ 3 cô báo “tình hình êm” nên quân ngụy chủ quan mất cảnh giác, bị no đòn. Ba cô gái luôn mồm thanh minh là dân thường đã tản cư, sáng nay theo lính về ấp trông chừng nhà có hề hấn gì sau mấy ngày cộng hòa đánh nhau với giải phóng!

Các anh chính trị giải thích chánh sách tù hàng binh của ta và đồng bào vùng bị tạm chiếm để mấy cô yên tâm. Nếu có làm việc gì đó cho địch chẳng qua vì hoàn cảnh và bị ép buộc.

Nhìn các anh nói chuyện với mấy cô gái tôi sực nhớ đến chuyện “Ô rờ lùi” cách đây 15 năm thời đánh Pháp nên bật cười ra tiếng. Cậu Văn công vụ lúc nào cũng theo sát bên tôi nắm lấy áo vặn vẹo mãi chuyện tôi cười. Tôi nói đó là chuyện vui thời đánh Tây. Thế là Văn và Thóc bắt tôi hứa phải kể lại khi có dịp.

Niềm vui chúng tôi chưa thật trọn vẹn. Cái buồn ập đến. Anh Sơn phó chính trị viên tiểu đoàn đến báo ta có 4 chiến sĩ hy sinh và 7 bị thương. Số thương đều nhẹ, không ai chịu lui về sau.

Anh Thạch dặn dò các chính trị viên đại đội chuyện triệt để chấp hành chính sách chiến lợi phẩm, tù hàng binh. Mỗi đại đội tổ chức một tổ cứu thương mang đầy đủ thuốc men bông băng trở lại trận địa băng bó cho số lính ngụy bị thương. An ủi họ yên tâm trước sau gì sẽ có đồng bọn đến thu nhặt đưa về. Ai nằm xa bên ngoài gắn đưa họ vào những căn nhà không bị cháy. Ai nặng cần thì tiêm thuốc cầm máu, hồi sức cho họ... Anh cử một chính trị viên phó đại đội phụ trách chuyện này.

Mọi việc chúng tôi giải quyết sau trận đánh tuy khẩn trương nhưng lặng lẽ âm thầm bảo đảm bí mật mặc cho máy bay gầm rú trên đầu ném bom bắn róc két. Chúng tôi tiếp tục trụ lại ngay trận địa để làm thêm chuyện bất ngờ ngày mai nếu chúng liều lĩnh mang xác đến.

Tiểu đoàn 8 dứt điểm đồn Phước Quả khi tiểu đoàn 7 chúng tôi diệt gọn tiểu đoàn 31 biệt động quân ngụy đến cứu viện giải tỏa.

Chiều xuống nhanh.

Máy bay địch vẫn hoạt động đến tối sẫm. Không quả bom viên đạn pháo nào rơi trúng đội hình tiểu đoàn. Quả gần nhất cũng năm bảy mươi mét. Địch không ngờ chúng tôi sau trận đánh lại bám trụ ngay mép rừng tại vị trí xuất phát tấn công trong trận chiến ban trưa. Khu rừng phía sau kín dày làm áo giáp che chở chúng tôi khá hiệu quả. Chúng đinh ninh Việt cộng đánh xong đã lui, nên phi pháo trút xuống hai bên bờ bưng và các dãy rừng phía sau nhằm “vuốt đuôi ta”.

Đêm xuống.

Trăng thượng tuần tỏa sáng bàng bạc mờ ảo. Đâu đó có tiếng chó tru từng hồi dài khiến bãi chiến trường chưa được thu dọn đầy cảnh chết chóc thêm phần thê lương ảm đạm...!

Địch ngưng hoạt động phi pháo, nhưng cối 106,7 ly bắn cầm canh. Đơn vị vận tải trung đoàn đến tải toàn bộ chiến lợi phẩm hàng mấy trăm khẩu súng đủ cỡ đủ loại về phía sau. Thứ này sẽ trang bị cho bộ đội địa phương và du kích xã ấp. Anh em dùng buổi tối trong công sự bằng cơm vắt muối đậu. Các đại đội có chiến sĩ hy sinh vẫn để thi hài tại chỗ, lần lượt anh em đến viếng, vuốt ve nắn bóp tay chân như khi còn sống. Lời khấn của người đang sống tiếp tục sự nghiệp của người đã khuất, quyết tâm đánh Mỹ đến cùng. Anh em muốn đồng chí mình bên nhau trong đêm cuối cùng trước khi chia tay vĩnh biệt!

Tôi tiếp nhận thông báo của trên chưa thấy biểu hiện gì của Sài Gòn tiếp tục gởi viện binh lên Phước Long. Chúng tôi vẫn trong tư thế sẵn sàng.

Công sự ban chỉ huy được khoét rộng đủ chỗ cho cuộc họp chớp nhoáng của Đảng ủy tiểu đoàn. Những cuộc họp thế này ngay tại trận địa không quá 20 phút.

Bình minh ló dạng.

Một buổi sáng thật êm ả. Không khí sặc mùi chiến tranh trong suốt mấy ngày nhất là hôm qua hầu như biến tan theo màn đêm đẩm ướt sương rơi.

Tôi bước lên mô đất cao, vị trí chỉ huy của tôi, quan sát toàn cảnh địa hình và khu ấp chiến lược. Sương xuống dày đặc hòa lẫn màn khói âm ỉ từng những đám cháy bốc lên một màu trắng đục che mờ tầm mắt. Xa xa núi Bà Rá như một chóp nón khổng lồ ẩn ẩn hiện hiện trong sương mai. Tôi bỗng thấy mủi lòng khi nghĩ đến mấy trăm xác người nằm rải rác trước mặt tôi. Không hiểu giờ đây những bà mẹ những người vợ có biết số phận họ như thế này không? Tại sao họ phải chịu cảnh phơi thây ngoài chiến địa? Cái chết của họ thật vô nghĩa. Họ đổ máu cho ai? Cho quyền lợi bọn ăn trên ngồi trốc ở Sài Gòn và Hoa Thịnh Đốn để đổi lấy đồng lương rẻ mạt. Nếu đó là những xác chết của bọn xâm lược từ bên kia đại dương đến, tâm trạng tôi lại khác. Đằng này dù sao  họ vẫn mang trong người dòng máu Việt. Họ bị lừa dối. Họ chưa nhận ra và cũng chưa ai chỉ cho họ con đường sáng. Thương thay!

9 giờ mặt trời lên cao. Chưa có thông báo gì thêm về phản ứng của giặc ở Sài Gòn và tiểu khu Phước Long. Đài quan sát chưa phát hiện động tĩnh nào từ thị trấn Phước Bình. Chưa thấy bóng dáng một người dân đi lại trong vùng. Chỉ có chiếc trinh sát L19 lên lượn đảo mấy vòng rồi bay đi.

12 giờ trưa. Mặt trời đứng bóng. Tôi được lệnh cho bộ đội đưa về vị trí tập kết - Chắc Sài Gòn bỏ cuộc - Tôi nói với các anh trong ban chỉ huy. Ai cũng tỏ ra nuối tiếc không được đánh trận thứ hai.

Tiểu đoàn vượt qua khu rừng ngổn ngang cây lá như sau trận B52. Vừa về đến vị trí đợi chờ chưa kịp đặt ba lô nghỉ chân tôi được lệnh cấp tốc quay lại trận địa. Lập tức chúng tôi lấy đuôi làm đầu khẩn trương vận động đến bờ bưng nam. Máy bay pháo binh địch hoạt động trở lại. Chúng tập trung hỏa lực vào bìa rừng nơi tôi bố trí địa hình tiểu đoàn thành tuyến tản binh trong trận đánh hôm qua. Chúng trút xuống đây một lượng không nhỏ bom đạn.

Bộ phận đi đầu chuẩn bị vượt bưng có lệnh quay lại. Tôi đâm hoang mang không hiểu tình thế diễn biến ra sao mà lệnh lúc này lúc khác. Có anh trong ban chỉ huy đoán rằng có thể cấp trên thấy không cần thiết đưa bộ đội chui vào bẫy chết làm mồi cho phi pháo địch, thương vong vô ích. Vừa lui quân vừa bàn qua tán lại. Tôi nhận tiếp thông báo khi tiểu đoàn vừa rút về vị trí tạm dừng, trung đoàn nhận được tin tên Thuần chuẩn tướng tư lệnh sư đoàn 5 ngụy có biệt danh “Sư đoàn máu và nước mắt” trực tiếp đi xe bọc thép thị sát mặt trận Phước Quả. Hắn cùng đoàn thuộc hạ hành động chớp nhoáng còn nhanh hơn nhiều lần cái người ta gọi “cưỡi ngựa xem hoa” rồi biến đi ngay. Chính lúc chúng tôi đang vận động trở lại trận địa được lệnh quay về vì hắn chuồn nhanh quá. Văn cười nói với Thóc: “thằng chuẩn tướng mắc dịch ấy nên lấy cái tên Chuồn đúng hơn là tên Thuần. Chắc bọn hắn chết khiếp khi thấy hàng trăm xác chết của lính hắn trương phình dưới cái nắng hanh hao này mà vãi... phân ra đầy quần ấy chứ lị. Tiếc ơi là tiếc! Giá ta lui chậm một chút thì tớ vớ được cái lon tướng thằng này về để dành... đóng kịch”.

Chiều hôm ây chúng tôi trú quân trên đường từ Phước Quả về hướng Kho Xanh trong vùng giải phóng. Đến giờ thời sự của đài tiếng nói Việt Nam, phát thanh viên với giọng phấn khích hào hứng báo tin cho cả nước và bạn bè năm châu biết chiến công hào hùng oanh liệt của quân giải phóng và nhân dân miền Nam ở mặt trận Phước Quả — Phước Bình tỉnh Phước Long. Tiếp theo là bài bình luận ca ngợi sự trưởng thành và tài nghệ chỉ đạo chỉ huy độc đáo trong đợt hoạt động ba đến bốn ngày, đánh nhiều trận trên cùng một trận địa vẫn giữ được yếu tố bất ngờ đưa địch vào thế hoàn toàn bị động.

Bản tin và bài bình luận tiếp tục phát đi phát lại trong các buổi thời sự và chương trình dành cho Quân đội nhân dân và Quân giải phóng của đài Tiếng nói Việt Nam và đài phát thanh Giải phóng.

Anh em chúng tôi những người góp công sức và xương máu trong chiến thắng này ai cũng thấy đôi chút kiêu hãnh và lòng tự hào.

Nhân lúc rỗi rảnh mắc võng đu đưa dưới những cụm tre già, Văn và Thóc níu áo tôi đòi nợ câu chuyện thời chiến tranh chống Pháp tôi hứa kể hôm trước.

Đó là câu chuyện “Ô rờ lùi”.


Chuyện xảy ra trong đêm 18 tháng 9 năm 1952.

Bộ đội xung kích chúng tôi (đơn vị đặc công chủ lực nòng cốt của lực lượng vũ trang Bình Thuận và các tỉnh Cực Nam Trung Bộ) lần đầu vận dụng chiến thuật đặc công diệt gọn đồn Ngã Hai trên quốc lộ 1 cách trung tâm thị xã Phan Thiết về phía nam 7 km. Ta diệt một đại đội địch, thu toàn bộ vũ khí, trang cụ...

Hoàn thành nhiệm vụ, phân đội do tôi chỉ huy lui về vị trí triển khai cách phía tây đồn 400 mét. Đến nơi kiểm tra lại quân số có 40 anh em nhưng lại thiếu đồng chí Chánh phân đội phó. Tôi lấy làm lạ vì suốt trận đánh Chánh luôn ở bên tôi. Nhất định đồng chí ấy không bị thương vong.

Tôi vẫn không yên tâm nên vội quay lại trận địa. Cái đồn to lớn nhiều lô cốt, nhiều dãy nhà ngang dọc chứa cả trăm lính trú ngụ giờ chỉ còn những đống gạch vụn. Đông đảo dân công cười nói xôn xao náo nức khuân vác chiến lợi phẩm chuyển tải về căn cứ.

Hỏi thăm mọi chỗ vẫn không thấy Chánh.

Tôi quá nóng ruột vòng ra trước cổng đồn. Một đám đông phụ nữ đang được tập trung nghe bộ đội Việt Minh nói chuyện. Họ là vợ hoặc chị em lính ngụy. Một số được ta giải thoát đưa ra khỏi đồn, một số cư trú trong các xóm gần đây chạy đến. Trước mất họ một anh bộ đội đang giải thích chính sách tù hàng binh của chính phủ kháng chiến. Nhác thấy bóng lính mình đang làm “chính trị” với nhóm phụ nữ tôi vừa mừng vừa ngượng ngùng sửng sốt. Mừng vì tìm thấy Chánh. Ngượng vì anh ta đang “trần như nhộng” mà lại ngồi trước đám đàn bà con gái thao thao bất tuyệt. Chánh ngồi chồm hổm, tay cầm tiểu liên Mat (Pistolet Mas) chống báng trước bụng, tay vẽ vòng vòng trên không minh họa ý đang nói. Toàn thân anh ta không mảnh vải che thân. Bình minh đang ló dạng, trời nhập nhoạng nửa tối nửa sáng. Chỗ Chánh và đám phụ nữ ngồi khói trong đồn tỏa ra mù mờ khó nhìn rõ mặt người Tôi vội vàng đứng chắn trước mặt Chánh che khuất anh với đám phụ nữ, thầm thì vào tai báo anh biết... chưa mặc quần. Chánh giật mình hoảng hốt sực nhớ việc này. Anh vội vã dùng báng súng che “hạ bộ”, tay chống đất làm động tác lùi. Anh lùi dần về phía sau nhưng miệng vẫn lắp bắp “... xin... xin lỗi chị... chị em cứ... cứ an tâm”. Chánh vốn có tật cà lăm, lúc bối rối càng cà lăm tợn. Nhìn tư thế động tác “ô rờ lùi” của Chánh tôi cố nín cười mà bụng cứ nôn nao quặn thắt.

Có chuyện này, vì lần đầu bộ đội xung kích áp dụng chiến thuật đặc công tiêu diệt cứ điểm địch. Để dễ tiềm nhập tiếp cận mục tiêu không bị lộ, chiến sĩ trực tiếp công đồn phải cởi bỏ quần áo để lại vị trí triển khai. Ai có nước da sang sáng lấy bùn đất xoa khắp thân mình. Làm thế không bị bắt ánh sáng đèn chiếu của địch.

Phấn khởi chiến thắng, thấy nhóm phụ nữ than khóc râm ri, Chánh động lòng. Anh làm cái việc đáng ra phải là nhiệm vụ của cán bộ chính trị. Anh quên bẵng khi kết thúc trận đánh, việc đầu tiên là mặc lại ngay quần đùi được xếp nhỏ mắc ngay thắt lưng.

Sau này mỗi lần chiến đấu công đồn, chúng tôi rút kinh nghiệm khi đã tiềm nhập bí mật ém sẵn nơi vị trí xuất phát xung phong trước khi có lệnh nổ súng, tranh thủ mặc quần ngay. Chứ ai lại để “tồng ngồng” thế coi sao được.

Kỹ thuật tiềm nhập thuần thục điêu luyện, lính xung kích đặc công chúng tôi không phải “trần như nhộng” nữa.

9


Về đến vùng giải phóng gần binh trạm Kho Xanh trú quân nghỉ ngơi. Trong hai ngày tiểu đoàn hoàn thành lán trại khang trang đẹp mắt. Tôi nghĩ trên sẽ cho dưỡng quân vào dịp Tết Nguyên Đán sắp đến. Đoàn Văn Công sư đoàn 5 đã về phục vụ chúc mừng chiến thắng của tiểu đoàn.

Ngỡ tưởng được thư thả với thời gian lâu lâu. Không ngờ đặt lưng chưa ấm chỗ trên chiếc sạp tre bện rất khéo của những bàn tay anh em trinh sát, tiểu đoàn được lệnh hành quân cấp tốc. Có lệnh là đi, có giặc là đánh, quân đội ta là vậy. Chúng tôi lên đường tiếp tục xuôi xuống hướng Nam. Anh em trong tiểu đoàn bộ kháo với nhau: “Phen này biết đâu ta sẽ về Sài Gòn đây”. Cả bọn cao hứng đồng loạt hát “... Hành quân xa tuy có nhiều gian khổ... Đời chúng ta đâu có giặc là ta cứ đi...”.

Suốt hai ngày hành quân, chúng tôi đến một vùng có địa danh Tà Thiết, Tây nam thị trấn Lộc Ninh của tỉnh Bình Long. Bây giờ đối với tôi thuộc nằm lòng. Lúc đó còn lạ lẫm lắm. Tiểu đoàn trú quân trong một căn cứ cũ, nghe đâu của một đơn vị thuộc sư đoàn 7, một trong ba sư đoàn chủ lực mới được thành lập không lâu ở Nam Bộ. Căn cứ nằm phía Đông đầu nguồn sông Sài Gòn cách không xa mũi Ken-nơ-đi. Không hiểu sao trong bản đồ tiếp giáp hai nước Việt Nam - Campuchia, phần đất của Miên có một mõm nhô ra, người ta đặt cho nó cái tên “mũi Ken-nơ-đi”. Căn cứ có sẵn công sự chống phi pháo, hầm ngủ có nắp dày, bếp Hoàng Cầm... Nó gần sát một con suối lớn nước sâu đến thắt lưng. Tại đây chúng tôi nhận những khẩu phần ăn bồi dưỡng chẳng kém chi ngày Tết như: sữa hộp đặc, sữa bột, thịt chà bông, cá tra khô, đường trắng, đường vàng, các loại đậu khô, nước mắm kem, chao đặc, kể cả kẹo bánh, thuốc lá con Két, trà... Sau này chúng tôi mới biết những thứ này đúng là tiêu chuẩn Tết. Cấp trên cho bồi dưỡng trước nhưng không thông báo để giữ bí mật cho chiến dịch Mậu Thân.

Về căn cứ mới, vừa ổn định chỗ ăn chỗ ở ngày hôm trước, ngày hôm sau mới hừng sáng, ánh nắng xuyên qua kẽ lá rọi một mảng sáng phủ trùm lên nóc hầm, tôi nghe có tiếng trực thăng bay từ hướng Lai Khê đến. Một tốp 3 chiếc vũ trang bay rất thấp rà sát ngọn cây. Vừa lao đến khu vực đóng quân chúng tôi, không lượn vòng chúng xả đại liên, trọng liên ào ào kèm những tiếng nổ lụp bụp lạ tai trên mặt đất. Có mùi khét nồng nặc khó chịu. Tôi vọt lên miệng hầm vừa lúc hai vật lạ như hai viên pin cỡ lớn dùng cho đèn bấm lọt trúng miệng hầm nổ đốp một tiếng. Khói tỏa mù mịt đặc quánh trong hầm ngủ. Lúc này tôi đã lên miệng hầm. Biết đây là chất độc làm nghẹt thở, tôi vội chụp chiếc khăn ướt nhanh chóng bịt mặt mồm mũi. Nhưng khi dùng điện thoại báo cáo khẩn cấp lên trung đoàn tiểu đoàn 7 bị tập kích hóa học, và lệnh các đại đội áp dụng biện pháp phòng chống từng dự liệu trước đây, tôi hít phải mấy hơi khói nguy hiểm. Nó làm đầu óc choáng váng, rát cổ họng tức thở... Tôi vội phóng ba bước lao xuống suối lặn chìm trong dòng nước chảy rất chậm. Được năm bảy giây sau tôi ló đầu quan sát. Mọi người đều làm như tôi. Cả tiểu đoàn đều đóng dọc ven hai bên suối. Nhờ cái suối lớn đầy nước, toàn tiểu đoàn tôi được nhanh chóng hóa giải khí độc rất hiệu quả.

Đầm mình trong suối nước mát lạnh, mọi biểu hiện khó chịu được dịu dần. Nhờ mấy trận gió lớn như cơn giông nhỏ từ đâu thổi đến xua tan khói độc. Trực thăng làm xong việc đã cút đi. Mọi chuyện trở lại bình thường. Tôi lên bờ lệnh toàn bộ trở về công sự gấp. Có thể địch sẽ dập pháo - như chúng nghĩ - ta chưa kịp hoàn hồn. Quả nhiên vài phút sau pháo địch từ các trận địa ở thị xã Bình Long, thị trấn Lộc Ninh, chốt dã chiến Ba Đồng Tâm, căn cứ cầu Cần Lê... Tập trung cấp tập dữ dội vào căn cứ chúng tôi. Ít ra các hướng gộp lại phải 16 đến 20 khẩu các loại từ 105 ly đến 155 và cối nặng 106,7 trong suốt nửa giờ. Chúng dùng đủ loại đạn: đạn xuyên phá công sự, đạn chụp trên không, đạn sát thương mặt đất... Một khu rừng khi chúng tôi mới đến hầu như còn nguyên vẹn. Thế mà sau đợi oanh kích nó ngổn ngang cây lá bị mảnh đạn chặt chém tơi bời, trông như sau cơn bão lửa của B52.

Cuộc tập kích bằng vũ khí hóa học và hỏa lực pháo binh do sư đoàn 1 có biệt danh “Anh cả đỏ” Mỹ thực hiện

Vài ngày trước đây Mỹ đang mở cuộc hành quân có tên “Hòn đá vàng” càn quét ác liệt vùng ven biên giới giữa ta và Campuchia từ Sóc-con-trăn ven Suối Ngô đến Cà Tum, Đồng Pan. B52 liên tục đánh phá ngày đêm. Tiếng nổ kéo dài rung chuyển như những cơn động đất. Cho đến lúc này cuộc hành quân của Mỹ chưa kết thúc.

Tôi vốn không tin chuyện may rủi, có điều đáng mừng qua trận tập kích khí độc và hỏa lực pháo binh Mỹ chúng tôi không có chiến sĩ nào thương vong. Đôi ba anh em còn chút mê tín cho rằng không phải ngẫu nhiên khi Mỹ tập kích hóa học, ta lại có dòng suối đầy nước bên cạnh mặc dù trời đã vào mùa khô. Không phải ngẫu nhiên có những cơn gió mạnh nổi lên xua tan nhanh chóng đám khí độc, ắt phải có sự linh thiêng của đất rừng Miền Đông vung biên giới, ắt phải có vong linh đồng chí đồng đội phù hộ chúng ta.

Chính trị viên nói với tôi: “Anh em có chút mê tín, nhưng lại là những điều “mê tín dễ thương”. Một lòng tưởng đến đồng đội đồng chí. Ta nên trân trọng tâm linh của anh em”. Tất nhiên tôi không phản đối. Ngay bản thân tôi trong nhiều trường hợp gặp cơn nguy hiểm, cái mà tôi thường hay nói ranh giới giữa sự sống và cái chết trong lúc lâm trận hoặc khi gặp một tai biến nó chồng chéo đan xen nhau, tôi đã nghĩ đến vong linh những đồng chí đồng đội hy sinh. Tôi hy vọng có sự che chở của họ. Tôi không tin thượng đế nhưng tôi tin vong linh những anh hùng liệt sĩ. Cho đến lúc này khi tuổi đã về chiều, có lý do nào đó đôi lúc tôi buồn chán, tức giận... Nhưng khi nhìn lên ảnh Bác Hồ treo ở một nơi trang trọng trong nhà, tôi ngắm nhìn Người tự nhiên lòng tôi thanh thản, trí óc sáng suốt, tâm hồn thư thái nhẹ nhàng... Ai công kích điều này. Mặc, còn tôi vẫn tin Người là một vị Thánh!

Chiều tối tiểu đoàn di chuyển đến căn cứ dự bị cách khoảng một giờ hành quân.

Vào chiến trường Miền Đông, trận đầu tiên chúng tôi “ăn gỏi” gọn tiểu đoàn 31 biệt động quân ngụy Sài Gòn. Bây giờ “giơ đầu chịu báng” dưới vũ khí hóa học và hỏa lực pháo binh Mỹ. Có điều chúng tốn khá nhiều công sức đạn dược nhưng chẳng nên cơm cháo gì.

Mỹ phát hiện căn cứ có thể trước khi chúng tôi đến vốn bị bỏ trống. Khi có mặt chúng tôi, thám báo địch đánh hơi, hoặc đã thả máy phát hiện tiếng động chưa xác định chính xác cụ thể nên đánh hú họa. Nếu chúng nắm chắc lực lượng đối phương cấp tiểu đoàn, Mỹ không tiếc gì bom đạn. Chúng sẽ dội chúng tôi nhiều lần hơn thế. Chúng sẽ không bỏ qua sử dụng B52.

Trên đường hành quân đến căn cứ dự bị, tôi được lệnh đi gấp đến gặp cán bộ cơ quan cấp trên để trực tiếp nhận nhiệm vụ, không phải thông qua cấp trung đoàn.

Về sau tôi mới rõ điều này. Lúc bây giờ không tài nào và cũng không có cơ sở để mò đón nhiệm vụ trên.

Đi cùng tôi có chính trị viên, Văn, Thóc cùng tổ trinh sát 3 đồng chí.

Đêm hôm ấy trăng rất sáng. Chắc ngày rằm hay mười sáu tháng chạp năm Đinh Mùi, tôi không nhớ rõ, nhưng đang là tháng giêng Tây năm 1968. Trong điều kiện hành quân và chiến đấu thế này ít khi chúng tôi có được khái niệm về thời gian ngày tháng. Chẳng ai có thứ đồng hồ lịch khá phổ biến sau này. Ngay cuốn lịch nhỏ bỏ túi cũng không sao có được. Đêm nào ra khỏi rừng thấy trăng tròn sáng đoán là rằm hoặc trước hay sau đó một ngày.

Người dẫn đường đưa chúng tôi vượt qua con suối khá rộng, sâu, đầy nước bằng chiếc cầu do một thân cây to bắc ngang. Hai bên bờ, rừng le khá rậm kín đáo. Có mấy anh bộ đội đang ngồi trên mõm đá rửa rau. Thật lạ! Tôi rất ngạc nhiên vùng này sao lại trồng được bắp cải? Thứ này chỉ ở Bắc, Đà Lạt nhiệt độ thấp, trời lạnh mới trồng được. Chúng tôi ở Tây Nguyên hơn năm có thấy nó bao giờ. Đem thắc mắc hỏi đồng chí anh nuôi vừa đặt gánh rau loại này xuống mép suối. Anh cười nhìn chúng tôi lạ lẫm như muốn hỏi: “Mấy ông ngố này ở đâu trồi lên đây thế”. Rồi anh cũng làm chúng tôi thỏa mãn sự tò mò. Với giọng Nam Bộ anh cho biết vùng này tuy trời không lạnh, vào mùa giáp Tết người ta trồng được và trồng nhiều thứ này. Bây giờ tôi mới nhận ra mình là lão ngố thật, ở Tây Nguyên chỉ xuyên rừng lao dốc có gặp ai bán buôn rau cải. Không vào buôn làng nào có dân, lấy đâu ra rau mà thấy. Thứ duy nhất vô tình chúng tôi bắt gặp là... xoài. Xoài nhiều vô kể. Xoài nặng trĩu cây lủng lẳng sát mặt đất. Số là khi đi nghiên cứu địa hình, không biết sao đoàn chúng tôi lọt vào một trang trại rộng lớn không người. Trang trại được lập trên một vùng đất bằng hàng cây số vuông chỉ trồng độc nhất một thứ là cây xoài. Xoài được trồng thẳng tắp ngang dọc như trồng cây cao su. Quả đã to bằng nắm tay. Đi cùng đoàn chúng tôi có đồng chí Quân tham mưu phó Bộ tham mưu B3. Ông nổi tiếng khe khắt nóng nảy. Ông ra lệnh cấm không ai đụng đến một trái xoài. “Của chua ai thấy cũng thèm”, tôi dọ hỏi biết trang trại này của Trần Lệ Xuân vợ Ngô Đình Nhu, thế thì tội đếch gì giữ nghiêm kỷ luật dân vận với ả. Tôi ngầm ra hiệu cho số cán bộ đi sau cứ tha hồ giựt bỏ đầy ba lô. Tôi ước tính nếu phải chuyển đi hết số xoài trong trang trại này phải năm ba chục xe vận tải hạng nặng.

Mấy đồng chí rửa rau biết chúng tôi từ Miền Bắc và chiến trường Tây Nguyên vào nên bẻ một nửa bắp cải đưa cho Văn. Anh chàng thèm rỏ dãi còn làm bộ khiêm nhường xua tay: “Ậy, đừng làm thế, phạm tiêu chuẩn các đồng chí”. Đồng chí anh nuôi khác lấy nguyên một bắp dúi vào tay Thóc cười nói: “Lấy đi, lấy đi - rồi anh nhại giọng Bắc – lấy cho chúng em nhờ. Làm khách vừa thôi. Nhìn xem cái bụng đang trách cái mồm kìa”. Cả nhóm chúng tôi cười lên vui vẻ. Chia nhau, cắn nhai mấy miếng, dòng nước ngọt mát dịu của thứ rau quý đối với chúng tôi lúc này làm tỉnh cả người như được nhai sâm Triều Tiên. Đã hai năm mới được nếm lại nó.

Xuyên qua một khu rừng bắt gặp rất nhiều bộ đội đang nằm hoặc ngồi nghỉ bên công sự mới đào. Người dẫn đường thầm thì vào tai tôi cho biết đó là một đơn vị chủ lực của ta. Anh nói thêm: “Chúng ta đang đi trên đất Miên. Con suối anh em rửa rau là ranh giới đôi bên”. Chúng tôi băng qua một cái trảng rất rộng bằng sáu, bảy sân vận động. Bầu trời sáng trong. Trăng lên cao vành vạnh. Lâu lắm mới thấy lại mặt trăng nguyên vẹn không bị cây rừng che mất tầm nhìn. Gió mát phất phơ. Tôi lật chiếc nón tai bèo ra sau để tóc tung bay, đầu trần hứng gió mát. Tôi cảm giác như đi giữa cánh đồng quê tôi. Giá gì không có việc khẩn cứ ngồi lại quây quần bên nhau tại đây ngắm trăng hứng gió, hít thở không khí êm ả trong lành, không còn sặc mùi khét lẹt của thuốc súng khói bom. Ôi! Thú vị biết bao. Tôi đặt câu hỏi cho mình: “Còn tốn bao nhiêu xương máu nữa, còn phải chịu bao nỗi gian truân mới tạo lập được nền hòa bình cho đất nước này?”.

Chuyện thực tế đánh thức tôi ra khỏi mộng mơ bằng mấy câu vè của Văn ứng khẩu:

Trăng lên khỏi núi
Sẩy chân rớt suối
Chị Hằng trách Cuội
Cuội khóc lu loa
Ngồi mãi gốc đa
Thủng quần chai đít

Đến đây cậu ta bí không nghĩ ra câu tiếp. Thóc được dịp trêu Văn:

Thôi đừng vờ vịt
Thấy bắp cải thèm
Mà lại e hèm
Giả vờ không nhận

Cậu Thành trinh sát dậm thêm câu kết:

Bụng mắng một trận
Mồm dãi ứa ra
Làm phách quá ta
Bao nhiêu xực hết...

Cả nhóm cười rộ. Thật ít có được giây phút hiếm hoi như hôm nay với những tràng cười sảng khoái. Chúng tôi quên bẵng mọi chuyện nguy hiểm mới xảy ra trưa nay.

Đến bìa rừng vào sâu bên trong khoảng 100 mét hiện ra một căn nhà được dựng bằng cây rừng, mái lợp lá trung quân. Bốn bề thưng kín không để ánh đèn lọt ra ngoài. Một người đàn ông trung niên ra tiếp chúng tôi. Gian nhà khá rộng, không bày biện một thứ gì ngoài chiếc bàn gỗ cũ kỹ. Mặt bàn hơn mét vuông trên trải rộng hai mảnh bản đồ. Một mảnh tỉ lệ 1/50000, mảnh khác 1/25000 loại không ảnh. Cả hai đều do Mỹ sản xuất trong những năm 1964 -1966. Tôi liếc qua biết đây là loại bản đồ địa hình nơi đây và vùng lân cận rất rõ nét.

Người đàn ông tự giới thiệu là cán bộ Bộ tham mưu Miền, không nêu cụ thể chức danh, tên họ.

Vặn ngọn đèn bão cho sáng hơn, ông giới thiệu địa hình trên bản đồ để chúng tôi hình dung trên thực địa một khu vực rộng lớn trên biên giới hai nước Miên - Việt, đặc biệt Đông tây sông Sài Gòn. Ông thông báo lướt qua cuộc càn có tên “Hòn đá vàng” của Mỹ. Phân tích về địch, ông tóm lược:

- Nếu Mỹ càn vào đây theo mấy khả năng:

Một: Đổ bộ đường không bằng trực thăng hoặc nhảy dù xuống cái trảng lớn chúng tôi vừa đi qua.

Hai: Bộ binh và thiết giáp vượt biên giới.

Ba: Kết hợp cả hai là khả năng có thể

Ông dự kiến hướng tấn công của địch:

Một: Từ hướng đông vượt sông Sài Gòn.

Hai: Từ nam đông Nam đánh ngược lên.

Mục tiêu: chiếm cho được trảng trống này làm bàn đạp phát triển sâu vào trong.

Ông giao nhiệm vụ cho chúng tôi đại ý:

Tiểu đoàn tôi được tăng cường một tiểu đoàn súng máy cao xạ 12 ly 7. Một đại đội súng chống tăng ĐKZ 75 6 khẩu, một đại đội công binh chuyên sử dụng các loại mìn... Có nhiệm vụ:

Tổ chức tác chiến phòng ngự cố thủ khu vực này - vừa nói ông vừa dùng bút chì đỏ khoanh vòng trên bản đồ - Ông nhấn mạnh cụm từ “phòng ngự cố thủ”, có nghĩa phòng ngự kiểu trận địa, chết sống phải bám giữ không được lùi. Còn một người chiến đấu một người. Vì sao ư? Không cần biết. Ông ngừng nói lừ mắt nhìn chúng tôi xem phản ứng ra sao. Tôi tỉnh bơ, tập trung tinh thần vào những điểm nổi bật trên tấm bản đồ không ảnh như để tự mình khám phá ra cái điều “không cần biết”. Thấy tôi không vẻ gì tò mò hỏi cắt ngang câu nói, ông hài lòng. Còn tôi hiểu đây là nguyên tắc của người lính.

Ông bắt tay chúc chúng tôi hoàn thành tốt nhiệm vụ.

Tổ trinh sát thông tin quay về đón bộ đội. Tôi và anh Thạch rảo một vòng trảng vừa trao đổi quán triệt nhiệm vụ vừa xem kỹ địa hình, hình thành sơ bộ quyết tâm.

Bốn giờ sáng tiểu đoàn hành quân đến nơi. Cùng lúc các đơn vị súng máy cao xạ, pháo chống tăng và công binh hội quân đủ.

Sáu giờ tuần tự các bước tổ chức đã xong. Bộ đội bắt tay xây dựng trận địa. Hai vấn đề chúng tôi tập trung theo dõi là các trận địa phòng không chống đánh quân đổ bộ và điểm tựa then chốt chống tăng.

Tối hôm đó anh em thức gần trọn đêm làm nốt những công việc cuối cùng trong công tác chuẩn bị chiến đấu.

Mấy ngày sau không thấy biểu hiện triệu chứng gì của Mỹ vào khu vực này. Cuộc càn “Hòn đá vàng” có lẽ chấm dứt. Ở đây thật yên tĩnh. Chỉ nghe tiếng máy bay và pháo bắn ầm ì từ bên đất ta vọng lại. Mấy ngày đầu bận rộn công tác chuẩn bị, bây giờ đến đêm ra bìa trảng đón gió thưởng trăng. Đã hạ tuần về khuya trăng mới ló dạng.

Tôi nhẩm tính có thể đã đến 25 tháng chạp âm lịch. Còn mấy ngày nữa đến tết Nguyên đán. Nếu tính cả tết Mậu thân sắp tới chúng tôi đã trải qua 3 cái tết ở chiến trường. Tết dương lịch 1968 đã qua ngày nào chúng tôi cũng không biết.

Suốt cả tuần ngoài việc diễn tập theo các phương án tác chiến, củng cố công sự hoặc sinh hoạt chính trị tư tưởng, anh em có thời gian rỗi rảnh nghỉ ngơi.

Trong những ngày này vấn đề đặt ra làm tôi suy nghĩ. Ai đề cử với bộ tham mưu Miền để tiểu đoàn tôi làm nhiệm vụ này. Cấp trên tăng cường dưới quyền chỉ huy của tôi một lực lượng quan trọng không nhỏ. Dưới tay tôi em ém gần 3 tiểu đoàn. Tôi dò hỏi trung đoàn, các anh lắc đầu tỏ ra cũng tịt như tôi. (Mãi sau này tôi mới biết người tín nhiệm đề xuất giao nhiệm vụ hệ trọng này cho tôi là đồng chí nguyên Tư lệnh sư đoàn 5 Nguyễn Thế Truyện, người trực tiếp chỉ đạo chúng tôi đánh thắng trận Phước Quả Phước Bình. Sau chiến thắng này ông được điều về Miền, giữ chức tham mưu trưởng của Bộ Tư lệnh tiền phương chiến dịch Tết Mậu Thân).

10


Sắp bước vào ngày đầu năm của Tết Mậu Thân, tôi được lệnh di chuyển tiểu đoàn về đất ta. Khu vực chúng tôi đảm nhiệm phòng thủ không có việc gì xảy ra. Hình như người ta đã hoàn tất mọi mặt công tác cần thiết “bên trong”, cái mà chúng tôi “không cần biết”.

Vượt qua sông Sài Gòn đến một khu rừng thưa tôi bắt gặp một trận địa phòng ngự với những chiến hào, giao thông hào nhiều đoạn liền nhau, có đoạn ngắt quãng. Một tổ trực súng máy gần đường chúng tôi đi qua. Anh em chào nhau qua lời chúc mừng sắp hết năm. Giờ tôi mới hiểu tiểu đoàn tôi làm nhiệm vụ không chỉ riêng một mình, mà chỉ đảm nhiệm phòng thủ trong tung thâm phía Tây sông Sài Gòn. Bên Đông có một đơn vị chủ lực khác bố trí bên ngoài. Mục tiêu mà chúng tôi bảo vệ chắc hẳn quan trọng, (Sau này tôi mới biết đó là một trong mấy khu tập kết lực lượng và cơ sở vật chất kỹ thuật, đặc biệt có cơ quan đầu não chỉ huy chiến dịch Tết Mậu Thân 1968). Trên đường đi gặp phải nhiều thùng sắt hoặc bao bì đựng một loại bột trắng hoặc vàng nhạt tỏa ra mùi rất khó chịu vung vãi khắp nơi. Biết đó là hóa chất độc hại của Mỹ, tôi lệnh mọi người dùng khăn mặt bịt mặt mồm mũi chạy thật nhanh vượt qua

Chúng tôi đến trú đóng trong một căn cứ cũ không rõ của đơn vị nào để lại. Thật yên tâm vì nơi đây đầy đủ “tiện nghi” có sẵn. Anh em không phải tốn công đào công sự chiến đấu và hầm trú ẩn.

Sáng hôm sau tôi được mời lên gặp trung đoàn trưởng. Ông đưa tôi đến chỗ vắng, trút trong bi đông một bát cà phê sữa pha sẵn. Ông chia đôi đưa tôi một nửa. Ông nói: “Chúng ta đón Tết chỉ có thế này thôi”. Bấy giờ tôi mới biết chính xác hôm nay là mùng một Tết Nguyên đán. Trải tấm bản đồ của trung đoàn trưởng lên mặt cỏ, tôi xác định vị trí thị xã Bình Long về hướng Đông bắc tiểu đoàn. Hướng Tây tây nam có căn cứ cầu Cần Lê của Mỹ. Hướng Nam đông nam là chi khu Chơn Thành. Địa điểm tiểu đoàn tôi đóng quân ở trung tâm cách vị trí này trong tầm khống chế của các loại pháo và cối nặng của Mỹ. Xa hơn về phía Nam đông nam là Lai Khê, căn cứ và vị trí chỉ huy của sư đoàn 1 bộ binh Mỹ. Trung đoàn trưởng nhắc tôi chú ý con lộ đỏ từ Bình Long chạy qua khu rừng cao su đến mép phải vị trí tiểu đoàn thẳng xuống ấp Minh Hòa, Minh Thạnh. Tôi liếc nhìn trong bản đồ vùng này được khoanh đánh dấu nhiều vòng tròn đỏ. Ông lệnh cho tôi phải đưa tiểu đoàn chuyển sang chốt đóng bên trái lộ. Trong đêm nay phải hoàn thành việc ém trú quân đặc biệt công sự chiến đấu tại chỗ. Mờ sáng ngày mai trở đi nếu có bộ binh với cơ giới Mỹ vận động trên con lộ này xuống hướng Nam phải đổ ra đánh cầm chân chúng lại. Không cho bất cứ một bộ phận nào của Mỹ có thể thọc được xuống vùng này - đầu bút chì nhọn của ông vòng lướt khu vực Minh Thạnh, Minh Hòa trên bản đồ - Phải giữ cho được 48 tiếng. Ông nhắc lại thời gian khống chế trên và bảo đây là mệnh lệnh tác chiến của cấp trên. Còn vì sao không cần biết. Tôi lập lại bắt đầu mờ sáng ngày mai tức mùng Hai Tết cho đến mờ sáng ngày mùng Bốn Tết không cho một tên Mỹ, một chiếc xe Mỹ nào thoát qua khỏi khu vực tôi phụ trách. Chuyện “không cần biết” tôi chẳng quan tâm. Trên đã không cho biết mà cố tọc mạch chẳng lợi lộc gì. Hãy tự suy nghiệm lấy, nhưng dù có phán qua xét lại đến nát óc, tôi chẳng phát hiện ra ý đồ của trên. Trung đoàn trưởng cũng không hơn gì. Ông tự thú với tôi như thế. Điều mà tôi lo âu không hiểu tại sao “nhét” cả tiểu đoàn vào cái “góc kẹp” chết người này. Nơi tôi sẽ di chuyển đến chỉ cách chỗ trú quân hiện nay 300 mét bên kia con lộ đỏ. Nơi đó chính Bắc là thị xã Bình Long. Bên phải cách 1500 mét là quốc lộ 13 từ Lộc Ninh - Bình Long xuống Chơn Thành xuôi Sài Gòn. Bên trái chỉ 100 mét là con lộ đỏ có khả năng xuất hiện bộ binh và cơ giới Mỹ. Hiện tại chúng có một lữ đoàn thuộc sư đoàn bộ binh “Anh cả đỏ” Mỹ cùng một bộ phận lực lượng quan trọng của trung đoàn 1 thiết giáp độc lập sau cuộc càn “Hòn đá vàng” đang còn lưu trú tại thị xã Bình Long. Nơi ém quân của tiểu đoàn tôi là “góc chết”. Nếu Mỹ từ lộ 13 đánh vào, Bình Long đánh xuống, chiếm con lộ đỏ đánh tạt sang, tiểu đoàn tôi ở vào cửa tử. Nhưng phải cầm chân giặc Mỹ tại đây 48 giờ tức trực diện đối chọi với chúng. Thương vong còn một người cũng phải đánh. Tôi sực nhớ những chuyện chiến tranh trong các tiểu thuyết Tàu. Có những vị tướng bày binh bố trận sau lưng là một con sông lớn. Lệnh phải chặt bỏ cầu phao, thuyền bè bị đốt sạch không còn đường lui. Muốn tồn tại cách duy nhất phải quyết tử đánh thắng giặc. Tôi gật gù tự nhủ tiểu đoàn 8, tiểu đoàn 9 ít khi được sử dụng theo kiểu “đứng mũi chịu sào” như tiểu đoàn 7. Âu cũng là vinh dự cho chúng tôi. Trước đây mươi lăm hôm tôi cũng được lệnh phải phòng thủ trên đất bạn còn một người cũng không được lui. Bây giờ lệnh này được lập lại lần thứ hai, tôi thấy vừa lo vừa có niềm kiêu hãnh ngầm. Được đối đầu với quân Mỹ là thích rồi. Về miền Đông mới đánh ngụy, chưa chạm mặt “Anh cả đỏ” nổi tiếng hàng đầu các sư đoàn bộ binh Mỹ. Toàn bộ lãnh địa Bình Long, Phước Long, Bình Dương, một phần Tây Ninh là địa khu của sư đoàn 1 bộ binh Mỹ phụ trách hoạt động.

Trung đoàn trưởng lên tiếng cắt đứt dòng suy tôi. Hình như đoán được tâm trạng tôi, ông nói: “Đừng thắc mắc, những điều này tớ cũng không rõ. Lệnh trên chỉ thị cho tớ thế, tớ chuyển y lại cho cậu. Trực tiếp chi định làm nhiệm vụ này cho tiểu đoàn 7 cũng do trên”.

Trung đoàn 88 khi vào chiến trường B2 là trung đoàn chủ lực độc lập trực thuộc Bộ Tư lệnh B2 (cũng có tên gọi là Bộ Tư lệnh Miền hoặc R)

Tôi về di chuyển tiểu đoàn sang Đông con lộ đỏ ngay sáng hôm ấy. Khu vực này rừng non chưa bị tàn phá mấy vì bom đạn và chất độc hóa học. Mùa khô lá rụng nhiều nhưng vẫn còn kín đáo. Tại đây có sẵn một căn cứ khá lớn đủ ém cả một đơn vị. Nhiều dấu vết để lại chứng tỏ các chủ nhân vừa rời đi chừng năm ba hôm. Bề rộng khu rừng khá mỏng, từ Đông sang Tây hơn 300 mét. Trừ bờ rừng phía Bắc nơi bố trí cho đại đội 2 bộ binh kéo xuống Nam chưa biết nó dài đến đâu. Đối chiếu trên bản đồ thực tế không còn chính xác, Mỹ ủi phá nhiều nơi thành những khu trắng, đặc biệt ven lộ 13 (vì vậy cứ 6 tháng đến 1 năm Mỹ chụp vẽ lại bản đồ để bảo đảm tính chính xác tuyệt đối cho hoạt động của không quân và pháo binh).

Tôi bố trí đội hình tiểu đoàn thành hình chữ U lật ngược, có thể chống đánh địch cả ba hướng. Căn cứ vào nhiệm vụ được giao tôi xác định hướng vừa phòng ngự vừa tấn công là hướng con lộ đỏ. Hướng này tôi bố trí đại đội 1, phần lớn đại đội 2 nơi vòng cung hình chữ u, dự kiến Mỹ có thể đánh bọc sườn vào quân ta khi chúng bị tấn công trên lộ

Mép rừng phía Đông đối diện với lộ 13 là đại đội 3. Nếu địch di chuyển trên lộ đỏ bị tấn công dự kiến hướng này là hướng chi viện hoặc nghi binh kềm chế ta của Mỹ. Đại đội 3 ứng phó với chúng đồng thời sẵn sàng cơ động làm thê đội 2 của tiểu đoàn. Các hỏa khí trợ chiến như đại liên, ĐKZ 75 đều tăng cường cho đại đội 1 và đại đội 2. Lực lượng dự bị của tiểu đoàn là các trung đội trinh sát, công binh và vận tải có số tay súng bằng 1 đại đội bộ binh

Hôm ấy đúng mùng Một tết Mậu Thân. Không một ai nghĩ đến Tết nhất. Cũng không biết chút gì hương vị của Tết dù chỉ được hít một hơi thuốc lá, nhai một viên kẹo trừ tôi được một ngụm cà phê do trung đoàn trưởng chia sớt.

Chiều tối công tác chuẩn bị cơ bản hoàn thành. Đêm nay hoặc mờ sáng mai có thể chiến đấu nếu Mỹ xuất hiện. Chúng tôi sẵn sàng. Mọi người đều ở ngay vị trí chiến đấu của mình.

Đêm hôm ấy, tức mùng Một rạng sáng mùng Hai Tết có một đơn vị bộ đội rất đông qua khu vực bố trí quân của tôi tiến thẳng ra quốc lộ 13. Cái đuôi cuối cùng của đơn vị này là đại đội thanh niên xung phong không kịp vượt đường vì trời sáng, đành dừng lại ém ngay tại tiểu đoàn tôi. Tôi được lệnh của trung đoàn phải tích cực giúp đỡ bộ phận này, đêm hôm sau tổ chức cho họ vượt lộ 13 an toàn để bắt kịp đơn vị đi trước. Qua họ tôi mới biết đơn vị hành quân là sư đoàn bộ binh 7 chủ lực Miền “xuống đường”. Lần đầu tiên tôi nghe cụm từ “xuống đường”. Xuống để làm gì? Chỉ có những người trong cuộc đang hành động mới biết.

Đại đội thanh niên xung phong chuyên phục vụ chiến đấu cho sư đoàn. Họ có khoảng 60 người đều là nữ kể cả ban chỉ huy. Duy nhất có một “đấng mày râu” lộn vào trong khối này là đồng chí cán bộ hậu cần phụ trách vận tải của sư đoàn được phái theo làm “cố vấn” cho “đơn vị chị em”.

7 giờ tối mùng Hai Tết, tự thân tôi tổ chức yểm trợ cho họ vượt đường nhưng không thành công. Cuộc hành quân cả một sư đoàn đêm trước để lại dấu vết nên lộ. Bộ binh và cơ giới Mỹ vừa xâm xẩm tối đã lặng lẽ bịt kín phục kích một đoạn đường khá dài nơi ta sẽ vượt qua. Cách mặt đường khoảng 50 mét tuy trời tối nhưng bầu trời đầy sao sáng, mặt đường cao hơn mặt ruộng cả mét, nên chúng tôi nằm áp sát đất nhìn lên phát hiện nhiều xe cơ giới nổi bật đen sì lù lù trên mặt đường. Tôi cho trinh sát bò lui lại phía sau lệnh mọi người quay lại về căn cứ để tìm nơi khác. Vừa lúc hàng tràng tiếng nổ của trọng liên trên các xe thiết giáp địch chếch về phía phải tôi xé màn đêm rền vang cả vùng. Những làn đạn lửa đỏ rực bay vun vút về phía mép rừng nơi trận địa của đại đội 3 bố trí. Từ chỗ phát ra tiếng súng và làn đạn bay tôi đoán bị lộ không phải do đoàn tôi. Có thể cùng lúc này có một đoàn nào khác vượt đường như chúng tôi về phía bên tay phải chạm địch.

Tuy thanh niên xung phong lại là nữ nhưng chị em đã dày dạn trong chiến đấu, hành động và động tác hành quân lui quân, lúc gặp biến cố đã thục luyện không kém gì chiến sĩ. Với tình huống thế này chị em rất bình tĩnh không để phát ra tiếng động, nhẹ nhàng không hối hả trườn người nhích dần từng bước ra khỏi vùng uy hiếp sát thương của hỏa lực địch. Trên lưng hoặc vai mỗi người mang đầy những ba lô đạn con, vác trên vai những thùng đạn súng cối, ĐKZ, B40, B41... về lại căn cứ không ai bị thương thất lạc, đặc biệt không đánh rơi một thùng hoặc một quả đạn nào. Ho đâu kém một chiến sĩ trực tiếp chiến đấu. Họ thường xuyên đối mặt giữa ranh giới của sự sống và cái chết nếu hy sinh đâu thua sút một vị anh hùng. Nếu chỉ ca ngợi người lính chiến, một vị tướng tài ba, mà không nói, không viết gì về họ, không hiểu biết lòng can trường của họ thật là không công bằng.

Địch trong các căn cứ tại thị xã Bình Long bắt đầu dội cối 106,7 ly vào trận địa chúng tôi. Tiếng đạn rơi xé không khí xèo xèo, tiếng nổ trầm rền vang như sấm, tiếng cành lá bị mảnh đạn chém gãy răng rắc văng tứ tung... Thế mà các cô gái “chân yếu tay mềm” nơi chúng tôi có người ngồi dựa gốc cây chân gác lên thùng đạn, có người nằm chèo queo ôm quả ĐK ngủ ngon lành. (Vài tháng sau Tết Mậu Thân có bài hát “Cô gái Sài Gòn đi tải đạn” của Lưu Nhất Vũ ra đời phổ biến rộng rãi. Bài hát rất hay và đi vào lòng người. Anh em chiến sĩ chúng tôi không ai không thuộc nếu không toàn bài cũng vài ba câu. Khi hát lên người ta cảm nhận cái chất lãng mạn chiến đấu, tươi tắn, hồn nhiên của những cô gái tải đạn với bông mai rừng trên lưng làm ngụy trang... Thế mấy ai hiểu được những cô gái trẻ đang nằm co ở đây bên đường ranh giữa cái chết và sự sống rất mong manh).

Tôi lệnh cho bộ đội phải đưa tất cả các cô xuống hầm. Chật hẹp gì cũng chia nhau mà ẩn nghỉ qua đêm. Hầm của tôi nhường cho 3 cô gái. Cô lớn nhất 23 tuổi, một cô 20, một cô mới 17. Qua ánh sáng lờ mờ của chiếc đèn pin, nhìn cả ba rất trẻ. Các cô cho biết trong đại đội trừ nữ đại đội trưởng 24 tuổi. Còn lại từ tuổi 23 trở xuống. Chưa ai lấy chồng. Chị em quê các tỉnh miền Đông. Có số ít từ Sài Gòn ra từ Bến Tre lên. Tôi hỏi thăm cô trẻ nhất tóc cắt bum bê có đôi khuyên vàng tròn bằng đồng xu lủng lẳng nơi hai tai: “Vóc dáng em mảnh mai, chưa qua hết tuổi học trò làm sao em chịu đựng được cảnh này?”. Em cười để lộ hai má lúm đồng tiền trông rất xinh nhưng không nói. Cô lớn tuổi nói thay: “Thế mà chả thua chị kém em đâu anh ạ! Một mình nó cõng hai quả ĐK đấy”.

“Em quê Bến Cát” - Bây giờ em mới lên tiếng - “đang học trung học ở Bình Dương, thoát ly được 6 tháng - Vì sao ư? Thấy bọn Mỹ nghênh ngang ngạo mạn bắt ghét. Ai chịu nỗi bọn chúng. Lúc đầu nhiều cái sợ, cái lo, nhớ mẹ nhớ em. Bây giờ quen rồi”.

Tôi không hỏi nhiều để các em tranh thủ nghỉ ngơi. Con đường ngặt nghèo nguy hiểm đang chờ đêm mai và... Biết bao ngày tháng... còn phía trước (sau Tết Mậu Thân vài tháng tôi hoạt động thường xuyên ở chiến trường Bến Cát, sau giải phóng miền Nam tôi qua lại nhiều lần vùng này. Tôi rất tiếc không biết tên và địa chỉ em gái 17 tuổi để tìm thăm - cô gái nhỏ có đôi khuyên vàng lủng lẳng nơi tai).

Sáng mùng Ba Tết, đến giờ phát tin thời sự của đài tiếng nói Việt Nam và đài phát thanh Giải phóng chúng tôi mới hay cuộc tổng tiến công và nổi dậy được phát động trên toàn miền Nam. Trên 30 mục tiêu của Mỹ - ngụy đồng loạt bị tấn công và đánh chiếm trong đêm mùng Hai tết. Đó là bản tin đầu tiên. Sài Gòn hang ổ bọn đầu sỏ Mỹ ngụy đang bị rung động nghiêng ngã với đòn phủ đầu vào Bộ tổng tham mưu ngụy, sân bay Tân Sơn Nhất, đài phát thanh, đại sứ quán Mỹ, Tổng nha cảnh sát v.v... Cuộc chiến đấu của quân ta đang tiếp diễn.

Trước khi nghe bản tin chúng tôi không biết tí gì về chiến dịch. Bây giờ thì đã rõ. Việc chúng tôi được lệnh phòng thủ khu vực Trảng lớn trên đất bạn, cái gọi là “xuống đường”, các căn cứ chúng tôi đến tiếp thu vắng chủ, những việc “không cần biết” và hiện nay chúng tôi đang chốt giữ tại đây, nếu có quân Mỹ di chuyển trên con lộ đỏ phải đánh chặn chúng không cho thọc xuống phía Nam vùng Minh Hòa, Minh Thạnh hậu cứ hướng chủ yếu của chiến dịch, cũng là hành lang vùng giải phóng của ta, cầu nối liền đến cửa ngõ bắc Sài Gòn... Những điều ấy đều liên quan trực tiếp đến chiến dịch. Hãy tưởng tượng xem, quân ta đang đánh vào sào huyệt đầu não Mỹ - ngụy ở phía trước, phía sau ta nếu một chút lơ lỏng, quân Mỹ đấm vào các huyệt trọng yếu nơi cột sống sau lưng thử hỏi điều gì sẽ xảy ra cho ta. Tôi nhận thức được điểm này càng thấy trách nhiệm vô cùng nặng nề. Dĩ nhiên tôi biết đây là nhiệm vụ của cả trung đoàn 88, nhưng tiểu đoàn tôi được phái đứng trên tuyến đầu.

Anh em cứ xuýt xoa không được tham gia trực tiếp đánh vào các cơ quan đầu não Mỹ — ngụy ở Sài Gòn. Chị em thanh niên xung phong mặt buồn xo vì không bám theo kịp bộ đội. Việc tiếp tế đạn dược sao đây. Thấy tôi anh em vây lại bám hỏi:.“Nghe nói “thiên hạ” xuống đường ào ào, còn ta lại ngồi chơi xơi nước nơi lõm rừng này sao thủ trưởng?” Cô chỉ huy đại đội thanh niên xung phong và đồng chí trợ lý tham mưu hậu cần sư đoàn 7 đến gặp tôi khẩn khoản đề nghị bằng mọi cách yểm trợ vượt đường đêm nay. Tôi nói với các đồng chí rằng đã có cách tuy có hơi mạo hiểm một chút.

Đêm vừa rồi tôi không hề chợp mắt. Tựa lưng vào vách hầm đầu óc cứ miên man suy nghĩ tìm cách đưa đoàn thanh niên xung phong vượt đường an toàn. Ngày mai nếu quân Mỹ xuất hiện, cuộc chiến đấu sẽ diễn ra ác liệt. Đoàn bị kẹt lại đây thật nan giải.

Địch ngưng bắn pháo. Một ý nghĩ vụt lóe trong đầu tôi. Tôi cho gọi trung đội trưởng trinh sát đến. Tôi bàn với anh cử 3 tổ đi ngay bây giờ soi một đường chệch về bên trái đường đi đêm qua hướng thị xã Bình Long, men theo bìa rừng cao su ra lộ. Địch không nghĩ ta mạo hiểm đi gần căn cứ chúng. Tôi căn dặn anh việc ém chốt để theo dõi địch suốt cả ban ngày, việc cho người về báo cáo dẫn đường, âm tín hiệu liên lạc v.v

Mờ sáng tôi nghe báo cáo soi được đường. Anh em đã bò ra mặt lộ. Không có biểu hiện gì địch đã phục kích đoạn này. Mọi việc thuận lợi.

Đến trưa mùng Ba Tết, đài quan sát các hướng, các tổ trinh sát mặt đất tin cho biết tình hình yên tĩnh. Hướng Bình Long chưa thấy biểu hiện địch động binh. Tôi bàn với các anh trong ban chỉ huy tiến hành cuộc họp Đảng ủy bất thường mở rộng. Chúng tôi chưa được thông báo của trung đoàn nhưng căn cứ những bản tin thời sự, những bài bình luận của đài Tiếng Nói Việt Nam, đài phát thanh Giải Phóng chúng tôi truyền đạt lại cho anh em. Tôi nói rõ về xâu chuỗi những sự kiện trong nhiệm vụ gần đây của tiểu đoàn đều liên quan trực tiếp đến chiến dịch đang diễn ra ở Sài Gòn. Đặc biệt lúc này địch có khả năng trong ngày mai đơn vị nào đó thuộc sư đoàn 1 bộ binh Mỹ sẽ theo con lộ đỏ đánh thọc sau lưng vùng tập kết hậu cần kỹ thuật tức hậu cứ quân ta để trực tiếp giải tỏa áp lực đang đè nặng Sài Gòn. Đó là điều chắc chắn. Hôm nay chúng chưa xuất hiện có thể do cuộc tiến công của ta quá đột ngột bất ngờ. Chúng chưa kịp tỉnh hồn và dè dặt theo dõi diễn biến tình hình. Ngày mai mùng Bốn Tết bọn Mỹ ở Bình Long bắt đầu cựa quậy. Ta sẽ đối mặt với chàng “anh cả đỏ”. Thời gian còn lại đến đêm phải tích cực hoàn chỉnh công sự (từng đoạn chiến hào, hố bắn cá nhân, hầm trú ẩn phi pháo...). Đơn vị đã được phân công tích cực yểm trợ thanh niên xung phong vượt đường.

Đêm mùng Ba Tết chúng tôi thành công trong nhiệm vụ này được an toàn. Tôi thở phào nhẹ nhỏm.

Lại qua một đêm không ngủ. Mờ sáng trong ban chỉ huy phân công nhau đi kiểm tra lần cuối tại vị trí chiến đấu các đại đội, động viên anh em...

Tôi đến đài quan sát được bố trí bên kia lộ đỏ gần căn cứ cứ hôm đầu mới đến. Tôi nghĩ nếu cuộc chiến đấu diễn ra vị trí ém quân vừa là trận địa của chúng tôi sẽ bị tàn phá khủng khiếp. Đặt đài quan sát gần vị trí chỉ huy của tôi không tiện, sẽ bị khống chế phá hủy ngay từ phút đầu. Cần nghiên cứu đặt chỗ khác bảo đảm bí mật an toàn. Đài quan sát là cặp mắt của người chỉ huy với tầm nhìn bao quát một vùng rộng lớn phát hiện kịp thời mọi hành động địch, giúp chỉ huy phán đoán tình huống và xử lý chính xác kịp thời. Tôi chọn được một vị trí khá tốt cách hầm chỉ huy của tôi khoảng 250 mét đường thẳng nằm chếch trong một khu rừng biệt lập. Chiến sĩ thông tin mắc đường dây chôn sâu xuống đất.

Rời đài quan sát tôi đến đứng bên ngoài mép rừng nơi căn cứ cũ hôm đầu mới đến với sự băn khoăn không mấy yên tâm. Với địa hình này và nhiệm vụ được giao, tại sao “người ta” không cho tôi được phép “bày binh bố trận” theo ý mình, lại bắt “nhốt” cả tiểu đoàn vào cái rọ chật hẹp. Nếu được phép tôi sẽ bố trí một bộ phận lực lượng tại mép rừng nơi tôi đứng. Khi quân Mỹ xuất hiện trên lộ đỏ đội hình của chúng tuy có cảnh giới sưu sách hai bên nhưng vẫn giữ hàng dọc. Nếu đại đội 1 và phần lớn đại đội 2 đánh tạt vào sườn trái của địch, buộc địch từ hàng dọc (khả năng dùng xe bọc thép M113 chở quân) chuyển sang trái thành hàng ngang đối diện trực tiếp quân ta và chúng có thể phát toàn bộ hỏa lực trên các xe cơ giới. Nếu có lực lượng ta bố trí tôi đứng cặp mé rừng sẽ đánh thọc vào sau lưng chúng, ép chúng vào giữa hai gọng kiềm quân ta. Tôi là phương án thích hợp. Nhưng “người ta” không nghĩ thế và không cho tôi làm thế. Tôi lầu bầu với mình: “một sự áp đặt ấu trĩ”. Giá như có mặt sư đoàn trưởng Nguyễn Thế Truyện mọi chuyện sẽ khác. Nhưng bây giờ ông đang chỉ huy ở mặt trận Sài Gòn.

Tôi chưa kịp vượt con lộ đỏ và bãi đất trống về lại vị trí của mình, một toán 2 chiếc trực thăng vũ trang “cá lẹp” từ hướng Lai Khê lên. Lượng một vòng hạ độ cao chúng nả róc két, trọng liên vào trận địa tiểu đoàn tôi. Tốp này chưa dứt tốp khác đã đến. Cứ thế chúng luân phiên quần đảo trút hỏa lực xuống lõm rừng bé tẹo. Trên đài quan sát anh em báo với tôi chưa thấy bộ binh cơ giới địch xuất hiện ở cả hai hướng Bình Long xuống, lộ 13 vào. Các tốp trực thăng vừa dạt ra, pháo bầy từ nhiều hướng cấp tập dồn dập.

Tôi biết đây là những đợt hỏa lực chuẩn bị mở đường trước khi xe tăng và bộ binh địch xuất hiện. Pháo ngừng bắn. Tôi sắp vượt qua bãi trống để về bên kia lộ. Giờ phút này không có mặt tôi tại chỗ, các anh trong ban chỉ huy hết sức lo lắng. Bỗng từng tốp máy bay phản lực ập đến. Bom nổ trên trời. Khói bụi mù mịt. Tôi đứng mép rừng bên này nhìn qua có cảm giác với sức tàn phá của bom đạn như thế khó có thể một sinh vật nào thoát nổi. Tôi xót xa và tự thấy hổ thẹn. Lúc này hàng mầy trãm con người dưới quyền tôi đang đương đầu với vô vàn hiểm nguy khốc liệt. Còn tôi sao lại đứng đây chọn riêng cho mình con đường sống? Mặc dù tại nơi tôi đứng mảnh bom đạn cứ vun vút xé toạt cây rừng. Mấy lần tôi lao ra nhưng bụi khói và sức ép của những quả bom nổ trước mặt hất tôi lại. Tôi đành chờ một khoảnh khắc thoáng hở của hỏa lực địch và lao đi. Tôi không thể chần chừ. Bọn Mỹ sắp ló mặt. Tôi cho mình lúc này ra đài quan sát không thường trực tại vị trí chỉ huy là sai lầm. Tôi giao động. Không phải vì cái chết. Chết ai mà chẳng sợ. Nhưng có cái khủng khiếp gấp chục lần cái chết là trách nhiệm và danh dự. Giặc đến, người chỉ huy trận đánh là tôi lại chơ vơ một mình nơi đây. Điều gì sẽ xảy ra cho tiểu đoàn? Dĩ nhiên không có tôi sẽ có người khác thay thế. Nhưng tôi sống để làm gì? Tự tôi - phải - tự mình loại mình ra cuộc chiến đấu. Thật nhục nhã xấu hổ.

Bất kể bom đạn địch đang còn oanh kích dữ dội tôi lao ra. Có tiếng gọi to sau lưng làm tôi khựng lại. Trung đoàn trưởng đến bên tôi, ông gằn tiếng hỏi:

- Sao lại ở đây, bỏ tiểu đoàn chạy à?

- Tôi lắc đầu. Vừa xấu hổ vừa tự ái, nhưng tôi như câm miệng hến không nói ra lời. Đồng chí lại hỏi:

-Sợ à?

- Vâng có sợ - tôi thú nhận - nhưng không chạy trốn.

- Nhưng sao ở đây? ông lập lại câu hỏi ban đầu.

- Kiểm tra đài quan sát. Đang mắc kẹt. Sắp chạy về thì đồng chí đến. Tôi đi đây, trung đoàn trưởng hãy cẩn thận. Hết đợt oanh kích này bọn Mỹ sẽ xuất hiện. Xin chào.

Vừa lúc máy bay địch lượn vòng trên cao, tôi phóng nhanh qua trảng trống và con lộ đỏ. Chỉ còn mấy mươi mét đến bìa rừng nơi có các đồng đội tôi đang vẫy tay đón đợi. Thế mà tôi cảm thấy như xa hàng dặm. Một loạt đạn pháo nổ ầm ầm đinh tai nhức óc xung quanh tôi. Thân cây mảnh đạn văng tứ tung. Khói bụi phủ trùm, vừa lúc tôi lăn người xuống một đoạn hào nơi có mấy chiến sĩ ẩn bên dưới. Tôi đã nằm trong vòng tay anh em. Tôi nghe có tiếng văng vẳng gọi tên tôi. Tôi bị choáng một chút. Các chiến sĩ rối rít gọi tôi đầy vẻ hốt hoảng. Khi biết tôi không việc gì anh em mừng lắm. Tôi cũng rất mừng không phải vì tôi mới được thoát nạn mà là suốt hơn nửa tiếng đồng hồ bị hỏa lực địch tấn công ác liệt, anh em cả hai đại đội không ai hề hấn gì. Tôi nhắc anh em sau loạt pháo cuối cùng bộ binh và xe tăng Mỹ sẽ “diễu hành” qua đây. Anh em “đốt pháo” đón mừng chúng chu đáo. Hãy “mời” chúng nằm lại nghỉ ngơi. Đất rừng xứ mình không hẹp hòi gì chuyện “định cư” lâu dài của những chàng lính “anh cả đỏ”.

Tôi vọt lên chiến hào lao về vị trí chỉ huy của mình. Tôi không quên nhắc lại cho anh em nhớ đúng ngày này năm ngoái mùng Bốn Tết Đinh Mùi tại khu rừng đồi đá nam lộ 19 Đức Cơ tỉnh Gia Lai, ta đã cho lính sư đoàn 4 bộ binh Mỹ nếm mùi đau khổ, một trận nhớ đời. Điều ngẫu nhiên trùng hợp. Mùng Bốn Tết Mậu Thân năm nay chúng tôi sắp choảng nhau với đơn vị nào đó thuộc sư đoàn 1 nổi tiếng của quân đội Mỹ trên hướng Bắc cửa ngõ Sài Gòn.

Chúng tôi liên tiếp nhận các báo cáo của đài quan sát, các tổ trinh sát tiền tiêu, chỉ huy các đại đội về tình hình địch đúng như dự liệu. Đường dây thông tin từ trung tâm chỉ huy tỏa đi các nơi vẫn thông suốt.

- Hướng lộ 13 vào - tôi nhắc tiểu đoàn phó - hành động của một toán bộ binh địch phía bên ngoài rừng chồi có khả năng chỉ nghi binh đánh lừa sự tập trung của ta. Hướng đối diện nơi vòng cung chữ U do một trung đội đại đội 2 phụ trách, nơi bìa rừng cao su bộ binh địch đang triển khai với lực lượng không nhiều, có thể đó là bộ phận sưu sách bảo vệ cánh trái cho đoàn bộ binh cơ giới đang tiến rất chậm trên lộ đỏ. Tôi căn dặn đại đội trưởng 2: nếu Mỹ không xộc vào trận địa ta mà đi ven mép rừng thì phải ngậm tăm cho chúng đi qua, đến phạm vi đại đội 1, đại đội 1 sẽ giải quyết. Nghe súng đại đội 1 nổ, đại đội 2 đánh tạt sườn vào khúc giữa hoặc khúc đuôi của chúng. Với đại đội 1 nếu bọn sưu sách mang đầu đến nộp phải tiêu diệt, buộc chúng phải phơi xác tại chỗ. Lực lượng cơ giới Mỹ trên lộ đỏ nhất định sẽ xông vào yểm trợ lấy xác. Lúc này hãy sử dụng tối đa các loại hỏa khí chống tăng ĐKZ, B40 B41 với cự ly thích hợp cho từng loại súng. Tại 2 đại đội chúng tôi có 20 hỏa khí chống tăng. Tôi nhắc lại những điều trên vì đã có trong kế hoạch tác chiến.

Trận đánh diễn ra ác liệt kéo dài. Có lẽ bọn Mỹ nhận ra muốn tiến đến được mục tiêu, phải bằng mọi giá đè bẹp cho được kẻ “cản mũi kỳ đà” là một nhóm nhỏ V.C (Việt Cộng) mà chúng cho rằng đã bị tê liệt dưới cơn bão lửa của pháo binh và không quân. Không thể có lực lượng lớn Việt Cộng ở đây. Họ đang dồn xuống Sài Gòn. Vì vậy Mỹ có phần chủ quan. Bọn đi đầu đã có hàng chục tên phơi xác trước các mũi súng đại đội 1 như chúng tôi muốn. Bọn sưu sách phía sau cũng bị đại đội 2 hạ gục một số tương tự. Lũ còn lại tháo chạy ra lộ. Đúng như dự kiến hàng chục xe bọc thép M113 chuyển đội hình hàng dọc sang hàng ngang đối diện với đại đội 1 và 2 bắn trọng liên như phun nước hoa sen vào trận địa ta để bọn cảm tử lăn vào kéo xác đồng bọn. Điều kiện này tạo cho các xạ thủ chống tăng trổ tài. 6 xe ăn phải đạn nằm tại chỗ. Bọn bộ binh trên những chiếc xe hư hỏng nhẹ như bứt xích còn sống sót nháo nhào chạy thục mạng ra xa, bỏ mặc số phận các xe này thành những “quan tài thép chảy”.

Tôi đang theo dõi trận đánh đến hồi khốc liệt ở hướng chủ yếu, trung đoàn trưởng yêu cầu tôi làm việc với ông. Không hiểu sao ông không chịu đối thoại với bất kỳ ai trong ban chỉ huy mà phải là tôi. Làm thế thật rối cho tôi. Vừa báo cáo với ông vừa phải nghe và xử lý tình huống xảy ra ở các hướng. Ông, lẽ ra là người từng chỉ huy hơn ai hết hiểu điều này mới phái.

Mỗi lần quân Mỹ bị ta đánh bật ra là phi pháo chúng trút xuống chúng tôi ầm ầm như trời long đất lở. Trong gian hầm chỉ huy khá rộng, vốn trước kia là hội trường nhỏ của một cơ quan nào đó, bây giờ khói bụi quyện nhau mờ mịt. Muốn nói gì phải thét to vì tiếng bom đạn tiếng súng nổ liên hồi đinh tai nhứt óc. Trung đoàn trưởng lệnh cho tôi cứ 5 phút phải báo cáo với ông một lần. Thật lạ, không lẽ chức trách của tôi đang lúc đánh nhau chỉ làm công việc này? Trong ban chỉ huy còn nhiều người thay tôi làm cái ông muốn, nhưng ông không chịu. Điều này làm bài học cho tôi. Bài học không mới. Nó đã trở thành nguyên tắc của công tác tham mưu trong chiến đấu. Đúng ra tham mưu trưởng trung đoàn phải luôn bên cạnh trung đoàn trưởng, thông qua trưởng tiểu ban tác chiến phải luôn theo sát, nắm chắc và tổng hợp tình hình, đề xuất ý kiến báo cáo với người chỉ huy. Trung đoàn trưởng nắm mọi diễn biến trong chiến đấu của đơn vị dưới quyền thông qua cơ quan tham mưu của mình. Dĩ nhiên có trường hợp đặc biệt, trung đoàn trưởng trực tiếp làm việc với người chỉ huy cấp dưới này cần giảm ở mức ít nhất để người chỉ huy cấp dưới tập trung vào chỉ huy chiến đấu. Tham mưu trưởng trung đoàn không thể ngoài cuộc chỉ làm “cố vấn” cho trung đoàn trưởng.

Còn tôi lúc này chỉ huy mà như người mù. Ở trong căn hầm chỉ thấy bốn vách tường, ba cái máy điện thoại và một nhóm người chung quanh, cùng hít thở thứ không khí sặc mùi thuốc súng khói bom khét lẹt. Tôi muốn tận mắt thấy hành động chiến đấu của chiến sĩ ta và sự ngoan cố thất thần của quân xâm lược. Ở đó tôi gần gũi anh em sẽ là nguồn động viên tinh thần chiến đấu cho họ chứ không bằng hô hào khẩu hiệu trong các cuộc họp. Ở đó có điều kiện xử lý tình huống nhanh và chính xác hơn. Không lẽ tôi giải quyết vấn đề bằng đốc thúc các đại đội trưởng cứ... 5 phút báo cáo cho tôi một lần (?) Chiếc máy dành riêng để liên lạc với trung đoàn lại reo liên hồi. Bên kia đầu dây tôi nghe tiếng ông gằn giọng như mọi lúc ông bực bội khó chịu. Tôi biết ông nóng ruột. Còn tôi càng nóng ruột gấp mười lần ông. Tôi không tự kềm chế điên tiết quật chiếc đồng hồ đeo ở cổ tay trái vào vách hầm nát vụn miệng lầu bầu: “5 phút... 5 phút”. Tôi quăng ống nghe cho tham mưu trưởng đề nghị anh gọi máy làm việc với cơ quan tham mưu trung đoàn. Không ai chịu động chân động tay thì cúp. Việc cấp thiết bây giờ là tập trung chỉ huy tác chiến. Tôi quay sang chính trị viên đề nghị anh cùng tham mưu trưởng thay tôi. Còn tôi ra trận địa của đại đội 1 và 2. Các anh chưa kịp can ngăn tôi đã vọt lên miệng hầm.

Tôi vô cùng sửng sốt, cả cánh rừng với những tàn cây rậm kín đáo bây giờ không còn gì. Cây đổ ngổn ngang, cành lá tung tóe che phủ mặt đất lấp các lối đi. Phải chui lòn, có đoạn bò trườn từng mét một. Chiếc trực thăng “xương cá” vè vè trên đầu lượn qua đảo lại xoi mói dòm ngó tìm mục tiêu chỉ điểm và hiệu chỉnh cho pháo bắn. Chúng đang dùng các loại đạn xuyên phá công sự. Loại máy bay này chỉ có bộ khung. Nhìn rõ tên giặc lái và xạ thủ súng máy từ chân đến đầu nên nó được bộ đội ta đặt cho cái tên “xương cá ”. Nó bay rất chậm như người đi bộ trên mặt đất. Có lúc nó neo một chỗ quay đít xoay vòng ở tầm cao khỏi ngọn cây chừng năm, bảy mét. Văn lúc này vẫn bám sát bên tôi. Tôi thét báo Văn kê súng ngắm cẩn thận quạt cho nó một băng. Văn y lời nổ một tràng dài. Không biết có trúng đạn không chỉ thấy nó giật khựng tăng tốc vút lên cao lao về hướng Bình Long mất dạng. Văn la toán lên: “trúng rồi thủ trưởng ạ!” Tôi bác lời cậu ta: “Rơi xuống đất mới xem là trúng”. Văn lý sự: “Ít ra nó bị thương nên bỏ chạy”. Tôi bảo Văn: “Không có căn cứ nào để tính thành tích ghi công cho cậu đâu. Mục tiêu to đùng gần như cố định tại chỗ trên ngọn cây, cậu không vít được nó xuống đất, chưa thể thành dũng sĩ săn máy bay”. Văn cười hỳ hỳ chống chế: “Dù sao cũng đuổi nó chạy cong đuôi không còn quấy rầy chú cháu mình. Thế là đạt”.

Chúng tôi chui lòn qua những thân cây ngã rạp. Trườn người trên những lớp lá xanh rơi rụng tả tơi dày đặc trên mặt đất đến được chiến hào nơi tiếp giáp giữa hai đại đội 1 và 2. Anh em thoạt thấy tôi đã hoan hô thủ trưởng. Được sự chào hỏi giữa chiến trận của những đồng đội tôi thấy mát lòng hởi dạ. Nhìn anh em người nào người nấy đầu tóc tay chân mặt mũi phủ đóng một lớp bụi dày. Quần áo te tua mồ hôi trộn lẫn cát bụi...

- Sao thủ trưởng ra đây?

- Ra bắt mấy cậu chia phần. Không cho tớ chấm mút tí nào sao? Bọn Mỹ ấy mà.

Cả bọn lại cười. Tiếng cười hồn nhiên của những con người gan lì, coi thường cái ác liệt của bom đạn lửa khói. Điều này động viên củng cố lòng tin của tôi ở họ. Nhất định họ và tôi sẽ đứng vững trên tuyến lửa này.

Điều làm tôi hết sức vui mừng, đó là cuộc chiến đấu diễn ra ác liệt từ sáng đến giờ chỉ có một chiến sĩ hy sinh, vài người bị thương không nặng lắm đã được băng bó chu đáo. Không ai chịu rời trận địa. Thật ra có rời không thể đi đâu. Không nơi nào chắc chắn và an toàn bằng bám lấy công sự. Thường ngày trong huấn luyện câu động viên của các chỉ huy: “Đổ mồ hôi nhiều trên bãi tập ít đổ máu trên chiến trường”. Còn ở đây anh em động viên nhau: “Đổ mồ hôi đào công sự ít đổ máu khi lâm chiến”. Cả hai rất đúng. Nếu không có những công sự vững chắc thế này thì thương vong bộ đội sẽ nhân lên gấp nhiều lần.

Lúc này cuộc chiến đấu dịu đi một chút. Mật độ phi pháo giảm nhiều. Chưa có một xe thiết giáp và một tên lính Mỹ nào vượt qua khỏi phạm vi khống chế của đạt đội 1 và 2. Hướng đại đội 3 yên tỉnh. Hơn 20 phút trước đây khoảng vài mươi tên Mỹ rị mọ từng bước tiếp cận ta thăm dò được anh em nổ súng đón chào rất “rôm rả”. Cả bọn lôi những tên chết và bị thương cong đuôi tháo chạy một mạch ra lộ 13. Tại đây chúng dùng pháo bắn thẳng trên xe tăng nả liên hồi vào mép rừng trả đũa. Như chúng tôi dự kiến, hướng này Mỹ nghi binh kềm chế ta.

Theo hướng tay chỉ của một trung đội trưởng tôi nhận rõ 4 chiếc M113 lù lù trên lộ đỏ bị bắn hỏng nằm đó. Một số chiếc khác được chúng móc kéo chạy lui về phía sau. Những chiếc đang còn bỏ lại vì hỏa lực ta chế áp phong tỏa nên chưa làm gì được. Chúng chỉ lôi được các xác chết trong xe. Cạnh mé rừng một số nón sắt bọn Mỹ lăn lóc rải rác cùng nhiều băng đạn AR15 vung vãi khắp nơi. Đồng chí Quán đại đội trưởng đại đội 1 với giọng rụt rè như có lỗi vì không ghìm được xác để chúng cướp được mang đi. Tôi động viên khích lệ anh em: “Có càng tốt. Không cũng chẳng sao. Điều hệ trọng ghìm được đầu chúng lại xem như thắng lợi”.

Chiếc đồng hồ vô tội vạ chỉ vì một chút bực bội khó chịu tôi đã đập nát, bây giờ không biết đã mấy giờ. Nghĩ mình dại, nóng nảy chỉ thiệt cho mình. Ngay tại mép rừng nhìn thấy mặt trời đã nghiêng bóng tôi đoán mò khoảng ba giờ chiều.

Tôi căn dặn các đồng chí chỉ huy là bọn Mỹ tạm ngưng tấn công chốc lát, chắc chúng có chủ định gì đây. Thời gian đến tối còn dài. Chúng có thể tập trung tiến hành từ một đến hai đợt không chừng. Động viên anh em cố giữ đến tối.

Sức chiến đấu của ta hình như còn nguyên vẹn. Tôi cho điều đạn B40, B41 và đạn con từ hướng đại đội 3 sang bổ sung.

Đúng như dự đoán, đợt tấn công thứ tư quân Mỹ bắt đầu bằng những “bản nhạc” pháo binh cấp tập dồn dập. Máy bay chiến đấu phản lực và loại có động cơ cánh quạt AĐ6 không thấy xuất hiện, chỉ còn cặp trực thăng vũ trang và chiếc trinh sát L19 hoạt động. Đợt pháo chuẩn bị này chỉ kéo dài 5 phút. Thiết giáp và bộ binh Mỹ tràn qua lộ đỏ. Lần này chúng không tiến theo trục lộ mà dồn hỏa lực vào trận địa ta. Hàng chục khẩu trọng liên, đại liên trên xe bọc thép bắn như mưa tưới nước vào ven rừng. Té ra chúng tấn công đợt này nhằm yểm trợ một số xe M113 còn “lành lặn” liều mạng xông vào kéo những chiếc xe bị bắn hỏng lôi đi. Bị ta phản kích hỏa lực ác liệt, ý chúng không thành. 4 xác xe vẫn còn đó.

Quân Mỹ bỏ cuộc, đành dắt díu nhau bỏ chạy về Bình Long.

Chúng tôi toàn thắng. Điều quan trọng không phải diệt số lượng lính là phương tiện thiết giáp của chúng nhiều hay ít, thu bao nhiêu vũ khí, mà là đánh lui không để quân Mỹ thực hiện ý định tấn công bất ngờ vào hậu cứ của hướng chủ yếu và cơ quan chỉ huy chiến dịch khu Minh Hòa - Minh Thạnh.

Chúng tôi tham gia đợt 1 chiến dịch Tết Mậu Thân bằng chiến thắng này⁽¹⁾.

Bên kia đầu dây nói giọng quen thuộc của trung đoàn trưởng có vẻ hồi hộp hỏi tôi kết quả ra sao? Tôi báo cáo với đồng chí và ban chỉ huy cùng cơ quan tham mưu những nét lớn diễn biến cuộc chiến đấu gần suốt cả ngày. Kết quả lớn nhất là thực hiện được ý đồ chỉ đạo và mệnh lệnh tác chiến của trên. Cụ thể số lượng Mỹ chết và bị thương thấy nhiều, con số không nắm chắc. Đề nghị bộ phận kỹ thuật Miền theo dõi thông báo lại. Riêng xe 113 Mỹ bỏ lại 4 chiếc. Đài quan sát báo chúng kéo đi 6 chiếc. Tôi nghe tiếng gặng hỏi có vẻ không tin. Tôi lấy làm lạ cho những ai đó khi bom rơi đạn nổ họ “ẩn ẩn hiện hiện” cách trận địa chúng tôi những hai đến ba nghìn mét, thậm chí không hề nghe được một lời động viên khích lệ (trừ trung đoàn trưởng). Vừa im tiếng súng thì họ lên giọng gay gắt. Họ có thể không tin qua lời nói của tôi, nhưng họ không thể phủ nhận một cách ác ý với máu và mồ hôi, sự chịu đựng quá sức con người của cán bộ và chiến sĩ vốn trong biên chế dưới quyền họ. Những con người đầm mình trong khốc liệt của bom đạn suốt 10 tiếng đồng hồ. Máu và mồ hôi của hàng chục chiến sĩ hy sinh và bị thương (trong đó có đại đội trưởng Quán, anh bị thương trong đợt tấn công cuối cùng của quân Mỹ sau khi gặp tôi ngay tại chiến hào đại đội). Điều đó làm nên chiến tích và công lao thuộc về họ. Họ được cất nhắc và khen thưởng. Còn những kẻ lăn lộn trong lửa đạn thì... Không được “xơ múi” gì.

Tôi quát lại trong điện thoại: “Ai không tin xuống đây. Tôi sẽ dẫn ra mấy chiếc xe đó dí tận tay nhìn tận mắt để... Nghiên cứu tính năng tác dụng của nó, chứ ngồi một chỗ không rõ hơn đâu”. Thêm một điều lạ nữa là không một lời hỏi thăm chuyện thương vong của bộ đội. Mọi việc tự chúng tôi lo liệu. Tôi nói với chính trị viên: “Sao người ta vô tâm thế nhỉ?”.

Mục tiêu hấp dẫn tôi là 4 chiếc M113 lù lù nằm mép cạnh lộ đỏ. Thứ này Mỹ tốn không ít sinh mạng quyết kéo đi cho bằng được nhưng không thành công. Không phải Mỹ tiếc gì đến những đống sắt trở thành phế liệu cho các lò nấu thép, mà Mỹ tối kỵ không để xác xe, xác lính lại trận địa. Dù giá nào cũng không để lọt vào tay đối phương. Thế mà lần này nó đang trước mặt tôi. Tôi chứng kiến uy lực kinh hồn của các quả đạn chống tăng. Tôi và anh em có mặt không phân biệt chiếc nào bị ĐKZ bắn, chiếc nào bị B40 B41 hạ. Chiếc nào cũng có lỗ thủng to bằng cái thúng. Vỏ thép của xe M113 khá dày khoảng 2 đến 3 centimet. Thế mà quả đạn nổ khoét thành một lỗ to đến khiếp. Đường kính phải 70 đến 80 centimet. Nhũ thép bị nóng chảy đông đặc dài bằng gang tay trông như nhũ đá trong các hang động. Bọn Mỹ trong xe chắc bị cháy đen. Không ai sức nào chịu nổi độ nóng trên hàng nghìn độ C làm cho thép phải nóng chảy. Mỗi xe M113 ngoài tên lái, xạ thủ đại liên hay trọng liên (có xe gắn cả ĐKZ) còn 6 hay 7 lính ngồi bên trong phía sau được che chắn bởi thùng xe bằng thép dày, dù là đạn trọng liên không thể xuyên thủng. Cả 4 chiếc đều bị bắn như thế. Không chiếc nào bốc cháy như ta thường thấy trong phim. Anh em đài quan sát báo lại vì không đủ xe cứu thương Mỹ phải dùng xe tải để chở thương binh và xác chết về Bình Long.

Trời sập tối. Tôi quay về hầm chỉ huy. Trung đoàn trưởng nóng ruột chờ tôi bên máy điện thoại. Ông hỏi tôi vừa đi đâu về? Tôi trả lời là đi dạo buổi chiều để đón gió đêm. Ông nói giọng dịu lại: “Đừng giận, ai đó không tin nhưng mình thì tin. Cậu oán tớ làm gì. Bây giờ cậu chuyển tiểu đoàn về nơi cũ phía Tây lộ đỏ. Tối nay bàn giao mọi việc cho tiểu đoàn phó và ban chỉ huy. Sáng mai cậu trở về vị trí công tác cũ: tham mưu phó trung đoàn”.

Tôi không chút vui mừng phấn khởi với chức danh này. Nó vốn cái ghế của tôi ngồi trước đây 2 năm. Bây giờ trở lại tôi xem như... “không có gì mới”. Ngược lại bị tước quyền trực tiếp chiến đấu trở thành anh chàng thò thụt lấp ló phía sau. Có nhiệt tâm cũng chỉ là chú lính đánh mồm. Tệ hơn, người ta sẽ coi như tên “đầu sai” chỉ đâu làm đấy với những chuyện vặt “chạy cờ đóm điếu” cho các vị bề trên. Nếu “không biết điều” cứng cổ cứng đầu sẽ thành anh chàng bị thịt, người ta bỏ mặc xem không có anh trên đời. Anh cứ ngồi chơi xơi nước... suốt dài dài. Điều này đối với tôi không khác chi cực hình. Tôi không phải là kẻ có danh nhưng không thực. Ở tiểu đoàn làm đầu gà hơn được leo lên làm cái đuôi trâu. Tôi đã nếm mùi khi làm tham mưu phó trung đoàn 95B. Chỉ vì tôi không thể nói lên, hưởng ứng, hoan hô những cái gì đó khác với cái “tâm” của mình nghĩ. Tôi không thể biểu lộ hành động cử chỉ vốn tính mình không ưa thậm chí còn căm ghét.

Tôi không thấy một chút tia sáng nào le lói của niềm hy vọng tương lai khi phải về cơ quan tham mưu trung đoàn. Ở đấy đầy lòng đố kỵ tuy chỉ năm, ba người nhưng lại là vai vế hàng đầu trung đoàn. Tôi cảm thấy mình như cặp bánh xe chạy trên thanh ray thô nhám xù xì tạo ra quá nhiều ma sát, kềm hãm trớn chạy của xe tôi bất kỳ lúc nào cũng có thể người ta hất cho lộn nhào chỏng vó.

---

⁽¹⁾ Sau Tết Mậu Thân cho đến ngày nay đã hơn 35 năm khi nói và viết về chiến dịch này người ta chỉ ca ngợi những chiến tích các lực lượng chiến đấu bên trong nội thành. Mấy ai biết được có những trận chiến đấu khốc liệt một mất một còn “nếu phải hy sinh còn một người phải giữ trận địa”, chặn cho được bọn Mỹ để yểm trợ các lực lượng của ta bên trong.

11


Tuy nhiên không phải bất cứ sự đố kỵ nào cũng hại cho mình.

Thời kháng chiến chống Pháp nhờ có sự “đố kỵ” mà người ta buông tôi để không còn là vật cản trong một chuyện tình. Nhờ thế tôi như chim sổ lồng thoát ra khỏi cái “rọ” của anh “công chức nhà binh” trong văn phòng chính ủy. Tôi nhận quyết định xuống tiểu đoàn chiến đấu, với nhiệm vụ phó ban công tác chính trị đại đội B tiểu đoàn 86 với hàm trung đội bậc trưởng (1) (ngang cấp thiếu úy bây giờ). Dạo đó giữa hè 1951 vừa lúc kỷ niệm ngày sinh thứ 21 của tôi.

Tôi đã đạt nguyện vọng bước một, được rời khỏi cơ quan. Sẽ tiến thêm bước nữa, bước mà tôi háo hức mong đợi là làm người lính chiến. Tôi không thích làm nhà “công tác chính trị”. Trên đả thông rằng tôi có phong thái con nhà chính trị hơn quân sự. Rằng tôi là Đảng viên Cộng sản đã kinh qua công tác Đảng, thường vụ chi ủy ở một cơ quan khá đông Đảng viên, quần chúng số đông là cán bộ, lại là cơ quan chỉ huy. Rằng được đào tạo căn bản về công tác chính trị có trình độ lý luận. Rằng chức danh tôi được bổ nhiệm có điều kiện thẳng tiến sau này. Tới đây không lâu phó ban công tác chính trị đại đội sẽ chuyển thành chính trị viên phó đại đội. Tôi sẽ là một trong số không nhiều cán bộ đại đội trẻ tuổi.

Lúc ấy tôi không màng danh này chức kia. Có thể tôi còn quá trẻ chưa biết nghĩ đến chuyện ló mòi đầu óc địa vị. Mộng ước của tôi trực tiếp cầm súng chiến đấu dù chỉ là một cán bộ tiểu đội.

Năm 1952 theo chỉ đạo Bộ Tổng Tư lệnh và Tư lệnh Liên khu 5, tiểu đoàn 86, tiểu đoàn chủ lực duy nhất còn lại của 3 tỉnh Cực nam Trung bộ giải thể. Các đại đội trở thành bộ đội địa phương chuyển thuộc cho các huyện đội Hàm Thuận, Bắc Bình... Làm nòng cốt phong trào du kích chiến tranh những vùng trọng điểm.

Tuyển chọn trong tiểu đoàn giữ lại một số cán bộ chiến sĩ tinh túy, trẻ, có kinh nghiệm chiến đấu thành lập bộ đội xung kích. Lực lượng này được xây dựng thành đơn vị tinh nhuệ thiện chiến. Đơn vị được huấn luyện tác chiến theo chiến thuật kỹ thuật đặc công chuyên công đồn diệt cứ điểm và có bộ phận cơ động ứng chiến cho các vùng xung yếu (gọi bộ đội vì tổ chức biên chế không như tiểu đoàn bộ binh quân số ít hơn nhưng chất lượng cao hơn. Chiến sĩ có trình độ ngang cấp tiểu đội trưởng hoặc tiểu đội phó. Cán bộ chỉ huy các cấp hạ một bậc).

Dịp may hiếm có, nhân biên chế đơn vị tôi xin “đánh dổi” chức phó ban công tác chính trị đại đội (đã trở thành chính trị viên phó ở các đại đội bộ binh) xuống làm phân đội phó hoặc tiểu đội trưởng xung kích. Người ta thảo luận cân nhắc rồi chấp nhận bố trí tôi làm phó một phân đội để xem khả năng quân sự tôi ra sao(?) (gọi phân đội vì quân số ít hơn một đại đội nhưng chất lượng cao hơn, số lượng đông hơn một trung đội bộ binh thông thường), những vị bề trên ở đây không ai biết tôi đã được đào tạo cơ bản có hệ thống và đổ đạt cao (thủ khoa trường trung đội trưởng) ở các trường huấn luyện cán bộ tiểu đội trưởng, trung đội trưởng. Chẳng mấy ai biết tôi khi còn là phó ban công tác chính trị đại đội B tiểu đoàn 86 thường được ủy quyền làm quyền bí thư chi bộ Đảng, quyền chính trị viên đại đội đã cùng đại đội trưởng Nguyễn Phương chỉ huy nhiều trận đánh phục kích, vận động phục kích tiêu diệt gọn nhiều tốp, toán địch, bắt tù binh thu vũ khí ở Kim Ngọc - Xoài Quỳ. Với cương vị trên chúng tôi chỉ huy đại đội B trong đội hình tiểu đoàn tấn công tiêu diệt căn cứ quan trọng bậc nhất của Pháp ở Bình Thuận là căn cứ Esépic trên dãy đồi cao Nam cách thị xã Phan Thiết l,5km. Căn cứ này có trận địa pháo 105 ly, sân bay. Thời thuộc Pháp, nó vốn là trường Cao đẳng Thể dục Đông Dương⁽¹⁾

Lúc chiến đấu tôi ở cương vị trên theo sự phân công của ban chi ủy và ban chỉ huy đại đội. Đồng chí chính trị viên Nguyễn Tung lớn hơn tôi 8 tuổi. Anh quê miền Đông Nam Bộ. Anh tập trung chuyên lo xây dựng phong trào du kích chiến tranh vùng xung yếu nhất lúc đó là Tam Giác (sát cận thị xã Phan Thiết) tạo và giữ mối quan hệ gắn bó với chính quyền của ta ở các thôn xã, Đảng bộ địa phương những địa bàn hoạt động của đại đội. Còn tôi được phân công đảm nhiệm công tác chính trị trong chiến đấu.

Trong đại hội chi bộ đại đội tháng 7 năm 1951 có trên 80 Đảng viên (đại đội lúc bấy giờ quân số 150 người) tôi được bầu vào cấp ủy có chân trong thường vụ (theo điều lệ Đảng Cộng Sản Đông Dương) Đảng viên chi bộ đông như thế trong ban chi ủy có thường vụ).

Hai nhiệm vụ tác chiến và xây dựng phong trào có môi quan hệ hữu cơ. Cả hai đều quan trọng, nhưng xây dựng phong trào là trọng tâm, hàng đầu. Đây là chủ trương lớn của Bộ Tổng Tư lệnh, nên phân công anh Tung phụ trách công tắc này là phải lẽ.

---

⁽¹⁾ Theo quyển “Trung đoàn 812 cực nam Trung bộ” do nhà xuất bản Quân đội nhân dân phát hành phần nói về đơn vị xung kích có nhiều sai sót không đúng.

Tôi cùng đại đội trưởng Nguyễn Phương và đại đội phó Lê Trọng Vĩnh gắn bó ăn ý nhau trong chiến đấu. Anh Phương lớn hơn tôi 9 tuổi như bậc đàn anh. Anh Tám Vĩnh có cô em gái thứ mười đồng tuổi tôi lại cùng quê. Anh thường nói nửa đùa nửa thật “cậu ưng mình gã nó cho”. Hai anh nhận xét tôi phải là cán bộ quân sự mới đúng tuy bề ngoài trông vẻ thư sinh. Hai anh biết mỗi lần xung trận tôi tuy là cán bộ chính trị nhưng không nhường bước một ai. Tôi không hô hào động viên suông mà dùng hành động của mình lôi cuốn người khác. Nhiều lúc ý kiến tôi giúp anh Phương sáng ra kịp thời xử lý các tình huống trong chiến đấu. Thậm chí đôi lúc bốc đồng tôi lạm quyền lấn sân anh tự ra những mệnh lệnh. Anh không lấy đó giận trách tôi, trái lại càng khuyến khích xem như kềm cặp chỉ vẽ tập sự cho tôi quen cách chỉ huy tác chiến. Có điều tôi cũng nhận thức không để quá đà, biết dừng đúng lúc.

Chuyển về đơn vị xung kích, các đồng chí chủ chốt trong ban chỉ huy đều ở liên khu 5 phái vào, chỉ biết tôi vốn công tác ở văn phòng, bây giờ theo biên chế mới, làm trợ lý công tác chính trị.

Một tháng sau tôi được bố trí làm phân đội trưởng phân đội xung kích tiếp chiến.

Biên chế bộ đội xung kích có 4 phân đội và cơ quan bộ⁽¹⁾. Ba phân đội đầu là:

- Đặc công trinh sát

- Đặc công chiến đấu

- Đặc công công binh

Chất lượng chiến sĩ và cán bộ được tuyển chọn rất kỹ. Chiến sĩ chẳng những có trình độ kỹ thuật chiến đấu điêu luyện còn có hệ thần kinh “thép” và thể lực bền bỉ dẻo dai.

Cả ba phối hợp cùng phân đội thứ 4 chuyên mật tập tiêu diệt các căn cứ, cứ điểm địch từ một đến hai đại đội trú đóng phòng thủ trở lên.

- Phân đội thứ tư: Đặc công xung kích.

Đơn vị này có 2 chức năng:

Một là: nếu phối hợp cùng 3 phân đội trên mật tập tiêu diệt cứ điểm, nó cũng giữ vai trò quyết định dứt điểm. Trong thực hành chiến đấu nó được sự hỗ trợ của đặc công công binh bí mật mở đường trước qua các bãi chướng ngại (nhiều lớp, nhiều kiểu rào dây thép gai, các loại mìn phát sáng, nổ tự động, chông tre chông sắt...), nó đưa lực lượng từ ngoài bí mật theo đường mở tìm nhập ém sát chân thành bìa hào chờ sẵn.

Đặc công chiến đấu có nhiệm vụ tìm nhập đặt bộc phá điện (loại bộc phá tự làm), ngòi nổ gắn dây điện kép dài ra bên ngoài. Toàn bộ hệ thống lô cốt đều xây bằng bê tông cốt thép âm sâu xuống đất bên trên phủ trùm dây thép gai đều bị các chiến sĩ đặc công ém đặt mỗi lô cốt từ một đến hai quả bộc phá điện, mỗi quả từ 2 đến 4 ký lô thuốc nổ TNT hoặc C4).

Khi tiếng bộc phá đồng loạt vừa nổ rền trời rung đất, đặc công xung kích đã ém sát tường thành lao lên thọc thật nhanh vào tung thâm cứ điểm như mũi dao nhọn chọc vào tim địch, dùng tiểu liên thủ pháo lựu đạn đánh diệt cơ quan chỉ huy, điện đài, trại lính, kho tàng, lô cốt mẹ, ụ chiến đấu, vọng cu quan sát, ổ đề kháng hầm ngầm… Gặp ổ đề kháng kiên cố bị chống trả mạnh chiến sĩ xung kích sử dụng súng chống tăng Bazoka (do binh công xưởng chế tạo) và bộc phá tiêu diệt. Như vậy khâu dứt điểm cuối cùng bên trong cứ điểm thuộc phân đội xung kích có tên gọi là xung kích tiếp chiến.

Tôi được cử làm phân đội trưởng phân đội này.

Đơn vị đã tham gia nhiều trận tiêu diệt lớn làm thối động hoang mang quân chiếm đóng, gây tiếng vang khắp vùng cực nam như các cứ điểm:

- Ngã Hai: một đại đội địch

- Sông Quao: một đại đội địch

- Tiểu khu Lương Sơn: hai đại đội và chính quyền ngụy cấp huyện.

- Tiểu khu mũi Né: hai đại đội và chính quyền ngụy cấp huyện, thu một đại bác 90 ly⁽²⁾.

- Gia Bát: một đại đội địch.

Mỗi trận đánh chung cho cả đơn vị Xung kích và riêng phân đội tôi thương vong không bao nhiêu. Có trận vài đồng chí. Có trận không.

---

⁽¹⁾ Trong quyển Trung đoàn 812 cực nam Trung bộ viết về trận đánh này có sự nhầm lẫn cho rằng đại đội A là đơn vị chặn đánh viện từ Phan Thiết ra, mà chính là đại đội B chúng tôi làm nhiệm vụ nay
⁽²⁾ Khẩu súng này hiện đang trưng bày ở Viện bảo tàng quân đội tại thủ đô Hà Nội.

Chức năng thứ hai của phân đội, ngoài việc phối hợp tiêu diệt cứ điểm lại là đơn vị cơ động chiến đấu độc lập hỗ trợ bộ đội địa phương các huyện đánh địch bảo vệ phát triển phong trào. Địa bàn hoạt động phân đội tôi khá rộng bao gồm khu căn cứ địa Lê Hồng Phong (thường gọi khu Lê) huyện Hàm Thuận một phần huyện Hàm Tân. Chủ yếu khu Tam Giác sát nách thị xã Phan Thiết, một vùng điển hình cả các tỉnh cực Nam về phong trào du kích chiến tranh. Một vùng tranh chấp quyết liệt giữa ta và địch trong suốt thời gian kháng chiến chống Pháp. Tam Giác cũng là quê hương của tôi. Trong một trận đánh chúng tôi bắt sống một tên quan hai Pháp, hỏi nó cảm tưởng về vùng đất này. Nó bắt đầu ngao ngán thốt ra: “c’est le coin plus sale et plus dangereux”.

Làm nhiệm vụ đánh mật tập với chiến thuật đặc công tiêu diệt cứ điểm địch, phân đội được trang bị hầu hết tiểu liên các loại của Pháp sản xuất, thủ pháo, lựu đạn mỏ vịt (do ta sản xuất) bộc phá gói, một đến hai khẩu bazoka.

Làm nhiệm vụ cơ động, tôi biên chế phân đội có 3 tiểu đội bộ binh (mỗi tiểu đội được trang bị trung liên của Anh như Bren đầu bạc hay đầu đen, hoặc 24-29 của Pháp, 1 súng phóng lựu Mas 36, hai tiểu liên Tuile hoặc pistolet mas, còn lại súng trường Mas 36 (sau này chúng tôi thay toàn bộ bằng súng trường Môde kiểu Đức, chiến lợi phẩm trận tiêu diệt căn cứ Esépic) ngoài 3 tiểu đội bộ binh còn một tiểu đội súng máy 3 khẩu, một tiểu đội súng cối 60 ly 2 khẩu. Trang bị như thế ngụy quân không bì kịp. Quân Lê dương Pháp cũng không sánh nổi. Trong trận đánh vận động ở cánh đồng Nha Sang nằm giữa quốc lộ 1 và quốc lộ số 8 gần đôn và khu ấp đồng bào công giáo Tầm Hưng. Địch có đại đội Com-măng-đô trên 100 tên do tên quan hai Pháp Bernard nổi tiếng tàn ác đang truy kích vây bắt một tiểu đội của đại đội C bộ đội địa phương huyện Hàm Thuận. Chúng tôi kịp thời cứu viện anh em thoát vây. Mặc dù quân số ít hơn địch (chỉ 64 đồng chí) nhưng với hỏa lực áp đảo của chúng tôi đánh tan bọn biệt kích khát máu của Pháp, bắn hạ tên Bemard và nhiều tên khác, buộc tháo bỏ cấp hiệu phù hiệu (chúng phải vứt áo để dễ băng bó) kéo nhau chạy tan tác ra quốc lộ 8 và đồn Tầm Hưng.

Một điều khá dễ dãi của cấp trên đối với tôi là tôi được phép tự tổ chức biên chế, tự tuyển quân bổ sung, tự huấn luyện và trang bị. Quân số của phân đội thường trên 60 người. Trong tuyển quân tôi không bao giờ đụng đến anh em dân quân du kích làm giảm sức chiến đấu của địa phương. Ngược lại đến đâu là giúp huấn luyện kềm cặp họ, phối hợp cùng họ chiến đấu.

Được trang bị mạnh, tinh thần chiến đấu cao, bạn bè tin cậy (bộ đội địa phương và dân quân du kích) nhân dân yêu mến hết lòng chăm sóc nuôi dưỡng. (Bộ đội chúng tôi thời đó chỉ được chính quyền kháng chiến cấp thứ duy nhất là gạo. Đến xã nào xã đó xuất kho cấp. Quần áo mặc từng cá nhân tự lo lấy. Thực phẩm ăn hàng ngày đơn vị tự xoay xở không có kinh phí. Tự lo, tự xoay xở nhưng cũng đều từ dân mà có. Miếng ăn cái mặc đến đôi dép mang dưới chân, chiếc khăn lau mặt, bàn chải đánh răng, chai dầu xoa v.v... cũng do dân lo liệu hết…) Cộng với bản lĩnh vững vàng chúng tôi không hề chối bỏ chuyện đương đầu với bất cứ loại quân nào của Pháp. Quần nhau với quân nhảy dù tại cánh đồng xã Dâu Thạnh (Hồng Sơn) cạnh chân núi Tà Dôn. Đánh chặn từng bước suốt ngày quân Lê dương Pháp đổ bộ tái chiếm Mũi Né ở Rạng, Bàu Sen. Đánh tan, truy kích đại đội Com-Măng-đô Pháp lần thứ hai tại cánh đồng lúa xã Hàm Phú. Đánh bại quân Pháp có xe tăng yểm trợ càn quét vào Xóm Rơ xã Hàm Chính (Tam Giác) bảo vệ thôn ấp này không bị đốt phá cùng nhiều trận khác.

Riêng tôi, ước nguyện ấp ủ bao năm đạt được, tôi như con chim bay bổng lướt gió đó đây ở tuổi hăm hai - hăm ba, đã cùng đơn vị mình (mà hầu như cán bộ chiến sĩ dưới quyền đồng hạng tuổi tôi trở xuống) vùng vẫy, in dấu chân mọi nơi thật “thỏa chí tang bồng” trong sự trìu mến yêu thương của các bậc cha mẹ, các em nhỏ, các cô gái “ ... đợi ngày mai chiến thắng chớ quên trở về làng xưa. Em vẫn mong chờ. Đến ngày ấy đôi ta cùng mơ... ”.

Tôi không hề hối tiếc sự “đánh đổi” này.

Sau đó, trước ngày tập kết ra Bắc, tiểu đoàn 86 được khôi phục. Người ta bố trí tôi vẫn giữ chức trung đội trưởng bộ binh mãi đến năm 1955. Sau đó đảm nhiệm chức vụ đại đội phó đại đội trợ chiến trực thuộc trung đoàn 812, nhưng với cấp trung đội bậc trưởng.

Nếu tính từ ngày tôi được phong trung đội phó sau khi đỗ đầu khóa đào tạo trung đội trưởng 1949, tôi làm cán bộ trung đội 7 năm. Tuy đại đội phó vẫn mặc áo hai túi vá vai với 32 “đường gian khổ” (khi ra Bắc, quân đội ta mặc quân phục thống nhất do Trung Quốc viện trợ. Cán bộ đại đội bậc phó trở lên mặc áo cổ đứng có 4 túi, cán bộ trung đội bậc trưởng trở xuống mặc áo hai túi trên. Nơi vai để mang vác khỏi chóng rách người ta may đệm mỗi vai 16 đường chỉ. Anh em gọi “32 đường gian khổ”).

Không phải vì thế mà tôi buồn.

Với tôi thì mãn nguyện. Được trực tiếp đánh giặc làm tròn đầy đủ bổn phận dù ở cương vị công tác nào, lại còn sống được ra Bắc gặp Bác Hồ, Võ đại tướng... Tôi đã may hơn bao anh em không được phước như mình đã ra đi vĩnh viễn...

Thế cũng quá đủ, tôi không ân hận gì.

12


Đúng như tôi nghĩ, về làm chức tham mưu phó Trung đoàn hai hôm, tôi được Trung đoàn trưởng phái đi bắt liên lạc và bàn giao nhận chiến trường với trung đoàn 2 sư đoàn 9 ở xã Tân Thạnh Tây (nam Củ Chi) nằm trên lộ 8 từ thị trấn Củ Chi đi cầu Lái Thiêu bắc qua sông Sài Gòn đến thị xã Bình Dương (Thủ Dầu Một). Tôi nhủ thầm: “Bắt đầu cái kiếp làm phu lon ton chạy giấy đây”.

Lúc này vừa kết thúc giai đoạn 1 của chiến dịch Mậu Thân. Chuyến đi của tôi chuẩn bị cho đợt 2 mà Trung đoàn 88 sẽ vào cuộc.

Thật bỡ ngỡ khi đặt chân lên địa bàn xa lạ nổi danh “Đất thép”. Tôi như chiếc thuyền con lạc trong biển cả mênh mông. Bốn bề căn cứ Mỹ. Xung quanh sáng trắng đèn dù. Pháo sáng từ đất bắn lên, từ máy bay đảo lượn trên không thả xuống không một phút giây nào ngừng, từ lúc mặt trời vừa lặn hôm trước đến sáng bạch ngày hôm sau. Nó soi sáng từng lùm cây bụi cỏ, soi rõ từng ngón chân trong bàn chân mỗi người. Trên trời từng bầy trực thăng vũ trang chia thành tốp 3 chiếc vãi cơn mưa đạn xuống hai bờ sông ven các kênh rạch, cả những lùm chồi không đủ che kín một thân người ẩn núp. Đại bác từ Bình Dương, Lai Khê, Bến Cát và “dàn nhạc Tân Tây Lan” ở Đồng Dù luân phiên dội đạn xuống các trục đường, bến sông, các khu đất bỏ hoang ở các xã Nhuận Đức, An Nhơn Tây, Phú Mỹ Hưng, Hố Bò, ven các xóm dân Gò Nổi, Ba Sòng, Xóm Trại, Đồng Lớn, Sa Nhỏ, Cỏ Ống...

Cùng đi với tôi có đồng chí công vụ liên lạc và một du kích dẫn đường. Chúng tôi bắt đầu xuất phát từ chiều ngày mùng bảy tết tại Bến Đình (Nhuận Đức). Nơi đây tôi nhặt được trong hầm trú ẩn ai đó bỏ quên một tạp chí văn nghệ Quân giải phóng không còn bìa. Tôi ngạc nhiên trong điều kiện vô vàn khó khăn ở chiến trường mà cơ quan tuyên huấn Cục chính trị Miền cho ra một tạp chí in ấn không kém gì miền Bắc. Nội dung các bài viết nhiều thể loại như truyện ngắn, thơ, tranh vui, lý luận, phê bình sáng tác... Cọ một bài thơ tôi đọc đi đọc lại nhiều lần. Để có thể nhìn rõ những dòng chữ cuốn hút tôi mãnh liệt, tôi phải trườn người ló đầu ra khỏi miệng hầm mà có được chút ánh sáng để đọc. Bài thơ có tựa đề: “Chúng con chiến đấu cho người sống mãi Việt Nam ơi!” của Nam Hà, mặc cho trực vũ trang Mỹ nã roc-ket và đại liên xối xả trên đầu. Bài thơ thật tuyệt đã gây nhiều xúc động trong tôi. Một thời gian sau đó tình cờ tôi nghe qua chiếc máy thu thanh bán dẫn giọng một nghệ sĩ nam, trong một buổi phát của đài phát thanh Tiếng nói Việt Nam trầm ấm nhưng đầy cương nghị đọc bài thơ này có nhạc đệm. Tôi lặng nghe như uống từng giọt mật thấm vào lòng. Cảm ơn nhà thơ Nam Hà đã cho ra một tác phẩm tôi yêu thích. Tình cờ tôi được đọc nó trước lúc sắp dân thân vào cảnh “dầu sôi lửa bỏng”.

Dưới ánh sáng trắng đèn dù, tiếng nổ dồn dập của đạn đại bác và ầm ào phành phạch của bầy trực thăng quần đảo trên đầu, tôi lao theo người du kích dẫn đường nhưng miệng vẫn lẩm bẩm mấy câu trong bài thơ ấy: “… nước mắt chỉ dành cho ngày gặp mặt... ”.

Chúng tôi băng qua những bãi rừng chồi khoảng giữa hai căn cứ địch. Trước đây, nơi này là thôn ấp rất trù phú thuộc xã Phú Hòa Tây, nay bị Mỹ san bằng thành khu trắng. Bên trái là đồn Cây Me và ấp chiến lược Phú Hòa Đông có đại đội bảo an, nhiều trung đội dân vệ và phòng vệ dân sự có vũ trang chốt giữ. Bên phải là thị trấn Củ Chi và Đồng Dù một căn cứ lớn, tiền đồn quan trọng cửa ngõ hướng Tây bắc Sài Gòn. Đồng Dù nơi trú đóng của sư đoàn 25 bộ binh có biệt danh “Tia chớp nhiệt đới”. Bơi qua rạch Lán The không rộng nhưng khá sâu, nước chảy chậm. Điều quan trọng không ngại chuyện nông sâu mà làm sao ẩn kín khi bơi không để nhiều gợn nước lăn tăn tránh cặp mắt soi mói của trực thăng rọi sáng đèn pha dòm ngó trên trời. Từ đó băng qua một cánh đồng rộng bỏ hoang mọc đầy cỏ lác cao quá đầu người. Nhờ thế chúng tôi chui luồn trong đó che mắt chốt dã chiến của một cụm xe tăng Mỹ cách không xa

Ra khỏi cánh đồng cỏ lác, trước mắt hiện ra một xóm ấp làm tôi hết sức ngỡ ngàng lạ lẫm. Nhà cửa san sát hai bên con đường nhựa phẳng lì trong những khu vườn cây trái sum xuê. Đèn lửa giăng giăng. Thôn trên xóm dưới tiếng cười nói râm ran. Nhiều nhà đang giã gạo xay lúa. Nhà nào cũng sáng lửa bếp. Tiếng động cơ các loại xe máy, xe lam, máy phát điện nổ dòn tan. Thật lạ! Mấy năm ở chiến trường chỉ thấy cảnh rừng núi đồng hoang khô cằn bởi chất độc hóa học Mỹ, bây giờ tôi như bước vào một thế giới mới mẻ sôi động như một ốc đảo hòa bình lọt thỏm bốn bề dày đặc quân xâm lược.

- Đã vào ngoại ô Sài Gòn rồi ư?

- Không - Anh du kích đáp lại lời tôi - Đến Sài Gòn phải 30 ky lô mét nữa. Đây là xã Tân Thạnh Tây của huyện Nam Chi⁽¹⁾. Bộ đội sư đoàn 9 đóng trong ấp. Em đưa thủ trưởng vào đây em coi như hết nhiệm vụ.

Tôi không tin nổi mắt mình và lời anh du kích. Cách ấp 100 mét về hướng Bình Dương có một bót địch với chiếc lồng cu khá cao để quan sát, nơi đó tên lính canh đang ca vọng cổ. Chỗ tôi đứng vẫn nghe rõ mồn một cái giọng eo éo của hắn ta. Phía sau về bên phải nơi chúng tôi vừa chui lòn trong đồng cỏ lác là chốt dã chiến xe tăng Mỹ cách đây hơn nghìn mét. Phía phải theo hướng tay chỉ của anh du kích chưa đầy 3 nghìn mét là căn cứ Đồng Dù. Ngước nhìn lên bầu trời trước mặt một quầng sáng vắt từ Đông sang Tây, hướng đó là Sài Gòn cách đây không mấy xa. Thế mà bộ đội ta vẫn đóng quân ngay đây một cách công khai lộ liễu thế sao? Sự thật rành rành ra đấy mà tôi cứ ngỡ mình nằm mơ..!

Tôi hỏi anh du kích:

- Ta với Mỹ - ngụy sống chung hòa bình với nhau, không đánh nhau à?

Anh cười giải thích:

- Choảng nhau chí chết ấy chứ. Có điều ta với Mỹ chẳng có “giao ước” chi, mà hễ 6 giờ sáng đánh đến 6 giờ chiều nghỉ. Mỹ rút ra đồng cụm đây. Quân ta vẫn ở trong ấp sinh hoạt với nhân dân bình thường. 6 giờ sáng hôm sau “chơi” tiếp. Bọn ngụy trong bót xin ta đừng đánh chúng. Chúng không gây cản trở gì ta. Thỉnh thoảng nịnh anh em mình xin vài điếu thuốc lá thơm “bọn em hút rồi ca cải lương anh nghe”.

- Còn dân?

- Đồng bào lúc này nhà nào cũng có người về làm gạo chăm sóc trâu bò heo gà. Loại gia cầm gia súc này đều có công sự che chắn. Đặc biệt về đêm nhà nào cũng nấu đủ phần cơm cho bộ đội theo sự phân công của cán bộ địa phương. Cơm đủ ăn cả ngày hôm sau. Bốn giờ sáng họ giao nhà cho bộ đội gồng gánh tản cư ra vùng địch kiểm soát như thị trấn Củ Chi, Hòa Phú, Bình Mỹ... Trời sập tối ai về nhà nấy làm công việc thường ngày. Đồng bào về mang theo đồ ăn thức uống tiếp tế liên hoan với bộ đội. Trẻ con hát hò công khai các bài ca cách mạng được các chú giải phóng dạy cho. Thủ trưởng vào xóm xem, muốn nếm thứ gì cũng có. Nhiều hiệu cà phê, quán giải khát, tiệm phở hủ tiếu, cửa hàng bánh kẹo sữa đường.. Rất đông dân Sài Gòn từ người lao động đến trí thức, người hèn kẻ sang, các cụ già đạo mạo đến bọn thanh niên dáng cao bồi... Đêm nào cũng tấp nập về đây để xem mặt quân giải phóng, lính cụ Hồ. Rất nhiều tiểu thư con cái nhà lành cả các chị em cháu chắt của thần “bạch mi” nữa đây.

Tôi cắt ngang:

- Thế họ có mồi chài anh em mình không?

Anh xua tay:

- Không, không. Họ không dám. Không phải vì sợ mà họ phục, phục lăn anh em mình. Bộ đội mình đứng đắn lễ phép không tơ hào một tí gì của dân, dân cho cũng không dám nhận, tôn kính người lớn, yêu mến trẻ con, đứng đắn với phụ nữ... Anh em đã làm dân mến dân yêu và tin cậy. Em ở đây đưa đón cán bộ, du kích ra vào ăn ở hàng ngày. Nhờ bà con đùm bọc che chở. Chứ dễ gì sát nách bọn Mỹ mà trụ được.

Một lần nữa tôi suy ngẫm càng thấm sâu ý tưởng Bác Hồ: “Cá không nước cá sao sống nổi”.

Tôi làm việc với đồng chí Tạ Quang Tỷ phó Tư lệnh sư đoàn 9 anh hùng lực lượng vũ trang và đồng chí trung đoàn trưởng Trung đoàn 2 không mất nhiều thời gian. Kết thúc vào lúc 11 giờ đêm. Các anh đề nghị tôi nghỉ đêm tại tiểu đoàn đang trụ trong ấp. Anh em thu xếp cho hai chúng tôi chỗ nghỉ dưới hầm trong nhà dân. Nhưng tôi muốn hít thở nhịp sống về đêm ở một vùng có những lạ lùng tôi không hiểu nổi. Đánh nhau cả ngày, trời xẩm tối ngưng chiến không cần “hiệp định” để về đêm mỗi bên thư giãn theo cách riêng của mình.

---

⁽¹⁾ Trước tết Mậu thân ta chia huyện Củ Chi thành 2 huyện Bắc Chi và huyện Nam Chi.

Tôi gieo mình vào đống rơm to tướng cao quá đầu người trước sân. Đêm nay đúng mùng bảy Tết Mậu Thân. Hương trầm theo gió thoảng từ nhà ai quanh đây tỏa ra thơm dịu làm thư thái tâm hồn. Mùi rạ mới hòa quyện mùi khói bếp ngai ngái nước đái trâu... tạo thứ mùi tổng hợp đặc trưng vùng quê mà tuổi ấu thơ tôi quen thuộc. Tôi đưa 100 đồng tiền Sài Gòn cho cậu liên lạc công vụ ra phố mua cái gì ăn tùy thích. Còn tôi từ đầu hôm đến giờ chưa có miếng chi bỏ bụng nhưng không thấy đói. Sáng nay tôi nhận được 300 đồng, khoản tiền nho nhỏ trong tiêu chuẩn được bồi dưỡng. Tôi rất thèm được nếm lại mùi vị bát phở tái, tô hủ tíu, một tách cà phê Sài Gòn ắt hẳn ngon lắm. Ngoài đường dù đêm đã khuya vẫn còn rộn rịp người qua lại. Anh đèn măng sông đèn khí đá sáng tỏ lối đi. Các cửa hiệu hai bên phố nhỏ nửa thị nửa quê vẫn kẻ ra người vào, vẫn tiếng máy nổ ròn của xe lam, xe máy. Tiếng chày khuya, tiếng nô đùa của trẻ con trong xóm, tiếng nghêu ngao của anh chàng lính ngụy trên tháp canh đang xuống giọng “xề” mở đầu cho bài vọng cổ: “Than ôi! Nước mắm mặn không tiền mua giấm, chứ ái khanh ơi! Có bạc lẻ cho trẫm mượn đỡ hai... ờ đồ... ồng!” lúc này sao tôi muốn nhìn ngắm mọi người. Lâu, lâu lắm trừ phi tiếp xúc với đồng bào Thượng vùng rừng núi Tây Nguyên, một số bà con bám trụ vùng du kích ở Bà Rá (Phước Long) tôi chưa thấy lại bà con người miền xuôi nhất là dân Sài Gòn. Chỉ chuyển dịch không đầy 100 mét là tôi đứng trên con lộ trải nhựa phẳng lì hoặc bước vào một cửa hiệu nào đó. Tôi sẽ thỏa mãn những điều ước muốn của mình. Thế mà tôi vẫn giữ nguyên tư thế nằm bên cạnh đụn rơm không buồn ngồi dậy. Về khuya trời sa sương se se lạnh. Tôi vẫn nằm đó phì phèo mấy hơi thuốc lá Rubi, nhai mấy kẹo dừa do cậu công vụ mua ngoài phố mang về. Tôi ngửa mặt nhìn trời. Màn trời cao, trong, không gợn chút mây. Sao đêm mờ nhạt bởi ánh sáng đèn dù. Tôi tìm trong ấy ngôi sao “chiếu mệnh” của mình không biết ẩn khuất nơi nao.

Tôi đi vào giấc ngủ, một giấc ngủ thoải mái an lành bên trong lò lửa chiến tranh giống như một ốc đảo tí hon nằm lọt thỏm giữa một vùng sa mạc khổng lồ. Trước ngày đánh nhau với bọn sư đoàn 1 “anh cả đỏ ” Mỹ ở nam thị xã Hớn Quản (Bình Long) đến nay, chưa có đêm nào tôi ngủ quá hai giờ.

Có người đánh thức tôi dậy. Lúc này mọi chuyển động cuộc sống trong đêm như đã ngừng quay. Cảnh vật trở lại im ắng. Trời mờ sương đục. Vẫn mùi hương trầm thoang thoảng trong không khí ban mai lành lạnh, thật dễ chịu.

Đồng chí tiểu đoàn trưởng nói với tôi: “chúng mình dùng bữa sáng để còn kịp đón khách đến thăm”. Thoạt nghe tôi chưng hửng nhủ thầm: “Khách nào lại đến chúc xuân nơi này”. Xong lại vỗ trán tự trách: “ ngốc ơi là ngốc”.

Tôi hỏi lại anh:

- Nghe nói thường vào lúc 6 giờ họ mới đến cơ mà.

Anh gật đầu:

- Có thế thật.

- Sao thế nhỉ?

- Tôi tịt như anh. Không rõ trong điều lệnh chiến đấu quân Mỹ có định ra điều này không?

Tôi đáp:

- Chắc không. Có thể do từng tên chỉ huy vận dụng.

Tiểu đoàn trưởng tán đồng ý kiến tôi. Anh nói:

- Hôm đầu chúng ra vẻ hung hăng, tấn công vào đây trên hai hướng chia nhiều mũi. Bị ta nện cho. Mấy chiếc tăng M41, xe bọc thép M113 bị bắn hỏng nằm chình ình ra đó. Thế là cả bọn tháo lui ra xa bắn vãi đạn loạn xạ. Từ bữa đó đến giờ, hễ 6 giờ sáng chúng bày binh bố trận tiến vào nhưng chớm đến tầm B40, B41 của ta chúng nằm lại gọi trực thăng đến quần đảo trợ chiến. Chiều đến khoảng 18 giờ chúng lại lui ra giữa đồng cụm lại như các anh thấy đấy. Hình như chúng không muốn đánh với ta thật sự.

- Cần cảnh giác hiện tượng này. Biết đâu chúng tạo một đường nhăn trong suy nghĩ của ta quen cái nếp này của chúng, rồi bất thần làm một điều gì đó ta không kịp trở tay.

- Hoan hô một ý kiến hay. Chúng tôi đã bàn chuyện này.

- Tôi nêu thắc mắc:

- Tại sao chúng không tập trung oanh kích bằng phi pháo vào ấp khi chúng thừa biết có chủ lực ta tại đây.

- Cũng là dấu hỏi của chúng tôi và cấp trên.

- Câu trả lời?

- Một trong mấy lời giải có thể chấp nhận như sau: chúng biết ta sẽ không trụ lâu, đến lúc nào đó rút ra ngoài các hướng chúng thừa biết. Thôn ấp này vốn thuộc kiểm soát của chúng. Nếu ta không đánh bại chúng ở Sài Gòn, vùng này về lâu về dài không thuộc về ta. Thế thì hủy diệt làm gì. Sẽ đẩy dân chúng càng ngã theo cách mạng, lại oán hận chúng. Nhân dân có cớ kéo đi đấu tranh buộc chúng phải bồi thường. Điều này đối phó không dễ với chúng đâu. Bây giờ tạo thế cầm chân ta rồi tổ chức nút chặn bên ngoài các hướng ta có thể lui. Lúc đó sẽ tập trung sức diệt ta ngoài khu trắng.

- Còn lời giải nào khác?

- Nếu có, trong óc các vị bề trên.

Tôi ngẫm nghĩ vấn đề nêu ra của đồng chí tiểu đoàn trưởng. Nếu thế, đó là điều thử thách không dễ cho trung đoàn 88 chúng tôi. Vài ba hôm nữa chúng tôi sẽ đến đây.

Cầm đĩa cơm gạo trắng trong tay có món thịt gà rim mặn và mấy miếng lạp xưởng láng mỡ, tôi hỏi anh:

- Đều đều thế này ư?

- Từ ngày đứng trụ tại đây mọi cái ăn đều của đồng bào nuôi bộ đội ta cả đấy - Anh hất đầu để tôi chú ý đến cái rá đựng đầy cơm nắm, nắm cơm nào cũng to như trái dừa đã bóc vỏ - Cơm trưa bà con lo sẵn cho chúng mình. Có món này - anh chỉ những miếng thịt gà rim mặn và nhúm muối đậu. Tất cả đều bọc trong những túi ni lông trắng nuốt.

- Lo cho cả sư đoàn sức dân sao chịu nổi?

- Một trung đoàn - Anh đính chính câu nói của tôi và tiếp:

- Chi bộ Đảng và cán bộ địa phương từ huyện đến xã thôn bám dân hết sức nhiệt tình vận động quần chúng dốc tiền, dốc gạo tiếp tế nuôi dưỡng bộ đội ta. Ai có gì góp nấy. Tuy ta có đề nghị chi hoặc thanh toán bằng tiền cho dân cũng không được. Đồng bào nói: “Anh em không tiếc xương tiếc máu chiến đấu chống giặc Mỹ xâm lược huống hồ bà con chỉ tốn ít công ít của có thấm vào đâu”.

Tôi lại hỏi: quán xá cửa hiệu họ để nguyên thế à?

- Gần sáng mọi thứ đều cho xuống hầm. Không nhà nào không hầm. Hầm chia mấy tầng. Tầng trên nghỉ ngơi ngủ. Tầng dưới tránh phi pháo. Bộ đội ta vào đây đỡ tốn công làm hầm. Chỉ dốc sức xây dựng công sự chiến đấu vòng ngoài. Nhiều nhà đào cả hầm trú ẩn cho gia súc, gia cầm. Đây anh xem bây giờ không còn ai trong ấp. Chiều đến, tiếng súng ngừng, họ lại gồng gánh trở về với anh em ta. Cuộc sống về đêm lại nhộn nhịp rôm rả. Mỹ à! Chúng thừa biết thừa thấy ấy chứ. Có tên chỉ vào thúng đựng thực phẩm, nhu yếu phẩm của đồng bào từ vùng địch gánh ra cười hỏi: “tiếp tế Việt cộng hả?” Mấy cô gái ta gan đầy mình “lì lợm dễ. sợ”: “Ừ, tiếp tế để họ đánh chúng mày. Về Mỹ đi. Vợ con bọn mày đang ngóng trông từng ngày đấy. Ở đây chết uổng mạng!” trong số lính Mỹ nhiều thằng bặp bẹ tiếng Việt. Nó nghe nó hiểu gật đầu nhe răng cười phát tay ra hiệu: đi, đi...

13



Lần thứ hai tôi được lệnh tổ chức trung đoàn vượt sông Sài Gòn thâm nhập địa bàn Nam lộ 8. Trước đó một ngày tôi đến kiểm tra mọi công tác chuẩn bị của tiểu đoàn 9. Tiểu đoàn có nhiệm vụ thọc sâu đứng trụ tại ấp Tân Phú Trung, một khu dân cư đông đúc trù phú nằm cạnh quốc lộ Sài Gòn - Củ Chi - Tây Ninh. Nơi đây nói theo cụm từ ta thường dùng “vùng sau lưng địch”. Bộ máy ngụy quân ngụy quyền thiết lập hoàn chỉnh. Sự kiểm soát kềm kẹp của chúng chặt c7g mũi chịu sào” chốt trụ nửa làng phía Bắc. Tiểu đoàn 7 tham gia mở màn đợt 2 chiến dịch bằng tấn công cường tập đồn Cây Me (Phú Hòa Đông) đêm hôm sau, khi tôi từ Tân Thạnh Tây về.

Cuộc chiến đấu không thành công trọn vẹn. Ta chỉ triệt hạ hơn phân nửa đồn, tiêu hao nặng một bộ phận sinh lực, không thực hiện được đánh tiêu diệt gọn. Điều này dễ hiểu vì thiếu công tác chuẩn bị, thiếu điều nghiên chu đáo. Thâm tâm tôi cho chủ trương đánh diệt đồn Cây Me một cách vội vã là sự liều lĩnh mạo hiểm vì không có và chưa tạo ra những yếu tố cần thiết đảm bảo thắng lợi. Đánh giá địch quá thấp do suy luận chủ quan. Tưởng rằng tình thế này “ho” một tiếng tinh thần địch vốn rệu rã chỉ còn nước đầu hàng. Tôi cũng hiểu trung đoàn bị sức ép bề trên buộc phải “lao vào lửa”.

Điều tôi rất đau lòng cho phân đội trinh sát tiểu đoàn 7. Anh em bị tổn thất gần phân nửa quân số. Khi tôi còn là tiểu đoàn trưởng, chúng tôi đã dày công xây dựng nó mặc dù trung đoàn phó và tham mưu trưởng kịch liệt phê phán chỉ trích tôi vì không tuân thủ đúng biên chế. Trên cho phép phân đội trinh sát tiểu đoàn chỉ được tổ chức hai tiểu đội từ 16 đến 20 đồng chí là tối đa. Nhưng qua kinh nghiệm kể cả thời đánh Tây, trinh sát chẳng những tai mắt cho ngươi chỉ huy, mà còn là tay chân dũng mãnh của một cơ thể người rất đắc dụng. Tôi tuyển chọn tổ chức có 30 tay súng thành một trung đội hoàn chỉnh. Tôi truyền thụ mọi kỹ thuật và kinh nghiệm theo cách đánh đặc công, huấn luyện mọi động tác tiềm nhập, trinh sát đeo bám địch, đánh gần, đánh đêm, đánh trong rừng rậm, thao tác sử dụng thông thạo các loại vũ khí, mìn, bộc phá v.v... Tôi xem nó là bộ phận cốt lõi ưu tú của tiểu đoàn, đội dự bị trong tất cả mọi trường hợp chiến đấu.

Nay những bạn chiến đấu với tôi, gần gũi bên tôi chỉ còn năm mươi phần trăm quân số. Sau trận, anh em gặp tôi chỉ biết nắm tay nhìn nhau ứa nước mắt.

Tiểu đoàn 7 không còn mạnh như trước sau trận cường tập đồn Cây Me không thành công trọn vẹn. Nó phải lui nhường bước cho tiểu đoàn 8 và 9 nhảy lên đứng trước.

Về nhận nhiệm vụ ở ban tham mưu trung đoàn, tôi không muốn làm cái bóng vật vờ sau lưng mấy vị, nên đề nghị cho tôi xuống theo sát hỗ trợ tiểu đoàn 8. Điều này trùng hợp ý muốn các vị, có điều người ta chưa đến lúc nói ra với tôi vì còn ngại mang tiếng “đì”.

Chỉ huy tiểu đoàn 8 đều mới đề bạt. Chính trị viên Phát vốn trưởng tiểu ban tổ chức thuộc Ban Chính trị trung đoàn. Anh cũng như tôi ghét nạn “ngồi chai đít thủng đũng quần” ở cơ quan nên xin ra tiểu đoàn chiến đấu. Hai chúng tôi khá hợp ý nhau. Khác chỗ tính tôi trầm tĩnh ít nói nhìn mọi việc bằng nụ cười mỉm. Còn anh thẳng như ruột ngựa, ai nói không phải đốp chát lại ngay. Dưới mắt năm ba người trong số lãnh đạo chỉ huy, anh thuộc loại “khó ưa” như tôi.

Trụ tại Tân Thạnh Đông nhiều chuyện gần giống như Tân Thạnh Tây. Cũng quân Mỹ “sáng triển khai tấn công vào ấp chiều tối lui ra cụm giữa đồng”. Cũng cảnh dân “sáng ra vùng địch, tối về lại ta”. Đồng bào cơm đùm cơm nắm “ráng nuôi tụi nó đánh Mỹ”... Mọi người đứng tận nơi xa miệt ngoài Hòa Phú, Bình Mỹ hay Đông Thạnh... nhìn về xóm ấp thấy đất trời rung chuyển, khói lửa mịt mùng vì cuộc chiến đấu diễn ra giữa quân ta và Mỹ. Nhiều bà má nhiều chị em bưng mặt khóc. Mong sao mau tối chạy về gặp bọn nó xem có sao không? Ôi máy bay quân ăn cướp quần đảo như bầy ong, xe tăng lổm ngổm như cua bò đầy ruộng, má lo cho các con quá. Khi gặp lại các chiến sĩ ta các má vuốt mặt vò đầu, bóp vai nắm tay, hỏi tới hỏi lui có đứa nào hề hấn gì không?

Khác ở Tân Thạnh Tây, ở đây không nhộn nhịp ồn ào, không đèn măng-song khí đá, không tiếng động cơ xe lam xe máy, không quán xá cửa hiệu. Mọi hoạt động của quân ta và đồng bào âm thầm trong bóng đêm. Cơm nắm được nấu vắt từ trong các xóm ấp vùng địch kiểm soát, chị em chuyển về hết gánh này đến gánh khác chẳng một tên tề ngụy nào dám cản trở. Chúng tảng lờ để đồng bào làm, còn đồng tình khuyến khích là khác. Có tên nhắn gửi: bà con nói lại với mấy ảnh, bọn tui bị nó bắt phải ra lính. Hoàn cảnh khó khăn đành buông xuôi số phận. Chúng tôi không dám chống cách mạng, chống kháng chiến. Nhờ bà con nói lại mấy ảnh thông cảm”. Lỡ con bò con heo nào trúng đạn chết, đồng bảo bảo anh em cứ xẻ thịt mà ăn đừng ngại. Chúng tôi không nỡ. Vật nuôi của dân, quân thù bắn giết của đau con xót ai nào nuốt trôi. Thuyết phục anh em không được, đồng bào yêu cầu cán bộ địa phương can thiệp. Đồng chí bí thư chi bộ và xã đội trưởng gặp tôi bàn việc này. Chúng tôi chỉ ậm ừ. Nhưng sau nghĩ lại bỏ thì lãng phí, thôi hãy để anh em du kích giải quyết chuyện trên.

Suốt hơn 10 ngày chuyện “sáng đánh tối ngưng”, trung đoàn được lệnh rút về căn cứ phía sau vùng Bưng Cồng - Bàu Trâm chờ lệnh.

Mới 3 hôm chưa được giấc ngủ đầy, trung đoàn lại được lệnh thọc xuống Nam lộ 8. Nghe phong phanh làm cú vét đợt ba. Lần này phải đưa tiểu đoàn 9 đến trụ tại ấp Tân Phú Trung. Việc chỉ huy tiểu đoàn có các thủ trưởng và cơ quan trung đoàn trực tiếp. Tôi được giao nắm lấy tiểu đoàn 7, tiểu đoàn 8 và các đại đội trực thuộc trụ tại 2 xã Trung An 1, Trung An 2 với cương vị chỉ huy tiền phương của trung đoàn.

Hai xã Trung An nằm dọc phía Tây sát sông Sài Gòn. Ca hai trước đây dân cư đông đúc, vườn tược sum suê, đời sống nhân dân sung túc, Bây giờ hoàn toàn thành 2 khu trắng. Bọn ác ôn thủy quân lục chiến “Trâu điên” ngụy được hỗ trợ phi pháo Mỹ mở những trận càn đẫm máu, đánh phá ác liệt, triệt sạch không còn một cây cột nhà, một gốc cây ăn trái. Đồng bào bị gom về các ấp chiến lược Phú Hòa Đông, Bình Mỹ, Hòa Phú. Rất nhiều gia đình tản mác về mé Sài Gòn... Đến khi tiểu đoàn 2 Quyết Thắng của ta nện cho một trận nên thân diệt một tiểu đoàn “Trâu điên” chúng tởn hồn không dám léo hánh đến nữa. Thay vào đó phi pháo hàng ngày không lúc nào ngừng dội xuống

Vì sát sông lại vùng đất trũng, ruộng đồng trước đây phì nhiêu nay thành hoang địa nên các loại cây cỏ dại dễ mọc và phát triển, đặc biệt cây trâm bầu phủ kín các kênh rạch...

Lần này tôi tổ chức trung đoàn vượt sông Sài Gòn qua bến Cây Đa phía bắc cầu Ông Cộ, chếch Đông nam ấp chiến lược Phú Hòa Đông. Sông nơi đây hẹp, chiều ngang khoảng 50 mét. Hai bờ cây mọc rất rậm. Tàn cây chồm ngã ra sông cách bờ hơn 3 mét sà sát mặt nước. Dù trực thăng năm, mười phút một lần bay đến chiếu rọi đèn pha cặp bờ vẫn không phát hiện bộ đội ta ẩn nấp để lần lượt bí mật vượt sông. Trước đó một ngày tôi sục tìm mọi nơi mới gặp đồng chí huyện đội trưởng Hóc Môn Châu Thái Hùng. Qua anh chúng tôi được trợ giúp hai chiếc thuyền nan, mỗi chiếc một lần chở được 10 người cả trang bị. Qua bờ bên kia là đặt chân lên địa bàn Trung An 1. Phải hai đêm mới đưa toàn trung đoàn qua sông an toàn.

Là vùng trũng nên ruộng ngập nước đến quá đầu gối, có chỗ khi thủy triều lên, nước sông tràn vào sâu ngập bụng.. Được cái bờ ngang bờ dọc khá cao hơn mặt nước gần mét. Bờ dày sáu, bảy mươi phân, trâm bầu phủ kín. Nhờ thế anh em khoét hàm ếch dưới chân bờ làm công sự chống phi pháo. Mỗi lần ẩn núp phải ùm xuống nước lặn vào trong ngóc đầu lên. Nước ngập đến bờ vai. Chịu đựng như thế cho đến khi “khúc giao hưởng của dàn nhạc Tân Tây Lan” ở Đồng Dù câm miệng. Chiến sĩ ta như ếch chui khỏi hang lóp ngóp bò lên. Mỗi ngày năm, bảy bận như thế. Ai cũng chỉ mặc độc quần đùi. Vũ khí bọc trong túi ni lông, bằng mọi cách không để ướt súng đạn.

Tôi thật lúng túng không biết bố trí đội hình thế nào với các tiểu đoàn và đơn vị trực thuộc. Cánh đồng ven sông ngập sâu trong nước. Dịch vào bên trong năm ba trăm mét đồng khô hơn nhưng trống trải. Nơi đây mang tính ém dấu quân hơn là hình thành thế trận phòng ngự hay tấn công. Phòng ngự đánh ai đến đây? Quân ngụy khiếp vía tởn hồn co đầu rút cổ trong các đồn bót. Mỹ cho kẹo cũng chẳng dám lết vào. Tàu chiến nhỏ và giang thuyền vũ trang hoạt động thường ngày trên sông Sài Gòn lúc này không dám ló đầu vượt qua khỏi cầu Lái Thiêu. Tội gì mang mạng sông làm bia cho B40, B41. Việt cộng xơi tái. Đánh bằng bom chùm pháo bầy từ cự ly xa, trên không chụp xuống đối với Mỹ an toàn hơn.

Phòng ngự không biết ai đến để đánh. Tấn công nhằm vào ai nơi này một vùng đất gần như hoang dã không một bóng người ngoài vài tổ du kích. Tôi không hiểu chỉ huy cấp trên định liệu thế nào “nhét” chúng tôi vào đây để ngày đêm đưa lưng hứng bom giơ đầu đội pháo.

Trong lúc các chiến sĩ công binh tìm chọn vị trí chỉ huy thích hợp, tôi được anh em du kích đưa đến trú tạm trong chiếc hầm nổi được đắp trên bờ một cái rạch. Nơi này trước đây cây cối um tùm như một khu rừng con, bây giờ bị pháo đốn phạt gãy đổ tơi bời khô héo tàn lụi. Tuy vây cái hầm vẫn được một lùm tre nhỏ may sao còn sót lại che phủ lên trên. Hầm được đắp nổi bởi những đoạn gỗ to bằng bắp chân thưng ghép bốn chung quanh trừ cửa vừa đủ cho một người chui ra bò vào. Bên ngoài, trên nắp đắp một lớp đất bùn dày 2 gang tay. Hầm rộng chứa được 3 người. Tác dụng cửa hầm chỉ che chắn được mảnh đạn hoặc đạn con bắn thẳng từ xa, không chịu nổi một quả đại bác trúng phải. Cùng ở chung hầm với tôi có hai cán bộ chính trị của cơ quan cấp trên thâm nhập xuống đơn vị. Lẽ ra hai đồng chí ấy ở bên cạnh chính ủy hoặc ban chính trị. Không hiểu sao người ta đẩy họ sang tôi. Âu có bạn bên cạnh lúc này cũng ấm lưng một chút. Gọi sở chỉ huy tiền phương nhưng chỉ mình tôi với một cán bộ đồ bản, một cán bộ tác chiến, tổ thông tin liên lạc. Đến trưa công việc bố trí quân và phương án tác chiến tại chỗ hoàn tất. Đã hai đêm thức trắng để tổ chức chỉ huy bộ đội vượt sông dưới ánh đèn pha soi mói của trực thăng vũ trang, lúc này tôi được chút thời gian ngả lưng bên cạnh hai cán bộ chính trị. Vừa chợp mắt vài phút bỗng nghe tiếng động cơ máy bay trinh sát L19 quần đảo trên đầu và tiếng la thét bên ngoài. Tôi trườn người khỏi hầm quan sát. Thì ra một du kích đang chụp nơm bắt cá giữa ruộng trống, máy bay địch phát hiện siết lượn. Tôi thầm kêu: “Hỏng bét, lộ rồi. Chuẩn bị tư thế đón bản giao hưởng số mấy” đây”?

Tiếng động cơ máy bay phản lực xé gió lao đến. Tôi nhìn lên từ máy bay một chiếc dù trắng bung ra rơi ngay đỉnh đầu. Kinh nghiệm cho biết đây là loại bom dù có sức công phá mạnh từ trên không nổ chụp xuống nhằm sát thương sinh lực lộ trên mặt đất. Tôi lăn vào hầm thét bảo hai anh cán bộ nằm sấp hai tay đỡ ngực như động tác chống sóng xung kích của bom nguyên tử.

Một ánh chớp nhoáng lên đồng lúc tiếng nổ như sét đánh và tôi... Không còn biết gì.

Khi tỉnh lại không rõ ngất lịm bao lâu chỉ thấy toàn thân tôi và hai anh bên cạnh bị phủ lên người một lớp đất dày. Cái hầm và bụi tre biến mất. Ba chúng tôi nằm trơ trên mặt đất. Một cơn ho sặc bụi. Tôi phun ra một bụm máu tươi hòa lẫn trong đất trở nên đỏ sậm gần như màu đen. Thử nhúc nhích cảm thấy toàn thân cử động được tôi mừng. Không bị tê liệt chỗ nào. Nếu bị thương chắc không nặng. Ngực tôi tức ran khó thở. Hai anh vẫn còn ngất lịm tôi lay gọi mãi mới tỉnh. Việc đầu tiên cả hai đều nôn ra máu như tôi. Thật may, ba chúng tôi không bị mảnh đạn mảnh bom nào chạm phải, chỉ bị sức ép chấn động từ trên chụp xuống. Trong lúc đang xoa bóp chân tay lau chùi mặt mũi thì từng tràng pháo bay hướng Đồng Dù câu đến. Mấy đợt đầu chúng bắn ngay bên vượt sông, sau rút tầm về hướng chúng tôi. Tôi thét bảo hai anh chạy theo tôi dọc theo con rạch càng xa tầm pháo càng tốt. Như chúng có mắt, càng chạy làn đạn nổ cứ bám theo. May thay tôi phát hiện hai cái hàm ếch bỏ trống. Chúng tôi lao xuống nước chui vào trong. Nhờ thế cả ba thoát nạn.

Các chiến sĩ công binh tìm được chỗ đặt vị trí chỉ huy cho tôi. Một đất gò chưa tới hai trăm mét vuông nổi lên giữa đồng ruộng khô cách bờ sông khoảng 300 mét. Nơi đây chưa thấy dấu nổ của một quả đạn đại bác nào. Nhờ vậy cây cỏ chưa bị tàn phá. Căn hầm được khoét sâu xuống đất sát chân một ụ gò mối khá to và bụi duối có gốc gần bằng một vòng tay người ôm. Hầm vừa đủ cho ba người. Hai đồng chí cán bộ chính trị sau cơn “chết hụt” đã được gọi về cơ quan. Tại đây có tôi và hai đồng chí trợ lý tác chiến, đồ bản.

Chiều xuống. Mặt trời chỉ con sào là lặn. Bỗng chiếc L19 từ đâu lao đến. Nó bay rất thấp cảm thấy ngang tầm ngọn duối. Quan sát vòng lượn tôi biết nó chú ý gò đất nối nơi đặt sở chỉ huy của tôi. Lúc này trong hầm ngoài ba chúng tôi còn có ba đồng chí thông tin liên lạc vừa mang điện và suất ăn buổi chiều đến. Tôi cho mọi người rút xuống hầm. Hầm lúc này chứa quá tải chật như nêm.

Tôi chủ ý nhường cho anh em đành ngồi bên dưới ngay miệng hầm. Có đồng chí chui ra nhường chỗ cho thủ trưởng. Tôi ra lệnh ai ở đâu ngồi yên đấy. Một ánh chớp lóe lên phía trên đầu cùng tiếng nổ chói tai. Luồng hơi nóng bỏng tạt vào người làm tôi tối tăm mặt mũi. Chiếc máy bay trinh sát phóng hú họa một quả rockét nổ tung kề sát miệng hầm chỉ cách đầu tôi hơn mét. Bà đỡ, tôi bị cháy xém một mảng tóc. Da mặt rộp phồng nhưng không mảnh kim loại nào ghim vào người. Chiếc trinh sát bay đi mất dạng trong bóng hoàng hôn phủ trùm.

Chúng tôi cứ trụ nơi đây “lưng hứng bom đầu đội pháo” đã hơn 10 ngày. Không công việc gì ngoài hàng ngày năm ba bận ngụp lặn trong nước, chui ra hầm lủi vào hang như bầy ếch đói mỗi lần dàn nhạc Tân Tây Lan ở Đồng Dù trỗi khúc. Tuy thế không một ai thương vong.

Tôi bó gối cạnh gốc duối miệng lẩm nhẩm đọc bài ca dao: “Con kiến mà leo cành đa/leo phải cành cụt leo ra leo vào/con kiến mà leo cành đào/leo phải cành cụt leo vào leo ra...” thì có tiếng người lao xao ngoài vọng cảnh giới. Tiếp đến có mấy bóng người lô nhô về hướng tôi. Tiếng một chiến sĩ báo cáo có đội trưởng du kích muốn gặp.

Đội trưởng du kích thầm thì vừa đủ tôi nghe:

- Chúng em có 4 người bí mật chốt trụ ở Giồng Riềng cách đây trên 500 mét. Vừa nhập nhoạng tối có chiếc trực thăng bay thấp từ hướng Sài Gòn lên không bật đèn. Trông nó như khối sắt đen sì lù lù hạ độ cao cách mặt đất 10 mét gần ngay hầm bí mật bọn em. Từ máy bay thòng dây thả một người tụt xuống đất. Trực thăng bay đi. Bóng người kia đang loay hoay với cái bồng sau lưng bọn em xông lên bắt gọn. Chắc chắn là tên thám báo. Nó bảo lính thuộc trung đoàn 88. Yêu cầu được gặp thủ trưởng.

Tên thám báo - như đội trưởng du kích cho biết thật là một tiểu đội phó trong trung đoàn. Hắn bị bắt cùng hai đồng chí chiến sĩ khác khi lọt vào ổ phục kích. Mỹ dụ họ đầu hàng. Chấp nhận quy thuận sẽ được khỏi chết, ưu đãi trọng thưởng... người đầu tiên được hỏi kiên quyết chối từ. Anh đả đảo đế quốc Mỹ và bọn tay sai. Nếu Nguyễn Văn Trỗi trước khi giặc bắn đã ba lần hô to tên Bác còn anh người chiến sĩ quân Giải phóng miền Nam chỉ kịp hô tên Bác hai lần đã bị tên chỉ huy Mỹ hạ sát bằng phát súng lục ngay bên thái dương! Đồng chí thứ hai anh dũng hy sinh theo gương đồng chí trước. Đến lượt hắn, hắn sợ run không đứng vững nên quỳ gối đầu hàng. Hắn cam kết cộng tác với quân đội Mỹ. Người Mỹ đưa hắn về cấp tốc huấn luyện một số thủ thuật làm điệp viên trong thời gian ngắn khoảng 15 ngày. Trực thăng thả hắn để lộn trở về đơn vị cũ nằm vùng chờ thời nhận chỉ thị sau. Hắn vẫn mặc bộ quân phục bộ đội chính quy từ miền Bắc vào như trước khi bị bắt. Thời điểm này khá nhiều chiến sĩ bị lạc hàng tuần, có khi mươi lăm, hai mươi hôm mới lần dò tìm về được đơn vị là chuyện thường. Thật may ý đồ bọn Mỹ và tên phản bội không lọt khỏi cặp mắt tinh tường cảnh giác của tổ du kích

Ngay trong đêm tôi đã cho áp tải hắn về phía sau để cơ quan chức năng khai thác xử lý.

Vừa xong vụ này có tin tiểu đoàn 9 ở ấp Tân Phú Trung quay về.

Đồng chí Hiến tham mưu trưởng tiểu đoàn ôm chầm lấy tôi. Anh khóc. Chưa kịp nghe anh báo cáo, tôi đoán tiểu đoàn gặp rủi nhiều may ít. Dù trời tối  không nhận rõ sắc diện anh, nhưng dáng người anh phờ phạc như một cái bóng vật vờ. Tôi không tưởng nổi bốn chàng trai lãng tử nổi tiếng của trung đoàn: Nhất Ngọ / Nhì Hiền / Tam Xuyên / Tứ Hiến mà anh là “đệ tứ anh hào” có thân hình cân đối vạm vỡ như một vận động viên cử tạ, lúc này trông anh như tàu lá chuối te tua sau cơn bão lớn.

Tuổi tôi và Hiến suýt soát nhau. Quan hệ cộng tác tuy cấp trên cấp dưới, nhưng lúc này tôi muốn là bạn tâm tình của anh, chia xớt với anh nỗi đau quá lớn. Nỗi đau đó không chỉ riêng anh, cá tôi và mọi người trong Trung đoàn.

Theo lời anh kể: hôm tiểu đoàn 9 vừa đặt chân đến ấp, sự đón tiếp của nhân dân ở đây không vồn vã ân cần như ở Tân Thạnh Đông mặc dù cùng chung huyện và đều nằm trong vùng địch kiểm soát. Mọi người thoáng thấy bộ đội ta họ đã gồng gánh tản cư với nỗi sợ “trâu bò húc nhau ruồi muỗi chết”! Nhiều người vẫn gọi ta “Việt Cộng” chứ không bằng từ ngữ thân thương là anh bộ đội Giải phóng như các nơi khác.

Tôi chen lời anh: “Vì thế nên cần chúng ta đến với họ”. Nói câu này tôi sực nhớ chuyện cũ năm xưa:

Năm 1955 khi trung đoàn 812 Cực nam Trung Bộ chúng tôi vừa tập kết ra Bắc được lệnh hành quân từ Thanh Hóa đóng quân ở hai huyện Hải Hậu và Giao Thủy vùng biển của tỉnh Nam Định làm nhiệm vụ chống di cư. Đại đội tôi đến trú quân địa bàn xã Giao Hoan, một xã trăm phần trăm đồng bào theo đạo Công giáo. Đã có khá nhiều gia đình khá giả nghe lời tuyên truyền lừa phỉnh của bọn xấu đã bỏ nhà cửa ruộng vườn ra đi. Phần đông dân nghèo ở lại. Đúng ra họ tiếp tục chuẩn bị trước sau gì cũng “đi theo Chúa vào Nam”. Khi thấy bộ đội ta đến, họ vội then cài cửa đóng không cho vào nhà. Họ xem anh em ta như “quỷ sa tăng” không gặp mặt, không giao tiếp... Khá nhiều anh em nản lòng. Đảng chỉ rõ: “Chính vì thế cần chúng ta đến với họ ”.

Nghe lời Đảng chỉ, anh em kiên trì dùng mọi biện pháp thuyết phục họ. Từ việc bước đầu gây thiện cảm, không cho vào nhà thì xem chuồng trâu chuồng bò nào bỏ không quét dọn để ở. Làm vệ sinh từng nhà, vệ sinh cả xóm, vét giếng khơi mương, cuốc đất tưới cây, sữa dậu đan phên, lợp nhà trét vách... Trích một phần ba khẩu phần lấy gạo trợ giúp gia đình thiếu đói, chăm sóc trẻ em, thăm nom người ốm... Đặc biệt anh em thấm nhuần quan điểm của Đảng và nhà nước ta là tôn trọng tự do tín ngưỡng của đồng bào. Anh em khuyến khích họ đi lễ nhà thờ. Trước đây họ sợ bị ta ngăn cấm làm khó dễ, ghi sổ đen... Nhưng với lòng chân thành không chút giả tạo dần dần đã biến từ ác cảm đến thiện cảm, từ xa lánh đến gần gũi. Chúng tôi đã thành công trong nhiệm vụ này.

“Chính vì thế nên cần chúng ta đến với họ”. Tôi lập lại câu nói này với Hiến một cách máy móc mà không nghĩ rằng thời điểm của mỗi việc mỗi khác. Việc làm ngày xưa của chúng tôi ở Hải Hậu - Giao Thủy vào thời bình, không bị gò bó về thời gian. Phải mất hai mươi ngày đến một tháng chúng tôi mới chinh phục được nhân tâm đồng bào theo đạo. Bây giờ anh em tiểu đoàn 9 chỉ có vài tiếng đồng hồ lại đang thời kỳ chiến tranh diễn ra khốc liệt, nhân dân trong vùng địch kiểm soát bị tác động không ít với cái gọi là “chiến tranh tâm lý, chiến tranh chính trị” vu khống xuyên tạc của địch... Vì vậy anh em không thể làm gì khác hơn những điều anh Hiến nói.

“Vì thế nên cần chúng ta đến với họ”, Hiến lắc đầu giọng thiếu tự tin: Đến nhưng họ không săn đón, họ sợ. Ta đâu có quyền chặn giữ họ lại. Chỉ vài ba mươi phút họ lặng lẽ tản đi ra các hướng. Làm công tác tuyên truyền vận động với ai đây? Cán bộ địa phương năm bảy người có đây. Họ sống với ta nhưng không thể làm gì hơn. Thế lấy ai “vùng lên nổi dậy?”.

- Theo Hiến dân ở đây tốt hay xấu?

- Tôi không thể chủ quan đánh giá chuyện dân tốt hay xấu. Nhưng chắc chắn họ sợ. Vì sau cú nện đau quá bất ngờ trong mấy ngày Tết làm Mỹ - ngụy choáng váng. Nhưng sau đó dân thấy ta đến lúc này không làm chủ được Sài Gòn, địch phản kích ác liệt, lực lượng ta tổn thất không nhỏ lại bị đánh bật ra khỏi nội ô. Một số mục tiêu chiếm được lại mất vào tay địch; dân cho ta không thể trụ lâu. Ta rút đi để lại cái họa cho họ. Họ sợ sẽ bị trả thù nếu như biểu lộ sự thân thiện ủng hộ Giải phóng. Bọn ác ôn địa phương tuy rụt cổ rúc đầu lủi trốn, nhưng tai mắt chúng còn lại trà trộn trong dân...

Tôi đưa chiếc bi đông kiểu Mỹ có hơn ca nước trà pha đặc cho anh tợp một ngụm. Anh kể tiếp:

- Tiểu đoàn vừa vào ấp lúc khuya, 9 giờ sáng hôm sau quân Mỹ với bầy xe tăng cùng cả đàn trực thăng kéo đến vây đánh. Cũng may vừa đủ thời gian anh em hoàn thành công sự, bố trí đội hình. Quân Mỹ tưởng bất ngờ tấn công lúc ta chưa đứng chân trụ vững nên ồ ạt bám theo xe tăng xông ào lên. Ta nện cho. Mấy chiếc đi đầu bị bắn hạ, nhiều tên Mỹ phơi thây. Chúng thối lui ra xa dùng pháo bầy và trực thăng oanh kích.

Đã hơn mười ngày đánh nhau liên tục như thế. Được cái ban đêm chúng co cụm, nhờ thế ta có chút rảnh tay thu vén giải quyết hậu quả - giọng anh chùng hẳn xuống - có đêm chúng tôi phải mai táng vội vàng hàng chục anh em hy sinh. Đưa về phía sau hàng chục thương binh nặng. Quân Mỹ có lực lượng bổ sung, thay phiên, còn ta đã hao hụt trong chiến đấu lại phải tách một bộ phận chăm sóc tải thương. Quân số càng ít đi...

Có một câu không thể không hỏi anh nhưng tôi chần chừ bao lần chưa dám đề cập. Tôi sợ không đủ sức chịu đựng nếu như nghe được câu trả lời từ miệng anh thốt ra. Tôi hỏi mà cảm thấy lời nói mình tan biến trong cơn gió thoảng, như giọt nước bốc hơi giữa trưa nắng ngày hè. Chi ba từ thôi mà sao tôi mở mồm khó khăn đến thế!

- Tổn thất ta?

- Hơn một trăm!

- Hơn một trăm? Tôi lập lại như kẻ vô hồn. Cảm thấy toàn thân tê dại, đầu óc choáng váng, rát bỏng da mặt như quả roc-ket nổ sát mang tai ngay mép miệng hầm chiều nay.

150 cán bộ, chiến sĩ thương vong của một tiểu đoàn trong 12 ngày trụ ấp để hỗ trợ quần chúng “nổi dậy” đánh quỵ Mỹ, sụp đổ ngụy, giải phóng miền Nam nhân chiến dịch Tết Mậu Thân (!?).

Trước khi xuất phát tôi đến kiểm tra tiểu đoàn ở Bưng Cồng có 365 tay súng. Bây giờ chỉ còn 200. Hai trăm con người vật vờ như cái bóng do thiếu ăn mất ngủ, tinh thần căng thẳng tột độ, suốt ngày lăn lộn trong mưa bom bão đạn... Hai đồng chí tiểu đoàn trưởng lần lượt được bổ sung mà cũng lần lượt ra đi vĩnh viễn. Người cuối cùng cũng không trụ lại. Anh Thạch chính trị viên trước đây trong ban chỉ huy với tôi ở tiểu đoàn 7 được bổ nhiệm phó chủ nhiệm chính trị khi tôi chuyển về ban tham mưu ít lâu. Anh được phái tăng cường cho tiểu đoàn 9 đã ngã xuống cùng chính trị viên tiểu đoàn để lại một vợ hai con nơi đất Hà Tây quê lụa!

Hôm sau trời vừa nhập nhoạng tối tôi được lệnh đến thủ trưởng trung đoàn. Không rõ mấy vị từ đâu lại hiện đủ nơi bờ rạch cạnh cái hầm nổi tôi bị quả bom dù suýt mất mạng. Trung đoàn trưởng chỉ thị cho tôi đưa toàn trung đoàn lui về căn cứ Bưng Cồng⁽¹⁾. Chỉ huy trung đoàn cùng cơ quan đoàn bộ tách hành quân riêng không đi trong đội hình trung đoàn. Mỹ hiện nay chốt đóng gần rạch Láng The. Một chốt ngoài bến vượt Cây Đa. Như thế chúng khóa chặt hai trục đường buộc chúng tôi phải lui trên hướng đó. Tình hình cụ thể các anh không cho biết. Chỉ ra lệnh tôi phải tự xoi đường đưa trung đoàn thoát khỏi khu vực này trong đêm nay.

Các anh có thể không phán đoán ý đồ địch, hoặc đoán và được thông báo của cấp trên nhưng lý do gì đó không phổ biến cho tôi và đơn vị. Nhưng tôi tự suy đoán tìm hiểu riêng cho mình:

- Mỹ đã đến lúc thực hiện những gì tôi và đồng chí tiểu đoàn trưởng ở trung đoàn 2 sư đoàn 9 đã trao đổi khi tôi đến nhận bàn giao địa bàn và chuẩn bị đưa trung đoàn 88 vào thay phiên. Hôm đó là đêm mùng bảy Tết tại Tân Thạnh Tây.

Từ lúc quân ta thâm nhập trụ bám trong các thôn ấp đông dân, Mỹ phản ứng bằng thủ đoạn chiến thuật đánh nhứ đánh dứ cầm chừng “Sáng triển khai tấn công vào rìa ấp, chiều tối lui ra cụm giữa đồng”. Bây giờ đến lúc chúng thực hành phản kích vùng ven đô bằng cách chốt chặn các hướng ta có thể lui, dùng mật độ phi pháo tập trung quy mô lớn, hoặc dùng lực lượng hỗn hợp bộ binh, cơ giới trên mặt đất kết hợp trực thăng không vận đổ chụp chặn đứng tiêu diệt lực lượng ta ở vùng trắng.

- Tôi được đồng chí đội trưởng du kích thông báo cho biết theo nguồn tin của lãnh đạo địa phương, Mỹ chuẩn bị tổ chức một cuộc hành quân quy mô lớn vùng Nam bắc lộ 8. Trước đó chúng sẽ dùng phi pháo đánh phá ác liệt, trong đó hai xã Trung An (1 và 2) là một trong mấy trọng điểm.

Xuống đường nhằm đánh địch. Nhưng nghe tin địch sắp đến ta đành lui. Mới nghe thật buồn cười. Nghĩ kỹ đó là biện pháp khôn ngoan. Không ai dại gì giơ đầu chịu báng lúc này.

Nghệ thuật dùng binh ở trình độ sơ đẳng ai cũng biết lúc tiến lúc lui phải kịp thời đúng lúc. Tranh thủ thời cơ, tạo thời cơ, cướp thời cơ đánh đòn chí tử bất ngờ vào quân thù sơ hở đạt mục đích ý định. Nhưng thời cơ đã qua, yếu tố bất ngờ không còn, quân thù thức tỉnh hồi sức... chớ dại tiếp tục “phóng lao theo lao” kiểu “thua bài khát nước”, rốt cuộc chỉ làm con thiêu thân đâm đầu vào lửa chết cháy một cách lãng xẹt. Chỉ có những cái đầu thiếu thận trọng, chủ quan không đánh giá đúng tình hình, không cân nhắc tính toán thật kỹ so sánh tương quan lực lượng ta, địch... Mới dốc túi “đánh đến đồng xu cuối cùng” vào ván cờ đã biết rằng không còn cơ may thắng.

Trung đoàn trưởng lập lại câu: “Đồng chí tự soi đường đưa trung đoàn lui về căn cứ phía sau an toàn”. Câu nói cắt đứt dòng suy nghĩ của tôi. Tôi liếc mắt nhìn các vị chỉ huy, ngoài trung đoàn trưởng, chính ủy có cả trung đoàn phó, tham mưu trưởng, chủ nhiệm chính trị đủ mặt. Thế sao lại là tôi nhỉ? Tôi chưa phải thay ai một trong số các vị đều hiện diện bên tôi. Tôi kịp hãm lại ý nghĩ điên rồ là xin từ chối nhiệm vụ này vì quá sức tôi, một tham mưu phó. Đây là mệnh lệnh tôi phải chấp hành. Tình hình cấp bách không thể đùn đẩy trách nhiệm cho người này người khác.

- Vâng, tôi sẽ thực hiện mệnh lệnh ngay bây giờ.

- Tốt - Trung đoàn trưởng tỏ vẻ hài lòng: “Tôi đón các đồng chí tại Bưng Cồng”. Ổng vỗ vai tôi như “chuyển giao phần lớn chức trách của ông sang tôi. Ông quan niệm như tôi đưa được trung đoàn về sau an toàn như thực hiện thanh công một trận đánh lớn.

---

⁽¹⁾ Thuộc huyện Bến Cát tỉnh Bình Dương, Bắc sông sài Gòn ven trục lộ 14 từ ngã ba Rạch Bắp đi Thanh An - Dầu Tiếng.

Đêm hôm ấy có trăng, trời đầy mây nên sáng nhờ nhờ rất tiện cho hành quân. Dạo này Mỹ không còn dùng pháo sáng đèn dù làm mặt trời nhân tạo nữa. Giàu có bậc nhất như Mỹ cũng không sao duy trì nổi tình trạng trên quá vài mươi đêm. Bây giờ có động tĩnh gì nơi đó tự chiếu sáng nhưng cũng chỉ năm bảy phút.

Kế hoạch hành quân của tôi được chỉ huy cấp dưới tán đồng sau khi nghe tôi phổ biến đánh giá tình hình. Không có con đường nào khác ngoài mạo hiểm xuyên qua ấp chiến lược Phú Hòa Đông vượt sát đồn Cây Me về Bên Đinh.

Chúng tôi ém quân ở Trung An 1 và 2 cứ hàng đêm từng tiểu đoàn và các đại đội trực thuộc tổ chức người bám theo anh em du kích dẫn đường chèo xuồng tiếp cận bờ nam ấp. Anh em theo một lối đi riêng bí mật xuyên qua nhiều bãi chướng ngại đột nhập ấp mua gạo, các loại thực phẩm, nhu yếu phẩm... Những thứ này đồng bào chuẩn bị sẵn. Việc vào ra được nhân dân giữ tuyệt đối bí mật, xóa kỹ dấu vết nên thời gian dài không bị lộ.

Quyết định xoi đường xuyên qua ấp tuy mạo hiểm nhưng có cơ sở bảo đảm. Tuy thế chúng tôi quán triệt đến từng người phải im hơi kín tiếng, một yếu tố quyết định bảo đảm thắng lợi cho “trận đánh không phải nổ súng”. Điều rất mừng là trong ấp có sáu, bảy trăm hộ, không hộ nào nuôi chó. Đây là kết quả vận động của cán bộ địa phương để bào đàm chuyện ra vào không bị lộ. Nhờ thế trên nghìn con người im lìm lặng lẽ nối đuôi nhau đi không phát ra tiếng động dù là tiếng vang khẽ của bàn chân đặt lên mặt đất

Tiểu đoàn 7 dẫn đầu đội hình. Tiếp đến đơn vị chỉ huy. Sau tôi các đại đội trực thuộc: thông tin, trinh sát, công binh, trợ chiến, quân y, vận tải... tiếp nối là tiểu đoàn 8. Tiểu đoàn 9 đi sau cùng. Khi vừa đến Bến Đình thật ngẫu nhiên tôi lại đứng trước cửa hầm nơi tôi nhặt được tạp chí văn nghệ Quân Giải phóng có bài thơ của nhà văn Nam Hà “Chúng con chiến đấu cho Người sống mãi Việt Nam ơi!” Tôi nhận được báo cáo của tiểu đoàn 7 còn hơn năm trăm mét sẽ đến cầu Rạch Sơn. Đơn vị cuối cùng của tiểu đoàn 9 đã vượt qua khỏi ấp và đồn Cây Me. Tôi thở phào như trút phần lớn gánh nặng trên người. Toàn đội hình đã vượt qua khu vực “ngặt nghèo” nhưng chưa hết nguy hiểm, mặc dù đã đứng chân trên địa bàn du kích của xã Nhuận Đức. Lúc bấy giờ đã 4 giờ sáng. Nếu vượt qua kịp cầu Rạch Sơn, bên kia là đất An Nhơn Tây vùng ta kiểm soát xem như dành được hai phần ba chiến thắng. Tôi sắp phát lệnh tăng tốc độ hành quân thì hướng Sài Gòn tiếng máy bay trực thăng ầm ầm lao đến. Từng loạt pháo bầy Đồng Dù tới tấp phủ trùm bắc cầu Rạch Sơn. Đèn dù từ chiếc máy bay chỉ huy trên tầng cao liên tiếp thả soi sáng một vùng rộng lớn hai xã Nhuận Đức - An Nhơn Tây. Mỹ đổ quân ngay cầu Rạch Sơn. Lộ chăng? Có thể - tôi nghĩ thầm - chúng để ta vượt khỏi ấp thực hiện chốt chặn ngay cầu nơi ta phải đi qua. Trời sáng sẽ dùng tăng, bộ binh tấn công hoặc dùng hỏa lực bom pháo hủy diệt. Tôi không thể chần chừ hạ quyết tâm lệnh ém quân tại chỗ và nhanh chóng triển khai mạng lưới thông tin chỉ huy. Toàn đội hình ép sát trục lộ 15 về hướng sông trên đoạn dài gần 3 ky lô mét. Con lộ đá được làm thời thuộc Pháp từ đường 8 chạy qua giữa hai ấp Phú Hòa Đông - Phú Hòa Tây - Bến Đình, Rạch Sơn đến An Nhơn Tây - Bến Dược - Phú Mỹ Hưng. Nó bị hoang phế lâu ngày nhưng nền đường còn chắc chắn. Mặt đường tuy bị xói lở hư hỏng vẫn còn một lớp đá dày bên trên. Nền đường cao cả mét so với mặt bằng hướng ra bờ sông. Do đó cặp dọc mép đường người ta đào khoét sâu vào lòng đường mấy trăm hầm ẩn núp bom pháo. Mỗi hầm trú từ 3 đến 6 người khá chắc chắn. Trừ khi bom tạ rơi trúng hầm gây thương vong, các loại bom nhỏ hơn hoặc đạn đại bác cỡ 105 ly không suy suyển gì. Chính dựa vào hệ thống công sự này tôi quyết định dừng ém quân tại chỗ. Nếu không vượt qua cầu Rạch Sơn không còn đường nào khác, hơn nữa trời đã sáng. Tôi lệnh cho tiểu đoàn 7 theo dõi cuộc đổ quân Mỹ. Nếu chúng sục vào chỗ tiểu đoàn tốp nào diệt gọn tốp nấy, nhưng phải bám công sự. Yếu tố bảo đảm lúc này là dựa vào công sự. Thoát ly công sự là dâng thịt cho cọp. Tranh thủ khi địch chưa hành động và trời chưa sáng hẳn củng cố ngụy trang hầm hố kín đáo chắc chắn. Nếu xe tăng bộ binh địch tấn công có thể hướng Đồng Dù qua hoặc Phú Hòa Đông lên. Chúng tôi có chiến lũy che chắn là con lộ. Dựa vào đây chiến đấu dài hơi suốt ngày. Đến đêm tùy cơ ứng biến. Chúng tôi có trong tay gần trăm hỏa khí chống tăng cá nhân (B40, B41) và trên chục khẩu đại bác không giật (ĐKZ 75). Mỹ sử dụng vài ba chục xe không ngại. Đường dây thông tin từ chỗ tôi đến các tiểu đoàn thông suốt. Chỉ huy các đơn vị đã quán triệt ý định.

Trời hừng sáng, Mỹ ngưng đổ quân. Tôi ép mình trên mặt đường quan sát. Tiểu đoàn 7 báo cáo chúng đổ trên 100 tên: Như thế một đại đội. Tôi nảy ý định nhân lúc giặc Mỹ đang loay hoay đứng chân chưa vững tung tiểu đoàn 7 ào ra đánh chớp nhoáng đột nhiên bất ngờ làm chúng không kịp trở tay. Sau đó rút về vị trí cũ. Nhưng tiểu đoàn cho biết chúng đổ và co cụm bên kia rạch. Nếu thế không làm ăn được gì. Muốn đánh được Mỹ quân ta phải vượt qua quả đồi con, lao xuống một thung lũng hẹp, băng qua rạch, từ dưới đánh lên cao không có  thế. Địa hình bất lợi. Đánh không chắc ăn lại lộ lực lượng. Không thể mạo hiểm. Tôi gạt bỏ ý định quay về căn hầm của mình đợi chờ cơn bão lửa sắp đến.

Trời sáng hẳn. 6 giờ.

Cái gì tôi đợi đã đến.

Pháo từ các căn cứ Mỹ hướng về chúng tôi khai hỏa. Qua tiếng nổ đầu nòng tôi ước đoán từ Đồng Dù, Bình Dương, Bến Cát, Chà Rày có khoảng 24 khẩu tập trung đồng loạt giáng xuống nhu vực Bến Đình nơi vị trí chỉ huy của tôi và các đơn vị trực thuộc. Mật độ đạn rơi dày đặc. Tiếng nổ liên tu bất tận như pháo Tết rung chuyển trời đất. Ẩn nấp trong hầm có cảm giác như ngồi trên chiếc thuyền lướt sóng chồng chành lắc lư chao đảo. Bụi đất bên trong bung ra từ ngoài tuôn vào làm mịt mờ. Không khí như đặc lại muốn nghẹt thở. Mấy năm chiến đấu tôi từng bị Mỹ oanh kích không biết bao lần, nhưng lần này kéo dài suốt ngày, dữ dội khốc liệt hơn cả. Đường dây liên tục bị cắt đứt. Các chiến sĩ thông tin không nề hiểm nguy lăn lộn trong mưa bom bão đạn nối liền bảo đảm chỉ huy thông suốt.

Hết đợt pháo lại đến máy bay từng tốp thay nhau ném đủ loại bom. Hết đợt bom của máy bay phản lực đến bọn trực thăng vũ trang phóng róc-két, dội đại liên trọng liên rưới khắp vùng. Cứ thế chúng luân phiên nhau hết đợt này đến đợt khác. Thỉnh thoảng giữa các đợt chúng thực hiện bắn phá hoại. Lối bắn này rất độc. Chiếc trực thăng “xương cá” cứ vè vè trên đầu, có khi treo một chỗ nghiêng ngó xoi mói tìm kiếm mục tiêu chỉ điểm và hiệu chỉnh cho pháo bắn đạn xuyên sâu phá công sự. Loại này khi chạm đất không nổ ngay mà chui sâu từ một đến hai mét mới phát nổ. Trúng phải nó ít có công sự bình thường nào chịu nổi.

Điều lạ, khu vực chúng tập trung oanh kích dữ dội nhất là Bến Đình. Đoạn đầu và đuôi bao gồm vị trí ém quán của các tiểu đoàn bộ binh mật độ đạn pháo và bom rơi khá thưa thớt. Có thể chúng phát hiện ta nhưng không biết có số lượng lớn. Chúng phán đoán ta chí tập trung vùng Bến Đình nên dồn mọi khả năng vào đây. Đến trưa không thấy bộ binh xe tăng Mỹ xuất hiện. Tôi hiểu ra rằng chúng đánh chặn ta và hủy diệt bằng phi pháo là chính. .

18 giờ. Mặt trời chớm lặn. Màn đêm dần buông. Mọi hoạt động của quân Mỹ ngừng hẳn. Chốt Mỹ bên kia cầu nín lặng im lìm. Các tiểu đoàn báo cáo không ai thương vong. Riêng đại đội công binh có một tổ 4 đồng chí chung một hầm bị quả bom đìa trúng phải đều hy sinh. Tôi đến nhìn thấy hố bom khoét sâu như một cái ao. Cả mấy chục con người hối hả đào bới tìm thi thể anh em hồi lâu vẫn không phát hiện được dù là mảnh áo mảnh quần, một vật dụng cá nhân nho nhỏ... Tất cả đều tan biến trong đất bụi bởi sức tàn phá khủng khiếp của quả bom ít ra cũng phải trên hai tạ.

Chúng tôi không thể bám trụ tại đây trong đêm nay. Ngày mai không biết bọn Mỹ giở trò gì. Bất cứ giá nào cũng phải rời khỏi Bến Đình. Quyết tâm và kế hoạch hành quân của tôi được các chỉ huy cấp dưới tán đồng quán triệt. Toàn đơn vị lặng lẽ như ngậm tăm nối đuôi nhau đi chệch qua chốt Mỹ, vượt qua các vạt rừng cao su bị ủi phá, những nền nhà còn trơ lại đôi ba cây cột gỗ cháy đen tiến về ấp Gò Nổi. Đây là một ấp nghèo chưa tới trăm hộ dân nằm hướng Đông bắc căn cứ Trung Hòa cách khoảng một nghìn mét. Ấp được bao bọc từng đoạn bởi hàng tre xanh. Bên trong vườn tược cây trái che chắn khá kín đáo. Ngoài ấp hướng chúng tôi vừa băng qua là khu trắng rộng hàng cây số vuông chằng chịt những chiến hào, giao thông hào trước đây được bộ đội, du kích và nhân dân xây dựng. Nay có đoạn bị xe Mỹ ủi san bằng, có đoạn còn nguyên vẹn. Trong ấp dù không xa đồn binh quân bảo an ngụy địch vẫn không tổ chức được bộ máy ngụy quyền ngụy quân. Ngược lại hoạt động của tổ chức Đảng, ấp đội du kích và an ninh của ta vẫn kiểm soát toàn bộ ấp. Ban đêm ta hoàn toàn làm chủ. Ban ngày cán bộ vẫn trụ bám ấp. Phi pháo Mỹ chỉ oanh kích khu trắng bên ngoài. Thỉnh thoảng chiếc máy bay “cá rô” bay sát mặt đất vài mét neo lại trước sân từng nhà dòm ngó bên trong hoặc gọi người trong nhà đem ra trình giấy căn cước. Nếu ai chưa chứng kiến khó tin, nhưng là chuyện có thật⁽¹⁾.

Trước đây, bước vào đợt 2 chiến dịch Mậu Thân, sau khi tấn công đồn Cây Me ở Phú Hòa Đông, trung đoàn về đóng tại Đồng Lớn thuộc xã Trung Lập Thượng, tôi có đến ấp này bắt liên lạc và làm quen với mấy đồng chí lãnh đạo và du kích ấp. Tôi biết tình hình ở đây nên quyết tâm đưa trung đoàn đến trong đêm, bí mật ém quân ngày mai tại ấp. Tối mai từ đây cắt chéo về hướng Đông bắc ra Phú Mỹ Hưng, An Phú (Hố Bò) (vùng căn cứ địa của các cơ quan lãnh đạo Phân khu 1) tổ chức vượt sông về Bưng Cồng.

Chúng tôi được cán bộ nhân dân ân cần tiếp đón giúp đỡ cơm nước rất chu đáo tận tình. Du kích triển khai mạng lưới trinh sát (cả bí mật và công khai) tăng cường bố phòng từ xa, kịp thời phát hiện hành động địch để chúng tôi kịp thời xử lý. Mọi việc diễn ra xuôi chèo mát mái như ý định.

---

⁽¹⁾ Loại máy bay này khi Mỹ rút quân không để lại cho ngụy.

14


Giữa tháng 4 năm 1968, lần thứ ba tôi đi chuẩn bị cho trung đoàn vượt sông tại bến Cây Đa vào Trung An sẵn sàng thọc sâu Nam lộ 8 một lần nữa. Trung đoàn như: “con kiến mà leo cành đa, leo phải cành cụt leo ra leo vào…”. Chốt Mỹ tại đây nhằm chặn đường lui chúng tôi đã rút. Tôi không rõ mục đích cuộc “xuống đường” lần này để làm gì? Nghe phong phanh người ta muốn làm “cú vét”. Phải chăng đã “phóng lao phải theo lao”. Nếu thế quả đúng là “ăn mắm khát nước”, chỉ tội cho lũ kiến mà “leo cành đào, phai cành cụt leo vào leo ra”.

Tôi cùng vài trinh sát, trợ lý tác chiến chốt ngay dưới gốc đa. Cây đa to phải bốn người ôm ngay sát bờ sông. Cành lá nó phủ trùm sát mặt nước tỏa ra cách bờ bốn đến năm mét rất kín đáo. Ngồi im dưới gốc, tàu khách chạy phía ngoài chỉ nghe tiếng động cơ và những con sóng lớn tạt vào bờ chứ không thấy tàu. Tất nhiên người trên tàu không phát hiện được chúng tôi.

Nóng lòng chờ đơn vị đến nhưng chỉ có liên lạc đưa thư báo tin đình việc chuyển quân. Phải thế chứ. Ai lại xách cả một trung đoàn làm như trái banh đá lên đá xuống mãi thế?

Lúc nhận được thư cũng là cơn sốt thương hàn ập đến với tôi. Tôi đã lịm đi suốt hai hôm lúc mê lúc tỉnh. Khuya hôm sau có chiếc xuồng nhỏ cập bờ. Người ta chuyển tôi đi, tôi không biết gì. Khi tỉnh lại mới biết xuồng đang ngược sông Sài Gòn đến ngang ấp Phú Hòa Đông rẽ vào một con rạch nhỏ phủ trùm kín mít bởi hàng trâm bầu mọc hai bên che khuất không nhìn thấy màn trời. Tại đây có một tổ cấp cứu quân y duy nhất của chiến dịch còn lại chưa lui về sau. Tổ có một bác sĩ, một nữ y tá và một chiến sĩ phục vụ. Tôi được cấp cứu kịp thời bằng các loại thuốc đặc trị cho căn bệnh quái ác này. Nhờ sự điều trị tận tình của bác sĩ Lục và y tá Kim Anh, tôi qua cơn hiểm nghèo. Tuy vậy phải một tuần sau tôi mới ngồi dậy và ăn tí cháo. Mấy ngày đầu Kim Anh đút cho tôi từng thìa sữa. Thấy tôi đã tỉnh táo bắt đầu ăn uống được, Kim Anh cho biết nếu đưa tôi đến chậm vài ba giờ chắc khó cứu. Tôi cười nói lạt;

- Qua sông nước lũ bão tố chẳng chết, lại chết ở vũng trâu nằm này hay sao?

Kim Anh lườm tôi:

- Anh hùng vẫn có lúc mạt lộ đấy đồng chí ạ!

Cô vốn nữ sinh trường Gia Long Sài Gòn, con nhà khá giả. Ra khu cô được chọn đi đào tạo y tá, tốt nghiệp được chuyển về phục vụ ở tổ quân y này. Một cô gái xinh đẹp cả khuôn mặt và thể hình, có làn da trắng nuốt... lại sớm hòa nhập cuộc sống ở bưng biền. Suốt ngày ngoài việc tiêm thuốc nấu nước xông cho tôi theo hướng dẫn của bác sĩ, cô lặn hụp hai bên bờ rạch bắt cua tôm, hái các loại rau mọc hoang để cải thiện...

Hai mươi ngày tôi mới bình phục. Tổ quân y vì tôi phải nán trụ lâu ngày. Theo yêu cầu của tôi các anh chị cho xuồng nhân đêm tối theo sông chuyển tôi lên Bến Đình. Tại đây tôi và đồng chí công vụ băng về ấp Gò Nổi gặp liên lạc của trung đoàn. Các anh cho phép tôi trụ lại đây dưỡng bệnh khi nào bình phục hoàn toàn mới trở về đơn vị. Lúc này trung đoàn chuyển sâu vào bên trong hậu cứ gần bến Nha Thức để dưỡng quân chuẩn bị cho đợt hoạt động mới. Ở Gò Nổi tôi không có một xu dính túi, một hạt gạo hạt muối, nhưng tôi được đồng chí đồng bào chăm sóc tận tình từ cái ăn chỗ trú rất chu đáo suốt hơn hai mươi ngày. Sau đó liên lạc đến đưa tôi về hậu cứ trung đoàn.

Tại đây, tôi đau đớn khi biết tin Văn liên lạc công vụ cũ của tôi khi còn ở tiểu đoàn 7 hy sinh. Lúc tôi rời tiểu đoàn về ban tham mưu trung đoàn nhận công tác, Văn ở lại và được bổ nhiệm trung đội phó cối 82. Cậu ấy hy sinh do B52 đánh trúng khi cùng tiểu đoàn vượt bến Nha Thức về căn cứ phía sau.

Trên đường đuổi theo trung đoàn đến căn cứ mới ở suối Bà Hảo (nằm trong căn cứ Dương Minh Châu tỉnh Tây Ninh). Tôi bị hai lần bom của B52. Cả hai lần tôi thoát nạn. Cái hầm trú ẩn của tôi bị sức chấn động của bom dồn ép làm biến dạng. Tôi lại khạt ra từng bụm máu.

Cuối hè năm 1968, trung đoàn chuyển xuống hoạt động đóng quân khu vực suối Nhánh không xa mấy vùng dân cư xã An Tịnh huyện Trảng Bàng (Tây Ninh). Qua đồng chí Kính Hiền tham mưu phó kiêm trưởng ban tác chiến trung đoàn, tôi mới biết Bộ tư lệnh Miền điều động tôi về nhận nhiệm vụ ở một sư đoàn bộ binh sắp được thành lập hoạt động trên địa bàn thuộc quân khu Sài Gòn - Gia Định. Nghe đâu tôi sẽ đảm nhiệm Trưởng ban tác chiến sư đoàn.

Tin đột ngột, tôi cố nén nỗi mừng. Không phải tôi mừng vì nhiệm vụ mới, mà mừng là được rời xa đơn vị này. Công bằng mà nói hầu như tuyệt đối anh em trong trung đoàn đều tin tưởng, yêu mến kính trọng tôi qua mối quan hệ thân tình, qua hành động công tác và chiến đấu của tôi. Khi rời tiểu đoàn 7 về cơ quan trung đoàn chứ không phải đi xa, thế mà anh em cứ lưu luyến bịn rịn. Văn và Thóc nằng nặc đòi theo. Văn có thể được nhưng Thóc còn có trách nhiệm với đơn vị, cậu ấy đã là trung đội phó thông tin. Nếu cho Văn theo có khi cậu ấy không gặp nạn.

Nhưng tôi không thể ích kỷ vì cái lợi riêng mình bắt Văn phải gánh mãi cái chức danh chiến sĩ công vụ. Phải tạo điều kiện phát triển khả năng của Văn (trước khi bộ đội đi đánh Mỹ, cậu ấy đã tốt nghiệp cấp ba) trước khi đi tôi đã bàn với các anh trong ban chỉ huy. Thời gian ngắn sáu, Văn được bổ nhiệm làm trung đội phó.

Văn mất đi trẻ quá, mới bước vào tuổi hăm mốt hăm hai để lại người vợ chưa kịp làm lễ cưới, được cha mẹ hai bên cho phép cô cậu gần nhau chỉ được hai hôm trước khi Văn lên đường đánh Mỹ. Bây giờ cô ấy trở thành người vợ góa. Còn nỗi đau nào hơn. Dĩ nhiên hàng vạn anh em khác cũng trường hợp như Văn, cũng nỗi đau như Văn, như cô gái trẻ người vợ góa chưa cưới của Văn!

Mong rằng những ai đó đừng quên dù lịch sử có sang trang, dù có “khép” lại quá khứ thì cũng đừng quên câu chuyện này hoặc tương tự thế này. Quá khứ tuy có khép hay gác lại, cũng không nên quên quá khứ.

Một anh bạn thân nói với tôi: “Hay ho gì kể chuyện của những kẻ chuyên đi bắn giết lẫn nhau”.

Thật buồn! Lòng tôi chùng hẳn xuống. Tâm hồn tôi như bị những lời trên xé toạc ra làm rỉ máu. Anh ấy không phải lỡ mồm mà là quan niệm từ lâu trong tiềm thức của anh. Anh đánh đồng những kẻ chuyên đi giết người vì lòng tham, vì bất nghĩa, vì muốn dìm cả một dân tộc của anh xuống bùn đen, với những người buộc phải cầm vũ khí chống lại vì sự tồn vong của dân tộc, sống còn của nhân dân. Họ buộc lòng phải giết lại những kẻ chuyên đi giết người. Họ nhận thức một chân lý giản đơn: “không giết nó, nó sẽ giết anh”. Sống trên đời là cuộc đấu tranh không khoang nhượng. Anh đã không phân rõ phải trái, anh đã lẫn lộn trắng đen. Anh chê trách cả hai. Anh muốn thoát tục, đứng trên hay đứng ngoài mọi diễn biến cuộc đời và phán xét nó. Nhưng với quan niệm này làm sao anh phán xét được công bằng. Ôi! Hàng triệu vong linh những người đã khuất vì sự nghiệp cao cả của dân tộc của Đất nước nghĩ gì với những người đang sống đồng quan niệm như anh!

Chỉ còn vài giờ nữa, khi màn đêm đến tôi sẽ lên đường.

Tôi chẳng đến chào từ biệt một ai trong số các vị bề trên. Tôi biết họ chẳng màng cho tôi gặp mặt. Từ ngày tôi đột ngột mắc bệnh được chữa khỏi trở về, họ chẳng một câu thăm hỏi dù chỗ ở họ cách tôi không quá 50 mét. Tôi sắp xa đơn vị, nơi hai năm cộng tác chết sống bên họ, nay chẳng một lời chia tay.

Đêm ấy trăng rất sáng, tôi theo anh liên lạc dẫn đường băng qua những cánh đồng khô cảm thấy lòng thanh thản nhẹ nhàng. Thời tiết dạo này vào lúc chuyển mùa hơi chậm, mới chỉ vài ba cơn mưa. Ban đêm không khí dìu dịu, gió lộng, đồng chưa có nước, cảnh vật yên tĩnh lạ thường khác hẳn trong đợt 1 chiến dịch bốn năm tháng trước đây, lúc trung đoàn chuyển về đóng quân ở Đồng Lớn vùng dân cư thuộc xã Trung Lập Thượng (Củ Chi). Lúc ấy tôi đã qua lại cánh đồng này đôi lần. Cuộc sống ở đây nhộn nhịp thường. Mặc cho đèn dù của Mỹ ở các căn cứ chung quanh chiếu sáng suốt đêm, mặc cho pháo bầy ở Đồng Dù rải đạn ầm ầm ngoài vùng trắng và trực thăng quần đảo trên không... xóm làng vẫn sáng ánh đèn, vang tiếng gọi nhau ơi ới, giọng hát trong trẻo các cháu thiếu nhi vút cao, tiếng xe bò lục cục khắp đồng chở quà bánh tiếp tế cho bộ đội, chở thương binh về phía sau. Từng đoàn người qua lại nườm nượp trên đồng nổi lên những tràng cười, những lời chọc nhộn của các chàng trai cô gái...

Còn bây giờ cảnh vật yên lặng. Thôn xóm vẫn còn đó nhưng im ắng, mới đầu hôm mà như chìm vào giấc ngủ say.

Người ta đưa tôi đến một ấp có tên Sa Nhỏ khoảng mươi nóc nhà. Nơi đây tôi gặp anh Năm Tiều phó Ban Tác chiến Phân khu 1 bắc Sài Gòn - Gia Định. Quê anh tại vùng này. Anh tập kết ra Bắc và trở về năm 1962-1963. Anh cho biết ý định của Bộ Tổng Tư lệnh (Hà Nội) sẽ thành lập một sư đoàn chủ lực chuyên hoạt động địa bàn quân khu Sài Gòn - Gia Định (I Tư Hoặc T Bốn) sau khi chiến dịch Mậu Thân kết thúc. Anh giúp tôi khái quát nắm qua về tổ chức địa bàn trọng điểm Sài Gòn - Gia Định.

Do tính chất đặc biệt quan trọng của chiến trường này trong Tổng công kích - tổng khởi nghĩa, ngày 25 tháng 10 năm 1967 Trung ương Cục quyết định giải thể Quân khu Sài Gòn - Gia Định, sát nhập một số huyện các tỉnh lân cận hình thành 5 phân khu:

- Phân khu 1 gồm các huyện Củ Chi, Hóc Môn, Gò Vấp (thuộc Gia Định) huyện Bến Cát, Dầu Tiếng (thuộc Bình Dương) và huyện Trảng Bàng (tỉnh Tây Ninh).

- Phân khu 2: Tân Bình, bắc Bình Chánh (Gia Định) các quận nội thành 3, 5, 6 các huyện Đức Hòa, Đức Huệ, Bến Thủ (Long An).

- Phân khu 3: các quận nội thành 2, 4, 7, 8, ngoại thành có Nhà Bè, nam Bình Chánh, các huyện Châu Thành, Tân Trụ, Cần Đước, Cần Giuộc (Long An).

- Phân khu 4: Thủ Đức, Long Thành (Biên Hòa), Nhơn Trạch, Thạnh Mỹ Tây (Gia Định)

- Phân khu 5: Phú Nhuận (Gia Định), Bình Hòa, Tân Uyên, Phú Giáo, Lái Thiêu, Dĩ An (Bình Dương).

Phân khu 6: Các quận nội thành Sài Gòn.

Các đơn vị chuyển thuộc cho sư đoàn mới hiện có trung đoàn Bộ binh 16, trung đoàn 268, trung đoàn Quyết thắng, tiểu đoàn 4 Gia Định đặc công... Các cơ quan sư đoàn bộ sẽ tách từ các cơ quan thuộc Bộ Chỉ huy Phân khu 1 được bổ sung một số cán bộ của trung đoàn 88 hiện nay, trong đó có tôi sẽ đảm nhiệm trưởng ban tác chiến sư đoàn, ông Nguyễn Văn Sĩ nguyên Trung đoàn trưởng trung đoàn 88 về giữ chức tham mưu phó, ông Nguyễn Văn Lanh nguyên chính ủy Trung đoàn 88 giữ chức phó chủ nhiệm chính trị. Một số cán bộ khác của trung đoàn 88 bổ sung cho 3 phòng tham mưu, chính trị, hậu cần sư đoàn. Trung đoàn 88 giữ nguyên biên chế chuyển đi hoạt động ở một số địa bàn khác. Cán bộ đôn từ dưới lên thay cho số được điều động.

Ngừng nói anh lấy thuốc ra hút, châm cho tôi một điếu Cap-tan đầu lọc anh tiếp:

- Mình biết danh ông khi còn ở 88 đánh trận Phước Quả - Phước Bình và “chơi nhau sòng phẳng” với bọn “Anh cả đỏ” Mỹ. Bây giờ mới biết mặt. Mình nghe ông ở trung đoàn 88 bị “đì” lắm phải không?

- Anh không để tôi nói rõ sự tình. Không hiểu sao hình như anh biết nhiều chuyện của tôi khi còn phục vụ ở trung đoàn. Anh nói tiếp:

- Đừng ngại - Mười Nỹ - Đây không phải như ở đấy đâu, toàn anh em tập kết về cả. Ông sẽ hòa mình với nhau như một nhà.

Đồng chí phó Tư lệnh kiêm tham mưu trưởng từ ngôi nhà bên cạnh sang. Anh niềm nở vui vẻ bắt tay tôi. Qua anh em khác giới thiệu, tôi biết một thời đánh Tây anh vang tiếng là “cọp rừng Sát”. Tên thật của anh nghe na ná nhân vật trong tiểu thuyết võ hiệp: Trần Sơn Tiêu. Anh em thường gọi Năm Lê hoặc Trần Lê. Anh sinh trưởng tại Bà Rịa. Tuổi tác anh lớn hơn tôi nửa con giáp. Đánh Tây anh đã là tiểu đoàn trưởng. Tập kết ra Bắc anh làm trung đoàn trưởng một trung đoàn pháo binh của Bộ. Anh về Nam trước tôi ba, bốn năm.

Anh thông báo lại cho biết quyết định mới của Bộ đình chỉ thành lập sư đoàn T4. Tổ chức các phân khu vẫn giữ nguyên biên chế hiện nay. Các đơn vị dự kiến điều về thành sư đoàn chuyển thuộc lại dưới quyền chỉ huy của Bộ Tư phân khu 1. Cán bộ các nơi đã và đang điều về cho cơ quan sư đoàn bộ sẽ vào biên chế các cơ quan phân khu. Trưởng ban tác chiến phân khu hiện nay do đồng chí Ba Hải tham mưu phó phân khu kiêm nhiệm. Nếu thành lập sư đoàn tôi đảm nhiệm trưởng ban. Nhưng về phân khu tính chất hoạt động phức tạp hơn nhiều so với sư đoàn. Phân khu vừa chỉ huy chỉ đạo 3 trung đoàn chủ lực trong tác chiến và xây dựng, vừa chỉ đạo hoạt động, phát triển phong trào du kích chiến tranh, xây dựng và hoạt động bộ đội địa phương các huyện, lực lượng biệt động và đặc công trong vùng địch kiểm soát... Do đó tôi cần có thời gian theo dõi và nắm bắt để dần quen với tình hình nhiệm vụ mới. Tôi tạm giữ chức phó ban tác chiến thường trực. Khi đã quen thuộc địa bàn, tình hình ta địch, nắm vững chức năng nhiệm vụ tôi sẽ thay đồng chí Ba Hải làm trưởng ban. Phó ban hiện nay có anh Sáu Thân chuyên lo công tác phía sau, anh Năm Tiều làm phái viên đôn đốc kiểm tra vùng trọng điểm là chiến trường Củ Chi.

Mới nghe tôi đã thấy gai gai nơi cột sống. Ở bộ đội chủ lực chỉ có việc nghiên cứu điều tra địch, chuẩn bị chiến trường xây dựng phương án tác chiến, chủ động thời gian nắm chắc phần thắng thì đánh. Đánh xong lui về cứ rút kinh nghiệm, chỉnh huấn chỉnh quân, tiếp nhận bổ sung quân số trang bị...

Ở địa phương hàng đống việc tự xoay xở lo liệu. Vừa mang tính chỉ huy chỉ đạo, vừa trực tiếp lãnh đạo bao gồm 3 thứ quân, tuy bó hẹp trên địa bàn không rộng nhưng xung yếu bậc nhất. Vừa chỉ huy hoạt động tác chiến tiêu diệt địch bảo tồn ta, vừa duy trì phát triển phong trào du kích chiến tranh, đấu tranh chính trị của quần chúng ở nông thôn, đô thị và trên cả 3 vùng: vùng giải phóng, vùng tranh chấp và vùng sau lưng địch. Tác chiến tiêu diệt sinh lực địch kết hợp chặt chẽ xây dựng phong trào quần chúng, phong trào du kích chiến tranh. Hai mặt này hỗ trợ nhau, lấy xây dựng phát triển phong trào làm trọng tâm.

Bài học vở lòng đầu tiên về công tác quân sự địa phương khi tôi vừa chân ướt chân ráo “nhập môn” do anh Năm Lê và Ba Hải truyền thụ. Đề cập vấn đề trên vừa học vừa hành hàng năm chưa hẳn đã nắm vững.

Do tính chất quan trọng và phức tạp như thế, nên các đồng chí lãnh đạo và chỉ huy phải là người nắm vững đường lối quân sự nói chung, chiến lược chiến tranh nhân dân của Đảng; có nhiều kinh nghiệm chiến trường, bám dân bám trụ địa bàn... Đồng chí Tư lệnh phân khu là Trần Đình Xu. Ông có tên thường gọi Ba Đình. Đồng chí Chính ủy tôi không rõ tên thật, tên thường gọi là Tư Trường ủy viên Trung ương Đảng.

Tôi còn nhớ kỷ niệm khó quên chuyện hai ông đối với tôi. Tôi nhận nhiệm vụ phó ban tác chiến được năm hôm. Khi cơ quan vượt sông Sài Gòn chuyển về căn cứ Cá Rô sâu trong rừng, anh Ba Hải tham mưu phó kiêm trưởng ban đưa tôi đến gặp thủ trưởng. Đến nơi tôi mới rõ người tôi được gặp là tư lệnh Ba Đình.

Trong chiếc lán dựng tạm lợp bằng những chà cây tươi, có chiếc bàn vuông vắn bằng những đoạn cây rừng ghép lại. Trên bàn một “bữa tiệc” bày sẵn. Đồng chí Tư lệnh vóc người tầm thước, tướng nho nhã da trắng tuổi trạc năm mươi đã ngồi đây. Đối diện ông là anh Năm Lê. Anh Ba Hải giới thiệu tôi với Tư lệnh. Ông gật đầu mỉm cười bắt tay tôi và ra hiệu mọi người “vào cuộc”. Quan khách buổi tiệc chỉ có 4 người. Tôi được xem như một khách mời lại có phần ngơ ngác không hiểu sao được vinh dự này. Gọi là tiệc thật ra là bữa cơm thân mật có mấy món thịt cá khoai chiên đóng hộp. Tư lệnh không tuyên bố, nhưng chắc chiêu đãi thủ trưởng tham mưu trong đó tôi kẻ mới hội nhập được ăn theo. Anh Ba Hải vừa ăn thúc cùi chỏ vào tôi cười tủm tỉm như có ý nói: “Tư lệnh chấm cậu rồi đấy”.

Anh Ba Hải gốc Quảng Ngãi. Vào Nam thời nam tiến đánh Tây. Lấy vợ Nam Bộ, nên phong thái cách sống của anh đã “Nam Kỳ hóa”. Tính tình cởi mở phóng khoáng vui vẻ của anh rất dễ hòa đồng và thiện cảm với mọi người. Anh lớn hơn tôi đến sáu bảy tuổi. Tôi xem anh như người anh thân thích, hơn nữa một người thầy dạy cho tôi bài vở lòng của “nghề” tác chiến quân sự địa phương. Tham mưu trưởng thỉnh thoảng nhắc anh truyền thụ “mọi ngón nghề” để tôi nhanh chóng nắm bắt công việc.

Một hôm có tin chiến thắng bộ đội ta gửi về. Anh bảo tôi thảo điện báo cáo về Bộ tham mưu Miền. Nửa giờ ngồi hí hoáy viết, tôi hoàn thành bức điện đưa anh xem. Anh đọc nó rồi cười rộ lên. Dắt tôi đến ngồi trên khúc cây lớn, anh giảng giải đại ý: “Nếu đưa bức điện này đi đăng báo thì đây là bài tường thuật hay. Thảo điện không phải thế”. Anh chỉ cho tôi nội dung một bức điện báo cáo tình hình chiến đấu phải viết ra sao. Cách đặt câu dùng chữ sử dụng từ ngữ quân sự... Anh đùa: “Nếu đưa tôi sang tuyên huấn được bồi dưỡng, tương lai sẽ trở thành nhà văn nhà báo chẳng kém ai”. Tôi thẹn chín mặt hiềm không thể chui vào đâu. Từ đó tôi miệt mài nặn chữ ghép câu như học trò làm bài thi tập. Viết đi viết lại nhiều lần đến bức điện thứ năm thì trơn tru thông suốt không phải chữa.

Một hôm anh hướng dẫn tôi tổng hợp tình hình trong tuần về địch và ta có đánh giá nhận xét. Bản dự thảo báo cáo của tôi được nhanh chóng thông qua không phải chỉnh lí gì nhiều. Anh Ba Hải bảo tôi đến báo cáo miệng theo tinh thần này với đồng chí Tư Trường, Chính ủy phân khu kiêm Bí thư Phân khu ủy. Chỗ tôi đến anh Tư khoảng mười phút xuyên rừng. Anh ở trong chiếc lán dựng tạm giống một gian bầu nhỏ phủ lá cây tươi vừa ngụy trang vừa tránh nắng. Bốn bề trống trơn. Trong lán không có vật gì ngoài chiếc võng anh đang ngồi chăm chú đọc tài liệu. Nghe động anh ngẩng lên thấy tôi đứng dậy, một tay bắt tay tôi, tay kia ôm choàng qua người tôi với giọng cười vui vẻ: “Nỹ đây à! Mình nghe nói về cậu. Nào ngồi xuống đây”. Anh kéo tôi cùng ngồi trên chiếc võng với anh. Tôi lúng túng ngượng ngùng xin phép được đứng bên anh báo cáo. Anh ghì chặt tôi xuống ngồi sát bên anh. Anh nói: “đừng câu nệ, đây ở tạm không bàn ghế gì. Cậu cứ ngồi đây với mình”.

Tôi thật không ngờ, thái độ ân cần vồn vã của anh, một cấp cao lại đối với tôi như thế. Theo lời anh Ba Hải chắc chắn anh Tư Trường có chân trong Trung ương Cục Miền Nam và Quân ủy Miền. Còn tôi chỉ một cán bộ quân sự tầm tầm. Anh xem tôi kẻ cộng tác dưới quyền anh đầu tiên mới gặp như người thân tình bạn đồng trang lứa với anh.

Tôi báo cáo tình hình không lệ thuộc vào trang giấy đặc kín chữ trong tay. Anh chăm chú nghe không một lần ngắt lời. Sau đó anh hỏi để tôi báo rõ thêm đôi ba chi tiết. Đây cũng là thủ thuật anh Ba Hải truyền lại cho tôi. Với cấp trên càng cao càng báo cáo ngắn gọn, đi vào cốt lõi nhưng súc tích đầy đủ không sa đà cành lá rườm rà. Trên cần nắm rõ điều gì mới diễn giải cụ thể thêm.

Anh hài lòng được nghe tổng hợp tình hình chung giúp anh lượng thông tin cần thiết cho cuộc họp Phân khu ủy sắp đến. Anh với tay lấy chiếc bi đông rót ra một chén trà đặc: “Nào anh em mình cùng uống nhé. Chỉ có thế này thôi Nỹ ạ! Thắng Mỹ rồi ta uống “la de” thoải mái. Anh nói giọng Bắc nhưng đã pha trộn tiếng Nam. Nụ cười của anh hiền hậu dễ mến. Anh trạc tuổi anh Ba Đình. Nước da trắng, người có phần phốp pháp. Sau này tôi biết tên thật anh: Phạm Đức Sơn.

Tiếc thay, với anh và Tư lệnh Ba Đình, mỗi anh tôi chỉ gặp được một lần. Thời gian ngắn sau đó cả hai anh đã hy sinh cùng một ngày vì mìn Mỹ sát hại trên đường đi trong chuyến công tác về dự hội nghị ở R (1969)⁽¹⁾.

---

⁽¹⁾ Trong sách “Lực lượng võ trang thành phố Hồ Chí Minh” do nhà xuất bản Quân đội nhân dân phát hành, phần phụ lục có ghi ngày tháng hai anh hy sinh khác nhau. Như thế chưa thật chính xác.

15


Sau khi ổn định lại “trật tự” ở nội ô và các huyện vùng ven Sài Gòn - Gia Định, Mỹ-ngụy tiến hành càn quét khốc liệt vùng tranh chấp. Chúng thực hiện vành đai trắng bao quanh thành phố đặc biệt ở hướng Bắc và Tây bắc Sài Gòn, nơi giải phóng tiến vào thọc sâu uy hiếp cơ quan đầu não và những mục tiêu trọng yếu Mỹ-ngụy. Đợt tết Mậu Thân chứng tỏ đây là hướng tấn công chủ yếu của đối phương.

Mỹ một mặt huy động tối đa mọi khả năng về bộ binh, thiết giáp, kỵ binh không vận đến ưu thế hỏa lực phi pháo đánh phá ác liệt liên tục vùng tranh chấp, kết hợp chặt chẽ mọi thủ đoạn cái gọi là “Chiến tranh chính trị ” (chiến tranh tâm lý, chiến tranh gián điệp) trong lớp vỏ bọc “Bình định phát triển nông thôn”. Thực chất đây là cơ quan chỉ đạo hoạt động và tổ chức hệ thống mạng lưới tình báo điệp có tên gọi khá mỹ miều “Thiên nga - Phượng hoàng”, để triệt phá cơ sở kháng chiến của ta trong quần chúng nhân dân vùng chúng kiểm soát.

Mặt khác, đồng thời Mỹ bung quân bằng những chiến đoàn đặc nhiệm có sự hỗ trợ đắc lực của máy bay chiến lược B52 oanh kích, càn quét sâu các vùng căn cứ kháng chiến dọc tuyến biên giới Việt - Miên. Chúng củng cố xây dựng mới hệ thống phòng thủ (đóng thêm đồn bót, thành lập những căn cứ dã chiến mạnh của lực lượng hỗn hợp bộ binh thiết giáp công binh pháo binh) tạo thành tuyến phòng ngự vòng ngoài từ xa, vừa mở rộng địa bàn kiểm soát bảo đảm an toàn các vùng phụ cận Sài Gòn, vừa lấn sâu vùng giải phóng, đẩy dồn “Việt Cộng” sang bên kia biên giới. Chúng khoanh vùng dùng hỏa lực phi pháo liên tục dồn dập sát thương hủy diệt. Chúng cố cắt đứt sự liên hoàn giữa các bàn đạp đứng chân của ta phía trước với các căn cứ phía sau. Triệt phá các đường và hành lang liên lạc vận chuyển tiếp tế, cô lập các bộ phận nhỏ của ta kiên cường bám trụ địa bàn.

Vận dụng chiến thuật bằng thực hiện các cuộc hành quân tác chiến chính quy với những binh đoàn đặc nhiệm nhằm “bủa lưới phóng lao” tiến công chớp nhoáng hoặc vây hãm lâu ngày, khoanh vùng chà đi xát lại nhằm tiêu diệt tiêu hao sinh lực ta, phá hủy hậu cứ kho tàng của ta kết hợp hoạt động biệt kích, kiên trì đánh nhỏ đánh lẻ bằng chiến thuật “bừa răng rụng”. (Đây là lối đánh gây khó khăn và làm cho ta bị tiêu hao hơn là những cuộc càn quét lớn và hiệu quả các vụ oanh kích của máy bay B52).

Mỹ giao quân ngụy (chủ yếu các liên đội Bảo an) chốt đóng bình đinh tại chỗ vùng chúng đã kiểm soát, bảo vệ các trục giao thông, các chi khu, tiểu khu... Hỗ trợ số dân vệ, phòng vệ dân sự canh giữ các ấp chiến lược... Hành quân tác chiến vòng ngoài chủ yếu do Mỹ, các lực lượng chủ lực ngụy không mấy sử dụng đến. Có thể chúng là lực lượng cơ động cho các vùng chiến thuật khác. Ớ chiến trường phân khu 1, sau ngày Mỹ buộc phải rút quân, chủ lực ngụy mới bắt đầu thay thế.

Bằng những thủ đoạn trên, trong thời gian dài sau tết Mậu Thân cho đến đầu năm 1971, Mỹ - ngụy đã gây khó khăn rất lớn cho ta. Với tư tưởng chỉ đạo “Giết nhầm còn hơn bỏ sót”, trong nội thành Mỹ - ngụy thẳng tay tàn sát bắt bớ tra tấn tù đày... Không chừa bất cứ thủ đoạn tàn bạo nào.

Lâu ngày tôi không còn nhớ con số cụ thể, nhưng không dưới một trăm cơ sở ta được dày công xây dựng hàng chục năm trời bị phá vỡ. Riêng trong lực lượng vũ trang phân khu, theo yêu cầu của tham mưu trưởng với ban quân lực của phòng tham mưu và ban cán bộ của phòng chính trị báo cáo số tổn thất cán bộ và chiến sĩ ta. Trong khi chờ đợi nhận các báo cáo chuyên môn, tôi sơ bộ thống kê trong những tháng chiến dịch Tết Mậu Thân, có 165 cán bộ trung cao cấp quân sự bị thương vong, trong đó có hai đồng chí Tư lệnh và Chính ủy phân khu hy sinh. Đó là đồng chí Ba Đình và Tư Trường, tôi đã đề cập phần trên. Cuối thu năm 1969 đồng chí Tư lệnh mới về thay được ba tháng cũng hy sinh như trường hợp hai đồng chí trước. Sau này đến giữa năm 1970 và 1972 có thêm 2 đồng chí trong Bộ Tư lệnh theo chân các đồng chí trước ra đi... Đó là đồng chí Năm Dũng và đồng chí Ba Kiên.

Cả hai đồng chí trước khi vào Nam cùng với hai đồng chí khác được vinh dự Bác Hồ đặt tên: Anh - Dũng – Kiên - Cường. Hai đồng chí Anh và Cường tôi không biết thuộc đơn vị nào. Còn đồng chí Dũng và đồng chí Kiên, đồng thủ trưởng trung đoàn bộ binh 16. Năm Dũng là Chính ủy. Ba Kiên là trung đoàn trưởng. Trung đoàn 16 vào trước trung đoàn 88. Đồng chí Ba Kiên sau được điều về làm phó Tư lệnh Phân khu 1. Đồng chí Năm Dũng làm phó Chính ủy sư đoàn 5 trong Bộ chỉ huy với đồng chí Năm Truyện sư đoàn trưởng. Trước Tết Mậu Thân không lâu đồng chí được điều về làm phó Chỉnh ủy Phân khu 1. Tên thật của đồng chí là Nguyễn Duy Dũng quê Thanh Hóa, một nông dân “đặc sệt” như đồng chí Ba Kiên. Đồng chí hy sinh cùng với đồng chí Ba Hiến nguyên Tham mưu trưởng tiểu đoàn 9 trung đoàn 88. Anh trong nhóm cán bộ từ trung đoàn 88 điều về phân khu, 1. Anh làm trợ lý cho tôi trong Ban Tác chiến phân khu. Anh được tôi phái đi để đưa đồng chí Năm Dũng vượt sông Sài Gòn qua công tác Củ Chi. Trước khi đi đồng chí nói với tôi: “Tao đi Củ Chi kỳ này sẽ may cho mày và thằng Hiến mỗi đứa một cái quần bằng vải pô-lít-te”. Không ngờ đây là buổi gặp mặt cuối cùng giữa tôi với đồng chí. Từ lâu đồng chí xem tôi và Hiến như những đứa em rất thân tình bên đồng chí.

Buổi chiều “định mệnh”, trong lúc chờ đợi màn đêm buông hẳn xuống, Hiến đưa đồng chí từ chỗ nghỉ trong căn cứ Cá Rô đến chỗ tập trung, ở đây có hơn mười anh chị em đang chuẩn bị vượt sông sang các ấp bên Củ Chi để tải gạo về. Tôi cũng có mặt tại đây để tổ chức cảnh giới bên này cũng như bên kia sông.

Chẳng may trên đường đi từ chỗ nghỉ chân đến nơi tập trung chỉ còn cách hầm tôi mươi lăm mét, bất ngờ một chiếc trực thăng vũ trang Mỹ bay thấp từ đâu lao đến. Nó phát hiện hai anh đang đi trên đường mòn, nó quay lại xả trọng liên bắn chết hai anh ngay cạnh gốc cây Cầy có thân to bằng hai người ôm.

Thật bàng hoàng đau xót cho tôi và anh chị em có mặt lúc đó. Đồng chí mất, một tổn thất rất lớn cho phong trào, vì lúc này ngoài đồng chí phó Tư lệnh kiêm Tham mưu trưởng Năm Lê chỉ có đồng chí trong ban lãnh đạo Phân khu ủy và Bộ Tự lệnh phân khu bám trụ chiến trường với chúng tôi, chia cay xẻ đắng trong thời kỳ đen tối và ác liệt của chiến trường mà cái chết và sự sống cách nhau chỉ gang tấc!

Anh em khoét rộng một công sự cá nhân bên cạnh gốc Cầy mai táng hai anh.

Mỹ áp dụng chiến thuật này là dùng lực lượng bộ binh hay kỵ binh không vận kết hợp bộ đội thiết giáp được sư yểm trợ của không quân từ các căn cứ hoặc căn cứ dã chiến cơ động đường bộ hoặc đường không hình thành thế bao vây bất ngờ một khu vực nào đó. Nơi đây Bộ Tư lệnh Mỹ đã nắm được qua tin tình báo có lực lượng ta như cơ quan, kho tàng, địa điểm hội nghị học tập, trường huấn luyện v.v... Sau đó thực hành đột kích bằng xe tăng cùng bộ binh thọc sâu vào trung tâm căn cứ ta đánh phá triệt hạ. Sử dụng biệt kích chó săn... Lùng sục tìm kiếm địa đạo, hầm bí mật, kho tàng. Có khi chà đi xát lại hàng tuần hoặc lâu hơn, lần lượt trên từng khu vực.

Tùy từng đối tượng, Mỹ sử dụng lực lượng quy mô lớn, vừa hoặc nhỏ có sự trợ lực của máy bay ném bom hoặc trực thăng vũ trang.

Mỹ áp dụng chiến thuật này khá phổ biến ở chiến trường Miền Đông Nam Bộ. Địa bàn phân khu 1, Mỹ áp dụng chủ yếu trong thời kỳ này ở vùng giải phóng Bắc sông Sài Gòn thuộc xã Thanh Tuyền, Thanh An (huyện Bến Cát) phía Nam Sở cao su Dầu Tiếng.

Chúng tôi từ Củ Chi lui về căn cứ phía sau ở bắc sông Sài Gòn. Căn cứ được xây dựng nằm giữa trục Tà Leng – Bàu Trâm với Bưng Cồng thuộc xã Thanh Tuyền. Do địch phản kích truy lùng ráo riết, các bộ phận thường trực Phòng Tham mưu phải tách thành hai bộ phận đóng hai căn cứ cách nhau một tiếng rưỡi đồng hồ đi bộ. Căn cứ Cá Rô (gần Bến Chùa thuộc Xã Thanh An) gồm anh chị em thuộc bộ phận tài vụ quản trị, một phân đội vệ binh vận tải. Tại đây cũng là nơi tập kết để vượt sông Sài Gòn qua Củ Chi, Trảng Bàng đột nhập các ấp đông dân mua lương thực thực phẩm, các loại nhu yếu phẩm khác. Căn cứ còn lại có bộ phận thường trực đảm bảo chỉ huy như ban tác chiến, ban cơ yếu, văn thư đánh máy, liên lạc công vụ và một tiểu đội vệ binh. Các ban bệ khác như quân báo, thông tin, công binh, pháo binh, quân lực... Mỗi ban có căn cứ riêng. Từng bộ phận có hầm ngủ âm sâu xuống đất, nắp hầm đắp đất nện khá dày chống được đạn pháo, cối và đạn bắn thẳng từ trên máy bay. Người trong hầm đứng đi lại dễ dàng. Mỗi hầm mắc được hai tầng võng nằm từ ba đến bốn người. Ngoài hầm ngủ, mỗi bộ phận xây dựng địa đạo riêng dài đến vài mươi mét. Bếp nấu ăn kiểu Hoàng Cầm được âm sâu xuống đất như hầm ngủ. Bếp và giếng nước có nắp đậy kín đáo. Có động, được ngụy trang như hầm bí mật và địa đạo. Hầm ngủ của tôi và của tham mưu trưởng cách nhau 30 mét. Trong hầm ngủ của tôi có hầm bí mật riêng cho 5 người trú ẩn không quá gò bó trong sinh hoạt. Hầm của tham mưu trưởng có địa đạo dài và vững chắc.

Thường lệ mỗi sáng kim dạ quang đồng hồ chỉ bốn giờ là tôi tỉnh giấc. Mọi thứ thu vén gọn vào chiếc bồng đeo sau lưng, tay xách xắc đựng tài liệu, tôi luồn qua những lùm cây rậm đến hầm tham mưu trưởng. Sương đêm ướt đẫm lá cây quét vào người như vừa trải qua cơn mưa sáng. Tôi đến gặp đúng lúc anh Năm Lê từ hầm ngủ chui lên. Vừa thoáng thấy tôi, anh nói: “Linh tính mình cảm thấy hôm nay chắc có chuyện gì đó Mười Nỹ ạ?”

Căn cứ chúng tôi trong khu rừng trước đây liên hoàn nhau chạy dài hàng chục ky lô mét. Bề ngang xấp xỉ thế. Mỹ khi chưa có khả năng ủi trắng toàn bộ như bên Củ Chi, chúng cho ủi thành nhiều đường ngang dọc trở thành những ô vuông như bàn cờ, chia lô như rừng cao su. Mỗi đường ủi rộng khoảng 50 mét. Từng ô rừng mỗi cạnh từ 300 đến 400 mét. Làm thế, Mỹ có dụng ý phá nát các căn cứ ta không còn thế liên hoàn với nhau, ta dễ bị bộc lộ mục tiêu, chúng lại dễ quan sát kiểm soát từ trên không. Rừng bạt ngàn mênh mông được chia thành ô phân thành lô cho hoạt động của pháo binh và không quân nhanh chóng chính xác. Tận dụng đường ủi để bộ binh và thiết giáp thực hiện bao vây phong tỏa và đột kích vào những ô rừng nghi hoặc phát hiện có mục tiêu.

Căn cứ chúng tôi bị chia cắt giữa chính và dự bị bởi những đường ủi này. Căn cứ chính phía nam, dự bị phía bắc. Hầm ngủ của tôi chỉ cách đường ủi không quá 50 nét. Cách căn cứ về hướng Tây nam khoảng 2000 mét đường thẳng là chốt dã chiến hỗn hợp bộ binh, xe tăng, xe ủi công binh của Mỹ ở Rạch Kiến cạnh tỉnh lộ 14. Xa hơn phía Đông bắc căn cứ khoảng 7 ky lô mét có một chốt dã chiến khác của Mỹ đóng ở Phố Bình. Những chốt này được sự bảo vệ của các cụm pháo ở Lai Khê, Bến Cát, Dầu Tiếng thuộc sư đoàn 1 bộ binh. Hàng ngày thiết đoàn trên 20 chiếc tăng và xe bọc thép M113 từ Rạch Kiến lên Phố Bình và ngược lại. Đường đi của chúng trở thành con đường quân sự làm gấp chạy cặp lộ ủi mép rừng phía nam căn cứ chỉ cách chúng tôi một dải rừng hẹp 200 mét. Có lần lúc chiều tôi không hiểu sao đoàn chiến xa dừng quân trụ lại đêm sát mép rừng cách cửa hầm địa đạo của văn phòng 50 mét. Lợi dụng lúc trời nhá nhem tối với kỹ thuật động tác đặc công tôi tiếp cận xem chúng muốn giở trò gì? Định tấn công vào căn cứ lúc mờ sáng chăng? Té ra một chiếc tăng đứt xích hay hỏng máy. Bọn lính đang hì hục sửa chữa. Tôi bí mật lần tới một chiếc M113 đang cảnh giới lù lù sát mép rừng. Cự ly giữa tôi và nó vừa tầm ném lựu đạn. Chỉ một quả B40 tôi sẽ trở thành dũng sĩ diệt Mỹ. Làm việc đó lợi bất cập hại. Căn cứ và sinh mệnh anh chị em khó được bảo toàn. Trời tối đen, tôi ngồi thu lu sau gốc cây cụt xem bọn Mỹ chạy tới chạy lui hì hục móc kéo khối sắt nằm vạ giữa đường.

Chúng tôi sống những ngày hết sức căng thẳng. Không phải khoa trương tự đề cao và khuếch đại quá đáng, rõ ràng nếu không có hệ thần kinh vững vàng, chúng tôi không thể sống trong sự nơm nớp lo âu từng phút từng giờ, ngày này qua tháng khác... Cũng có thể không cách nào khác đành chấp nhận sự nguy hiểm luôn luôn rình rập bên mình riết chúng tôi đâm liều tới đâu hay tới đó.

Thường lệ mờ sáng tôi đến chỗ anh Năm Lê. Nếu không ngủ chung hầm với anh, anh yêu cầu tôi phải thế. Hai người luôn ở bên nhau vì công việc và cũng có đồng đội bên cạnh cảm thấy yên tâm.

Đã 6 giờ, màn đêm ở đây chưa tan. Bộ quần áo ướt đẫm sương trên người tôi đã khô. Tôi bứt mấy chiếc lá nhám chà mặt kính đồng hồ đeo tay để làm mất đi các vết xước. Anh Năm Lê gọi giật tôi:

- Mười Nỹ, nghe tiếng trực thăng không?

Tôi gật đầu, tay vẫn miết lên mặt kính chiếc đồng hồ hiệu SeiKo, bụng nghĩ: “trực thăng lúc nào mà chả có trên trời”.

Anh Năm Lê nói tiếp:

- Cậu nghe xem, chắc tiếng động cơ của máy bay tham mưu.

Tôi lại gật đầu xác nhận. Ở chiến trường lâu ngày, trong chúng tôi ai cũng dễ phân biệt tiếng động cơ các loại trực thăng tải quân, trực thăng đầu đỏ vũ trang, trực thăng cá lẹp, cá rô, xương cá, quả chuối bay, cần cẩu loại kỳ đà, trực thăng tham mưu chỉ huy... Rừng kín mít không nhìn thấy máy bay nghe tiếng động cơ là biết loại nào.

- Đúng là nó anh Năm ạ! - một lần nữa tôi xác nhận - nó bay rất cao và chậm ngay trên đầu. Nếu nó bay thẳng thì ổn. Nhưng vòng lại là có chuyện.

Quả thật, tiếng máy bay đã quay lại. Nó lượn một vòng, hai vòng rồi ba vòng. Mệnh lệnh ban ra; “Xóa kỹ dấu vết. Tất cả xuống địa đạo”.

Địa đạo của tham mưu trưởng tôi chưa một lần chui xuống. Hầm ngủ của anh rất chắc chắn, đủ sức chống lại róckét, đạn pháo nặng, bom chụp. Bên trong anh cho đào 4 cái hàm ếch khoét sâu vào vách hầm. Một trong số hàm ếch trên anh dùng làm bếp đun nước. Trên mặt đất đầy tro than. Vách ám khói một màu đen nham nhở.

Anh nói với tôi: “Mười Nỹ ở đây với mình. Cho toàn bộ anh chị em tác chiến, văn phòng, nuôi quân và cơ yếu đều dồn vào cả đây. Có chuyện gì không bị chia cắt”.

Không hiểu sao lần này anh ra lệnh như thế. Mỗi lần có động căn cứ ai nấy ở. Mọi người ngoài hầm ngủ ai cũng có địa đạo riêng. Anh nói tiếp:

- Địa đạo của mình miệng nó bên trong hầm ngủ. Bên dưới mình cho xây dựng 2 tầng, chứa trên 30 người. Ta ở đây chỉ khoảng chừng ấy người. Có 3 ngách thoát hiểm.

Tôi đang tập trung anh chị em thì Sáu Thành chạy đến Anh là cán bộ cơ yếu, một con người nhiều kinh nghiệm tổ chức bố phòng. Anh nói:

- Anh Năm anh Mười ạ! Có tiếng tăng từ Phố Bình xuống, Rạch Kiến lên. Vài phút nữa chắc chắn ta bị Mỹ oanh kích và tấn công. Hai anh xuống ngay miệng này, tôi ở trên ngụy trang. Anh chị em khác tôi cho xuống miệng thứ hai, không tập trung nhiều ở đây.

Anh Năm Lê bước xuống hầm ngủ khều mấy cọng thép ẩn dưới đống tro trong bếp nhắc nắp đậy lên lộ ra miệng hầm bí mật. Tôi ở bên anh từ lâu mà không biết nơi đó là miệng địa đạo. Sáu Thành báo cho biết hai chỗ sẽ gài mìn. Một quả gài đường vào cách miệng hầm ngủ mười mét. Một quả gài ngay bậc lên xuống. Nếu trái này nổ đất cát sẽ phủ trùm kín miệng địa đạo.

Mọi việc tiến hành khẩn trương chu tất không sơ suất.

Bảy giờ pháo binh Mỹ bắt đầu hoạt động. Pháo từ căn cứ Lai Khê bắn lại, Bến Cát bắn qua, Dầu Tiếng bắn xuống, ít ra cũng mươi lăm khẩu bắn cấp tập nhằm vào ô rừng có căn cứ chúng tôi. Đạn rải đều trên diện tích nhỏ hẹp hơn một hecta.

Mọi người đều chuyển xuống tầng hai của địa đạo.  Tôi ngồi lại tầng một bên dưới nấp hầm nơi anh Năm Lê làm bếp để theo dõi nghe ngóng tình hình. Tôi tin Sáu Thành đã ngụy trang kỹ. Việc gì chứ tài gài mìn và ngụy trang anh chẳng kém ai, rất khéo tay. Những quả đại bác xuyên sâu phá công sự thật khủng khiếp. Tiếng nổ của nó trong lòng đất chỉ nghe ục ục, nhưng ngồi trong hầm cảm thấy như một cơn địa chấn với cường độ rất mạnh.

Pháo ngừng bắn sau mươi lăm phút oanh kích. Tiếng trực thăng bầy ầm ầm lao đến. Chúng nã trọng liên, đại liên khắp rừng để dọn bãi hạ cánh. Tôi ngồi ở tầng một nghe rõ mồn một mọi diễn biến trên mặt đất. Tiếng gầm rú của động cơ mấy mươi chiếc tăng và bọc thép, tiếng rít của cánh quạt trực thăng hạ cánh, tiếng la hét của bọn lính Mỹ vừa lao xuống đất... Làm cụm rừng bé xíu chao đảo nghiêng ngã như chú thỏ con bị hàng chục sói dữ bao quanh nhe nanh múa vuốt chực nuốt sống ăn tươi.

Quân Mỹ bao vây toàn bộ khóm rừng, hình thành bủa lưới vòng rộng vòng hẹp, vòng trong vòng ngoài. Khi đổ quân ngoài số trực thăng vũ trang yểm trợ, thường mỗi tốp có từ 7 đến 9 chiếc chở quân. Mỗi chiếc trừ giặc lái có 7 tên lính chiến đấu. Có tất cả 7 lần tốp. Tôi ước tính một tiểu đoàn bộ binh có trên 400 đến 450 quân. Tôi lẩm bẩm với mình: “Chúng đã bủa lưới lúc nào thì phóng lao đây”.

Có tiếng chân đi rầm rập. Tôi nghe cây lá bị xéo đẩy rào rào từ bìa rừng vào hướng hầm ngủ của tôi rồi đến hầm tham mưu trưởng. Chúng kéo nhau đi như đã thông thuộc đường đi nước bước, mặc dù trước khi xuống địa đạo, anh chị em ngụy trang rất kỹ. Ngày thường chúng tôi qua lại không để hình thành dấu mòn. Tôi nghe rõ giọng xì xồ của chúng.

Một tiếng nổ đanh gọn. Tiếp theo tiếng rên rỉ, la thét ồn ào chộn rộn. Tôi quá đổi mừng khấp khởi. Một đồng chí từ tầng hai chui lên bò đến bên tôi thì thào: “Anh Năm hỏi tiếng nổ gì thế? Chúng định dùng mìn đánh hầm ta ư?”. Tôi rỉ tai anh bảo: “Đừng lo đấy là tiếng mìn của Sáu Thành gài bên ngoài hầm. Ít ra cũng một đôi thằng lên thiên đàng. Báo lại anh Năm và anh chị em yên tâm.

Bên trên bọn Mỹ đang phát cây. Tôi biết chúng dọn bãi cho trực thăng cứu thương hạ cánh.

Trái mìn nổ gây thương vong làm bọn Mỹ chậm mất thời gian tìm kiếm miệng địa đạo. 12 giờ trưa, bọn Mỹ lúc này la lối ầm ĩ hơn. Tiếng trực thăng hạ cánh, 10 phút sau bay đi. Tôi vái trời mong sao chúng chui xuống hầm qua bậc thang nhiều cấp thế nào cũng dính quả thứ hai của Thành. Quả thật, tiếng nổ lần này to rền hơn quả thứ nhất. Có thể Thành gài quả thứ hai có sức công phá lớn, mạnh hơn. Tiếng nổ trong hầm kín nên âm vang to hơn ngoài trời. Bọn Mỹ la hét chạy tới chạy lui rầm rập. Ngồi sâu dưới tôi càng khoái chí. Trái mìn nổ sẽ văng tung đất cát càng lấp kín miệng địa đạo trong hàm ếch được ngụy trang bằng cái bếp nám khói đen.

Mỹ loay hoay hơn tiếng đồng hồ giải quyết việc cấp cứu chuyển thương. Sau đó tôi nghe tiếng cuốc đào bới trong hầm ngủ. Mỹ cố tìm miệng địa đạo. Tôi tin chúng khó phát hiện trừ phi có người chỉ dẫn. Nghĩ đến đây tôi đâm lo. Nếu ai đó trong cơ quan phản bội dẫn Mỹ đến thì chuyện sống chết của chúng tôi quyết định trong một hai giờ sắp tới.

Anh Năm Lê cho người lên gọi tôi xuống tầng hai hội ý.

Anh hỏi tôi nhận định chuyện này thế nào? Tôi đưa sự nghi ngờ có người dẫn Mỹ đến căn cứ chúng tôi ra bàn với anh.

Không phải ngẫu nhiên chúng thọc thẳng đến hầm ngủ của tôi và anh như đã từng quen biết. Nếu có kẻ phản bội, người đó là ai? Số anh em trên căn cứ Cá Rô không ai biết hầm anh.

Anh Năm Lê đồng tình với ý kiến tôi. Tôi nói tiếp: “Điều may, nếu có kẻ dẫn đường chắc chắn phải đi đầu kèm theo một vài tên Mỹ áp tải. Bọn này thương vong do quả mìn đầu của Sáu Thành. Nếu chỉ một tên ta đỡ lo. Điều này chứng tỏ sau khi bị quả thứ hai chúng vẫn không biết miệng địa đạo nên đang đào bới tìm.

- Nếu chứng tìm được miệng địa đạo trong bếp thì sao?

- Chúng chẳng dám mò xuống. Sẽ tìm mọi cách phát hiện lỗ thông hơi và sống địa đạo, dùng chất nổ cực mạnh đánh sập vùi lấp chúng ta ở đây. Tuy sống địa đạo tầng một đất dày đến hai mét, nhưng khó chịu nổi hàng tạ thuốc nổ cho từng điểm đặt của chúng. Giải pháp tốt nhất là trồi lên sống chết với chúng để thoát vây.

- Mười Nỹ, đồng chí là bí thư liên chi bộ tác chiến và văn phòng, tôi thay mặt Đảng ủy cấp trên ủy nhiệm đồng chí tổ chức cuộc đối đầu với quân Mỹ, tìm cách thoát vây trong ngày và đêm nay ra khỏi đây.

Các Đảng viên và số anh chị em ngoài Đảng được triệu tập ngồi dọc tường hầm. Tôi phổ biến tình hình đang diễn ra trên mặt đất. Giả thiết có kẻ phản bội nào đó chỉ dẫn Mỹ đến vây hãm tấn công căn cứ và thủ đoạn nếu chúng phát hiện ra địa đạo. Địa đạo cấu trúc chắc chắn nhưng khó chịu nổi sức công phá nhiều tấn thuốc nổ. Mỹ không tiếc gì chuyện đó. Ta không thể thụ động bó tay chờ chết. Bây giờ đã 15 giờ. Địa đạo còn 3 ngách hầm chui lên... Sau đó tôi đưa phương án phá vây ra bàn. Mọi người tán thành và hạ quyết tâm. Kế hoạch là: mỗi ngách hầm lên, tổ chức một tổ ba người trang bị AK với cơ số đạn đầy đủ. Ba ngách 3 tổ. Từ đây đến khi trời tối nếu thấy hiện tượng quân chúng giang xa để máy bay ném bom tấn xuyên sâu hoặc đặt chất nổ phá công sự loại cực mạnh, đồng loạt xông lên nổ súng đánh tới tấp phủ đầu chúng cho đến tối. Anh chị em còn lại chia thành tổ tự động len lỏi thoát ra vòng vây rút về căn cứ dự bị bên kia. Không rút ra xa vì Mỹ phong tỏa các đường và hướng có thể đi đến. Tôi không quên động viên anh chị em giữ vững khí tiết nếu lỡ sa vào tay địch như gương hai chiến sĩ trung đoàn 88 trong chiến dịch Tết Mậu Thân. Nếu địch chưa phát hiện được địa đạo, đến tối sẽ tìm cách len lỏi bí mật rút khỏi nơi đây.

Anh em tình nguyện xung vào các tổ xung kích nhiều hơn số cần thiết. Tôi chỉ chọn 9 người trong đó tôi làm tổ trưởng một tổ. Đồng chí Sáu Thành bên cơ yếu và đồng chí On trợ lý đồ bản mỗi người phụ trách một tổ. Ai có lựu đạn tập trung cho các tổ chiến đấu.

Lúc này tiếng cuốc bọn Mỹ bên trên lơi dần, vài mươi phút sau ngưng hẳn.

Đã năm giờ chiều.

Tôi trườn lên tầng một tiếp tục nghe ngóng. Tiếng bước chân bọn chúng chuyển về hướng hầm ngủ của tôi. “Chúng tạm thời rời khỏi mục tiêu trong đêm nay nhưng chưa hẳn đã bỏ - tôi nghĩ - Dù sao cũng tạo cho mình cơ hội”.

Sáu Thành bò đến bên tôi báo tin Mỹ rút qua bên hầm ngủ của tôi như tôi dự đoán. Giá như chúng ém quân ngay đây có khi đêm nay buộc phải thực hiện theo phương án chiến đấu thoát vây. Đó là cách giải quyết tình huống không còn cách nào khác. Mọi hành động quân Mỹ không qua khỏi cặp mắt tinh tường của Thành. Miệng địa đạo thứ hai do anh phụ trách trong lùm gai rậm nhiều dây leo rất kín đáo. Tại đây anh quan sát mọi diễn biến hoạt động quân Mỹ. Anh cho biết hai quả mìn nổ đã có bốn cáng thương đưa lên trực thăng. Trời tối hẳn anh trồi lên mặt đất đến chỗ hầm ngủ anh Năm Lê ra tín hiệu rồi mở nắp cho chúng tôi lên. Mọi việc gì tiếp đến sẽ bàn sau.

Mọi việc tiến hành suôn sẻ. Chúng tôi lần lượt trở lên hầm ngủ. Nơi này Mỹ đào bới lung tung phản phất mùi máu tanh nồng. Đồng chí On trợ lý đồ bản và một đồng chí khác tình nguyện xung phong đi trinh sát chung quanh cụm rừng dò xem chỗ nào có khoảng trống trong màn lưới Mỹ bủa vây để đưa đoàn thoát ra. Một điều tôi không ngờ, bốn cô gái chị nuôi, y tá thư ký đánh máy xin trở lại bếp nấu ăn làm bữa cơm tối và cho cả ngày mai. Chúng tôi đã nhịn bữa ăn trưa nhưng không ai thấy đói. Khui bếp và giếng nước, đỏ lửa trong đêm có nên liều lĩnh mạo hiểm không? Quân Mỹ đang bí mật ém phục ngay hầm ngủ của tôi chỉ cách bếp 50 mét. Rất dễ lộ nguy hiểm lắm. Đồng chí quản lý và các em gái quả quyết làm được.

Bếp nấu được âm xuống đất như hầm bí mật, miệng lên xuống có nắp đậy kín được ngụy trang, có hệ thống thông khói theo phương pháp bếp Hoàng Cầm. Ở đây khu đất cao nên đào sâu đến 11 mét, mùa khô vẫn nhiều nước. Cả hai khi đã đậy nắp, ngụy trang kỹ, người lạ đứng kề bên khó phát hiện. Suốt ngày hôm nay bọn Mỹ lùng sục khắp nơi vẫn chưa phát hiện. Tin ở khả năng và sự khéo léo của chị em, đặc biệt kinh nghiệm và tháo vát của đồng chí quản lý, chúng tôi yên tâm.

Hai tiếng đồng hồ sau, tổ trinh sát trở lại mang về cho chúng tôi nỗi mừng tưởng không có gì quý hơn. Anh em cho biết Mỹ bao vây chặt cụm rừng. Cách vài ba mươi mét một chiếc M113 hoặc tăng lù lù án ngữ. Bộ binh chúng rải đều im hơi lặng tiếng. Ngay mùi thuốc lá thơm chúng thường dùng cũng không ngửi thấy. Phát hiện được qua mùi thơm của dầu xoa chống muỗi. On cho biết trong cái khó ló cái may, Mỹ vây kín nhưng vẫn còn đường thoát. Đơn vị Mỹ phong tỏa hướng chúng tôi về căn cứ dự bị là đơn vị được phái lùng sục tìm địa đạo chúng tôi trong ngày. Hiện chúng bí mật ém lại trong căn cứ để theo dõi hoạt động của ta trong đêm. Vì vậy hướng ta cần phải rút ra Mỹ bỏ trống. Lại một sự ngẫu nhiên trùng hợp khó tin.

Làm như có bàn tay huyền bí nào bố trí xui khiến bọn Mỹ như thế. Chúng tôi ai cũng mừng như bắt được vài tạ gạo.

Gạo đối với chúng tôi lúc nào cũng quý hiếm. Nhiều lúc ta phải hy sinh mạng sống mới kiếm được năm ba bao gạo. Cơm ăn tối, cơm vắt ngày mai được mang đến.

- Có phát hiện Mỹ phục gần đây không?

- Nghe rõ chúng bẻ nhành cây xua muỗi tuy chúng đã xoa dầu chống muỗi. Rừng kín dày. Cây cối bị đại bác bắn làm tróc gốc gãy cành la liệt lại càng kín hơn. Chị em thận trọng từ cái nhắc tay, từng bước chân xê dịch. Lúc nấu đậy kín nắp hầm không lọt ánh lửa ra ngoài... mình sợ nó một, nó mình gấp mười. Đố thằng nào dám rời xa chỗ nằm năm ba bước nghe ngóng động tĩnh. Thằng nào cũng lo rúc đầu co cổ sợ bị tấn công. Vả lại trong rừng đêm tối khẽ vang nhiều tiếng động như cành gãy nhánh rơi, con chim đập cánh, con chuột rúc hang, con rắn mối lướt trên lá ủ… Làm lính Mỹ chết khiếp sợ đặc công Cộng Sản mò đến. Nếu nghi ngờ chúng không dám bắn. Bắn bị lộ làm hỏng kế hoạch. Chúng âm thầm theo dõi có hay không sự xuất hiện của ta. Nếu có từ đâu chui lên. Chỉ bắn trả khi bị tấn công.

Ban ngày bom pháo đinh tai ức nhức óc, làm chao đảo xáo động như muốn chặt xới bằm nát cả khu rừng, về đêm lại yên tĩnh lạ lùng. Không hề một tiếng nói, tiếng kêu của bọn Mỹ, hay một phát tín hiệu, một quả pháo sáng...

Chúng tôi kiên nhẫn đợi đến khuya để cho quân Mỹ mệt mỏi lịm trong giấc ngủ sẽ bí mật rút ra. Chúng tôi cho kiểm tra việc mang xách của từng người trong khi di chuyển không để phát ra tiếng động, dặn dò chu đáo tránh để xảy ra một sơ suất nhỏ mang đến tai họa không lường.

Một giờ sáng ngày 29 tháng chạp năm Kỷ Dậu (1970) chúng tôi như ngậm tăm bí mật, thận trọng, lách qua khỏi vòng vây của Mỹ rút về căn cứ dự bị bên kia lộ ủi. Như thế chúng tôi đã lộn lại trụ sau lưng chúng khoảng 150 mét nằm ngoài vòng vây, nơi chúng không chú ý đến.

Tiểu đội vệ binh tiếp tục trụ lại căn cứ của anh em. Tên chỉ điểm không biết chỗ này tất nhiên quân Mỹ cũng không biết

Về đến căn cứ dự bị ai cũng thở phào nhẹ nhõm. Bao nỗi âu lo được vơi đi. Cái nguy hiểm đang rình rập sát nách được đẩy ra xa đôi chút...

Sau khi thoát hiểm còn chút thời gian trước khi trời sáng, tôi và Tham mưu trưởng bàn xem kẻ nào phản bội dẫn Mỹ đánh trúng phóc vào căn cứ. Trầm ngâm suy nghĩ hồi lâu, anh Năm Lê đập khẽ vào vai tôi báo hiệu anh đã tìm ra đáp số bài toán vướng mắc đầu óc cả hai suốt ngày hôm nay. Anh thì thầm vào tai tôi: “Thằng Đ. Chết tiệt này chứ không ai”.

- Sao nó biết hầm anh?

- Dạo xe Mỹ tiến sát bìa rừng phía đông căn cứ, cái đêm mà cậu rình bọn nó đấy. Thằng Đ, tôi đang giao nhiệm vụ cho hắn ngay hầm ngủ của tôi. Tôi cho hắn cùng xuống địa đạo. Ngoài hắn ra không ai biết. Hắn là trợ lý của cậu, hắn biết rõ hầm ngủ của cậu. Dĩ nhiên căn cứ này hắn thuộc trong lòng bàn tay. Nhưng vì sao hắn bị Mỹ bắt, bị bắt trong trường hợp nào? Lúc nào? Điều cả hai chúng tôi chưa khẳng định.

Vậy tên phản bội nào đó vẫn là ẩn số.

Chỉ vài hôm sâu bài toán này đã được giải

Đ. là một tiểu đoàn trưởng có tiếng gan lì, đánh trận dũng cảm. Vóc người anh ta cao lớn, da đen ngâm trông như một đại hán, quê Quảng Bình, trình độ học lực mới hết lớp ba nhưng tài tán gái loại “vua”. Đi đến đâu vài ba hôm Đ. đã có “em ôm” bất kể đẹp xấu. Không hiểu sao người ta lại điều hắn về làm trợ lý tác chiến cho tôi. Làm cái nghề này không gì ghê gớm, nhưng đòi hỏi phải có một vốn kiến thức nhất định về phương pháp tổng hợp nhận định đánh giá tình hình rút ra vấn đề kết luận về địch về ta, về phương thức hoạt động tác chiến, về xây dựng phát triển các phong trào du kích chiến tranh, đấu tranh chính trị của quần chúng... Phải dự thảo xây dựng phương hướng hành động, phương án tác chiến, công tác bảo đảm.v.v... Đòi hỏi anh ta làm việc này thà cho anh ta chịu phạt bỏ đói còn hơn. Sở trường và khả năng duy nhất của anh ta về làm cán bộ tác chiến là được cử đi làm phái viên chiến trường. Nhiệm vụ này với anh ta rất thích hợp. Được đi đây đi đó có dịp “cà kê dê ngỗng” nhậu nhẹt tán tỉnh...

Sử dụng cán bộ không đúng người đúng việc là lỗi của lãnh đạo. Tôi đề nghị anh Năm Lê đồng ý bố trí anh ta xuống trung đoàn bộ binh 268. Nơi đây vốn khuyết một tham mưu phó trung đoàn.

Được quyết định của Bộ Tư lệnh, nhận nhiệm vụ mới tuy ở chức “quyền” nhưng Hai Đ. sướng như muốn phát điên. Chính cái đêm đến gặp tham mưu trưởng nhận nhiệm vụ mới là lúc anh buộc phải cho hắn xuống địa đạo khi xe tăng Mỹ ép sát mé rừng.

Trung đoàn bộ binh 268 thường đứng chân vùng Trảng Bỏ - Bờ Lới. Đơn vị thường xuyên nóng ra hoạt động vùng An Tịnh và một số xã Nam Trảng Bàng. Hai Đ. về đây như thả hổ về rừng. Xã An Tịnh là xã có phong trào du kích chiến tranh khá mạnh thuộc vùng tranh chấp. Về đêm nhiều ấp nhất là những ấp giáp vùng căn cứ ta hầu như ta hoàn toàn làm chủ. Mặt trời chưa khuất hẳn cán bộ, bộ đội... ùn ùn kéo vào các ấp đặt hàng lấy gạo mua bán lắm thứ. Là dịp mọi người bù khú tán tỉnh tổ chức nhậu nhẹt, đờn ca tài tử... Nơi này thường diễn ra những cuộc gặp gỡ người ngoài khu với kẻ trong thành ra hội ngộ.

Hai Đ. về đơn vị mới thời gian ngắn, không thể cưỡng lại lực hấp dẫn lôi cuốn anh ta vào vòng xoáy lắm thứ chuyện ở những xóm ấp này. Anh ta bị gài bẫy trụ lại ban ngày để cho bọn Mỹ đến tóm cổ.

Đ. bị bắt, tính gan lì dũng cảm như lời đồn đại ca ngợi anh ta “chạy thoát” đâu mất. Bị lôi ra khỏi hầm bí mật anh ta quy phục đầu hàng. Mỹ vớ được Hai Đ. như hốt được bạc, anh ta vốn cán bộ tác chiến tất nhiên phải nắm chắc tình hình hoạt động, tổ chức, vị trí các căn cứ cơ quan tham mưu phân khu 1, thứ mà quân Mỹ tốn bao công sức trong nhiều năm không lần ra dấu vết.

Bị bắt ngày 25 tháng chạp âm lịch, một ngày sau anh ta dẫn Mỹ vây đánh căn cứ Cá Rô (Bến Chùa). Củ Chi là một trong mấy căn cứ cơ bản của phòng tham mưu. Hiện nơi đây có một bộ phận 20 anh em của văn phòng trú đóng. Trong vùng còn nhiều cơ quan khác. Văn phòng đã tổ chức được một chuyến đi vượt sông Sài Gòn qua Củ Chi mua sắm lương thực, thực phẩm và nhu yếu phẩm cho Tết sắp đến.

Sáng ngày 26 tháng chạp Mỹ bất ngờ đổ quân vây chụp. Rừng khu vực này không lớn. Anh em xây dựng hai hệ thống địa đạo, một của văn phòng, một của ban thông tin. Nhưng của ai nấy biết. Người bộ phận này không rõ hệ thống địa đạo bộ phận kia. Địa đạo văn phòng, tên Hai Đ. quá rành. Hắn đã nhiều lần chui xuống bò lên. Cả hai miệng hầm hắn nắm trong tay.

Vận dụng chiến thuật “Bủa lưới phóng lao”, Mỹ dùng trực thăng chở quân bất ngờ đổ chụp nơi khu đất trống hình thành ngay thế vây chặt đón lỏng. Việc đầu tiên chúng chặn vít hai miệng hầm. Sau đó giở trò kêu gọi chiêu hôi dụ hàng, đe dọa đủ điều.

Cuộc đổ quân vây chụp của Mỹ thật bất ngờ. Anh chị em bên trong địa đạo trước cái chết gần kề động viên nhau thà hy sinh quyết không hàng giặc. Mọi người nắm tay nhau biểu thị lòng quyết tâm sắt đá. Anh em tổ chức hai đội trang bị AK, lựu đạn, bố trí hai đầu sẵn sàng tiêu diệt nếu tên nào có gan mò xuống. Mỹ có kinh nghiệm không bao giờ dám thò chân xuống hầm. Chúng chỉ ở bên trên la hét kêu gọi dụ dỗ... Đáp trả mọi cố gắng của chúng bằng sự im lặng. Mỹ cay cú ra lệnh dùng thuốc nổ đánh hầm. Chúng đào lỗ âm gần mép theo sống địa đạo chôn thuốc nổ cực mạnh lần lượt đánh từng đoạn một.

Đoạn địa đạo văn phòng dài 50 mét. Mỹ đánh từ hai đầu lại. Lúc còn 20 mét đoạn giữa, anh em phải dồn siết chặt bên nhau. Nhiều người bị chấn động của bộc phá mồm mũi rỉ máu. Nghe chúng đào lỗ chôn thuốc nổ trên đầu như tiếng cuốc đào huyệt chôn mình. Mọi người sẵn sàng đón đợi cái chết thê thảm trong năm hết Tết đến. Không ai dao động. Không lời đề nghị tìm cái sống nhục nhã. Có tiếng của đồng chí nào đó vang lên: “Bác Hồ ơi! Chúng con sắp đến với Bác đây!”.

Một điều ngẫu nhiên lạ lùng lại xảy ra, tiếng đào xới chôn mìn của bọn Mỹ bỗng ngừng hẳn. Mọi thứ tiếng ồn ào tất bật bên trên dịu dần, tản xa...

Thì ra đúng 18 giờ Mỹ ngưng hoạt động nghỉ tay tắm rửa ăn tối. Có thể chúng cho bọn “Việt cộng” như cá nằm trên thớt chạy đâu cho thoát.

“Mô phật, Bác Hồ linh thiêng đã cứu chúng con”!

Anh chị em sướng run. sắp phải vào cửa chết lại được quay lại. Đồng chí phụ trách lên tiếng: “nếu chúng đánh tiếp, chúng ta chết. Chúng ngừng đêm nay mọi người sẽ sống”.

Khi tên Hai Đ. ẩn trú trước đây trong địa đạo, chỉ có hai miệng hầm lên xuống. Khi hắn đi rồi anh em khoét thêm một ngách làm miệng hầm thứ ba được trổ giữa đoan địa đạo. Hắn không biết miệng hầm này.

Anh chị em kiên nhẫn đợi đến khuya khi quân Mỹ sau một ngày tất bật vất vả, chúng lăn ra ngủ say như chết. Anh em thành lập tổ cảm tử sẵn sàng chiến đấu kềm chân Mỹ để các đồng chí khác thoát vây nếu bị lộ. Lúc bấy giờ cách đó hơn 50 mét, một tổ thông tin từ miệng địa đạo bí mật của mình ngóng về hướng văn phòng hồi hộp lo âu cho đồng đội. Địa điểm này tên Hai Đ. chưa hề biết đến. Khi bắt được liên lạc với nhau anh chị em không xiết nỗi mừng. Đúng như từ cõi chết trở về.

Điều làm Mỹ sững sờ ngạc nhiên vì ngày hôm sau chúng tiếp tục đánh sập toàn bộ đoạn địa đạo còn lại. Chúng đinh ninh không một tên “Việt Cộng” nào thoát được chết. Chúng ra sức bươi móc nhưng chẳng thấy chi ngoài mấy bì gạo, một số thực phẩm, nhu yếu phẩm tung tóe trộn lẫn bụi đất vung vãi khắp nơi. Tuyệt nhiên không một xác người, một khẩu súng, một trang tài liệu, ngay cả một băng đạn để để làm chiến tích cũng không.

Chúng tôi sống chung với quân Mỹ cách nhau một dải rừng hẹp. Ban ngày mọi người sống và làm việc dưới địa đạo. Địa đạo nơi nào rộng nhất chỉ 1,2 mét, thường chỉ 0 8 đến 1 mét, chiều cao từ 1 đến 1,2mét, dưới rộng trên hẹp dần, như hình tam giác cân, đầu ôm tròn để tạo sự phân lực hợp lý, tăng thêm sự bền chắc. Cách 3 đến 4 mét có lỗ thông hơi moi xuyên hai bên hông đoạn hào để tạo dòng đối lưu không khí. Lỗ thông hơi dưới rộng gần bằng cái xô đựng nước, càng lên cao càng nhỏ dần, đến gần mặt đất chỉ còn cái lỗ nhỏ bằng ngón tay cái thông qua một đoạn tre chọc thủng mắt (nếu chung quanh đó có những bụi tre) hoặc một khúc cây mục rỗng ruột khó ai phát hiện. Xây dựng địa đạo một tầng hai tầng đã khó, nhưng khó nhất là khoét đào hệ thống thông hơi. Với chúng tôi nếu địa đạo một tầng, sống của nó phải dày 2 mét đất (mới đủ sức chống lại xe ủi, xe tăng cày xéo bên trên). Với độ dày này khoét lỗ thông hơi hai bên, đường khoét chênh chếch phải đến 2,5 mét. Địa đạo 2 tầng phải nhân gấp đôi. Từ dưới xoi lên, người xoi trong tư thế gò bó với chiều dài 5 mét không phải dễ làm. Cần có người tay nghề giỏi nhiều kinh nghiệm và có dụng cụ chuyên dùng. Dù ở sâu dưới đất miệng địa đạo đã lấp kín nhưng không gây khó thở, bên trong vẫn có gió lùa mát rượi, thậm chí nằm ngủ phải đắp chăn chống lạnh (tác dụng của lỗ thông hơi nếu đào đúng cách). Mọi tiếng động bên trên nghe rõ. Để làm việc như đọc tài liệu, sách báo hay viết lách, đánh máy chữ chỉ bằng một loại đèn cầy (sáp) vì nó không có muội khói gây độc ô nhiễm không khí. Nếu lấy được những khối pin máy vô tuyến điện của Mỹ, ta gắn bóng đèn pin để chiếu sáng quá tuyệt.

Trừ tham mưu trưởng và mấy cô gái, chúng tôi luân phiên trực gác. Các đồng chí cơ yếu về căn cứ riêng. Miệng địa đạo ẩn trong vùng gai rậm nhiều dây leo nên rất kín đáo. Bịt mảnh vải dù loang lổ điệp màu với cây rừng để ngụy trang, chúng tôi ló đầu khỏi miệng hầm quan sát.

Có chuyện xảy ra. Giữa trưa trời nắng gắt, không gió. Vào mùa khô cuối năm lá rụng đầy mặt đất chuẩn bị cho nẩy những nụ mầm xuân. Tôi đang làm việc dưới ánh nến chập chờn, đồng chí trực bò đến bên tôi với giọng nói hồi hộp trong hơi thở dồn dập:

- Mỹ đến anh Mười ạ!

- Mỹ đâu?

- Gần miệng địa đạo, cách em chừng mươi lăm mét.

- Nhiều không?

- Em nhìn chỉ thấy một thằng. Rõ... rõ ràng thằng Mỹ.

Tôi vội chui lên, từ từ nhích từng phần một nắp hầm dịch sang bên, phủ kín tấm vải dù ló đầu quan sát. Chẳng thấy gì ngoài ánh nắng trưa xuyên qua kẽ lá thành những đốm sáng lay động lắc lư. Tôi kiên trì nghe ngóng phóng tầm nhìn các hướng, tai căng ra nghe tiếng động. Suốt nửa giờ như thế vẫn không phát hiện điều gì nghi ngờ. Tôi nhủ thầm: “Bọn Mỹ không dám đi lẻ một thằng sâu vào rừng. Đồ nhát như thỏ đâu dám mò mẫm vào đây. Anh chàng này luôn ám ảnh bọn chúng. Thần kinh anh ta căng thẳng, lại giữa trưa nóng bức dễ tạo ra ảo ảnh. Chuyện bình thường. Tuy thế tôi không cho phép mình chủ quan khinh suất, đề phòng chúng có nhiều tên mai phục đâu đây. Không được khinh thường bọn trinh sát Mỹ rất thông thạo kỹ thuật do thám. Tôi tự đảm phiên trực này cho đồng chí ấy hơn một giờ. vẫn không thấy động tĩnh gì. Tôi yên tâm bàn giao cho đồng chí khác trở về với công việc của mình.

Chiều xuống, đợi mặt trời lặn hẳn, bóng tối bao trùm, sau khi trinh sát kỹ trong khu vực không thấy dấu vết bọn Mỹ thâm nhập, chúng tôi mới lên mặt đất hít thở không khí trong lành. Các chị em moi miệng hầm bếp, giếng nước thổi cơm tối. Mọi người luân phiên rửa ráy tắm giặt. Việc sinh hoạt bình thường nhưng khi làm lại không đơn giản. Chị nuôi nấu bếp ngoài việc che chắn không để ánh lửa lọt ra ngoài, còn làm sao không để thoát ra mọi thứ mùi không kình thường như khê khét... để bịt những cái mũi thính hơi của bọn trinh sát Mỹ. Khi tắm rửa muốn không để lại dấu vết chúng tôi dồn lá khô cành gãy qua một chỗ, nước không vung vãi làm ướt sạch lá cây. Mờ sáng hôm sau nước khô cào lá lấp làm sao không ai nhận ra có bàn tay con người nhúng vào việc này. Phải tạo ra cảnh tự nhiên y hệt như vốn có của nó. Mọi người lặng lẽ đợi bữa cơm tối. Gọi bữa cơm chứ khẩu phần mỗi người được sét chén nhỏ nấu bằng gạo hẩm với tí muối quẹt (muối pha loảng trong nước hòa chút bột ngọt cô đặc sền sệt).

Ăn xong, mọi người lặng im, kẻ dựa gốc cây trầm ngâm người xếp chân bằng ngồi như thiền. Không chuyện vãn, không phát tiếng sặc tiếng ho... điều gì muốn nói đã nói với nhau dưới địa đạo. Cần lắm đến gần bên nhau rỉ tai nói thầm. Không một ai được mắc võng. Nơi buột dây dễ để lại dấu vết trên thân cây...

Quân Mỹ mấy hôm đầu còn giữ bí mật. Vài ngày sau yếu tố bất ngờ không còn, chúng tha hồ la to lớn tiếng. Nhờ thế chúng tôi dọ biết từng cụm đóng quân của chúng. Gần chúng tôi nhất có một cụm Mỹ khoảng 40 tên đóng ngay bìa ủi bên trên đoạn địa đạo ăn thông từ căn cứ dự bị chúng tôi đang ém đến chỗ tiểu đội vệ binh.

Mờ sáng khi bóng sao mai nhô lên lấp ló trên ngọn cây, mọi người xuống địa đạo mang theo vắt cơm bằng nắm tay dành cho bữa ăn trưa.

Cứ thế, chúng tôi sống suốt 25 ngày đêm cùng quân Mỹ kiên trì vây hãm chúng tôi. Các cô gái chừng ấy thời gian không hề thấy được ánh sáng mặt trời.

Căn cứ, nơi Mỹ tấn công bị đào xới bươi móc nát tan hoang tìm ra hầu hết các địa đạo của từng bộ phận, hầm ngủ, hầm bếp giếng nước... Nhưng không mò đâu ra những thứ chúng cần như người, vũ khí, tài liệu, kho tàng để có cái làm chiến tích. Bộ Tư lệnh sư đoàn 1 bộ binh Mỹ tung vào cuộc vây quét này một lực lượng không dưới năm trăm tên vừa lính chiến đấu, lính công binh, biệt kích, trinh sát và cả chiến đoàn xe tăng thiết giáp, được máy bay ngày đêm yểm trợ nhằm vào một nhóm không quá 20 người của chúng tôi. Mỹ thực hiện cuộc vây quét dài ngày mà suốt 10 năm chống Mỹ tôi chỉ gặp lần này là một.

Sau khi thoát khỏi vòng vây, một hai ngày sau, bộ máy hoạt động của chúng tôi tiếp tục vận hành thông suốt. Chúng tôi vẫn duy trì đều đặn hàng ngày việc liên lạc bằng vô tuyến điện với các cơ quan chỉ huy lãnh đạo cấp trên. Cũng từ đây - nơi chúng tôi - vẫn phát đi những chỉ thị mệnh lệnh, kế hoạch, ý kiến giải quyết những vấn đề cụ thể cho các đơn vị địa phương dưới quyền.

Tôi không còn nhớ đêm giao thừa giữa năm Kỷ Dậu (1969) với năm Canh Tuất (1970) là đêm 29 hay 30, nhưng đêm đó là đêm giao thừa đáng nhớ.

Sau khi thoát vây, tại căn cứ dự bị lúc bóng tối bao trùm cả khu rừng, chúng tôi lần lượt lên khỏi địa đạo để phơi mình trong cơn gió se lạnh của thời tiết đang bước sang xuân. Đồng chí tham mưu trưởng tự tay đong gạo. Đón năm mới khẩu phần làm bữa ăn tối nay được một lon sét sữa bò gạo hẩm làm bữa cơm muối quẹt mừng xuân. Thường ngày mỗi người một lon cho cả hai bữa. Một lon sét gạo sẽ thành hai chén sét cơm. Thế cũng “quá sang” trong tình cảnh này của chúng tôi. Trên căn cứ Cá Rô anh em đã làm một chuyến tiếp phẩm từ Củ Chi về đã bị quân Mỹ trộn lẫn đất bụi. Chúng tôi chưa biết tin này. Đến giờ phút sắp hết năm, chúng tôi không hy vọng gì chuyến tiếp tế về đến đây nữa. Thôi thì có hai chén cơm mừng cơn thoát hiểm đã là may rồi.

Cơm xới ra chưa ăn được lưng bát, hai tiếng nổ rền tiếp nhau chếch về hướng Tây tây nam nơi mép rừng bên phải chúng tôi đang trụ. Đây là tiếng mìn định hướng Mỹ. Sống ở đây sát lưng địch, chúng tôi an tâm không sợ phi pháo chúng bất ngờ oanh kích. Tiếng nổ nơi có con đường mòn từ cứ đang bị Mỹ vây về hướng đi lên căn cứ Cá Rô. Tôi lo, không còn chút “khoái khẩu” nào của hai chén cơm gạo hầm. Biết đâu có anh em trên ấy về sa vào bẫy mìn quân Mỹ. Thủ đoạn phục kích đánh mìn hoặc gài mìn chết là lối đánh phổ biến gần đây của biệt kích Mỹ. Tôi đang thì thầm trao đổi với anh Năm Lê, nghe có tiếng bước chân, tiếng người khe khẽ rì rầm. Một đồng chí đến báo có Tám Hiền và Năm Thanh từ căn cứ Cá Rô thoát vây về đây. Tám Hiền là cán bộ tài vụ của phòng tham mưu. Năm Thanh phụ trách quản trị hành chánh. Hai anh cùng điều hành số anh em trên căn cứ Cá Rô lo chạy gạo và mua sắm chút ít đồ Tết. Nghe hai anh kể chúng tôi mới tường tận chuyện Hai Đ. bị bắt dẫn Mỹ về đánh căn cứ. Anh chị em thoát được không ai thương vong. Mọi người trên ấy chưa ai biết cứ chúng tôi đang bị Mỹ tấn công. Chỉ phỏng đoán chừng chừng nên hai anh quyết định về lại dưới này xem tình hình ra sao.

Cùng đi với hai anh có Lũy, cậu bé liên lạc của văn phòng. Lũy mới 14 tuổi. Đi theo kháng chiến lúc còn bé tí tẹo vừa tròn ngày sinh năm thứ mười một. Em tuy nhỏ nhưng rất tháo vát nhanh nhẹn, ngoan hiền lại rất bạo gan. Trong cơ quan ai cũng mến yêu em.

Trên đường về em luôn đòi đi trước trinh sát thăm dò phát hiện dấu vết Mỹ. Hai anh không cho bắt phải đi sau cùng. Đến cách rìa ủi của căn cứ khoảng 300 mét em vọt lên nói khẽ: “Em cảm thấy có điều gì đó không ổn, hai anh hãy núp sau gờ đất này để em mò lên trước xem sao”. Hai anh chưa kịp giữ em lại, Lũy đã biến vào đêm tối. Mấy phút sau tiếng mìn định hướng nổ tạt về phía hai anh. Nguy rồi, Lũy dẫm phải mìn Mỹ - hai anh thảng thốt kêu thầm gục đầu xuống gờ đất ân hận tự trách mình. Đau buốt cả lòng vì xấu hổ. Lũy dành lấy cái chết thay hai anh. Biết địch phục vây căn cứ, hai anh gạt nước mắt tạt qua cụm rừng có căn cứ dự bị hy vọng gặp được chúng tôi.

Nghe tin Lũy hy sinh ai nấy như rụng rời tay chân chết tiếng cả người. Mấy cô gái cố kềm tiếng khóc bật to chỉ ôm nhau sụt sùi tiếc thương đứa em ngoan 14 tuổi đầu đã ra đi bằng cái chết thê thảm.

Trời mờ sáng, mọi người xuống địa đạo với tâm trạng nặng nề đau xót. Đồng chí On xung phong cùng Tám Hiền, Năm Thanh dè dặt lần dò trở lại nơi xảy ra thảm họa cho Lũy, cố tìm thi thể em. Nhưng sức nổ cực mạnh cùng lúc của hai quả mìn định hướng đã pha trộn thể xác em hòa tan trong đất bụi. Một mảnh vải nhỏ của bộ đồ em mặc cũng không còn vươn vất nơi lùm cỏ chà cây. Một giọt máu của em cũng bị vùi lấp hoặc tan biến trong khói bụi. Lũy chết để lại chúng tôi nỗi đau như muối xát lòng!

Trong cuộc vây quét của giặc Mỹ vào căn cứ, có tiểu đội vệ binh đóng cùng cụm rừng với chúng tôi cách xa trên 200 mét. Quân Mỹ không biết nên không chú ý đến. Vì vậy chúng tôi vẫn để anh em bám cứ, mặc dù một toán đông Mỹ chốt ngay trước mặt tiểu đội.

Có việc xảy ra hay hay giữa anh em chiến sĩ ta với bọn Mỹ tôi viết thành câu chuyện “Bám cứ” tặng anh em.

Xin ghi lại đây câu chuyện này.


Tin tình báo chính xác, có kẻ chỉ điểm dẫn đường, bộ Tư lệnh Mỹ quyết xóa sổ một cơ quan chỉ huy đầu não Việt Cộng. Đó là phòng Tham mưu Bộ Chỉ huy Phân khu 1 Bắc Sài Gòn - Gia Định. Đơn vị từ Củ Chi vượt sông Sài Gòn về căn cứ phía sau đóng tại các lõm rừng Tây Bưng Cồng thuộc xã Thanh Tuyền huyện Bến Cát (Bình Dương).

Mỹ sử dụng một tiểu đoàn bộ binh kết hợp công binh biệt kích thuộc sư đoàn 1 “anh cả đỏ” ở Lai Khê bất ngờ dùng trực thăng đổ chụp. Chiến đoàn bọc thép vài mươi chiếc M113, tăng M41 từ hai chốt dã chiến Rạch Kiến - Phố Bình cơ động đến bao vây lõm rừng ngang dọc không quá 400 mét. Các trận địa pháo Lai Khê, Bến Cát, Dầu Tiếng cùng hỏa lực của máy bay ném bom và trực thăng vũ trang dồn dập cấp tập liên hồi để yểm trợ bộ binh và cơ giới tấn công.

Người Mỹ hí hửng chộp trúng đích. Bằng trận tập kích tiêu diệt bất ngờ chớp nhoáng họ tin chắc thành công. Hốt mẻ lưới này sẽ giải tỏa áp lực quân Giải phóng đè nặng nơi cửa ngõ Bắc Sài Gòn.

Vòng vây hình thành. Chốt kín vòng trong, đón lõng vòng ngoài.

Mỹ không nhầm. Họ đánh trúng mục tiêu.

Tuy bị bất ngờ, nhưng ta luôn thường trực cảnh giác, chuẩn bị chu đáo, có phương án dự phòng nên không hề hấn gì. Sau một ngày chịu đựng căng thẳng ém dưới địa đạo được xây dựng hai tầng, ta lợi dụng đêm tối, dò biết chỗ hở trong vòng vây khép kín của Mỹ, hai mươi cán bộ chiến sĩ trai có, gái có lách khỏi vòng vây chuyển đến căn cứ dự bị ở lõm rừng bên cạnh an toàn.

Đó là đêm cuối năm Kỷ Dậu (1969) sắp bước sang đầu năm Canh Tuất (1970).

Suốt ngày lùng sục không kết quả, Mỹ quyết không bỏ cuộc. Họ cho rằng chưa khui ra đối phương chứ không chụp vuột, Mỹ chuyển từ thế đánh chớp nhoáng sang thế vây dài ngày. Họ chà xát, xâm chỉa từng mét vuông đất để tìm địa đạo, hầm bí mật, kho tàng mà Mỹ cho là còn ẩn kín đâu đó. Họ tin Việt Cộng không thể thoát vây. Bị phong tỏa dù là “Thánh” ẩn sâu trong lòng đất đến lúc cũng phải trồi lên. Khó ai chịu nổi lâu ngày. Họ kiên trì vây hãm để bọn Cộng Sản biến thành “những con giun đất”.

Mùng bảy Tết Nguyên đán (1970).

Kể từ ngày Mỹ bất chợt đổ quân đánh phá ác liệt căn cứ đến nay đã 8 hôm. Tiểu đội vệ binh có 7 chiến sĩ được lệnh trụ lại căn cứ do không bị Mỹ phát hiện, để theo dõi bám địch. Đội trưởng Vĩnh, Tết này tuổi được 24. Anh quê Thái Mỹ một xã phía tây huyện Củ Chi. Lầm lì ít nói nhưng anh rất thành thạo chế các loại mìn gài tự động, trăm quả ăn chắc trăm. Đội phó Châm tuổi tròn 23. Anh vốn sinh viên trường Đại học Tổng hợp Hà Nội biết chút ít tiếng Anh. Vóc dáng thư sinh vui tính nhưng rất gan lì. Thích được đi trinh sát địch. Năm chiến sĩ còn lại có Bình quê địa phương Bến Cát. Còn Hùng, Dũng, Trọng, Dõng đều quê Miền Bắc vùng Hà Tây, Phú Thọ. Tuổi đời các anh 24 trở lại, nhưng thâm niên chiến đấu không ai dưới 3 năm. Trừ Trọng có vợ một con. Số kia đều trai tân. Trọng thường bị anh em chê là “dê con ham nhảy cái” sớm. Mỗi lần thế là Châm có dịp trêu Trọng. Anh ngâm mấy câu ca dao theo điệu sa mạc:

... Em ham giàu nên em lấy thằng bé bí tí ti
Làng trên xóm dưới thiếu gì trai tơ
Em đem thân cho thằng Trọng nó dày vò
Mùa đông tháng giá nó nằm co trong lòng
Cũng đa mang là gái có chồng
Chín đêm đã phải nằm không cả mười...
Nói ra sợ chị em cười...

Trọng cãi lại: “Nằm không mà tớ đúc ra một thằng nhóc à”. Sợ bị trêu tiếp Trọng chặn trước: “Thằng nhóc là bản sao chính hiệu con nai vàng của tớ đây. Nó giống tớ như đúc”. Một đồng chí khác chêm vào: “Sau này nó giống thằng Trọng - bố nó - cả cái tính ham nhảy cái sớm nữa đây”. Trọng cười hả hê: “Thế là tớ có kẻ nối dòng. Mấy cậu thì... trơ đếch hà... hà”.

Đại khái chuyện thường ngày trong tiểu đội là thế. Hiện giờ giặc sát nách, có chuyện chi chỉ thì thầm bên tai.

Căn cứ tiểu đội cùng cụm rừng với cứ chỉ huy nhưng ở cuối lõm. Tên chỉ điểm không biết. Nhờ vậy tuy nằm trong vòng vây nhưng bọn Mỹ không chú tâm đến. Cửa địa đạo sát mé rừng cách chốt Mỹ gần nhất không quá vài trăm bước chân. Nó ẩn kín trong lùm gai rậm. Anh em ngụy trang rất khéo. Đứng gần sát bên khó phát hiện. Ló đầu lên khỏi miệng hầm từ bên trong quan sát rất rõ mọi hành động bọn Mỹ bên ngoài.

Tết đã qua hơn tuần. Đón xuân trong hầm sâu bằng nhấm nháp mấy nắm gạo rang sắp hết. “Không ngờ quân Mỹ vây quét dài ngày. Nó chơi trò ú tim với ta đến bao giờ? Làm sao đây? Gạo ăn đã hết…”. Câu hỏi đặt ra được lập lại nhiều lần nhưng chưa có lời giải.

Đội phó Châm thường ngày ló đầu quan sát cảnh giới - Anh thường trực thay các đồng khí khác ngoài phiên gác của mình. Mọi hành động địch không qua mắt anh. Chợt một ý định táo bạo lóe trong đầu. Anh đề xuất cùng đội cách giải quyết bế tắc. Anh em bấm tay nhau tán đồng thay tiếng reo khi tìm được giải pháp độc đáo.

Mỗi ngày khoảng 8 giờ Mỹ ở các chốt được trực thăng mang đến các bữa ăn trong ngày. Thực phẩm đóng hộp. Nước uống tinh khiết trong bao ni lông, mỗi bao đựng 5 đến 7 lít nước. Mỹ ít khi dùng hết khẩu phần trong ngày. Thừa gom lại từng đống đủ loại, xế chiều trực thăng “quả chuối bay” hai cánh quạt (chinock) cẩu đến những thùng to đựng nước có vòi tắm. Chốt Mỹ trước mắt lính ta cứ mặt trời nghiêng bóng ngóng cổ đợi trực thăng thả nước và quần áo sạch. Lần này đến lượt chúng qua chốt bên cạnh ở mép rừng phía phải cách đó khoảng 300 mét để tắm rửa thay quần áo. Cả trung đội kéo đi không để ai trực gác. Đơn vị cơ giới đã rút sau một tuần vây hãm chà xát không kết quả. Chỉ còn lính bộ binh, công binh... chốt lại tiếp tục lùng sục tìm kiếm, chúng đinh ninh chẳng ma Việt Cộng nào dám hó hé đến gần.

Đã nắm quy luật, chờ dịp này chiến sĩ ta ra tay. Theo kế hoạch của Châm, anh em trồi lên mặt đất. Tốp cảnh giới, tốp tiếp cận mục tiêu. Thoáng chốc đống đồ hộp to tướng, những bọc nước cho vào bao tải tuôn nhanh xuống hầm. Xong xóa kỹ dấu vết. Việc này lính ta nhiều kinh nghiệm và khéo tay.

Bọn Mỹ trở lại vừa đi vừa hát nghêu ngao. Có tên rống ồ ồ như bò cái động đực. Chúng sảng khoái sau buổi tắm được thay đồ sạch, sắp được tống lắm thứ vào mồm trong bữa ăn chiều.

Bỗng cả bọn sững sờ kinh ngạc. Đống thực phẩm to tướng biến mất. Không phải chúng lo mất phần ăn. Điều chúng không sao hiểu: Ai vào đây? Ai cuỗm sạch mọi thứ ngay mũi chúng? Việt Cộng ư? Cả tuần, ngày nào cũng biệt kích công binh, bầy chó thính hơi lùng sục, xâm nát lõm rừng không sót mét vuông nào nhưng chẳng thấy ai? Thế Việt Cộng từ đâu ra?

Công bằng mà nói, với lực lượng đông, mạnh, trang bị được nhiều phương tiện hiện đại tối tân, Mỹ có thu đôi chút kết quả. Phát hiện mấy đoạn địa đạo, gần chục hầm ngủ bỏ không, khám phá giếng nước hầm bếp... còn người không có ma nào tuy dấu vết rành rành còn đấy. Chẳng có vũ khí lương thực kho tàng tài liệu gì đáng giá. Toàn những nùi giẻ rách, những túi ni lông đựng mắm tôm thối hoắc... Bọn Mỹ bàn tán xôn xao cãi vã om sòm. Bỗng có tiếng thét: “Ghost V.C” (ma Việt Cộng) làm cả bọn hốt hoảng. Có đứa nằm rạp xuống đất, có đứa bò lết vào bụi cây ẩn núp. Tên to béo đầu trọc, mình trần nước da đỏ au cười hô hố như điên. Không rõ hắn cười chế nhạo sự bất lực của hắn hay để xua đi hơi hám thần chết xem chừng phảng phất đâu đây. Tiếng cười dần lạc giọng. Lính ta dưới hầm nghe rõ mọi chuyện, nhưng không phân biệt tên Mỹ cười hay khóc.

Muộn nhưng đội vệ binh hưởng cái tết với nhiều thực phẩm Mỹ khá xôm tụ. Tiềm tiệm cả đội có đủ lương ăn hơn tuần tha hồ thi gan cùng bọn Mỹ xem ai bám trụ đến cùng cho biết.

Anh em lăn ra cười khùng khục trong cổ họng khi chàng lính sinh viên thầm thì kể điều mắt thấy tai nghe về bọn Mỹ. Anh diễn lại điệu bộ bọn chúng rồi thề nặng lời không thêm bớt hư cấu chút nào.

Kể năm ba chuyện tiêu biểu ở chiến trường phân khu 1, không nói đến đoàn thông tin là thiếu sót lớn dù chỉ đề cập đôi nét.

Gọi tiểu đoàn là gọi theo biên chế, thực ra từ cơ quan chỉ huy đến các đài trưởng, báo vụ viên, liên lạc vận động, trinh sát vệ binh hành chánh hậu cần... Quân số chỉ hơn một đại đội. Cả ban Thông tin Phòng Tham mưu cùng sống chung với tiểu đoàn.

Vị trí đóng quân của tiểu đoàn ngay địa bàn cầu Xéo cặp sông Thị Tính. Suốt hơn hai năm cho đến khi Mỹ rút quân khỏi chiến trường và sau này, tiểu đoàn không thay đổi vị trí. Cứ đêm đêm tín hiệu vô tuyến điện từ đây vọt lên không trung tỏa đi bốn phương. Ngay chúng tôi cũng thấy lạ, không hiểu tiểu đoàn có bí quyết gì lại ngang nhiên công khai thách thức sức mạnh của bom đạn Hoa Kỳ. Mỹ thừa biết tọa độ bám trụ của đơn vị, huy động nhiều lần B52 trút xuống đây không biết mấy trăm quả bom đủ cỡ đủ loại. Cứ năm ba ngày máy bay lại mang bom đến quấy rầy. Pháo đơn pháo bầy bắn chán rồi cũng thôi. Mỗi đầu người sống ở đây phải đội số bom chắc chắn nhiều hơn tuổi đời của mình. Hố bom chồng lên hố bom. Thế nhưng, với lượng sắt thép khổng lồ không tưởng nổi vẫn không dập tắt dù chậm một giờ các tín hiệu thông tin vẫn đều đều phát sóng.

Ngoài sử dụng bom đạn, Mỹ đã bao lần tung vào đây một lực lượng không ít bộ binh, thiết giáp. Nhưng vào đến rìa ngoài vùng đóng quân tiểu đoàn và cơ quan thông tin, một vùng bất khả xâm phạm Mỹ phải chùn tay thối lui. Nếu bộ phận nào của chúng liều lĩnh thọc vào chỉ phải mang xác người xác xe trở về, làm dài thêm thành tích cho những dũng sĩ anh hùng này. Lính Mỹ rất sợ bị thương vong nên dùng hỏa lực đánh phá là chính. Nhưng điều đó không làm suy suyển tinh thần bám trụ kiên cường của những chiến sĩ thông tin.

Mỗi cán bộ chiến sĩ thông tin ở đây chẳng những giỏi về nghiệp vụ chuyên môn, mà còn là những chuyên gia chế tạo tài ba đủ các loại mìn như chống tăng có sức công phá rất mạnh, mìn sát thương cá nhân, mìn định hướng sát thương tập thể... Mìn được bố trí trên cao, dưới đất, đủ kiểu nhiều loại. Quân Mỹ bước vào vùng này như lọt vào thế trận “thiên la địa võng” chỉ nhận những cái chết khủng khiếp rùng rợn.

Các chiến sĩ tuy làm nhiệm vụ thông tin liên lạc còn là những trinh sát thiện nghệ có cái mũi rất thính và cặp mắt tinh tường. Mỹ không vào được căn cứ, vẫn giăng bẫy phục kích nhưng không bao giờ bắt được mồi. Chán rồi thôi. Vài ba tháng mở cuộc hành quân ven rìa lấy lệ.

Một vài năm trước khi rút khỏi chiến trường Mỹ tung ra nhiều phương tiện điện tử hiện đại nhất thời bấy giờ như máy dò tiếng động, tự động xác định tọa độ mục tiêu nhanh chóng báo cho máy bay, pháo binh oanh kích kịp thời chính xác. Vật này chúng thường sử dụng hai loại: một loại gắn vào chiếc dù con như dù pháo sáng thả từ trên máy bay xuống dính vào tàn cây. Dù và máy đều sơn tiệp màu cây lá nên khó phát hiện. Một loại dùng máy bay phóng như phóng róc-két. Chiếc máy thuông dài cắm sâu ngập đất chỉ lòi cột ăng ten có nhánh y như cành cây khô. Hai loại này phát hiện mọi tiếng động có bán kính trên dưới 500 mét báo ngay về trung tâm. Tại đây có bộ phận xử lý phân biệt tiếng động nào tự nhiên như cây gãy nhánh rơi, vật chạy chim vỗ cánh... tiếng nào từ radio, tín hiệu vô tuyến điện, bước chân người đi, xe thồ, xe súc vật kéo... gặp trường hợp thứ hai, theo tọa độ máy xác định, chỉ huy lập tức ra lệnh cho máy bay hoặc pháo binh đã được phân công trên từng khu vực ở thực địa tiến hành oanh kích bằng bom đạn hay rải chất độc hóa học. Kể thì chậm nhưng chúng xử lý rất nhanh. Nhận được tín hiệu, một hai phút sau máy bay cất cánh hoặc pháo binh hoạt động. Độ chính xác cao, sai lệch tính từng mét.

Thế nhưng, cánh thông tin nhà ta đã bố trí đài quan sát theo dõi phát hiện chúng thả dù hoặc phóng máy thu tiếng động, như anh chị em thanh niên xung phong trên đường Hồ Chí Minh quan sát cắm cờ đánh dấu vị trí bom nổ chậm máy bay thả xuống. Không hiểu bằng cách nào anh tiếp cận vô hiệu hóa chúng, tháo gỡ mang về mà không bị máy phát hiện.

Các loại máy này trở thành những học cụ thiết thực cho anh em. Họ tháo từng bộ phận, mày mò nghiên cứu để nắm cấu tạo tính năng máy, nghĩ cách loại trừ tác dụng nó. Anh em lập lại sơ đồ thiết kế của máy gửi về cơ quan chuyên môn cấp trên tham khảo.

Một xưởng nho nhỏ sản xuất máy thu thanh bán dẫn ra đời từ những linh kiện các máy phát hiện tiếng động của Mỹ được anh em tháo ra sử dụng. Chiếc radio đầu tiên chất lượng tốt ra đời. Sau đó những chiếc khác được sản xuất phân phối cho các phân đội.

Nói về tiểu đoàn và ban thông tin tôi chỉ biết và nêu một phần nhỏ sự tích tôi nghĩ mỗi chiến sĩ ở đây là một anh hùng. Tiếc thay tôi không dịp nào được tận mắt và bằng đôi chân của mình đến được vị trí tiểu đoàn mặc dù nó cách tôi không quá một giờ đi bộ. Chưa ai biết hết về họ, nói hay viết về họ những con người trở thành huyền thoại đối với chúng tôi. Họ là những thanh niên ba miền Trung - Nam - Bắc hội tụ ở một chiến trường mà ông Năm Quốc Đăng một lão thành cách mạng, khi đó là phó Tư lệnh phân khu đã nói: “Ai ở chiến trường này 3 tháng đủ tiêu chuẩn trở thành đoàn viên Thanh niên Lao động, 6 tháng thành Đảng viên”. Riêng tôi, tôi nghĩ: “Nếu ai ở tiểu đoàn thông tín bám trụ tại cầu Xéo suốt mấy năm qua đều có thể trở thành anh hùng”.

16


Giữa và cuối đợt hai chiến dịch Tết Mậu Thân, Mỹ chuyển sang phản kích ác liệt trên toàn bộ chiến trường miền Nam nói chung và địa bàn phân khu 1 Bắc Sài Gòn - Gia Định nói riêng từ những tháng giữa xuân 1968 và 1971.

Bằng những thủ đoạn tàn bạo quỷ quyệt của các hoạt động quân sự đan xen lẫn nhau với chiến tranh gián điệp, chiến tranh tâm lý chiêu hồi dụ hàng... Mỹ - ngụy thu được một số kết quả trong việc đánh dạt lực lượng ta ra khỏi các địa bàn xung yếu, ổn định lại tình hình nội ô, tái kiểm soát ven đô, củng cố, mở rộng hệ thống phòng thủ vòng ngoài, lấn chiếm vùng tranh chấp, đánh phá liên tục vùng giải phóng và ven tuyến biên giới Việt Nam - Campuchia thực hiện chiến lược “Quét và giữ”.

Một trong những con bài biểu thị sức mạnh Mỹ là sử dụng tập trung máy bay ném bom hạng nặng B52.

Ngoài các cuộc hành quân càn quét... Mỹ đánh phá bằng B52 liên tục trên diện tích khoảng 100 ky lô mét vuông từ khu vực Rạch Bắp - Bưng Cồng ven tỉnh lộ 14 chay cặp sông Sài Gòn như vùng Rạch Kiến, đông tây Đường Long, bắc Bến Súc, Bến Chùa, Thanh An... sâu vào bên trong như Bàu Nổ, Ôrô, sông Thị Tính, Cầu xéo, Bàu Trâm - Tà Leng đến giáp nam sở cao su Dầu Tiếng.

Ngày nào cũng nghe tiếng bom từng tràng dài của B52 nổ rền kéo dài như sấm dậy chỗ này chỗ khác. Bình thường mỗi ngày chúng đánh từ 1 đến 2 đợt. Mỗi đợt 6 chiếc chia thành 2 tốp, mỗi tốp 3 chiếc. Mỗi chiếc mang từ 20 đến 30 tấn bom. (Nếu mỗi quả bom 100 kg thì mỗi chiếc mang được từ 200 đến 300 quả. Nếu bom nặng 200 kg, mỗi chiếc mang được từ 100 đến 150 quả. Loại bom này rơi xuống đất gây nổ tạo thành một hố có đường kính rộng từ 6 đến 8 mét, sâu từ 4 đến 5 mét. Vài năm cuối cuộc chiến tranh xâm lược của Mỹ, số bom được chở trên mỗi chiếc B52 ít đi khoảng một phần ba). Tốp sau hoạt động cách tốp trước 15 phút. Với số bom của một đợt (2 tốp bằng 6 chiếc) có từ 120 đến 160 tấn rải dài tàn phá mọi sinh vật dưới đất thành một luồng trên dưới 2 ky lô mét, bề rộng từ 150 đến trên 200 mét. Nếu là rừng dày trong luồng B52 đi qua không còn một thân cây nào nguyên vẹn đứng vững. Tất cả bị phang đứt ngang, cắt cụt, trốc gốc, ngã rạp trông thật hoang tàn kinh khủng. Sức chấn động của bom khó một cành nào còn lá.

Trong đợt hoạt động tái chiến tỉnh lộ 14 từ ngã ba Rạch Bắp đến Bến Súc - Thanh An - Suối Dứa Nam Dầu Tiếng, một cánh rừng từ Bưng Cồng đến Bến Súc kéo dài khoảng 10 ky lô mét, sâu vào bên trong 2 đến 3 ky lô mét, Mỹ cho B52 đánh liên tục ngày đêm suốt 72 giờ trên 30 đợt. Mỗi đợt cách nhau 2 tiếng đồng hồ. Vị chi có tất cả 180 lần chiếc. Nếu mỗi chiếc chỉ chở 20 tấn bom, chúng rải trên diện tích từ 30 đến 35 ky lô mét vuông đã phải hứng chịu 3600 tấn bom trong ba ngày đêm liền. Hố bom này chồng lên hố bom kia. Nếu gặp may đứng chệch bên ngoài luồng bom B52 đi qua từ 1,5 ký lô mét đến 2 ký lô mét thấy lửa khói bùng lên cuồn cuộn kéo dài đến 2 ký lô mét che lấp một góc trời, tưởng không một sinh vật nào trong vòng của nó có thể sống sót.

Trong những ngày bị oanh kích khốc liệt này, chúng tôi phải liên tục di chuyển từ căn cứ này đến căn cứ kia nhưng vẫn không thoát ra khỏi khu vực nằm trong tầm ngắm của chúng. Chúng tôi suýt mất mạng nhiều lần. Luồng bom sát nách chúng tôi, có quả chỉ cách 50 mét. Sau mỗi trận như vậy đầu óc chúng tôi choáng váng, người lảo đảo tai lùng bùng ngây ngất hàng giờ mới trở lại trạng thái bình thường.

Hôm từ Bưng Cồng rút về trụ ở căn cứ cạnh Đường Long, chúng tôi ngày đêm thấp thỏm không biết tai họa giặc Mỹ giáng xuống lúc nào. Mọi người luôn trong tư thế đón đợi “tử thần” giặc Mỹ. Tinh thần căng thẳng hồi hộp lo âu

Thường trước khi đánh B52 vùng nào, Mỹ thường cho máy bay trinh sát L19 quần đảo năm bảy vòng dùng loa phóng thanh có công suất cực mạnh từ trên trời dội xuống chỉ năm từ lặp đi lặp lại “Chiêu hồi hay tử thần”. Câu này vang vọng khắp không trung, lan tỏa mọi vùng nghe rất rùng rợn. Đây là một thủ đoạn tác động tâm lý khủng bố tinh thần.

Kim đồng hồ trên tay tôi chỉ đúng 4 giờ 30 phút chiều chưa nghe tiếng động cơ máy bay, nhưng tiếng rít kinh hồn của hàng trăm quả bom đồng loạt xé không khí lao xuống đất. Tiếng nổ ùng ục. Mặt đất như lên cơn sốt rung động dữ dội. Ngồi nép trong hầm được xây dựng bằng những cây gỗ có đường kính 15 đến 17 phân tây, ken dày âm sâu xuống đất khá chắc chắn, thế mà hầm cứ đung đưa chao đảo như con thuyền đang lướt sóng.

Hú hồn! Quả bom cuối cùng của tốp máy bay thứ nhất cách chúng tôi 50 mét. Nắm quy luật 15 phút sau tốp thứ hai sẽ đến rải bom nôi tiếp luồng. Chúng tôi lọt trong bàn tay “tử thần” của chúng. Phải thoát khỏi ngay nơi này. Tôi vọt lên khỏi hầm lệnh cho mọi người khẩn trương lao ra Đường Long theo con đường xe bò chạy thật nhanh về Bến Súc.

Trong vòng 15 phút cuộc đua tốc độ hiếm có giữa chúng tôi với bầy B52 Mỹ. Kẻ tít trên trời với độ cao 15 nghìn mét, tốc độ 800 đến 1000 km giờ. Người dưới đất chạy bán sống bán chết trong rừng giỏi lắm 2 nghìn mét trong 15 phút. Thời gian chậm nhanh vài ba phút quyết định mạng sống chúng tôi, nhóm người cảm thấy bé bỏng, bất lực trước bầy thiên lôi hung ác.

Ra khỏi mép rừng đến lộ 14 cách Bến Súc 100 mét gặp con mương cạn chạy cặp mép đường. Nền đường có độ cao hơn mét. May mắn gặp được địa hình địa vật che đỡ khá tốt, chúng tôi lao xuống nằm nối đuôi nhau ép sát lòng mương đợi cơn sấm sét sắp đến. Lạy trời! cầu sao luồn bom đừng vãi trúng lưng.

Tôi ngước nhìn trời. Bầu trời trong xanh không gợn chút mây. Ba con chim sắt xuất hiện theo đội hình hàng dọc từ hướng Nam bay lên. Nhìn thấy nó trước khi tiếng động cơ trầm rền vọng đến tai⁽¹⁾. Chiếc đi đầu vừa đảo ngoặc thì tiếng xé gió rít lên kinh hồn của bom rơi, hàng trăm tiếng nổ như sét đánh nối tiếp nhau kéo dài. Đất cát thân cây đá sỏi... lao vun vụt qua người chúng tôi. Mặt trời chưa lặn hãn nhưng mây bụi làm tối sầm như đang lúc ban đêm. Nằm ép sát đất, đất rung nẩy như ngồi trên xe tải chạy trên mặt đường xấu gồ ghề đầy ổ gà ổ trâu.

---

⁽¹⁾ Do tốc độ bay của máy bay nhanh hơn tiếng động.

Tôi nằm sấp, tay đỡ ngực, hai bàn tay ôm đầu bịt chặt đôi tai, miệng nhẫm tính một... hai... ba đợi cái gì đến sẽ đến. Thật lòng, tôi không tin mình và anh chị em ở đây qua khỏi. Cái mà tôi hồi hộp đợi đến, nó đã đến. Không phải bàn tay “tử thần” của giặc Mỹ mà là sự an toàn cho chúng tôi.

Cơn nguy hiểm đi qua, tôi giũ đất cát bám đầy mình nhìn về hướng luồng bom kéo dài. Căn cứ chúng tôi lọt thỏm trong ấy. Ai cũng mừng cả đơn vị thoát nạn. Nếu chậm chân vài ba phút chắc chắn chúng tôi dính phải khó ai thoát thân.

Sáng hôm sau tôi vào xem lại căn cứ, hầu hết các hầm ngủ, hầm trú ẩn đều bị trúng bom. Riêng hầm của tôi bị san bằng không nhìn thấy đâu.

Một tuần sau, chúng tôi hỳ hục xây dựng căn cứ mới không xa căn cứ bị bom hủy diệt, sát mép một luồng bom B52 đi qua. Hy vọng gần nơi chúng đã đánh sẽ không đánh trở lại.

Hôm ấy trời xé chiều, bỗng chiếc Si-ben loại trinh sát tầm cao xuất hiện. Nó bay trên mây, bay qua bay lại từ hướng Bắc chếch xuống Tây. Tốc độ bay chậm. Tiếng động cơ như chuông ngân.

Trời sẫm tối, ánh đèn trên máy bay nhấp nháy không ngừng. Hiện tượng xuất hiện Si-ben trinh sát như chiếc L19 tầm thấp, thế nào năm ba tiếng nữa B52 sẽ oanh kích. Bên ban quân báo chuyển bức điện đến chúng tôi cho biết đêm nay B52 đánh. Địa điểm và thời gian cụ thể chưa xác định. Đồng chí tham mưu trưởng sau khi trao đổi với tôi anh quyết định cho di chuyển toàn bộ các cơ quan đóng trong vùng gồm có ban quân báo, ban tác chiến chúng tôi, văn phòng, ban cơ yếu, vệ binh lên hướng căn cứ cũ của trung đoàn 16 đóng cách rìa phía nam Sở cao su Dầu Tiếng vài ky lô mét. Ban ngày hành quân chừng 2 giờ. Ban đêm thời gian gần gấp đôi. Trời tối như bưng, lại đầy mây. Tiếng động cơ của chiếc Si-ben boong boong như xói vào tai dai dẳng bám lấy chúng tôi như tiếng chuông gọi hồn. Cơn mưa khá lớn ập đến. Vừa đói, vừa lo thấm lạnh. Miếng ni-lông che mưa không đủ trùm kín nên những dòng nước thấm từ cổ chạy dọc sống lưng làm tôi luôn rùng mình cảm thấy điều không may mắn sẽ đến. Mất 4 giờ mới đến nơi. Hơn nửa giờ phân chia từng bộ phận về hầm có sẵn. Cùng hầm với tôi có Tư Hượt trợ lý tác chiến và Năm A cán bộ quân báo. Hầm tuy bỏ trống không người ở nhưng rộng rãi sạch sẽ. Ba đứa mắc võng nằm thoải mái. Chúng tôi vắt khô quần áo tán chuyện phiếm mặc dù kim đồng hồ đã chỉ hai giờ sáng.

Có gì thú vị bằng trong hầm ấm cúng được đốt thuốc lá Rubi nhả khói thơm lừng tán gẫu trong khi ngoài trời mưa rả rích, cây rừng xào xạc, đêm đen hun hút... Tư Hượt lắm chuyện tiếu lâm đời xưa đời nay. Anh kể làm bọn tôi ôm bụng cười không màng đến giấc ngủ. Thật ra bề ngoài chúng tôi cố làm vui để lấp nỗi nơm nớp lo âu cho cái điều đến sẽ đến. Mong sao điều đó đến nhưng chệch hướng khác. Ba đứa rít điếu thuốc này vừa cháy hết đã vội châm điếu khác. Rubin Queen thuốc lá Anh sản xuất tại Sài Gòn có mùi thơm quyến rũ hơn các loại thuốc lá khác. Tôi không nghiện nhưng trong trường hợp này hút cũng khá nhiều. Hút để kềm bớt sự phập phồng lo lắng, để tự trấn an mình.

Chuyện Tư Hượt kể đến hồi nhộn nhất là lão thầy bói rờ “cái của lạ” của mẹ nạ dòng thì... vút vút véo véo liên tu bất tận do tiếng xé gió của hàng trăm quả bom từ trên không lao xuống.

Nếu B52 đánh trúng ngay trên đầu hay sát sườn ta, ta nghe tiếng nổ trên không trung lúc máy bay phóng bom như tiếng nổ đầu nòng của súng đại bác. Một quả bom khi rời khỏi máy bay là một tiếng nổ. Mấy trăm quả bom là mấy trăm đếng nổ làm người dưới đất đinh tai nhứt óc. Tiếp đến là tiếng rít xé gió bom rơi. Tiếng rít này nghe thật rùng rợn khủng khiếp. Nhưng khi bom đã chạm đất gây nổ chỉ nghe tiếng ùng ục. Cảm nhận bom nổ bằng sự rung chuyển, giật nẩy của đất. Nếu ta ở vòng ngoài luồng bom đi qua mới nghe tiếng bom nổ như sấm dậy liên hồi kéo dài.

Đến chỗ chúng tôi là đoạn cuối của luồng bom chiếc B52 thứ ba rải xuống. Xem như oanh kích từ tốp đầu của chúng, chúng tôi chưa chạm phải. Dứt tiếng nổ cả ba chúng tôi vọt lên hầm quan sát. Không một chiếc hầm nào dính bom. Theo qui luật 15 phút sau sẽ đến lượt tốp hai. Hy vọng lần này chúng tôi lọt ngoài vòng của chúng nó. Nhưng không chúng đánh chồng lên đoạn cuối. Đất trời đảo lộn. Tai ù ngực tức. Cái hầm cảm thấy như bị ai đó để trong lòng bàn tay lật qua úp lại. Một chấn động rất mạnh đẩy xô cả ba từ trong ra ngách cửa hầm. Trong cái rủi có cái may. Chúng tôi bị vùi lấp ngay cửa hầm. Nếu còn ở bên trong không thể thoát chết. Tư Hượt bên ngoài cùng, đến tôi rồi Năm A. Tôi và Năm A đất ngập đến cổ. Tay chân bị đất vít chặt không xoay xở được. Tư Hượt chỉ bị vùi đến ngực, hai tay còn có thể cử động. Nắp hầm sập xuống cách đầu chúng tôi một gang tay. Chúng tôi chỉ có một khoảng trống rất hẹp chứa đựng chẳng bao nhiêu lít không khí. Sắp chết ngộp là cái chắc. Tôi phụng máu trong miệng ra thều thào nói với Tư Hượt: “Cậu ở ngoài ngay miệng hầm, lớp đất vùi cậu không dày, hai bàn tay cử động được, hãy rút một đoạn cây xoáy lên lớp đất phủ kín miệng hầm để có lỗ thông hơi. Được thế sẽ kéo dài sự sống ít lâu chờ anh em đến cứu”.

Lúc bấy giờ chúng tôi nghe tiếng người nói, tiếng chân đi lạo xạo rất rõ. Anh em đi tìm chúng tôi. Hượt cũng soi được một lỗ to bằng cán dao. Ánh sáng yếu ớt theo lỗ thông hơi hắt xuống nhờ nhờ. Như thế trời đã sáng. Tôi mừng quá thét to: “Có không khí thở sống rồi”. Lớp đất vùi lấp miệng hầm dày khoảng nửa mét. Tiếng người bên trên cãi nhau: “Tôi nhớ hầm ngủ của anh Mười Nỹ, Tư Hượt ngay cạnh bụi tre to tướng. Bụi tre tan thành mây khói. Chỗ này chỉ còn hố bom. Chắc mấy ảnh hy sinh rồi”. Dưới lớp đất vùi chúng tôi thay nhau hét to: “Còn sống, còn sống đây mà. Bọn tôi đây. Các đồng chí moi chúng tôi lên, mau đi”. Dù la to đến khản cổ, người bên trên không nghe được khi chúng tôi bị nhốt trong cái hòm bằng đất kín bưng. Tiếng chân, tiếng nói bên trên xa dần rồi mất hẳn. Tia hy vọng cuối cùng được cứu sống không còn. Chết cả lũ. Trong cái khó ló cái khôn, tôi bỗng nảy ra sáng kiến bảo Tư Hượt: “Rút một đoạn cây dài thò thụt vào cái lỗ chú mày vừa xoáy. Đầu cây phải ló ra khỏi mặt đất. Biết đâu anh em trở lại họ sẽ phát hiện. Anh em không bỏ chúng mình đâu”.

Quả nhiên như chúng tôi nghĩ, anh em trở lại và thấy được đoạn cây thò lên thụt xuống trên một bãi đất bị bom sang bằng như sân bóng chuyền.

Chúng tôi được cứu thoát.

17


Mỹ sử dụng máy bay chiến lược hạng nặng B52 tập trung hủy diệt từng vùng, kết hợp dùng các loại cường kích phản lực hoặc cánh quạt (AD6) ném bom đánh lẻ từng mục tiêu một.

Tôi bị nhiều lần. Có hai lần nhớ đời. Một lần ở Trung An bị quả bom dù. Lần sau này còn “ác” hơn.

Khi chúng tôi chuyển về căn cứ cũ của đồng chí Ba Châm, Tham mưu phó phân khu trong cụm rừng bên cạnh Đường Long hôm trước, hôm sau bị cường kích phản lực tấn công.

Trước đây nửa tháng, bộ phận đồng chí Ba Châm đóng tại đây. Biệt kích Mỹ đổ chụp cách căn cứ chưa tới một nghìn mét. Không hiểu sao mọi người không tổ chức trực gác bố phòng, xuống địa đạo hay chuyển đến chỗ khác. Đâu vẫn ở đó. Một toán biệt kích Mỹ sục đúng hầm bắn chết đồng chí Tham mưu phó đang nằm ngủ trên võng rồi rút êm.

Chưa kịp xây dựng căn cứ mới, tạm thời chúng tôi đến tạm trú nơi đây đã bị biệt kích Mỹ phát hiện. Căn hầm phân cho tôi ở chính là căn hầm đồng chí Ba Châm bị giết.

Giữa trưa nghe tiếng động cơ chiếc trinh sát L19 lượn vòng trên đầu, tôi biết sự nguy hiểm đã đến cận kề vì đây là căn cứ đã bị lộ. Có mấy anh chị em bên văn phòng đổ xô đến hầm tôi. Căn hầm được xây dựng khá chắc. Cột chông và lát nóc hầm bằng gỗ có đường kính 15 đến 20 phân. Đất nóc hầm dày cả mét được nện cứng. Một quả đạn pháo 105 ly rơi trúng không hề gì. Trong hầm có gờ đất cao 20 phân được xén bằng làm kệ để ba lô và các vật dụng khác. Tôi ngồi trên ấy. Cô Liễu y tá ngồi bến dưới lọt thõm trong lòng tôi. Lúc hiểm nguy không ai tị hiềm chuyện nam nữ “thọ thọ bất thân”. Em Lũy liên lạc (lúc em chưa bị mìn Mỹ sát hại) ngồi trong lòng cô Liễu. Bên phải dựa vào người tôi là em Hưng nam y tá. Em ngồi ôm lấy đầu gối phải tôi.

Tôi nghĩ mãi vì sao chúng tôi mới đến mà sớm bị lộ? Phải rồi! Tôi như khám phá ra một vụ nghi án. Mỹ đã bí mật đặt máy dò la tiếng động khi đột kích sát hại anh Ba Châm. Điều này chúng tôi không có kinh nghiệm như anh em bên tiểu đoàn thông tin.

Bom đã rơi trúng căn cứ. Mọi người ôm chặt nhau. Tôi như người anh cả giang tay kết nối các mái đầu che chở đàn em.

Một tiếng sét xé tai. Căn hầm như nhảy dựng lên. Đất vón từng cục rơi ào ào. Tôi mở mắt thấy ánh sáng rọi vào qua lỗ thủng trên nắp hầm to hơn cái thúng hơi chếch về bên trái. Ba đứa em trong vòng tay tôi bị choáng chưa tỉnh. Tôi lôi cánh tay phải, em Hưng trước đó đã ôm chặt đầu gối tôi, bây giờ từ từ buông tay oặc người sang bên. Tôi hốt hoảng miệng gọi tên em, tay đặt lên ngực. Tim em ngừng đập. Em im lặng ra đi không một tiếng rên dù rất khẽ. Có lẽ mảnh của quả bom chụp từ trên đâm thủng nóc hầm xuyên thẳng xuống vai chọc vào tim em, làm em chết rất nhanh, y như trường hợp đồng chí chính trị viên tiểu đoàn 8 đã hy sinh trong vòng tay tôi vì quả pháo chụp ở Tây Nguyên mấy năm trước.

Tôi lay gọi Liễu. Liễu và Lũy dần hồi tỉnh. Nhìn thấy Hưng gục ngã sát bên tôi cả hai òa khóc. Tôi thấy ướt đẫm bên mông trái tưởng bị thương máu chảy. Rờ đến toàn nước. Tôi vội tháo thắt lưng rút chiếc bi đông khỏi vỏ. Là bình đựng nước kiểu Mỹ làm bằng thép i-nóc rất cứng. Thế mà nó bị mảnh bom xuyên thủng một lỗ bằng hai ngón tay từ thành miệng bình phía trên xuyên qua thành bình phía dưới đáy chọc vào chiếc ca cũng bằng thép i-nóc nhưng không thủng. Thành ca bị nông ra một cục u bằng ngón chân cái. Chính nhờ cái ca nên mảnh bom không chạm đến thân thể tôi. Tiếc thay, nếu tôi giữ những thứ ấy đến ngày nay sẽ là một trong những vật kỷ niệm quý hiếm của cuộc đời chiến đấu. Bộ bình, ca đựng nước này là chiến lợi phẩm trong trận ta tấn công tiêu diệt căn cứ biệt kích Mỹ - ngụy ở A-so mà Bộ Tư lệnh chiến dịch đã tặng tôi. Thấy chiếc bi đông không còn tác dụng tôi vứt đi. Cái ca còn dùng được tôi giữ lại nhưng vô ý đánh mất trong một chuyến đi.

Lúc bị bom, nếu tôi ngồi dịch vào trong chừng 2 phân thì mảnh sẽ xuyên trúng vai thọc xuống trước hay sau ngực, tôi lãnh cái chết y như em Hung y tá hoặc như đồng chí chính trị viên tiểu đoàn 8. Đây là quả bom nổ chụp, nếu nó là bom phá thì bốn anh em chúng tôi lóng tay sợi tóc cũng không còn. Chúng tôi được sự che chở của “số mệnh” tuy tôi không bao giờ tin ở số kiếp con người.

Nói đến chuyện đối mặt với “thần chết” và điều “may rủi” với tôi còn lắm chuyện. Ngoài những chuyện hứng pháo đội bom, tôi mấy lần đã chạm hoặc suýt chạm các loại mìn của ta và của Mỹ.

Có lần biệt kích Mỹ bất ngờ đổ chụp bằng trực thăng ngay lộ ủi cạnh mép rừng sát căn cứ. Nhìn xuyên qua cây rừng tôi thấy thấp thoáng lính Mỹ đi lại ngoài bãi trống. Mọi người rút xuống địa đạo.

Sau khi trực thăng bốc chúng đi, tôi là người đầu tiên trồi lên mặt đất trở vô căn cứ. Tôi lần đi trên con đường hẹp. Cây lá hai bên đường rậm rịt. Bỗng chân tôi vướng vật gì nghe tiếng reng khẽ. Tôi khom người quan sát. Thì ra sợi dây mìn bằng đồng nhỏ như một sợi tóc giăng ngang giữa lối đi. Ép sát gốc cây một quả mìn tự tạo được ngụy trang rất khéo. Đây là sản phẩm của đồng chí Vĩnh tiểu đội trưởng vệ binh tự chế. Vĩnh chế tạo mìn rất giỏi. Anh sưu tầm nhặt nhạnh các đầu nổ của quả lựu đạn khói màu Mỹ thường ném trên máy bay xuống rải rác trong vùng khá nhiều. Thứ này mang về, anh cải tiến thành đầu nổ tự động như đầu nổ quả lựu đạn mỏ vịt. Mìn của anh làm một trăm quả ăn chắc trăm. Thế mà cái quả tôi chạm phải dây đứt lại tịt không nổ. Mọi người biết chuyện hoan hô tôi mạng lớn. Vĩnh cũng thế, tôi thoát nạn anh mừng. Nhưng anh ấm ức vì sao trái mìn không nổ? Đây là lần đầu sản phẩm anh làm ra “không thiêng”, Anh tháo đầu nổ nghiên cứu lại. Chốt an toàn rất nhạy đã bật ra. Kim hỏa đã đánh vào hạt nổ nhưng sao lại câm? Anh lắp lại đem đầu nổ xuống hầm kín dùng dây giật kiểm tra. Đầu nổ nổ bùng.

Qua cuộc thí nghiệm này tạo cớ cho cô Liễu y tá giở trò tán nịnh tôi nhất định có thần linh che chở. Có người tin thế. Nên mỗi khi gặp chuyện hiểm nguy mấy em thường đến hoặc đi sát kè bên tôi. Chắc là muốn “ăn theo” chuyện thần linh đỡ đòn.

Lần thứ hai tôi lại suýt mất mạng vì mìn của Vĩnh. Lần này xảy ra y trường hợp lần thứ nhất. Thay vì trái mìn tự tạo bằng ống bơ nhồi đầy thuốc nổ trộn lẫn những mảnh kim loại, anh sử dụng quả đạn cối 60 ly được lắp ngòi nổ do anh cải tiến. Dây gài là sợi cước nhỏ sơn màu cỏ úa rất khó phát hiện. Tôi lại vướng phải. Chốt gài bật ra. Kim hỏa đập vào hạt nổ đánh độp một tiếng nhưng quả cối trơ lì nằm đó mặc hồn vía tôi bay lên mây. Nếu quả cối nổ tôi chết, đồng chí tham mưu trưởng cũng bị sát thương vì đồng chí sau lưng tôi chỉ năm sáu bước chân. Tham mưu trưởng dặn kỹ anh bố trí mìn ở đâu phải vẽ sơ đồ, thông báo từng người tường tận, không được tùy tiện. Có thể lúc vội vàng khi địch sát nách, anh không tuân thủ đúng nội quy. Chính điều này anh phải trả giá bằng mạng sống của mình. Vĩnh dẫm phải mìn tự gài. Anh hy sinh lúc vừa tròn 24 tuổi, chưa lập gia đình. Quê anh xã Thái Mỹ huyện Củ Chi.

Lần thứ ba tôi lại chạm mặt với mìn. Mìn Mỹ chứ không phải mìn ta. Chính loại này Mỹ đã cướp đi của ta 3 cán bộ cao cấp trong Bộ Tư lệnh Phân khu 1. Đó là đồng chí Tư lệnh Ba Đình (Trần Đình Xu), Chính ủy Tư Trường (Phạm Đức Sơn), mấy tháng sau, đồng chí tư lệnh mới về thay cũng hy sinh vì mìn.

Một buổi chiều mặt trời còn con sào thì lặn. Trời trong gió mát. Lúc này tôi yên chí không còn giặc Mỹ lảng vảng (chốt của chúng cách chúng tôi khoảng một nghìn mét đường thẳng). Tôi một mình dạo chơi trong khu rừng đã bị Mỹ ủi trắng. Rừng trước kia dày kín, bây, giờ trống trải. Tầm mắt không còn bị ngăn trở tha hồ phóng xa bốn phương tám hướng. Tôi thích thú bẻ từng chùm lá bướm về làm thức ăn tối. Mấy tháng nay thiếu gạo, chúng tôi sống nhờ vào thứ lá này. Nó bằng ba ngón tay xếp dài khoảng 10 phân, mặt trên trơn, mặt dưới nham nhám. Nhai sống như một thứ rau không mùi vị. Điều lạ, khi rừng chưa bị ủi ít khi thấy nó. Rừng bị ủi, cây cối bứng gốc ngã rạp thành lớp trên mặt đất, loại cây này lại mọc rất nhiều. Nó cao từ vài ba mươi phân đến cả mét. Một lon gạo đổ vào cái son lớn đun lên thành nồi nước cháo. Bỏ đầy thứ lá bướm vào trở thành nồi cháo rau đặc. Nêm muối và vài thìa bột ngọt, chúng tôi có một thức ăn thay cơm nuôi sống mấy mươi con người suốt nhiều tháng trời.

Tôi nhảy cẫng như hồi con nít. Đứng trên một thân cây ngã ngang, nhún mình lấy đà phóng sang đứng trên một thân cây khác. Tôi cứ tưởng mình như chàng Tarzan trong phim nơi miền núi rừng hoang dã... Thấm mệt, tôi đi bước một trên các thân cây như đi cầu khỉ. Bỗng tôi cảm thấy như có bàn tay của ai đó níu tôi lại. Tôi đứng nguyên tại cho. Linh tính như thầm nhắc tôi phải thận trọng. Tôi quan sát kỹ nơi tôi đứng. Sát chân tôi không đầy 3 gang tay một vật gi to tròn bằng trái bóng nhỏ đen trũi. Một quả mìn Mỹ - tôi khẽ kêu. Nó được lấp kín dưới chùm lá ủ. Tôi ngồi xuống chăm chú quan sát. Xung quanh nó có 4 cái kim ló ra. Có thể còn nhiều cái khác bị che khuất tôi không nhìn thấy. Ở mỗi mũi kim có sợi dây bằng kim loại rất nhỏ căng dài cả mét quân vào các chà cây. Nếu vướng phải dây, mìn nổ. Sức công phá của nó cực mạnh. Thân xác nạn nhân tan biến trong gió bụi không còn một móng tay một mảng da đầu để lại hiện trường.

Tôi lạnh ớn người vì hai sợi dây căng bên phải bên trái cách hai bàn chân tôi hơn một gang tay. Nếu tôi không dừng đúng lúc, đúng điểm, nhích thêm tới trước nửa bước thì tôi không tài nào thoát khỏi.

Cuộc vây hãm lùng sục căn cứ văn phòng Phòng tham mưu phân khu 1 suốt 25 ngày đêm (như tôi đã kể phần trên) của Mỹ thất bại.

Chúng quyết định ủi trắng khu rừng từ sở Ji-nét (ngã ba Rạch Bắp Bến Cát) đến Bưng Cồng cặp lộ 14 giáp Rạch Kiến sâu vào bên trong đến 2 ky lô mét. Hơn một nghìn héc-ta rừng non, rừng cỡ trung bị san bằng thành bình địa. Chúng sử dụng vài ba chục xe ủi cỡ lớn của công binh dưới sự yểm trợ của bộ binh, thiết giáp và trực thăng vũ trang. Tiếng động cơ gầm rú ầm ì suốt ngày này qua ngày khác. Tuần lễ đầu chúng tập trung ủi phá vùng nam căn cứ. Nhất định chúng sẽ ủi dần đến chúng tôi. Chúng tôi bàn bạc cân nhắc đi đến quyết định vẫn trụ lại căn cứ. Cái căn cứ dự bị sau khi thoát vây giờ được củng cố thêm vững chắc. Chúng tôi luân phiên nhau thức hơn hai tuần để làm công việc này. Tôi tin nó đủ sức chống đỡ các loại xe ủi, xe tăng Mỹ. Di chuyển đâu rồi chúng cũng bám ủi theo đấy. Vả lại không căn cứ nào tốt hơn đây. Địa đạo được kéo dài 150 mét thành 3 tầng. Độ dày nắp địa đạo tầng một 2 mét. Nếu là tầng hai gần 3 mét. Hệ thống giếng nước, hầm bếp, hầm ngủ được xây dựng như hầm bí mật. Đây là kinh nghiệm xương máu của nhiều sinh mệnh bên Củ Chi.

Lúc đầu người ta khoét địa đạo không sâu. Nắp sống địa đạo dày không quá mét. Mỹ, phát hiện cho xe xúc âm sâu hơn mét, địa đạo bị cắt đôi lồi hai đầu hai lỗ. Từ đó, chúng cho xích xe ủi hoặc xe tăng chạy dọc trên sống, đất mỏng không chịu nỗi bị lún sập đè chết người bên dưới. Lần này chúng tôi đào sâu đến 4 mét như cái giếng. Đầu địa đạo khoét thành hầm để làm việc hội họp và ngủ. Bề ngang hầm 2 mét, dài 4 mét, chiều cao 2 mét. Đi lại bên trong dễ dàng, đầu không chạm nóc. Khi ngủ mắc võng hai tầng được 8 người nằm. Độ dày 2 mét không ảnh hưởng đến rễ cây rừng bên trên. Quan trọng nhất là cấu trúc miệng địa đạo chỗ. lên xuống. Phải có tay nghề cao mới làm khung nắp miệng hầm vừa lên xuống dễ dàng, chắc chắn, vừa đảm bảo ngụy trang kín đáo.

Tuy tin ở công sự vững chắc, chúng tôi vẫn phập phồng nơm nớp lo âu. Trong chúng tôi chưa ai trải qua trường hợp ngồi bên dưới xích xe tăng hay xe ủi đang ầm ầm cày xé trên đầu.

- Điều gì đến sẽ đến - tôi tự động viên mình - phải gồng mình chịu trận thôi.

Đồng chí tham mưu trưởng cùng chung tâm trạng như tôi. Anh lo lắng hỏi các câu lập đi lập lại nhiều lần: “Mười Nỹ, anh tin hầm hố của anh chị em và của ta đủ sức chống lại sự càn lướt của xe tăng và xe ủi của chúng chứ”. “Anh yên tâm - tôi đáp - công sự của chúng ta nhiều tầng, có thể nói kiên cố. Chúng ủi cây cối sẽ ngã rạp trên mặt đất và trên nắp hầm, dọc theo sống địa đạo, tạo thành một lớp đệm dày tăng thêm tính vững chắc cho hầm. Xe chúng càn lên lớp đệm đó, nó có tác dụng chống đỡ cho ta rất nhiều”. Tôi vừa nói vừa ló đầu khỏi miệng hầm nghe ngóng. Tiếng ầm ầm ào ào như một cơn lốc lớn có sức tàn phá khủng khiếp từ phía nam vọng đến. “Nó đến giáp mé rừng căn cứ ta” - tôi nói vọng xuống với tham mưu trưởng. Anh bắt tôi xuống ngay đậy nắp miệng hầm lại. Lúc này chỉ có tôi, tham mưu trưởng và Trọng, vệ binh được rút lên làm công vụ. Trọng được anh em đặt cho cái biệt danh “anh chàng nhảy cái sớm” tôi đã kể trong chuyện Bám cứ.

Tiếng động cơ hàng mấy mươi xe ủi nổ ầm ầm. Tiếng cây ngã và bị bánh xích nghiến lên răng rắc. Ngồi dưới hầm cứ ngỡ như đất trời vần vũ trong cơn lốc xoáy muốn đẩy ngã cuốn phăng nghiền nát mọi thứ trên mặt đất. Chiếc hầm hơi chao đảo nhẹ. Một ít đất vụn rơi lả tả xuống người chúng tôi.

Chỉ năm ba phút mọi chuyện qua đi. Cơn lốc xoáy trực tiếp tiến lên phía trước, để lại bên trên chúng tôi một sự lặng lẽ nặng nề. Nhìn mặt số của chiếc đồng hồ dạ quang chỉ đúng 12 giờ. Tôi. nói: “Anh Năm! Hiểm nguy đã qua. Mới giữa trưa, chúng mình mắc võng nằm nghỉ một lát. Chuyện tiếp theo cần làm hãy chờ mặt trời lặn!”

18 giờ. Tôi nói với anh Năm Lê: “Anh ở đây, tôi ló người nghe ngóng xem sao?”

Khe khẽ nhích dần từng chút nắp đậy miệng hầm dịch sang bến, tôi ló đầu quan sát bốn phía. Một quang cảnh lạ lẫm hiện ra trước mắt tôi. Dù tôi có óc tưởng tượng cỡ nào cũng không hình dung sự thật diễn ra trước mắt. Không chỉ một khu rừng mà cả dãy rừng bạt ngàn ngút mắt giờ chỉ còn vùng trắng mênh mông. Khi còn rừng tầm nhìn của tôi chỉ giới hạn năm mười mét. Bây giờ nhìn xa tít tắp tới chân trời. Rừng hướng bắc cách vài ky lô mét vùng Bàu Trâm - Tà Leng trở đi Mỹ chưa ủi tới. Không hiểu chúng dùng bao nhiêu xe ủi, chỉ trong một ngày ủi sạch ba bốn ky lô mét vuông. Những cây cầy cổ thụ to đến hai vòng tay ôm, xe ủi không húc nổi, Mỹ dùng bộc phá dây quấn quanh nhiều vòng cho nổ. Cây gãy gục như cưa máy tiện ngang. Rừng mới ủi cây ngã xấp lớp, nhưng còn nhiều tán cây lá tươi chưa bị khô rụng hay nghiền nát, trông như những bụi cây rậm cao quá đầu người lổn ngổn rải rác khắp nơi. Nhờ một tàn cây như thế, tôi và Trọng không bị Mỹ phát hiện. Nếu không, hai chúng tôi bị Mỹ tóm cổ hay bắn chết.

Ánh nắng đã tắt. Hoàng hôn chưa kịp bao trùm, nhân trời còn sáng thấy rõ mọi vật, tôi vít người lên ngồi ngay cửa hầm. Xung quanh tôi nhiều thân cây bằng cột nhà ngã rạp chồng chéo lên nhau làm miệng hầm càng thêm kín. Quan sát hồi lâu không thấy biểu hiện gì còn Mỹ, tôi quyết định đi tìm bắt liên lạc với các hầm của anh chị em.

Lúc còn rừng dù đêm tối không cần đèn pin tôi có thể mò mẫm đến tất cả các hầm vì con đường đi đã quá quen thuộc. Bây giờ nhìn đâu cũng thấy trời đất mông mênh. Không định được hướng, không còn đường đi, không biết đúng vị trí từng hầm chỗ nào, đi tìm vậy. Tôi xác định vật chuẩn, đánh dấu hầm chúng tôi đang ở, tôi chui qua cây đổ, không nghĩ đến chuyện quay lại hầm báo với anh Năm Lê và lấy vũ khí phòng thân. Tôi thật ngốc nghếch hớ hênh bởi tính chủ quan của mình. Được vài bước đã thấy Trọng đứng sau lưng đòi theo. Cậu ta cũng không mang súng. Tôi không nghĩ đến chuyện này. Đây là bài học đắt giá suýt nữa mang tai họa.

Tôi mặc chiếc quần bằng vải Pô-lít-te màu cỏ úa, áo ka ki vàng. Trọng mặc bộ đồng phục cùng loại vải như áo tôi. Hai chúng tôi đi theo con đường dầm dập do bánh xích xe tăng hoặc xe ủi chạy qua lại nhiều lần. Cách khỏi miệng hầm chừng 30 mét, tôi nghe có bước chân người phía trước dẫm lên các cành cây răng rắc. Sát phía trước mặt tôi là tàn cây rậm bị ủi ngã nhưng còn cao quá đầu nên không nhìn được ai đó đi ngược về phía tôi. Chúng tôi đứng nguyên tại chỗ im lặng nghe ngóng. Đến khi những bước chân đến gần, tôi liếc nhìn chếch trái bên kia tàn cây kêu thầm: “Ôi chao! Mỹ”. Tôi đập khẽ lên vai Trọng nói thầm vào tai anh: “Mỹ, ngồi xuống”. Chúng tôi nép bên này tàn cây, bên kia một đoàn lính Mỹ. Cách nhau chỉ năm sải chân. Tôi nhìn rõ từng tên từ đầu đến chân. Tên nào cũng chiếc mũ sắc sùm sụp trên đầu, vai đeo ba lô to tướng cồng kềnh nặng chịch. Không tên nào súng cầm tay mà đều gác lên ba lô. Đầu cúi, mắt nhìn xuống để tránh va vấp bởi quá nhiều thân cây la liệt ngổn ngang. Cứ thế từng tên một lần lượt đi qua trước mắt tôi một cách uể oải mệt nhọc. Có lẽ suốt ngày và cả những ngày trước chúng phải phơi mình ngoài nắng cảnh giới cho đoàn xe ủi, hoặc lùng sục truy tìm căn cứ Việt Cộng. Đáng lẽ giờ này chúng được nghỉ ngơi tắm rửa ăn xong bữa chiều. Còn bây giờ phải lận đận nơi đồng không mông quạnh với sứ mệnh nhọc nhằn: Đi phục kích đêm. Toán lính này vừa chẵn 12 tên. “Không phải chừng ấy - tôi nghĩ - chúng có thể nhiều hơn rãi phục nhiều nơi”. Tôi tự trách mình hành động vội vàng. Việc này đã dự liệu trước. Trong và sau khi ủi, Mỹ thường ém biệt kích, trinh sát để bí mật theo dõi hành động ta, tìm địa đạo, hầm bí mật, kho tàng. Đã biết trước mà vẫn bị sa bẫy. Tôi sao mà ngu ngơ đần độn thế. Có điều hai chúng tôi may mắn được tán cây che khuất bọn Mỹ không trông thấy. Lại có sự ngẫu nhiên kỳ lạ, chúng tôi chạm mặt bọn chúng đúng lúc có tàn cây bên cạnh. Cũng đúng lúc bọn Mỹ chẳng hào hứng gì đang mệt mỏi uể oải không chút cảnh giác, lại lúc màn đêm sắp buông.

Toán Mỹ vừa qua khỏi, tôi quay nhìn về phía miệng hầm nơi bọn Mỹ đang tiến đến. Trời đất! Tôi không còn tự chủ mặc dù trước đây vài phút tôi rất bình tĩnh, không chút hoảng hốt khi nép gần sát bên những bước chân bọn Mỹ. Thế mà bây giờ trái tim tôi muốn thoát ra khỏi lồng ngực. Ôi! Anh Năm Lê đang ngồi trên miệng hầm. Lưng quay về bọn Mỹ đang đi tới cách không xa. Anh vẫn thường mặc bộ đồng phục màu rêu, đầu đội chiếc mũ mềm may bằng thứ vải loan lỗ của biệt kích Mỹ. Anh ngồi quay mặt về hướng mặt trời lặn, hình như để thưởng thức cảnh chiều tà trong khoảng đất trời bao la mênh mông ít khi được dịp.

Tên Mỹ đi đầu phát hiện ra anh. Hắn hét to một tiếng biểu lộ sự kinh hãi tột điểm. Tôi nhìn thấy rõ hắn hai tay không phải chụp vội khẩu súng đang gác trên ba lô, mà giơ cao lên trời chới với như kêu cứu. Chắc hắn quá kinh ngạc và hoảng sợ khi thấy một bóng người bỗng nhiên lù lù hiện trước mắt hắn lúc trời nhá nhem tối.

Nhờ tiếng la hoảng của tên Mỹ, anh Năm Lê giật mình quay lại. Anh nhìn thấy bọn Mỹ quá gần đang ngã rạp xuống đất. Phần vì quá bất ngờ, phần vướng cành lá dưới chân, khi bọn Mỹ hạ súng cầm tay đã đủ thời gian cho anh Năm Lê biến nhanh xuống lòng đất. Hú vía! Tôi thở phào nhẹ nhõm nhưng lồng ngực vẫn chưa thôi những hồi trống loạn xạ.

Bọn Mỹ không bắn. Chúng nằm im. Lúc này trời tối hẳn. Trọng thì thầm bên tai tôi: “Nguy quá anh Mười, anh em mình giờ tiến thoái lưỡng nan. Bọn Mỹ phát hiện anh Năm giờ chúng nằm phục không xa miệng hầm. Hầm các anh chị khác lúc trời còn sáng không xác định được vị trí, bây giờ tối thui biết đâu mà lần. Không lẽ ta ngồi đây đến sáng mai chờ bọn Mỹ đến tóm”. “Không - tôi trả lời - nhất định không”. Tuy thế trong bụng tôi đánh lô tô về vấn đề này. Nếu lủi dưới lớp cây nằm im chờ cho Mỹ rút. Chắc còn lâu. Nó đã nghi ngờ có bóng dáng người của ta ở đây, ngày mai nhất định chúng sẽ đưa xe ủi quay lại dọn sạch lõm này tìm hầm bí mật, địa đạo... mình chạy đâu cho thoát. Đêm nay bằng mọi giá phải trở lại hầm. Mỹ bất thần phát hiện anh Năm, trong nháy mắt biến mất làm chúng bấn loạn tinh thần. Nếu đúng là đối phương chúng lo giữ mạng sống. Ta sợ nó một. Nó sợ ta mười. Cũng có thể chúng cho tên đi đầu quáng mắt nhìn gà hóa cuốc. Chúng không đến chỗ phát hiện để lục soát chứng tỏ chúng ngán ngại. Không những chúng mai phục đêm nay mà còn vài ba ngày nữa. Tính tới tính lui, tôi quyết định dù gì cũng phải trở về hầm cũ tuy Mỹ phục cách miệng hầm chỉ mươi mét. Cự ly rất gần, nhưng cây lá chồng chéo ngổn ngang sẽ che khuất tầm nhìn của chúng.

Nếu không có Trọng, chuyện mò về hầm đối với tôi không khó khăn. Tôi vốn chiến sĩ đặc công thời đánh Pháp đã từng nhiều lần đưa phân đội của mình dấu mình tiếp cận ém sát tường thành của địch sau khi chui quá nhiều tầng lớp dây thép gai, mìn tự động, đánh những cú như trời giáng làm giặc Pháp không kịp trở tay. Nhưng Trọng chưa một giờ được huấn luyện kỹ thuật tiềm nhập. Điều quan trọng bậc nhất trường hợp này không được sơ suất gây nên tiếng động. Mỹ sẽ không bắn nếu không bị tấn công trước. Chúng cố giữ bí mật hành động để dò xét theo dõi hành động của ta sau khi rừng bị ủi...

Tôi bảo Trọng kiên nhẫn ngồi đây đến khuya chờ bọn Mỹ mõi mệt thiếp đi, tôi có cách hướng dẫn đưa Trọng về hầm. Chúng tôi đang ở hướng đông sau lưng bọn My. Sẽ đi một đường chếch xuống nam tránh xa một chút. Từ nam chuyển lên bắc về nơi miệng hầm. Độ dài con đường thành hai cạnh của hình tam giác khoảng 100 mét. Nếu khoảng 11 giờ khuya bắt đầu hành động đến 4 giờ sáng chúng tôi có 5 tiếng đồng hồ. Năm giờ cho 100 mét đường. Tôi huấn luyện lý thuyết tại chỗ cho Trọng cách vận động bằng mười ngón tay và mười ngón chân. Đi trong tư thế ngồi xổm. Không phải để dò mìn mà giảm đến mức thấp nhất gây ra tiếng động. Nếu chiến sĩ đặc công tiềm nhập vào cứ điểm địch phải vượt qua các bãi chướng ngại như rào dây thép gai nhiều lớp, nhiều tầng, nhiều kiểu loại, chông mìn đã khó, ở đây phải vượt qua bãi chướng ngại toàn cây rừng mới bị ủi ngổn ngang chồng chéo cây nhánh làm sao tránh gây tiếng động?

Làn ranh giữa sự sống và cái chết lúc này rất mong manh buộc chúng tôi tập trung tinh thần cao độ cho mỗi cái nhấc tay chuyển chân. Trọng tiếp thu nhanh làm đúng điều tôi dặn.

Chúng tôi thành công, về đến vị trí nơi tôi đã đánh dấu và chọn vật chuẩn không phát ra tiếng động nhỏ nào để bọn Mỹ nghi ngờ. Kim đồng hồ dạ quang chỉ 4 giờ sáng.

Bọn Mỹ vẫn nằm đó cách chúng tôi mười mét im lặng nhẫn nhục chịu đựng với bầy muỗi đói. Không hiểu chúng đang nghĩ gì với “bóng ma” Việt Cộng khi chiều, hay thấp thỏm lo âu sợ bị một trận tập kích bởi những “bóng ma” bất thần từ dưới đất hiện lên.

Một nỗi lo khác phát sinh làm tôi có phần bấn loạn tinh thần, không rõ cụ thể miệng hầm ở đâu? Hai bàn tay tôi thận trọng rà sát mặt đất chung quanh chỗ ngồi nhưng không tìm được cọng thép để nâng nắp hầm lên. Kim dạ quang chiếc đồng hồ đeo tay chỉ quá 4 giờ. Nhìn lên trời sao mai lên cao. Nếu trời sáng mà không xuống được hầm hai đứa tôi trở thành miếng mồi ngon cho Mỹ. Chết chứ không đời nào để chúng bắt sống. Bài học “Vũ khí bất ly thân” đã mấy mươi năm làm chiến sĩ đến nay vẫn chưa thuộc. Giá trong tay có súng phải cho năm ba đứa về nước Chúa rồi hy sinh cũng đành. Đàng này hai đứa đểu tay không. Tôi nói với Trọng: “Gặp trường hợp xấu nhất thì... chạy cho chúng bắn, nhất định không để bị bắt”. Trọng đồng ý thầm thì động viên lại tôi: “Anh Mười rà kỹ một lần nữa đi, nhất định tìm được mà”.

May sao, tôi quay sang nói thầm vào tai Trọng: “Có rồi”. Không ngờ tôi ngồi ngay trên nắp hầm mà không biết. Khi tôi rà sát hai gót chân đụng phải cọng thép. Tôi mừng như chết đi sống lại. Nỗi mừng không gì sánh bằng. Tôi trút ra khỏi đầu bao nỗi lo âu, thấy người nhẹ tênh. Tôi hít một hơi dài đưa không khí mát mẻ trong lành của bình minh vào tràn đầy phổi. Ôi sảng khoái và hạnh phúc vô cùng!

Tôi cho Trọng xuống trước liên lạc với anh Năm Lê. Tôi nán lại ngụy trang thật kỹ nắp hầm. Tin chắc không điều gì sơ suất, tôi “bai bai” bọn Mỹ vẫn im lặng nằm đó, tụt xuống nhẹ nhàng đậy nắp lại.

Lúc này tôi mới thấy người mệt mỏi rã rời. Tôi vốn căng thẳng trong suốt mấy ngày, đặc biệt chiều và đêm qua. Nó như sợi dây đàn vặn căn hết cỡ giờ được thả lỏng chùng hẳn xuống. Tôi rũ người tựa lưng vào vách thiếp đi.

Trọng lay tôi dậy. Anh ngồi bên thầm thì trong ánh sáng chập chờn lay động của cây đèn sáp hắt bóng hai chúng tôi lên vách hầm. Trọng nói: “Em bò suốt tầng một tầng hai qua giáp miệng hầm bên kia không thấy ông Năm đâu? Không hiểu ông biến đàng nào.

7 giờ sáng.

Tôi áp sát tai vào vách hầm nghe ngóng. Bên trên vọng xuống nhiều tiếng động. Hình như bọn Mỹ bắt đầu cuộc lục tìm dấu vết của “bóng ma” chiều qua hiện lên rồi vụt biến mất.

Tôi bảo Trọng mang mọi thứ tụt xuống tầng hai rồi chui lên tầng một phía bên kia. Ở đây Mỹ tìm được miệng hầm nguy lắm.

Tôi thận trọng gài một quả mìn nặng 300 gam ngay miệng hầm tầng một xuống tầng hai. Tên Mỹ nào có gan mò xuống đây sẽ được lên thiên đàng. Mìn nổ đất đá bung ra sẽ lắp kín nắp đậy. Có trời mới phát hiện chúng tôi ở sâu 5 mét trong lòng đất. Ở tầng hai tôi bắt gặp một hộp thịt 450 gam, một can nhựa đựng 4 lít nước anh Năm Lê để lại. Tôi nói với Trọng: “Đêm qua anh Năm Lê chuồn qua đầu hầm bên kia chắc bắt liên lạc được với anh em cơ yếu. Anh đang trú ngụ bên ấy. Bọn Mỹ sẽ tiếp tục lùng sục tìm ít ra vài ba hôm. Chúng không dễ gì bỏ qua cuộc săn lùng thú vị này. Số lương ăn nước uống ít ỏi ta phải tằn tiện. Chừng ấy thứ cần nuôi sống anh em mình cho được 4 hôm”. Chúng tôi thỏa thuận mỗi bữa mỗi đứa chỉ ăn một cục thịt bằng ngón chân cái. Mỗi ngày uống năm bảy hớp nước cầm hơi. Có thế mới “kháng chiến trường kỳ ” với quân Mỹ ở đây và chiến thắng chúng. Ngay sau đó tôi chuyển qua miệng cuối đường hầm. Áp sát tai nghe ngóng hồi lâu thấy bên trên yên tĩnh, tôi thận trọng nâng nắp hầm từng phân một dịch sang trái một chút. Làn gió từ trên tỏa xuống mát rượi. Tôi nhìn lên thấy tàn cây rậm rịt phủ trên miệng hầm. Tôi rất mừng. Lạy trời phù hộ chúng tôi. Ngẫu nhiên bọn Mỹ vô tình ủi cây ngã, tàn cây trùm lên càng làm miệng hầm thêm kín đáo. Tôi yên chí chuyển hẳn nắp hầm sang bên ló đầu quan sát. Té ra đây là tàn của cây cầy cổ thụ bị Mỹ dùng mìn dây cắt đứt ngang. Cây gãy ngã về hướng miệng hầm chúng tôi. Miệng hầm bên kia cách chúng tôi 150 mét, một toán đông lính Mỹ vài mươi tên cùng mấy xe ủi đang cào dọn cây đỗ cố tìm cho được lối đi xuống địa đạo nơi chiều tối hôm qua có bóng người xuất hiện.

Ngay đêm ấy vào lúc 9 giờ tôi lại thò đầu quan sát may ra bắt liên lạc với anh chị em cơ yếu. Tàn cây cổ thụ phủ trùm, trời đã tối càng thêm tối. Mắt tôi không trông thấy được gì ngoài những nhánh cây cầy to tướng ở hai bên và trên đầu. Giá như lúc yên tĩnh mắc võng nơi những nhánh cây này đung đưa không gì tuyệt bằng. Nhưng lúc này không cho phép tôi mơ mộng Thực tế lôi tôi trở về với cái tiếng rè rè đều đều kế cận bên phải tôi. Rất gần, chỉ cần một cây sào dài hai sải tay chọc thủng lớp cành lá là đến chỗ ấy. Tôi sực nhớ ra đây là tiếng pin sôi của máy truyền tin PRC 25 - tôi hỏi thầm Mỹ sao lại mò đến đây và tự trả lời: - Đi phục kích đêm. Tôi tập trung tinh lực nhìn vào chỗ ấy nhưng không nhận ra vật gì. Tôi rất bình tĩnh, không hoang mang lo sợ khi quân thù đang sát nách, ngược lại thấy vui vui của trò chơi ú tim giữa chúng tôi với bọn Mỹ. Tôi dựa vào cái hầm và đoạn địa đạo vững chắc, vào tàn cây cổ thụ rậm kín và bóng đêm, tôi thách thức thầm lặng với chúng: một kẻ lẩn trốn và một bọn săn tìm. Con mồi bất đắc dĩ đang kế cận bên bọn thợ săn ngu đần. Có điều đáng nể với chúng là tuyệt đối im lặng. Chúng không gây ra một tiếng động nào, không một lời nói, không mùi thuốc lá thơm kể cả mùi dầu xoa chống muỗi (các trinh sát ta thường phát hiện được biệt kích Mỹ phục kích nhờ ngửi thấy các mùi này).

Có tiếng nói trong máy vọng ra. Câu trả lời của tên lính thông tin khe khẽ đáp lại. Hắn nói ngắn gọn bằng năm bảy từ Mỹ. Lúc này tôi có cảm giác thò hết cánh tay là chạm phải hắn. Máy lúc nào cũng đi kèm với chỉ huy. Chỉ huy của chúng ở đây, chắc chắn lính chúng rải khắp vùng. “Trò chơi thú vị thật - Tính kiêu hãnh của tôi một thoáng ló mòi - thằng nào bỏ cuộc thằng đó thua Mỹ ạ! Dù gì bọn ông không thể rời nơi đây”.

Suốt 4 ngày, ban đêm rải quân phục kích thăm dò nghe ngóng, chụp bắt người của ta lỡ sa bẫy của chúng. Ban ngày dùng xe chuyên dùng để gạt, húc, ủi cả một khu đất bằng nửa sân bóng đá trở thành cái sân sạch bong không còn cành cây nhánh lá nào. Mỹ vẫn không tìm ra dấu vết miệng hầm

Mỹ thua cuộc rút đi, không còn giở trò bí mật ém phục. Chúng tôi xem xét lại rất lấy làm lạ không hiểu sao hàng chục chiếc hầm ngủ của các anh chị em không bị Mỹ phát hiện. Những hầm ngủ này rải rác gần kề bên khu đấy Mỹ ủi trắng. Nếu chúng dọn, gạt rộng ra vài ba mét sẽ chạm phải một số hầm. Riêng miệng hầm địa đạo của tôi đang trú, nơi Mỹ phát hiện anh Năm Lê, cả bếp và giếng nước chỉ cách rìa ủi của chúng vừa vặn hai bước chân. Cây cối chúng đẩy dạt ra bốn bên càng che lấp làm kín thêm những công trình này.

Sau cuộc thoát hiểm lần này anh chị em lại kháo với nhau: “Bọn Mỹ chừng ấy cặp mắt sáng mà như mù . Hay “những ai đó” phù hộ chúng tôi biến cả lũ chúng thành những tên mù bất lực. “Những ai đó” các cô gái trong cơ quan tin là vong linh các liệt sĩ, gần hơn là vong linh của Vĩnh tiểu đội trưởng vệ binh, của Hưng y tá và của em Lũy liên lạc. Chúng tôi cũng tin như thế!

Chúng tôi tiếp tục trụ, sống và làm việc tại căn cứ này suốt nhiều tháng sau.

18


Ông ba Kiên tên thật Nguyễn Văn Lực, quê Hà Tĩnh. Cũng như ông Năm Dũng, cái tên Kiên là do Bác Hồ đặt khi ông từ giã quê hương vào Nam chiến đấu. Ông lấy thứ ba theo kiểu xưng hô Nam Bộ. Anh em gọi ông Ba Kiên. Ông về nhận chức phó Tư lệnh Phân khu 1 khi chuẩn bị chiến dịch Tết Mậu Thân 1968. Có một giai thoại về ông.

Trong hàng ngũ địch không ít tình báo viên của ta chui lòn và leo cao trong số công chức cao cấp, sĩ quan quân đội, cảnh sát ngụy... Trong số đó có một người mang hàm Trung tá quận Trưởng cảnh sát quận 10 của đô thành Sài Gòn. Anh còn là dân biểu nghị viện ngụy. Uy thế anh khá lớn không những trong ngạch cảnh sát, cả trong quân đội và các cơ quan thuộc ngành lập pháp hành pháp ngụy quyền.

Để nắm chắc hiểu rõ cụ thể chính xác một số mục tiêu chủ yếu nằm sâu trong nội thành. Cán bộ chỉ huy của ta không chỉ nghe các bản tin tình báo từ những cơ sở mật bên trong gửi ra, mà đích thân tự mình kiểm tra lại.

Có hai người mạo hiểm làm việc này. Đó là đồng chí Nguyễn Thế Truyện nguyên Sư đoàn trưởng sư đoàn 5. Sau khi trực tiếp chỉ đạo trung đoàn 88 trong chiến dịch Phước Bình — Phước Quả, đặc biệt với tiểu đoàn 7 chúng tôi tiêu diệt gọn tiểu đòan 31 biệt động quân ngụy, ông được Bộ Tư lệnh Miền điều động về làm Tham mưu trưởng phụ trách chỉ huy tiền phương chiến dịch.

Người đi cùng với ông Truyện có Ba Kiên phó Tư lệnh Phân khu 1. Phân khu là địa bàn xung yếu nằm trên hướng tấn công chủ yếu của chiến dịch.

Chuyến đi của hai ông được phù phép với những giấy tờ tùy thân “chính hiệu”. Dĩ nhiên phải được hỗ trợ tiếp tay của những tình báo viên chuyên nghiệp nằm vùng có thế có thần và cao tay ấn. Một trong những người đó là ngài quận trưởng cảnh sát, dân biểu nghị viện Sài Gòn.

Trong chiếc xe du lịch đời mới sang trọng lúc bấy giờ, ngồi sau tay lái là một vị chức sắc của chính quyền bệ vệ trong trang phục cảnh sát gắn quân hàm trung tá. Đầu xe lá cờ dân biểu, biểu thị cơ quan lập pháp của nhà nước Sài Gòn được quyền dong ruổi đó đây miễn trừ mọi cuộc tra xét. Ghế sau của chiếc ôtô có hai vị khách bình thản ngắm cảnh phố xá Sài Gòn. Đó là ông Năm Truyện và ông Ba Kiên. Hai ông được nhà tình báo đưa thẳng vào và chạy vòng vòng trong sân bay Tân Sơn Nhất và cả khuôn viên Bộ Tổng tham mưu, chạy trên những con đường ngang dọc quanh đài phát thanh và đại sứ quán Mỹ.

Sau những chuyến “du ngoạn tham quan thủ đô”, hai ông được về nghỉ ngơi trong tư dinh của ngài trung tá dân biểu gần ngã tư Chợ Cá Trần Quốc Toản - Nguyễn Tri Phương quận 10.

Cuối năm 1969 sau buổi báo cáo tình hình với Bộ Chỉ huy ở chiến khu Thanh An, lúc rảnh rỗi tôi gợi chuyện với ông Ba Kiên trong chuyên “công du” Sài Gòn. Ông cười hà hà với giọng Hà Tĩnh nặng trịch xen pha đôi tiếng địa phương Nam Bộ, ông nói:

- Mày biết lúc đó tao đã trên năm mươi, râu tóc bạc sớm phải dưỡng trước đó cả tháng không cắt không cạo trông bờm xờm như con ngựa kim. Tao là nông dân thứ thiệt lại càng phải làm ra lão nhà quê chính cống, chứ ông Năm Truyện bảo tao mấy năm sống ở Hà Nội có phần lai. Hàm răng vốn “vô kỷ luật” chẳng ngay hàng thẳng lối, tao phải làm nó đen xỉn thêm. Chỉ cần mặc bộ đồ bà ba màu cháo lòng, đội cái nón cối của mấy thầy cai tổng, tao trở thành bác nông dân chính hiệu. Lão nhà quê già này từ Hà Tĩnh vào làm phu đồn điền cao su, bây giờ cuốc rẫy tận miệt Bình Tuy vào Sài Gòn thăm cháu bên vợ đang làm quận trưởng cảnh sát. Đó là “bài ca” của tao nếu có thằng nào nhận xét... lý lịch. Ổng ngừng nói rít một hơi thuốc dài. Tôi nhìn ông, quả thật dáng người ông không cần cải trang đã là một bác nhà quê chính cống, ông xuất thân bần nông, bỏ cuốc bỏ cày đi làm cách mạng. Dân tộc Đất nước từng đổi đời chứ bản chất và vóc hình ông vốn “bọ mạ sinh ra răng đến giờ cũng vẫn rứa”. Ông nói tiếp:

- Tao thấy chạy ôtô lòng vòng hoài đâm chán. Đã hoàn thành điều nghiên các mục tiêu, tao nghĩ cách cuốc bộ dạo phố để mắt thấy tai nghe dân tình thế nào. Vẫn bộ đồ cháo lòng, tao mặc thêm bên ngoài chiếc áo the đen dài, chân đi đôi dép lết, thay cho cái nón cối trắng bạc màu, tao đội chiếc khăn xếp đen, đeo kính râm, nách cặp chiếc dù mốc thếch, chỉ thiếu cái... mu rùa là tao thành ông thầy bói chính hiệu. Tao đi lạc lung tung, bạo gan đến hỏi thăm cảnh sát đường nào đến sân bóng đá. Tên cảnh sát hỏi:

- Bố ở quê mới lên à?

- Phải đó thầy. Tôi ở Bình Tuy vào tìm thằng cháu cũng làm lính như thầy.

Vì sao tao tìm đến sân bóng đá? Đến đó tao xác định được đường về nhà. Vả lại nghe thiên hạ đồn ở đây có sân bóng đẹp. Có hai đội nổi tiếng đá tranh giải gì đó, tao nổi tính hiếu kỳ muốn đi xem cho biết. Đến nơi mua ve, lập cập lần dò mấy bậc thang tìm chỗ ngồi. Tới nơi đông ai cũng bảo nhường chỗ ngồi cho bố già. “Bô đã già nhưng thích thể thao quý lắm”.

Tối về, ông Năm Truyện nhìn thấy bộ dạng tao, ông cười tít mắt quên mất chuyện phê tao sao mạo hiểm là liều, ông ấy vốn vui tính mà!

Thế mà sau khi Mỹ rút quân khỏi chiến trường Sài Gòn - Gia Định, ông hy sinh chỉ vì một chút bất cẩn vướng phải mìn gài bên rìa căn cứ thuộc xã An Nhơn Tây (Củ Chi).

Trước đỏ ít lâu có tin Bộ Tư lệnh Miền điện xuống thăm dò về thành tích chiến đấu và công tác của ông có thể phong tặng danh hiệu anh hùng lực lượng vũ trang lần thứ hai không? Vì ông đã được tuyên dương anh hùng trong cuộc kháng chiến chống Pháp 1945 - 1954.

Nói về ông quận trưởng cảnh sát quận 10 của chính quyền Sài Gòn, lâu ngày chày tháng tôi quên mất tên ông. Vả lại hai chúng tôi mới gặp nhau một lần, hàn thuyên đôi câu chuyện trong vài mươi phút. Tôi không phải người chuyên viết về những nhân vật tiêu biểu nên không để tâm sưu tầm tư liệu về ông.

Năm 1982 tôi đang chiến đấu ở chiến trường Campuchia mắc bệnh đưa về điều trị ở Quân y viện 175 (Gò Vấp). Nghe mấy anh em y tá xầm xì có nhà tình báo của ta hoạt động trong lòng địch thời kỳ chống Mỹ vừa vào viện. Ông ấy mới từ Hà Nội về vào chữa bệnh cùng lúc với tôi. Điều lạ là ông ta những hai vợ. Cứ buổi sáng mỗi ngày một bà khá trẻ so với tuổi ông vào thăm nuôi. Buổi chiều một bà khác trẻ hơn nhiều và đẹp hơn bà buổi sáng, thoáng trông như một tiểu thư lại đến với ông. Một cán bộ quân đội công khai có hai vợ là điều khó được ai chấp nhận.

Vì tò mò lại thích nghe chuyện ly kỳ trong nghề tình báo, tôi lân la tìm cách làm quen với ông. Bệnh nhân như nhau cùng là cán bộ quân đội, chúng tôi dễ kết thân. Vóc người ông tầm thước, sáng nước da, tuổi đã 55 nhưng tóc chưa một sợi bạc. Trông ông còn trẻ trung nhanh nhẹn, ông quê Long An. Ông tránh né không muốn nói những công việc liên quan đến nghiệp vụ điệp viên của mình. Âu cũng là chuyện thường tình của những nhà tình báo kín tiếng. Đề cập đến vợ con, chuyện sờ sờ trước mắt mọi người, ông không có gì giấu giếm. Ông nói: “Vướng vào nghiệp này lắm cái phải vượt cạn. Mình không chỉ hai bà mà là ba đấy. Lấy bà cả từ những năm đầu kháng chiến chống Pháp. Hai người bằng tuổi nhau. Hiện nay dưới quê. Bà hai khi chưa giải phóng cũng như bây giờ là hiệu trưởng một trường phổ thông cấp hai ở quận 10. Bà ba (trẻ hơn hai bà kia) là con gái của chủ đồn điền cao su ở Long Khánh. Hiện nay cô ấy thay cha trông coi sở trồng cây công nghiệp này. Ca hai bà dính trước dính sau đều trong thời kỳ chống Mỹ. Suốt thời gian này mình đang hoạt động nội thành. Chuyện hôn nhân thế này có lý do riêng không thể lý giải. Hoàn cảnh nghề nghiệp mà! Hoàn thành nhiệm vụ trong lòng địch buộc mình phải thế khi không có cách nào khác. Chứ mình đâu đa đoan đến mức này. Bây giờ kháng chiến Mỹ thắng lợi, mình hiện nguyên hình chiến sĩ quân Giải phóng từ trưa ngày 30 tháng 4 năm 1975 làm không ít người xôn xao. Bây giờ người ta vỡ lẽ “ngài dân biểu quận trưởng cảnh sát té ra Việt Cộng nằm vùng”. Bà con nhìn mình với cặp mắt đầy tình cảm thân thương nể phục, chứ không phải như ngày xưa đầy ác cảm thù ghét. Đây là niềm hạnh phúc vô cùng lớn lao với mình. Mình đã hoàn thành nhiệm vụ trong đó không ít công sức đóng góp có khi có việc giữ vai trò quyết định lại là hai bà trên này và bà dưới quê... Mình báo cáo xin ý kiến tổ chức, các anh bảo: “Trước thế nào nay thế ấy. Cứ sống sao cho phù hợp”. Dĩ nhiên trường hợp mình cũng như vài anh em khác trong nghề là ngoại lệ cá biệt.

Khi tôi biết ông trong hoạt động kháng chiến ở nội thành là dân biểu hạ viện Quốc hội chính quyền Sài Gòn, quận trưởng cảnh sát quận 10, tôi sực nhớ chuyện hai đồng chí Năm Truyện và Ba Kiên đi “du ngoạn” Sài Gòn chuẩn bị chiến trường cho chiến dịch Tết Mậu Thân, tôi đi thẳng vào vấn đề này với ông. Ông thấy tôi biết chuyện qua hai nhân vật chủ yếu mà ông phục vụ, ông phải công nhận và chỉ tiết lộ những điều không gì khác hơn chuyện ông Ba Kiên kể. Ông nói: “Chưa được phép tổ chức ông chưa thể nói được gì nhiều hơn chuyện này và những chuyện khác với nghiệp tình báo 20 năm của ông trong hàng ngũ địch”. Ông chỉ hé một chi tiết. Để đảm bảo an toàn cho cán bộ chỉ đạo từ ngoài khu thâm nhập nội thành thường đến với ông, ông bỏ tiền mua đứt nhiều căn nhà bao quanh nhà ông, đưa người thân hoặc những cơ sở đáng tin cậy vào ở đấy để che đậy những cặp mắt tò mò, bảo vệ che dấu người của ta.

Tôi hỏi chuyện lương bổng nhà nước cấp cho ông hiện nay thế nào? Ông cho biết: “Vẫn cấp thượng úy như hai mươi năm về trước”.

Sau khi hiệp định Giơ-ne-vơ 1954 giữa ta và Pháp được ký kết, bộ đội ta tập kết ra Bắc, ông được bố trí ở lại trở vào vùng địch kiểm soát theo từng bước dẫn dắt của tổ chức. Lúc bấy giờ ông đã là tiểu đoàn phó bộ đội kháng chiến. Ông nói thêm: “Ông vừa từ Hà Nội về. Hiện bộ quốc phòng đang xem xét phong quân hàm chính thức của quân đội nhân dân và khen thưởng tương xứng với công lao thành tích cống hiến của ông. Ông không hề đòi hỏi gì với tổ chức vấn đề này. Về tiền nong ngoài khu gửi vào chu cấp cho ông hoạt động, thường xuyên ông nhận được bằng đôla Mỹ. Số tiền từng năm ông lưu giữ cẩn thận không hề tiêu một đồng. Sau giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, ông mang toàn bộ số đô la tích lũy nhiều năm giao nộp lại tổ chức. Mọi chi phí ông tự túc thông qua những cơ sở do ông xây dựng đóng góp.

Bây giờ từ cái ăn cái mặc và mọi chi dùng của riêng ông đều do bà con các cơ sở cũ. tự nguyện tiếp tục cấp dưỡng. Gia đình mỗi bà xã tự lo. Dĩ nhiên dưới “chiếc đũa thần” điều khiển của ông, một đại gia đình hết sức hòa thuận san sớt cho nhau trong ấm ngoài êm khó mấy ai có được.

19


Sau khi hiệp định Paris về Việt Nam được ký kết và lệnh ngừng bắn có hiệu lực, tôi đang là Trung đoàn trưởng trung đoàn đặc công 119 được điều động về Bộ tham mưu Miền.

Ngay phút đầu gặp ông Năm Ngà tham mưu trưởng B2, tôi bị ông phê sao về chậm. Tôi điều trần với ông là tôi đi bằng đôi chân và cả cái đầu từ huyện Tân Uyên (Bình Dương), băng qua quốc lộ 13, nhiều chặng đường địch tuần tra phục kích. Tôi đi một thân một mình, tự trinh sát xoi đường, tối nằm chơ vơ trong rừng, mất hai ngày hai đêm mới về đến đây. Ngày tôi ăn một vắt cơm với muối đậu. Tôi đi bằng cái đầu là thế. Từ sáng đến giờ không có cái chi bỏ bụng...

- Vậy mày tạm ăn cái này - Vừa nói ông vừa với tay lấy trong bọc giấy hai đoạn củ mì nướng vỏ bên ngoài cháy đen đưa tôi.

Ông vốn thủ trưởng cũ của tôi thời đánh Pháp ở chiến trường Bình Thuận. Ông quê ở Tây Ninh. Tên thật Nguyễn Minh Châu. Những ngày đầu kháng chiến, mặt trận Thị Nghè (Sài Gòn) vỡ, bộ đội ông lui ra Long Khánh. Mặt trận Long Khánh vỡ, ông rút ra Bình Thuận trụ lại. Ông là Đại đội trưởng đại đội Hoàng Hoa Thám, một trong ba đại đội chủ lực của Bình Thuận những năm 1946 - 1947. Tháng 10 năm 1947 ông làm Tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn tập trung đầu tiên của Bình Thuận và các tỉnh cực Nam Trung Bộ. Năm 1949 ông trở thành Trung đoàn phó trung đoàn 812. Tôi lúc đó làm cán bộ cơ yếu, sau chuyển sang làm Trưởng văn phòng ban chỉ huy trung đoàn. Một năm sau tôi trực tiếp chỉ huy một phân đội xung kích. Mỗi lần đơn vị chúng tôi xuất kích mật tập tiêu diệt cứ điểm địch, ông thường theo sát chỉ đạo từ khi chuẩn bị nghiên cứu mục tiêu đến khi nổ súng. Có khi ông trực tiếp chỉ huy tác chiến nếu gặp phải những mục tiêu quan trọng, địch cố thủ trong công sự kiên cố. Mỗi lần đơn vị chúng tôi xuất kích nhằm vào mục tiêu nào, nếu ông có mặt, cán bộ chiến sĩ có niềm tin chắc thắng. Quân Pháp và ngụy quân chúng khuyến cáo nhau nếu giáp trận nghe tiếng kèn của Năm Châu, muốn sống khôn hồn chạy cho lẹ.

Vì vậy đến tận lúc này anh em cán bộ chiến sĩ cũ trung đoàn 812 xem ông như người anh cả, một “công thần” của lực lượng vũ trang Bình Thuận và các tính Cực Nam Trung Bộ.

Tuổi ông hơn tôi con giáp. Nếu không phải chỗ đông người, nhiều lúc ông xưng hô với chúng tôi bằng “mày - tao” rất thân tình như người anh với đàn em. Đến lúc về già ông vẫn thế.

Năm 1952 - 1953 ông được điều ra liên khu 5 làm Trung đoàn trưởng trung đoàn 96 chủ lực của liên khu. Ông chỉ huy đơn vị tiêu diệt GM 100, binh đoàn thiện chiến của Pháp vừa ở chiến trường Triều Tiên về tại Buôn Ma Thuột làm chấn động dư luận Đông Dương và cả nước Pháp.

Ông tập kết ra Bắc, sau được lệnh trở về Nam làm tư lệnh quân khu 6 (T6) chiến trường quen thuộc và là quê vợ của ông (xã Tân Thuận huyện Hàm Tân tỉnh Bình Thuận).

Sau chiến dịch Tết Mậu Thân ông được bổ nhiệm làm Tham mưu trưởng Miền.

Ông nói: “Để tuân thủ đúng hiệp định Paris về Việt Nam, hoạt động tác chiến bây giờ tạm thay bằng đấu tranh chính trị, đấu tranh ngoại giao. Mày thích đánh giặc nhưng chưa phải lúc tiếp tục dụng võ. Anh điều mày về phòng tác chiến để vừa làm vừa học công tác tham mưu. Muốn thành người chỉ huy giỏi trước hết phải là cán bộ tham mưu giỏi. Lúc này có điều kiện tốt nhất cho đồng chí làm điều đó”. Ông lấy bịch thuốc rê vê thành điếu châm lửa hút (ông nghiện thuốc lá nặng. Những năm cuối đời ông bỏ hẳn).

Động viên tôi yên tâm với nhiệm vụ mới, ông tiếp: “Tao được điều về Bộ tham mưu lúc đầu lắm cái bỡ ngỡ. Được giúp đỡ chỉ dạy các anh trên, tao thấy mình trưởng thành. Lúc làm tư lệnh T6 tầm mắt chỉ bó hẹp phạm vi 3 tỉnh giống như bơi lội trong cái hồ nhỏ. Bây giờ công tác ở đây với cương vị mới, tầm nhìn bao quát trải rộng khắp 5 quân khu, các sư đoàn chủ lực, các đơn vị binh chủng... Mày cũng phải ra sông mà bơi để học tập rèn luyện kỹ năng chuẩn bị vượt ra biển cả, chứ lay hoay trong cái ao cấp trung đoàn, cấp tỉnh làm sao vươn lên được. Nên làm theo anh. Không đâu có điều kiện luyện tập kỹ năng, tích lũy kinh nghiệm bằng công tác ở phòng tác chiến”.

Những điều ông nói làm như có cái gì bịt mồm tôi lại. Trên đường đến gặp, tôi sẽ kỳ kèo đòi ông tha cho để trở lại trung đoàn. Bây giờ tôi chỉ cúi đầu nghe ông chỉ dạy.

Tôi trở thành cán bộ nghiên cứu tổng kết tình hình chung toàn Miền về các mặt hoạt động tác chiến của 3 thứ quân, xây dựng huấn luyện bộ đội, phong trào du kích chiến tranh, đấu tranh chính trị của quần chúng...

Mất nửa tháng tập sự làm quen nghiệp vụ mới, tôi bắt kịp nhịp hòa mạng vào guồng máy chuyên môn của cơ quan tác chiến, cơ quan trung tâm của Bộ tham mưu Miền. Các đồng chí ở đây đều cán bộ trung cao cấp. Hầu hết tập kết miền Bắc về, thông thạo và nhiều kinh nghiệm công tác.

Càng đi sâu công việc, tôi càng thấm thía những điều chỉ dạy của đồng chí Năm Ngà.

Một năm công tác, tôi thấy mình lớn lên, cứng cáp hơn. Ví như trước đây tôi chỉ quanh quẩn trong sân nhà. Bây giờ tôi như ra giữa cánh đồng bao la, thấy cả vùng trời mênh mông lộng gió...

Tôi được đồng nghiệp nhiệt tình hợp tác giúp đỡ, cấp trên tín nhiệm tin cậy.

Hàng tháng tôi vác bảng đồ đi báo cáo tình hình chung toàn Miền cho Thủ trưởng Bộ Tham mưu, Quân ủy và Bộ tư lệnh Miền. Sau đó chạy xe suốt nửa ngày đường đến báo cáo với ban nghiên cứu Trung ương Cục. Xong, cô gọn điện báo ra Hà Nội.

Điều tôi tốn hao nhiều công sức, vận dụng bộ óc đến cùng kiệt để suy nghĩ tính toán cân nhắc trong đánh giá nhận định tình hình, rút ra những vấn đề mấu chốt nổi bật về âm mưu địch, về hoạt động ta. Những ưu, nhược điểm, khuyết điểm chung và riêng từng chiến trường. Xác định nguyên nhân và đề xuất hướng, biện pháp giải quyết để lãnh đạo quyết định.

Tôi chỉ là cán bộ cấp trung đoàn, nhưng phải làm công việc có tầm nhìn bao quát cả chiến trường B2. Thật vượt quá xa trình độ khả năng tôi. Tôi nhớ lời dạy của ông Năm Ngà: đây là điều kiện để tôi rèn luyện kỹ năng, nên tôi cố sức làm, càng làm càng đạt hiệu quả tốt hơn. Mỗi tháng, mỗi quý làm xong công việc, tôi lăn ra ốm ít nhất 3 ngày vì suy nhược mệt mỏi. Tôi được chăm sóc bồi dưỡng, thuốc men đầy đủ, nên phục hồi sức nhanh, tiếp tục phấn đấu vươn lên.

Công việc của tôi không chỉ theo dõi tổng kết tình hình còn thường xuyên phải làm việc bên cạnh tham mưu trưởng Năm Ngà và tham mưu phó Bảy Hiền (Lê Ngọc Hiền) để soạn thảo các chỉ thị, các văn bản khác trình lên Tư lệnh ký. Thỉnh thoảng tôi được giao vài công việc đột xuất như đi kiểm tra đôn đốc, chuyển đạt ý kiến của Tư lệnh B2 hoặc Bộ tham mưu cho vài quân khu.

Có sự kiện quan trọng xảy ra mà tôi là một nhân chứng. Đó là:

Trước khi có hiệp định Paris về Việt Nam, ta và đối phương đang giằng co trên bàn hội nghị, Bộ Tư lệnh B2 thúc đẩy các đơn vị, các địa phương đẩy mạnh hoạt động, tấn công địch liên tục, loại bỏ âm mưu của chúng lấn đất giành dân. Phải giữ vững địa bàn đứng chân, mở rộng vùng giải phóng, lấn sân vùng địch kiểm soát, biến một số vùng địch thành vùng ta tranh chấp...

Chủ trương trên nhiều tỉnh, nhiều huyện, nhiều vùng thực hiện đạt nhiều thắng lợi.

Khi hiệp định Paris được ký kết, phương châm chỉ đạo của Trung ương là chuyển phương thức đấu tranh vũ trang kết hợp với đấu tranh chính trị, lấy đấu tranh vũ trang là chính, sang phương thức đấu tranh chính trị, đấu tranh ngoại giao là chính cho phù hợp với tình hình mới.

Sự chuyển hướng này không có nghĩa loại bỏ hẳn đấu tranh vũ trang, cấm chỉ mọi hoạt động quân sự. Tuy ta không chủ trương tiến công bằng mọi hình thức chiến thuật để tiêu diệt tiêu hao sinh lực địch, triệt hạ đồn bót, giải phóng đất đai... Nhưng phải chiến đấu tự vệ, kiên quyết đánh trả nếu địch ngoan cố vi phạm hiệp định, tiếp tục thực hiện âm mưu lấn đất giành dân. Đồng thời ta phải tranh thủ củng cố xây dựng phát triển về lượng và chất cho cả ba thứ quân công khai và bí mật.

Nhưng nhiều đơn vị, địa phương không quán triệt đầy đủ tư tưởng chỉ đạo và phương châm phương thức đấu tranh trong tình hình mới, hiểu lệch, nghiêng hẳn theo khuynh hướng đấu tranh chính trị đấu tranh ngoại giao đơn thuần, máy móc... dẫn đến địch đánh ta, ta không đánh trả vì sợ nổ súng sẽ vi phạm hiệp định. Địch nống ra ta lui dần, thậm chí có nơi ta tự rời bỏ địa bàn mà trước đây chịu nhiều hy sinh, công sức mới tạo dựng được. Không tranh thủ củng cố phát triển xây dựng lực lượng, ngược lại có nơi giải thể đơn vị, giải tán cơ quan chỉ huy ở cơ sở v.v..

Tuy thế vẫn có nơi nắm vững tư tưởng tiến công không co thủ hữu khuynh nên địch đánh ta, ta đánh trả quyết liệt như vùng 20 tháng 7 (Chợ Gạo - Mỹ Tho), vùng Chương Thiện (Cần Thơ)... Đặc biệt ở Chương Thiện địch huy động 21 tiểu đoàn chủ lực liên tục tiến công nhiều tuần vào vùng địa bàn ta kiểm soát. Bằng lực lượng tại chỗ ta kiên quyết đánh trả. Không chỉ chống càn, ta chủ động vận dụng các hình thức phục kích tập kích khi chúng hành quân khủng bố càn quét làm chúng tổn thất nặng phải rút chạy. Ta giữ vững địa bàn, tranh thủ thời cơ mở rộng thêm vùng giải phóng.

Trước tình hình trên, Quân ủy và Bộ Tư lệnh Miền lập ban soạn thảo chỉ thị và tài liệu hướng dẫn, uốn nắn nhận thức sai lệch đi đến hành động sai lầm. Xác định vị trí vai trò phương thức tiến hành đấu tranh vũ trang trong tình hình mới - tình hình địch ngoan cố, cố tình vi phạm hiệp định - tuy vẫn tuân thủ phương châm, phương thức lấy đấu tranh chính trị, đấu tranh ngoại giao là chính.

Tôi được chỉ định vào ban biên soạn tài liệu. Ban có 4 người: đồng chí Năm Ngà, tôi và đồng chí Quý cán bộ phòng dân quân, do đồng chí Chín Vinh (tức Trần Độ phó chính ủy Miền) chủ biên.

Chỉ thị và tài liệu được hỏa tốc gửi đi các nơi. Tôi được phái đi gặp đồng chí Tư lệnh quân khu 8 (T8) truyền đạt ý kiến đồng chí Tư Nguyễn (tức Trần Văn Trà) yêu cầu triển khai thực hiện theo tinh thần chỉ thị và tài liệu hướng dẫn không được chậm. (T8 có ưu điểm giữ vững vùng 20 tháng 7, nhưng sai lầm để mất cả vùng 4 Cai Lậy).

Mấy hôm sau tôi lại được phái đi xuống quân khu Sài Gòn - Gia Định - Chợ Lớn (T4) với nhiệm vụ như chuyến đi T8, đặc biệt phải nắm rõ tình hình. Thời gian gần đây Bộ tham mưu và bộ Tư lệnh Miền không nhận được báo cáo, thiếu thông tin về hoạt động địch và ta của T4.

Tôi một mình với con ngựa sắt (chiếc môtô Honda 90) xuyên rừng về lại chiến trường xưa.

Một đồng chí lãnh đạo nói với tôi: “Tôi đã đọc thư của đồng chí tham mưu trưởng đề nghị đồng chí được làm việc với tôi theo nội dung Bộ yêu cầu. Nhưng tôi và đồng chí khỏi làm việc này. Hai ngày nữa sẽ có hội nghị cán bộ quân sự toàn thành. Tôi mời đồng chí dự. Qua hội nghị này đồng chí sẽ nắm tình hình rõ hơn, cụ thể hơn các vấn đề, hoặc vấn đề nào đồng chí cần tìm hiểu sâu”.

Khi nhận nhiệm vụ tôi không bị gò bó thời gian nên chấp nhận phương án của ông.

Hội nghị quân sự toàn thành diễn ra khá đơn giản. Địa điểm trên một vùng đất cao thuộc xã Phú Mỹ Hưng (Củ Chi). Hội trường là tấm dù lớn nguyên chiếc được căng rộng che bên trên. Mọi người ngồi bẹp trên những tấm vải nhựa tự mang theo. Không bàn ghế. Một cuộc họp dã chiến. Đại diện trên 30 người ở các quận huyện, các đội trưởng du kích, biệt động, các chỉ huy bộ đội địa phương... Đồng chí Tư lệnh quân khu chủ trì hội nghị. Các phòng ban không có ai dự.

Ngày đầu dành cho các đơn vị địa phương lần lượt báo cáo phản ánh tình hình.

Tôi tập trung nghe ghi chép tỉ mỉ. Càng nghe ruột gan tôi càng như bị thiêu đốt. Thật may tôi được dự hội nghị này. Tôi thầm cảm ơn đồng chí tư lệnh. Điều rất quan trọng tôi cần biết đã dần dần lộ diện. Nó được phanh phui chính những người trong cuộc nói ra.

Tối hôm ấy tôi thức trắng đêm để hệ thống lại những điều “cốt tử” tôi thu nhận trong hội nghị. Tôi dự tính viết thành bản báo cáo với Bộ tham mưu và Bộ tư lệnh Miền.

Sáng hôm sau mọi người vừa tỉnh giấc, tôi đã có mặt bên lán ở của đồng chí tư lệnh. Ông ngạc nhiên sao tôi đến gặp ông quá sớm. Tôi báo cáo với ông tôi chỉ cần dự hội nghị một ngày hôm qua là đủ, vì cái tôi biết đã rõ. Tôi phải quay về ngay Bộ tham mưu Miền. Tôi đề nghị ông thông qua bản tổng hợp của tôi thảo trước khi tôi rời T4. Những nội dung tôi sẽ báo cáo với cấp trên đều ghi vào đây. Tôi không tự ý thêm bớt. Nêu ông không đồng ý vấn đề nào xin có bút phê và ghi chú.

Ông đọc bản tổng hợp của tôi với nét mặt suy tư lung lắm. Cuối cùng ông phê vào đấy “đồng ý tất cả” và ký tên. Tôi vội vã quay ra để ông ăn sáng kịp đến hội nghị.

Chiều tôi trong ngày tôi về đến căn cứ phòng tác chiến. Tôi đi xe máy chưa vững lắm, nhưng nóng ruột vì “sự kiện động trời”- tôi biết được ở T4 cần phải về gấp, vả lại tôi không muốn ngủ đêm giữa rừng nên chạy bạt mạng. Nhờ chuyến đi này tay lái tôi thêm cứng cáp.

Tôi trải tấm bản đồ địa hình thành phố Sài Gòn - Gia Định và vùng lân cận lên mặt bàn trong phòng họp riêng của các thủ trưởng Bộ tham mưu.

Trên bản đồ tôi ghi rõ vị trí đứng chân từng đơn vị trực thuộc T4 trong nội thành và ngoại thành, những địa bàn ta kiểm soát hoặc vùng tranh chấp... trước khi có hiệp định Paris và sau khi hiệp định được ký kết. Tuy đi xa về mệt, nhưng tôi phải thức đến nửa đêm lúi húi “sáng tác ra tác phẩm” này.

Ngoài đồng chí Bảy Hiền có hai Tham mưu phó khác là đồng chí Đức chuyên trách chỉ đạo công tác quân lực và đồng chí Quang chuyên trách chỉ đạo công tác tình báo chiến lược.

Nội dung thuyết trình tôi xin ghi lại mấy điểm chủ yếu:

Bao trùm trên mọi việc là quan điểm của lãnh đạo T4 nghiêng hẳn và đề cao đấu tranh chính trị, đấu tranh ngoại giao, gạt hẳn đấu tranh vũ trang, không còn nằm trong các phương thức đấu tranh chung. Từ đó dẫn đến những hành động:

- Đã rút tiểu đoàn 16 bộ đội địa phương ra khỏi Bưng Sáu xã (Thủ Đức). Triệt thoái tiểu đoàn 14 bộ đội địa phương của tỉnh Bình Dương ra khỏi địa bàn thuộc T4⁽¹⁾

- Không đánh trả các cuộc hành quân càn quét lấn chiếm của địch vì sợ vi phạm hiệp định.

- Giải thể, rút ra ngoài toàn bộ lực lượng vũ trang mật đang ém trong nội thành (địch thở phào nhẹ nhỏm, tự nhiên được ăn ngủ yên lành). Giải thể các cơ quan chỉ huy quân sự nội thành. Ban hành những quy định có tính ràng buộc đi đến vô hiệu hóa hoạt động các cơ quan chỉ huy quân sự cấp huyện ngoại thành.

- Không tranh thủ củng cố, phát triển lực lượng, ngược lại giải thể tiểu đoàn 16, giải thể Tiểu đoàn 2 Quyết Thắng. Cả hai tiểu đoàn đều có bề dày truyền thống. Tự mình tước bỏ sức mạnh, “quả đấm” quân khu không còn... Phong trào du kích chiến tranh trên các vùng có nguy cơ lụi tàn.

Hậu quả các vùng đất ta đã mở ra trước khi có hiệp định, địa bàn du kích trọng điểm ta đã làm chủ suốt bao năm bị mất. Lực lượng vũ trang yếu hẳn sức chiến đấu về tổ chức và tư tưởng tinh thần.

Tình hình trên kéo dài từ khi có hiệp định đến khi tôi có mặt tại T4 (trên 3 tháng).

…

Nghe tôi báo cáo, ba đồng chí Tham mưu phó sững sờ nhìn nhau không ai nói lời nào. Không khí trầm hẳn xuống. Điếu thuốc trên tay đồng chí Bảy Hiền đã châm lửa nhưng không rít hơn nào, nó cháy làm nóng tay, anh giật mình vứt đi.

Anh thở dài lẩm bẩm như tự nói với mình: “Sao thế nhỉ? Sao anh Hai P. làm thế nhỉ? Thật không hiểu nổi”. Anh quay sang hỏi tôi:

- T4 đã nhận chỉ thị và tài liệu uốn nắn sai lệch về “Phương châm phương thức” của Bộ Tư lệnh chưa?

- Họ đã nhận - Tôi đáp lời anh - nhưng theo đồng chí Tư lệnh T4 thường vụ Thành ủy chưa nghiên cứu. Chưa có ý kiến của thường vụ chưa làm gì được.

---

⁽¹⁾ Trước khi kí kết hiệp định, theo chỉ đạo của Bộ tư lệnh Miền, Bộ tham mưu điều động tiểu đoàn 14 tỉnh Bình Dương để tăng cường thêm lực lượng cùng tiểu đoàn 16 kiên quyết giữ vững Bưng Sáu xã không để địch lấn chiếm.
Bưng Sáu xã là một vùng du kích chiến tranh phát triển rất mạnh của ta thời đánh Pháp cho đến nay gồm 6 xã: Long Trường, Phú Hữu, Phước Long, Tăng Nhơn Phú, Bình Trưng và An Phủ xây dựng thành 2 khu căn cứ: khu B và C. Trước đây Pháp, sau này là Mỹ ngụy hao tốn sinh mạng phương tiện tiền của quyết đánh bật ta ra khởi địa bàn nhưng chưa bao giờ thành công. Bưng Sáu xã là bàn đạp về hướng đông để lực lượng ta từ đây thâm nhập vào Sài Gòn - Gia Định. Nó như mũi nhọn luôn chực chờ chọc thủng vào hông sào huyệt của đầu sỏ Mỹ - ngụy... Mấy mươi năm nó vẫn vững vàng thách thức bọn xâm lược Pháp Mỹ. Khi có hiệp định, địch không tốn một tên lính một viên đạn, chiếm lại vùng đất có ý nghĩa chính trị quân sự rất lớn.

Anh ngước nhìn hai đồng chí ngồi đối diện mình:

- Chuyện động trời, quyết định làm những việc tày đình, thế mà họ không báo cáo. Dù chịu sự chỉ đạo của cấp ủy địa phương, nhưng họ còn phải chịu sự chỉ huy của Bộ Tư lệnh Miền chứ. Giải quyết mối quan hệ giữa cấp ủy trực tiếp với hệ thống chỉ huy ngành dọc, là tư lệnh quân khu anh Hai P sao lại không biết điều này? Dù gì tham mưu chúng mình đã sai sót không phát hiện sớm vụ này để giúp Bộ Tư lệnh uốn nắn kịp thời. Bộ Tư lệnh T4 cách chúng ta một ngày đường. Mười Nỹ đã đi ...” Anh hất đầu về phía tôi như hỏi: “Đúng không”. Tôi gật đầu đáp trả.

Anh nói như than: “Giờ làm sao đây?”

Đồng chí Sáu Đức góp ý: “Việc trước mắt vào báo cáo ngay với anh Tư”.

- Ai báo cáo? Đồng chí Bảy Hiền hỏi lại - Người nào trong ba chúng mình đều không ổn. Sự có mặt bọn ta chỉ làm bực mình thêm cho các anh.

- Vậy thì Mười Nỹ - Đồng chí Quang đề cử.

Các anh nhất trí vì tôi vừa ở T4 về, tình hình do tôi phát hiện. Địa bàn tôi quen thuộc. Nếu Bộ Tư lệnh cần hỏi rộng điều gì tôi có thể dẫn giải thêm. Các anh trên thực tế chưa hiểu rõ địa bàn này bằng tôi.

Tôi đồng ý. Công việc này tôi làm thường xuyên hàng tháng với Bộ Tư lệnh.

Tôi và anh Bảy Hiền vào căn cứ chỉ huy. Lúc này tại hội trường lớn đang có cuộc hội nghị tổng kết chiến dịch Nguyễn Huệ 1972 dành riêng cho bộ đội chủ lực Miền. Các chỉ huy sư đoàn bộ binh và binh chủng đang làm việc do đồng chí Tư Nguyễn chủ trì. Nghe anh Bảy Hiền báo là tôi mới từ T4 về có việc khẩn cấp trình lên anh, anh cho hội nghị giải lao và gọi tôi vào. Còn lại trong phòng họp chỉ có đồng chí Tư Nguyễn, anh Hoàng Cầm, phó Tư lệnh, anh Sáu Khâm, Tham mưu phó chuyên trách về bộ đội chủ lực.

Tôi trải tấm bản đồ lên bàn rồi đi ngay vào nội dung. Vừa báo cáo tôi vừa liếc mắt nhìn sắc mặt anh Tư Nguyễn. Mặt anh đỏ bừng. Tôi biết sự phẫn nộ của anh sắp đến điểm.

Đúng thật, tôi vừa kết thúc bản báo cáo chỉ kéo dài mười lăm phút thì anh đã ngồi xổm hai chân lên ghế tay đập liên hồi lên mặt bàn. Anh hét: “Bảy Hiền đâu? điện ngay cho T4, lệnh cho tôi triệu hồi gấp đồng chí Hai P về ngay Bộ Tư lệnh Miền”.

Ông lặp lại lệnh trên đến hai lần và yêu cầu anh Bảy Hiền thực hiện ngay.

Trở lại hội trường nhỏ của Bộ tham mưu, ba anh và tôi bàn đi tính lại mất nửa giờ việc thảo bức điện. Làm sao nội dung điện đúng tinh thần của đồng chí Tư lệnh Trần Văn Trà, nhưng đừng gây cú sốc đột ngột cho đồng chí Hai P.

Sau việc này tôi được nghỉ một tháng tại trại an dưỡng của Miền dành cho cán bộ trung cao cấp. Tại đây thật bất ngờ tôi gặp lại đồng chí Hai P ghé qua. Ông đã nghỉ việc ở T4 và đã làm việc với Bộ Tư lệnh Miền. Ông giáp mặt tôi chỉ chào rồi vội bỏ đi trước ngày ông lên đường ra Bắc.

Ở trại an dưỡng về được vài ngày, tôi được lệnh chuẩn bị một số nội dung phục vụ cho cuộc họp quan trọng của đồng chí Tư Nguyễn.

Mờ sáng tôi vác chồng bản đồ và tập tài liệu vào hội trường giao ban Bộ Tư lệnh. Ông Năm Ngà đã có mặt

Thay vào chiếc bàn gỗ dài mỗi bên cho mười người ngồi bằng cái bàn nhỏ hơn và 4 cái ghế. Ở góc phòng gần bậc lên xuống (hội trường âm xuống đất một mét) được bố trí cái bàn nhỏ và hai chiếc ghế. Ông Năm Ngà bảo tôi: “Đây là chỗ ngồi của tao với mầy” .

Tôi trải bản đồ lên bàn. Những tấm khác treo thành hàng ở đầu bàn. Một trong số đó có bản đồ địa hình thành phố Sài Gòn - Gia Định - Chợ lớn. Những ký hiệu tôi ghi trước đây trên bản đồ vẫn giữ nguyên. Đồng chí công vụ đã mang đến bình trà, mấy bao thuốc lá mang nhãn hiệu sản xuất tại Sài Gòn và cả Hà Nội.

Mọi việc đã sẵn sàng. Những ai trong cuộc họp này? Ngay đồng chí Tham mưu trưởng cũng không là thành viên chính thức.

Anh Tư Nguyễn là người đầu tiên bước vào hội trường. Sau anh, một người thấp đậm mặc bộ bà ba đen, tôi nhận ra đồng chí Chín Hồng (đồng chí Phạm Hùng), ông là ủy viên Bộ Chính Trị, Bí thư Trung Ương Cục, Chính Ủy lực lượng vũ trang Miền Nam. Tiếp đến, đồng chí Mười Cúc (đồng chí Nguyễn Văn Linh) ông trong ban lãnh đạo Trung Ương Cục và là Bí Thư Thành ủy T4 (ông ra Bắc bây giờ mới trở về) Đồng chí đi sau cùng vóc người cao lớn, tôi nhận ra đồng chí Năm Xuân (đồng chí Mai Chí Thọ) (cũng có tên thường gọi Tư Cao) phó Bí thư Thành ủy.

Thấy thành phần, tôi nghĩ đây là cuộc họp rất quan trọng liên quan chiến trường T4. Anh Tư Nguyễn đến chỗ anh Năm Ngà và tôi căn dặn: “Hai đồng chí được dự nhưng chỉ nghe, không được ghi chép, không tiết lộ nội dung cuộc họp này”.

Đồng chí tham mưu trưởng và tôi đứng thẳng người. Anh Năm Ngà thưa: “Xin tuân lệnh anh Tư”.


Chiến tranh đã lùi xa 30 năm. Sáu người có mặt trong cuộc họp, bốn người đã khuất bóng. Hai người còn lại trong đó có tôi (chỉ là chứng kiến) và một người đến tuổi tám mươi (người trong cuộc).

Đồng chí Trần Văn Trà ra lệnh không tiết lộ nội dung cuộc họp. Đến bây giờ tôi vẫn phải chấp hành. Vì vậy, tôi không ghi cụ thể vào đây ý đồng chí A đồng chí B.

Xin tóm lại:

Đó là cuộc đấu tranh giữa hai khuynh hướng, hai quan điểm hai tư tưởng gần như trái ngược nhau.

Một bên bám vào chỉ thị của Trung Ương và Bộ Chính trị về chuyển phương châm phương thức đấu tranh trong tình hình mới - tình hình có hiệp định, lấy đấu tranh chính trị đấu tranh ngoại giao là chính. Theo đó là phù hợp với xu thế thời đại, là tỏ thiện chí yêu chuộng hòa bình của ta, tôn trọng hiệp định mà ta đã ký, không để rơi vào cái bẫy khiêu khích của địch nếu manh động nổ súng, địch lấy cớ xé bỏ hiệp định hoặc không thi hành đầy đủ. Công sức đấu tranh ngoại giao của ta mấy năm liền đổ sông đổ biển...

Một bên đưa ra lập luận phải nắm quyền chủ động vận dụng khéo léo sáng tạo chiến lược tấn công trong khuôn khổ pháp lý của hiệp định. Địch đánh ta ở đâu ta phải đánh trả quyết liệt ở đó. Về ngoại giao ta tố giác chúng vi phạm hiệp định, về quân sự ta nhân cơ hội để tiêu diệt tiêu hao sinh lực chúng. Ta được lợi trên cả hai mặt mà không mang tiếng vi phạm hiệp định. Không chủ quan với tư tưởng hòa bình chủ nghĩa bị đánh bất ngờ, không co thủ hữu khuynh. Không lạc quan tin vào sự trung thực của kẻ thù nghiêm chỉnh thực thi những điều chúng ký kết. Kinh nghiệm hiệp định Geneve 1954 giữa ta và Pháp đã chứng minh...

Một ý mà tôi nhập tâm rất sấu sắc: “Không thể giải quyết chiến tranh giải phóng của chúng ta giành thắng lợi cuối cùng chỉ bằng giải pháp chính trị ngoại giao. Dĩ nhiên không xem nhẹ vấn đề này. Không buông lỏng quan điểm bạo lực...”. Nhiều dẫn chứng chỉ rõ âm mưu Mỹ - ngụy có kế hoạch phá hiệp định khi nó đang còn trong trứng nước...

Cuộc tranh luận không to tiếng ồn ào, hòa nhã trên tinh thần xây dựng, nhưng cũng đôi lúc căng thẳng.

Cuộc họp kéo dài một ngày, chỉ nghỉ để dùng bữa trưa. Lúc ngưng họp, các đồng chí lãnh đạo vừa ra khỏi hội trường, tôi nhanh chân lẹ tay đến gấp bản đồ gói luôn mấy bao thuốc lá và đĩa kẹo ngọt còn nguyên trước khi các đồng chí công vụ đến thu dọn. Thuốc lá dành phần cho ông Năm. Còn kẹo thuộc phần tôi.

20


9 giờ ngày 29 tháng 4 năm 1975

19 năm tôi mới gặp lại anh Nguyễn Chí Điềm tại sở chỉ huy chiến dịch. Anh là Tư lệnh binh chủng đặc công Bộ Tổng Tham mưu. Còn tôi cán bộ Bộ tham mưu tác chiến chiến dịch. Thời kháng chiến chống Pháp anh là Trung đoàn trưởng trung đoàn 812 chúng tôi ở Cực nam Trung Bộ.

Cuộc giao ban của Bộ Tư lệnh chiến dịch vừa xong, anh ôm chầm lấy tôi. Không để tôi kịp tỏ nỗi mừng khi gặp lại[người chỉ huy cũ, anh lôi tuột tôi về lán dành riêng cho anh. Mọi thứ chuyện giữa hai chúng tôi nổ ra liên hồi. Đang lúc chuyện trò rôm rả bỗng lán bên cạnh phát ra tiếng reo ầm ĩ: “Dương Văn Minh Tổng thống ngụy quyền đề nghị ngừng bắn, xin bàn giao chính quyền cho cách mạng”. Câu này lặp đi lặp lại, chuyển từ lán này sang lán khác như một làn sóng lượn từ gần đến xa vang động cả khu rừng. Bắt được tin này đến lượt tôi lôi anh quay lại hội trường nơi Bộ Tư lệnh họp bàn việc. Lúc bấy giờ khoảng hơn 9 giờ ngày 29 tháng 4 năm 1975.

Sở chỉ huy đóng nơi trước đây vốn là căn cứ Lữ đoàn đặc công 429. Nó ẩn mình trong cụm rừng Câm Xe không hiểu sao gần như nguyên vẹn không bị chất độc hóa học và bom đạn tàn phá. Nó ở vị trí giữa trục Đông bắc thị trấn Dầu Tiếng và Tây nam huyện Chơn Thành. Hội trường được xây dựng một phần âm xuống đất, rộng trên 50 mét vuông. Tuy ẩn kín dưới tàn cây nhiều tầng trông nó vẫn bề thế khang trang. Giữa phòng chiếc bàn dài ghép bằng những tấm ván thô, trên trải rộng những tấm bản đồ địa hình tác chiến chiến dịch chi chít ký hiệu xanh đỏ. Hành lang xung quanh phòng họp, trên mặt đất bằng nện cứng là dãy bàn làm việc của cán bộ tác chiến chúng tôi. Sau lưng, những tấm bản đồ các hướng chiến dịch to bè như những chiếc chiếu thả từ mái hiên nhà xuống chấm đất.

Tôi về vị trí của mình lặng lẽ quan sát cảnh tượng náo nhiệt ồn ào đầy phấn khích. Tôi đứng trên bậc thềm cao nhìn xuống, đứng sát đầu bàn là thượng tướng Văn Tiến Dũng Tổng tham mưu trưởng, Tư lệnh chiến dịch. Đứng cạnh bên phải ông là Trung tướng Trần Văn Trà Tư lệnh chiến trường B2, phó Tư lệnh chiến dịch. Ngồi trên chiếc băng dài cạnh tướng Dũng là ông Lê Đức Thọ đại diện Bộ chính trị Ban chấp hành Trung ương Đảng, đồng chí Phạm Hùng Bí thư Trung ương Cục, Chính ủy chiến dịch. Bọc quanh các ông là lãnh đạo chỉ huy các Tổng cục, các cục, các Tư lệnh quân binh chủng...

Tiếng cười nói xôn xao trên những khuôn mặt rạng rỡ làm bừng sáng cả gian phòng bỗng im bặt. Giọng đồng chí trực ban tác chiến báo cáo rành rọt lời yêu cầu Dương Văn Minh mà anh đã bắt sóng ghi lại qua đài phát thanh Sài Gòn. Tin trên trước đó vài phút hầu như ai cũng biết. Nghiệp vụ tham mưu chúng tôi vẫn phải báo cáo theo thông lệ.

Sau thảm bại tan rã ở miền Trung và khắp các chiến trường đầu não Mỹ - ngụy tại Sài Gòn cảm thấy cái chết của chế độ chúng cận kề. Để kéo dài ngày tàn, họ thông qua một vài tổ chức nước ngoài mong được thương lượng với ta tìm giải pháp cứu vãn. Điều đó không lạ. Ta không đếm xỉa đến. Tình huống xin ngừng bắn bàn giao chính quyền của tổng thống ngụy lúc quân ta đã chọc thủng vành đai phòng ngự ngoại vi Sài Gòn cũng là chuyện không lạ Nhưng chúng tôi có chút bất ngờ. Điều này có khả năng địch đầu hàng sớm. Ý chí chiến đấu của chúng như thế hoàn toàn rệu rã. Ta sớm hoàn thành nhiệm vụ chiến dịch. Sài Gòn tránh được một cuộc tàn phá. Tuy nhiên phải cảnh giác kế hoãn binh để có cơ hội hồi sức và chờ “phép mầu” nào đó của bạn đầu sỏ Mỹ - ngụy .

Vấn đề đặt ra trước mắt cấp bách: Quyết tâm của Bộ Tư lệnh. Thời gian lúc này là chiến lược, phải sớm quyết định để kết thúc cuộc chiến kéo dài 30 năm toàn thắng, nhanh chóng, trọn vẹn, giảm đến mức tối thiểu thiệt hại về tính mệnh, tài sản của đồng bào.

Tôi nhìn những mái đầu tóc muối tiêu hoặc đã bạc trắng chứa trong đó những bộ óc khôn ngoan, lão luyện đầy quyết đoán, từng trải trong chiến tranh và trên con đường hoạt động cách mạng. Tôi hồi hộp chờ mong ở họ một quyết định cuối cùng. Ai sẽ là người đưa ra ý kiến trước. Không có ý kiến riêng lẻ, mà là “bản đồng ca” phát cùng lúc: “Không ngừng bắn. Không có chuyện bàn giao chính quyền. Tiến công, tiếp tục tiến công buộc địch phải hạ vũ khí đầu hàng vô điều kiện”.

Lạ thay, những giọng nói Bắc, Trung, Nam xen lẫn, câu chữ không trùng khớp, nhưng ý tưởng là một. Một quyết định tuyệt diệu, đúng đắn, chính xác biểu lộ sự thống nhất ý chí tuyệt đối của những con người nhạy cảm thông minh. Tôi nhìn họ không còn là những vật thể sống riêng lẻ, mà là một khối đá hoa cương rắn chắc. Lòng tôi nôn nao khó tả. Tôi cảm thấy sự toàn thắng đã nắm trong tay chưa phải xảy ra ở chiến trường một hai ngày tới, mà ngay tại đây, lúc này.

10 giờ 30 ngày 29 tháng 4 năm 1975.

Sau chuyện đề nghị ngừng bắn... của Dương Văn Minh, Bộ Tư lệnh đã nhanh chóng hạ quyết tâm. Chúng tôi, những cán bộ tham mưu tác chiến lập tức thảo và phát lệnh cho tất cả các hướng chiến dịch, các Bộ chỉ huy quân sự địa phương các quân khu, các tỉnh quán triệt tinh thần chỉ đạo và mệnh lệnh tác chiến của Bộ Tư lệnh. Riêng cánh Tây - Nam* vì một lý do kỹ thuật nào đó không thể chuyển bằng vô tuyến điện mà bằng mật thư.

Đồng chí Ba Trần (Trần Văn Danh) tham mưu phó chiến dịch gọi tôi đến trao một phong thư với giọng nói rít qua kẻ răng: “Đây là mật lệnh của Bộ Tư lệnh. Đồng chí giao tận tay anh Sáu Nam (Lê Đức Anh) và anh Năm Ngà (Nguyễn Minh Châu) trước 2 giờ sáng ngày 30 tháng 4. Các anh hiện ở đâu tự tìm lấy. Xe đang đợi ngoài mé rừng”. Vừa nói ông vừa chỉ tay ra phía sau lưng tôi. Tôi nhận phong thư bỏ vào túi áo ngực cài cúc cẩn thận. Ông nói tiếp: “Cùng đi với đồng chí có Chín Lộc. Nhưng đồng chí chịu trách nhiệm chính”.

Rất ngạc nhiên, tôi cứ tưởng người ta chuẩn bị cho chúng tôi những chiếc môtô Honda 90 như mọi lần đi công tác. Ai dè là chiếc Jeep lùn quân sự kiểu Mỹ mới tinh như vừa xuất xưởng.

- Lôi đâu ra được thứ của quý thế này? - Tôi hỏi đồng chí lái xe đang lúi húi cắm lá cờ giải phóng bên trái đầu máy.

- Em không rõ thủ trưởng ạ! Vừa mới nhận bên văn phòng.

- Xăng nhớt đủ cho một chuyến đi xa chứ?

- Thừa sức, xe mới toanh. Thủ tướng nghe xem, máy êm ru,

Vừa nói (Sơn tên đồng chí lái xe) cho nổ máy. Đúng thật, máy chạy rất êm. Vừa lúc hai vệ binh xuất hiện. Cả hai dập chân đứng nghiêm đúng điều lệnh để báo cáo. Mới nhìn thấy hai chiến sĩ đến làm nhiệm vụ bảo vệ tôi cảm tình ngay. Đó là hai chàng trai rất trẻ. Tuổi đời chưa quá hai mươi. Cả hai nói giọng Nghệ An. Trang bị vũ khí cá nhân đầy đủ. Vận đồng phục chính quy bằng vải kaki Tô Châu màu xanh lá mạ, đi giày vải, đội mũ cối gắn sao giải phóng, nai nịt gọn gàng.

- Đúng là lính chính quy có khác - Sơn gục gặc đầu nháy mắt vẻ tinh nghịch: “Vào lâu chưa hai chú em?” Không đợi các chàng trai cất tiếng, Sơn cười hì hì: “Mới nhìn biết ngay mấy cậu vừa mới “bóc tem”. Bây giờ đi nếm mùi chiến trường với ông anh đây nhá”.

Một cái vỗ chụp lên vai tôi cùng lúc giọng nói rổn rảng chính cống âm điệu Sài Gòn chào tôi. Tôi siết chặt tay Chín Lộc người bạn đồng hành với tôi. Anh là phó chính ủy trong ban lãnh đạo Đoàn 22 (cơ quan tình báo chiến lược chiến trường B2). Anh có vóc người cao lớn, cao hơn tôi nửa cái đầu. Điều ngẫu nhiên trùng hợp hai chúng tôi đều mặc quân phục bằng vải pô-lít-te màu cỏ úa, đi giày da đen “Cốt-sư-ghin”, thắt lưng Mỹ, đeo sắc cốt Nga, đội nón cối của Tàu viện trợ. Về thứ bậc anh cao hơn tôi hai cấp. Tuổi đời tôi kém anh đến bảy. Nhiệm vụ được gỉao tôi lại giữ vai trò chính.

Trải tấm bản đồ chiến trường 1/50.000 của Mỹ sản xuất, tôi xác định đường đi đích đến. Lúc nãy đồng chí Ba Trần bảo tôi tự tìm vị trí đồng chí Sáu Nam - Năm Ngà. Ông biết tỏng là bọn tham mưu tác chiến chúng tôi thừa hiểu các đồng chí ấy hiện giờ ở đâu?

Đồng chí Sáu Nam phó Tư lệnh B2 kiêm Tư lệnh cánh Tây và cánh Nam đang đi cùng sở chỉ huy của đồng chí Năm Ngà tham mưu trưởng B2 kiêm Tư lệnh binh đoàn 232. Lúc này sở chỉ huy hỗn hợp của hai Tư lệnh đang chốt đóng tại bờ đông sông Vàm Cỏ Đông phía tây tiểu khu Hậu Nghĩa (tức huyện lỵ Đức Hòa tỉnh Long An ngày nay)⁽¹⁾

---

⁽¹⁾ Gọi cánh Tây - Nam là tên gọi tắt. Đồng chí Lê Đức Anh chỉ huy cánh Tây bao gồm binh đoàn chủ lực 232 như một quân đoàn do đồng chí Năm Ngà chỉ huy và lực lượng vũ trang địa phương tỉnh Long An. Đồng chí cũng chỉ huy cánh Nam bao gồm trung đoàn chủ lực 88 và lực lượng vũ trang 2 tỉnh Gò Công và Mỹ Tho. Hai cánh này ở Hướng Tây và Hướng Nam đô thành Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định.

Chuyến đi vất vả nhưng lắm thú vị.

Xe tôi lao trên con đường bụi đỏ xuyên qua những khu rừng cao su bạt ngàn. Gần đến thị trấn Dầu Tiếng nghe nhiều tiếng nổ nhỏ lớn liên hồi. “Quái lạ - Tôi nghĩ - Ta đã giải phóng vùng này khá lâu. Vậy ai đánh? Đánh ai? Không lẽ giặc liều lĩnh tung biệt kích đánh phá sau lưng quân ta? Gặp anh em du kích hỏi ra mới biết kho đạn địch ở căn cứ cũ trong trị trấn vẫn đang bốc cháy gây nổ dữ dội. Điều này đã giải đáp thắc mắc chúng tôi. Thị trấn trên nghìn dân (đa số công nhân cao su) đã được giải phóng nhưng không thấy một ai lai vãng.

Chúng tôi vượt cầu Bến Củi theo lộ đắp lao về hướng huyện lỵ Gò Dầu (Tây Ninh). Định đến đây sẽ theo quốc lộ Tây Ninh - Sài Gòn qua Trảng Bàng xuống Củ Chi. Đến cách thị trấn khoảng ba bốn trăm mét bị hàng tràng đạn đại liên trong ấp xối xả bắn ra. Xe tôi đang giữa đồng trống. Đạn chiu chiu trên đầu, hai bên, đạn ghim xủi đất, đạn cắm trước đầu xe... Có tiếng hét từ phía sau vọng đến bảo xe tôi phải quay lại. Gò Dầu vẫn còn địch.

Đồng chí lái xe tỏ ra một tay lái cừ, bình tĩnh anh cho xe bay xuống ruộng khô né tránh luồng đạn, cua gấp quay đầu mở hết tốc độ lao về phía sau. Ra khỏi vòng khống chế hỏa lực địch tôi thấy nhẹ người. Thương vong chẳng ngại, nhưng bị lúc này thật vô nghĩa. Điều đáng sợ nhiệm vụ không hoàn thành. Ai cũng đau ê ẩm do những cú xốc bật người suýt văng ra khỏi xe. Mấy đồng chí du kích hào hển chạy đến bực tức quát chúng tôi sao lại lao đầu vào chỗ địch mà không dọ hỏi trước.

Thị trấn Gò Dầu lúc này chưa được giải phóng. Địch lợi dụng thế đất cao ngoan cố án ngữ bố trí hỏa lực kiểm soát cánh đồng rộng hướng Bến Củi đến. Chúng bắn chúng tôi không chỉ một khẩu đại liên.

Nhận lời xin lỗi và biết được yêu cầu, anh em du kích sốt sắng chỉ con đường vận động của đoàn chiến xa quân ta xuất kích tiến công Đồng Dù và phát triển về hướng Sài Gòn.

Anh Chín Lộc vỗ vai Sơn khen tài “dũng sĩ lái xe Trường Sơn” có khác. Sơn khom người đi quanh xe lúi húi kiểm tra. Ái chà một tiếng lớn tỏ vẻ mừng rỡ, anh nói: “Bà đỡ thủ trưởng ạ! Bọn lính ngụy dở ẹt, xả hàng thúng đạn chẳng làm xe ta dính viên nào”. Anh chậc lưỡi nói tiếp: “Nếu xe hỏng ông Ba cạo trọc đầu em là cái chắc...”. Tinh thần cánh lính lái xe là thế. Coi xe còn quý hơn sinh mạng của mình.

Té ra con đường xe tăng ta vận động là con đường rất quen thuộc với tôi. Trước khi được đều về công tác phòng tác chiến Bộ tham mưu Miền, tôi là tham mưu phó trung đoàn bộ binh 88 độc lập trực thuộc Bộ Tư lệnh Miền. Trung đoàn tôi từng hành quân từ căn cứ suối Bà Hảo (chiến khu Dương Minh Châu) lên xuống hoạt động vùng Trảng Bàng, Củ Chi nhiều tháng trong và sau Tết Mậu Thân. Giữa năm 1968 tôi được thuyên chuyển làm trưởng Ban tác chiến Bộ Tư lệnh phân khu 1. Những năm 1969 - 1970 địch phản kích ác liệt, nhiều lúc đánh bật lực lượng ta ra khỏi các căn cứ nam bắc sông Sài Gòn, chúng tôi thường phải tạm lui về suối Bà Hảo. Mỗi lần trở về căn cứ phía sau hay xuống bám trụ chiến trường đều phải đi trên con đường hiện nay xe tăng ta vận động. Trước đây đường một lối đi nhỏ hẹp, bây giờ từ vị trí tập kết đến vị trí triển khai, đoàn tăng và các loại ôtô quân sự cùng vận động trên một trục. Nó trở thành đường quân sự làm gấp băng đồng khô ngập bụi đến quá mắt cá chân. Xe tôi chạy đến đâu cuốn theo cột bụi mịt mù như một cơn lốc lớn. Dọc đường thỉnh thoảng gặp những trạm tiếp tế hậu cần, các trạm cứu thương, kho đạn... Trong những lều bạt dã chiến của các sư đoàn, quân đoàn. Đến một cụm ba chiếc lều khá lớn cắm cờ mang dấu chữ thập đỏ, tôi biết là trạm cấp cứu quân y. Tôi cho dừng xe để vào hỏi thăm tình hình thương vong đồng chí mình. Một quân nhân có nước da màu đồng hun vì nắng gió ra đón chúng tôi. Anh tự giới thiệu bác sĩ quân y trạm trưởng. Biết ý định, anh đưa chúng tôi vào chiếc lều lớn dành cho thương binh. Lều trống không. Anh nheo mắt cười nói: “Từ sáng đến giờ chưa ca nào về trạm. Chúng tôi đang thất nghiệp đây. Mong sao được ngồi chơi xơi nước dài dài, đừng phải đụng dao đụng kéo”. Chúng tôi rất mừng tạm biệt các đồng chí quân y tiếp tục cuộc hành trình. Vượt qua Suối Nhánh - Trảng Cỏ, 12 giờ hơn chúng tôi đặt chân lên một cứ điểm của địch tại Trung Hòa thuộc xã Trung Lập Thượng (Củ Chi). Đây là đồn tiền tiêu của căn cứ Đồng Dù được xây dựng kiên cố trên một khu đất cao do đại đội Bảo an tăng cường chốt giữ. Tại đây còn có tề xã, dân vệ, phòng vệ dân sự vũ trang, các đội bình định nông thôn, bọn thám báo gián điệp thiên nga - phượng hoàng. Cứ điểm này được yểm trợ của pháo binh Đồng Dù, trực thăng vũ trang kiểm soát một vùng rộng lớn các xã Nam Trảng Bàng đến giáp sông Sài Gòn. Vừa là tiền đồn cũng là bàn đạp xuất phát những cuộc hành quân càn quét lấn chiếm, tung biệt kích tình báo gián điệp sâu vào vùng tranh chấp và căn cứ ta.

Mới sáng nay nó được tăng cường một bộ phận lực lượng sư đoàn 25 bộ binh ngụy ngoan cố ngăn chặn hòng làm chậm bước tiến của quân ta.

Bây giờ nó hoàn toàn không còn chút diện mạo hình thù của tiền đồn nổi tiếng một thời ngạo nghễ thách thức lực lượng du kích trong vùng. Trên một diện tích hơn một hec-ta là đống đổ nát hoang tàn. Không một bức tường, một trụ cột nào còn ló khỏi mặt đất. Tất cả đều bị dấu xích xe tăng ta nghiền nát, húc đổ sau cơn bão lửa của pháo binh. Lửa vẫn âm ỉ trong những đống sắt, gỗ lẫn lộn các khối bê-tông nát vụn đủ mọi thứ tạp nham. Bốc theo khói là mùi tanh của máu, mùi khét của xác người bị cháy thiêu...

Tôi cho xe phóng theo con đường sỏi đỏ ra Phước Hiệp, một thị tứ bên quốc lộ 1 (Sài Gòn - Tây Ninh). Từ đây và dọc ven lộ là những khu dân cư tập trung đông đúc.

Một điều lạ làm chúng tôi có phần ngơ ngác. Quân ta như làn sóng cuộn ầm ào lướt qua đang phát triển về hướng Sài Gòn. Toàn bộ quân địch ở đây và hệ thống kềm kẹp của chúng bị tiêu diệt, tan rã. Thế sao không có một người dân nào lai vãng trên đường, ngoài đồng. Nhà nhà cửa đóng im ỉm. Tất cả đều lặng im. Cuộc giao tranh đôi bên đã chấm dứt cách đây hai tiếng đồng hồ. Không còn một phát súng, một tiếng nổ nào. Thế mà cảnh vật xung quanh chìm vào tĩnh lặng. Hình như guồng máy hoạt động trong phố phường thôn xóm ngừng quay.

Tôi đem điều này trao đổi với anh Chín Lộc. Anh khẽ lắc đầu. Hình như tâm trạng anh giống tôi. Anh tư lự suy nghĩ. Anh chưa tìm ra câu trả lời thích đáng. “Tấn công kết hợp nổi dậy của quần chúng”. Câu này tôi nghe người ta nói lập đi lập lại nhiều lần giống như các cha cố rao giảng những điều Chúa dạy ghi trong sách Thánh Kinh. Tôi không phải nhà lãnh đạo có tầm cỡ gì, càng không phải nhà hoạt động chính trị chuyên nghiệp, tôi là người lính, nên tôi phải tuân thủ “Trên bảo sao dưới phải nghe vậy”.

- Đúng là im ắng quá thủ trưởng Mười ạ! Hay đồng bào ở đây đã ầm ầm xuống đường kéo theo bộ đội ta để phối hợp đấu tranh dưới Sài Gòn rồi!

Tôi không dám tin là Sơn nói thật hay nói đùa hoặc có ẩn ý gì trong đó. Nhưng sự thật đang bày diễn ra trước mắt tôi, trước mắt mọi người. Tôi liếc nhìn anh Chín Lộc. Anh là cán bộ chính trị cao cấp trong quân đội. Câu nói của Sơn chắc phái làm cho anh phản ứng. Anh vẫn im lặng để thân người lắc lư bởi những cú xóc nảy của xe khi vượt qua các ổ gà trên đường sỏi đỏ. Còn tôi tự dặn lòng: “Điều gì anh thấy rồi suy nghĩ về nó, những điều suy nghĩ đó hãy nhốt nó trong đầu, đừng để cái miệng hại xác phàm”.

Thế là tôi ngồi im như anh Chín Lộc. Điều lí thú đáng chú ý là vô số cờ ba que của thể chế “Việt Nam cộng hòa” bị vứt xuống sân, ngoài đường, bị xé thành nhiều mảnh. Những khẩu hiệu chống cộng bị xóa bỏ đạp đổ.

Chưa đến thị xã Hậu Nghĩa đã nghe tiếng súng nổ rộ. Không gặp một ai trên đường đi để hỏi thăm. Rút kinh nghiệm chuyện Gò Dầu, chúng tôi thận trọng cho xe nhích từng bước. Có tiếng quát bảo phải dừng lại. Ba chiến sĩ giải phóng tiếp cận xe tôi. Nhìn trang phục biết đó là bộ đội địa phương hoặc du kích. Một đồng chí có giọng nói và phong cách điềm đạm lễ phép hỏi chúng tôi từ đâu đến, cần gì? Qua câu chuyện trao đổi tôi được biết tình hình vùng này. Anh là tiểu đoàn trưởng một tiểu đoàn bộ đội địa phương tỉnh Long An. Đơn vị anh phối hợp cùng các đơn vị bạn tiến công làm chủ thị xã Hậu Nghĩa. Một ổ đề kháng cuối cùng tại dinh tỉnh trưởng đang còn chống cự, ta chưa dứt điểm. Anh khuyên chúng tôi còn thời gian nán đợi để giải quyết xong số địch ngoan cố, đêm xuống mới đi được. Gần nhà máy đường có con rạch ăn thông ra sông Vàm Cỏ Đông. Lúc này nước đang ròng. Lòng rạch cũng như cánh đồng mênh mông bùn ngập đến đầu gối. Dù khỏe lội suốt ngày chưa chắc tới. Đường duy nhất tại đây ra bờ sông là con rạch. Khoảng 8 giờ tối nước lên tận đầu rạch, anh sẽ cho xuồng đưa đi. Tính toán thời gian, chúng tôi tiếp nhận phương án anh nêu.

Tiếng súng ngừng hẳn. Toàn bộ những tên ngoan cố đều bị tiêu diệt và bắt sống. Đồng chí tiểu đoàn trưởng cho người đưa chúng tôi đến một khu vườn râm mát sát mé đầu rạch nghỉ ngơi, đợi... Đi ngang dinh tỉnh trưởng ngụy quyền tôi thấy đông tù binh được dồn vào nửa sân rộng. Kẻ đứng người ngồi, co ro rũ rượi, tóc tai bờm xờm, mặt mày tái xanh tái xám lấm lét nhìn mọi người qua lại.

Đồng chí du kích bưng một rá cơm đầy được ủ nóng và chén muối ớt mang đến mời chúng tôi. Tay anh cứ nắn nắn vành tai, miệng ấp a ấp úng hình như tỏ vẻ ngượng ngùng khi phải “chiêu đãi khách bề trên” bữa cơm đạm bạc. Anh nói: “Anh em ở đây chỉ ăn cơm nắm. Đồng chí chỉ huy dặn phải tìm cách nấu cho các thủ trưởng ít cơm nóng. Thức ăn không có chi. Địa phương vừa mới giải phóng, lệnh trên cấm, chưa được mua bán đổi chác xin xỏ gì của dân...

Chúng tôi rất cảm động thịnh tình giúp đỡ của anh em. Được cơm có muối là một ân huệ. Lúc này giá trị nó gấp trăm lần những buổi chiêu đãi tiệc tùng linh đình sau này năm ba lần tôi được dự. Cái quý ở tấm lòng thương yêu giúp đỡ nhau của những người lính giải phóng. Không cần những lời khách sáo dông dài, anh Chín Lộc ôm hôn anh du kích như ôm hôn đứa con trai mình lâu ngày gặp lại.

Đêm xuống. Không điện, thị xã chìm trong bóng tối. Bầu trời trong và nhiều sao nên vẫn thấy lờ mờ cảnh vật trong tầm nhìn gần.

Hướng về Sài Gòn, một vừng sáng bạc ánh lên màu trời vắt vòng từ đông sang tây. Tôi chợt như mang máng hai câu thơ trong bài thơ nổi tiếng của Lê Anh Xuân:

“... Cái vừng sáng bồn chồn thương nhớ
Cứ đêm đêm nức nở gọi ta về ...”

Tôi đọc cho anh Chín Lộc nghe. Anh cười bảo: “Đã đến lúc chúng ta về. Nội trong ngày mai chúng ta sẽ về”.

Một chiếc xuồng nhỏ cặp bờ nơi chúng tôi đứng đợi. Cảnh vật im ắng lạ thường. Có ai ngờ trưa nay chiến tranh ngự trị nơi đây. Bây giờ nó đã và đang bị đẩy lùi về hướng Sài Gòn. Sài Gòn sào huyệt bọn đầu sỏ Mỹ-ngụy. Đã 30 năm, tại đây chúng mang chiến tranh gieo rắc chết chóc khắp miền Nam, gây đau thương tang tóc cho cả nước. Giờ đây đang lùi sát nách chúng, sẽ quyết định số phận chúng tính từng giờ. Chiến tranh được xua đi trả lại cho ruộng đồng vườn tược, phố chợ xóm quê, trả lại cho mọi người dân Củ Chi, Đức Hòa... Mảnh đất giàu truyền thống cách mạng bắt đầu có được một đêm yên ả thanh bình.

Mọi nhà vẫn cửa đóng then cài, chỉ lộ ánh đèn qua khe hở. Từ chiều đến giờ, ngoài anh chị em du kích, bộ đội ta, năm bảy cán bộ Đảng, dân, chính... Tôi chưa bắt gặp người dân nào.

Một giọng nói trong trẻo mời chúng tôi xuống xuồng. Lúc này có mây cây đèn bão thắp sáng nên tôi nhận ra hai cô du kích trẻ nai nịt gọn gàng. Cả hai vai mang súng cạt-bin đang cắm chèo đứng đợi. Xuồng nhỏ đủ chở hai khách và hai người chèo. Tôi cùng một vệ binh đi. Anh Chín Lộc và các đồng chí khác ở lại. Nước triều đang lên chảy ngược. Ngược nước và ngược cả gió. Gió từ cánh đồng rộng trước mắt và từ sông Vàm Cỏ thổi vào mát rượi nhưng làm cản nặng tay chèo. Xuồng nhỏ chở nhẹ vẫn tiến ì ạch. Chúng tôi đề nghị thay hai cô nhưng bị từ chối. Thôi thì dùng miếng ván nhỏ làm tay chèo hỗ trợ hai cô được chút nào hay chút ấy.

Quá 11 giờ đêm xuồng ra đến sông cặp bờ. Anh Vũ Long phụ trách tham mưu binh đoàn đón tôi và cho người đưa tôi đến chỗ anh Năm Ngà.

Đọc xong lệnh, anh Năm Ngà cười: “Ở đây cũng được tin này. Không ai có ý nghĩ chấp nhận đề nghị của Dương Văn Minh. Đến nước này đâu có chuyện ngừng bắn thương lượng. Chính quyền chúng tan rã nát bét còn gì mà bàn giao. Tiến công - tiếp tục tiến công giải phóng trọn vẹn Sài Gòn chỉ nội ngày mai”.

Tôi nói khẽ tiếp lời anh :

- Vâng, ngày mai 30 tháng 4 sắp bắt đầu.

11 giờ 30 ngày 30 tháng 4 năm 1975.

Niềm vui chiến thắng náo nức lòng người. Không khí rộn ràng lan tỏa khắp khu rừng, nơi đặt sở chỉ huy Bộ Tư lệnh chiến dịch.

Sau khi báo cáo chuyến công cán chuyển mật thư với đồng chí Ba Trần, tôi và anh Chín Lộc ai về đơn vị nấy. Định tranh thủ chợp mắt một chút cho lại sức mặc mọi người háo hức thu xếp đợi lệnh về Sài Gòn.

Liên lạc đến, thế là không có chuyện nghỉ ngơi. Tôi vội đến gặp đồng chí tham mưu phó. Ông giao tiếp nhiệm vụ cho tôi và anh Chín Lộc. Nét mặt lúc nào cũng nặng nề nghiêm trang, ông đưa cho tôi tập bản đồ không ảnh chụp toàn cảnh Sài Gòn — Gia Định của Mỹ tỉ lệ 1/10.000. Ông nói: “Trong chiến dịch ta mất liên lạc với phái đoàn quân sự ở trại Đa-vit. Bộ Tư lệnh và anh Tư (tức Tư Nguyễn, tức Trần Văn Trà) rất nóng ruột anh em trong ấy không rõ ra sao? Hai đồng chí về trước Sài Gòn vào Đa-vít nắm tình hình báo gấp về Bộ tham mưu trong đêm nay”. Hùng hắn ho mấy tiếng, ông nói tiếp: “Tôi cho một cán bộ quân báo người gốc Sài Gòn rành đường đi cùng các đồng chí”. Tôi xin phép hỏi lại ông: “Kế hoạch tổ chức bí mật hướng dẫn phái đoàn ta thoát ra vùng ngoại thành của Ban binh vận Trung ương Cục không thành công ư?” Nhắc đến chuyện này ông bực bội khó chịu: “Chẳng nên trò trống gì?”. Ông dặn chúng tôi ngày mai 1 tháng 5 lúc 10 giờ trưa đợi ông tại dinh thủ tướng ngụy để tổ chức tiền trạm đón lãnh đạo về thành.

Chúng tôi được phép chuẩn bị 15 phút. Lần đi này không trở lại. Cuộc chiến gian khổ kéo dài 30 năm đang đặt một dấu chấm hết. Thời kỳ mới đấu tranh trên mặt trận mới sắp bắt đầu: Khôi phục - Xây dựng - Phát triển toàn diện Đất nước.


Tôi lôi trong chiếc hòm gỗ thông làm từ thùng đạn súng cối ra mọi thứ: đôi ủng cao su tôi thường dùng để lội rừng, bọc quần áo, dép nhựa, giày đinh chiến lợi phẩm, bình trà, li chén, hộp lớn hộp con... trăm thứ bà nhằng. Tôi chọn mấy cái thật cần thiết như bọc đạn hai khẩu súng ngắn dự trữ trữ, chiếc võng ni lông, cái radio ba băng, một bộ quân phục, màn tuyn và tấm đắp cho vào ba lô con cóc khá gọn. Mọi thứ tôi vứt lại mặc dù trước đây nó rất đáng giá với đời sống của tôi. Không gì quý hơn Tổ quốc đã được độc lập hoàn toàn. Thống nhất - hòa bình được lập lại từ Bắc chí Nam. Tôi nhớ lại và tự nói với mình: “Chà, 29 năm về trước, mình từ giã gia đình ra đi ở tuổi niên thiếu rồi trở thành anh bộ đội cụ Hồ tham gia đánh Pháp. Lúc ấy mình mang theo những thứ gì nhỉ? Một cái bị lác với bộ quần áo đã vài miếng vá mặc thời đi học. Một tấm đắp cũ sờn mép lỗ đỗ những vết thủng to bằng hòn bi. Chỉ thế thôi. À, khi ra khỏi nhà bà ngoại chạy theo nhét vào túi lọ dầu xoa Nhị thiên đường, chai thuốc sát trùng phòng khi trái gió trở trời..!

Hôm nay trở về với chiếc ba lô con cóc nhẹ tênh. Chà có ai hỏi mình trả lời sao đây? - “Anh đi chừng ấy năm bây giờ về được gì ?” - Sao có chuyện tính toán so đo ấy nhỉ ? Được - Mất à? Rõ ràng như cái bàn tay có năm ngón. Mất cái kiếp đời nô lệ ngựa trâu. Còn được cái không thể gì so sánh quý giá vô ngần. Hồi vắt chiếc bị lác trên vai, đầu trần chân đất đi theo tiếng gọi Bác Hồ tham gia đánh Tây - Tây bại. Tiếp tục đuổi Mỹ - Mỹ cút. Đến nay lật ngụy - ngụy nhào. Dân tộc độc lập, Tổ quốc thống nhất. Được cả nước. Cái được này quá lớn, lấn át, xóa đi bao nỗi nhọc nhằn, đôi chút uất ức hận lòng, những thiệt thòi kể cả những giọt nước mắt đắng cay, tủi nhục... do sự đố kỵ chèn ép, áp đặt bất công... Dù gì mình cũng quá hạnh phúc cơ mà. Hàng triệu đồng chí đồng bào không được như mình chứng kiến ngày huy hoàng của Đất nước. Họ đã yên nghỉ dưới những nấm mộ chôn cất vội vã sơ sài, thậm chí hài cốt còn vương vãi nơi rừng sâu nủi thẳm nào đó! Họ đã tạo hạnh phúc hôm nay cho mình, cho mọi người, cho cả dân tộc. Họ đâu có tính toán thiệt hơn. Còn mình - đến lúc này vẫn sống tuy ba mảnh đạn còn ghim trong người. Mỗi khi trái gió trở trời nó hành hạ mình đau buốt kinh khủng. Điều quan trọng mạng sống vẫn còn. Mạng sông tồn tại suốt 29 năm làm lính Cụ Hồ. Mình tự hào không để bị ô danh và hổ thẹn với người đã khuất.

Bây giờ mình sẽ gặp lại gia đình ở quê Phan Thiết (Bình Thuận). Má đã tuổi 74. Bà ngoại chắc không còn. Vợ con đang sống ở miền Bắc. Mười năm không được tin. Đứa con gái lớn khi từ biệt ra đi nó mới hơn 3 tuổi, thằng em vừa tròn 3 tháng, cả ba mẹ con tự lo sinh tồn dưới bom đạn cuộc chiến tranh phá hoại ác liệt của đế quốc Mỹ. Hình bóng cả ba lúc nào cũng theo mình trong cuộc hành quân xẻ dọc Trường Sơn thâu đêm suốt sáng, sau một trận chiến ác hệt hay trong giấc ngủ chập chờn dưới lòng địa đạo. Phải - Trong ba lô không có gì quý giá nhưng căng đầy hạnh phúc và niềm kiêu hãnh tự hào!

Xe tôi trở lại con đường đã đi hôm qua.

Mặt trời xế bóng chúng tôi đặt chân lên lộ 1 (Củ Chi - Tây Ninh). Điều khác biệt đập ngay vào mắt lúc này là vô vàn cờ giải phóng đủ mọi kích cỡ. Cờ chăng qua đường, cờ trên ngọn cây, cờ nơi cửa ngõ, cờ trước hiên nhà... Chiều xuống gió lộng. Cờ bay như những cánh bướm rợp màu xanh đỏ điểm sao vàng. Có điều màu xanh không đồng nhất. Có lẽ người dân mới nhận thức cờ giải phóng có hai màu xanh đỏ ngôi sao vàng ở giữa. Còn màu xanh đậm nhạt thế nào chưa hình dung, nên có màu xanh nước biển, xanh lá cây, xanh dương, xanh da trời... Cửa mọi nhà không còn đóng kín như hôm qua. Sáng nay trên đường từ sở chỉ huy cánh Tây-Nam và binh đoàn 232 về, lai rai một số nhà đã mở cửa. Giờ đây nhà nào cửa cũng mở toang. Sinh hoạt nơi nơi trở lại bình thường. Tuy thế vẫn còn e dè không mấy người ra đường. Nhiều trẻ nít nghịch ngợm cũng chỉ nép mình bên trong rào dậu lấp ló nhìn ra. Náo nhiệt ồn ào là những tốp, toán lính ngụy bỏ ngũ, rã ngũ hay được quân ta phóng thích kéo dài từng đoàn từ hướng Củ Chi về Trảng Bàng và các huyện khác trong tỉnh Tây Ninh. Họ toàn mặc quần đùi, mình trần, tay không, không mũ không giày. Họ lột bỏ vứt đi tất cả thứ gì của sắc phục “Quân lực Việt Nam Cộng Hòa”. Những thứ đó không tạo ra vinh quang mà chỉ bắt họ mang vào thân điều nhục nhã. Họ đi vung tay múa chân la hét tỏ sự vui mừng tột độ khi thấy mạng sống lúc này vẫn còn, có thể lành lặn. Ít giờ nữa họ về tới nếp nhà quen thuộc. Bao người thân của họ đang nóng lòng đón đợi. Họ tung hô giải phóng muôn năm! Hòa bình muôn năm! Đoàn người kéo dài hàng ky lô mét. Nhiều chiếc xe buýt chở đầy nghẹt những người như họ. Họ bám vào thành xe, chen nhau trên nóc xe. Mỗi khi nhìn thấy xe tôi cắm cờ giải phóng chạy qua ngược chiều với họ, họ tung hô vang trời: Giải phóng muôn năm! Hòa bình muôn năm!

Một tình huống bất ngờ xảy ra. Trong đám đông lính rã ngũ, một tốp ba người tách ra chạy đón đầu xe tôi. Hai đồng chí vệ binh lập tức cho đạn lên nòng. Tôi vẫy tay ra hiệu yên tâm, đoạn ra trước đầu xe xem họ giở trò gì? Ba người đến trước chúng tôi rập chân hơi cúi gập người chào theo kiểu nhà binh. Một trong số họ như viên chức hơn là lính tráng xin phép chúng tôi nói mấy câu cảm tưởng. Họ vui mừng chiến tranh kết thúc. Hòa bình trở lại điều mà mọi người như họ van vái mong mỏi ngày đêm. Đất nước độc lập thống nhất, bản thân họ cũng được giải phóng. Họ được cách mạng khoan hồng. Rất biết ơn giải phóng. Quân giải phóng quá tốt ngoài sự tưởng tượng của họ... Họ luôn lập đi lập lại câu giải phóng tốt lắm. Đội ơn giải phóng. Hòa bình muôn năm!

Anh Chín Lộc nói mấy câu động viên khích lệ, hoan nghênh họ thức thời, nhận biết điều phải. Không muốn tiếp tục duy trì chiến tranh. Điều này chỉ làm cho máu người Việt thêm đổ chỉ có lợi cho bọn hiếu chiến bên kia đại dương. Anh giải thích vắn tắt chính sách tù hàng binh của Nhà nước cách mạng....

Khi chúng tôi nói chuyện với người đại diện của họ, đám đông kéo đến tuân thủ giữ một khoảng cách nhất định, lắng nghe chăm chú, trật tự. Anh Chín Lộc dứt lời họ vỗ tay hoan hô vang dậy. Những khẩu hiệu giải phóng muôn năm! Hòa bình muôn năm! Lặp đi lặp lại vang xa...

Đồng bào ngay thị trấn Củ Chi cũng như các thị tứ ven đường ở trong nhà dè dặt nhìn ra. Một số tỏ ra hồ hởi phấn khởi, còn lại thái độ không ác cảm cũng chưa tỏ ra vồn vã thân thiện. Ngoài đường vắng tanh. Thỉnh thoảng xuất hiện năm ba tốp du kích hoặc cán bộ địa phương hối hả làm nhiệm vụ. Những chiếc xe buýt chở lính “Cộng hòa tan ngũ chạy về hướng Tây Ninh. Những xe vận tải Zin to lớn sơn màu cỏ úa của quân ta phủ kín vải bạt lướt qua về hướng Sài Gòn.

Chúng tôi vượt qua cầu Tham Lương. Điện hai bên đường bật sáng. Những xí nghiệp đầu tiên đập vào mắt như nhà máy bột ngọt Vifon, nhà máy dầu ăn Nakyco... đặc biệt nhà máy dệt Vinatexco... làm chúng tôi không ít ngỡ ngàng. Trông nó bề thế, khang trang to đẹp. Như bác nhà quê ra phố lần đầu cái gì cũng làm tôi lạ mắt. Đồng chí Thành cán bộ quân báo được phái đi cùng chúng tôi vốn sinh trưởng tại Sài Gòn. Anh Chín Lộc cũng thế. Anh Chín thoát ly mấy mươi năm, còn Thành chia tay Sài Gòn chưa quá 7 năm. Trở về anh không nhận ra vùng này. Anh cũng như tôi thấy cái gì cũng lạ. Anh bảo lúc ở nhà, nơi này là đồng không mông quạnh. Anh chậc lưỡi: “Gớm, chỉ mấy năm thằng Mỹ đẩy Sài Gòn ra tới đây”.

Anh Chín Lộc đưa tay quét một vòng từ đông sang tây đập vai tôi bảo: “Cái vừng sáng bồn chồn thương nhớ... đó” của Lê Anh Xuân bắt nguồn từ đấy. Anh hất đầu về phía một rừng đèn điện sáng lóa chạy dài tít tắp. Cặp mắt tôi lâu ngày quen nhìn bóng đêm ở miền rừng núi đồng quê, giờ nhìn muôn vàn bóng điện như muôn vì sao đêm lấp lánh thật lạ mắt, thú vị.

Tôi nhận ra sân bay Tân Sơn Nhất về phía trái. Lửa bốc cao ngùn ngụt từ một đám cháy nơi nào đó trong sân bay. Tôi đoán đấy là hậu quả của pháo binh hạng nặng tầm xa quân ta cấp tập vào đây lúc mờ sáng trong giai đoạn hỏa lực chuẩn bị. Điều này làm tôi sực nhớ đến chuyện cách đây hơn hai năm.

Khoảng tháng giêng năm 1973 khi tôi còn là Trung đoàn trưởng trung đoàn đặc công 119 trực thuộc Bộ Tư lệnh Miền. Được sự hỗ trợ giúp đỡ nhiều mặt của Bộ chỉ huy quân sự tỉnh Bình Dương, tôi trực tiếp cùng đồng chí tỉnh đội phó Châu chỉ huy đơn vị ĐKB (một loại hỏa tiễn chiến thuật tầm gần) phóng 42 quả loại nặng vào sân bay Tân Sơn Nhất. Chúng tôi đã vượt qua bao khó khăn tưởng chừng không kham nổi. Mệnh lệnh của đồng chí Hoàng Văn Thái Tổng tham mưu phó và Trần Văn Trà tư lệnh B2 giao cho tôi phải đánh phủ đầu vào vị trí xung yếu này trước giờ GMT ngừng bắn có hiệu lực theo hiệp định Paris về Việt Nam đã được ký kết. Đồng chí Ba Trần tham mưu phó B2 chuyển lệnh của hai đồng chí trên cho tôi, và nhấn mạnh ý nghĩa chính trị của trận tập kích hỏa lực này. Đặc biệt trận đánh phải thực hiện trước giờ ngừng bắn. Bộ Tư lệnh Miền chỉ thị đường dây hậu cần (814) và tỉnh đội Bình Dương bằng mọi giá hỗ trợ chúng tôi thực hiện cho được nhiệm vụ, đặc biệt bảo đảm đưa từ 40 đến 50 quả đạn vào trận địa phóng.

Sau khi dự bữa cơm chiêu đãi tiễn chân tại Bộ tham mưu Miền ở bên kia biên giới Việt Nam, tôi một mình với chiếc xe đạp xuyên rừng mất 2 ngày 1 đêm về chiến khu Bàu Cá Lóc của Bình Dương, tập trung đơn vị chuyên bắn hỏa tiển khẩn trương chuẩn bị.

Khó khăn nhất của chúng tôi là chọn trận địa bắn.

Nếu theo trục hữu ngạn sông Sài Gòn thâm nhập xuống Hóc Môn tiến công hỏa lực ở cự ly vừa phải vào khu Tân Sơn Nhất là địa bàn hoạt động quen thuộc của tôi khi còn ở trung đoàn 88 và sau này về phân khu 1. Nhưng trục này thuộc phạm vi tác chiến đã được phân công cho đơn vị bạn (trung đoàn 115). Hướng thâm nhập của tôi phía tả ngạn sông Sài Gòn thuộc địa bàn tỉnh Bình Dương nơi tôi còn lạ nước lạ cái. Mục tiêu lại chếch về hướng của trung đoàn đặc công 115. Tầm bắn ĐKP xa nhất 11km. Phải chọn trận địa bắn đến mục tiêu 10 km trở lại bảo đảm chắc trúng. Mục tiêu càng xa tản mác đạn rơi càng rộng. Hơn nữa lần bắn này để bảo đảm gọn nhẹ khi luồn vào vùng địch, chúng tôi không mang theo nòng pháo mà đắp bệ phóng. Đáp ứng yêu cầu trên, trận địa phải nằm sâu trong vùng địch . 42 quả tên lửa, mỗi quả tháo rời 3 bộ phận từ 4 đến 6 người vận chuyển, số đạn đó phải có từ 150 đến 200 dân công (tỉnh ủy và tỉnh đội Bình Dương đã phải huy động cán bộ, nhân viên, chiến sĩ các cơ quan quân, dân, chính, Đảng làm nhiệm vụ này). Ngoài ra còn 3 đại đội bộ binh yểm trợ và cơ quan chỉ huy...

Chừng ấy người luồn sâu vào hậu cứ địch, vượt qua bao nhiêu đồn bót, những ổ phục kích, những cặp mắt cú vọ săn đêm của bọn bình định nông thôn, bọn gián điệp do thám phượng hoàng hòa lẫn trong dân là điều vô cùng kho khăn.

Trong giai đoạn chuẩn bị, sở chỉ huy chúng tôi đặt tại hầm đá, (một căn hầm trước đây quân Nhật khai thác lấy đá) trong khu rừng diện tích khoảng nửa héc-ta. Đây là “căn cứ lõm” nổi tiếng ở địa phương, Mỹ - ngụy không sao mò vào. Đồn bót của chúng trước mặt, hai bên chúng tôi cách bảy tám trăm mét. Cứ mỗi chiều sắp tối, một cán bộ quân báo kỹ thuật đến trải tấm bản đồ trong vùng báo cáo với chúng tôi các điểm đêm nay chúng sẽ phục kích. Nhìn lên bản đồ nếu ai không quen “tính nết” của chúng sẽ hoảng lên. Hàng chục điểm chấm bằng bút chì xanh chi chít lên mặt bản đồ địa hình 1/50.000. Đây là những tọa độ ghi dấu địch sẽ phục kích báo cáo lên cấp trên của chúng mà nhân viên kỹ thuật của ta thường xuyên bắt được qua sóng vô tuyến.

Thật ra chúng bịp cấp trên của chúng. Mười điểm nhưng chỉ một đến hai điểm là có thật.

Tuy nhiên chui qua được mạng lưới tai mắt này, đưa một lực lượng không ít dùi sâu vào vùng địch mà không bị lộ làm đầu óc tôi muốn mụ đi khi suy nghĩ tìm cách khắc phục.

Chúng tôi phải mất cả tuần để bắt liên lạc với cơ sở, tổ chức Đảng, du kích mật vùng Lái Thiêu. Được sự lãnh đạo chặt chẽ, khôn khéo của Đảng bộ địa phương, một lòng một dạ của quần chúng trung kiên đã vô hiệu hóa tai mắt bọn tình báo gián điệp nằm vùng. Lực lượng vũ trang mật đã tổ chức đường dây dẫn dắt lực lượng chúng tôi thâm nhập đến đích an toàn trong đêm tối của những ngày giáp Tết. Trận địa bắn tại xã Bình Nhâm cách bắc chi khu Lái Thiêu của giặc chưa tới nghìn mét.

Viên đạn cuối cùng được phóng đi trước giờ ngừng bắn có hiệu lực cho cả đôi bên 15 phút. Cuộc tập kích hỏa lực trúng mục tiêu gây kinh hoàng cho Mỹ-ngụy, một thắng lợi mang nhiều ý nghĩa chính trị.

Một cái đập mạnh vào vai làm tôi giật mình cắt đứt dòng hồi tưởng, lôi tôi trở về thực tại. Đồng chí Thành quân báo chỉ về hướng bên trái xe đang chạy báo cho biết đó là trại lính dù ngụy Hoàng Hoa Thám. Dưới ánh đèn đường tôi xác định lên bản đồ tìm con đường dẫn vào sân bay gần nhất. Tôi chỉ cho mọi người biết ô kẻ hình chữ nhật bằng bút chì đen. Đó là ô do tôi xác định tọa độ theo lệnh đồng chí Ba Trần chuyển qua Bộ Tư lệnh pháo binh chiến dịch thông báo cho biết đó là trại Đa-vít nơi phái đoàn quân sự của ta đang trú đóng, yêu cầu “miễn trừ” đừng có mà đụng đến khi pháo ta cấp tập vào sân bay. Căn cứ bản đồ, con đường xuyên qua trại lính dù đến Đa-vít là ngắn nhất, cần phải hỏi thăm đường. Nhưng tại chỗ chúng tôi dừng xe cũng như suốt đoạn đường đi qua không hề thấy một bóng ai, không một chiếc xe dù là xe thô sơ. Phố xá vắng tanh. Nhà, phố nào cửa cũng đóng im ỉm. Chỉ có điều làm người ta không có cảm giác đây là vùng đất chết do đèn đường rực sáng.

Tôi gõ cửa một căn phố. Im lặng. Đến lần thứ ba, tôi tự xưng quân giải phóng xin hỏi thăm đường. Chủ nhà thận trọng hé cửa vừa đút lọt bàn tay. Một giọng thều thào vọng ra: “Ông cần gì?” Tôi trình bày lý do. Hình như qua khe cửa hẹp chủ nhân nhìn rõ chúng tôi và chiếc xe jeep cắm cờ giải phóng. Cánh cửa gỗ được kéo rộng hiện ra một cụ già qua giọng nói vẻ cởi mở hơn. Ông khuyên chúng tôi vào sân bay không nên xuyên qua trại lính dù, mà xuống ngã tư Bảy Hiền qua Lăng Cha Cả đến trước cổng Bộ Tổng tham mưu ngụy có đường vào. Tôi dò trên bán đồ qua sự chỉ dẫn của ông. Thành quân báo biết đường này. Tôi cám ơn ông cụ định quay ra xe. Ông giữ chúng tôi lại mong được thông cảm. Ông nói: “Quân giải phóng đánh chiếm thành phố, ai cũng thấy xe tăng Bắc Việt - Việt Cộng ầm ầm tràn vào trại lính dù. Tổng thống tuyên bố đầu hàng vô điều kiện trưa nay. Nhưng gia đình ông cũng như mọi nhà vẫn dè dặt. Họ sợ trong lúc hỗn quân hỗn quan bọn xấu lợi dụng xông vào vơ vét. Chúng tra khảo bắt nộp của, giết người không nương tay nên không một ai dám ló ra đường”. Tôi liếc nhìn vào trong nhà thấy mấy bóng người lấp ló sau bức màng trúc lay động. Nếu nghĩ không lầm, tôi đoán họ tò mò nhìn trộm xem mấy “ông giải phóng” ra sao? Ông xin phép nói thêm lời cuối: “Lúc đầu tôi tưởng quý ông là quân Bắc Việt, không dè Việt Cộng. Toàn nói giọng Nam”. Ông tấm tắc khen chúng tôi ăn mặc đẹp chững chạc nho nhã khác hẳn lính cộng hòa.

Vì vội, tôi chỉ giải thích vắn tắt cho ông rõ cái từ “Bắc Việt, Việt Cộng” là do Mỹ-ngụy gán cho quân giải phóng. Thực chất chỉ là một.

Cám ơn ông. Chúng tôi tiếp tục chuyến đi.

Đèn pha xe tôi chiếu sáng khung cửa to lớn đồ sộ của Bộ Tổng tham mưu ngụy. Nhận rõ sắc phục quân ta qua lại bên trong chúng tôi rất mừng. Anh em cũng dễ nhận ra chúng tôi qua lá cờ giải phóng cắm ở đầu xe. Một số chạy đến vây lấy tíu tít chào hỏi, chúc mừng, hoan hô... Hỏi ra mới biết đây là một đơn vị thuộc sư đoàn bộ binh 10 đánh chiếm cơ quan đầu não ngụy quân và chốt giữ tại đây.

Tạm biệt, chúng tôi quay đầu xe lao vào cổng sân bay. Lòng vòng thế nào lọt vào đường băng cất hạ cánh. Tại đây chúng tôi bắt gặp khắp nơi hàng trăm xe máy đủ kiểu đủ loại bị vứt bỏ. Có những chiếc ôtô sang trọng đắt tiền không chủ nép bên lề đường còn cả chìa khóa gắn vào ổ khóa điện.

Đến sát chân đài chỉ huy sân bay, xác định trên bản đồ một lần nữa thấy trại Đa-vit cách đấy không xa, tôi cho xe chạy thẳng đến đó. Cách cả trăm mét, anh em trong trại nhận rõ lá cờ giải phóng trên xe vội mở cổng ùa ra vay đón chúng tôi. Chưa kịp xuống xe đã có hàng chục câu hỏi tới tấp đặt ra. Chúng tôi thông tin đến các đồng chí chi tiết hơn về năm cánh quân của ta đồng loạt tấn công Sài Gòn. Chuyện tổng thống ngụy quyền tuyên bố đầu hàng anh em ở đây đã rõ qua đài Hà Nội, đài Sài Gòn. Tôi cũng thông tin đến các đồng chí sự lo âu của Bộ Tư lệnh và anh Ba Trà đối với anh em trong này. Anh em xô lại công kênh chúng tôi hò reo vang trời chúc mừng chiến thắng.

Các đồng chí phụ trách ở đây đưa chúng tôi tham quan một vòng trại Đa-vit. Một khu nhà trệt, tường gạch lợp tôn hoặc ngói xi măng. Tuy có trần nhưng nóng kinh khủng. Đêm xuống đã lâu không khí vẫn oi bức. Ai cũng mình trần. Tôi lẩm bẩm: “Ở Sài Gòn mà nóng và muỗi thế này, ở chiến khu thoải mái hơn”. Các anh chỉ chúng tôi xem một vòng hào có những ụ chiến đấu, hầm tránh bom pháo chắc chắn bao bọc chung quanh trại. Các anh ở đây cho biết như dự đoán cấp trên, đến lúc nào đó bọn ngụy sẽ làm khó dễ. Chúng sẽ cắt những chuyến bay từ đây về Lộc Ninh (một huyện lỵ bắc thị xã Bình Long ta đã giải phóng trước khi hiệp định Paris về Việt Nam có hiệu lực, sau trở thành gần như “thủ đô” vùng căn cứ kháng chiến của ta. Nên anh em trước đó đã tranh thủ qua những chuyến bay ra vào bí mật chuyển một số vũ khí đạn dược đưa vào trại. Dần dà đủ số cần thiết để trang bị mọi người sẵn sàng chiến đấu.

Theo những điều khoản cụ thể của hiệp định Paris, Mỹ-ngụy phải chọn vị trí ở và làm việc cho hai phái đoàn ngoại giao quân sự của Việt Nam dân chủ cộng hòa và của Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam. Mỗi tuần chúng phải cho một chuyến trực thăng để chuyên chở cán bộ nhân viên hai phái đoàn ta từ trại Đa-vit về Lộc Ninh và ngược lại.

Chiến thắng Tây Nguyên đã làm ngụy hoang mang lo sợ. Chúng giở trò lật mặt phong tỏa phái đoàn ta tại trại Đa-vit. Ở đây như bị giam lỏng không ra khỏi hàng rào. Anh em mất liên lạc với chỉ đạo bên ngoài nên không nắm được tình hình cụ thể. Mọi việc chỉ trông vào cái radio. Hôm phi đội không quân ta sử dụng máy bay chiến lợi phẩm A37 do Nguyễn Thành Trung (một sĩ quan lái máy bay chiến đấu của không quân ngụy phản chiến ném bom dinh Tổng thống ngụy rồi lái máy bay về với ta. Anh cũng là cơ sở của ta gài vào hàng ngũ địch) dẫn đường ném bom Tân Sơn Nhất. Lúc đầu cứ ngỡ đây là hành động phản chiến của nhóm phi công ngụy.

Hai ngày qua pháo binh ta cấp tập vào sân bay và các mục tiêu gần đó, anh em đoán chắc thời cơ phản công đã đến nên quá đỗi mừng mà cũng lo. Tất cả sẵn sàng chiến đấu đến cùng nếu chúng bày trò tấn công hủy diệt.

“Đây - Đồng chí hướng dẫn vừa nói vừa chỉ cho tôi xem một lỗ thủng to bằng cái nong nơi bức tường căn phòng dành cho các cuộc họp báo quốc tế - Một quả đạn pháo của ta rơi lạc vào đây làm một đồng chí quan sát bên trên thương vong”.

Tôi hỏi các anh chuyện cơ sở bên Ban binh vận Trung ương Cục có cho người bắt liên lạc với đoàn để đưa anh em thoát khỏi nơi đây khi tình huống tấn công của ta được thực hiện. Các anh cho biết dạo trước được phổ biến một kế hoạch như thế. Những ngày gần đây chưa thấy cơ sở nào móc nối thực hiện chuyện này.

Anh Chín Lộc đập vai tôi gật gù như đã rõ câu chuyện giữa tôi và ông Ba Trần trao đổi lúc trưa ở căn cứ chỉ huy sở.

Tôi bổ sung cho anh biết thêm.

Trong khi cơ quan tham mưu và Bộ Tư lệnh chiến dịch tháo luận giải quyết các tình huống khi chuẩn bị và thực hiện kế hoạch chiến dịch, một vấn đề đặt ra làm sao bảo đảm an toàn cho phái đoàn thương quyết quân sự của ta trong trại Đa-vit. Các anh được thông báo bên Ban binh vận hạ quyết tâm trước lãnh đạo Trung ương Cục bảo đảm thực hiện thành công kế hoạch dùng cơ sở bên trong đã được chuẩn bị sẽ đưa toàn thể đồng chí ta thoát ly khỏi Đa-vít đến một điểm hẹn tại Hóc Môn. Bên Bộ tham mưu Miền cho lực lượng đón rước về căn cứ.

Kế hoạch xem rất khả thi. Lãnh đạo Trung ương Cục tin tưởng.

Nhiều lần cơ quan chính trị Miền làm việc với Ban binh vận đều nhận sự đảm bảo như thế.

Đêm tổng thống ngụy quyền Nguyễn Văn Thiệu đến Quốc hội đọc diễn văn từ chức và trao quyền cho Trần Văn Hương cũng là lần đầu trong đời tôi biết ti vi là gì.

Xem xong đoạn này ông Ba Trần giao nhiệm vụ cho tôi đi ngay trong đêm đến Ban binh vận hỏi lại một lần nữa kế hoạch được triển khai thế nào mới yên tâm.

Suốt 5 giờ từ chiến khu Tà Thiết thuộc huyện Lộc Ninh tỉnh Bình Long, trên con đường mòn một lối đi gồ ghề khúc khuỷu, chiếc Honda 90 xuyên màn đêm đến Lò Gò thuộc huyện Tân Biên tỉnh Tây Ninh, vất vả lắm mới tìm được căn cứ Ban binh vận. Giờ này người ta còn thức tổ chức liên hoan tưng bừng. Không rõ người ta ăn mừng về cái gì. Dọ hỏi mãi vẫn không tìm ra ông Bảy D. người ta bảo không biết ông đi đâu? Ông là trưởng ban. Chỉ có ông nắm kế hoạch. Ngoài ông ra chẳng ai biết mô tê gì?


Anh em trong trại pha cho chúng tôi một soong đầy sữa đặc, một chậu mì tôm. Hai món ăn chính trong trại suốt thời gian giặc ngụy phong tỏa. Suốt cả ngày chúng tôi không có miếng cơm vào bụng, chỉ nhâm nhí tí lương khô do Trung Quốc viện trợ. Mừng chiến thắng nên chẳng ai thấy đói. Tuy vậy uống ly sữa, ăn vội bát mì, chúng tôi bắt ghế ra sân hàn huyên mọi thứ chuyện. Trời quá nóng, mọi người quây quần bên nhau rôm rả với niềm vui chiến thắng.

Một đồng chí trong phái đoàn đến nói với tôi, lo âu cho các đồng chí quốc tế Balan, Hung-ga-ri không biết lúc này ra sao? Họ ở một nơi riêng biệt. Tuy không có nhiệm vụ bắt liên lạc với họ, nhưng chúng tôi thấy trách nhiệm mình sẵn sàng đi tìm. Chẳng một ai trong phái đoàn từ trước đến giờ bọn ngụy cho phép đến gặp họ. Chúng tôi xác định vị trí ở của họ tự đi tìm lấy.

Xe chúng tôi lướt qua nhiều phố vắng. Đèn đường sáng trưng. Đường phố rộng thênh chạy sâu hun hút. Không một bóng người, một chiếc xe, một lá cờ... Thỉnh thoảng bắt gặp mấy chú mèo hoang băng vút qua dưới ánh đèn pha lẫn vào hẻm tối.

Lần đầu tiên đến Sài Gòn tôi không biết đâu là đâu. Anh Chín Lộc và Thành quân báo luôn tay chỉ trỏ gọi những tên đường phần lớn là tên những nhân vật lịch sử.

Theo vòng xoay một bùng binh lớn, Thành cho biết đây là Ngã Sáu Lê Văn Duyệt sẽ qua đường Trần Quốc Toản một đoạn (nay là đường 3 tháng 2), theo đánh dấu trên bản đồ Thành cho xe dừng trước một cổng sắt cao quá đầu gần mét. Bên trong, một tòa nhà nhiều tầng to lớn đồ sộ (nay là khách sạn Kỳ Hòa thuộc quận 10). Chúng tôi lúng túng không biết gọi cửa thế nào. Bên trong bỗng nhiều tiếng hét: “Cờ giải phóng kìa. Bộ đội ta đến rồi”. Một đoàn người ta có, Tây có túa ra. Cửa sắt mở toang. Chúng tôi bị siết chặt trong những vòng tay. Tai muốn ù bởi những tiếng reo: Hoan hô chiến thắng, Việt Nam độc lập muôn năm! Hồ Chủ tịch muôn năm!

Giống như vừa đến trại Đa-vít, hàng chục câu hỏi được phát ra. Anh em trong này chỉ biết tin qua đài phát thanh. Tốp chúng tôi là quân giải phóng đầu tiên anh em nhìn thấy. Chúng tôi lập lại nội dung thông báo tình hình và kể năm ba chi tiết đã nắm được.

Đến lúc này mới được giới thiệu với nhau. Mây đồng chí Hung-ga-ri, Ba Lan cao lớn cứ nắm hai tay chúng tôi mà lắc, sau đó chăm chú nghe tôi và anh Chín Lộc nói qua phiên dịch. Các đồng chí sung sướng, xúc động đến nghẹn lời khi phát biểu chào mừng chiến thắng của các đồng chí Việt Nam cũng là chiến thắng của Ba Lan và Hung-ga-ri xã hội Chủ Nghĩa.

21


Sau ngày giải phóng miền Nam, thống nhất Đất Nước gần 2 năm, chị vợ anh Hiến từ Hà Nội vào tìm đến nhà tôi hỏi thăm về sự hy sinh của chồng. Tôi và anh Tư Hượt đưa chị trở lại chiến khu xưa tìm mộ anh ấy. Chị đang là công nhân, Đảng ủy viên nhà máy rượu Hà Nội. Cả hai vợ chồng đều gốc dân thủ đô.

Khi đưa chị đến chỗ anh hy sinh, địa hình ở đây một lần thay đổi. Trước đây, năm 1971 Mỹ ủi trắng thành bình địa. Chỉ cách sáu bảy năm đã lại thành khu rừng tự nhiên rậm rịt. Cây đã cao đến năm sáu mét. Cây cầy cổ thụ là vật chuẩn đánh dấu ngôi mộ tập thể hai anh đã bị Mỹ dùng mìn đánh gục và thiêu hủy chẳng để lại dấu tích. Không còn biết đâu là mộ, chị đành hương hỏa giữa rừng nơi tôi ước đoán anh ngã xuống mà khóc anh. Nhìn chiếc khăn tang chị chít trên đầu (tuy anh đã mất 7 năm) và tiếng khóc não lòng của chị, tôi như đứt từng khúc ruột. Tôi không thể có lời an ủi nào hơn là để chị trút bao nỗi buồn thương qua tiếng nức nở người vợ khóc chồng.

Hơn hai tiếng đồng hồ chị vẫn ngồi đó gục đầu vào thân cây lặng đi. Tôi mơ hồ như hồn chị xuất ra khỏi thể xác bay đi gặp vong linh anh lởn vởn đâu đó! Còn tôi đứng cách chị mươi lăm bước chân lẩm nhẩm câu thuộc câu chăng bài hát “Chiêu hồn” học được trong những ngày đầu cách mạng :

“... Dưới lá cờ thiêng bay trên non chiêu hồn bao anh em đồng chí. Vì đời hy sinh cùng vì dân điêu linh đã khuất lánh trần đi. Đèo cao ôi hoang vu gió núi rào chiều sang thu…”

Năm 1985, tôi được cử ra Hà Nội học ở Học viện quân sự cấp cao (nay là Học viện Quốc Phòng) có đến thăm gia đình chị ở Phố Huế. Chị và đứa con trai (anh chị chỉ có một đứa duy nhất) ở trong căn nhà nhỏ hẹp 9 mét vuông. Bàn thờ anh đã chiếm phần trang trọng nhất trong căn phòng. Con trai hai anh chị nay đã 21 tuổi. Giống trường hợp như tôi, anh đi chiến trường khi chị vừa sinh cháu được vài tháng tuổi. Bây giờ cháu cao lớn có khuôn mặt, vóc dáng y hệt bố. Chị vẫn ở vậy với con. Tuổi trạc bốn mươi, nhưng nét xuân sắc thời con gái chưa phai nhạt mấy.

Đúng như Hiến lúc còn sống mỗi khi tâm sự riêng tư với tôi, anh ngâm mấy câu trong bài thơ “Nhà tôi” nổi tiếng của tác giả Yên Thao:

“…
Tôi có người vợ trẻ đẹp như thơ
Tuổi chớm đôi mươi cưới buổi dâng cờ
Má trắng mịn thơm thơm mùa lúa chín
Ai bước đi mà không từng bịn rịn
Rời yêu thương nào có mấy ai vui
Em lặng hồn nhìn với lúc chia phôi
Tôi mạnh bước mà nghe hồn nhỏ lệ..!
…

Chị vẫn là công nhân có chân trong ban lãnh đạo Đảng nhà máy rượu. Chị chuyện trò với tôi mà hai khóe mắt đẫm nước. Tôi thầm cảm phục chị. Tiễn chồng ra đi khi chị vừa sinh con đầu lòng ở lứa tuổi đôi mươi. Thế mà bây giờ chị đã trên bốn mươi vẫn một dạ nuôi con thờ chồng. Vợ tôi chỉ đợi tôi mười năm ba tháng. Còn chị đã trên hai mươi năm gối chăn lạnh lẽo. Ôi! Có sự thủy chung son sắt nào hơn!

Chị cho biết căn nhà này vốn hai vợ chồng ở khi mới cưới. Bây giờ anh đã mất. Mấy người anh em bên chồng cả mẹ chồng xua đuổi đòi lại căn nhà. Nếu phải ra đi không biết mẹ con trú ngụ nơi đâu? Nhờ chính quyền địa phương can thiệp và sự giúp đỡ của anh chị em đồng nghiệp trong nhà máy, chị mới “bám trụ” được cho đến nay. Nhưng hàng ngày họ hàng bên chồng cứ gây khó dễ, hăm he, kiện cáo...

Tôi ra về đầu óc miên man nặng trĩu suy nghĩ về số phận con người suýt nữa đâm phải người đàn ông đi ngược chiều. Ông trợn mắt lầm bầm gì đó với tôi. Tôi cúi đầu xin lỗi mặc dù ông ta đi trái luật giao thông.

Cuối năm 1988, tôi phụ trách chỉ huy trưởng trung tâm tập huấn chiến dịch, chiến thuật cho cán bộ trung cao cấp quân sự phía Nam do Quân khu 7 quản lý, bất ngờ gặp lại chị. Lần này hai mẹ con vào cùng con trai của ông Năm Dũng người đã hy sinh cùng lúc với anh Hiến chồng chị. Cả ba người được tạm trú tại bộ phận tiếp tân T67 Quân Khu.

Anh con trai ông Năm Dũng trên ba mươi rất giống cha. Con giống bố chuyện thường tình, nhưng cả hai liệt sĩ đã để lại giọt máu của mình đều giống cha như đúc.

Chuyến đi vào Nam của ba người không ngoài tìm kiếm mộ chồng, mộ cha tuy rất vô vọng. Ít ra cũng biết nơi chồng mình, cha mình đã ngã xuống ra đi vĩnh viễn bởi những làn đạn cay nghiệt của quân thù.

Tôi xin phép Quân khu nghỉ 5 ngày để đưa chị và mấy cháu trở lại chiến khu xưa. Tôi được trên cấp cho hai ôtô và một tổ công tác 4 chiến sĩ. Nếu tìm được mộ cất luôn hài cốt mang về.

Để dễ tìm vị trí mộ, tôi ghé thị xã Bình Dương tìm nhà đồng chí Chức. Anh vốn là cán bộ cơ yếu từng sống cạnh tôi khi ở chiến trường phân khu 1. Chính tự tay anh và mấy chiến sĩ vệ binh lợi dụng hầm ẩn phi pháo cá nhân, khoét rộng thành huyệt mai táng hai anh Dũng và Hiến ngay sau lúc bị máy bay truy sát bên cạnh gốc cây cầy.

Chức đã xuất ngũ trở thành ông chủ tiệm phở nho nhỏ ở góc đường trong thị xã. May mắn tôi gặp được cả hai vợ chồng. Vợ anh vốn là cô em y tá từng sống chung với chúng tôi, khi ở phòng tham mưu phân khu 1. Tôi là chủ hôn cho hai người trong buổi lễ đơn giản ở chiến khu. Lâu lắm chúng tôi không gặp lại nhau.

Nghe tôi nói về chuyện tìm mộ, hai vợ chồng sốt sắng rất có trách nhiệm với đồng chí mình. Cô Liễu vợ Chức đòi theo vì buổi chiều bất hạnh ấy có mặt cô tại hiện trường. Tôi dùng “quyền người chỉ huy cũ” quyết định cô ở nhà lo cho ba cháu nhỏ và quản lý thay chồng cửa hiệu vỏn vẹn hai chiếc bàn gỗ mộc cũ kỹ, khách ăn chỉ ngồi được năm sáu người.

Một lần nữa, cảnh vật bởi bàn tay con người làm thay đổi. Khu rừng cây non mấy hec-ta nơi căn cứ xưa lại bị ủi trắng. Thay vào đó những hàng cây cao su mới trồng được một năm tuổi vươn mình thẳng tắp ngút ngàn. “Rừng che bộ đội, rừng vây quân thù” nơi đây đâu còn. Thay vào đó vài ba năm nữa cao su lớn lên sẽ chảy vàng trắng làm giàu đất nước.

Chúng tôi đứng đó ngóng trông bốn hướng đất trời mênh mông. Không còn chi dấu vết để lại một thời bom đạn. Hòa bình đã trở lại nơi này 14, 15 năm. Bến Chùa phố chợ nhỏ vùng đất rừng heo hút thời kháng chiến bây giờ đang thay da đổi thịt. Những ngôi nhà gạch chắc chắn vững chãi thay cho những túp lều tre nứa ọp ẹp thuở nào, chạy dài dọc theo trục lộ 14. Nhà nào cũng bao bọc bởi những khu vườn trồng cây ăn trái đang mùa sai quả. Có những vườn điều rậm rịt như rừng.

Chúng tôi chia nhau trú nhờ nhà hai mẹ con má Tám. Nhà má xưa kia cung cấp thực phẩm, nhu yếu phẩm cho các cơ quan trú đóng rải rác trong vùng. Ai cần mua gì như đường sữa, thuốc lá, bột ngọt, muối, xà bông, dầu xoa đá lửa... đăng ký với má hôm trước, hôm sau ra nhận về. Má chỉ lấy công làm lời. Má sống với người con gái đang tuổi dậy thì và cậu con trai út còn tuổi thiếu nhi.

Lần này gặp lại gia đình má khi tôi đưa chị Hiến và hai cháu về thăm căn cứ cũ, tìm mộ hai anh. Má chụp vò đầu tôi như hồi còn trẻ chửi vung lên: “Mồ tổ tụi bay. Nước nhà thống nhất độc lập rồi “dìa” Sài Gòn ở nhà cao cửa rộng, ăn sung mặc sướng chẳng thèm nhớ đến cảnh cũ người xưa. Bây giờ nếu giặc trở lại, tao mà thèm nuôi giúp bọn mày”. Tuổi má xấp xỉ tám mươi trông còn cứng cáp nhanh nhẹn.

Nói xong má lại cười, vừa bỏm bẻm nhai trầu, má tiếp: “Nói cho “dui”, bọn Mỹ có cho kẹo cũng chẳng bao giờ dám léo hánh đến xứ mình nữa phải không con”. Rồi má kể ra vanh vách một loạt tên họ mà má quen biết khi xưa rồi hỏi tôi bây giờ bọn nó ở đâu? làm gì? Có mạnh khỏe không? Gia đình thế nào?...

Thật tình sau giải phóng đã nhiều năm, anh chị em li tán mỗi người mỗi nơi để mưu sinh. Có người đang tại ngũ như tôi, có người đã phục viên, chuyển ngành... tôi không biết hết. Tuy đất nước đã độc lập tự do, nhưng những năm đầu rất khó khăn trong cuộc sống. Bản thân tôi xoay xở cho cuộc sống gia đình rất vất vả. Con trai tôi học phổ thông trung học, mỗi tuần phải dành 3 đêm cùng thằng bạn nó đạp xích lô kiếm thêm tiền để mua sách vở. Tiền lương tôi tằn tiện lắm cũng chỉ đủ ngày hai bữa cơm rau với ít cá khô muối mặn. Cũng may được Nhà nước cho thuê rẻ căn nhà có chỗ trú ngụ. Nếu về quê chẳng có nhà cửa ruộng vườn gì.

Một câu mở đầu bài hát của nhạc sĩ Diệp Minh Tuyền “Chưa yên vui cho trọn ngày. Súng thép đã nắm vào tay…”. Chiến tranh biên giới Tây nam xảy ra, tôi lại ra mặt trận với đôi dép lốp, cái lon thực phẩm khô móc ngang lưng, ruột tượng gạo vòng trên cổ như thời đánh Mỹ.

Sáu năm bốn tháng ở chiến trường Campuchia, một năm đi học ở Hà Nội. Có mấy thời gian chung sống với gia đình. Tôi chẳng lo được gì cho hai con. Nhưng tôi tin chúng sẽ lớn lên và tự tin bằng đôi chân của chúng. Bây giờ yên tâm, cả hai đã vào đại học.

Tôi ngồi tỉ tê với má đôi chuyện về mình, rồi giới thiệu tình cảnh chị Hiến mà chồng chị nằm trong số anh chị em má vừa hỏi thăm. Lúc anh hy sinh ngay hôm sau má và bà con Bến Chùa đã biết, nhưng lâu ngày má quên. Giờ nhắc lại thấy chị lặn lội từ Bắc vào tìm kiếm mộ chồng, má khóc...

Tôi chưa biết làm thơ ngắt câu ráp vần thế nào, nhưng một ý thơ bật ra trong đầu tôi, xin phép lại vào đây một đoạn:

Mẹ Việt Nam ơi!
Ba mươi năm máu hòa nước mắt
Nay đã thanh bình
Mẹ vẫn trăn trở chuyền mình
Thắp sáng ngọn đèn
Ai còn, ai mất(?)
Có những chuyến tàu nối Nam Bắc
Kéo những toa tàu chờ đầm nước mắt
Nước mắt rơi buồn khóc người đã khuất
Nước mắt nỗi mừng cho ngày gặp mặt
…”

Lần này chúng tôi về trú năm ba hôm ở nhà má và người con gái của má. Những năm xưa chúng tôi đóng gần đây, cô là thiếu nữ mới lớn, không đẹp nhưng đằm thắm, mặn mà dễ thương. Lính ta nhiều cậu tranh nhau xin làm rể má. Má hẹn đôi ba năm nữa hãy hay. Nay cô thành góa phụ một con. Đứa con gái bây giờ gần bằng tuổi cô dạo đó.

Cả hai mẹ con lăng xăng dọn dẹp dành chỗ nghỉ cho anh chị em. Nhà má và nhà người con gái được xây dựng kiên cố, nền cao, mái ngói tường gạch, cửa kính trông rất khang trang. Má cho biết nhờ thằng út nay là quản đốc một nông trường cao su ở Dầu Tiếng xây nhà cho má và chị nó. Cái giếng mội năm xưa ở góc vườn, đêm đêm chúng tôi từ căn cứ ra đây họp chợ vừa tranh thủ tắm giặt vẫn còn. Nước trong như lọc. Uống vào ngọt mát như nước mới lấy trong tủ lạnh.

Suốt ba ngày chúng tôi bươn bả lặn lội khắp nơi, xác định vật chuẩn phương hướng, tranh cãi nhau, ước đoán chỗ này chỗ nọ, nhưng không xác định được vị trí cũ của gốc cây cầy. Nghi chỗ nào đào chỗ nấy. Mùa khô lại trên độ cao, triền dốc thoai thoải, đất cứng, Anh em thay phiên nhau kiên nhẫn đào.

Dù không tìm ra mộ, ít nhiều cũng an ủi, dịu bớt nỗi đau người mất chồng kẻ mất cha, chúng tôi mất những đồng đội đồng chí thân thương!.

Lãnh đạo địa phương nghe chúng tôi về tìm kiếm mộ liệt sĩ đến thăm hỏi. Bên ấm trà xanh trong khu vườn râm mát, các anh kể lại câu chuyện mới xảy ra vài ba năm gần đây.

Khi đoàn xe ủi của sở sao su Dầu Tiếng về ủi khu rừng này để trồng cao su, người ta phát hiện một miệng địa đạo đen ngòm sâu trong lòng đất. Có người tò mò mạo hiểm chui vào. Anh ta bắt gặp một xác chết khô trong tư thế ngồi, lưng tựa vào vách hào. Đoạn địa đạo dài chưa rõ bao nhiêu, không biết còn những gì trong đó, anh ta hốt hoảng chui ra trình báo địa phương. Từng mét đất được dè dặt bốc lên. Khúc địa đạo dài khoảng 50 năm mét. Có đoạn đã bị vùi lấp, có đoạn còn. Người ta tìm thấy 20 tử thi ở nhiều tư thế khác nhau. Ít ra đã 15 năm, xác các liệt sĩ chỉ còn bộ xương, nhưng qua quần áo vật dụng, người ta biết được trong những đồng chí hy sinh bao nhiêu nam bao nhiêu nữ. Có đồng chí nữ nhẫn vàng vẫn trong lóng xương ngón tay, giây chuyền vàng trên cổ, cả cái gương nhỏ cùng chiếc lược con trong túi áo... Có người ngồi lưng dựa vách hầm, báng gỗ AK bị mối, mọt ăn rỗ, nòng thép hoen rỉ vẫn gác nơi vai hoặc dựa bên cạnh. Có xác ngồi gập người trên gối với đôi chân co lại. Có xác nằm thẳng như đi vào giấc ngủ...

Có thể cái chết đến với họ bất thần. Hoặc họ bình thản đón đợi tử thần từ từ đến khi biết không còn con đường sống.

Không ai rõ họ thuộc đơn vị cơ quan nào?

Nhưng khi nghe kể tôi biết.

Những năm 1969-1971, Mỹ đánh phá ác liệt bằng mọi lực lượng, phương tiện chúng có từ vùng ven đô đến các khu tranh chấp, lấn chiếm vùng giải phóng đến sát mép sông Sài Gòn. Các cơ quan quân, dân, chính, Đảng phải tạt sang bên kia biên giới thuộc vùng đất Campuchia tạm lánh né để bảo toàn lực lượng. Một số bám trụ lại địa phương duy trì sự có mặt của ta, tiếp tục chỉ đạo lãnh đạo phong trào. Riêng lực lượng vũ trang phân khu 1 có các trung đoàn như 16, 268, tiểu đoàn 2 Quyết Thắng, tiểu đoàn 4 đặc công Gia Định vẫn bám trụ địa bàn. Cơ quan Bộ Tư lệnh, phòng chính trị phải di chuyển sang bên kia biên giới. Phòng hậu cần, đặc biệt có 3 bệnh xá quyết không di dời trụ vững tại đến ngày toàn thắng. Sau này đồng chí chủ nhiệm quân y và một bác sĩ trưởng của một bệnh xá được phong tặng danh hiệu anh hùng lực lượng vũ trang. Các ban thuộc Phòng Tham mưu như thông tin, pháo binh, công binh, quân lực, cơ yếu và tác chiến văn phòng dưới sự lãnh đạo chỉ huy của phó Tư lệnh tham mưu trưởng vẫn kiên cường bám trụ, nhưng phải phân tán từng bộ phận để dễ di chuyển lánh né những cuộc vây quét khốc liệt, oanh kích liên miên của B52 và các binh đoàn hỗn hợp trên mặt đất của Mỹ.

Khi chúng tôi đóng trong căn cứ phía tây Đường Long bắc Bến Súc, cách chúng tôi về hướng tây bắc hơn nửa giờ xuyên rừng có một ban trực thuộc phòng tham mưu, một cơ quan tuyên huấn thuộc phân khu ủy xây dựng căn cứ ở đây. Không rõ vì sao bị lộ, một đơn vị thiết giáp Mỹ cày nát liên tục vùng này trong mây ngày liền. Tiếp đến chúng ủi khu vực trên thành vùng trắng.

Chúng tôi nhận được báo cáo mật: Có 20 anh chị em mất tích. Số người sống sót di chuyển chỗ khác. Nghe nói sau này cho người quay lại tìm sau khi Mỹ rút nhưng không tìm ra.

Bây giờ đã rõ. 14 năm sau số người mất tích được công nhân lái xe ủi của sở cao su Dầu Tiếng và bà con địa phương moi lên từ một đoạn địa đạo chắc do xe tăng hoặc máy ủi của Mỹ nghiến sập vùi lấp ngạt thở mà chết.

Các liệt sĩ được qui tập về nghĩa trang Bến Cát. Thấy hài cốt nhưng không không nhận dạng được tên họ mỗi người. Cơ quan đơn vị cũ sau chiến tranh đã giải thể. Kẻ còn sống mỗi người li tán mỗi nơi. Bộ phận làm chính sách đành xếp họ vào nhóm “Những liệt sĩ chưa tìm ra tên họ”.

Thật đau xót! Dù sao vong linh các anh chị đã được hội tụ với đồng đội đồng chí, nơi mọi người lui tới viếng thăm, tưởng niệm. Vong linh các anh chị không còn vất vưởng nơi mảnh rừng bao lần thay cây đổi lá suốt hơn chục năm trời không có được nén hương thơm!